Systemisch werken is overal!

Systemisch werken is overal!

Bert Hellinger Instituut Nederland Magazine 2015

Bert Hellinger Instituut Nederland - Magazine 2015

2

3

Inhoud De gastredactie

2

Plaats delict!

3

Ik vertrouw mijzelf als spiegel

4

Dure bril

7

Een systemische bespiegeling op de Trendrede 2015

8

Bert Hellinger 89 jaar

10

Reconstructies 12 Systemisch vuile handen maken

13

Geboortezorg systemisch onderzocht

16

Het leerproces van een ervaren opsteller

18

Leidend principe of drijvende kracht?

21

Social Media

22

Opstellingen in de boardroom

24

Energie! 27 Is het effect van opstellingen meetbaar?

28

Beyond the systemic realm

32

Systemisch coachen

34

Systemisch werken als nalatenschapscoach 36 Waarom pest een pester?

38

Door de ogen van Stephan Hausner

40

Systemisch werk op de werkvloer

42

De gastredactie

Plaats delict!

En dan opeens zit je met zijn zessen om tafel. Sommigen kennen elkaar goed, anderen nauwelijks. Maar wat hen verbindt is een verlangen om het systemisch werk verder te brengen. Een verlangen om datgene wat de pioniers van het systemisch-fenomenologisch werk in het leven hebben gezet, verder handen en voeten te geven, ècht naar de wereld en het leven van alledag te brengen. Het is al op zoveel plaatsen, durven we dat te zien, durven we ermee aan de slag te gaan? En daarmee niet alleen in de veilige omgeving van onze 'leermeesters' in de klas te blijven?

Door Jan Jacob Stam

Dit magazine gaat vooral over hoe wij allen, systemisch werkers in het veld en geïnteresseerden, als vertegenwoordigers van een volgende generatie, het systemisch-fenomenologisch werk al in de wereld hebben gezet of kunnen gaan zetten.

Opstellingen als wetenschappelijke onderzoeksmethode 46 Ik ga op reis en neem mee (terug)

48

Opleidingen bij het Bert Hellinger Instituut 50 Workshops uitgelicht

54

Kalender 2015

57

Noorderlicht uitgelicht

60

Colofon Dit is een uitgave van het Bert Hellinger Instituut Nederland, die jaarlijks verschijnt Redactieteam Siets Bakker, Yvonne Lonis, Petra van de Kop, Ria Allewijn, Henry Weessies en Barbara Hoogenboom Oplage 6500 Vormgeving en opmaak Mirjam Strijbosch Druk SMG-Groep, Hasselt

In dit magazine stellen wij ons nog persoonlijk voor. Voor zover dat relevant is, want dit magazine is vooral ontstaan doordat wij, in de uitwisseling die tot stand kwam, zoveel verdieping konden vinden dat dat voorbij ons persoonlijke kunnen is gegaan. Hebben wij dan ook onbewust een ervaring van collectieve intelligentie opgedaan? Veel leesplezier!

In dit magazine aan het woord o.a. Bert Hellinger - Carola Castillo Stephan Hausner - Judith Hemming Jan Jacob Stam - Bibi Schreuder Anton de Kroon - Siebke Kaat Elmer Hendrix

Als ik in Ljubljana, de hoofdstad van Slovenië, aankom voor een boekpresentatie en een workshop, is het eerste wat ik wil, na mijn koffer op een hotelkamer geparkeerd te hebben, de stad in gaan. Alleen. Te voet, liefst. Alleen de eerste paar uur na aankomst kan ik me blootstellen aan de indrukken van de stad, van het land. Ik loop. Heb wel een kaart bij me maar laat me leiden door wat mijn aandacht trekt. ‘Wat probeert deze stad me te vertellen?’, is het mantra in mijn hoofd. Ik kijk naar hoe de mensen lopen: een beetje ingehouden. Net alsof ze uitreiken met iets dat ze kunnen bieden, maar zich dan ook weer halfweg terugtrekken. Er is veel kunst op straat. Kunst met een ingehouden humor, een soort lachen achter de hand. Dit patroon van uitreiken en inhouden blijkt ook in de dagen erna een zich herhalend patroon. De Nederlandse ambassadeur, die bij de boekpresentatie aanwezig is bevestigt dat, heftig knikkend. Zo’n nieuwe plek is als een plaats delict. Ik ben geen rechercheur maar wel dol op politieseries. De eerste, fenomenologische indruk kun je maar één keer opdoen. Dat is overigens net als met opstellingen. Alle belangrijke informatie over de patronen bij een mens, in een familie, in een organisatie, bij een maatschappelijk vraagstuk of in een land, zit al opgevouwen en soms versleuteld in de eerste contacten. Maar meestal herken ik het dan nog niet. Als ik naarstig probeer te analyseren, dan werkt dat meestal niet om het patroon boven te laten komen drijven. Maar let je even niet op, dan komt het patroon naar boven. Het werkt net als bij een zwakke ster: kijk je er een beetje langs, dan zie je hem opeens helder opschitteren.

Een plaats delict. Er móet hier iets gebeurd zijn waardoor het er nu uitziet zoals het eruit ziet. In de Japanse filosofie is er het begrip ‘Ba’, het punt van gezamenlijke oorsprong. Dat is het punt waar we naar zoeken. Dat is het punt van waaruit begrepen kan worden. Dat is het punt van waaruit vrede mogelijk is. En van waaruit verandering kan ontstaan. Het Nederlandse veld van opstellingen is momenteel een plaats delict. Het veld is veranderd. Geleidelijk opeens. Het gaat nu om systemische intelligentie die voorbij opstellingen naar boven komt drijven. Systemische intelligentie is overal. Jaren hebben we geprobeerd om duidelijk te maken dat opstellingen interessant en diep helend zijn, en dat systemische interventies kansrijk zijn: veel impact met weinig woorden. Nu pas zien we op deze plaats delict dat systemische intelligentie en systemische intuïtie er altijd en overal al waren en zijn. Zonder systemisch bewustzijn zouden de meesten van ons nu niet doen wat we doen.

Siets Bakker, Yvonne Lonis, Petra van de Kop, Ria Allewijn, Henry Weessies en Barbara Hoogenboom zijn van die ‘systemische dieren’. Die midden in de maatschappij staan met hun aandacht en werk. Zij zijn de redactie van dit magazine. Zij waren het die waarnamen dat systemische intelligentie overal al is. Zij zijn op onderzoek gegaan, op vele plaatsen delict. Zij hebben daar beeld en woorden aan gegeven. Veel leesplezier! Sinds 13 februari is Barbara Hoogenboom

In plaats van uitreiken met onze systemische methode kunnen we nu gaan luisteren naar de systemische intelligentie en systemische intuïtie die er overal is in de samenleving. Daarover gaat dit magazine.

mede-eigenaar van het Bert Hellinger Instituut Nederland. Het eigenaarschap van het Hellinger Instituut vraagt om verbreding, het systemisch werk vraagt om een platform voor de komende generatie. Barbara: welkom!


4

5

Ik vertrouw mijzelf als spiegel Door Siets Bakker en Henry Weessies

Leiderschap met systemische intelligentie. In het artikel ‘the future of organizational constellations’ introduceerde Jan Jacob Stam in augustus 2014 de term ‘systemische intelligentie’. Hij omschrijft systemische intelligentie als “the old and maybe re-found knowledge of how social systems work”. In een magazine als dit mag een beschouwing over de toepassing van systemische intelligentie in leiderschap, niet ontbreken. En hoe kun je dat beter onderzoeken dan een ontmoeting te arrangeren met de schrijver van het artikel, Jan Jacob, en een directeur die – naar ervaring van Siets Bakker – over een hoge mate van systemische intelligentie beschikt. Beiden bioloog van oorsprong. Beiden rond de 60. Beiden vader. “Als er iemand anders is die het beter kan dan jij, dan moet hij het doen.” De jonge ambitieuze bioloog Reinout Woittiez werkte na zijn promotie vol overgave aan zijn onderzoek. Als onderdeel van zijn werkzaamheden had hij een rekenmodel ontwikkeld. Het model zat goed in elkaar. Het klopte als een bus. Anderen bleken geïnteresseerd in zijn publicatie en het rekenmodel. En verbeterden vervolgens het model. Voor de jonge ambitieuze Reinout een harde maar waardevolle les: excelleren is niet het succes van anderen belemmeren maar anderen in de gelegenheid stellen het beter te doen en zelf je eigen plek vinden.

“Ik verwonder mij over de mateloze diversiteit die ik tegenkom.” Als directeur van het Nederlands Forensisch Instituut heeft Reinout dagelijks direct te maken met de gevolgen

van de vliegtuigramp met de MH17. Het zijn de patholoog-anatomen van het NFI die de slachtoffers moeten identificeren. Vreselijk en geweldig werk tegelijkertijd. Tot september 2014 was Reinout kwartiermaker en later directeur bij de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied. De dienst die via vergunningverlening, toezicht en handhaving moet voorkomen dat het weer zo mis kan gaan als bij de Schipholbrand of de Moerdijkbrand. En nog iets langer terug, was Reinout directeur bij het RIVM, het Nederlandse instituut dat gezondheidsrisico’s onderzoekt. Interessant is dat als je Reinout hoort vertellen over de organisaties waar hij voor gewerkt heeft, hij altijd als eerste over het maatschappelijke belang begint. Over de betekenis van het instituut voor de maatschappij. Pas na lang aandringen vertelt hij over hoe de organisatie in elkaar zit, en wat de managerial uitdagingen waren. Zijn aandacht gaat uit naar

de betekenis van het systeem voor de samenleving. En vanuit die verbinding, herkent Reinout een ongelooflijke diversiteit aan uitwisseling. Want het gaat niet alleen over de identificatie van de slachtoffers maar het gaat ook over hoeveel technologische kennis genoeg is? Waar moet op ingezet worden en wie bepaalt dat? Het gaat over de betekenis van de identificatie voor de familieleden en over de last die de medewerkers en hun gezinnen dragen door dit nogal eens aangrijpende werk te doen.

“Ik vraag me steeds af hoe ik richting kan geven en probeer tegelijk mezelf weg te houden bij controlemechanismen én te zorgen dat mensen niet afhankelijk van mij worden. Niet duwen maar wegen. Ik zoek naar welk signaal het minst belastend en het meest uitnodigend is.” Leidinggeven gaat voor Reinout over

een context creëren. Een context waarin professionals, ieder vanuit zijn eigen plek, hun bijdrage leveren. Hij vertrouwt op zichzelf, op zijn waarnemingen en zijn innerlijke reactie hierop om te bepalen of het de goede kant op gaat. Als kwartiermaker van de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied, werkte Reinout met een klein team aan de voorbereidingen van de oprichting van deze dienst. Een enorme klus, vol bestuurlijke, financiële, juridische en operationele valkuilen. Alle teamleden werkten zich een slag in de rondte om voor het einde van het jaar de deadlines te halen. Reinout organiseerde een week voor kerst, een kleine informele borrel. Zijn speech eindigde hij met “Zo. Het jaar is bijna om. Jullie hebben allemaal meer dan hard gewerkt. Nu is het tijd om te rusten. Geen nieuwe mails meer, geen acties. Ga naar huis, naar je gezinnen, heb het goed met elkaar en begin januari pakken we de draad weer op.” Het team was perplex. En wát was het een goede interventie. Ieder voelde zich gewaardeerd en erkend voor de inzet. Maar ook voor de andere kant, het privéleven. De behoefte om te kunnen ontspannen. Waar het

team gevangen zat in het systeem van de deadlines, nam Reinout afstand, hij zoomde uit en deed wat nodig was voor het grotere geheel. Blijkbaar bestaat er zoiets als onbewuste systemische intelligentie, waarvan Reinout een voorbeeld is. Er zijn vast tal van andere voorbeelden te vinden. Het is eigenlijk heel makkelijk om leiders met veel natuurlijke systemische intelligentie te herkennen. Systemisch intelligente leiders: 1. Hebben hun ego wat minder op de voorgrond staan. Wat niet betekent dat ze een klein ego hebben of niet ijdel zouden zijn. 2. Zijn verbonden met de natuur, in concrete en/of abstracte zin. Spiritueel of biologisch, ze erkennen de grootsheid van de natuur en de feilbaarheid van de mensheid. 3. Zijn extreem analytisch en geïnteresseerd in hoe en waarom iets (niet) gebeurt. 4. Zijn gericht op het geheel en minder op delen, gericht op het collectieve en minder op het individuele. 5. Zijn niet per se gericht op maakbaarheid, maar meer op het

anticiperen op de toekomst die op hen afkomt. Drijven mee op dat wat is en wat op hen afkomt. 6. Erkennen zowel verlies als winst als acceptabele uitkomsten. Draaien niet om de hete brij heen, “kijken het beest in de bek.” 7. Kijken veel achter de persoon wat hem of haar drijft, of het een medewerker of een andere betrokkene is. Voor een systemisch intelligente leider is het bijna nooit persoonlijk. 8. Relativeren makkelijk en veel. Zijn meestal geen idealisten. 9. Gevoel en gewaarwording zijn sterk ontwikkeld en worden als informatiebron gebruikt. 10. Hebben geduld, anders dan lijdzaam af te wachten. In bovenstaande opsomming lijkt systemische intelligentie vooral aangeboord te kunnen worden door een bepaalde houding, een manier van in het leven staan. Niet de gebruikelijke kwalificaties waar een leider op geselecteerd wordt. De opsomming is niet compleet en kan misschien nog ingedikt worden. Het


6

7

om je te verstoppen achter procedures, gewoonten of regels. Alle kans dus om als medewerker je potentie te ontwikkelen, met het opgeven van zekerheid als prijs. Wat in dit debat belangrijk is om te onderkennen, is dat de kwaliteit en de resultaten van het leiderschap niet bepaald worden door het al dan niet systemisch intelligente ervan. Grote leiders, die geweldige resultaten boeken, kunnen dat best doen zonder systemische intelligentie. Evenzo kunnen systemisch intelligente leiders in de praktijk belabberd uit de verf komen; het is geen recept voor resultaat en kwaliteit. Waarom vinden wij het overigens belangrijk of leiders systemisch intelligent zijn? Waar zijn wij daarmee als schrijvers en fans trouw aan? Hopen we stiekem dat we dan zelf meer kans op erkenning hebben als de systemische intelligentie meer wordt erkend? Of zijn we toch

Siets Bakker Ondernemer (nu nog vermomd als organisatieadviseur)

“Werk zonder angst, zonder medelijden, zonder liefde en zonder intentie” Sophie Hellinger Ik ben als organisatieadviseur gespecialiseerd in het bouwen van nieuwe organisaties. Meestal zijn dit overheden en semi-overheden, die samengevoegd of opgericht worden. Ik werk dus altijd in een grote speeltuin vol systemische hindernissen. Vaak ben ik een van de weinigen die bewuste kennis heeft van behoeften van systemen, dynamieken en patronen. Mijn opdrachtgevers zijn blij met de taal, structuur en interventies die ik via de systemische kennis inbreng. Ze weten het vaak zelf ook wel, maar pas achteraf. Ik mag graag denken dat ik door deze inbreng een heleboel narigheid voorkom. Klassieke opstellingen doe ik niet of nauwelijks in mijn werk. Maar mijn hele manier van kijken en denken is doorspekt met systemische invloeden. Eerlijk gezegd is dat in eerste instantie vooral voor mijzelf fijn: hoef ik veel minder te ploeteren en overtuigen. Over mijn ervaringen met systemische kennis toepassen in de praktijk, ben ik gaan schrijven. Ooit zal dit soort kennis tot de standaardbagage van iedere professional horen. Het schrijven beschouw ik als mijn steentje aan de ontwikkeling hiervan.

idealistisch en denken we dat systemische intelligentie en systemisch bewustzijn de wereld een beetje mooier maken?

“Ik vraag mij wel eens af hoe dat gaat als ik 65 ben. Ik kan me niet voorstellen dat ik dan het gevoel dat ik Klaar ben. En hoe ouder ik word, hoe meer bioloog ik word.” Jan Jacob en Reinout bleken nog iets gemeen te hebben: als ze ooit hun werkzame leven zouden beëindigen willen ze beiden terugkeren naar hun oude liefde: de biologie. Op zoek naar een verklaring voor waarom het is zoals het is, om het vervolgens te erkennen en weer een stukje van de puzzel te hebben gelegd. Misschien is dat het wel: uiteindelijk zoeken zij en wij systemisch intelligente puzzelmaatjes zodat we die grote universele puzzel kunnen leggen!

Dure bril Door Bibi Schreuder Tijdens de IOCTI in Uruguay: Ze wil me even wat vragen over haar project om een samenwerkingsprogramma te starten op een school uit een arme wijk en een school uit een dure wijk in Brazilië. Overigens verspreekt ze zich en zegt niet ‘poor barria’ maar ‘pure barria’. Ik vraag haar wat haar wens is met dit project. Ze hoopt dat de kinderen uit de arme wijk zo een kansrijker netwerk krijgen en dat de kinderen uit de rijke wijk kunnen leren van de arme kinderen. Ik vraag haar of ze zelf tot de mensen uit de arme wijk behoort. “Nee”, zegt ze, “Daar heb ik te veel geld voor.” En kan je dankbaar zijn, dat jij dat geld hebt? “Ja, zéker!” Maar ze krijgt tranen in haar ogen. Ik vraag haar wat haar raakt. “Ik weet ‘t niet goed,” zegt ze, “ik ben erg dankbaar dat ik geld heb, maar ik kan het niet aanzien als anderen te weinig geld hebben.” Ik vraag haar wie ze dan vooral ziet, als ze ‘anderen’ zegt. “Familieleden, en vooral mijn neef.” “Kijk naar ze”, zeg ik, “en zeg ze: Ik heb meer, jullie minder.” Ik zie aan haar manier van kijken dat ze, zodra ze die zin uitspreekt, wegkijkt van waar ze eerst haar familieleden positioneerde. “Kijk naar ze, zíe ze, en zeg: Ik heb meer, jullie minder.” “Ik heb meer, jullie minder.” Ik laat het haar een aantal keren herhalen, tot ik zie dat ze berustend uitademt en de familieleden werkelijk ziet. En dan zegt ze: “Ik heb meer géld dan jullie.” Terwijl zij naar de plek kijkt waar ze haar familieleden ziet, zie ik dat ze een hele kostbare bril op heeft met diamantjes bij de scharnieren. “Ik schaam me voor jullie” laat ik haar zeggen, om te testen of dit het geval is. “Ik schaam me voor jullie” zegt ze, snikkend en ja-knikkend. “Ja, ik durfde jullie niet onder ogen te komen en ja, ik schaam me bij mijn rijke vrienden voor jullie.” Ik laat haar zeggen: “Ik heb een hele dure bril, en toch kan ik jullie niet zien.” Ze zegt het lachend, maar ook beschaamd en zegt: “Zelfs met mijn dure bril kon ik jullie niet zien. Jullie zijn mijn familie, ik ben jullie nicht. Ik hoor bij jullie. Jullie horen bij mij.”

Column

is een eerste aanzet op basis van onze waarnemingen als mens en als adviseur. Het is gebaseerd op de voorbeelden die Reinout gaf en zijn antwoorden op de vragen van Jan Jacob. De kenmerken lijken samen te hangen en bij elkaar te horen, alsof ze een gezamenlijke oorsprong hebben. Stel dat deze opsomming juist is, dat het een goede omschrijving geeft van een leider die met systemische intelligentie zijn werk uitvoert. Wat betekent dit dan over de ontwikkelbaarheid van systemische intelligentie: is systemisch intelligent leiderschap bewust aan te leren of kan het slechts ontstaan op het levenspad? Voor medewerkers betekent leiding krijgen van dit type leider ook nogal wat. De systemisch intelligente leider werkt met de betekenis en met het grotere geheel. Er is geen ruimte meer

Ik stel haar voor het volgende tegen haar neef te zeggen: “Ik denk dat ik veel te leren heb van je. Ik moest je maar ‘s opzoeken en een tijdje met jou mee leven.”

Nu laat ik haar omdraaien om naar het project te kijken en vraag haar waar ze de rijke school ziet, en waar de arme school. Ze legt voor beiden een blad neer die zojuist van de boom vielen, ongeveer twee meter van elkaar af. Ik vraag haar: “En, waar sta jij?” Ze staat op en gaat midden tussen de beide bladeren staan, die beide scholen representeren. “Dus jij hoort bij geen van beiden?” vraag ik haar. “Ik ben de brug die hen verbindt”, antwoordt ze. Ik vraag haar in de rijke wijk te gaan staan. “Ik hoor bij jullie”, laat ik haar zeggen tegen de rijke mensen hier, “Ik heb geld, ik hoor bij jullie.” Dan vraag ik haar naar de arme wijk te gaan en daar tegen de arme mensen te zeggen: “En ik hoor ook bij jullie, kijk maar, daar staan mijn familieleden”, en ze wijst naar haar neef en andere familieleden. “En ik ga bij ze in de leer.” Mensen die verbindende, of brug-functies innemen zijn er waarschijnlijk goed in, omdat ze eigenlijk bij geen van beide oevers horen. Het kan enorm bevredigend zijn om dan te verbinden. Er zit vaak ook een enorm verlangen in om echt ergens bij te horen. Maar dan wordt je dus onmiddellijk ontrouw aan ‘de andere oever.’ In projecten zou dat wel eens een verlammende werking kunnen hebben...


8

9

Een systemische bespiegeling op de Trendrede 2015 Door Henry Weessies

Sinds 2011 brengt een gezelschap Nederlandse toekomstdenkers ieder jaar een zogenaamde Trendrede uit, een alternatieve Troonrede met bespiegelingen van trends die zij waarnemen. Over het algemeen is de tekst van de Trendrede progressief en maatschappijkritisch. Het belicht steeds welke transities waargenomen worden. Ter illustratie onderstaande fragmenten uit de Trendrede 2015: “Het ‘overstag’ en ‘ree’ is geroepen en het roer gaat om. Nederland heeft – voorzichtig – de vernieuwing ter hand genomen. We zijn aan het doen. De richting is nog niet voor iedereen duidelijk en er is veel onzekerheid en frustratie in deze ondertussenheid. Veel van de oude fundamenten verliezen hun betekenis. Mensen struikelen over de leegheid van protocollen en standaardiseringen die niet meer passen bij wat zij persoonlijk relevant achten. Wat wij zien ontwikkelen is de maatschappijbrede zoektocht naar nieuwe betekenis. We gaan de komende jaren herijken, actualiseren en onze essentie als mens en als organisatie opnieuw dynamisch van inhoud voorzien. Waar het oude wegvalt, bouwen we het nieuwe op.” “Tijdens de wederopbouw van betekenis schoffelen we experimentsgewijs de grond om en wat er opbloeit laat zich zien als een fijnmazige en fijnzinnige vervlechting van

betekenis, betrokkenheid en duurzaam denken en doen. Er is aandacht voor het potentieel van introverten, zonderlingen en dwarskijkers. Er is oog en ruimte voor onderwerpen als empathie, bezieling, inspiratie en passie, waar tot voor kort vooral ratio, kennis en kundes leidend waren. Voorwaarde is wel dat we ons individueel niet isoleren, maar in verbinding blijven, om zo onze betekenis binnen het geheel te kunnen zien en voeden. De opdracht voor de toekomst is continue reflectie op de reikwijdte van de eigen kracht.” “De toekomst is aan ongemiddelde mensen die gezamenlijk hun toekomst orkestreren. We moeten nog vertrouwd raken met al die nieuwheid om ons heen, de schoonheid van het perspectief ontdekken en de grammatica van de nieuwe taal leren begrijpen. Pas wanneer we er woorden voor hebben, kunnen we werkelijk verbinding maken met nieuwe inhoud.

Ontkoppeld van absolute waarheid zoeken we naar nieuwe verankering in menselijke waardigheid. We gaan het komende jaar inzoomen én uitzoomen, maken én loslaten, vallen én opstaan. We roepen 2015 uit tot het jaar waarin we onszelf bevragen op onze betekenis. De vragen die we durven te formuleren zetten de toon voor wat we nog gaan ontdekken. Wij denken de afgelopen vijf jaar het begin van een wondermooie toekomstmelodie gehoord te hebben.” (Bron: trendrede.nl) In de Trendrede 2015 ook nog de volgende uitspraak van John Galsworthy (1867-1933): “If you do not think about the future, you do not have one.” Het lijkt alsof de beweging die in de trendrede is beschreven, volledig wordt toegekend aan de intenties en inspanning van mensen. Dus zonder het fenomenologische van de beschreven

transitie te erkennen. Is dit wat het is en is het slechts een kwestie van een kritische massa die ontstaan is en die inderdaad een beweging in gang aan het zetten is? Of is er wellicht een grotere collectieve systemische beweging gaande, waaraan deze mensen met hun inspanningen en intenties trouw zijn? En als we nog verder kijken, voorbij moraliteit en intenties, wat wil zich dan laten zien in het verlengde van deze bewegingen? Wat we zien is dat de wereld gelijktijdig steeds groter en steeds kleiner wordt: we weten wat er op elk moment van de dag overal ter wereld gebeurt en kunnen daar zelfs contact mee maken, en tegelijkertijd zien we dat lokale voedselvoorziening en lokale energievoorziening steeds meer aanhang krijgen. Deze glocalisering (aandacht voor het lokale en het globale tegelijkertijd) is een voorbeeld van het gelijktijdig in beeld komen van een fenomeen én het tegenovergestelde ervan, waarbij die zich vervolgens naast elkaar ontwikkelen en tot elkaar verhouden. Het gaat dan niet meer om het een Óf het ander, maar het een én het ander.

Welke synergie komt daar mogelijk achter vandaan? En hoe alomvattend is het? In andere opzichten zie je het bijvoorbeeld ook bij de toenemende technologische ontwikkelingen tegelijk met herleving van ambachten (door hogeropgeleiden). En bij nog steeds toenemend consumentisme en tegelijkertijd het ontstaan van de deeleconomie. Onze wereld ontwikkelt zich vooruit naar nieuwe mogelijkheden én valt tegelijkertijd terug, in religieuze strijd. De grote beweging die we zien lijkt niet langer de slinger van een pendel, tussen twee uitersten, die we zo goed kennen. Het is een gelijktijdig kunnen bestaan van beide uitersten. Wat is daar de systemische betekenis van? Voor welk probleem in welk systeem is dit een helende beweging? En nog een stap verder: stel dat dit een helende beweging van een groter systeem is, waar is het ‘EN’ dan een oplossing voor? We weten dat het ‘OF’-paradigma leidde tot schaarste, verdeeldheid en WIN-LOSE. Wat we al zien is dat het ‘EN’-paradigma leidt tot WIN-WIN en overvloed. Als we dit

consequent doorredeneren, dan leidt deze beweging ook tot nivellering! Het wordt steeds moeilijker om je als individu te onderscheiden. Immers: als alles er mag zijn in elke vorm, zonder onderscheid, dan worden de echte slachtoffers van het nieuwe patroon diegenen wiens potentieel niet meer gezien wordt. Zij die ongewild op moeten gaan in de massa en zich niet meer kunnen verheffen teneinde voorloper te zijn. En, als alles er mag zijn, kan er ook niets meer verloren gaan. Welk patroon halen we dan binnen? Waar blijven de slachtoffers dan, of wie worden de slachtoffers dan? Kortom, als we, zoals de makers van de Trendrede lijken te doen, het nieuwe ‘EN’-paradigma signaleren en mede mogelijk maken, dan worden de door hen geroemde dwarskijkers en tegendenkers uiteindelijk wellicht zélf de slachtoffers van deze transitie. Het zal onmogelijk worden om tegen te denken of dwars te kijken, omdat er geen sprake meer zal zijn van mainstream en er dus niks meer overblijft om van af te wijken.

Henry Weessies Mens, systemisch dier, organisatiestrateeg, interim manager, open voor veel

“We leven de illusie dat we doen wat we denken, terwijl we eigenlijk voortdurend in allerlei (ongeleide) opstellingen tegelijkertijd representant zijn, elke dag, ieder uur.” Mijn eigen systemische minitheorie. Die ik nog dagelijks toets. De gedachte dat het waar kán zijn, maakt nederig én open voor wat gebeurt. In mijn dagelijks werk heb ik het geluk om me elke dag opnieuw te begeven in een organisatie die bol staat en zwaar is van systemische energie. Een bijna 200 jaar oud instituut waarin de leidende principes van onafhankelijkheid, zekerheid en precisie (en grenzen) zich ook naar binnen in de organisatie hebben vertaald. En daar hun sporen hebben getrokken. Die sporen zijn mijn startpunt van handelen, op zoek naar flow. Soms een enorme uitdaging en soms een schijnbaar onmogelijke klus. Systemisch werken is voor mij bijna per definitie teamwork. Samen zo’n magazine maken betekent kleur bekennen over hoe je systemisch werk beleeft en wat je er mee beoogt. Het was ook meteen duidelijk dat we veel ruimte wilden geven aan alle verschijningen van systemisch werk in de “echte wereld”. Kortom, inspirerend!


10

11

is de wereld.” Oh, wat voelde ik me tijdens deze workshop als man erkend. Tot nu toe lag de nadruk bij Bert en Sophie veelal op de moeder en de ongelooflijk grootse rol van vrouwen, al dan niet moeders, bij het doorgeven van leven.

Sophie komt met een prachtige oefening die we in tweetallen doen, waarbij jij jezelf bent en de ander je vader representeert. Je staat tegenover elkaar en kijkt elkaar tien minuten in de ogen. Ja, een volle tien minuten. Je mag elkaar niet omhelzen of afstand nemen, je kijkt elkaar tien

minuten in de ogen. Na afloop heb ik Sophie bedankt met: “Je hebt me mijn vader teruggegeven.” Tot slot las Bert nog een verhaal uit een van zijn recente boeken. Dat verhaal geef ik hieronder weer.

Lieve Papa,

Bert Hellinger 89 jaar Door Jan Jacob Stam Impulsief besluiten we om een vlucht naar Milaan te boeken. Met een beetje passen en meten kunnen we twee dagen bijwonen van het kleine, intieme seminar van Bert en Sophie Hellinger, ter ere van zijn 89e verjaardag op 16 december 2014. Christa, van ons secretariaat, gaat mee. Spannend vind ik dat. Christa is zo Hollands nuchter, heeft Hellinger nog nooit ontmoet. Oh jee, wat zal ze ervan vinden? We vinden het alle drie geweldig. Christa: “Wat een bijzondere en lieve man!” Ik had Bert een half jaar eerder voor het laatst gesproken. Hoewel hij toen volop opstellingen deed, hing er ook een indruk in de lucht dat hij zich wat terug trok. Nu was Bert er vol. Stralend, als een monnik van binnenuit stralend. En zo lief

en mild en ondersteunend! Het was een feest om te zien hoe Bert en Sophie samen werkten, zonder iets van elkaar weg te nemen. En Bert is voortdurend op zoek naar nieuwe horizonten en inzichten.

we niet weten wie hij of zij representeert. Soms komt er dan nog een zin op. In dit geval ‘Ik haal je naar huis.’ We geven geen uitleg of verklaring.”

Zijn huidige vorm van opstellen legt hij als volgt uit: “Ik vraag niet meer naar het thema van de cliënt. We gaan naast elkaar zitten, geconcentreerd, en ik kijk de cliënt niet aan. Dan wacht ik tot er een woord in me opkomt. In dit geval is het woord ‘genoeg.’ En we laten ons allen meevoeren door dat woord. We doen opstellingen voor iedereen hier aanwezig. Na dat woord stellen we op. Allereerst een representant voor de cliënt. Afhankelijk van wat zich toont vanuit de dimensie van de geest, stellen we meer mensen op. Bijvoorbeeld de vader van de cliënt of iemand van wie

Bert doet dit seminar veel aan ‘scripts’. In mijn woorden is een script een basispatroon waar de cliënt in ‘gevangen’ is. Bert licht toe: “Je kunt aan je levensscript voorbijgroeien via je vader.” Dat is zo’n uitspraak om op te kauwen. Maar na verloop van tijd begint het me te dagen: Moeder, of dat wat moeder is voor een familiesysteem, heeft als taak om de familie bijeen te houden, om continuïteit te bieden, om patronen zich te laten herhalen.

Scripts

Later voegt Bert toe: “De familie van de vrouw is het gezin. De familie van de man

Lange tijd heb ik je verkeerd beoordeeld, want moeder keek in veel opzichten op je neer. Zij voelde zich vroom en was nader tot God dan tot jou. Daardoor trok ze ons juist van je weg in plaats van ons naar jou toe te brengen. Met terugwerkende kracht erken ik je wijsheid en jouw voortdurende zorg voor ons kinderen. Wij lagen jou na aan je hart. Maar godzijdank sta je mij nu heel erg na, op een bijzondere manier. Weliswaar houd je je, lang na je dood, een beetje voor me op de achtergrond, alsof je mijn vrijheid wilt veilig stellen. Want dat ik een andere weg moet gaan, heb je gezien en daar je zegen aan gegeven. Je bent nu op een bijzondere manier dicht bij me, waardoor ik me innerlijk opricht, alsof jij me rechtop doet staan en ik naast jou sta. Je was altijd trots op me, zonder me in een bepaalde richting te duwen. Mijn richting nam me ergens anders mee naartoe dan waar jij mee naartoe genomen bent. Je hebt ingestemd met mijn weg. Vandaag kijk ik naar je, en naar alles wat je voor me gedaan hebt, met tranen. Nu neem ik je in mijn hart en in mijn ziel met een stille liefde. Ik hou van je in mijn lijf en leden en in alles, waarin ik de afgelopen jaren ben meegevoerd. Diep in me ben je er altijd. Nu ben ik ook oud, en mijn einde kan ik al in de ogen kijken. Even zo goed zal ook ik, net als jij indertijd, recht overeind blijven in de tijd die me rest. In dienst van velen, die op mijn bijdrage wachten, met jou achter me en mij nog altijd na. Komen we elkaar later weer tegen? Of ben je na je dood ergens anders heen gebracht? Hoe dan ook, dat wat jij voor mij geweest bent, en wat jij heden ten dage nog in mijn lijf en ziel bent, blijft onvergankelijk. Net als mijn liefde voor jou. In mij ben je er nog altijd, lieve Papa. Uit: Bert Hellinger Neue Geschichten (deel 3) Hellinger Publications 2014


12

13

Reconstructies

Systemisch vuile handen maken: 3 dilemma’s onder de loep

Door Carola Castillo

Carola Castillo is sinds 15 jaar oprichter en directeur van het Bert Hellinger Instituut in Venezuela. Ze heeft een eigen stijl ontwikkeld door het opstellingenwerk te combineren met haar ervaring in shamanistisch werk: “Reconstructies, voorouderlijk quantum-medicijn” (“Reconstructivas, Medicina Cuántica Ancestral”). Ze publiceert en reist veel, om haar kennis en inzichten te delen. 11 tot en met 13 september verzorgt ze een workshop Reconstructivas bij het Hellinger Instituut Nederland. The way I conceived constellation work has developed into an interesting movement. If we have thoughts and convictions they will create stories. These stories will create a unique language. A language that will be having a mysterious hidden symbolic life that needs then to develop to the outside world. God, we really need to know who we are, from where we are coming and what to do with that. Thoughts and stories will generate emotions as well. As a consequence the stories will be in our body, family, collective and spirit. We also have found that trauma events are present in this symbolic language. We end up blocking the energy in the body (illnesses), family (repetitions of what we don´t want), collective (not having “freedom”, race, religion) and spiritual obstruction. As a consequence I have been using the original settings of constellation work created by Bert Hellinger and have given birth to a new dimension of different planes in one intervention. Lately I do not trust the representatives as I used to do: constellation work has developed so much that we need to experience innovative steps into the energy field. If we use and respect the laws or the energy ground, then we are safe. Many facilitators leave the work to

representatives who will take the chance to talk about their hidden issues, without the facilitator noticing them and he/she stays away from the responsibility to make changes. This will also have healing effect, but without conscience a movement into healing will not endure. Once a client has made the changes then we can say we did a good job. Constellation work needs to transform situations (symbolic language) into healing pictures (body, family, collective and spiritual). We have to become better persons, more healthy, more energetic, with more happiness and peace in each step of this magnificent curative approach. It is helping to do the work for the entire group of participants. Far away from judgment, all interventions give us resolutions and tools to create changes in our daily life. When we abuse emotions, they will control our lives. Rage among other reactions, is the bad form of energy. It is the unbreakable habit what we end up abusing. When we trust, we move, release and change energy. Imagination plays a very important role in the participant. We can transform, motivate and create new perspective into ourselves. That will give us the space to have the connection inside of us. Through these movements we allow the body, during the work, to get in

contact with the symbolic language that is looking for freedom and understanding. Every feeling, action, and all the attitudes are the obscure symbolic path that is looking to be healed. Once we start breaking the energy towards a constant movement and action in life, we can understand that we have become an enormous space to grow for others. Then every thought or emotion will have light on its own. Then we can talk about a new journey, every time we desire the transformation in us. But it requires responsibility, respect, devotion, discipline and love. At the end we can say that the real magic happens when we have the trust of what, inside of us, is looking to be revealed or exposed. Taking into consideration which person will guide me is important. In a community when the shaman is respected, he really becomes powerful. Also, how much I will allow myself to be vulnerable with a surprise and a smile, every time I want to see who I am. Reconstructive work will guide us inside of the wisdom that we deserve to have. The spiritual movement is the glue for the body, family and collective structure. But having the responsibility of our life is the greatest movement into the spirit.

Door Petra van de Kop

Het afgelopen jaar werd Siebke door een leidinggevende gevraagd om een bindend advies te geven. Het ging om één van diens afdelingen waar al langere tijd signalen naar voren kwamen betreffende discriminatie, intimidatie en een onplezierige werksfeer. De manager van de afdeling en zij, als zijn leidinggevende, hadden al verschillende interventies gedaan, maar niets leek te helpen. Wat was de eerste impuls toen je gevraagd werd een bindend advies te geven? Ik voelde meteen een terugtrekkende beweging. Mijn systemisch geweten stond op scherp. Wat maakt dat deze leidinggevende mij hiervoor vraagt? Op welke plek word ik uitgenodigd? Die van de manager? De leidinggevende? Of daarboven? En als ik dit ga doen, maakt dat het geheel nou sterker of zwakker? Waar word ik in getrokken? Een heleboel vragen dus!

Wat maakt dat je deze opdracht hebt aangenomen? Ik heb eerst goed verkend waar de overweging vandaan kwam. De leidinggevende was heel duidelijk: “Er is van alles geprobeerd, het lukt niet meer om dit zelf op te lossen omdat zowel ik, als de manager van de afdeling, teveel deel zijn van de situatie om nog zuiver te kunnen zien wat er nodig is.” Ze wilde een

onafhankelijk en bindend advies, zodat ze aan de afdeling de boodschap kon geven dat ze bereid was om elke prijs – welke die ook zou zijn – te nemen om dat wat helpend zou zijn voor deze afdeling te doen. Ook als dat haar of anderen onwelgevallig zou zijn. Ze wilde vooral betrouwbaar zijn. Haar intenties waren heel zuiver en zorgvuldig en dienstbaar aan het systeem. De vraag aan mij was mijn onpartijdige blik van buiten in te brengen (in vakjargon: meerzijdig partijdig, dienstbaar aan het grotere geheel) en bereid te zijn daar de volle verantwoordelijkheid voor te nemen. En dat betekent: vuile handen maken, niet aan de zijlijn blijven staan en ‘slechts’ adviseren of verhelderen. Voor wie ik daarmee aan het werk was? Voor de keten van medewerkers, manager, leidinggevende en alle in- en externe afnemers of klanten.

Dilemma 1: Wel of geen bindend advies? Wat doe jij dat ze jou zoiets toevertrouwen? Deze leidinggevende had een natuurlijke systemische basishouding: ze ‘wist niks’ van systemisch werk, maar deed het puur vanuit haar gevoel. Heel zuiver. Ze was dienstbaar aan het systeem, het grotere geheel, met weinig ego. Ik denk dat we daar de klik op maakten. En beiden bereid om te zeggen wat gezegd moet worden, te doen wat gedaan moet worden, vuile handen te maken. Onverbiddelijk en belangeloos.


14

Moest je ergens ontrouw aan worden om dit te doen? Normaal sta ik als systemisch adviseur met één been buiten het systeem. Dat is mijn standbeen, daar leun ik op. Mijn andere been zet ik in het systeem om er voeling mee te hebben. Alsof ik met mijn teen in het zwembad ga om te voelen hoe de temperatuur is. Nu werd ik gevraagd om tijdelijk minstens met één been in het systeem te gaan staan. Dat voelde onwennig. Ontrouw misschien ook. Aan de ongeschreven code dat als je er ‘in‘ stapt, ook al is het maar even, je per definitie verstrikt en/of ingezogen raakt en op iemands plek terecht komt. Uiteindelijk vond ik het toch kloppen. Ik was voortdurend bezig met de vraag of ik anderen in dit systeem zou gaan verzwakken. Dat was mijns inziens niet het geval. Er was geen sprake van afschuiven van verantwoordelijkheid. Deze leidinggevende was onvoorwaardelijk bereid om te doen wat nodig was met de afdeling. Ik voelde me niet voor een karretje gespannen. Het was haar functie en taak om dat te doen.

Hoe heb je het aangepakt? Ik heb alle mensen van de afdeling geïnterviewd, inclusief de manager

15

uiteraard. Daarvoor heb ik een aantal vragen opgesteld. Ik heb me gericht op feiten. Ook heb ik laten benoemen wat er goed ging (erkenning) en heb ik gevraagd naar markante gebeurtenissen in het verleden. Het hele proces heb ik heel transparant gemaakt. De vragen heb ik in overleg met de leidinggevende en de manager opgesteld en vooraf laten mailen naar alle mensen van de afdeling. Zodat het volstrekt helder was hoe de procedure zou verlopen. Met iedereen heb ik een gesprek gehad van een uur. Aan het einde van elk gesprek heb ik mijn bevindingen voorgelezen en gevraagd of ik ze (anoniem) mocht citeren. Ik wilde de informatie uit het systeem oplichten en er tegelijk vertrouwelijk mee om gaan. Ik besefte terdege dat mijn vragen op zich al interventies waren. Meer dan waar ook ben ik me bewust geworden dat de manier waarop ik naar het systeem kijk een krachtige interventie is. De vragen komen daar als het ware uit voort. Als ik gericht ben op feiten, functies, posities, dan gaat de ander ook op die manier kijken, los van de personen. Als ik naar het verleden vraag, dan komt dat ook voor de ander in beeld. Als ik me beurtelings verplaats in de verschillende functiegroepen,

Dilemma 2: Alleen informatie ophalen of systemisch interveniëren? dan gaat de ander ook een beweging maken naar meerzijdige partijdigheid. Als ik mijn gewaar zijn inzet, wordt de ander zich ook gewaar. De gesprekken kenden allen dezelfde vragen. Dat was de oppervlakte. Maar daaronder gebeurde er veel. Misschien is dit altijd wel zo bij systemisch adviseren/interveniëren? Dat je manier van zijn bepalender is dan welke (andere) interventie ook?

zouden geven. Uiteindelijk heb ik niet 1 advies maar 10 adviezen gegeven. Dit deed recht aan de complexiteit en aan de mensen op deze afdeling, en verhelderde waarom het hen zelf niet gelukt was: het had meer met het systeem dan met de mensen te maken, terwijl juist op de mensen de interventies (en pijlen) tot dan toe gericht waren geweest.

worden, maar waar nog geen bodem voor was. Ik vergaarde de informatie en gedurende die tijd heb ik dat een tijdje gedragen. Dat was best een last. Eigenlijk niet anders dan in een opstelling. Alleen duurt een opstelling nooit dagen, laat staan weken.

Ik heb ervoor gekozen adviezen te geven die rechtstreeks gevolgen hadden voor plekken, posities en dus ook personen. Dat is verantwoordelijkheid nemen, en dat is ‘vuile handen maken’.

Ja, mits de ander dat vraagt ten dienste van het systeem en niet om zichzelf of delen sterker te maken. Wat nog een dilemma was: de terugkoppeling. Nu hadden we in de contractering afgesproken dat ik de leidinggevende een toelichting op het (schriftelijke) advies zou geven, en dat zij het advies zou presenteren, met de daaruit volgende beslissingen. Op deze manier hield en

Is er nog iets dat je is opgevallen? Tijdens het proces was ik ‘care taker’ voor iets van het systeem dat gezien wilde

Zou je het een volgende keer weer doen?

Petra van de Kop Ondernemer, Systemisch Coach & Adviseur. Werkt met individuen, teams, organisaties en netwerken aan duurzaamheidsen vernieuwingsvragen.

“Ik hoor het en ik vergeet het, ik zie het en ik herinner het, ik doe het en ik maak het me eigen.” In een opstelling gebeurt dit allemaal tegelijk: in een split second. Hoe mooi!

Tegelijkertijd leverden de gesprekken ook hele interessante informatie op. Er bleek steeds maar weer verwarring over plek. Mensen stelden vragen als: wat bedoel je met mijn manager? Wat zie jij als ‘mijn team’, is dat mijn kamer, mijn… etc. Mensen wisten echt niet waar ze bij hoorden, wie hun manager was. Ook waren er enkele markante gebeurtenissen die ieder benoemde.

Als kind wist ik al vroeg dat ik ‘later’ iets wilde gaan doen met natuur. Aan de Landbouwuniversiteit Wageningen leerde ik denken en waarnemen vanuit het geheel. Ik leerde kijken naar natuurlijke systemen en onze leefomgeving. Maar ik was er zelf geen deel van. Al snel kwam ik erachter dat duurzaamheid voor mij gaat over de kwaliteit van relaties: met jezelf, met de mensen om je heen, en met je omgeving: de natuur. Je eigen natuur dus ook. Systemisch werk heeft een enorme verdieping gebracht in mijn manier van waarnemen. Het heeft mij een handvat gegeven om mentale, emotionele, fysieke en spirituele bronnen van informatie te combineren. En dat op verschillende niveaus: persoonlijk, teams, organisaties, maatschappelijk. Dat lijkt complex, maar een opstelling maakt dingen, net als de natuur, zonder oordeel heel duidelijk en voelbaar.

Hoe ben je tot je advies gekomen?

Het ontwikkelen van dit magazine samen met deze gastredactie vond ik een heerlijke klus. Wat een prachtige uitnodiging! Bijzonder hoe we met dit team creativiteit, eigenheid, diepgang, lol, kwaliteit en efficiëntie op zo’n vanzelfsprekende manier wisten te combineren. Ik hoop dat die energie in de artikelen voelbaar is!

Met de interviews heb ik vooral laten oplichten wat er was: de feiten boven tafel gehaald. Ik heb vervolgens gekeken welke interventies dit systeem het meeste kracht

Dilemma 3: Wie presenteert het bindend advies: de opdrachtgever of de adviseur? nam ze ten volle haar plek. Ik merkte dat ik de neiging voelde om het toch zelf te gaan presenteren. Naast vuile handen maken, kun je dan ook bliksemafleider zijn: ‘dit heb IK geadviseerd, en de ander kan niet anders, vanuit haar commitment van tevoren, dan dit opvolgen, maar richt je boosheid op mij, en niemand anders.’ Uiteindelijk heb ik dat niet gedaan, ik had toch het idee dat ik haar daarmee zou ontkrachten: natuurlijk kan zij kritiek aan!


16

17

Geboortezorg systemisch onderzocht Door Petra van de Kop

Claudia van Dijk is vroedvrouw in Amsterdam. In het kader van haar Cure Master aan het Sandberg Instituut organiseerde ze in september 2014 een maatschappelijke opstelling over de Geboortezorg, onder begeleiding van Jan Jacob Stam. Kortgeleden ging ik in gesprek met Claudia over haar recente ervaring met systemisch werk binnen de geboortezorg. Zij is niet specifiek systemisch opgeleid en heeft kennelijk natuurlijke systemische voelsprieten. Wie ben je en wat houdt je bezig in de geboortezorg? Ik ben Claudia van Dijk en werk sinds 7 jaar als vroedvrouw in Amsterdam. Daarvoor was ik 7 jaar beeldend kunstenaar. In mijn Masteropleiding combineer ik die werkvelden: samen met andere kunstenaars doe ik onderzoek naar de definitie en functie van gezondheid en ziekte in onze maatschappij. Met verbazing keek ik in mijn eerste werkjaren hoe de geboortezorg is vernauwd naar het medische perspectief: ‘meten is weten’ is leidend. De zorg is enorm geprotocolleerd. Onze medische kennis en aanpak is gebaseerd op gemiddelden en niet op het individu. Drie jaar geleden heb ik een fundamentele beslissing genomen. Voor mij is de zwangere vrouw de drager van alle kennis, kunde en van het nieuwe leven. Als vroedvrouw zie ik het als mijn taak om het eigen weten en kunnen aan te spreken. Daarvoor neem ik mee wie ik ben, mijn ervaringen en kennis als mens, als moeder en als vroedvrouw. Maar uiteindelijk nodig ik de vrouwen steeds uit

om zelf te voelen en te denken wat voor hen belangrijk is. Dat is bij mij leidend. Protocollen en voorschriften zijn daarmee op een andere plek gekomen. Eigenlijk gaat het in Evidence Based Medicine om 3 componenten: wetenschappelijk onderzoek (protocollen en richtlijnen), expertise en ervaring van mij als zorgverlener en de achtergrond en verwachtingen van de cliënt. Ik heb heel veel ervaring opgebouwd met ‘niets doen.’ Ik zie daardoor andere dingen en kan vanuit vertrouwen in mijzelf het bevallingsproces nu veel meer ruimte geven, laten ontstaan.

Hoe ben je op het idee gekomen om systemisch te verkennen wat er aan de hand is in de geboortezorg? Er verandert op dit moment heel veel in de geboortezorg. Steeds meer specialisten gaan meedenken over gezonde zwangeren. Door mijn eigen ontwikkeling van de afgelopen drie jaar heb ik mij gerealiseerd dat ik de meeste dingen heb gedaan omdat ik mij er zelf veilig bij voelde. Ik ben me bewust geworden hoeveel het systeem door angst geregeerd wordt: angst om fatale fouten te maken, angst

voor overlijden van baby of moeder, angst voor de verantwoordelijkheid voor leven & dood en voor het oordeel van anderen op een andere werkwijze. Doordat ik me bewust werd hoeveel er vanuit angst gebeurt, vind ik het belangrijk om met alle ontwikkelingen die nu gaande zijn eerst eens uit te zoomen. Gaan we kiezen voor het ontvangen van leven of voor het gevecht tegen de dood? Zijn we bereid om te kijken naar wat wel werkt en niet werkt? De laatste jaren gaat het geld in de geboortezorg vooral naar verminderen van babysterfte. Ik ging mij afvragen wat we eigenlijk doen als we ‘minder dood’ als doel stellen. Wat is het effect daarvan? Het systeem en het geld is leidend geworden. Mijn wens is om vrouwen te bekrachtigen, maar het systeem in zichzelf is niet bekrachtigend. Het is zorgscheppend. Ik vind het heel belangrijk om in deze tijd van transformatie met elkaar stil te staan bij belangrijke vragen. Wat is eigenlijk geboorte? Vanuit welk perspectief benaderen we dat? Het gaat om het heroverwegen van onze uitgangspunten. Verschillende groepen cliënten,

verloskundigen, gynaecologen (waarbinnen ook grote diversiteit), politiek en verzekeraars kijken vanuit eigen perspectief en dat levert een groot spanningsveld op. Mijn wens was om eens een beetje buiten ons eigen blikveld te gaan kijken: hoe kunnen we met elkaar uitzoomen en op een diepere manier kijken en bewust worden van hoe we kinderen ontvangen? Want ik geloof dat de wijze waarop we kinderen ontvangen, dragen en baren de basis legt voor alle systemen. En als we dan al integraal willen gaan samenwerken, waarom dan bijvoorbeeld niet met een socioloog, een antropoloog, of een priester. De focus is nu heel erg op medisch specialisten. Maar we zijn meer dan alleen een lichaam. Is geboorte ook niet geboorte van een ziel? Kan dat ook een plek krijgen in ons systeem? Die vragen onderzoek ik in mijn Master.

Wat zou je anderen aanraden die zo’n systemische verkenning willen doen? Ten eerste: geef eerst ruimte aan het proces bij jezelf. Stel jezelf de vraag van waaruit je het wilt doen. En wat dan de winst is. En kijk hoe je het dan communiceert. Hoe meer je het bij jezelf houdt, hoe meer de woorden vanuit jezelf komen. Dan blijft het zuiver. En dat voelen anderen. Dat geeft ruimte en vertrouwen voor anderen om ja te zeggen. Mijn tweede les is: klein beginnen. Vanuit mijn eerste ervaring kon ik het geleidelijk groter maken. En verder, breng het luchtig, als experiment. Zo van: “We gaan iets onderzoeken, laten we eens op een andere manier kijken en nieuwsgierig zijn.” Ik vond het mooi hoe Jan Jacob dat tijdens de opstelling deed. Het maakte dat mensen zich veilig voelden en zich open durfden te stellen: uiteindelijk had degene met misschien wel de meeste weerstand hele mooie inzichten aan het einde van de middag. En tot slot: doe het samen.

Systemische reflectie In september waren drie redactieleden bij Claudia’s opstelling over de geboortezorg. Na afloop deelden we wat onze systemische antennes hadden opgepikt:

Bij de opstellingenmiddag was iemand aanwezig met ervaring in opstellingenwerk. Vooraf heb ik met haar gespiegeld. Ze kende zowel het veld van geboortezorg als van systemisch werk heel goed. Ook de samenwerking met Ruth Evers en Dorien Veldhuyzen van Talmor, vanwege hun kennis en ervaring met trainingen in de sector, maakte het leuker en lichter.

Wat is jou het meest bijgebleven uit de opstelling? Hoe dicht iedereen om die moeder en baby heen stond. Ik zie nog de politiek die zich helemaal over de baby heen boog om haar te beschermen. De moeder werd er wiebelig van en de verbinding met haar kind werd minder. Dat herken ik heel erg vanuit de praktijk. De systemische zin ‘Wanneer wordt beschermen scheiden?’ was heel raak. Eigenlijk weet niemand raad met de verantwoordelijkheid voor leven en dood. Dat werd zo duidelijk zichtbaar toen die verantwoordelijkheid voor leven en dood als element werd ingebracht. Ik vond in de opstelling de rol van de verzekeraars heel boeiend. Ze stonden bijna op de gang, wilden geen enkel risico nemen. Ze gingen op een plek waar ze zich niet konden verbinden met wat er echt gebeurt. En tegelijk is in deze tijd hun invloed zo groot. De verzekeringssector is helemaal gericht op risicomijding en dat voelt heel ongezond. De systemische vragen die jij, Henry en Ria achteraf hebben gedeeld, vond ik heel mooi. Dat vertelt echt het verhaal wat er op dit moment aan de hand is in de geboortezorg. Het is allemaal om ons heen en zo dichtbij.

z Waar is het vertrouwen verloren gegaan dat vrouwen (ook die rond/ nabij de zwangere vrouw) de geboorte zelf/samen aankunnen? z Als we uitgaan van gezonde kinderen dan valt het systeem uit elkaar. Mogelijke sterfgevallen zijn de dragers van het systeem. Het risico van sterfte door thuisbevalling is wellicht het enige dat de sector bindt. En mogelijk macht en geld. z Mag de moeder haar leven geven om het kind te redden? En wie gaat daar over? Wat voor effect heeft het op het veld wanneer de moeder haar leven mag geven? En welke levensenergie gaat dan wel of niet mee? z Verantwoordelijkheid voor leven en dood, van wie is het eigenlijk? Wanneer was het moment dat de verantwoordelijkheid voor leven en dood is afgenomen van de ouders? Kunnen verloskundigen deze verantwoordelijkheid dragen, of is dat een onmogelijke opgave? z Kan een verloskundige het verlengstuk zijn van de gynaecoloog inclusief diens interventiekwaliteit? Of is de ordening met de verloskundige op de eerste plaats meer kloppend. Wie komt er eerst? z In hoeverre is de verloskunde een roeping? Is de verloskundige er voor de bevalling of is de bevalling er voor de verloskundige?


18

19

Het leerproces van een ervaren opsteller Door Elmer Hendrix

In het jaar 2000 werd ik hevig verliefd op familieopstellingen, en die verliefdheid groeide al snel uit tot een passie- en respectvolle relatie. En wanneer je de ware gevonden hebt, weet je dat het een verbinding voor het leven is. Hoe leer je nu systemisch te kijken en te werken? De waarheid is natuurlijk dat niemand je dit werk leren kan. Zeker, een trainer die zich diep met dit werk verbonden weet en het verinnerlijkt heeft, zal in staat zijn om je de goede kant op te wijzen, je te inspireren en je zo goed mogelijk te begeleiden in je eigen leerproces. In eerste instantie leren we zoals kinderen dat doen, namelijk door te kopiëren. Dat is een uitstekende manier om je de handgrepen van dit ambacht eigen te maken. Je leert bepaalde situaties te herkennen met de daarbij vaak voorkomende dynamieken, en je leert welke interventies daarbij helpend kunnen zijn. Helpend om diegenen die buitengesloten zijn weer hun rechtmatige

plek te laten innemen in het systeem, helpend om de systemische ordening weer in balans te brengen en een ieder uitsluitend het eigen lot te laten dragen zodat ze, vanuit een ‘hogere’ ordening in de richting van hun bestemming kunnen bewegen. Vanuit die kennis en opgedane ervaring ben je uitstekend in staat om opstellingen te begeleiden. Wellicht heeft de één er wat meer gevoel of talent voor dan de ander, maar dat maakt niet uit. Wat brengt je nu verder in je leerproces?

‘Gluur bij de buren’ Veel bij andere opstellers meekijken kan helpend zijn, zeker in het begin. Je neemt mee wat jij op dit moment goed kan gebruiken en je laat daar wat niet

binnen jouw manier van werken past. Bij de ‘groten der aarde’ workshops volgen kan ook heel leerzaam zijn, maar zelfs dat blijft vaak op het niveau van kijken wat jij kan gebruiken en daar laten wat je niet past. En een enkeling weet je werkelijk te inspireren tot verhelderende inzichten waardoor je ineens op een andere manier naar systemisch werk kijkt. Terugkijkend op mijn eigen leerproces, merkte ik al vrij snel dat ik (en ik realiseer me dat dit wat arrogant kan overkomen) qua familieopstellingen niet veel meer bij anderen te halen had. Met ‘vrij snel’ bedoel ik na de drie jaar waarin ik me volledig gemarineerd had in het systemische werk. Ik had in die tijd mijn

baan opgezegd en had alleen nog maar oog voor systemen, de wetmatigheden en de daaruit voortvloeiende dynamieken (en oog voor de vrouw waar ik toen hevig verliefd op was, maar dit terzijde). En na nog eens drie jaar besloot ik mijn eigen leraar te worden.

‘Durf je eigen leraar te worden’ Ik richtte mijn blik naar binnen in plaats van naar buiten en nodigde het systemisch werk uit om zich in mij te laten groeien en ontwikkelen. Ik had een vertrouwen, een ‘weten’ dat dit me verder zou helpen in mijn systemische bewustwording. Ik had geen enkel voorbeeld, geen richtlijn, en geen idee wat er zou gebeuren. Het enige dat ik in een workshop ‘deed’ was mezelf openstellen voor informatie die zich aan mij wilde tonen. Ik ging het niet halen, ik nodigde het uit. Vol overgave en vol onzekerheid. In het begin gebruikte ik de Bijbelse zin ‘Niet mijn wil, maar uw wil geschiedde.’ (mijn hele familie bestaat uit onverminderd praktiserende atheïsten. Over ‘ontrouw’ gesproken…) En heel geleidelijk aan, in een proces van jaren dat natuurlijk nog steeds doorgaat, begonnen er dingen in mij, en daardoor ook in mijn manier van werken, te veranderen. Ik leerde te zien, voelen en weten welke ouder er innerlijk bij de cliënt niet aanwezig leek te zijn, of in welke invloedssfeer de cliënt gestaan heeft in de jeugd, en wat de aard van de belasting lijkt te zijn. Ik merkte op een gegeven moment dat ik, terwijl de cliënt representanten aan het uitzoeken was, al wist welke personen dat moesten zijn. Ik ben toen ook overgegaan op het zelf kiezen van representanten. En al snel liet ik de representanten zelf hun plek in de ruimte zoeken, zonder inbreng van de cliënt. Ook dat bleek heel

‘verdicht’ en bovendien sneller te werken. Vervolgens liet ik mij helemaal leiden door innerlijke impulsen en innerlijk ‘weten’. De resultaten zijn heel verschillend. De ene keer is de opstelling heel duidelijk te volgen voor de cliënt, de deelnemers en voor mij, en is het ook duidelijk wie wie is en hoe de helende beweging ontstaat. Een andere keer is alles een volstrekt raadsel, niet in de laatste plaats voor mij. Wonderlijk genoeg hebben dat soort opstellingen vaak een werking op de hele groep, inclusief de cliënt. En tussen deze uitersten laten zich natuurlijk talloze tussenvormen zien. Het valt wel op dat wanneer de groep al wat meer ervaring heeft met opstellingen, de ‘onnavolgbare’ vorm makkelijker ontstaat. En wellicht speelt het bewustzijnsniveau van de groep een rol.

‘Gun jezelf je eigen keuzes’ Durf anders te werken dan anderen, zelfs anders dan ‘de groten’, je in zekere zin ontrouw te maken. Zo doe ik een aantal dingen anders dan Bert Hellinger.

Bijvoorbeeld zijn principe: “We bespreken niet na, we laten de ziel en de opstelling zijn werk doen”, gaat voor mij niet op. Zoals waarschijnlijk de meeste opstellers ben ik braaf begonnen met alle vragen van cliënten na een opstelling met die zin onbeantwoord te laten. Wat ik merkte was dat, wanneer er voor een cliënt onduidelijkheden zijn, de ziel jùist belemmerd wordt en de cliënt in het hoofd blijft zitten. Wanneer ik dan een toelichting geef over de bewegingen die zich toonden, en misschien iets vertel over de achtergronden, komt er vaak een: “aha, zit dat zo….” Vervolgens kan de cliënt de opstelling met rust laten en kan de ziel verder het werk doen. Dat cognitieve deel, dat begrijpen van hoe het zit vind ik dus heel belangrijk. Bert Hellinger werkt niet met mensen die met gekruiste armen en/of benen zit. Hij zegt dan bijvoorbeeld: “zij schermt zich af voor mij.” Ten eerste vind ik dat mensen volkomen het recht hebben om zich onveilig te voelen en zich zoveel te beschermen als ze nodig vinden. Wie ben ik om te vinden dat ze dat niet mogen. Ik


20

21

merk ook dat, door alles er te laten zijn en alle ruimte te geven die er nodig is, er bijna altijd ontspanning komt bij de cliënt. Op een hele natuurlijke manier. En ten tweede: alsof de ziel zich laat tegenhouden door gekruiste armen en benen. Ik ben overigens volstrekt trouw aan de systemische basisprincipes zoals Bert Hellinger die doorontwikkeld heeft. Niet vanuit loyaliteit, maar omdat ik iedere keer weer ervaar dat er niets krachtiger werkt dan dat. Ik voel dan ook een heel groot respect voor hem. En dankbaarheid.

‘Werk zonder ego en angst’ Pas sinds begin 2014 voel ik ook werkelijk geen enkele angst meer voor ik begin met begeleiden, terwijl ik al die jaren ervoor soms behoorlijke hartkloppingen kon hebben. Ik realiseer me nu zo goed dat ik me alleen maar hoef te voegen naar dat wat het systeem van me vraagt, naar dat waar het systeem me toe uitnodigt, ik voel me zo gedragen, dat mijn ‘ik’ als het ware veel minder aanwezig is tijdens

de opstellingen. Overigens is dat een vrij subtiele ervaring, en niet zo uitgesproken als ik het hier schrijf. Ik realiseer me dan ook ten volle dat ik nog steeds dingen niet goed zie, voel of waarneem en dat ik uiteraard fouten maak. Maar dat maakt me niet uit. Ik ben niet geïnteresseerd in mijn verkeerde waarnemingen, mijn verkeerde interventies. Die perfecte imperfectie neem ik als een onlosmakelijk deel van het werk en van mijn voortdurende leerproces. En hoewel ik in de diepte steeds minder van dit werk lijk te begrijpen, neemt mijn verwondering en ontzag alleen maar toe.

bloedserieus: ‘maar jongen, vroeger was je zo normaal’. Dat ik niet met alles trouw ben aan Bert Hellinger is niet iets waar ik me schuldig over voel, integendeel. Dat deel van mijn persoonlijk geweten waarin je je schuldig voelt ben ik blijkbaar ontstegen, en natuurlijk is dat ook de bedoeling. Ik ben vooral trouw aan mijn eigen waarnemingen, mijn eigen ervaringen.

Over ontrouw zijn en (on)schuldig voelen Ik kreeg van de redacteur van dit blad de vraag: aan wie of wat word jij ontrouw om jezelf als opsteller en in het systemisch werk verder te ontwikkelen? Zoals eerder genoemd, ben ik in zekere zin ontrouw geworden aan mijn ‘orthodox-atheistische afkomst’. Het is echter voor mij noch voor mijn familie een issue dat ik er nu heel anders in sta, al zei mijn moeder een keer

Barbara Hoogenboom Mediator, opsteller, trainer, ondernemer; momenteel erg bezig met de ordening van deze beroepen in mijn leven.

“Wees liefdevol meedogenloos”, geleerd van Jan Jacob en Bibi. Vooral aan het ‘meedogenloos’ herinner ik mijzelf vaak als ik een opstelling of coaching begeleid. Het systemisch werken is een onmisbare verrijking van mijzelf als persoon, zowel in privé als professioneel. Als mediator en trainer zoom ik steeds uit. Zijn de mensen symptoom van iets anders dat er speelt? Zijn er verstrikkingen uit de eigen achtergrond van deelnemers? Inmiddels verschuift mijn werk steeds meer naar het directe systemische werk als opsteller en trainer. Met zijn zessen hadden we elkaar al eerder opgezocht; we waren aan het verkennen hoe we het systemisch werken zouden kunnen versterken. Wat een geweldig aanbod om samen dit magazine te mogen vullen. Ongelooflijk wat een creativiteit we in elkaar aanwakkerden, het magazine had nog wel twee keer zo dik kunnen zijn! De Whatsapp-groep houden we aan hoop ik, want behalve zakelijke meldingen, passeerde er ook menig gezellige onzin op mijn telefoon. Ik heb van alles genoten.

Leidend principe of drijvende kracht? Door Anton de Kroon

“Het leidend principe is antwoord op de vraag: Wat in de kern zijn we?”, aldus Jan Jacob Stam in zijn boek Vleugels voor Verandering. Het gaat om iets dat hét kenmerk is van een organisatie en daarom uiterst belangrijk is in haar voortbestaan, in wat ze doet en in wat de buitenwereld daarvan merkt. Soms is er sprake van enkele leidende principes. De organisatie die daar niet van bovenaf heldere ordening in aanbrengt kenmerkt zich doorgaans door conflicten over de vraag: waar zijn wij nou eigenlijk voor? Als ik in opleiding of advisering met deelnemers of opdrachtgevers hierover praat blijkt keer op keer dat het een lastig onderwerp is. Bij velen die open staan voor de vraag ‘wat in de kern zijn we?’ komt spontaan de gedachte aan visie en missie naar voren. Daar wordt immers geformuleerd waar de organisatie voor staat en waar men heen wil. Het is echter geen goed antwoord op de vraag wat het leidend principe is omdat visie en missie bedacht en geconstrueerd zijn. Ze gaan meestal over wat men zegt te wíllen zijn. De vraag naar het leidend principe is bedoeld om te kijken naar wat de organisatie daadwerkelijk is, los van wat men pretendeert te zijn. ‘Wat leidt ons?’ associeer ik gemakkelijk met iets wat voor ons uitgaat, iets wat we volgen. Het is voor mij gemakkelijker om bij de kern te komen als ik de vraag stel: ‘Wat drijft jullie, vanuit het diepste innerlijk van de organisatie, om te doen wat je doet?’ Die vraag doet een appèl om stil te staan bij wat je onontkoombaar voortdrijft.

Gedachten over de systemische herkomst van die kracht liggen dan voor het oprapen. Immers, hoe vaak handelen we niet in het heden uit onbewuste trouw en systemische verbondenheid met datgene waar we uit voortkomen? Wat een organisatie in zijn genen heeft meegekregen van de oprichters is, vaak onbewust, een drijvende kracht voor medewerkers en voor delen van het geheel. Ook wanneer het intussen tijd is geworden om daar eens anders naar te gaan kijken. Van de brandweer mag je toch, kort door de bocht geformuleerd, stellen dat die zijn bestaansrecht vindt in het blussen van branden. Dat lijkt de drijvende kracht van de organisatie te zijn; hoezeer de naam ook een breder terrein aangeeft. Als blussen de drijvende kracht is dan is het toch niet gek dat een brandweerman – de straat opgestuurd om de installatie van rookmelders te gaan propageren – eerder spreekt van broodroof dan van een zinvolle aanvulling op de essentie van wat hij

doet, namelijk blussen. Openstaan voor welke drijvende krachten van het systeem zichtbaar worden dóór het handelen van mensen heen, kan behulpzaam zijn in het verstaan van successen en problemen in organisaties.


22

23

Social Media

Waar: Linked In Naam groep: Systemische Kijk op org anisaties Doelgroep: Mens en die vanuit ervaring me t opstellingen/systemisc h interveniëren werkzaam zijn in/voor org anisaties Aantal leden: 456 Aan het woord: Siebk e Kaat

Door Barbara Hoogenboom

Met de systemische vakgenoten heb ik ook veel contact via de sociale media. Vooral Facebook en LinkedIn. Prachtig om met collega’s uit te wisselen, te sparren en filosoferen over alledaagse persoonlijke, organisatie- of maatschappelijke vraagstukken vanuit systemisch perspectief. Ik zie ook dat het elkaar uit ‘de brand’ helpen bij bijeenkomsten, opstellingendagen - bijvoorbeeld als representant – goed te organiseren is via een aantal groepen. Soms zie ik in meerdere groepen wervende advertenties om ‘te ervaren hoe geweldig opstellingen zijn’. Dat vermindert de uitnodigende en uitwisselende kracht van de groep. De groepen die door de beheerders goed gemanaged worden, in overeenstemming met de bestemming van de groep, bezoek ik het trouwst. Zonder compleet te willen zijn hebben we een aantal beheerders van groepen gevraagd naar hun doel en ervaringen.

ook Waar: Faceb Het Veldlab Naam groep: toepassen sionals die opstellingen Doelgroep: Profes adviseur, als s, tie in hun werk in organisa coach of manager 117 Aantal leden: Marlies van Laarhoven : ord wo t Aan he llers source netwerk van opste “Het Veldlab is een open in n ere , stimuleren en inspir om elkaar te ontmoeten kken. van organisatievraagstu het systemisch benaderen tiëren, ini nts eve r ervaringen delen, Deelnemers kunnen hie . entanten vinden, etc vragen poneren, repres en hten, maar ook filmpjes Laagdrempelig om beric vinden ab ldl te reageren. In het Ve beelden, te plaatsen en dat op or vo g . Het komt regelmati inspiratiegenoten elkaar nd met avo een leden een groep op initiatief van een van de aantal een eft he onderzoekt. Ook elkaar een bepaald thema en ijs rw de on op het gebied van mensen elkaar gevonden M/ KL bij n ge naar de ontwikkelin is er onderzoek gedaan liteiten ontane reacties op actua Martinair. Ook zijn er sp speelt. nd gro t hier op de achter waar we ons afvragen wa in temische gedachtegoed De toepassing van het sys ze de t da op twikkeling en ik ho organisaties is vol in on het aan n ere te bijdrage mag lev groep met elkaar een gro t we da zo , en deze manier van kijk toegankelijk maken van het ar na n ge steeds meer bewe van symptoombestrijding . ken rza onderliggende oo onder ogen zien van de

Waar: LinkedIn Naam groep: Organisatieopstellingen Doelgroep: Mensen die zich bezig houden met organisatieopstellingen of zich ervoor interesseren Aantal leden: 163 Aan het woord: Manu Busschots “Ik beoog er aan bij te dragen dat kennis en contacten uitgewisseld kunnen worden. Ik zie nu vooral veel oproepen voor “representanten gezocht” en voor deelname aan workshops. Ik zou graag live bij elkaar komen met de leden, om zo te ontdekken welke meerwaarde ontstaat.”

Waar: Linked In Naam groep: Familieopstellingen en systemisch werk Doelgroep: Alle ge ïnteresseerden in system isch werk a la Hellinger Aantal leden: 1230 Aan het woord: Ulrik van Beyma “Mijn doel was om een platform te creëren waar mensen over dit onderwerp kunn en discussiëren en waar ik zelf en collega’s aankondigingen kunnen doen van works hops, om contact te leggen met de elnemers (zowel vraagste ller als representant). De gemene deler is intere sse in systemisch werk en ik wens iedereen veel plezier, vo ldoening, inzicht en ver die ping met systemisch werk.”

“Mijn doel is om met co llega-systemisch werkers en -denkers door discussie bij te dragen aan verdie ping van inzichten en aanscherp en van systemisch taalge bruik. En dat we de systemisc he kijk linken aan de pra ktijk van alledag. Een nevendoel is, dat me nsen met interesse in he t systemische gedachten goed de discussies kunn en lezen en zo meer feeling kunnen krijgen over wat system isch werken en kijken is. Ik richt mij op de systemische kijk, niet op het werken met opstellinge n. Ik vind levendige uitwis seling pur sang belangri jk, zonder dat mensen zich profileren. Als er oproepe n voor workshops of reclame vo or eigen bedrijven gema akt wordt, treed ik vriendelijk doch streng op.”

Waar: Facebook Naam groep: Familieopstellingen en systemisch werk in Nederland Doelgroep: Zowel professionals als geïnteresseerden in familieopstellingen en systemisch werk Aantal leden: 806 Aan het woord: Bas Roeleveld “Ik heb deze groep opgezet als platform ter informatieuitwisseling. Een plek om ideeën en ervaringen uit te wisselen, evenementen, workshops, trainingen en symposia aan te kondigen, elkaar uit te nodigen voor intervisie/supervisie-groepen en voor als je op zoek bent naar representanten. Ook interessante artikelen over systemisch werk kunnen hier geplaatst worden. Vooralsnog promoten mensen vooral hun eigen workshops. Af en toe worden er vragen of stellingen ingebracht en dat levert dan mooie discussies en kennisuitwisseling op. Ik zou graag een mooie groei in inhoudelijke uitwisseling zien en minder aankondigingen van eigen workshops.”

ook Waar: Faceb n isch werk en opstellinge gen tem Sys : ep Naam gro temisch werk en opstellin sys interesse heeft in die en ere Ied p: Doelgroe 380 Aantal leden: Josie Arnoys : ord nten. Aan het wo sionals als potentiele kla selen voor zowel profes wis en, ik te do uit g e llin ati ste orm op inf waar kan ik een d: een platform om bo is ep aan en gro ze aag de t (vr me sch el van “Mijn do elingen) als prakti e bron van uitwisseling en, observaties, ontwikk gen en is het een levendig llin ste op re) Zowel inhoudelijk (vrag ba en (op ). Idealiter vind je er alle opstellingen. zoek representanten, etc k van systemisch werk en vla t he op n ge elin ikk tw on inzichten, onderzoek en van Bas Roeleveld dat jammer. Bij de groep ik d . vin lijk en Eig . en ng Dat had ik ook voor ogen vooral veel aankondigi levendig gediscussieerd. er voor me g no rdt k Op deze groep zie ik nu wo oo ’ nd die rla ing de onlijke uitwissel isch werk in Ne rso tem pe sys én en n n ge ge win lin ou tel ps sch ‘Familieo t diepgaande be één Facebook groep me Misschien wil ik te veel: ‘leken’ interessant is...”


24

25

Opstellingen in de boardroom Door Ria Allewijn en Henry Weessies

Op een zonnige nazomerse middag hadden we op een terras afgesproken met Marc Padberg van Aberkyn, een middelgrote partnership die voor grote corporate opdrachtgevers veranderopdrachten begeleidt. Gelieerd aan, en voortgekomen uit, McKinsey & Company, is Aberkyn een bureau dat in de corporate wereld serieus genomen wordt. Aberkyn treedt actief naar buiten met hun systemische aanpak van opdrachten. Is dit opmerkelijk te noemen of is dit wellicht dé manier om het gebruik van systemische methodieken in het bedrijfsleven geaccepteerd te krijgen? Acceptatie in het bedrijfsleven is immers met vele andere methodieken van McKinsey, zoals het 7S-model, ook gebeurd. Marc Padberg, mid-veertiger, afgetraind en felblauwe ogen, vertelde hoe door de persoonlijke passie van hem en enkele collega’s voor opstellingen, gaandeweg meer collega’s geïnspireerd waren geraakt. Hij was zelf met systemisch werk in aanraking gekomen via zijn persoonlijke ontdekkingsreis en na de opleiding familieopstellingen had hij ook de SDO (opleiding Systeemdynamiek in Organisaties bij het Bert Hellingerinstituut, red.) gedaan. Op de vraag wat de belangrijkste reden is om systemisch te werk te gaan, antwoordde hij dat het zo efficiënt werkt: “Als je met modellen komt en met feiten en cijfers ontstaat daar vaak allerlei debat over, en als je een opstelling met ze doet is er nooit discussie of het wel of niet klopt. Iedereen voelt dat het klopt en dat brengt enorm veel verbinding en gezamenlijkheid.” Organisaties zoeken nieuwe structuren om hun dilemma’s op te lossen, de oude lijken niet meer toereikend. Opstellingen

helpen de structuren los te laten en ruimte te creëren voor iets nieuws, op een heel snelle, effectieve manier. “Deelnemers ervaren door een opstelling een andere manier van ZIJN, een bredere blik, emotionele verbinding met elkaar, helderheid, verlichting of verademing, een gevoel van thuiskomen. Een ander niveau van bewustzijn”, aldus Marc.

Organisatieopstellingen als belangrijkste instrument Waar veel andere adviseurs met een vorm van systemisch adviseren, fantaseren en interveniëren het doen van opstellingen in organisaties soms lijken te vermijden, zet Aberkyn juist in op opstellingen, zonder enige terughoudendheid. Daarbij hanteren

ze een drietal niveaus om het methodisch verantwoord te laten zijn, want dat is een belangrijke voorwaarde voor ze. Adviseurs die nog minder bekend zijn met systemisch werk begeleiden vooral fysiek-ruimtelijke vormen: in de ruimte de afstanden en het gevoel van de deelnemers gebruiken. In sommige definities, ook in die van Marc, kwalificeert dit niet als systemisch, maar is het vaak wel een informatielaag die nieuwe ervaring of inzicht ontsluit. Adviseurs die een maatwerkopleiding van Jan Jacob Stam hebben gevolgd, begeleiden daarnaast afgebakende systemische interventies die inzicht geven in de systemische aspecten rondom een vraagstuk. Welke verborgen winst is er bijvoorbeeld van het in stand houden van de huidige situatie? Of welke last draagt iemand voor een ander waardoor hij niet vrij is om te handelen naar behoefte?

De adviseurs die een gedegen opleiding als opsteller hebben gevolgd, begeleiden volwaardige organisatieopstellingen waarin alles zich kan aandienen. De scope van Aberkyn is daarbij het vraagstuk van de opdrachtgever. Met die keuze worden het in principe eerste orde, probleemoplossende opstellingen. Tweede orde opstellingen, waarin gewerkt wordt voor het grotere systeem, waar ook de opdrachtgever onderdeel van uitmaakt, vinden minder plaats.

Vraag en aanbod Vragen opdrachtgevers zelf om opstellingen of biedt Aberkyn die actief aan? Marc: “Het eerste gebeurt zeker steeds meer, maar het laatste overheerst: vaak weten opdrachtgevers dat we het gebruiken en je weet nooit of dat de reden is om voor ons te kiezen. Uiteindelijk zijn wij het die voorstellen om een opstelling te doen op een bepaald moment. En dat is niet per se van tevoren opgenomen in het ontwerp van een programma of workshop, maar veel vaker gewoon een impuls die ontstaat in een sessie.”

Vanzelfsprekendheid en moed Heel opvallend in ons gesprek was de verwondering die wij bleken te hebben over dat Aberkyn’s opdrachtgevers

zonder aarzeling en ervaring zomaar instappen in een opstelling, terwijl wij onze opdrachtgevers dat niet altijd meteen (zouden) zien doen. Welke holding space maken zij waardoor dat gebeurt? Of is het gegeven dat Aberkyn een methodiek inbrengt al voldoende om de methodiek geloofwaardig te maken? Is dat iets wat met je “naam” mee komt? Marc verklaarde het als volgt: “Het is vooral de moed en persoonlijke passie van de begeleider die het systemisch werk inbrengt. Moed gecombineerd met kwaliteit van begeleiden. Hoe vanzelfsprekender de opsteller omgaat met het fenomeen opstellingen, hoe vanzelfsprekender deelnemers zich laten meenemen door de systemische energie. Daarom is het van belang dat een opsteller vertrouwen heeft in wat hij doet, zowel in het voorstellen een opstelling te doen als tijdens de opstelling.” Belangrijk in dit vertrouwen voor hem is de wetenschap dat hij als opsteller voortdurend aan het leren is en dat hij erop vertrouwt dat wat hij tot dan toe geleerd heeft toereikend is voor de vraag die voor ligt, omdát deze voor ligt. En dat de systemische interventie precies dat zal brengen wat de vraagsteller, representant en opsteller nodig hebben voor hun ontwikkelpad.

Naborrelend (letterlijk) op het gesprek met Marc kwamen de volgende vragen voorbij:

Mystiek en normering Het onderscheid tussen de vanzelfsprekendheid van opstellingen doen en de mystiek die daarnaast ook verbonden lijkt aan het doen van opstellingen of aan opstellers pruttelt na. Zou het omgekeerd ook zo zijn: hoe minder vanzelfsprekend, dus hoe meer mystiek we opstellingen maken, des te meer terughoudendheid opdrachtgevers hebben? En wie is er dan bij gebaat om het mystiek te maken? Waar is het een oplossing voor om het mystiek te houden? Of is het inderdaad een kwestie van normering: hoe beter de begeleider, hoe gemakkelijker opdrachtgevers erin stappen? En durven we dan onderscheid te maken in betere en mindere opstellers? Wat is dan ‘beter’ en ‘minder’? Normeren is in het nog steeds zo nieuwe en zich voortdurend ontwikkelende systemische vakgebied met een variëteit aan opstellers tot nu toe een lastig onderwerp. Het lijkt alsof onderling vergelijken en normeren een soort taboe is in de wereld van opstellers. Wat sluiten we daarmee buiten? En wat halen we ermee binnen, door


26

27

Opstellingen als quick and easy fix Terug naar de kernvraag: Hoe komt systemisch werk het bedrijfsleven in? Een prachtig argument om opstellingen te promoten is dat het zo snel en efficiënt is. Organisaties lijken wel gek als ze nog op allerlei andere ingewikkelde manieren hun problemen in beeld proberen te krijgen,

terwijl het met een opstelling zo voor het grijpen ligt (gechargeerd, uiteraard)! Welke prijs betaal je wellicht als organisatie of als maatschappij als je door middel van opstellingen de onderstroom zo goedkoop en snel in beeld krijgt? Is dat gratis en gemakkelijk geluk of een beloning voor het experimenteergedrag? En is het voor moedige organisaties daarmee een soort competitive edge? En daarmee ook voor de adviseur die opstellingen als methodiek inzet? Moed en professionaliteit van opstellers lijken daarmee essentieel voor het succesvol toepassen van systemisch werk in het bedrijfsleven.

Opstellingen binnen een team De opstellingen die Marc beschrijft roepen bij ons naderhand nog een andere vraag op. Hij vertelde dat hij nooit met externe representanten werkt. Ten eerste omdat het de spontaniteit doorbreekt

Ria Allewijn-Koekkoek Ondernemer (team- en organisatieontwikkeling)

“The intuitive mind is a sacred gift and the rational mind is a faithful servant. We have created a society that honors the servant and has forgotten the gift.” Albert Einstein Regelmatig geef ik samen met Petra van de Kop workshops waarin we systemisch aan de slag gaan met specifieke thema’s. Daarnaast bestaat een groot deel van mijn werk uit het implementeren en begeleiden van verandertrajecten in organisaties. De programma’s die daar onderdeel van uitmaken bevatten regelmatig opstellingen. Maar ik maak vooral gebruik van systemisch interveniëren en systemisch fantaseren. Daar ligt mijn systemisch hart. Door mee te werken als gastredacteur aan het magazine heb ik echt JA gezegd tegen het systemisch kijken en werken. Kon en moest ik mezelf opeens serieus gaan nemen terwijl ik zo graag blijf ‘spelen.’ Het was heerlijk om zo met zijn zessen, ieder op zijn eigen wijze, met de ruimte van het Bert Hellinger Instituut Nederland, invulling te geven aan onze manier van systemisch kijken en werken. Serious business …. and I like it J!

en daarnaast omdat hij de meerwaarde ziet voor de deelnemers om zelf door representeren de gewaarwording en bewustwording te vergroten. Maar in hoeverre, is nu onze puzzelvraag, wordt het daarmee een opstelling die zichzelf toedekt?

Food for thought Al met al een, letterlijk, bemoedigend gesprek over systemisch werk in het bedrijfsleven, met de aangename verrassing dat het zo vanzelfsprekend en down-to-earth wordt gebruikt. En daarnaast nog meer dan genoeg food for thought over daar waar het systemisch werkveld en het bedrijfsleven elkaar ontmoeten.

Energie! Door Jan Jacob Stam Een stil dorpje in een heuvellandschap. Het opleidingscentrum van een Europees energiebedrijf. Veertig directeuren uit een stuk of vijf landen en een lid van de raad van bestuur. Het tweede blok in hun leiderschapontwikkelingsprogramma. In het midden zitten twee dagen opstellingen. Op de eerste dag wordt in een opstelling duidelijk dat er weinig kern, weinig DNA is dat cohesie in het bedrijf zou kunnen brengen. Dat verbijstert het gezelschap, het maakt wakker. De sfeer in de zaal verandert. Het besef komt boven drijven dat het nu niet meer om het ‘hoe’ moet gaan maar om het ‘wat.’ Wat willen we zijn voor Europese burgers? Wat willen we zijn voor de samenleving? De tweede dag komt een jonge ingenieur voor nog een opstelling. Hij heeft wat collega’s en het lid van de raad van bestuur meegenomen. Ze willen het toekomstige ‘wat’ verkennen. Ze weten ook dat het toekomstige ‘wat’ ongewis is. Het ligt in de sluiers van de toekomst die op ons afkomt. De route ernaartoe is nauwelijks planbaar. De representant van het toekomstige ‘wat’ is nauwelijks geïnteresseerd in het energiebedrijf, wat we ook proberen. Dan zegt de jonge ingenieur: ‘Kunnen we de volgende technologische crisis opstellen?’ Dát resoneert in het gezelschap. Het gaat om de crisis die zeker gaat komen maar waarvan niemand weet hoe die eruit zal zien. Zoiets als Fukushima? Het uiteenspatten van het hoogspanningsnet? Als het bedrijf tegen ‘de volgende technologische crisis’ woorden zegt als “We zien je”, of “Op een of andere manier ben je welkom”, heeft dat geen enkel, of zelfs averechts effect op de relatie tussen het bedrijf en haar toekomstige ‘wat’. Pas als het bedrijf tegen de crisis zegt “We verwelkomen je volop! Met alle consequenties...”, ontstaat er een heleboel binding en flow in de opstelling.

Column

zo egalitair te zijn. Staat normeren per definitie de ontwikkeling van systemisch werk in de weg? Omdat systemisch werk nog in ontwikkeling is en ons leidt en wij niet het systemisch werk leiden? Maar hoe verhoudt zich dat indien een bepaalde kwaliteitseis een voorwaarde zou zijn om systemisch werk geaccepteerd te kunnen krijgen door organisaties? Het is een onderwerp dat vaker langskomt de laatste tijd, het lijkt wel of normeren sowieso een element is dat past bij de huidige fase van ontwikkeling van het systemisch werk.

“Mmmm...”, denk ik, “Emerging future in actie.” Moedig van een bedrijf om op deze manier een ongewisse toekomst te verwelkomen. En te zien hoeveel licht en energie dat brengt. Het lid van de raad van bestuur zegt: “Heel wat stof om over na te denken...”

Natuurlijk is het de vraag of er genoeg massa gemaakt kan worden in een groot bedrijf om zich op deze manier actief op te stellen naar de toekomst zoals die op ons af komt. Maar veel energie geeft het wel!

4 2 0

Voor C1 B1 R1-1

28

Is het effect van opstellingen meetbaar?

Tijdens R1-2 R1-3

Na

29

R1-4 en B2 dezelfde persoon zijn, en dat die wel in de tweede opstelling een hogere tijdens-waarde heeft maar in de eerste juist niet. Wat zegt dat?

Vis Vitalis - 2e opstelling

10 8 6 4 2 0

Voor C2 B2

Tijdens

Na

R2-1 R2-2

Door Emile Weesie en Siets Bakker

Er is nog zoveel onbekend over het effect van opstellingen. En datgene wat we weten is vooral ingegeven door reflectie van betrokkenen op de effecten van een opstelling. Iedereen met enige ervaring met opstellingen weet het: het representeren voelt soms achteraf als een geschenk. Maar soms is het ook echt zwaar, dan duurt het even voor je weer ‘helemaal jezelf ’ bent. Hetzelfde geldt voor de getuigen van een opstelling. Wat gebeurt er eigenlijk in je lichaam dat je je zo kunt voelen? Is het schadelijk? Is het te meten? En in ene was daar Luce, met haar collega Nel. Tijdens de lunch van een opstellingenworkshop. Luce vertelde ons dat ze al sinds een tijd het welzijn van het paard waarmee ze opstellingen doen, meten. De aanleiding was de constatering dat hun paard na afloop van een sessie vaak lang over de grond lag te rollen. Alsof het zich opnieuw moest aarden. Interessant! Ze zijn gaan zoeken naar instrumenten die op bio-energetische wijzigingen reageren. Momenteel werken ze met een Lecher-antenne (zie kader). Daarmee hebben ze ontdekt dat hun paard slechts aan twee opstellingen per week kan deelnemen. Meer opstellingen leidt tot forse achteruitgang van het welzijn van het dier. Uit vergelijkingen met andere paarden hebben ze geconstateerd dat dit aantal ook afhankelijk is van de leeftijd en de constitutie van het paard.

Al in 1890 ontdekte dr. Ernst Lecher hoe je energie kunt meten. Het duurde echter tot 1975 voordat een operationeel instrument was ontwikkeld. Onderliggend idee is dat alle lichaamsprocessen zich op specifieke energiefrequenties voordoen. De bijbehorende velden hebben in gezonde toestand een bepaalde onderlinge samenhang. In ongezonde toestand is die samenhang verstoord. Van ongezond is sprake op het moment dat het lichaam niet meer samenvalt met het fysieke lichaam. Technisch gezegd: als een proces zich op een andere dan de geëigende frequentie voordoet. Denk daarbij aan verschijnselen als koorts, angst, die duidelijk waarneembaar zijn in temperaturen en bewegingen in het lichaam. Er zijn ongeveer 1300 frequenties te onderscheiden.

Met aangewakkerde nieuwsgierigheid of een dergelijk effect meetbaar zou zijn vast te stellen bij mensen, deden we in november 2014 zelf een experiment. De opzet was eenvoudig: met een groep

van 14 ervaren opstellers en begeleiders, hebben we twee opstellingen gedaan. Iedereen is vooraf gemeten met de Lecher-antenne. Er zijn drie metingen gedaan: voor, tijdens en na de opstelling.

De codering is als volgt: C staat voor cliënt, B staat voor begeleider, R1 staat voor de representanten van de eerste opstelling, R2 staat voor de representanten van de tweede opstelling. Van C1 en B1 zijn tijdens de opstelling geen metingen gedaan. De waarde 0 is aan de ‘tijdens-waarde’ gegeven om dit duidelijk te maken. De opstellingen zijn op traditionele wijze uitgevoerd: een cliënt met een vraag, een begeleider, representanten. De uitkomsten van de metingen zagen er voor de ‘vis vitalis’ (een van de vijf meetpunten, de energiehuishouding) als volgt uit:

Vis Vitalis - 1e opstelling 10 8 6 4 2 0

Voor C1 B1 R1-1

Tijdens R1-2 R1-3

Na

R1-4 R1-5

Vis Vitalis - 2e opstelling

10 8 6 4 2 0

Voor

Tijdens


R1-4 R1-5

Na

In de grafieken is zichtbaar dat de waarden voor, tijdens en na de opstelling veranderen. Kort ná de opstelling is de waarde lager dan vóór de opstelling. Dit zou betekenen dat de energiehuishouding van zowel de representanten, de cliënt en de begeleider, kort na de opstelling slechter is geworden. Dit patroon is in beide opstellingen zichtbaar. Om werkelijke conclusies te kunnen trekken zouden de metingen zorgvuldiger gedaan moeten worden, bij een grotere groep en zou bijvoorbeeld ook enkele uren na de opstelling gemeten kunnen worden. Interessant is dat de tijdens-waarde van de eerste opstelling bij drie van de vijf representanten de energiehuishouding verbeterde, terwijl die bij de tweede opstelling verslechterde. Die verbetering en verslechtering was van toepassing bij alle betrokkenen, met uitzondering van de begeleider. De metingen lijken dus ook iets over de opstelling zelf te zeggen, niet alleen iets over de deelnemers aan de opstelling! Maar wat? En bijzonder is dat

Aan de uitslagen kunnen geen vergaande conclusies verbonden worden, het betrof een eerste experiment uit nieuwsgierigheid, zonder wetenschappelijke pretenties. Wat in elk geval zeer zichtbaar geworden is, is dat er wel degelijk een sterk effect is op de bio-energetische toestand van de betrokkenen. En er zit blijkbaar veel energie op het verder verkennen, onderzoeken en ontwikkelen van het systemisch werken: in een mum van tijd was er een volle groep met mensen die tijd willen besteden aan dit onderzoek. Met de bereidheid om de kosten samen te dragen. Met welke ontdekkingen zouden wij als systemische werkers in Nederland kunnen bijdragen aan deze wereld?

Siets over het experiment: De middag was interessant. Ik heb mijn eigen, bescheiden hypothese gevormd over wat opstellingen met je lichaam doen. Maar het belangrijkste resultaat voor mij is dat ik wakker ben geworden. Vooral de voorbereidingen op het experiment hebben mij geleerd hoeveel ik over systemisch werk al was gaan geloven, voor waar aangenomen had omdat iedereen het zei en ik de waarheden aantrekkelijk vond. Ik merk dat ik nu, enkele maanden later, opener ben. Steeds meeneem in mijn gedachten dat het ook nog anders zou kunnen zijn, dat er mogelijke andere realiteiten zijn waar ik nog geen weet van heb. Ik ben supporter geworden van iedereen die ideeën wil onderzoeken en bereid is het veld, de velden, verder te verkennen.

Emile over het experiment: Het experiment was voor mij een feest. Heerlijk om vanuit nieuwsgierigheid en verwondering met 14 mensen bezig te zijn met iets dat voor mij wezenlijk is. Een simpele vraag: wat doet een opstelling met je? Want ik wist ook al dat representeren heerlijk en vreselijk kan zijn. Al jaren is die vraag op de een of andere manier bij me en is het gebleven bij bespiegelingen met collega’s. Tot nu, en dat voelt goed, alsof we het begin van iets groots hebben gevonden. Iets dat opstellingen en systemisch werk in een heel nieuw perspectief laat zien. En daar ergens is waarschijnlijk ook een antwoord op een andere vraag van me: als je weet wat het met je doet, hoe ga je daarmee dan het beste om? Wat me verder in dit experiment vooral is opgevallen, is dat het zo vanzelfsprekend ging. Alles was er op het goede moment. De tijd was blijkbaar rijp. Ik sta open voor vervolgexperimenten! Het complete verslag met alle meetresultaten is op te vragen via [email protected] of [email protected]


30

31

Je kunt niet niet-systemisch meer kijken... Het mysterie van opstellingen?

Nature by numbers (Fibonacci reeks)

We weten nog steeds niet hoe opstellingen precies werken, hoe de informatie als representant tot je komt. In dit filmpje zie je hoe water informatie opslaat uit een bepaalde context. Als waterdruppels dat doen, what else does?!

Prachtig filmpje. Wat een willekeurige getallenreeks lijkt, blijkt een onderdeel van een veel groter samenhangend geheel.

From: Bert Hellinger Date: 2014-12-05 18:20 GMT+01:00 Subject: Re: request for short reflection to be published in Bert Hellinger magazine (NL) To: “Barbara Hoogenboom (Bert Hellinger Instituut Nederland)”

Dear Barbara, everything has its own time, and every person also. If we look at the future as you do, you loose your present achievement and those whom you intend to win. On the other hand, if you continue your present work and constantly move beyond it, you are led in a way that allows everybody to learn from you on the one hand, and to develop new ways of their own. Family constellations has not yet been grasped in its dimensions. It is not a method just to learn. It is a constant revelation if we are ready to bow to it. This is all I will say to it. Sincere regards Bert

Nature is speaking In diverse opstellingen rondom duurzaamheid werd ze zichtbaar….. Moeder Aarde. Moeder Aarde die leek te zeggen: ”Ik ben er altijd al geweest, met of zonder jullie. Ik kan wel zonder jullie, maar jullie niet zonder mij.” Over ordening gesproken. En in hoeverre is het aanmatigend om te zeggen dat wij als mensen de aarde willen ‘redden’?

Filmtip: “Running from Crazy” - Mariel Hemingway ontrafelt familiegeschiedenis. Deze film draaide in november 2014 op de IDFA. Mariel, kleindochter van Ernest Hemingway, duikt in haar familiegeschiedenis die wordt gekenmerkt door geestesziekte en zelfmoord. Een familiedocumentaire waarin ze te zien is als voorvechtster van zelfmoordpreventie en zichzelf een strikt gezonde leefstijl oplegt om zich te weren tegen de psychische instabiliteit die haar genetische bagage lijkt te vormen. Mariel neemt ons mee op een moedige zoektocht waarin ze zowel zichzelf als het familieverleden onder ogen ziet; een onderneming die haar in staat stelt haar familie en haar turbulente jeugd met nieuwe ogen te bekijken en – voor het eerst – te accepteren.

From: Barbara Hoogenboom (Bert Hellinger Instituut Nederland) Date: 2014-12-05 17:28 GMT+01:00 Subject: request for short reflection to be published in Bert Hellinger magazine (NL) To: Bert Hellinger

Dear mr. Hellinger, My name is Barbara Hoogenboom and last May I visited your and Sophie's international training camp in Bad Reichenhall. I have had many special experiences there, which I am thankful for. However that is not the reason why I email you. In The Netherlands I was trained in organizational and family constellations by Jan Jacob and Bibi and I now work closely with them for the Bert Hellinger Institute. One of the things Jan Jacob asked me and 5 others to do, is editorial work for their magazine 2015. We are very interested to hear your opinion/views about the upcoming generation of constellators / systemic workers and would like to publish an article on that item in the magazine in The Netherlands. We, six 'young' constellators, all being around 45 years old, feel we could be part of a 'new' generation of constellators. What exactly that 'new' means, and if that 'new' is true, I am not sure of. What we see is that part of the current generation not only works via the method of constellations, but they also introduce the systemic knowledge/intuition/senses via other ways into organizations, merge it into their own professions and into everyday social systems.

Organisatie systemen transformeren van ego-systemen naar eco-systemen

We notice that you and Sophie keep developing and deepening the systemic work and one could say that you are thus being and forming a new generation yourselves.

Jan Bommerez is gespecialiseerd in, en geeft lezingen over, nieuwe organisatie paradigma’s, gebaseerd op de wijsheid van de natuur: ”Wanneer we naar onze huidige samenleving kijken, lijken we allemaal in crisis te verkeren. De enige manier om dit op te lossen is om ons wereldbeeld bij te stellen, door de wereld te gaan zien als een eco-systeem in plaats van een ego-systeem. Kijk naar co-intelligentie als naar cultuur: je kunt het niet zien, terwijl je weet dat het daar is en dat het alles beïnvloedt. De essentie is om heelheid te creëren en actief ideeën te delen en samen te werken. De heelheid openbaart zich in relaties en start in het dagelijkse leven met een dialoog vanuit het hart, in plaats van vanuit het hoofd.”

What is -or would be- your view on the next generation of constellators? What do you think their true task is? What is expected of the future constellator; who does he/she have to be and what will he/she have to do or not do? We would be very grateful if you would be willing and able to write us about this, and that you allow (after co-reading) for it to be published in the magazine. Next weekend you celebrate your 89th birthday in Milan and I wish you a beautiful and special birthday celebration. Warmest regards, Barbara Hoogenboom


32

33

Beyond the systemic realm Door Judith Hemming

Judith Hemming is in 2015 één van onze gasttrainers. Ze is van huis uit Gestalt Therapeut en bijna 25 jaar actief in het systemische werk. Ze is medeoprichter van het Bert Hellinger Instituut in Groot-Brittannië, nu het Centrum voor Systemische Opstellingen, en zit in de staf van het jaarlijks gehouden internationaal symposium voor familieopstellingen in Duitsland. Ze is getrouwd en heeft twee dochters en twee kleinkinderen. I have been offering, developing and teaching constellations worldwide for more than twenty years. I see myself as a general practitioner, although my earlier working life has nudged me into certain fields, particularly work with couples and in education, and my spiritual needs have flavoured my work in a soulful direction. The practice of constellating forms the basis of my developing outlook and philosophy, forever guiding and enriching me. Hunter Beaumont, a long time Gestalt colleague and friend, first brought the work to the UK, and although I have since studied and worked with constellators all over the world, I feel myself part of his soulful and psychotherapeutic lineage. There are paradoxes at the heart of constellation work. More and more I see situations as being the only way they could ever be, with individuals (including myself!) suffering as much from the wish to be different than from the ills they describe. Individuals also suffer from the impact of trauma, both personal and multigenerational, some of which can

be addressed and healed. Everyone can develop, can find new strengths, a more reconciling outlook, more effective skills to navigate their way through life. What Bert Hellinger described as ‘orders’ offer an astoundingly helpful way of making sense of what brings ease or suffering, and I often share these insights with my groups. So beyond psychotherapy or organisational interventions, my work is educational, philosophical, and often frankly mysterious. My study of history and current affairs reminds me that suffering is ever present and that the impetus for human conflict is permanent. Seen in the long view it can even bring value. To be in agreement with these movements includes a humble respect for war, death, betrayal and illness. Without joining particular groups it requires me to understand and clarify their loyalties and passions, including those held by those we call perpetrators or terrorists. I see this as my own kind of spiritual path, widening my own capacity to include with respect.

Living in a city like London that is so thoroughly cosmopolitan brings me opportunities to work with many unsettled people – those who were born in other countries, living in mixed partnerships, whose connection to their own history is often full of gaps. Unconventional ways of having families also are more welcome here, and women (and men) who have benefited from new freedoms often come feeling they have paid a high price in terms of how to find and sustain their own families. I work to have some kind of starting knowledge of their (and my) national, religious and cultural history. This has been enriched by opportunities to work in many other countries and cultures all of which has helped me see the power of context over morality. Constellation work is my own particular form of creativity. I’ve witnessed the flowering of many hybrid forms of constellations each of which reflect the skills and interests of the constellators and their visions of what heals. I don’t

see a constellation as purely emerging from the field but more as a momentary work of art that the room and its culture can support, given energy and veracity through the powers of representative participation. My trustworthiness has to be established swiftly at the same time as helping everyone – issue holders and representatives – to stay trustworthy to themselves and their own perceptions. In subtle ways my presence may be the most significant ingredient. Recently I’ve been exploring how neuroscience can shed light on and validate the power of constellations, helping to give them more edge and precision. I’ve been attracted to the neuroscientist Dan Siegel’s eight ways of describing how the brain may need to be brought into coherence and strength, attending to what he calls ‘Domains of Integration’. Recognizing the importance of these domains helps me know where to focus a constellation so that a client’s unregulated neurological domains may be better integrated. My own personal

interest has always been in creating narrative coherence (one of Siegel’s domains) for people as they view their stories and the whole field in which they are embedded. I love the power of language and the finding of truthful and more complete stories, the impact of speaking out loud when witnessed, and the healing value in expressing love, grief, regret and new boundaries within a newly seen context. As a psychotherapist I also emphasise the practice of good contact and the rebuilding of trust and reaching out. These capacities are both sourced and limited by the structures of our mind and wiring within the brain. Neuroscience is not so interested in the value of people’s stories being excavated or received, but I believe that human dialogue and shared compassionate vision is also important especially in our rather isolated and fragmented societies. We each need to connect to the generations before us that have shaped our destinies as well as to sense how we will affect the emerging future through our own actions. I have also been wondering how we can

develop sensitivity beyond the systemic realm to the many others that impact a person’s life space. The categories I find useful relate to the somatic, systemic, personal, archetypal or divine, though all are always present and interconnected. I am learning to tune in to these realms through recognizing their particular vibrational frequency. Some can be drawn on as a resource, some offer special freedom to see the world differently, and some need attention before others. Each realm favours its own kind of constellation frame; from the intra-psychic to the family and tribal system all the way out to the planetary collective. I hope this kind of framing will enable more success in meeting the needs of those who ask for help, preventing people from being shamed or demoralised when their constellation has somehow missed the open place in them.

Van 28 - 30 november geeft Judith Hemming een Masterclass.


34

35

Systemisch coachen Door Anton de Kroon

Al meer dan dertig jaar werk ik als coach. De laatste zes, zeven jaar doe ik dat volstrekt anders dan de periode daarvoor. Zowel wat ik zie als mijn opgave, als de invalshoek van waaruit ik werk, zijn veranderd. Daarover vertel ik kort in dit artikel en ik geef een voorbeeld van een coachingsgesprek. Mijn opgave Als systemisch coach zie ik het als mijn opgave om voor de coachee die dat wil als het ware een rondleiding te houden in zijn eigen huis, waar hij al zo lang woont. Ik wijs op deuren die hij misschien nog niet geopend heeft, of op vertrekken waarvan hij geen idee heeft dat ze bestaan. Vaak gaat het om tussendeuren die twee ruimtes met elkaar verbinden. Het is de coachee die beslist of hij deuren opent en ruimtes binnen gaat. Soms opent hij de deur en kan hij het lichtknopje niet vinden. Als hij daarnaar vraagt vertel ik waar het zit. Of hij het licht ook daadwerkelijk aandoet, is volledig zijn zaak. Met het wijzen op de deur, vertellen wat voor soort ruimte zich erachter bevindt en desgewenst de uitleg hoe aanwezig meubilair gebruikt kan worden, is de coaching wel ten einde. Meestal duurt dat twintig tot dertig minuten, soms korter, zelden langer.

Mijn invalshoek Ik kies de systemisch-fenomenologische invalshoek. Dat betekent dat ik niet inga op voorvallen, of details wil weten. Een essentiële vraag bij wat een coachee vertelt is voor mij: Waar is dit een voorbeeld van? Alleen het grotere interesseert me. Ik zoek naar loyaliteiten en patronen,

en naar wanneer die ontstaan zijn. Ik kijk ernaar als oplossingen die op het moment van ontstaan buitengewoon belangrijk waren en die het verdienen om met dankbaarheid tegemoet getreden te worden. Juist wanneer het niet meer nodig is om nog langer uit loyaliteit aan zo’n patroon te handelen. Met het geven van erkenning aan wat het bijgedragen heeft, wordt het loslaten gemakkelijker. Wat ooit een goede oplossing was, kan in de loop der tijd zijn functie verloren hebben. Wie er niet in slaagt om in vrijheid andere manieren van handelen te vinden, kan zich met een lastig probleem geconfronteerd zien waar hij vanaf wil. Altijd alles goed vinden kan voor een klein kind ooit een cruciaal overlevingsmechanisme geweest zijn. Maar als volwassen medewerker in een bedrijf word je daarmee wel het sulletje van de afdeling. En dan kan het zijn dat je jezelf begint te haten omdat je niets anders kunt dan alles goed vinden. Daar wil je vanaf. Natuurlijk.

Een coaching We hebben een workshop over systemisch kijken naar geld. Voor menig deelnemer is het interessant om te ontdekken hoezeer in het huidige professionele leven nog steeds de boodschappen over geld van kracht zijn die men als kind met de paplepel tot zich heeft genomen. Het werkt nog steeds door in de tarieven

die ze wel of niet (durven te) vragen, hoe ze wel of geen reserves opbouwen, met debiteuren omgaan e.d. Wat brengt systemische trouw toch veel teweeg als bron voor alledaags handelen! Naast het feit dat geld ook geld is, wat kan het allemaal nog meer representeren in een systeem? Hoe zou je meer zelf kunnen kiezen hoe je met geld omgaat dan er onbewust alleen je liefde voor je systeem van herkomst mee bewijzen? Per persoon kan dat anders in elkaar zitten. Juliana heeft het probleem dat haar inkomsten sterk fluctueren. Soms heeft ze volop werk (en inkomen) en dan zit ze weer een tijd op zwart zaad. Naar aanleiding van wat ze zegt teken ik op de flipover een grafiek die enkele keren flink omhoog en omlaag gaat. Ze knikt bevestigend op mijn vraag of het er ongeveer zo uit ziet. Ik ga niet in op de emotionele en financiële betekenis van haar probleem of hoe ze ermee omgaat. De eerste vraag die bij me opkomt is: “Dat fenomeen van sterk wisselende inkomsten, bestaat of bestond dat bij iemand anders in jouw familie ook?” Na enig peinzen schudt ze haar hoofd: “Nee.” Oké, denk ik, geen patroonherhaling dus. En terwijl ik stil ben omdat ik niet weet hoe verder te gaan zegt Juliana: “Mijn ouders zijn altijd arm geweest en gebleven.” Ik teken een blok in

de onderkant van de grafiek en zeg: “Klopt het dat je ouders hun hele leven lang niet boven dit blok zijn uitgekomen?” Ze knikt bevestigend. Dan vertel ik haar dat kinderen, volstrekt onbewust, soms de belofte maken: “Het zal mij niet beter gaan dan jullie.” En dat zou wel eens een goede reden kunnen zijn om iedere keer qua inkomen terug te vallen tot het niveau van de ouders. Ik voeg eraan toe dat het voortkomt uit liefde voor het familiesysteem en een groot verlangen om daarbij te horen.

Juliana wordt er stil van en zegt dat er voor haar wel eens veel waarheid zou kunnen zitten in wat ik zeg. En vervolgens zegt ze natuurlijk: “Ja, en nu?” Wat ik haar uitleg komt in het kort hierop neer: Zeg dank aan je ouders voor alles, echt alles, wat je van hen gekregen hebt. Blijf met heel je hart van hen houden en zeg hen dat je jezelf toestaat om meer te verdienen dan zij ooit gedaan hebben en dat je liefde voor hen gewoon precies hetzelfde blijft. Je kunt ze ook vragen om vriendelijk naar jou, hun kind, te blijven kijken als jij zakelijk succesvol gaat worden.


36

37

Systemisch werken als nalatenschapscoach Door Yvonne Lonis

Onlangs interviewde ik Maartje van Hazendonk, werkzaam als nalatenschapscoach. Als nalatenschapscoach begeleidt zij hele families of één van hen als er ‘gedoe’ is in de familie. De nalatenschap is de erfenis. In haar werk staat het vaak voor wat ouders hebben nagelaten te doen. Hoe ben je tot het beroep nalatenschapscoach gekomen? Ik ben begonnen in mijn werkzaam leven als kandidaat-notaris. In die functie zag ik meer dan eens hoe de onderlinge dynamiek van erfgenamen (vaak broers en zussen) het vruchtbaar afwikkelen van de nalatenschap in de weg stond. Iets kunnen betekenen bij die dynamiek, daar wilde ik mijn vak van maken! Ik heb mij toen onder andere laten bijscholen op het gebied van familieopstellingen en mediation.

Wat doe je precies? De aanleiding is meestal iets concreets, men komt er niet uit bij het afwikkelen van de nalatenschap of kinderen hebben verschil van mening over het regelen van de zorg voor hun ouder(s). Degene die mij belt, is het familielid met de hoogste nood, vaak met de verwachting dat onder mijn leiding de hele familie om de tafel gaat zitten. Maar juist door hun onderlinge dynamiek zitten broers of zussen daar helemaal niet op te wachten. Dan begeleid ik die persoon die contact met mij heeft opgenomen. Doel van mijn begeleiding is dat er een oplossing komt voor de kwestie die speelt, of dat nieuwe inzichten de situatie wijzigen.

Ik werk voor de cliënt en betrek daarbij het hele systeem. Ik werk bijvoorbeeld met vloerankers. Zo kan de cliënt het systeem ervaren en de verschillende plekken in dat systeem. Mijn blik is systemisch. Ik denk en hoor systemische dingen in verhalen en ga daar op door. Ik begeleid een cliënt en die cliënt komt vaak met de illusie dat ik broer of zus ga veranderen. En dat doe ik dus niet. Zodra de cliënt inzicht krijgt in wat nodig is voor een betere balans van het systeem, verdwijnt de noodzaak een broer of zus te willen veranderen. Als de cliënt vervolgens een beetje anders in het systeem gaat staan, is er een andere dynamiek. Ik begeleid één persoon en het gevolg is dat er een verandering in het systeem komt.Een cliënt komt aanvankelijk voor een oplossing en krijgt inzicht. Inzicht geeft ook acceptatie, dat het is zoals het is, dat inderdaad die zus niet te veranderen is. Inzicht helpt iemand dan op die manier.

“Mijn blik is systemisch”, zeg je. Wat houdt het systemische voor jou in? Iemand komt met klachten over hoe zijn moeder of zijn broer zich gedraagt en als ik dat hoor dan hoor ik hoe dat systeem

werkt. Dat ze allemaal bovenop elkaar zitten. Dat de een aan de ander zuigt. Ik hoor niet alleen hem, maar hoor ook wat de anderen doen. Hoe ze in stand houden dat ze steeds maar niet tot elkaar komen. Ik luister vooral naar de patronen, de dynamieken. De ordening is ook altijd een punt. Of parentificering. Als het kind op de plek van de ouders heeft gestaan in het verleden. Alle elementen van het systeem laat ik wel de revue passeren. De conclusie die ik vaak trek, is dat er een afwezige vader was. Dat is in mijn ogen vaak een voorwaarde voor gedoe in de familie. Een vader die altijd aan het werk was, systemisch zien we dat hij met zijn blik naar buiten is gericht of ergens anders mee verbonden is.

Breng jij het systemisch werken naar de markt of komt het naar jou toe? Ik ben geneigd te zeggen dat het allebei is. Iemand komt naar mij als hij bijvoorbeeld slapeloze nachten heeft van het gedoe in de familie en dat er bepaalde patronen zich herhalen. Als hij naar mij komt dan verwacht hij dat daar verlichting komt en dat doe ik systemisch. Of ze dat van te voren helemaal weten vind ik moeilijk te zeggen; onbewust misschien wel.

Ben je nu bezig je verder te bekwamen in systemisch werk door bijvoorbeeld scholing of ontwikkelt het zich in het werk? Het ontwikkelt zich in mijn werk. Het is één van de stukken gereedschap die ik in mijn rugzak heb. Ik heb er niet voor gekozen om me in het systemisch werk verder te specialiseren. Nu ben ik bezig met een opleiding Intuïtief Waarnemen. Dit heeft raakvlakken met op systemisch werk, doordat je energetisch iets heelt wat door tijd en ruimte heen doorwerkt.

Welke vormen en manieren gebruik je nog meer naast vloerankers? Kijken! Als ik een hele familie begeleid, kijk ik wie waar gaat zitten. En hoe gedragen ze zich ten opzichte van elkaar. Wie heeft een open lichaamshouding, wie een gesloten? Ik pas de systemische principes, zoals ordening, toe bij wat ik waarneem. Dat doe ik ook in mijn vraagstelling. Zoals gezegd, werk ik met vloerankers als ik één cliënt begeleid. Telkens weer verrassend hoeveel dat oplevert aan inzicht, herkenning en soms transformatie. Soms levert het ook nieuwe informatie op, bijvoorbeeld een geheim in de familie. Dat kan een verklaring zijn waarom iemand zich zo gedraagt en dat inzicht brengt mildheid.

Wie zou je zijn zonder systemisch werken in je praktijk? Dan zou ik meer mediator zijn en meer gericht op juridische aspecten. Dan zou ik een heleboel meerwaarde niet hebben. Een opstelling laat vaak iets zien wat voorbij gaat aan dat wat gezegd wordt. Het gaat voorbij de woorden.

Systemische reflectie op nalatenschap door Yvonne Geld heeft altijd een kleur. Naast de geldelijke waarde is er ook nog de systemische waarde. Wat stroomt er mee in nalatenschap? Wat stroomt er mee met een erfenis? Een erfenis kan bijvoorbeeld verworven zijn ten koste van anderen. Deze ‘schuld’ erven de nabestaanden ook. Of het geld heeft ten dienst gestaan van een bepaalde bestemming van degene die het fortuin heeft vergaard. Komt deze bestemming overeen met de bestemming van de erven? Zijn zij nu verantwoordelijk voor die bestemming? Zijn zij nog werkelijk vrij om met het geld te doen wat hen toekomt? Of kan de nalatenschap doorleven met een andere bestemming? Als de oude bestemming niet wordt buitengesloten, maar wordt erkend, kan dan de nalatenschap ten dienste staan van de volgende generatie? Hoe kan de nalatenschap verder systemisch ‘vrij’ gemaakt worden? En wat als je de nalatenschap weigert als nabestaande? Wat sluit jij dan uit?

‘If you love somebody, set them free.’ Sting vertelde laatst in de media dat hij zijn kinderen niet laat meedelen in zijn fortuin (225 miljoen euro). “Ik wil ze geen trustfonds geven dat als een molensteen om hun nek hangt. Ze moeten gaan werken. Al mijn kinderen weten dat en ze vragen bijna nooit ergens om, wat ik waardeer en waar ik een hoop respect voor heb.”


38

39

Waarom pest een pester? Door Bibi Schreuder

Op scholen is pesten een hot item. Naast de vele programma’s die het pesten willen tegengaan, is het interessant om het fenomeen pesten onder de systemische loep te nemen. Waarom pest een pester? In het pesten maakt hij of zij een subsysteem. Zij die pesten of meelopen met de pester vormen een hecht systeem waar niet iedereen bij mag horen. In dit subsysteem kan de pester zelf de grenzen bewaken, de orde(ning) bepalen en zeker zijn van duidelijk leiderschap. Dat brengt veiligheid, want complete systemen waar de ordening en het leiderschap helder is, geven een veilig, zeker gevoel. Dus als de pester deze veiligheid nodig heeft, ervaart hij of zij waarschijnlijk onveiligheid in het systeem. Het (pest) gedrag probeert volkómen ónbewust de systemen in orde te maken waar het ‘niet in orde’ is. Het heeft dus geen zin om het kind zelf te vragen waarom het dit gedrag vertoont. Het zal meestal antwoorden: “Ik weet het niet.” Wij volwassenen kunnen wel onderzoeken waar het gevoel van onveiligheid vandaan kan komen. Daarbij is het de kunst om alleen te onderzoeken en niets op te willen lossen! Als we willen oplossen, herhalen we vrijwel altijd het patroon, namelijk: ‘Het probleem mag er niet zijn.’ Houd in je achterhoofd dat kinderen (en ook volwassenen) in staat zijn, al is het onbewust, om aan te voelen dat er ergens

in het systeem iets ontbreekt of uit orde is, zonder dat ze zelfs maar iets weten van het organisatiesysteem. Het is dus mogelijk dat kleuters uit groep 2 met vreemd gedrag reageren op een in de doofpot gestopt conflict op bestuursniveau van de school!

plaats van de officiële leider? In dat geval wordt de officiële leider vaak verweten dat hij zijn werk niet goed doet. Maar meestal is er dan iets anders aan de hand. Als we twijfelen over het leiderschap, dan is het waarschijnlijk niet duidelijk welke leidende principes leidend zijn.

Laten we eens op onderzoek uitgaan en starten in de laag van het systeem waar het pesten zich manifesteert, bijvoorbeeld de schoolklas. Hoe staat het met de ordening?

Ordening van leidende principes: Leidende principes zijn de antwoorden op de vraag: ‘Wie in wezen zijn wij als organisatie?’ Of: ‘Wat in de kern ben ik in mijn beroep, in mijn functie?’ Leidende principes zijn niet bedacht of geconstrueerd. Ze zijn vaak ontstaan door geschiedenis en omstandigheden. Meestal zijn er zo’n drie of vier leidende principes in een organisatie. Vaak strijden die om voorrang. Sommige groepen hangen het ene leidende principe aan, anderen het andere, zonder dat dat duidelijk wordt uitgesproken, vaak is het onbewust.

Ordening van functies en tijd: Wat in dit systeem zou ‘uit orde’ kunnen zijn? Voelt de leerkracht zich beter dan zijn of haar baas? Of wie van de kinderen of leerkrachten is misschien hard aan het werk om iemand die buitengesloten is, weer in beeld te krijgen? (Door dit te doen, verkeert diegene onbewust in het verleden en verstoort daarmee de ordening van de generaties.) Of, uitzoomend naar het leiderschap van de hele organisatie: Wie leidt hier? Wie is hier de leider? Is hij of zij de officiële leider, of is het duidelijk dat de organisatie of het team wordt geleid door iemand of een groep mensen in

Bijvoorbeeld: Een team van een Vrije School vraagt zich af: “Wat zijn wij? Zijn we de ambassadeur van antroposofie? Zijn we een school waar kinderen die op andere scholen falen, een plek krijgen? Zijn we de verbindende schakel in de wijk? Zijn we een school waar wij een hoge kwaliteit van onderwijs garanderen?”

Als niet duidelijk is wat de volgorde is in de leidende principes, zal dit conflicten geven rond de besluitvorming. Het is makkelijk om de leiding de schuld te geven, maar er komt beweging als teams én leiding inzien dat er verschillende leidende principes zijn. Ieder leidend principe wil worden erkend. Wanneer uitgesproken wordt wat de organisatie in eerste instantie is en welk leidend principe op de tweede plaats komt en welke als nummer drie, geeft dit helderheid in ordening en zal het systeem zich ontspannen. Al deze vragen verwijzen naar de orde(ning) in een systeem. Wanneer iemand zich groter maakt dan haar of zijn baas, bijvoorbeeld door het hebben van oordelen over de baas, is het systeem ‘in gevaar’ en zullen de mensen - en vooral kinderen reageren hier op - in dit systeem onveiligheid voelen. Onbewust zullen ze proberen om de orde te herstellen, in dienst van het hele systeem. Deze poging om de orde te herstellen wordt vaak uitgedrukt door ‘vreemd gedrag’, zoals bijvoorbeeld pesten.

Systemen willen compleet zijn We kunnen verder gaan met het onderzoek: wie of wat ontbreekt er in het systeem? Wat in de geschiedenis van dit systeem was zo pijnlijk, dat er liever niet meer over gesproken wordt? Wie is buitengesloten door onze oordelen? Over wie of wat spreken we met antipathie? Bijvoorbeeld wanneer mensen denken over een voormalig directeur in woorden als: “We zijn blij dat hij weg is, laten we die tijd vergeten en focussen op de toekomst”, dan krijgt hij niet de plaats die hij in feite heeft in de geschiedenis van de organisatie. Dit zal onbewust ‘als incompleet en onveilig’ gevoeld worden door de huidige leden van het systeem. Dan kán een subsysteem maken, door te

pesten, een systemische oplossing zijn. Natuurlijk kan ‘het uit orde zijn’ ook bijvoorbeeld in het familiesysteem van de pester of gepeste zitten. Als dat het vermoeden is, komen vaak de oordelen bij ons terug. Dan voelen we ons al gauw beter dan die familie. En met dat gedrag van onszelf, herhalen we een patroon: we maken ons beter, groter en gaan uit de ordening. Dus zelfs als we niet weten welk systeem er om een heldere ordening vraagt, kunnen wij volwassenen bij onszelf checken of we wel op onze eigen plek in de ordening staan; in ons eigen familiesysteem of in ons werksysteem. Wij volwassenen, ouders en professionals, kunnen pesters en gepesten helpen op een manier dat het pesten niet meer ‘nodig is voor het systeem’. Een systeem waar

iedereen plek heeft en vanuit de eigen plek en functie handelt, geeft veiligheid. Dan is een subsysteem maken niet meer nodig. Iedere school moet van overheidswege een pestprotocol hebben. Misschien kan daarnaast ieder team, in scholen, in alle organisaties, regelmatig een systemische check-up doen: hoe gaan we om met de wetenschap dat systemen die ‘uit orde’ zijn onveiligheid creëren en dat pestgedrag daar mogelijk de reactie op is?

Op 17 juni geeft Bibi een workshop over Pesten.


40

41

Door de ogen van Stephan Hausner Door Jan Jacob Stam

Mijn belangrijkste focus is heling. Opstellingen dragen de voor mij belangrijke elementen voor heling in zich. Mijn achtergrond is de homeopathie. Daar is een belangrijk principe dat het helende middel jouw situatie weerspiegelt. Toen ik voor de eerste keer opstellingen meemaakte bij Bert Hellinger, zag ik dat dit homeopathische principe op een bijzondere manier werd toegepast, doordat representanten de echte situatie van de cliënt weerspiegelen. Én opstellingen gaan nog verder, voorbij het persoonlijke.

Kun je dan wat meer zeggen over hoe je naar een opstelling kijkt? Wat zou ik zien als ik door jouw ogen zou kijken? Eén van de vele aspecten is dat een opstelling een afbeelding is van wat er speelt ín de cliënt. Als ik kijk naar de bewegingen in en van een representant, dan kan ik voelen en waarnemen of het

Ik word de hulpbron voor de cliënt. Ik ben erin getraind om niet geïdentificeerd te raken met de emoties. Ik kan de emoties voelen én tegelijkertijd naar mezelf en de cliënt kijken in het proces. Ik maak de container voor een helende beweging die tevoorschijn kan komen.

Wat is heling?

Een interview

Stephan, opstellingen zijn je werk en in zekere zin je leven. Er moet een goede reden zijn om dat te doen. Wat is het fundament van waaruit je werkt?

En wat ben je dan voor de cliënt? Of voor het cliëntsysteem?

lichaam van de cliënt in resonans is met die bewegingen van de representant. Er is een voortdurend parallel proces tussen representanten en wat er in het lichaam van de cliënt gebeurt. Dan moet ik uitvinden: waar stemmen de bewegingen en de informatie van de representanten overeen met wat er in de cliënt gebeurt en waar niet. Ik werk met wat er níet overeenstemt tussen opstelling en cliënt.

En wat doe je dan? Daar doemt een ander principe op. Dat van trauma-therapie. Als er een overweldigende situatie is waarvoor we niet de hulpbronnen hebben om mee om te gaan, dan ontkoppelen we ons van die situatie. Het lichaam kan dan niet meer met de situatie meebewegen en dan stopt de beweging in het lichaam. Als representanten wel bewegen en het lichaam van de cliënt niet, dan neem ik dat waar. En doe ik hetzelfde als in trauma-therapie. Ik wacht. Want de enige hulpbron die er altijd is, is tijd. Ik geef de tijd die de cliënt nodig heeft om zich te verbinden, en mogelijk zelf de informatie

en de bewegingen van de representanten te integreren. Het is een gelegenheid voor de cliënt om iets te verteren dat tot dan toe nog niet verteerd kon worden. Verteren betekent ‘weer tot een deel van je lichaam maken’.

Als ik het goed begrijp kijk je vooral naar wat er níet klopt, naar wat er níet is. Dat is gedurfd, want het lijkt me makkelijker om te kijken naar wat er wél is dan naar wat er niet is. Je weet dan nooit zeker of je op het goede spoor zit. Maar het lichaam van de cliënt helpt daarbij. Subtiele aanwijzingen voor stress geven me aanwijzingen. Als een ritme, bijvoorbeeld de ademhaling of het cranio-sacraal ritme in de cliënt stopt, weet je dat de cliënt tijd nodig heeft om iets te verteren. Je kunt het niet gewoon doorslikken. Dan vertraag ik het ritme in de opstelling.

Dat brengt me op een ander principe: ‘All that can relate can be healed.’ Als we niet kunnen dealen met wat er is, moeten we ons afschermen, én verliezen we wat. Iets dat werkelijk bij ons hoort. Elke keer als we moeten dissociëren, splitsen we ons ook af van een potentieel. Een helende beweging is om voor de cliënt de condities te scheppen om meer en meer te integreren.

Oh, dat is interessant! Dus je zegt: met hoe meer je je verbindt, hoe meer potentieel bereikbaar wordt. Bereikbaar, ja.

Zou je zeggen dat dat ook geldt voor bijvoorbeeld je verbinden met voorwerpen en het niet levende deel van de wereld? Bescheiden lachend: ‘Ja!’

Is dan de eerste taak om te zorgen dat iemand zich weer kan verbinden? Ja

En dat verbinden de condities schept voor heling? Ja! Maar verbonden zijn zonder waarde

eraan gekoppeld. Verbonden zijn hoeft bijvoorbeeld niet dichtbij te zijn of fijn te zijn. Verbonden zijn is hetzelfde als aanwezig zijn: te zijn met wat is. Het hoeft niet veranderd te worden, niet geïnterpreteerd te worden. Het is er gewoon en ik sta me toe om me eraan bloot te stellen. Ik sluit me er niet voor af. Ik kijk ook belangstellend naar het principe van oplossingsgerichtheid. Meer en meer schuif ik in de richting van ‘gerichtheid op transformatie.’ Voor mij was het een interessant moment om te beseffen dat, wanneer ik me tot iets kan verhouden, waartoe ik me eerst niet kon verhouden, er een proces van transformatie begint. Dan hoef ik niet meer naar oplossingen te zoeken.

Hoe ziet transformatie er uit? Als iemand iets kan integreren wat eerder nog niet kon, dan is transformatie gebeurd.

En het verschil met oplossing? Het is makkelijk om een oplossing te laten zien in een opstelling. Maar als een klant het niet kan integreren is het voor niets.

Terwijl je praat help je me het verschil te zien tussen oplossing en transformatie. Verbonden met oplossing is er een beeld in de toekomst en in het hier en nu. Bij transformatie is er geen eindbeeld. Het is open. Bij een oplossing is er misschien een eindbeeld, iets wat klaar is. Bij transformatie is er het begin van een beweging waar je niet weet waar je uit komt. Ja, precies!

Wat is jouw verantwoordelijkheid als opsteller? Voor mij is het de kwaliteit van mijn aanwezigheid. Ik bied mijn aanwezigheid aan voor de cliënt en het proces dat zich ontvouwt. Mijn verantwoordelijkheid is om mijn aanwezigheid te trainen en voortdurend te vergroten. Mijn verantwoordelijkheid is daarom ook om persoonlijk werk te doen.

Dat klinkt als een verplichting. Met diepe stem: ‘Ja.’ En na een tijdje: ‘Een contract met het universum.’

In mei start de verdiepingsopleiding ‘Health and Illness’ van Stephan Hausner.


42

43

Systemisch werk op de werkvloer

is in een bedrijf, ik ben er dankbaar voor. De opstelling met het MT als gastcliënt in Groningen heeft ook een boost gegeven.

Wat is het belangrijkste dat je wil meegeven vanuit jouw ervaring?

Door Yvonne Lonis

In november 2014 was een internationaal technisch productiebedrijf gastcliënt in de ‘Masteropleiding Systemisch werk Organisatie Opstellingen.’ Jan, mijn groepsgenoot, werkt als zelfstandig verandermanager en vertelt in dit interview hoe hij systemisch werken integreert in zijn opdracht bij dit bedrijf. Wie ben je en wat doe je? Ik ben Jan ter Bogt en ik ben verandermanager en organisatiecoach. Ik begeleid verbetertrajecten in productiebedrijven. Ik heb verschillende banen gehad bij een Japans productiebedrijf zoals productiemanager en consultant, maar heb ook HRM gedaan. Ik werk dus zowel met de productieprocessen als met de zachte kant en het systemisch werken is hierin geïntegreerd. Ik werk veel vanuit intuïtie én ik ben erg gestructureerd. Ik ben gespecialiseerd in verschillende procesfilosofieën als Lean en QRM (Quick Response Manufacturing). Als we met de proceskant bezig zijn en ik zie dat processen niet goed lopen, schakel ik meteen over. Wat is hier aan de hand? Wat is hier de dynamiek? Ik kijk altijd van die twee kanten.

Breng jij het systemisch werken naar de markt of komt het naar je toe? Als ik intuïtief een antwoord geef, dan breng ik het naar de klant toe en ik denk dat heel veel mensen systemisch ontvankelijk zijn. Het ontbreekt hen aan taal. Ik denk dat ik een ruimte creëer hiervoor zodat mensen daar meer open voor gaan staan. Ik denk dat ik onbewust deze mensen aantrek en hen zelf ook bewust op zoek.

Wat is je opdracht in dit productiebedrijf ? Mijn opdracht is om een kortere doorlooptijd te realiseren, vanaf het offerteproces tot en met levering van het product naar de klant. Dit jaar verkorten we de productietijd met 50% en het jaar daarop nog eens met 50%. De leverbetrouwbaarheid moet naar 99% en er zijn kwaliteitsdoelstellingen.

Ik zie dat je je handen als een weegschaal omhoog houdt en beide kanten weegt. Welke hand weegt zwaarder?

Welke systemische interventies doe je zoal?

De leankant is zwaarder, mijn levensmissie en het lichte zit meer aan de zachte, de systemische kant. Ik begin via de leankant in een bedrijf. Ik werk aan vertrouwen en stap dan door naar systemisch werken.

Ik begin klein met iemand en voel waar de systemische energie zit, welke mensen hier meer ontvankelijk voor zijn en vanuit dat contact start ik. Ik praat niet over systemisch werken, ik ga aan de slag. Bij-

voorbeeld met oefeningen met het MT; ik maak een line up op anciënniteit. Niet te veel uitleggen gewoon gaan doen. Ik gebruik veel tafelopstellingen of vraag tijdens een bijeenkomst met het MT: “Zullen we het verandertraject eens neerleggen.” Dan zet ik een stoel neer en werk vanuit daar. Veel vormen ontstaan ter plekke. Er ontstaat altijd iets. Er komt altijd informatie. Als er een productieproces niet goed loopt dan zet ik het ook neer. Ik heb ook een layout opgesteld van een nieuwe fabriekshal. We hebben het als elementen opgesteld. Op papier met blokken. Dus ook in Lean kun je systemisch coachen. Tijdens de opstelling in Groningen bleek dat vakmanschap een belangrijke plek heeft in het bedrijf en dat in de veranderprocessen ook het vakmanschap verandert. Met die opbrengst uit de opstelling zijn we direct aan de slag gegaan. We hebben een groot fotoboek gemaakt waarin alle facetten van het bedrijf naar voren komt. De historie, de markante gebeurtenissen, de mensen, de producten en de veranderingen. Geen teksten, maar vooral de foto’s en beelden. Mensen hebben er allemaal hun eigen

verhaal bij. Die verhalen hebben ze verteld aan elkaar tijdens bijeenkomsten. Zo is er een vestiging gesloten en zijn de mensen verhuisd naar een nieuwe vestiging. De directeur heeft zelf daar de oude vestiging gesloten en is heel symbolisch als laatste vertrokken. Hij heeft ook zelf de medewerkers ontvangen op de nieuwe vestiging en hen persoonlijk naar hun nieuwe werkplek gebracht. We hebben een schatkist gemaakt waarin alle zaken van belang zijn meegenomen uit de oude vestiging. Die schatkist komt waarschijnlijk in de kantine te staan. Er is een presentatie geweest waarin mensen hebben verteld waar ze trots op zijn, ook vanuit de historie van het bedrijf, dat al 125 jaar oud is. Maar ook welke gebeurtenissen belangrijk zijn om niet te vergeten. Nu zijn mensen bezig met welke normen ze mee willen nemen vanuit de gesloten vestiging naar de bestaande vestiging en welke normen ze willen achter laten. En zo kan ik wel door gaan. Ik maak veel gebruik van foto’s. Als we starten met een nieuw overleg dan maak ik er foto’s van. Ook van opstellingen maak ik foto’s. Ik laat die foto dan terug komen en zeg dan wat ik zie. Mijn systemische duiding. Ik laat anderen die beelden terug kijken. Ik ben er van

overtuigd dat dat helpt. Ik denk dat opstellingen veel met ons doen op verschillende lagen. Als je een beeld terug haalt dan kan het weer doorwerken. Ik kan niet precies aangeven hoe het werkt, maar ik ben er van overtuigd dat het werkt. Er kan ook een nieuwe vraag ontstaan. Vaak worden ook persoonlijke stukken geraakt. Dat pak ik dan op in systemische coaching. We kunnen dan weer verder om een volgende stap te maken, die anders misschien niet was gebeurd. Mensen waarvan je het absoluut niet verwacht gaan mee, openen zich. Ook thuis bij de mensen speelt het door. De productieleider van dit bedrijf koopt nu boeken van Jan Jacob Stam om zich meer te verdiepen in systemisch werken. Mensen krijgen vertrouwen in je, ook omdat je succesvol bent in de resultaten die je boekt.

Op welke plek sta je in het bedrijf ? Ik stap in en ik stap terug, het gaat intuïtief. Ik ben wel waakzaam vanuit welke rol ik opereer. Als ik twijfel dan stem ik het af. Ik heb verschillende rollen. Als ik een opstelling begeleid, heb ik meer de rol van begeleider of coach. Op andere momenten ben ik meer consultant of verandermanager en geef ik inhoudelijk raad. Ik kan tussen die rollen goed schakelen. Het is bijzonder dat dit allemaal mogelijk

Ik denk dat we veel te voorzichtig zijn met systemisch werken. We zijn voorzichtig opgeleid. We mogen meer stretchen. Als opstellers gewoon beginnen, niet bang zijn. Niet alleen met opstellingen werken. Je kunt elke seconde iets systemisch doen. Er is altijd een systemische interventie mogelijk. Ik zou het mooi vinden als er een innovatielijn komt waar we allerlei systemische interventies gaan ontwikkelen, naast de opstellingen. De bedrijven die naast de harde kant het systemisch werken insluiten, zijn topbedrijven. Dit zie je ook aan de resultaten.


44

45

benutten. Het heeft mij vertrouwen en rust (terug)gegeven.

Mariska, Proces Manager: Wat heeft systemisch werk mij gegeven, binnen de verandering in ons productiebedrijf? Trots op wat een kracht ons bedrijf kent! Twee productielocaties worden samengevoegd, op een andere manier samenwerken in overleg met de medewerkers. Het geeft veel dynamiek binnen het systeem, zeker binnen een bedrijf wat meer dan 100 jaar bestaat. Angst, bescherming, weerstanden en invloeden uit het verleden zijn door systemisch werken helder, inzichtelijk en bespreekbaar geworden. Hierdoor zijn we in staat gesteld niet alleen de organisatie en processen vanuit de harde kant te benaderen maar juist de combinatie van harde en zachte kant te laten ontvouwen. Bijzonder voor een door engineering, kennis en vakmanschap gedreven organisatie. Mooi te kunnen ervaren dat ik mijn intuïtie en gevoel hierbij volledig mag

Hein, Operations Manager: Een ongelofelijke ervaring. Onmogelijk uit te leggen wat er gebeurd is, en al helemaal niet te verklaren. Je moet het ook vooral niet proberen te verklaren, maar gebruik hetgeen je ondergaan hebt zoveel mogelijk in je verdere leven. De opstelling heeft inzicht gegeven in zaken die spelen in je organisatie. Je weet dingen, je denkt dingen, je voelt dingen. Het is ongelofelijk om mee te maken dat een groep volslagen onbekenden exact uitbeelden wat er aan de hand is. Van de buitenkant een soort spontaan opgevoerd toneelstuk, voor de betrokkenen een bijzondere weergave van wat er in je organisatie gaande is. En het geeft ook sleutels naar de oplossing om doorbraken te vinden. Voor mijzelf was het enorm confrontererend en zeer emotioneel. Ik heb dankzij de opstelling een knop gevonden

Yvonne Lonis Zin’er (zelfstandige in netwerken), trainer, coach, opsteller.

“Like branches on a tree, we grow in different directions, yet our root remains as one.“ Wortels en achtergrond zijn belangrijk voor mij. Het geeft mij een gevoel van belonging en van daaruit verbind ik mij graag weer met anderen. Samen met Barbara Hoogenboom heb ik Het Systeemlab opgericht. In Het Systeemlab geven we elke maand een workshop met opstellingen en werken we in opdracht. Naast Het Systeemlab werk ik als (team)coach en trainer en ook hier gaat de systemische bril nooit meer af. Ik gebruik met een groep alle werkvormen en toepassingen die er zijn. Van (mini-)opstellingen tot systemisch interveniëren. En voor mijzelf is het van waarde om bewustzijn te hebben van de holding space, en na te gaan op welke plek ik sta in de groep of in het systeem waar ik mee aan het werk ben. Mijn blik is door het systemisch werken, letterlijk verruimd; van links naar rechts en van boven naar beneden. Door uit te zoomen. Door te luisteren vanuit welke plekken in het systeem er gesproken wordt. Het lijkt alsof mijn plek ‘vrijer’ wordt en ik veel meer uit de systemische soep blijf. Mijn werk is krachtiger en ik werk minder hard.

die omgezet moest worden om zelf op de juiste manier mezelf, mijn team en de organisatie naar het volgende niveau in ons veranderproces te leiden. Ineens was het kristalhelder wat er gedaan moest worden om verder te komen. Ineens kost het veranderproces ook geen energie meer. Dat brengt niet alleen zakelijk, maar ook prive heel veel rust. Het mooiste is, dat ik merk aan de teamleden die mee geweest zijn, dat voor hen exact hetzelfde geldt. Wij praten er nu, zo’n twee maanden later, nog steeds elke dag over. We hebben onze veranderstrategie er zelfs op aangepast. Ik had deze ervaring niet willen missen.

Congres

Reactie van twee managers die bij de organisatieopstelling aanwezig waren:

Ontwikkelingen in Systemisch Werk Zaterdag 30 mei 2015 Conferentiecentrum Drakenburg, Baarn ‘Leven is sterker dan plannen’ Leven wil leven produceren, en dat geldt ook voor systemisch werk. Het ontwikkelt zich voortdurend, stroomt door de samenleving, maakt beddingen en soms onverwachte meanders. Leven laat zich niet sturen, systemisch werk gaat zijn eigen gang. We willen graag veel van die ontwikkelingen, ook al zijn de stroompjes nog klein en zoekend, de ruimte geven op dit congres. In totaal zijn er 24 workshops in vier rondes. De workshops zijn kort: vijf kwartier.

Bronnen De workshops zijn niet alleen bedoeld om nieuwe ontwikkelingen te laten zien, maar ook uit te wisselen en elkaar te bevragen naar de onderliggende beelden en concepten van waaruit we werken. Er is nog zoveel onbekend: - Wat is een opstelling eigenlijk? - Wat zijn representanten eigenlijk? - Wat zijn onze onderliggende beelden van een systeem? - Wat is een begeleider eigenlijk voor een systeem? - Wat bedoelen we met een ‘inzicht’ of met een ‘oplossing’ of ‘heling’?

Ik denk dat de werkzame bestanddelen van een opstelling niet zo zeer de methode op zich zijn, maar de onderliggende bronnen en concepten van waaruit we werken en die de opstelling voeden. Op dit congres gaat het me er allerminst om, om overeenstemming proberen te krijgen over die onderliggende bronnen of daarover in debat te gaan. Maar het zou fantastisch zijn om ze meer uit te wisselen. Zo wil systemisch werk wellicht groeien.

Ontwikkeling We kennen zo het spanningsveld tussen oorsprong en de toekomst zoals die op ons af komt. We willen de oorsprong en de geschiedenis eren en ons ook blootstellen aan de emerging future. - Wat zal de emerging future systemisch werk gaan brengen? - Welke patronen zullen we houden en welke vragen om losgelaten te worden? - Welke nieuwe levensvormen van systemisch werk gaan ontstaan?

Op dit congres willen we naast ‘gevestigde’ en gewortelde vormen ook ruimte geven aan de komende generatie opstellers, en datgene, dat zich via hen aandient.

Deelnemen Wil je deelnemen? De kosten bedragen € 110,- inclusief koffie, thee en een broodjeslunch. Geef je op via het aanmeldingsformulier op de website. Er is plaats voor maximaal 200 mensen in Drakenburg.


46

47

Opstellingen als wetenschappelijke onderzoeksmethode Door Petra van de Kop en Ria Allewijn

In juli 2014 behaalde Marloes Heideveld (23 jaar) haar Master Global Business & Stakeholder Management aan de Erasmus Universiteit. Dat een jonge vrouw het aandurfde organisatieopstellingen te gebruiken als methode voor haar afstudeeronderzoek, wekte onze interesse. De redactie interviewde haar over wat haar bewoog, wat zij ontdekte en hoe het haar verging. Wie ben je, waar werk je, wat heb je gestudeerd? Als Groninger in hart en nieren heb ik mijn Bachelor gevolgd aan de Rijksuniversiteit Groningen (RuG). Nadat ik de laatste vakken van mijn Bachelor in Zuid-Frankrijk had afgerond, heb ik een jaar gewerkt op het secretariaat van het Bert Hellinger Instituut. Al snel vroeg ik mij af hoe bedrijven en organisaties een positievere bijdrage aan de samenleving zouden kunnen leveren. Voor mijn gevoel nemen bedrijven meer dan dat ze geven. Dan heb ik het vooral over dingen die niet in geld zijn uit te drukken. Denk aan schone lucht en schoon water, grondstoffen of inkomensverschillen. Hoewel wij niet zonder bedrijven kunnen, richten zij ook veel schade aan in de natuur en maatschappij. Hoe zit het daarmee? Hoe kunnen we het aanrichten van deze ‘schade’ omzetten in positieve bijdragen? Met deze vragen ben ik begonnen aan de Master Global Business

& Stakeholder Management aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam.

Hoe heb je dat aangepakt? Vanaf het begin van mijn Master vroeg ik me steeds af hoe het toch kan dat er zoveel bewijs voor handen is dat er iets moet veranderen, maar dat we toch grotendeels in een ‘oude’ economie blijven hangen. Het is een feit dat essentiële grondstoffen opraken en dat de gevolgen van klimaatveranderingen desastreus kunnen zijn. Wat zijn de blokkades of hindernissen die bedrijven nu, op dit moment, tegenhouden om duurzamer te gaan produceren? Want als het op de lange termijn uitbetaalt, wat houdt ons dan nu tegen om hierop te acteren? Bedrijven, de maatschappij, de overheid en de natuur, ze staan allemaal in verbinding met elkaar en ik denk dat onderzoekstechnieken zoals interviews of kwantitatief onderzoek vaak maar

één kant van het vraagstuk belichten. Ik zocht naar een manier om een inzicht te krijgen waar alle partijen en factoren bij worden betrokken, tegelijkertijd en in verbinding met elkaar. Samen met mijn wens om systemisch werken bekender en ‘breder inzetbaar’ te maken, was het een logische stap om opstellingen als onderzoeksmethode in mijn scriptie te gebruiken. Ik heb 6 casussen in mijn scriptie verwerkt waarin iemand werkzaam in een bedrijf of organisatie tegen dezelfde vraag aanliep als ik: waarom kan ik dat concept van duurzaamheid nou niet naar een hoger niveau tillen binnen de organisatie? Wie of wat houdt de groei van duurzaamheid tegen? Interessant genoeg werden vaak dezelfde concepten opgesteld (of juist niet) en konden we hier een aantal conclusies uit halen. Daarnaast heb ik ook interviews afgenomen. Daarmee kon ik aantonen dat opstellingen van toegevoegde waarde zijn

en dat ze meer diepte gaven in de poging om een antwoord te vinden op de vraag.

Wat was jouw belangrijkste inzicht uit de opstellingen? Wat heeft het je wel/ niet opgeleverd? De opstellingen maakten duidelijk dat ‘duurzaamheid’ een containerbegrip is. Het betekent van alles en toch ook weer niets. Daardoor heeft het voor iedereen een andere betekenis. In de opstellingen kwam naar voren dat het begrip duurzaamheid het beste tot leven komt op de werkvloer, als mensen zelf mogen kiezen hoe ze hierin bij gaan dragen, en wat het voor hun betekent. Wat duidelijk is geworden, is dat alles wat ons zoveel houvast heeft gegeven in het verleden, opzij moet worden gezet om een duurzame toekomst tegemoet te gaan. Gewoontes, maar ook de manier van beslissingen nemen op de werkvloer en korte termijn denken moeten worden losgelaten om te kunnen investeren in de toekomst. En bovenop alles, is het belangrijk dat er op alle niveaus in een organisatie wordt gerealiseerd dat niets of niemand los van elkaar staat, en dat samenwerking tussen organisatie, overheid en maatschappij de sleutel is naar meer duurzaamheid. De tijd dat we een organisatie zien als

een groot log wezen, dat kan doen en laten wat ze wil, en controle heeft over haar omgeving is echt allang voorbij. Overleven als bedrijf op de lange termijn, is in verbinding staan met je omgeving. Met je werknemers, leveranciers, met de natuur, met de omwonenden, met de overheid. Ik geloof dat het mogelijk is om een win-win situatie te creëren met al deze ‘stakeholders.’.

Hoe kijk jij aan tegen de verdere ontwikkeling van systemisch werk? Ik zie veel potentie voor systemisch werk. Mensen die opleidingen bij het Hellinger Instituut hebben gevolgd passen dit nu toe in hun eigen contexten. Zij zijn de huidige werknemers en werkgevers: mensen die heel goed aanvoelen dat je op verschillende manieren naar een bepaalde situatie kunt kijken. Voor mij was het niet altijd gemakkelijk om systemisch werk als onderzoeksmethode binnen de universiteit aan de man te brengen. De heersende cultuur is stevig: meten en weten is nog steeds aan de orde van de dag. Maar het is gelukt. En het heeft verrassende resultaten opgeleverd! Wil je het onderzoek van Marloes Heideveld lezen? Neem dan contact op met Marloes voor een exemplaar ([email protected]).

Korte reflectie: wat ons vanuit systemisch perspectief op viel In maart waren we als representant en begeleider betrokken bij de opstellingen voor Marloes haar onderzoek. Daarnaast deden we het afgelopen jaar vanuit Systeemkracht een aantal opstellingen over duurzaamheid. Een aantal patronen viel ons op: zW ie zijn wij om de aarde te redden? In hoeverre is het aanmatigend om te denken dat wij in staat zijn de aarde te redden. Of zoals Moeder Aarde in een van de opstellingen zei: “Ik red het wel, ook zonder mensen.” Wie zijn wij om de last voor een ander dragen? Je eigen lot dragen geeft kracht. zD e moraliteit die rondom duurzaamheid zichtbaar werd lijkt verstikkend te werken. De veroordeling van ‘fout’ gedrag is zo sterk dat het de werkelijkheid lijkt uit te sluiten. In welke werkelijkheid ben je dan eigenlijk aan het werk met je duurzaamheidsambities? zD uurzaamheid wordt soms gegijzeld voor persoonlijke idealen. Regelmatig zien wij een verborgen agressie onder duurzaamheid. Vanuit waar draag je bij aan duurzaamheid, is dat vanuit je functie of vanuit persoonlijke idealen? En wat is de bron van je idealen? Vanuit de ontrafeling ontstaat flow.


48

Ik ga op reis en neem mee (terug) Drie moeders en een vader gaan samen op reis. Een dag onderweg, twee dagen seminar ‘Unternehmensberatung’ (ondernemers advisering) van Bert en Sophie Hellinger en weer een dag terug. Letterlijk tegen de Oostenrijkse grens aan. Onze kinderen legden we uit dat we op een soort schoolreisje gingen. En zo was het. De reis was minstens zo boeiend als het verblijf. Dat wat vooraf het educatieve element leek, was vooral het excuus om samen te zijn. In het volle bewustzijn wat een rijkdom het is om bij de grondlegger van het femenologisch systemisch werken te mogen leren. De gelaagdheid in onze reflecties was werkelijk fenomenaal. We delen er een paar...

Over leermeesters en voetstappen

Door Barbara Hoogenboom Zou het zo kunnen zijn dat je alleen van jouw meester kunt leren, en niet van je meesters meester, omdat je dan nooit zeker weet of je eraan voorbij bent, of er juist helemaal niets van hebt begrepen? De volgende vergelijking drong zich op: Bert heeft de eerste auto bedacht. Een ongelooflijk knappe en wereld veranderende prestatie. Zijn opvolgers wereldwijd en in Nederland hebben het werk op basis van zijn gedachtengoed verder gebracht, ieder heeft op eigen wijze nieuwe ‘modellen’ geïntroduceerd, hun eigen voetstappen gezet. De generatie die zich nu ontplooit, kán eenvoudigweg niet rechtstreeks bouwen op de oorspronkelijke inzichten van Bert, tenzij zij een geheel eigen automodel willen ontwikkelen op basis van het eerste model. Dat zou ons geen opvolgers van de opvolgers maken, maar opvolgers van de oorsprong. Met dit inzicht kan ik louter diepe, diepe dank voelen voor dat wat Bert heeft neergezet én was het fijn om nog even aan de sfeer van de oorspronkelijke bron te kunnen voelen alvorens afscheid te nemen. Mijn leermeesters zijn de opvolgers van Bert. En van daaruit ga ik, als lid van ‘de volgende generatie’ mijn eigen voetstappen zetten. En wat fijn dat die ruimte er is.

49

Hoe letterlijk moeten we opstellingen nemen?

Door Henry Weessies In de tweedaagse workshop Unternehmensberatung werden in een aantal opstellingen de dood en doden zichtbaar. In familieopstellingen zien we dit natuurlijk vaker. Maar wat betekent dood en een dode in een organisatiecontext? Is dat ‘bestemming bereikt’? Of betekent het letterlijk de dood van iemand? En in het verlengde daarvan, hoe overdrachtelijk of letterlijk moeten we überhaupt nemen wat we (denken te) zien in opstellingen? Ik schrok in elk geval van de mate waarin Bert alles letterlijk neemt, vaak zonder enige herkenning of resonantie bij de client. Wat mij betreft is wat we zien in een opstelling een energetische manifestatie: we zien de energie van mensen en van organisaties en begrippen. En dus is er niks letterlijk te nemen, maar per definitie overdrachtelijk. Mooi om zo’n scherp voorbeeld te zien die deze vraag triggert.

Is de beweging alles? Door Siets Bakker

“Alles hat sich schon gezeigt” Bert startte de opstelling steeds met de onderneming en de ondernemer. Verder niets, ook geen vraag. Hij kijkt naar de beweging en voegt op basis daarvan soms nog een representant toe. ‘Zij die schade hebben ondervonden van de onderneming.’ En dan is de opstelling klaar. Geen interventie, geen duiding. “Ik kijk naar de beweging en niets dan dat” zegt Bert “ingrijpen zou aanmatigend zijn” en “dat wat nodig is heeft zich al laten zien.” Daar zit je dan als deelnemer. Alweer een onderneming zonder enige levenskracht. Alweer een cliënt met een onderneming zonder toekomst. Voor Bert is de beweging alles. Voor mij is de beweging een begin. Dan begrijp ik het maar niet.

Moed en prijs: hoon en hulde

Door Ria Allewijn Als Bert de zaal in komt staat iedereen op en begint luid te applaudisseren. Ik schrik: heb ik al iets gemist? Heeft hij al iets bijzonders gedaan waardoor hij applaus verdient? Of zijn de rituelen hier net als vroeger in de kerk, dat je opstaat zodra de dominee binnen komt, om ‘eerbied’ te tonen. Opeens zie ik dat het vooral de Nederlanders zijn die niet mee lijken te gaan in het ‘applaus’. Wat een verwarring in een ‘split second’. Direct daarop volgend realiseer ik me dat wat hij de afgelopen jaren heeft bijgedragen heel bijzonder is geweest en hij daar nu mogelijk het applaus voor in ontvangst aan het nemen is. Ik realiseer me hoeveel moed ervoor nodig is, iets in de wereld te zetten wat ‘onconventioneel is’, iets waarmee je kleur af geeft en daarmee ook iets neerzet waarmee je ‘hoon’ en kritiek over je af kunt roepen. Op dat moment kan ik alleen maar dankbaarheid voelen voor wat hij heeft gebracht. Na 2 dagen ‘Unternehmensberatung’ vang ik een glimp op van de prijs die hij voor zijn moed lijkt te betalen…..het is angstig stil en eenzaam op grote hoogte. De uitwisseling is tot stilstand gekomen, het contact is verbroken.

Jan Jacob Stam: “Vier bevlogen opstellers, die midden in de samenleving van nu staan. Ze kennen Hellinger, hebben hem eerder ontmoet. Nu zijn ze bij een seminar Unternehmungsberatung. Hun bespiegelingen zijn zÓ genuanceerd, zo fenomenaal precies en zo vol van impuls in een zich ontwikkelende samenleving...”


50

51

Basisopleidingen

Opleidingen bij het

Basisopleidingen zijn complete, afgeronde opleidingen waarna je het systemisch werk of opstellingen kunt toepassen in je werk.

Bert Hellinger Instituut Bij het Bert Hellinger Instituut gaan opleidingen, nieuwe ontwikkelingen, verdieping, exploratie van toepassingsmogelijkheden en uitwisseling hand in hand. Opleidingen vormen een enorm goede basis om je het gedachtegoed van systemisch werk en de daarbij behorende methodes, zoals opstellingen eigen te maken. Daarnaast ondersteunen opleidingen dikwijls de deelnemers in hun persoonlijke proces van groei en ontwikkeling. Het systemisch werk ontwikkelt zich nog steeds in hoog tempo en wordt steeds breder toegankelijk. Workshops van gastdocenten, aanvullende opleidingen en verdiepingsopleidingen zijn goede manieren om in contact te blijven met de

verdiepingen, verbredingen en nieuwe inzichten in binnen- en buitenland die zich voortdurend aandienen. Voor mensen die langer geleden een (basis-) opleiding hebben gevolgd biedt een verdiepingsopleiding een goede ‘update.’

Routeplan opleidingen The Seed and the fruit

Basis

Aanvullend

Verdieping

Train the Trainer

Over de Basisopleiding Familieopstellingen Ontraadseling onderweg ‘Het geheim van familieopstellingen is nog lang niet ontraadseld....’ zei Bert Hellinger onlangs. En ik ‘vrees’ dat hij gelijk heeft. Toch proberen we datgene, dat we nu snappen en voelen over systemisch kijken en familieopstellingen, tastbaar en overdraagbaar te maken. In de eerste jaren van deze opleiding richtten we ons heel erg op het leren begeleiden van opstellingen. Nu is dat nog steeds zo, maar het vertrekpunt is datgene, dat ónder de methode van opstellingen ligt. Opstellingen kunnen zo helend zijn, kunnen zo het potentieel aanboren van wat er mogelijk is en wil stromen, kunnen zo veel inzichten geven om ergens aan voorbij te kunnen groeien, kunnen zo... Onder dat alles ligt een steeds dieper groeiend besef over hoe mensen ingebonden zijn in hun familie en wijdere achtergrond. Het langzamerhand ontraadselen van hoe menselijke systemen werken. ‘De wetenschap van de menselijke relaties’, noemt Hellinger het zelfs heel prozaïsch. We hebben het persoonlijk geweten, een overlevingsmechanisme, oeroud, dat het individu helpt: als je niet weet hoe je bij een familie wilt horen, overleef je misschien niet. Als je niet weet hoe je uit moet wisselen, krijg je geen voedsel. Als je niet weet welke plek je in de natuurlijke ordening moet innemen, word je misschien uitgestoten, enzovoorts. We hebben het collectief systeemgeweten, dat waakt over het overleven van de hele familie of ‘kudde’: als er iemand dreigt te

Masteropleiding

Masteropleiding

Opleiding

Familie-

Organisatie-

Ziekte en

opstellingen

opstellingen

Gezondheid

Opleiding Systeemdynamiek in Organisaties De opleiding is een basisopleiding voor zowel mensen die organisatie opstellingen willen leren begeleiden als voor diegenen die het systemisch gedachtegoed willen gebruiken bij hun werk met of in organisaties.

Organisatie-

Familie-

Systemisch

opstellingen voor

opstellingen voor

Coachen voor

Familieopstellers

Organisatieopstellers

Opstellers

Opleiding

Opleiding

International Training

Opleiding

Opleiding

Familie-

Systeemdynamiek in

System Dynamics in

Systemische

Systemisch

Systemisch

Opstellingen

Organisaties

Organisations

Pedagogiek

Coachen

Interveniëren

Opleiding

Jan Jacob Stam, Barbara Hoogenboom, Bibi Schreuder, start oktober 2015

worden uitgesloten, springt iemand van een volgende generatie in dat gat. Als er een hoge prijs betaald is voor het overleven van een familie, voelt iemand later dat ie moet boeten door bijvoorbeeld geen succes in haar of zijn werk te hebben of zelfs geen kinderen wil hebben. We hebben ‘geest’, dat geweten dat de ontwikkeling van hele gemeenschappen voortstuwt. Dat op het persoonlijk niveau erg voelt als je levenspad, voorbij de patronen in je leven en familie. Dit zijn natuurlijk wat ruwe voorbeelden. We zijn allemaal ‘systemische dieren’, fijngevoelig, ook al is de systemische taal een tijdlang misschien wat op de achtergrond geweest. Ook daar zal een goede reden voor zijn. In de Basisopleiding systemisch werk met Familieopstellingen leer je deze manier om naar systemen en levensvragen van cliënten te kijken. Je wordt ermee omspoeld, je ondergaat het, je gaat ermee naar de wereld om je heen kijken, je leert het toe te passen met familieopstellingen en je ontdekt ook nog eens wat je eigen stijl daarin is. Het is een avontuur........ En omdat je nu als het ware zelf aan het roer staat in het toepassen van systemisch werk en opstellingen, ga je al heel snel met andere ogen naar je nabije en verdere omgeving kijken: in welke volgorde zitten we of zaten we vroeger aan tafel? Waarom ben ik vernoemd? Een feest van herkenning, en soms van confrontatie, van patronen bij jezelf en bij anderen..... Je eerste opstelling begeleiden, en steeds verder...

Bibi Schreuder en Barbara Hoogenboom, start mei 2015

Internationale opleiding System Dynamics in Organizations Deze Engelstalige versie van de opleiding Systeemdynamiek in Organisaties wordt gegeven door Jan Jacob Stam, Bibi Schreuder en gastdocenten in drie blokken van vijf dagen. De veelheid van nationaliteiten en achtergronden geeft aan deze opleiding een bijzondere intensiteit, vrolijkheid en glans. Organisatie vraagstukken en maatschappelijke vraagstukken raken elkaar in deze opleiding.

Jan Jacob Stam en Bibi Schreuder Maart-oktober 2015


52

53

Opleiding Systemische Pedagogiek

Familieopstellingen voor Organisatieopstellers

De kunst van het dagelijks systemisch werken. Een opleiding systemisch denken en handelen (zonder opstellingen), voor mensen die werken met kinderen: In en om onderwijs, kinderopvang, (kinder)coaching, opvoeding. Vernieuwend en intens. Vier blokken van twee dagen met na een half jaar een follow-up dag.

De opleiding is een vijfdaagse opleiding voor organisatieopstellers, die een basisopleiding organisatieopstellingen voltooid hebben en die willen leren om patronen vanuit een familiesysteem te herkennen en familieopstellingen willen kunnen begeleiden.

Opleiding Systemisch Coachen

Systemisch coachen voor opstellers (kort)

Deze achtdaagse opleiding is voor coaches of bijvoorbeeld managers die systemisch willen leren denken, coachen en handelen. Alle aspecten van systemisch werk in gespreksvorm (zonder voorwerpen of representanten) worden eigen gemaakt: de principes, de houding, de vaardigheden en het creëren van een holding space. Het geleerde kan meteen toegepast worden in de eigen praktijk. Het is niet nodig van te voren een opleiding voor systemisch werk afgerond te hebben.

In drie dagen oefenen we in theorie en praktijk intensief het proces van systemisch coachen, waarbij zich bij de cliënt een vergelijkbaar proces inzet als bij een opstelling. Voor opstellers die een basisopleiding opstellingen voltooid hebben en het verbale systemisch coachen onder de knie willen krijgen.

Bibi Schreuder, start november 2015

Jan Jacob Stam en Bibi Schreuder, start juni 2015

Opleiding Systemisch Interveniëren Met systemisch interveniëren onderzoek je, zonder een opstelling, hoe het komt dat een organisatie (-onderdeel) niet in zijn volle kracht lijkt te zijn. Je brengt een beweging op gang waardoor de organisatie terugkomt in zijn eigen sterkte en veerkracht waardoor de energie in het gehele systeem weer gaat stromen. In deze zesdaagse opleiding leer je organisatievraagstukken benaderen vanuit de systemisch-fenomenologische basishouding en te handelen vanuit de grondprincipes van systemisch werken. Een verrijkende opleiding voor adviseurs, coaches, (interim)managers. Geen (vóór) kennis over systemisch werken of opstellingen nodig.

Anton de Kroon en Siebke Kaat, start maart en september 2015

Aanvullende Opleidingen Aanvullende, korte opleidingen hebben ten doel om je te bekwamen in een aanpalend vakgebied van waar je je basisopleiding in hebt voltooid. Organisatieopstellingen voor Familieopstellers De opleiding is een korte opleiding voor familieopstellers die een basisopleiding familieopstellingen voltooid hebben, die zich ook willen bekwamen in Systemisch werk in organisaties en Organisatieopstellingen.

Jan Jacob Stam, start september 2015

Bibi Schreuder, start november 2015

Bibi Schreuder, april 2015

Verdiepingsopleidingen Het doel van verdiepingsopleidingen is om je sterk en vertrouwd te voelen in het werken met opstellingen en systemisch werk vanuit je eigen profiel. Vanuit de essentie van systemisch werk

Nieuw

Masteropleiding Familieopstellingen Deze nieuwe 9-daagse intense opleiding beoogt M asterople iding familieopstellers een verbreding en verdieping Familie-o pstelling en te geven, hen te ondersteunen met het ontwikkelen van hun eigen stijl en essentie. Als opsteller ben je je eigen instrument. Naast een opleiding met veel leren is dit vooral ook een ontdekkingstocht naar ‘Wie ben ik in essentie als opsteller’. Na afloop staan deelnemers veel steviger in hun schoenen, zijn zich bewust van de onderliggende, soms onbewuste concepten van waaruit we werken. Uiteraard in contact met de essentie van systemisch fenomenologisch opstellingenwerk. Om iedereen voldoende te kunnen ondersteunen is het aantal deelnemers beperkt tot 20. Blok 1: State of the art, ontwikkelingen en nieuwe vormen van opstellingen. Hoe krijg je kracht in de opstelling. Blok 2: Vele inhoudelijke thema’s, systemisch gezien. Partner relaties, ouder en kinderen, leven en dood nemen, psychische stoornissen, trauma etc. Blok 3: De kunst van het helpen. Wie ben ik als opsteller?

Deze opleiding is uitsluitend voor mensen die een opleiding familieopstellingen hebben voltooid en op regelmatige basis opstellingen begeleiden.

Jan Jacob Stam en Bibi Schreuder 19-21 oktober 2015, 9-11december 2015 en 6-8 april 2016 Een uitgebreide brochure is te vinden en te downloaden op www. hellingerinstituut.nl

Masteropleiding Organisatieopstellingen ‘Er zijn meer goede organisatieopstellers nodig’ Het begeleiden van opstellingen is naast een kunst ook een vak. Afgelopen jaren werd duidelijk dat opdrachtgevers in bedrijven en organisaties dan ook willen dat een opsteller zijn of haar vak verstaat. Bovendien blijken veel organisatievraagstukken ingebed in maatschappelijke vraagstukken. Dat betekent dat je als opsteller ook daarmee om moet kunnen gaan. De Masteropleiding Organisatieopstellingen is een vakopleiding die opleidt tot een gedegen opsteller die: - weet hoe je een goede setting maakt voor een organisatieopstelling. - een goede opstelling kan uitvoeren, ook in teams waarbinnen verdeeldheid heerst - oog en taal heeft om de meeste organisatie vraagstukken vanuit een systemisch perspectief te benaderen. - systemisch kan interveniëren, ook zonder gebruik te maken van opstellingen. - de essenties van het systemisch fenomenologisch werk door en door kent en kan toepassen. - een houding en ethiek hanteert waar de opdrachtgever en zijn of haar organisatie op kan bouwen. - weet waar systemisch fenomenologisch werk thuis hoort in het veld van systeemtheorieën die toegepast worden in organisaties. - op de hoogte is van de ‘state of the art’, en meerdere vormen van opstellingen kan toepassen, passend bij de opdracht, de vraag en de setting. - weet hoe persoonlijke vraagstukken te onderscheiden zijn van organisatievraagstukken en hoe die soms weer samenhangen met en te onderscheiden zijn van maatschappelijke vraagstukken Deze opleiding is uitsluitend voor mensen die een opleiding organisatieopstellingen hebben voltooid en op regelmatige basis organisatieopstellingen begeleiden of systemische interventies uitvoeren. De opleiding bestaat uit drie blokken van drie dagen, de Nederlandstalige opleiding start in 2016.

Jan Jacob Stam

Nieuw

Internationale versie Master Organisatieopstellingen Deze Engelstalige versie van de Master Organisatieopstellingen zal voor het eerst in 2015 starten. Met deelnemers uit Finland, Letland, Spanje, België, Engeland, Nederland en mogelijk nog een paar landen verwachten we veel levendigheid en uitwisseling tussen landen en groei van internationale netwerken Deze opleiding is uitsluitend voor mensen die een opleiding organisatieopstellingen hebben voltooid en op regelmatige basis organisatieopstellingen begeleiden of systemische interventies uitvoeren.

Jan Jacob Stam 16-18 september 2015; 18-20 november 2015 en 16-18 maart 2016, Voertaal Engels

Verdiepingsopleiding Opstellingen met ziekten en symptomen Een internationale ‘fine-tune ’opleiding in drie blokken van drie dagen om je systemische houding te fine-tunen, het systemisch gedachtegoed over ziekten en symptomen eigen te maken en inzicht te krijgen wat er komt kijken bij het begeleiden van opstellingen rond ziekte en gezondheid.

Stephan Hausner en Bibi Schreuder Start mei 2015, Voertaal Engels.

The Seed and the Fruit Internationale Trainers Training Organisatieopstellingen Twee maal zes dagen: 13-18 april en 19-24 oktober 2016 Een goede opsteller maakt nog geen goede trainer. De eerste versie van deze opleiding in Costa Rica was een enorm succes. Niet alleen de training op zich, maar wel de zichtbare resultaten bij de deelnemers een jaar later: zelfbewuste opleiders, met een helder en stevig bouwwerk van opleidingsconcepten in de wereld staand. Gevraagde workshopleiders op congressen. Ik ben me er ook bewust van, dat meer en meer organisaties in de toekomst grotere en kleinere incompany-opleidingen over systemisch werk, systemische intelligentie en opstellingen gaan vragen. The Seed and the Fruit komt ook hier aan tegemoet. Én we zullen een internationaal gezelschap zijn, wat de vruchten een volle smaak geeft. Uitgebreide documentatie op de website.

Jan Jacob Stam

Meer informatie en details over het opleidingsprogramma op www.hellingerInstituut.nl


54

55

Workshops uitgelicht In deze rubriek worden veel, maar niet alle workshops die het Hellinger Instituut aanbiedt, in hun volle omvang uitgelicht. Voor een volledige inhoud verwijzen we naar de website. Voor vragen kun je ons altijd mailen of bellen. Workshop Ziekte en Gezondheid

Workshop Pesten

Lichamelijke symptomen leiden in de opstelling meestal naar vastgezette patronen na trauma ergens in het (familie)systeem. Met de opstelling komt de ontspanning via de cliënt weer in het systeem. We pretenderen niet dat een opstelling een ziekte geneest. Wel is het na een opstelling vaak makkelijker leven met de ziekte. Na een inleiding over het thema zullen we vooral werken aan de hand van de cases van deelnemers. Gedurende de dagen zullen inzichten opdoemen die voor alle deelnemers kunnen doorwerken. Naast opstellingen zijn er ook korte interventies en mogelijk meditaties en oefeningen.

De diepere dynamiek achter pesten stijgt uit boven de relatie tussen pester en gepeste. Vanuit systemisch perspectief hebben beide een functie, veelal in het grotere systeem (klas, familie, sociale context) om hen heen. Het oordeelloos kunnen bekijken van de dynamiek rond pesten geeft ouders, opvoeders en leraren een ander beeld, en daarmee ook andere handelingsmogelijkheden. Het zien van de onderliggende dynamiek helpt betrokken ouders, leraren en leidinggevenden een positie te vinden die rust brengt en allen ten goede komt. Vaak is het pesten een symptoom, of zo je wilt, een oplossing voor een systemisch open eind. In deze workshop kijken we aan de hand van ingebrachte cases naar het grotere perspectief van het pesten, en naar dat, wat er mogelijk is. Voor ouders van zowel pesters als gepesten, voor leraren, ook voor volwassenen die zelf gepest worden of werden, voor kindercoaches, opvoeders of leidinggevenden die met dit thema te maken hebben.

Bibi Schreuder 5 en 6 maart 2015

Workshop Geld Geld is best een taai onderwerp. Kennelijk zitten er hardnekkige patronen aan vast. Het niet kunnen verdienen van geld; het bang zijn voor geld; het snel weer kwijt raken van geld; het verliefd zijn op geld: bijna altijd representeert geld wat anders. Daardoor zijn er ook weinig vaste patronen rond geld te ontdekken. Subsidies, erfenissen, giften: met geld komt vaak iets van de geldgever mee, of je dat nou leuk vind of niet. Geld lenen betekent een voorschot nemen op een toekomst waarvan je hoopt en verwacht dat die werkelijkheid gaat worden. Het gaat niet alleen om balans in nemen en geven, was het maar zo helder en eenvoudig! Het gaat ook om diepere, onbewuste patronen die te maken hebben met loyaliteit, met bestemming, met ordening. Deze dag werken we met cases van deelnemers. Ik kan er maximaal zes garanderen (vooraf aanmelden). We beginnen met een inleiding over het onderwerp en oogsten de inzichten na de opstellingen. In die zin zal de workshop in elk geval verrijkend zijn voor alle (maximaal 20) deelnemers.

Jan Jacob Stam 6 mei 2015

Bibi Schreuder 17 juni 2015

Afscheid en het nieuwe tegemoet Groei betekent ook afscheid nemen. Afscheid van je jeugd. Afscheid van patronen die je zo geholpen hebben. Afscheid van een geliefde, van ouders, van kinderen, van een baan, van een bedrijf. Echt afscheid nemen kan natuurlijk niet, vanuit systemisch perspectief. Maar hoe doen we dat dan? Met dat wat passé is of lijkt te zijn? Moeten we ons eerst ontrafelen, ont-binden en dan opnieuw verbinden? En als we ons losmaken van iets buiten onszelf of in onszelf, hoe zorgen we dan dat de groeikracht blijft? Dat de emerging future ons nog weet te vinden? Dat we, zonder hoop, beschikbaar zijn voor hoe het leven ons in dienst neemt? Daarover gaat deze workshop. Het is voor iedereen, die hetzij privé, hetzij in werk, worstelt met dit soort processen of daar geïnteresseerd in is. We beginnen met een inleiding, daarna werken we met opstellingen naar aanleiding van cases van deelnemers. We oogsten de inzichten, zodat die voor alle

deelnemers beschikbaar worden. Wellicht doen we ook een aantal oefeningen in kleinere groepen.

Jan Jacob Stam 18 en 19 juni 2015

Trauma in organisaties Veel mensen vinden het in Nederland niet leuk om te denken aan trauma in hun organisatie. Maar het komt meer voor dan we wel zouden willen. Daarbij hebben we het niet over persoonlijk trauma, door bijvoorbeeld een ongeluk of ontslag of verlies, maar over traumareactie in complete afdelingen of andere delen van de organisatie. Er is verrassend weinig literatuur over trauma in organisaties. De afgelopen vijf jaar heeft Jan Jacob in meerdere landen het thema onderzocht. In deze workshop zullen we beginnen met een inleiding over het onderwerp. We zullen leren om trauma-reacties en re-activeringen in organisaties te herkennen. We zullen, mede aan de hand van een aantal cases, die ook als illustratie dienen, zien wat behulpzaam en helend kan werken in een organisatie. Ten slotte zullen we een aantal tips geven wat we kunnen doen om onnodige trauma-reacties te voorkomen bij ingrijpende veranderingen of gebeurtenissen in organisaties. Omdat deze dag ook open staat voor deelnemers aan de international opleiding System Dynamics in Organizations zal de voertaal Engels zijn.

Jan Jacob Stam 1 oktober 2015

Workshop leermoeilijkheden zoals: autisme, ADHD en Dyslexie Hoe kinderen hard werken voor het systeem. Waar werkt dit gedrag, of de concentratiestoornis, zo hard voor? Welke richting wijst de aandoening ons aan, waar we naar te kijken hebben? Wat is of was er ooit zo moeilijk om te zien, te erkennen dat het er ook bij hoort? Hoe meer het gedrag, of aandoening het effect heeft dat het kind wordt buitengesloten, des te groter is de kans dat hier een patroon herhaald wordt van buitensluiting. Dus de vraag: ‘wie mocht er niet bijhoren, eerder in het systeem?’ kan aanwijzingen geven naar waar we te kijken hebben. We kunnen niet het verleden herstellen. We kunnen echter wel de

feiten die gebeurd zijn, erkennen zoals ze zijn. We kunnen ook erkennen dat het - kennelijk - ééns nodig was dat iemand of een gebeurtenis werd buitengesloten. Waarschijnlijk was het een goede manier om verder te gaan met het leven om een verschrikkelijke of pijnlijke gebeurtenis te vergeten en er nooit meer over te spreken. Of om iemand te veroordelen, of slecht te noemen, of nooit meer met hem of haar te maken willen hebben. Dankzij die overlevingsmanieren van onze voorouders, leven wij. Kinderen zijn gevoelig voor systemen die niet compleet zijn. Onbewust vullen zij de gaten in het systeem op. Dit kan op allerlei manieren gebeuren. En soms gebeurt dat door wat wij vreemd gedrag noemen. Of gedrag waar we een label aan geven, zoals ADHD. Systemisch gezien kan je zeggen dat het ‘vreemde gedrag’ het kind meehelpt om het systeem compleet, of in orde te maken. We kunnen met een opstelling deze taak misschien iets verlichten, door groter te kijken, en door in ons eigen systeem dat wat buitengesloten was en is, weer in ons hart te sluiten. Dat betekent dus ook dat wat wij tot nu toe als slecht ervoeren, in ons hart sluiten. Als dát ons lukt, kunnen we zien hoe een kind hard werkt om aan te wijzen waar wij volwassenen nog naar te kijken hebben, en wat in ons hart gesloten wil worden. Het mooie is, dat deze innerlijke houding vaak direct effect heeft bij degene die zo waargenomen wordt. Soms vragen leerproblemen dan opeens wat minder aandacht. Een workshop voor ouders en docenten, mensen met ADHD en/of Dyslexie, begeleiders bij leerproblemen en andere geïnteresseerden.

Bibi Schreuder 23 oktober 2015

Met workshops rond een bepaald thema maakt het niet zoveel uit wie de opstelling doet: ieder kan haar of zijn eigen verhaal mee laten lopen, en representanten zullen merken dat je je soms afvraagt of je nu representant bent in de opstelling van iemand anders of van jezelf. Neem dat, wat je uit iedere opstelling kan nemen als een cadeau, ook al weet je nog niet welk, en laat de rest bij degene die de opstelling inbracht.


56

57

Gasttrainers Stephan Hausner Masterclass Ziekte en Gezondheid Natuurlijk werkt Stephan tijdens deze workshop met cases van deelnemers. Maar het woord ‘natuurlijk’ heeft hier meerdere betekenissen. De manier waarop Stephan werkt lijkt natuurlijk, maar is een verworvenheid in ontwikkeling, gevoed door vele heilzame manieren van naar ziekte en gezondheid, naar trauma en heling te kijken. Deze workshop geeft een inkijkje in de manier van kijken en handelen en niet-doen van Stephan. Hij zal zelf toelichten wat hij doet, maar we zijn ook erg uitgenodigd om hem daarop te bevragen. Als je op welke manier dan ook geïnteresseerd bent in de wereld van ziekte en gezondheid en/of in de wereld van opstellingen, dan kun je waarschijnlijk heel veel elementen uit deze workshop halen die zich in de tijd erna willen ontvouwen en verder groeien. Lees ook het artikel met Stephan Hausner op pagian 40.

21 en 22 mei 2015 Voertaal Engels

Carola Castillo Reconstructive Constellations Het liefst zou ik schrijven ‘Carola behoeft geen inleiding’, maar dat is niet waar. Ik zou het zo zeggen omdat ik niet weet wat Carola precies gaat doen. En dat komt weer omdat ze zich steeds ontwikkelt. Carola heeft heel veel ervaring met de traditionele manier van opstellen. Ze is heel erg in de leer geweest bij Bert Hellinger en voelt zich nog steeds diep verbonden. Daarnaast is ze haar eigen weg gegaan, of beter, haar weg heeft haar genomen. Ze ontwikkelde een opstellingsvorm, reconstructive constellations, die in feite een uitnodiging zijn voor een intens driedaags

transformatieproces. Wat er ook gebeurt, Carola biedt haar energetische en uitermate energieke werkveld aan. Iets meer over de achtergrond van haar denken en zijn vind je in haar artikel op pagina 12.

11, 12 en 13 september 2015 Voertaal Engels

Judith Hemming Masterclass Judith heeft het soort precisie van geklost kant: een heel precies opgebouwd weefsel van fijne, maar op zich ragscherpe draden, maakt haar inleidende interviews en opstellingen. Haar specialiteiten liggen op partner-relaties; op ouders en kinderen en meer algemeen op levensthema’s. Met dat soort vragen van deelnemers zal ze werken. Maar, net als met de andere masterclasses, zullen we Judith vragen om ons meer te laten zien en horen over het garen en de patronen van waaruit ze haar fijne werk weeft. Het is niet meer dat je naar een vakvrouw aan het kijken bent (of als cliënt daar de vruchten van plukt), maar je kruipt er als het ware een beetje in. En daardoor wordt je je ook weer meer bewust van je eigen manier van naar het leven kijken. In alle schoonheid en complicaties. Judith verheugt zich er enorm op om op deze manier met jullie aan de slag te gaan. Het is voor haar ook nieuw om zich te laten bevragen op haar onderliggende beelden en concepten, en overigens geldt dat voor het hele veld van opstellingen. Een gelegenheid om je op vele vlakken te laven. Lees meer over het werk van Judith in haar artikel op pagina 32.

28, 29 en 30 november 2015 Voertaal Engels

proces voor betrokkenen. Hoe is dat wat mensen ten diepste drijft verbonden aan de, vaak verborgen, leidende principes van de organisatie. Leidende principes vind je door je af te vragen: Wat, in de kern zijn we, als organisatie? Wat, in essentie, bewerkstelligen we in de samenleving? Regelmatig komt het voor dat bedrijven ook voor strategische keuzes komen te staan. Opstellingen helpen om de consequenties van die keuzes te verkennen. Regelmatig begint zo’n dag met een algemene opstelling die weergeeft hoe het bedrijf er momenteel voor staat.

overwegingen zoals beschikbaarheid zoeken we in overleg de juiste begeleider van het Hellinger Instituut, locatie en het al dan niet gebruik maken van externe representanten.

Internationale Evenementen In Bernried, Duitsland, zal in mei weer de International Intensive Workshop on Systemic Resolutions plaatsvinden. 26 april - 3 Mei 2015. www.isca-network.org

IOCTI – VII zal in 2016 weer in Uruguay plaatsvinden. Thema: Opstellingen ten dienste van transformatieprocessen.

Kalender 2015 Alle opleidingen en workshops vinden plaats in de Zeven Linden te Groningen het opleidingsinstituut van het Bert Hellinger Instituut Nederland, tenzij anders vermeld. Prijzen zijn inclusief koffie, thee en lunches.

Congres: Vlinders in het veld Organisatie: Bert Hellinger Instituut Nederland za 30 mei 2015 Drakenburg te Baarn € 110

Basisopleidingen Opleiding Familieopstellingen (16 dagen) Opleiders: Bibi Schreuder en Barbara Hoogenboom Groep 26 - 12 mei 2015 t/m 10 maart 2016

Opleiding Systemische Pedagogiek (9 dagen) € 3500,-

Internationale opleiding System Dynamics in Organization (15 dagen) Opleiders: Jan Jacob Stam en Bibi Schreuder Groep 28 - 25 maart t/m 7 oktober 2015

Incompany opstellingen Jan Jacob Stam, Bibi Schreuder, Barbara Hoogenboom, Siebke Kaat, Elmer Hendrix. Regelmatig vragen bedrijven om een dag of een compleet traject voor organisatie-ontwikkeling (meer intern gericht) of bedrijfsontwikkeling (meer extern en marktgericht). Soms ligt er een probleem of vraagstuk ten grondslag aan zo’n traject, vaak gaat het ook om ‘uitlijnen’ en richten van de organisatie. Zo is het uitlijnen van de leidende principes van de organisatie meestal een intensief en uitermate verhelderend en energie-gevend

Daarna worden vaak een aantal specifieke vraagstukken met alle betrokkenen geïdentificeerd en met behulp van opstellingen wordt onderzocht wat goede oplossingsrichtingen zouden kunnen zijn en wat daarvoor nodig is. We doen dit soms met de bedrijfseigenaren, soms met complete teams tot maximaal dertig personen. Afhankelijk van de vraag, het type bedrijf en praktische

€ 1475,-

Opleiding Systemisch Coachen (8 dagen) Opleiders: Jan Jacob Stam en Bibi Schreuder Groep 8 - 11 juni 2015 t/m 4 december 2015 € 3450,-

Opleiding Systeemdynamiek in Organisaties (Nederlands, 15 dagen) Opleiders: Jan Jacob Stam en Barbara Hoogenboom Groep 29 - 15 oktober 2015 t/m 24 juni 2016

Opleider: Bibi Schreuder 7 november 2015 t/m 1 oktober 2016

Opleiding Systemisch Interveniëren (6 dagen) Opleiders: Siebke Kaat en Anton de Kroon 2015 (2) 1 september t/m 16 december 2015

€ 3550,-

€ 1475,-

€ 1650,-


58

59

Aanvullende opleidingen Familieopstellingen voor organisatieopstellers (5 dagen)

Systemisch coachen voor opstellers (3 dagen)

Opleider: Bibi Schreuder 11 november 2015 t/m 22 januari 2016

Opleider: Bibi Schreuder 28 t/m 30 april 2015

€ 1150,-

€ 650,-

Organisatieopstellingen voor familieopstellers (4 dagen) Opleider: Jan Jacob Stam 3 september t/m 6 november 2015

Leermoeilijkheden: autisme, ADHD, Dyslexie, etc.

ma 7 en di 8 september 2015 Bibi Schreuder € 255,-

vrij 23 oktober 2015 Bibi Schreuder € 165,-

Trauma in organisaties

Workshop familieopstellingen

Voertaal Engels do 1 oktober 2015 Jan Jacob Stam €185,-

ma 23 en di 24 november 2015 Bibi Schreuder € 255,-

€1050,-

Workshops/seminars met buitenlandse gastdocenten

Verdiepingsopleidingen

(voertaal Engels)

Masteropleiding Organisatieopstellingen (Internationaal, 9 dagen)

Verdiepingsopleiding opstellingen met Ziekte en Symptomen (9 dagen +oefendag optioneel)

Opleider: Jan Jacob Stam Voertaal Engels 16 september 2015 t/m 18 maart 2016

Opleiders: Stephan Hausner en Bibi Schreuder 18 mei t/m 14 oktober 2015 € 2100,-

Masteropleiding Familieopstellingen (9 dagen) Opleiders: Bibi Schreuder en Jan Jacob Stam 19 oktober 2015 t/m 18 maart 2016


€ 2400,-

The Seed and the Fruit Internationale Trainers Training Organisatieopstellingen Opleider: Jan Jacob Stam 13-18 april 2016 en 19-24 oktober 2016

€ 2100,-

Stepan Hausner - Health and Ilness

Judith Hemming “Masterclass”

do 21 en vrij 22 mei 2015 € 350,-

28, 29 en 30 november 2015 € 490,-

Carola Castillo - Reconstructivas vrij 11 t/m zo 13 september 2015 € 465,-

Aan dit magazine werkten verder mee:

Workshops Zie voor beschrijving: ’workshops uitgelicht’ op voorgaande bladzijden.

Bibi Schreuder

Stephan Hausner

Emile Weesie

Marc Padberg

Jan Jacob Stam

Marloes Heideveld

Claudia van Dijk

Maartje van Hazendonk

Elmer Hendrix

Anton de Kroon

Siebke Kaat

Judith Hemming

Carola Castillo

Workshops opstellingen mét en zonder thema: Workshop familieopstellingen


ma 13 en di 14 april 2015 Bibi Schreuder € 255,-

do 28 en vrij 29 mei 2015 Bibi Schreuder € 255,-

Geld

Pesten

wo 6 mei 2015 Jan Jacob Stam €185.-

wo 17 juni 2015 Bibi Schreuder € 165,-


Afscheid en opnieuw

do 7 vrij 8 mei 2015 Jan Jacob Stam € 255,-

do 18 en vrij 19 juni 2015 Jan Jacob Stam € 255,-

Jan ter Bogt

Noorderlicht uitgelicht Vleugels voor verandering

Erkennen wat er is

Jan Jacob Stam Dit boek gaat over organisatie-ontwikkeling vanuit systemisch perspectief. Hoe zijn systemische principes werkzaam in organisaties? Wat ervaren mensen in die organisaties daarvan? Dit boek geeft antwoord op deze en nog meer vragen over de systemisch-fenomenologische manier van werken in organisaties en in de maatschappij. Bovendien behandelt het vanuit diezelfde invalshoek een groot aantal veel voorkomende gebeurtenissen in organisaties waaronder fraude, succes, krimp en bedrijfsoverdracht. € 25,00 ISBN 907729015X

Gabriele ten Hövel en Bert Hellinger In ‘Erkennen wat er is’ krijg je een goede indruk van de houding en manier van waarnemen van Hellinger. Het gaat meer over systemisch bewustzijn dan over de methode van familieopstellingen. Het boek is samengesteld door de journaliste Gabriele ten Hövel, op basis van een serie van intense gesprekken met Bert Hellinger. Gesprekken over zijn opvattingen, hoe hij denkt over helpen, hoe hij naar familiesystemen kijkt en vooral over een aantal heikele kwesties als incest, adoptie enzovoorts. In druk niet meer te verkrijgen maar opnieuw uitgebracht als e-book! € 9,00

Systemisch adviseren De organisatie als levend systeem Anton de Kroon en Siebke Kaat Eindelijk een praktijkboek voor iedereen die vanuit zijn eigen plek wil bijdragen aan de vitaliteit van organisaties. De aanpak is belachelijk eenvoudig: uitzoomen in plaats van details analyseren; naar het vertrekpunt kijken om het einddoel te kunnen zien; patronen gaan zien om een andere weg te kunnen gaan; begrijpen dat problemen oplossingen voor iets anders zijn. En tegelijkertijd is het niet vanzelfsprekend. Het vraagt lef om niet alleen vanuit een ander perspectief te kijken, maar ook te handelen. En bereidheid om de werkelijkheid onder ogen te zien en dromen en illusies los te laten. € 24,95 ISBN 9077290222

Bestellen? Ga naar www.hetnoorderlicht.com of scan de QR code voor een directe link naar de pagina. Verzendkosten € 2,95. Bestelde boeken worden binnen twee werkdagen verzonden.

Over Het Noorderlicht Deze en andere titels zijn te verkrijgen bij Uitgeverij Het Noorderlicht. Jan Jacob Stam en Bibi Schreuder hebben Het Noorderlicht opgericht om een platform te hebben voor Nederlandstalige literatuur over systemisch werk. Zo kunnen nieuwe inzichten worden gedeeld. www.hetnoorderlicht.com

Systemisch werken is overal!

Recommend Documents