Big Brother is overal! …in uw supermarkt, in uw straat, in uw wetten, in uzelf. Er is geen enkel domein in je dagelijks leven waarin je niet wordt geregistreerd, gesurveilleerd of geanalyseerd… zij het voor je veiligheid, voor commerciële redenen of zelfs voor puur entertainment. Soms met jouw toestemming in ruil voor wat gemak of kortingen, dikwijls buiten je weten om, nooit helemaal gratis. En wie zijn privacy terug wil, moet ervoor betalen. Wie zijn ze? Hoe schenden ze jouw privacy? En wat weten ze van jou?
Smartphones
Wat doet u tegenwoordig nog zonder uw smartphone? Het digitale speeltje vergezelt ons overal en argeloos laten we hierbij een gedetailleerd digitaal spoor na. Ons hele leven gooien we te grabbel. Vaak uit onwetendheid, nog vaker uit onvoorzichtigheid. Het gaat ook allemaal zo kinderlijk eenvoudig, soms – letterlijk – als vanzelf. Volgen en gevolgd worden. Vergeet NSA. De grootste spion dragen we gewoon op zak.
Snuffelen en gluren Wie ben je? Toegegeven. Het blijft een wonderlijke uitvinding. De wereld in onze broekzak. Zeg nooit nog telefoon tegen dé smartphone. Het klein grut is veel meer dan dat. Hij biedt je toegang tot het wereldwijde web, op elk tijdstip van de dag, op nagenoeg elke locatie. Hij kent je bewegingspatroon, je winkelgedrag, je muziekvoorkeuren en je sociale bedrijvigheid. Hij archiveert jouw foto’s, jouw agenda, jouw contactlijsten, jouw facebook-, mail- en twitterberichten en wat nog meer? Best handig. Maar in ruil voor al deze informatie en online archieven verzamelt het toestel wel alles over jou. Via handige, grappige of tijd-sparende apps ontfutselen bedrijven onze persoonlijke voorkeuren, gedragingen en gewoontes. Onschuldige informatie op zichzelf. Het ontbrekende puzzelstukje echter in de digitale kaart van jouw leven, zorgvuldig bijeen gelegd met jouw hoogsteigen prijsgegeven personalia. De smartphone verbrijzelt onze privacy alsof het een te verslinden ‘cookie’ was. Dus zijn er critici die de smartphone hoofdschuddend de rug toekeren. Maar die krijgen dan weer ongelijk van de ja knikkende adepten die het digitale cookiemonster liefdevol in de armen sloten. “We moeten op zoek naar een nieuw evenwicht” en “we leren er wel mee omgaan”, klinkt het dan aanmanend. 1 Want wie het digitale spoor niet bijster wil raken, springt best mee op de ‘slimme’ trein. En die neemt snel vaart. We ain’t seen nothing yet. Waar ben je? Geolocatie-apps die onze locatiegegevens opslaan weten ons sneller te lokaliseren dan de Kerstman op kerstavond. Maar we krijgen er vaak geen glimmend pakje voor in de plaats. Wel integendeel. Niet zelden worden we onterecht – maar geheel vrijwillig – verlokt tot al deze openheid. Google Maps en Foursquare functioneren dan wel op locatiegegevens, maar Soundhound, CNN en nog vele andere gulzige apps vragen locatiegegevens op zonder die werkelijk nodig te hebben. Dat is niet alleen onwettig; wanneer de locatiegegevens bovendien in de verkeerde handen vallen is het risico op misbruik groot.2 Veel moeite kost het doorgaans niet om ons te overtuigen van de noodzaak van alweer een nieuwe app. Ze worden succesvol aangeprezen als tools om het leven makkelijker en interessanter te maken. En dat doen ze ook. De intuïtieve technologie vertelt ons wat te dragen, zich baserend op de weersvoorspellingen voor onze betreffende locatie, of ze vertelt ons welke nabije bars en restaurantjes 1 2
Uitloggen kan niet meer, De Standaard, 11 april 2014. Wordt jij gevolgd via je smartphone?, ZDNet.be, 19 november 2013.
Big Brother Awards 2014 - Smartphones
2/7
het bezoeken waard zijn. Aan ons de keuze wat we met die veelheid aan informatie aanvangen. Maar raken we soms niet wat overweldigd? Voortdurend geconnecteerd en geregistreerd loert een onvermijdelijke digitale burn-out om de hoek. Maar die ziet onze smartphone vast al voortijdig aankomen. Want de sport-, fitness-, en medische apps vertellen ons alles wat we zelf nog niet wisten, maar horen te weten, over ons bewegingspatroon en onze gezondheid. 3 Straks plannen we onze aankomende ziekte alvast in in onze digitale agenda. Slim, toch? Wat koop je? Zeg me wat je koopt, en ik zeg je wie je bent. En dankzij de smartphone is dat niet langer een theoretische oneliner maar een groeiende realiteit. 4 Bedrijven en marketeers verschaffen zich graag inzicht in ons koopgedrag want hoe transparanter de consument, hoe gerichter de promo. En een transparante klant is goud waard. Zoveel goud dat marketeers nu ongegeneerd meekijken in onze winkelkar via het Wi-Fi-kanaal op onze smartphone. Ze wandelen als het ware met ons mee doorheen de rekken, registreren ons winkelpatroon en koopgedrag om ons nadien met persoonlijke aanbiedingen te kunnen bestoken. Winkelen doen we voortaan nooit meer alleen. Ook Big Brother shopt. Maar is die shoppende informant ook wettig? Volgens de Privacycommissie moeten klanten op z’n minst op de hoogte zijn van de Wi-Fi-tracking. Meer nog, er moet zelfs een mogelijkheid tot uitschrijven zijn voorzien. Want het simpelweg uitschakelen van je Wi-Fi brengt niet altijd de gewenste anonimiteit. Als het tracking systeem wordt aangesloten op 3G-netwerken kan niemand er nog aan ontsnappen. Vrije keuze krijgt in Big Brother la-la-la-land langzaamaan een andere betekenis. En voor wie het allemaal nog net niet ver genoeg ging: de ingewonnen persoonsgegevens – uw gegevens – worden doorgaans ook doorverkocht aan al wie daar mogelijks interesse in heeft. Al oordelen bedrijven zelf of dat “ethisch en concurrentieel verantwoord is”.5 Wacht eens even, moeten we nu gerustgesteld zijn?
Keerzijde Onze smartphone weet niet alleen onze ganse handel en wandel, het deelt die ook met vrienden, familie, bedrijven en zelfs de overheid. Want delen is niet enkel leuk en sociaal, het is bovenal commercieel en politioneel interessant. En zo krijgt iedereen een deeltje van de cook(ie). En al lijkt dat bewustzijn langzaamaan te groeien, veel zelfregulerend gedrag levert dat vandaag de dag nog niet op. Het best van al schakelen we de geolocatie-apps op onze toestellen gewoon uit, maar weten we ook hoe? Zonder het goed en wel te beseffen stellen we ons bloot aan de grijpgrage dataverzamelaars van bedrijven of overheidsdiensten die onze persoonsgegevens te gelde maken of aanwenden in strafrechtelijk onderzoek. Bruno Segers, ex-CEO van Microsoft noemt het een gebrek aan discipline. “Het is zo makkelijk om dingen te downloaden, zelfs een zaklampje. Maar eigenlijk krijg je een spion in je binnenzak. En die kan totaal andere dingen gaan doen, waar jij je niet bewust van bent.” 6 We verliezen zo helemaal de controle over wat met onze gegevens gebeurt en door wie. En bedrijven die ons opnieuw controle over onze data beloven, houden zich zelden zelf aan de afspraak. 7 Als we dat al
Location-tracking turns your smartphone into your stalker, CSO Online, 6 november 2013. Pas op: u wordt bespioneerd in de winkel, HLN, 23 november 2013. 5 Met een smartphone nergens meer veilig voor marketeers, De Morgen, 2 februari 2014. 6 Big Brother in je broekzak: Telefacts doet de test, VTM, 25 maart 2014. 7 Location-tracking turns your smartphone into your stalker, CSO Online, 6 november 2013. 3 4
Big Brother Awards 2014 - Smartphones
3/7
weten. Want het is moeilijk kijken achter de schermen en servers van Google en co. We moeten er dus maar op vertrouwen, al lijkt dat in een wereld van massa-surveillance en Big Data Business misschien toch net wat te veel gevraagd? Maar ook geheime diensten smullen van al deze vrijgevigheid. De stofzuigende apps die gretig privégegevens binnenhalen zijn een schat aan informatie voor de veiligheidsdiensten. Klokkenluider Edward Snowden onthulde dat het Amerikaanse NSA en het Britse GCHQ via populaire smartphone apps onze persoonlijke data bemachtigen, die soms erg gevoelig kan zijn: geslacht, locatie, seksuele voorkeur…8 Maar mocht u toevallig een terrorist zijn, dan hadden de inlichtingendiensten dat graag geweten. En de kans dat u er eentje bent is toch voldoende groot? Alleszins groot genoeg om zich toegang te verschaffen tot de persoonlijke informatie van alle smartphonegebruikers.
Metadata zegt wie je bent Na de feiten, nu het probleem. Voor wie dacht dat smartphones maar nietszeggende metadata9 verzamelen, hier de proef op de som. Het Nederlandse Bits of Freedom (Bof) wist met een real-life experiment aan te tonen dat die ogenschijnlijk onschuldige metadata meer over onszelf vertelt dan we denken. Eén week lang werd de metadata van een werknemer van Bof geregistreerd. En die tijd bleek lang genoeg om vast te stellen wie hij is, waar hij werkt, met wie hij communiceert, met wie hij samenwoont, wie zijn familie is, wat zijn persoonlijke interesses zijn, wat zijn geloofs-en politieke overtuiging is, welke muziek hij beluistert en welke filmpjes hij online bekijkt en hoe zijn sociaal netwerk er uit ziet. Het bleek zelf mogelijk om toegang te krijgen tot zijn Twitter-, Google- en Amazon-accounts op basis van een lijst van gelekte wachtwoorden. 10 Het experiment toont aan hoe eenvoudig het is om met beperkte informatie bij heel gevoelige gegevens te komen. Want alle data is geconnecteerd. En metadata liegt niet! Je ziet tot in detail hoe iemand zich gedraagt. De analyse van Bof is niets in vergelijking met wat veiligheidsdiensten en commerciële multinationals kunnen. En als je op één week tijd al zoveel prijsgeeft, bedenk dan wat er op langere termijn allemaal over jou val te achterhalen. Onschuldig? "Schuldig hoef je alvast niet meer te zijn om toch verdacht te zijn."
Allemaal Big Brother? Beschuldigde sta op! We worden allemaal Big Brother. Niet alleen leveren we massa’s data aan, het veelvuldig sociaal gebruik van onze smartphone houdt onze ogen op meer dan één iemand gericht. We delen meer informatie over onszelf en anderen dan ooit tevoren. De surveillance databank wordt door onszelf gebouwd, gespijsd, gehandhaafd én gebruikt. We posten foto’s en video’s op Facebook, Twitter,
NSA Could Be Watching You Play Angry Birds, Time, 27 januari 2014. Metadata is data over data. Niet de inhoudelijke gegevens van de communicatie, maar de gegevens over de communicatie. Met wie bel je? Wanneer? Hoe lang? Van waar? 10 Hoe je onschuldige smartphone bijna je hele leven doorgeeft aan de geheime dienst, De Correspondent, 12 november 2013. 8 9
Big Brother Awards 2014 - Smartphones
4/7
Instagram of Youtube en we geven onze locatie prijs via check-ins op Foursquare en consoorten. En werd u al getagd?11 Zijn we ons echt onbewust van deze evolutie of verschuilen we ons achter het genot en gebruiksgemak? GPS-tracking, geo-tagging van foto’s, registratie van surfgedrag, wachtwoorden en de hoeveelheid gedownloade data, Bluetooth connecties, het gebruik van draadloze netwerken en apps, bovenop de opslag van ons persoonlijk bel- en sms-gedrag, onze agenda updates en notities doet zelfs een bedreven Big Brother duizelen.12 Is er nog een weg terug? Misschien niet. Maar we kunnen en route best wel wat privacy garanties afdwingen en beschermingsmaatregelen nemen.
Besluit Waar we zijn, wat we doen en met wie. Smartphones registreren het in een handomdraai, al was het kinderspel. En dat is het ook. Kinderlijk eenvoudig en vaak letterlijk niet meer dan een spelletje. Gevoed door de nonchalance van de doorsnee smartphonegebruiker, belagen ontwikkelaars ons met hebberige data apps, waarvan we meer het genot dan de risico’s zien. De smartphone is het nieuwe dagboek. Maar wel eentje dat we minder goed afschermen. We gooien ons leven te grabbel en geven het sleuteltje weg. Hoe meer, hoe beter, lijkt de algemene norm voor dataverzameling. Technologie herleidt privacy tot een illusie. En wij laten ons gewillig verleiden. Meer nog, we dragen er achteloos toe bij. De smartphone effent de weg naar de controlemaatschappij. Eentje waar we zelf aan bouwen. Of hoe we de slimme technologie dom gebruiken.
11 12
How smartphones and social networks are turning us into a collective Big Brother, Pingdom.com, 27 april 2012. Big Brother is watching from your pocket, news.com, 30 juni 2012.
Big Brother Awards 2014 - Smartphones
5/7
Snelle smartphone privacy check-up13 Ga na of jouw tablet of smartphone locatiegegevens verzamelt Instellingen op Android Wanneer je tablet voor het eerst opstart: geef aan of je de locatieservice van Google wil gebruiken. Al langer in gebruik: ga na of je je toestemming voor locatietracking hebt gegeven via ‘Instellingen’, ‘Instellingen voor locatie en beveiliging’, vink ‘Draadloze netwerken gebruiken’ uit als je je locatie niet langer met Google wil delen. Wil je weten welke apps jouw locatiegegevens gebruiken? Zoek de app in de Play Store. Kijk onder ‘Machtigingen’ wat de app allemaal mag. Kies in het menu ‘Locatievoorzieningen’ voor elke app afzonderlijk of ze toestemming krijgen of niet. Instellingen op iOS Op je iPhone of iPad kan je in het Privacy-menu de locatievoorzieningen voor al je apps uitzetten. Zet je de locatievoorzieningen aan, dan kan je in het menu eronder voor elke app apart aangeven of die al dan niet toestemming krijgt om je gps-gegevens te zien. Windows 8 Instellingen voor locatievoorzieningen vind je in het Configuratiescherm. Je kan voor elke app de locatievoorzieningen aan- of uitzetten in ‘PC-instellingen’ onder Privacy.
13
Wordt jij gevolgd via je smartphone?, ZDNet.be, 19 november 2013.
Big Brother Awards 2014 - Smartphones
6/7
Big Brother Awards 2014 is een event van:
