Big Brother is overal! …in uw supermarkt, in uw straat, in uw wetten, in uzelf. Er is geen enkel domein in je dagelijks leven waarin je niet wordt geregistreerd, gesurveilleerd of geanalyseerd… zij het voor je veiligheid, voor commerciële redenen of zelfs voor puur entertainment. Soms met jouw toestemming in ruil voor wat gemak of kortingen, dikwijls buiten je weten om, nooit helemaal gratis. En wie zijn privacy terug wil, moet ervoor betalen. Wie zijn ze? Hoe schenden ze jouw privacy? En wat weten ze van jou?
Chipbandjes Rock Werchter “Er wordt door de organisatie klakkeloos vanuit gegaan dat geen mens er een probleem mee heeft om als een boerderijdier elektronisch gelabeld te worden en een heel weekend lang met een traceerbaar datachipje om de pols te lopen.”1 (Bart Nijman, De Morgen)
Waar is de tijd dat rockfestivals gelijk stonden aan alles wat buiten de lijntjes liep. Een beetje rebels en een beetje brutaal. Vrij en ongebonden. Geen, of zo min mogelijk, regels was de regel. De hedendaagse festivalgangers mijmeren alvast nostalgisch terug nu ook Rock Werchter-bezoekers letterlijk aan banden worden gelegd. Gechipte polsbanden om precies te zijn. Uw doen en laten op de festivalweide wordt nauwlettend in de gaten gehouden. En hier en daar pik je met een simpele polszwaai maar enkele voordelen mee. Privégegevens in ruil voor korting en controle. Een mooie deal of een akelige evolutie?
Slimme polsbandjes op Rock Werchter Sinds vorig jaar – maar vermoedelijk ook al langer – experimenteert de organisator van het festival Rock Werchter met slimme polsbandjes. Deze nieuwste rage festivalbandjes zijn voorzien van een elektronische chip (RFID-chip of Radio Frequency Identification).2 Via identificatie aan de hand van radiogolven kunnen vanop afstand gegevens die op de chip staan worden afgelezen. De toepassingen van het bandje zijn veelvuldig: het managen van de mensenstroom, cashless payment, kortingsacties, het bestrijden van ticketfraude of het mogelijk maken van sociale media updates. Dit alles levert de organisatoren massa’s waardevolle gepersonaliseerde data op die nuttig kan zijn voor de organisatie van komende evenementen. De chipbandjes op Werchter dienen voornamelijk om te weten hoeveel mensen zich op het terrein bevinden in het kader van crowd control, luidde het in een officiële reactie van de organisatoren. Wie zich ‘gechipt’ op de festivalweide begaf merkte al snel dat het bandje veel meer dan crowd control beoogde. Bezoekers werden aangespoord om hun bandje te koppelen aan hun facebookprofiel, wat geregelde statusupdates mogelijk maakte aan de op het terrein aanwezige sharepoints. Deze koppeling werd meteen ‘beloond’ met 5 euro korting bij de aankoop van de officiële Werchter T-shirts en gratis toegang tot een tentoonstelling over muziekfotografie in het Antwerpse Fotomuseum. Daarnaast viel ook nog een maand gratis muziek én een Peugeot 208 te winnen. Enkel voor wie zijn privégegevens registreerde, wel te verstaan. En dat leverde meteen 30.000 ‘vrijwillige’ registraties op. Al valt over die vrijwilligheid wel te discussiëren. Eerder lijkt deze het gevolg van een commerciële dwang of groepsdruk. Wat met de ingezamelde privégegevens gebeurde stond te lezen in de kleine lettertjes van de privacyverklaring op de festivalwebsite. De aandachtige lezer kwam zo te weten dat de privégegevens kunnen worden doorgespeeld aan elke officiële festivalpartner die zich had ingeschreven op de
Chips in festivalbandjes onder vuur: “Wat met privacy?”, De Morgen, 11 juli 2013. RFID is een technologie om van op een afstand informatie op te slaan en te lezen van zogenaamde RFID-‘tags’ die op of in objecten of levende wezens zitten. RFID-toepassingen worden reeds lang gebruikt voor stockbeheer in grootwarenhuizen, in vervoerskaarten en autosleutels, in boarding passes op luchthavens, in de gezondheidszorg voor het opsporen van medicijnen, in bankbiljetten en recentelijk ook in identiteitskaarten, internationale paspoorten ed. 1 2
Big Brother Awards 2014 - Chipbandjes Rock Werchter
2/7
technologie. Volgens een woordvoerder bleek dat in 2013 enkel Peugeot te zijn. Van enige commerciële insteek zou geen sprake zijn.3 Een handig speeltje volgens sommigen, een privacy-inbreuk volgens anderen.
Wettelijk kader Aangifteplicht Zag Live Nation met de polsbandjes de privacy over het hoofd? Zo lijkt het wel. MO* journalist Kristof Clerix nam een kijkje in het openbaar register van de Privacycommissie en vond nergens een aangifte van de RFID-polsbandjes terug. De Privacywet4 stelt dergelijke aangifte nochtans verplicht voor iedere verwerking van persoonsgegevens. Een vergetelheid? Dan wel eentje met mogelijks zware gevolgen, want de straffen voor het niet naleven van de aangifteplicht zijn niet min. Maar wat erger is, door te verzuimen aan de aangifteplicht lijkt privacy alvast niet de grootste zorg van de festivalorganisator. Dat wordt door de woordvoerster van Rock Werchter echter betwist: “natuurlijk vinden we privacy belangrijk, […] we wisten gewoonweg niet dat die aangifteverplichting bestond.” Nochtans heeft Live Nation de RFID-toepassing “herhaaldelijk met de Privacycommissie besproken”.5 Wie uiteindelijk verantwoordelijk was voor de vergetelheid wordt dan maar in het midden gelaten. “Een bedrijf als Live Nation dient de wet te kennen”, aldus Privacycommissie voorzitter Willem De Beuckelaere. Wat er ook van zij, de privacy van duizenden Werchter bezoekers werd niet gegarandeerd. Zoveel is duidelijk. Informatieplicht De organisatoren bleken niet enkel de aangifteplicht te zijn vergeten, ook de informatieplicht die de Privacywet6 voorziet kon beter, zo getuigden ook enkele bezoekers. Zo werden festivalgangers aan de ingang niet op de hoogte gebracht van de chip in de bandjes, noch van de plicht om deze blijvend te dragen om zichzelf een toe- en uitgang tot het festivalterrein te verschaffen. Op de website werden de bandjes slechts aangekondigd als een hippe tool voor facebook-gebruikers, voordeeljagers en liefhebbers van prijsvragen, maar in werkelijkheid bleek het hebbeding veel meer dan dat. Volgens festival bezoeker Bart Nijman reduceren de bandjes de bezoekers tot “vee dat bespeeld, gestuurd en naar wens gecontroleerd kan worden”, zo getuigde hij in een open brief aan de festival organisator. Niet meteen een associatie die je bij vrije rockfestivals verwacht. Nog volgens Nijman informeerde Live Nation niet duidelijk over wie de RFID-chip beheert, wat precies wordt geregistreerd en wat er met de ingezamelde gegevens zal gebeuren na het festival. 7 Ook dit jaar maakt Rock Werchter gebruik van de RFID-technologie, al valt daar op het ogenblik van dit schrijven, 3 maanden voor de start van het festival en lang na de uitverkoop van de tickets, nog niets over te lezen op de festivalwebsite. Na persoonlijk contact met Live Nation leerden we dat het systeem gelijkaardig zal zijn aan dat van vorig jaar en dat de informatie daarover pas later zal worden bekendgemaakt. Dat Live Nation nu niet over het gebruik van de chipbandjes informeert op hetzelfde Rock Werchter schond aangifteplicht privacywet, MO*, 4 april 2014. Wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens (artikel 17-20). 5 Rock Werchter schond aangifteplicht privacywet, MO*, 4 april 2014. 6 Wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens (artikel 9-10). 7 Chips in festivalbandjes onder vuur: “Wat met privacy?”, De Morgen, 11 juli 2013. 3 4
Big Brother Awards 2014 - Chipbandjes Rock Werchter
3/7
ogenblik dat de ticketverkoop start is op z’n minst bizar te noemen. Alsof je de spelregels pas uitlegt wanneer het spel al lang is begonnen. Festivalgangers verbinden zich door de aankoop van een ticket tot het huisreglement, maar moeten alle huisregels dan niet bij de aanvang duidelijk zijn? Bezoekers die zich na aankoop en betaling van een ticket tegen het geïnformeerde RFID-systeem willen verzetten, zullen hiertoe amper de mogelijkheid hebben. Het lijkt alsof de organisatoren het gebruik van de chipbandjes slechts een detail vindt, nauwelijks noemenswaardig. Of is men zich toch bewust van de mogelijke weerstand en vreest men een rem op de ticketverkoop wanneer men vroeger over het gebruik ervan bericht? Het blijft koffiedik kijken naar de beweegreden, maar wij menen dat dergelijke maatschappelijke evolutie wel wat meer aandacht verdient. En volledige transparantie.
Function creep: slimmer aan de pols? De slimme polsbandjes zijn ook buiten het festivalterrein aan een sterke opmars bezig. Onder de noemer ‘smart wearables’ worden allerhande variaties ontwikkeld die je gezondheidsstatus meten, een handige personal shopper blijken te zijn of een behulpzame archivaris. Zo zullen we binnenkort met een eenvoudige polszwaai boodschappen bestellen en betalen, foto’s maken, onze gezondheid in kaart brengen, muziekapparaten bedienen, noem maar op. Hoogtechnologische bandjes zullen bovendien in staat zijn al jouw persoonlijke gewoontes en voorkeuren op te slaan, wat ultiem moet leiden tot gepersonaliseerde aanbiedingen. Polsbandjes waarop enkel het uur staat af te lezen zijn helemaal uit de mode. En we gaan zelfs nog een stapje verder. Ook onze kinderen worden dag en nacht traceerbaar via smartwatches met ingebouwde gsm en gps-functie. De producent geeft alvast aan dat de bandjes pas voor kinderen vanaf 5 jaar beschikbaar zijn. Misschien worden we verondersteld onze kids tot die leeftijd dichtbij te houden of op z’n minst op terugvindbare afstand.8 We maken even een korte zijsprong naar Disney World. Het kindvriendelijke park investeerde een fortuin in de slimme technologie en weet als geen ander de chipbandjes uit te buiten voor commercieel gewin. De RFID-chip in de geïndividualiseerde Magic Bands maakt het mogelijk bezoekers te traceren op hun route doorheen het park. De polsband is ook geschikt als betaalmiddel, hotelsleutel of toegangsticket voor gereserveerde attracties. De Disney-ervaring van elke parkbezoeker wordt zorgvuldig bijgehouden en geanalyseerd in een poging het bezoek – lees: het spendeergedrag – van Disneyfanaten te optimaliseren. Waar je gaat en wat je doet, koopt, eet of bezoekt levert waardevolle data op om jou langer in het park te houden. Bezoekers moeten hiervoor op het juiste ogenblik de juiste impuls krijgen. Geeft je polsband aan dat je reeds lange tijd staat aan te schuiven aan jouw favoriete attractie, dan wordt het misschien tijd om wat leuke animatiefiguren op jouw gezin af te sturen om eventuele ergernis tegen te gaan. De kunst ligt erin dit alles zo spontaan mogelijk te laten gebeuren opdat de “allusie van vrijheid” binnen het park behouden blijft. In werkelijkheid verspelen we onze privacy en vrijheid in ruil voor puur amusement. Verkopen we zo onze ziel aan de duivel, verpakt als Mickey?9 We staan toe hoe commerciële bedrijven ons leven controleren en finaal dirigeren. Wat begon bij onschuldige klantenkaarten, is inmiddels uitgegroeid tot RFID-tracking via chips in polsbandjes of smartphones (zie BBA dossier over smartphones) om ons verplaatsingspatroon in kaart te brengen én gericht te sturen. En ook al worden we niet gedwongen tot het afstaan van onze gegevens, hoe vrij is de keuze werkelijk als ons tal van voordelen worden ontnomen wanneer we kiezen voor anonimiteit? Er Slimmer aan de pols, Audi Magazine, april 2014. You don’t want your privacy: Disney and the meat space data race, MailChimp, 18 januari 2014; Big Brother Mickey Mouse to monitor behavior via Disney’s MyMagic+ RFID wristbands, Computerworld, 9 januari 2013. 8 9
Big Brother Awards 2014 - Chipbandjes Rock Werchter
4/7
werd al vaker vastgesteld dat we bereid zijn privacy op te offeren wanneer daar nuttige deals of handige, tijd winnende gadgets – vrijwel gratis – tegenover staan. Maar onthoud, there’s no such thing as a free lunch: wat we denken gratis te krijgen, betalen we in werkelijkheid met onze persoonsgegevens. Rock Werchter is lang niet de enige die experimenteert met de RFID-festivalbandjes. Het Antwerpse bedrijf PlayPass, die de software voor de polsbandjes aanlevert, voorspelt een toegenomen gebruik op de Belgische zomerfestivals. En ze zijn alvast enthousiast over de mogelijkheden: “Het is ook mogelijk om elektronische bonnetjes op het bandje te laden. […] Ouders kunnen van thuis een budget laden, zodat ze perfect weten hoeveel zoonlief spendeert. Je identiteit en budget hangen allemaal rond je pols.” 10
Mentaliteitsswitch Dat de chipbandjes bijna geruisloos hun intrede maken in ons dagdagelijkse leven, doet vermoeden dat een zeker niveau van normalisatie is opgetreden t.a.v. de nieuwe technologie. We zien enkel de voordelen en zijn ons amper bewust van de mogelijke nadelen of zelfs het onbehaaglijke van deze evolutie. Marketeers slagen erin jong en oud te lokken met allerlei hippe gadgets en voordelen, die de schaduwzijde van het prijsgeven van privégegevens perfect weet te verhullen. We conditioneren jongeren tot het denken dat het perfect normaal is om voortdurend gevolgd en gemonitord te worden. Ook de Privacycommissie lijkt zich zorgen te maken over deze trend. Meer nog, we worden op die manier zelfs vragende partij van al deze hightech snufjes. Eens de gewoonte optreedt, worden we al snel afhankelijk van de technologie en de profijten die deze ons biedt. De toepassingen van het RFID-systeem zijn bovendien grenzeloos waardoor het niet ondenkbaar is dat de chipbandjes in de toekomst een uitgebreider gebruik zullen kennen. Eventorganisatoren zijn immers steeds op zoek naar manieren om bezoekers de ultieme ervaring te bezorgen en schuwen hierbij de commercie niet. Het past perfect in hun business model om gedragingen en gewoontes van mensen te gelde te maken, voor het plezier van de ene en het winstbejag van de ander. Persoonsgegeven en profielen zijn vandaag de dag waardevolle handelswaar. Wij zijn niet langer loutere bezoekers van een event, we worden het product. De RFID-chip reduceert ons allen tot een menselijke streepjescode, vaker gescand dan een doorsnee doos waspoeder in de plaatselijke supermarkt. Worden we straks getraceerd van zodra we ‘van de band rollen’? Lees zeker het BBA dossiertje over Yves Liégeios en stel vast dat ook dit niet lang meer fictie hoeft te zijn. Nijman verwoordt dit ongenoegen om als koeien gechipt te worden als volgt: “in een tijd waarin internationale afluisterpraktijken hoog op de internationale agenda’s van politiek en media staan, en de rol en vooral het belang van privacy (en de bescherming daarvan) eindelijk de aandacht lijkt te (gaan) krijgen die het verdient, is het een treurig ogenblik waarin je moet constateren dat uitgerekend een rockfestival, wat je toch van oudsher associeert met het frank en vrije leven, zich zo weinig aan lijkt te trekken van de privacy(-gevoelens) van haar betalende bezoekers.” 11
10 11
Bier uit een bandje, Gazet van Antwerpen, 25 maart 2013. Chips in festivalbandjes onder vuur: “Wat met privacy?”, De Morgen, 11 juli 2013.
Big Brother Awards 2014 - Chipbandjes Rock Werchter
5/7
Besluit De toegepaste RFID-truc is kinderspel. Terwijl bezoekers genieten van een snelle, gemakkelijke en sociale festivalervaring, verzamelen de organisatoren een heleboel persoonlijke data omtrent hun bezoekersgedrag en sociale activiteiten. De elektronische chipbandjes verschaffen toegang tot iedere dragers persoonlijke levensstijl en ervaringen. Verblind door het gebruiksgemak en de talrijke voordelen die dergelijke persoonsregistratie meebrengt, stellen we ons weinig kritische vragen bij deze evolutie. Waar festivalgangers destijds uitblonken in eigenheid en diversiteit, getuigt deze apathische houding van een doordrongen volgzaamheid die rockfanaten nog amper onderscheid van alles daarbuiten. We streven naar uniciteit maar gedijen liever bij de gecreëerde eenheidsworst. We laten ons met een beheerst gemak chippen en verhandelen hierbij onze persoonlijke data zonder veel weerstand. En waar zich toch nog enige tegenstand laat aftekenen, wordt deze door het plezier dat we kunnen ervaren geneutraliseerd. Liever beleven we de ultieme interactieve festivalervaring dan ons vragen te stellen bij weer een nieuwe beperking van onze persoonlijke vrijheid. En het eindpunt is nog lang niet in zicht. Want als we alle ethische bezwaren terzijde schuiven, kunnen marketeers hier erg ver in gaan. “We’re constantly pushing the boundaries of what’s possible”, klinkt het vanuit commerciële hoek. Niet de meest geruststellende boodschap, als je het ons vraagt. Klaar voor een nieuwe toekomst?
Big Brother Awards 2014 - Chipbandjes Rock Werchter
6/7
Big Brother Awards 2014 is een event van:
