Colofon Dit is een uitgave van de Dienst Geestelijke Verzorging / Dienst Justitiële Inrichtingen Tekst Annemieke Lenssinck Fotografie Josje Deekens Vormgeving N0-9 Grafische vormgeving Druk Koninklijke De Swart
Contactgegevens Dienst Geestelijke Verzorging Postbus 30132 | 2500 GC Den Haag www.dji.nl www.dienstgeestelijkeverzorging.nl Deze brochure is zuiver informatief. Er kunnen geen rechten aan ontleend worden. DJI aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten in deze brochure. De personen op de foto’s zijn modellen en niet persoonlijk gerelateerd aan de tekst.
© Dienst Justitiële Inrichtingen | Juni 2009
Dienst Geestelijke Verzorging
Omdat het om mensen gaat
2
Over dit boekje
Inhoud
Dit is een boekje van de geestelijk verzorgers die werken in alle gevangenissen, huizen van bewaring, forensisch psychiatrische klinieken, jeugdinrichtingen en detentiecentra in Nederland. In dit boekje lees je wat zij voor jou kunnen betekenen. Daarnaast vertellen verschillende mensen die ingesloten zijn of dat zijn geweest over hun ervaringen met de geestelijke verzorging. En verder brengen een protestantse, een katholieke, een islamitische, een humanistische, een hindoeïstische, een joodse en een boeddhistische geestelijk verzorger onder woorden wat belangrijk is in hun geloofs- of levensovertuiging. Hun toelichting kan je helpen bij het maken van een keuze voor een geestelijk verzorger.
• V oorwoord 4 • Geestelijke verzorging: wat is dat eigenlijk? 5 • De Protestantse geestelijke verzorging 8 • De Katholieke geestelijke verzorging 10 • De Islamitische geestelijke verzorging 12 • De Humanistische geestelijke verzorging 14 • De Joodse geestelijke verzorging 16 • De Hindoeïstische geestelijke verzorging 18 • De Boeddhistische geestelijke verzorging 20 Meer weten? 22 Ruimte voor je gedachten 23
Achterin vind je een aantal lege bladzijden. Deze ruimte is bewust vrij gelaten. Je kunt er je gedachten opschrijven.
Inschrijfformulier Colofon
3
Voorwoord Ingesloten zijn is voor niemand gemakkelijk. Als je gevangen zit, staat je leven op zijn kop. Je bent de grip op alles kwijt. Thuis is ver weg. Je maakt je zorgen. Over je geliefde en kinderen, over je ouders, of over de toekomst. Ook gevoelens van schaamte, schuld, eenzaamheid, gemis en verdriet kunnen je overspoelen. Dan kun je het heel moeilijk hebben. En toch moet je verder.
4
Gelukkig sta je er niet alleen voor. Met je sores en verdriet kun je terecht bij een geestelijk verzorger. Je kunt bij hem* je hart luchten en een luisterend oor en troost vinden. De geestelijk verzorger kan je ook ondersteunen als je zoekt naar antwoorden op vragen over jezelf en de zin van je leven. En je misschien zelfs op weg helpen om sterker naar buiten te gaan. Je bent van harte uitgenodigd.
Geestelijke verzorging: wat is dat eigenlijk? Alles wat je moet weten over geestelijke verzorging Geestelijk slaat op alles wat mensen denken, voelen en ervaren. Het woord heeft te maken met jouw verhaal en met de vragen en ideeën die daaruit voortkomen. Voor mensen die godsdienstig zijn speelt ook de relatie met God of het goddelijke een belangrijke rol. Anderen hebben vooral een eigen kijk op het leven. De geestelijke verzorging is er voor iedereen. Iedereen die in Nederland is ingesloten, heeft recht op geestelijke verzorging. Dat staat in de wet. Je kunt je bij één geestelijk verzorger inschrijven. Natuurlijk kun je je wel oriënteren voordat je een keuze maakt. Misschien voel je je het prettigst bij een geestelijk verzorger van de geloofsovertuiging die je van huis uit hebt meegekregen, maar het is helemaal aan jou voor wie je kiest. Geestelijk verzorgers werken in alle gevangenissen, huizen van bewaring, forensisch psychiatrische klinieken, jeugdinrichtingen en detentiecentra. Ze bieden jou een luisterend oor en een steun in de rug als je het moeilijk hebt.
* Er zijn mannelijke en vrouwelijke geestelijk verzorgers. Voor het leesgemak spreken we hier alleen over ‘hij’ en ‘hem’.
5
Wat doet de geestelijke verzorging? Bij de geestelijk verzorger kun je terecht voor een persoonlijk gesprek. Dat kan gaan over jezelf, je leven of over relaties met anderen. Ook je geloof kan aan bod komen. De geestelijk verzorger is er voor jou. Je mag dus van hem de aandacht verwachten die je nodig hebt. De geestelijk verzorger heeft een ambtsgeheim. Wat je samen bespreekt, blijft tussen jullie. Fijn om te weten.
6
In de groepsbijeenkomsten of gespreksgroepen praat je met anderen. Vaak is er een thema, of het gesprek gaat over de dingen die je meemaakt. Samen zet je meningen en gevoelens naast elkaar. Door vragen te stellen en te zoeken naar antwoorden probeer je elkaar verder te helpen. Het is belangrijk dat je goed luistert naar elkaar en aandacht voor de ander hebt. De kerk- en gebedsdiensten zijn er om samen het geloof te vieren. Ze lijken veel op diensten buiten. Er wordt gebeden, gezongen en er komt een verhaal of een thema uit een religieus geschrift, zoals de Bijbel of Koran, aan de orde. Ook zijn er bezinningsbijeenkomsten. In deze bijeenkomsten wordt stilgestaan bij belangrijke gebeurtenissen of thema’s in het leven van mensen, vooral van mensen die ingesloten zijn. En bij speciale gelegenheden worden daarnaast bijzondere bijeenkomsten gehouden. Denk maar aan het Offerfeest, Divali, Pesach, het Kerstfeest en Pasen. Ook als er iets is gebeurd dat veel mensen raakt, is het fijn om samen te komen en daarbij stil te staan.
Wat doet de geestelijke verzorging nog meer? Bij de geestelijke verzorging kun je dus terecht voor een persoonlijk gesprek en voor groepsactiviteiten. Maar er is nog meer. Als er bijvoorbeeld iets ergs gebeurt met jou, je familie of in de inrichting, kun je contact opnemen. Geestelijk verzorgers weten meestal veel over ouders, kinderen en detentie. Als je geen bezoek krijgt, kan de geestelijk verzorger ook bemiddelen voor bezoek van een vrijwilliger. De geestelijk verzorger heeft ook informatie over allerlei vormen van nazorg, zoals begeleiding door een vrijwilliger als je vrijkomt en huizen waar je dan begeleid kunt wonen. Tenslotte hebben geestelijk verzorgers informatie over godsdienstige en levensbeschouwelijke lectuur en over heilige boeken.
Hoe kom je in contact met een geestelijk verzorger? Bij dit boekje hoort een gekleurd inlegvel. Je kunt je hierop inschrijven. Nadat je het formulier hebt ingeleverd, neemt de geestelijk verzorger die bij je keuze hoort in de inrichting zo snel mogelijk contact met je op. De Joodse, Boeddhistische en Hindoeïstische geestelijk verzorgers werken landelijk; op jouw verzoek komen ze je opzoeken.
7
De Protestantse geestelijke verzorging
‘Iemand die er voor jou is’
8
Als je vastzit lijkt je leven tot stilstand te komen. Tegelijk gebeurt er veel met je. Er is vaak verdriet en pijn en je kunt zorgen hebben over hoe het verder moet. Gelukkig hoef je dat niet allemaal alleen te verwerken. God is er voor jou. Voor God zijn alle mensen gelijk; net als iedereen ben jij waardevol en houd je recht op een menswaardig leven. De dominee in de inrichting, ook wel pastor genoemd, is ook iemand die er voor jou is. Bij hem kun je met alles terecht. Praten over wat er in je leven is gebeurd, over geloof, familie en relaties. Die relaties zijn heel belangrijk. Ook kan het gaan over de toekomst, over wat je van je leven wilt maken. Het is ook mooi om samen te kunnen bidden, een kaarsje aan te steken en naar de kerk en de gespreksgroep te gaan. Daar zijn ook mensen van buiten. Deze vrijwilligers komen voor jou. Want al zit je vast, je bent niet afgeschreven. Voor de kerk hoor je erbij. Er is altijd een nieuwe kans. Je kunt samen zoeken naar een goed en liefdevol leven. En samen sta je ook sterker dan alleen. Daarom is er ook nazorg als je vrijkomt. Je kunt dan hulp
“Mijn vader overleed toen ik vijf was, daarna stond mijn moeder er alleen voor. We waren thuis met twaalf kinderen. Ik was de jongste en ben me altijd de kleinste blijven voelen, degene die zich moest bewijzen. Misschien ben ik daarom wel letterlijk gaan vechten om aandacht. Bij de dominee/pastor hoeft dat niet. Hij luistert gewoon. Hij is er even helemaal alleen voor mij.”
krijgen om je leven weer op te bouwen. De dominee werkt namens de protestants-christelijke kerken. Daartoe behoren in de hele wereld veel verschillende kerken. Ze hebben allerlei namen: christelijk, gospel, evangelisch, pinkster, pentecostal, EBG, Leger des Heils. Ook veel migrantenkerken of zwarte kerken hebben een dominee als voorganger. Ze zijn veelkleurig met een grote variatie aan geloofsbelevingen, maar behoren allemaal tot de protestants-christelijke kerken. Iedereen is hartelijk welkom bij de dominee. Je hoeft geen lid van een kerk of gelovig te zijn om gesprekken te hebben of deel te nemen aan gespreksgroepen en kerkdiensten.
9
De Rooms-Katholieke geestelijke verzorging
‘Bij God kun je altijd opnieuw beginnen’
10
Elk mens is geschapen naar Gods beeld en gelijkenis. Dat houdt niet op als je in de gevangenis belandt. God is mens geworden in Jezus. Hij houdt onvoorwaardelijk van mensen, wat er ook is gebeurd. Jezus moedigde zijn volgelingen aan gevangenen te bezoeken en te bevrijden. Daarmee houden de katholieke pastores en paters zich bezig: gevangenen vrij maken van alles wat hen van God, de medemens en henzelf afhoudt. Dat is soms veel. Misschien heb je iemand veel leed aangedaan en is je leven een rotzooitje geworden. Dat roept in detentie gevoelens op van verdriet, woede, teleurstelling, wraak en onmacht. Het delict kan je gevoel van eigenwaarde behoorlijk aantasten. Je voelt je dan niet geaccepteerd, bent niet zoals je wilt zijn. Ook anderen zien jou niet zoals je zou willen. De katholieke pastor of pater is er om daarin met jou helderheid te brengen. Om je weer aan te sluiten op Gods liefde: elkaar lief te hebben als jezelf. Dat is een ingewikkelde weg, maar al scheppend kan er orde in de chaos komen. Als katholieken geloven we in een nieuw leven. Bij God kun je altijd opnieuw beginnen. Dat kost tijd en creativiteit en geloofsontwikkeling. Dat gaat zeker niet vanzelf, maar je hoeft het gelukkig niet alleen te doen. God brengt mensen bij elkaar. Met de pastor of pater, maar ook met vrijwilligers kun je ontdekken welke concrete stappen je kunt zetten om een nieuw begin te maken. Een nieuw begin met jezelf, met anderen en met God.
“Ik heb geleerd naar mezelf te kijken, hoe moeilijk dat ook is. Ik heb geleerd dat het niet normaal is als liefde altijd pijn doet. Dat ik het misbruik en geweld en de gevoelens van schuld en schaamte daarover met alcohol en drugs probeerde weg te stoppen. Het is een heel zware, confronterende weg geweest, maar wel een die ik moest afleggen.”
11
De Islamitische geestelijke verzorging
‘Wees nooit wanhopig’
12
De Islamitisch geestelijk verzorger stelt je in staat je godsdienst te belijden. Bijvoorbeeld door je te begeleiden bij het dagelijks gebed en bij de vrijdagsdienst. Maar ook door religieuze raad te geven en te adviseren over geloofskwesties. Zoals de vraag of je goede dingen kunt doen met geld dat met criminaliteit is verdiend; hoe zit dat in de Islam? Ook kun je met hem praten over zingevingvragen: wat is de zin van mijn leven, van mijn doen en laten? Het is goed te weten dat de geestelijk verzorger je niet veroordeelt. Hij zal je wel aanspreken op je eigen verantwoordelijkheid. In de Islam is elke tegenslag een beproeving. De verkeerde keuze maken en op het verkeerde spoor belanden is zo’n beproeving. Een gelovige wordt op die manier getest. Kan hij de tegenslag doorstaan? Dat betekent dat je geduldig moet zijn, hoe moeilijk dat ook is. Maar weet dat je altijd hoop mag hebben. Ook als je hebt gezondigd, hoef je nooit wanhopig te zijn ten opzichte van Allahs barmhartigheid. Je mag er op rekenen dat Hij jou vergeeft. Zelf moet je ook in staat zijn anderen te vergeven en om vergeving te vragen. Als je dat moeilijk vindt, kan de Islamitisch geestelijk verzorger je op weg helpen. Door samen met jou te zoeken naar het goede in de mens.
13 “Zodra ik bij de Imam zit, voel ik me rustig worden. Met hem kan ik praten over de dingen in mijn leven die ik niet begrijp. De Imam helpt me ook bij het leren kennen van mijn geloof. Buiten leefde ik in de duisternis. Met steun van de Imam heb ik het licht gevonden. Als ik weer vrij ben, zal ik buiten ook in het licht kunnen leven.”
De Humanistische geestelijke verzorging
‘De vrijheid om een goed leven te leiden’ Soms komen de muren van de inrichting op je af. Schuldgevoel, schaamte en eenzaamheid kunnen ervoor zorgen dat je geestelijk vastloopt. Zo ver hoeft het niet te komen. Het is altijd goed om je hart te luchten en te vertellen waarmee je worstelt. De humanistisch geestelijk verzorger wil jouw verhaal graag horen. Je kunt met hem individueel of in een groep praten 14 “Met mijn humanist heb ik een bijzondere band opgebouwd. Dat heeft mij én hem veel tijd en inspanning gekost, want in het begin vertrouwde ik geen mens.”
over jezelf, over thuis, over wat je is overkomen, maar ook over familie, verdriet en onoplosbare schuld. Het gesprek biedt ook ruimte aan vragen die verhelderend werken. Bijvoorbeeld: hoe vind jij dat het nu verder moet? En ook: hoe zorg je ervoor dat dit gaat lukken? Je leert zo je leven beter te begrijpen en ontdekt waarvoor je zelf verantwoordelijk bent. Je gaat zien dat je kracht hebt om zin en richting te geven aan je leven. Zelfbeschikking, verdraagzaamheid, verantwoordelijkheid en gelijkwaardigheid zijn belangrijke begrippen van het Humanisme. Deze niet-godsdienstige levensbeschouwing staat voor menselijke vrijheid en verantwoordelijkheid, voor solidariteit, voor geloof in eigen kracht en positief denken. Het Humanisme legt sterk de nadruk op de mensenrechten en op levensbeschouwelijke vrijheid. Voor Humanisten is een mens in detentie altijd en in de eerste plaats een mens. Het motto van het Humanisme is: zelf denken en samen leven. Zelf denken staat voor onze persoonlijke vrijheid en verantwoordelijkheid. Samen leven geeft aan dat een mens alleen niet veel verder komt: om mens te zijn hebben we elkaar nodig. Daarom is er een humanistisch geestelijk verzorger in de inrichting. Je kunt op hem rekenen. Voel je vrij om contact op te nemen met de Humanist: iedereen is van harte welkom. “In het stiltecentrum staat een boomstam waaruit een schuilplaats is gehouwen. Die ontstond toen de beeldhouwer de rot eruit hakte. Ik heb ontdekt dat je de rot ook uit jezelf kunt hakken; door die te vertellen aan iemand die je kunt vertrouwen en die het in stilte kan bewaren.”
15
De Joodse geestelijke verzorging
‘Richt je op de toekomst’ Mensen liefhebben om wie ze zijn. Niet oordelen over mensen, wel op hun handelen wijzen. Dat zijn belangrijke waarden van het Joodse geloof. Wie een fout begaat, is nooit afgeschreven. De Joods geestelijk verzorger helpt je omgang met het verleden te gebruiken om je op een betere toekomst te richten.
16
Een belangrijke stap is Tesjoewa. Tesjoewa betekent inkeer, terugkeer naar het goede en Goddelijke in ons. Van je niet zo goede verleden kun je uiteindelijk iets heel moois maken. Beschouw wat er is gebeurd als een kans om je fout te herstellen en vanaf nu de juiste keuzes te maken in het leven. Want ieder mens heeft goede en slechte kanten. Je hebt de kracht om die goede kanten te ontdekken en aan te grijpen. De rabbijn ondersteunt je daarbij. Hij laat zien dat je perspectief hebt. Persoonlijke gesprekken kunnen je verder helpen om allerlei zaken waarmee je worstelt op een rij te zetten en je leven weer op de rails te krijgen. De rabbijn kan ook met je leren over
“Hoe heeft wat ik heb gedaan, kunnen gebeuren? Hoe heeft mijn leven eigenlijk in elkaar gezeten? Stap voor stap vind ik de antwoorden op deze en andere waaromvragen. Het Jodendom en de rabbijn zijn daarbij al twee jaar een enorme steun”.
Jodendom, filosofie, kabbala en hoe deze in onze moderne wereld kunnen worden toegepast. Natuurlijk hoeft een gesprek niet altijd over zware thema’s te gaan. Gewoon even aandacht voor jou, een luisterend oor, even uit de sleur van alledag; dat is ook fijn. Sommigen hebben niet veel kennis van hun Joodse achtergrond. Wil je meer weten over de achtergronden van het Jodendom, dan kan de Joods geestelijk verzorger je voorzien van zinvolle literatuur. Hij kan ook bemiddelen bij het verkrijgen van religieuze artikelen zoals gebedsriemen en een gebedskleed. De geestelijke verzorger helpt ook bij problemen rond het kosjer eten. Ben je niet Joods maar wil je wel van de waarden van het Jodendom gebruik maken? Geen probleem. Je hoeft niet Joods te zijn om je taak in het leven te vervullen. Ook als je niet Joods bent, heet de geestelijke verzorger jou van harte welkom; we kunnen dan van elkaar leren.
17
De Hindoeïstische geestelijke verzorging
‘Vanuit de duisternis naar het licht’
18
De geestelijk verzorger verleent zorg vanuit de Hindoeïstische filosofie die is gebaseerd op de heilige schriften. In de vier delen van deze Veda’s staan de universele leefregels, de normen en waarden, opgeschreven. Geweldloosheid in woord, daad en geschrift is heel belangrijk in de Hindoeïstische levenswijze. Hoe gaan we met elkaar om? Daarover gaat het eigenlijk. Het handelen van de mens is bepalend voor zijn volgende leven. We hebben allemaal dezelfde opdracht: wees een mens, probeer een beter mens en daarna een verheven mens te worden. Het gaat hierbij zeker ook om geestelijke groei. Het uiteindelijke doel van elke Hindoe is te komen uit de kringloop van leven en dood en de bevrijding te bereiken. De handeling die ervoor heeft gezorgd dat je ingesloten bent, kun je niet terugdraaien. Gebruik deze tijd om tot bezinning te komen en van daaruit te werken aan een positieve toekomst. Met steun van de geestelijk verzorger kun je de negatieve spiraal ombuigen. Hij laat je de andere kant van het verhaal zien. Hij kan je wijzen op alles wat positief is en je helpen dat met beide handen aan te pakken. Als je vanaf nu kiest voor de weg omhoog en voor geestelijke groei, dan helpt de geestelijk verzorger je om vanuit de duisternis naar het licht te gaan. “In mijn leven is veel mis gegaan. Het geloof helpt me daarmee omgaan. Het geeft me innerlijke rust. Een rust die de vetste joint me niet kan bezorgen.”
19
“Ik heb een heel lange straf gekregen voor een heel zwaar misdrijf. Maar weet je, mijn lichaam zit wel vast, maar met mijn hoofd ben ik vrij en zit ik vaak in India. Ik mediteer, ik bid tot Rama en zoek alleen nog maar de waarheid.”
De Boeddhistische geestelijke verzorging
‘Evenwicht en harmonie tussen denken en doen’ Elk mens heeft in zijn diepste wezen een zuivere natuur en de wens gelukkig te zijn. Maar misschien ben je het vertrouwen in jouw fundamentele goedheid wel kwijt. Met steun van de Boeddhistisch geestelijk verzorger werk je aan zelfacceptatie en leer je vervolgens verantwoordelijkheid voor je eigen daden te nemen. 20
Het leven van de Boeddha kan een voorbeeld zijn om op een vriendelijke manier in het leven te staan, waarbij je jezelf en anderen geen schade toebrengt.
“ Toen ik niet meer wist hoe het verder moest, heeft de boeddhist mij geholpen. We hebben gepraat en we hebben gemediteerd. Hij heeft ook met mijn familie gebeld. Toen is er een begeleid bezoek geweest met mijn vriendin. Het gaat nu weer veel beter.”
De geestelijk verzorger biedt je een luisterend, niet oordelend oor. Hij steunt je bij het onder ogen zien van pijn. Als je de oorzaken van pijn gaat herkennen, dan zul je uiteindelijk door dat inzicht zelf verantwoordelijkheid gaan nemen. Zo leer je vrede te sluiten met jezelf. Meditatie, een oefening in aandacht en vriendelijkheid, is bij dit proces een hulpmiddel. Je kunt jezelf positief ontwikkelen en zo meer adequaat en vaardig worden in je handelen. Iemand worden met zelfrespect, die vreugde in het leven vindt.
21
Meer weten?
Ruimte voor je gedachten
Wil je meer weten over de geestelijke verzorging, dan kun je contact opnemen met de;
Soms zit je hoofd vol met gedachten. Het is fijn om ze op te schrijven. Dat helpt bij het ordenen. En later kun je ze nog eens nalezen. Of erover praten met de geestelijk verzorger.
Dienst Geestelijke Verzorging in Den Haag Postbus 30132 2500 GC DEN HAAG telefoon (070) 370 2664
22
23
Ruimte voor je gedachten
AANVRAAGFORMULIER
GEESTELIJKE VERZORGING (U kunt dit formulier invullen en inleveren nà uw intakegesprek met een geestelijk verzorger) 24
Naam: Datum:
Langs deze rand afscheuren
Inrichting:
Van welk type geestelijke verzorging zou u gebruik willen maken? (slechts één antwoord mogelijk)
❍ Rooms-katholiek (pastor) ❍ Protestants-christelijk (dominee/ pastor) ❍ Joods - liberaal/ joods - traditioneel (rabbijn) ❍ Humanistisch (raadsman/ raadsvrouw) ❍ Islamitisch (imam) ❍ Hindoe (pandit) ❍ Boeddhistisch (boeddhist) ❍ Overige geestelijke verzorging, namelijk:
❍ Geen behoefte aan geestelijke verzorging
