bestseller Bezige Sebes Bestseller2e.indd :20:01

bestseller

Bezige Sebes Bestseller2e.indd 1

27-01-2009 17:20:01


27-01-2009 17:20:01

Paul Sebes

Bestseller Wat elke beginnende schrijver moet weten

2009 uitgeverij thomas rap


27-01-2009 17:20:01


27-01-2009 17:20:01

Voor W-J

‘Ik kook in een open keuken, iedereen kan alles zien.’ – tommy wieringa

‘Ik ook.’ – paul sebes

Met tips van: Walter van den Berg, Eva Berghmans, Marjan Berk, Aaf Brandt Corstius, Herman Brusselmans, Ricus van de Coevering, Adriaan van Dis, Laia Fàbregas, Herman Franke, Kristien Hemmerechts, Kluun, Yvonne Kroonenberg, Arjen Lubach, Christine Otten, Gustaaf Peek, Marja Pruis, Wanda Reisel, Thomas Rosenboom, Manon Uphoff, Joost Vandecasteele, Ivo Victoria, Gert Jan de Vries, Tommy Wieringa en Joost Zwagerman.


27-01-2009 17:20:01


27-01-2009 17:20:01

inhoud

inleiding

13

1 – weet waar je aan begint: tien tips Ontwikkel je smaak: lees veel goede Nederlandse literatuur Chaos & rumoer: verdiep je in het boekenvak Wie ben jij als schrijver: ken jezelf Wees authentiek: schrijf vanuit een innerlijke noodzaak Sans gêne: schrijf schaamteloos Manipuleer de werkelijkheid: wat je schrijft is nep Verwacht niet te veel: geduld en zuinigheid zijn geboden Volg de trends: bedenk wat je wilt schrijven Je naasten liegen: geloof familie en vrienden nooit Wees reëel: schrijven is een leuke hobby

19 22 25 28 29 34 36 37 39 40

2 – de aanvang: voorbereiding is het halve werk Schrijven is talent én training Rust en ruimte zijn essentieel Neem impopulaire maatregelen thuis Het onderwerp hoeft niet origineel te zijn Weet wat je schrijft en ken je genre


43 44 46 48 49

27-01-2009 17:20:01

Kies een duidelijke vorm Wees geloofwaardig door je research Gebruik het decor als smaakversterker Ken de periode waarover je schrijft ‘Er mag geen mus van het dak vallen...’ Wie vertelt het verhaal: het perspectief Waar draait het verhaal om: het hoofdthema Wat komt zijdelings aan bod: de subthema’s Welk conflict ligt ten grondslag aan de dynamiek van het verhaal Laat je hoofdpersonage(s) leven Verwaarloos je andere personages niet Ken je personages, zoals je je beste vrienden kent (of beter) Werk naar een climax toe: de plot Denk de verhaallijnen uit Jij bent de regisseur, niet je schema Begin simpel: het mooie komt vanzelf Gooi weg en begin opnieuw Je mag bijna beginnen! Een invuloefening tussendoor Nu alleen de titel nog! Denk na over je boodschap voor je begint Wordt het je te veel: volg eerst een cursus

50 52 53 54 56 58 61 62 63 65 67 69 70 71 73 74 76 77 78 81 83 84

3 – het schrijven zelf: eindelijk aan de slag Consequent met namen, personages, perspectief, toon en tijden Structureer je verhaal Stijl: meer variatie met minder woorden


87 90 91

27-01-2009 17:20:01

Spanning: stap voor stap afrollen Sfeer: beroer alle zintuigen Schrijf je manuscript in het Nederlands Show, don’t tell Vermijd mooischrijverij en archaïsch taalgebruik Wees spaarzaam met spreektaal, dialect en vreemde talen Haal het beste uit de dialoog Zoek steeds iets nieuws: vermijd clichés Ook metaforen zijn valkuilen Schrap stopwoorden en -lappen Let op leestekens Schrap bijvoeglijke naamwoorden Leg je werk langs de literaire meetlat Gatver! Het leest als een trein

96 98 100 102 104 106 108 110 113 114 115 118 119 121

4 – de selectie: je manuscript insturen Bij wie hoor ik? Netwerken moet je leren Publiceer in literaire tijdschriften Doe mee aan verhalenwedstrijden Denk goed na over je eigen werk Wees kritisch en aanvaard kritiek Doe niet leuk of origineel bij inzending Kies een sterke titel Stuur niet meteen honderden bladzijden op Houd het compact Bezuinig niet op papier Lever een zo schoon mogelijk manuscript in


123 126 130 131 133 134 136 137 139 140 141 142

27-01-2009 17:20:01

Gebruik geen nietjes, touwtjes of een ringband Beschouw je begeleidende brief als sollicitatiebrief Besteed tijd en aandacht aan het proposal Wees aantrekkelijk op alle fronten Probeer niet te interessant over te komen Pseudoniemen en bereikbaarheid Wees geduldig Wees vriendelijk doch dwingend Ga niet steigeren bij een afwijzing Geld speelt geen rol Uitgeven in eigen beheer

144 145 148 151 152 154 156 158 159 160 161

5 – de uitgeverij: de weg naar publicatie Welk literair profiel past je? De eerste kennismaking Sta open voor suggesties Je tweede boek Denk niet te groot Het modelcontract: titel, deadline, voorschot Nevenrechten: buitenland, film, luisterboeken Vormgeving: omslag, flaptekst, binnenwerk Publiciteit: het ligt nooit aan het boek! Stinken mijn boeken of zo? Oplage en boekhandels Iedereen heeft kritiek Bij Sebes achterop: neem een literair agent Lees schrijftipboeken


163 165 166 169 170 171 173 175 177 178 181 183 185 191

27-01-2009 17:20:01

nawoord: ga gewoon door en geef niet op

193

dankwoord

195

literatuurlijst

197

personenregister

198

zakenregister

201

bijlagen Mijn inleiding na eerste correctie Proposals: fictie, non-fictie, narratieve non-fictie Voorbeelden van goede brieven

204 207 235


27-01-2009 17:20:01


27-01-2009 17:20:01

inleiding

Veel Nederlanders en Vlamingen schrijven boeken. Veel te veel. De kwaliteit van de meeste van deze boeken-in-wording is vaak onder de maat, om niet te zeggen abominabel. Slechts enkele zullen ooit in de boekhandel komen te liggen, en dat is maar goed ook. Helaas zijn dat niet altijd de beste boeken; sommige daarvan verdwijnen in het niets of worden nooit uitgegeven. De redenen hiervoor zijn talrijk en ik zal proberen ze in dit boek uiteen te zetten. Eerst zal ik uitleggen wie ik ben en waarom ik dit allemaal weet. Ik ben, samen met nog enkele collega’s, literair agent voor Nederlandstalige literatuur. Ook wel schrijversmakelaar of talentscout genoemd. Het werk van een literair agent bestaat uit de beoordeling van toegezonden of toegeschoven manuscripten en – in het geval van uitmuntende kwaliteit – de vertegenwoordiging van de auteur, met het doel het manuscript bij de juiste uitgever onder te brengen. Bij ons agentschap halen gemiddeld slechts tien fictie- en twintig non-fictiedebuten van de vijf- tot zeshonderd ingezonden manuscripten per jaar deze eindstreep. De rest wordt afgewezen; in veel gevallen is het manuscript niet goed genoeg, soms is het geschreven door een vervelende auteur en meestal past het inhoudelijk niet bij ons. Veel inzenders vergeten dat wíj degenen zijn die de boeken moeten verkopen als we besloten hebben iemand te vertegenwoordigen, dus dat wíj achter een manuscript moeten staan voor we het namens hen aan uitgevers gaan sturen. Een afwijzing wil dus niet 


27-01-2009 17:20:02

altíjd zeggen dat het manuscript slecht is. Het is alleen niks voor ons – maar zoek gerust verder, wij vergissen ons ook regelmatig. Dit betekent dat ik in de jaren dat ik in het boekenvak zit al duizenden auteurs in de dop de gevreesde brieven heb moeten sturen: ‘Helaas moet ik u meedelen dat... Hartelijk dank voor het in ons gestelde vertrouwen maar... Wij zijn helaas niet de aangewezen personen om...’ Enzovoort. Sommigen reageren furieus en ik heb regelmatig een halfuur met een boze afgewezen schrijver aan de telefoon gezeten. Ik weet dus echt hoe frustrerend het is als je jaren hebt zitten ploeteren op een meesterwerk, of in ieder geval in de veronderstelling verkeerde dat het tamelijk goed was wat je zat te doen, en je krijgt een paar weken later zo’n brief van een paar regels op de mat. Ik wéét dat je als maker vol trots je pasgeborene aan mij komt tonen en dat ik zeg: ‘Wat een lelijk ding, weg ermee.’ Denk overigens niet dat dit leuk is om te doen – voor je mij beticht van cynisme – en dat meen ik: ook wíj lezen immers liever mooie dingen waar we enthousiast van worden. Elke agent, redacteur of uitgever hoopt elke dag weer dat ene juweeltje in de post aan te treffen. Die nieuwe authentieke stem in de literatuur waar hij met veel plezier de komende maanden of jaren mee kan werken en die – nog leuker – zijn eerstvolgende bestseller of claim to fame zal worden. Gelukkig gebeurt dat af en toe, en dat maakt ons werk zo ontzettend leuk. Maar helaas lezen we het grootste deel van de ingezonden manuscripten voor niks. En dat wil ik door middel van dit boek veranderen. Om beginnende auteurs beter wegwijs te maken in het schrijven zelf en in dat malle boekenvak (en toegegeven: 


27-01-2009 17:20:02

ook wel om wat bij te verdienen, want het houdt niet altijd over in onze branche) ben ik enkele jaren geleden de cursus Literair Debuteren begonnen. De Volkskrant noemde deze cursus ooit een ontmoedigingscursus, dus wees gewaarschuwd: veel illusies zullen je ontnomen worden, maar hopelijk zullen er ook aardig wat aanmoedigingen tegenover staan. Als het goed is, steek je er ook echt wat van op en kun je na lezing van dit boek met nieuwe inzichten aan de slag. Ik heb immers niet alleen duizenden mensen afgewezen, maar de afgelopen jaren ook honderden cursisten en debutanten voorbij zien komen en begeleid naar een eerste uitgave en verder. De weerslag van de opgedane ervaringen tref je aan in dit boek. Dit boek heet – Jan Cremer indachtig – Bestseller. Die titel, die in Nederland nog niet bleek te bestaan, doet het best goed op het omslag, vind ik. Het zal echter geen handleiding worden om een bestseller te leren schrijven. Het kanten-klare recept daarvoor moet nog uitgevonden worden, al erkent niet iedereen dat. Zo klaagde een ako-directeur onlangs dat uitgevers meer bestsellers zouden moeten uitgeven. Wat inhoudt dat schrijvers er meer moeten schrijven, dus doe dat maar even. Dat de boekhandel zelf voor een groot deel bepaalt wat een bestseller wordt en wat niet, vergat hij voor het gemak. Niemand kent het exacte recept in ons vak, en dat maakt het juist weer zo leuk. Wat ik hier graag wil uitleggen is hoe de weg eruitziet van idee tot boek, van je hoofd via je schrijftafel naar een uitgeverij en de boekhandel. Van hoofd naar handel is een lange weg, waarop erg veel fouten kunnen worden gemaakt. Aan de hand van praktijkervaringen zal ik je laten zien wat de grootste valkuilen zijn. Alle voorbeelden die ik noem, heb


27-01-2009 17:20:02

ben echt plaatsgevonden; de manuscripten waarover ik het heb, hebben op mijn bureau gelegen. Geloof het of niet. Ik wil jou, beginnende schrijver, een spiegel voorhouden: ken jezelf, je thema, je personages, je decor, je plot, maar ook je niveau als je met een boek begint of bezig bent. Weet wat je gaat doen, wees je bewust van elke stap. Denk bij elke zin, alinea of bladzijde na waarom die per se geschreven moet worden en waarom die daar moet staan. Vraag je af: wat is de urgentie, de innerlijke noodzaak om dit op te schrijven? Nu lijkt het misschien of dit boek alleen maar over Literatuur met een hoofdletter zal gaan, maar dat is niet zo. Ik richt me weliswaar voornamelijk op auteurs van literaire romans, korte verhalen en narratieve non-fictie, maar wat voor hen geldt, geldt ook voor auteurs van andere genres. Bestseller is een boek voor iedereen met plezier in schrijven, lezen en/of werkzaamheden in het boekenvak. Grote Literatuur of niet, wat maakt het uit? Lectuur mag ook. Voor mij is mijn vak mijn grootste passie, hoewel ik nog altijd dubbel tegenover boeken en literatuur sta: aan de ene kant vind ik schrijven van literaire fictie een hoge vorm van kunst die ik bij anderen zeer bewonder (en gelukkig zelf niet ambieer); aan de andere kant is een boek ook maar een product met een kostprijs en een marktwaarde, dat bij te weinig afzet vervangen moet worden door een ander product, met hoeveel spijt in het hart soms ook. Ik wil iedereen met schrijfambities nog even van zijn of haar geliefde hobby afhouden. Schrijven bestaat voor het grootste gedeelte uit lezen, en dat begint wat mij betreft hier. Met mijn tips om je manuscript en presentatie te 


27-01-2009 17:20:02

verbeteren op zak, nemen je schrijfplezier en slagingskans vermoedelijk flink toe. En hier is alvast de eerste tip: neem jezelf niet al te serieus. Dat doen wij ook niet. Paul Sebes, oktober 2008




27-01-2009 17:20:02


27-01-2009 17:20:02

1 – weet waar je aan begint: tien tips

Ontwikkel je smaak: lees veel goede Nederlandse literatuur Te vaak hoor ik amateur-schrijvers zeggen: ‘Ik lees niets van anderen, want ik wil me niet onbewust laten beïnvloeden.’ Hoewel ik niemand tegen me in het harnas wil jagen, moet ik zeggen: dit is de grootste onzin die er bestaat. Als je dan al besluit geen boeken te lezen om zo blanco mogelijk aan je eigen boek te beginnen, hou dan ook onmiddellijk op met televisie, film of toneel kijken, internet gebruiken en kranten lezen. Ik bedoel maar te zeggen: of je nu wilt of niet, je laat je voortdurend door alles en iedereen beïnvloeden. Er is dan ook werkelijk geen enkel boek dat geen sporen in zich draagt van andere boeken, of, zoals dat in vaktermen heet: dat niet ‘intertekstueel’ is. Bij John Irving schemert Homerus door, net zo goed als bij Dostojevski. The Diary of Bridget Jones verwijst uitbundig naar Pride and Prejudice. Het Meesterstuk van Anna Enquist vertelt zelfs compleet hetzelfde verhaal als Mozarts Don Giovanni. Als je goed kijkt, zie je overal kruisbestuiving. Zelfs de Bijbel is intertekstueel. En dat is maar goed ook, want je moet voortdurend nieuwe impulsen opdoen om tot nieuwe ideeën te komen. Zo werken ‘echte’ schrijvers immers ook. Sommige boeken zijn op een berichtje in de krant gebaseerd. Zo was het be


27-01-2009 17:20:02

richt ‘Vrouw verdwijnt op Franse parkeerplaats’ de aanzet tot Het gouden ei van Tim Krabbé. De vrouw in kwestie kwam overigens veilig thuis en eindigde gelukkig niet zoals de vrouw in het boek van Krabbé, maar dat terzijde. Intertekstualiteit gaat zelfs verder dan in de voorgenoemde voorbeelden. De Vlaamse schrijver en stand-upcome dian Joost Vandecasteele zegt hierover: ‘Wees geen vakidioot. Als je enkel romans gaat gebruiken als inspiratiebron, dan zal deze inspiratie sowieso beperkt blijven. Boeken hebben eigen regels en wetten, en het is pas interessant als je begint te spelen met deze regels. Als je je bijvoorbeeld voorneemt om een film in boekvorm te gieten zonder dat het een scenario wordt of elementen uit games probeert te betrekken in je schrijven, pin je dan niet vast op één medium, maar ga films zien, comicbooks lezen, juridische verslagen enzovoort. Maak gebruik van alles wat leeft, beweegt, is geschreven, is gefilmd, is getekend, is gemaakt.’ Lees dus literatuur. En lees vooral véél literatuur. En lees vooral veel Néderlandse literatuur, al was het maar om je taal- en stijlgevoel zuiver te houden of te krijgen. (Mensen die zeggen alleen Engels te lezen worden toch echt nergens meer bewonderd? Gaaf joh, kun jij Engels lezen?) Door veel te lezen neem je belangrijke kennis op en ontwikkel je smaak. Je raakt vertrouwd met stijlvormen. Je ziet dat er veel verschillen zijn en je komt erachter welke stijl jou bevalt. Dit kan je helpen met het ontwikkelen van een eigen smaak en stijl. Vergelijk het met smaakontwikkeling bij kleine kinderen. Zij hebben doorgaans geen of weinig smaak als het gaat om kunst, muziek of literatuur; ze kiezen het meest in het oog springende of het meest tot de emoties sprekende schilderij, melodie of boek. Vaak met 


27-01-2009 17:20:02

– in onze ogen – schreeuwerige kleuren of andere zeer opvallende, overdreven kenmerken. Kitsch dus. Pas door een kind van jongs af aan mee te nemen naar een museum, een concert of kennis te laten maken met goede boeken, ontwikkelt het smaak. Zo is het ook met schrijven en lezen: honderdduizenden auteurs zijn je de afgelopen jaren voorgegaan en geven je ongemerkt allerlei tips door. Als je nooit een literaire roman leest of hebt gelezen, zul je er nooit zelf een kunnen schrijven. Geloof mij maar. Het belangrijkste is dat je door veel te lezen je kennis en je woordenschat verbreedt. Beide elementen zijn voor schrijvers van groot belang. Er zijn zelfs auteurs die iedere dag een aantal pagina’s uit een woordenboek lezen om zo meer woorden te leren kennen. Dat hoeft van mij nou ook weer niet, maar het is een idee. Natuurlijk krijg je dan weer de eeuwige discussie: wat is goede literatuur? Het antwoord op die vraag kan niemand je geven. Je moet het domweg zelf zien te vinden. Begin met veel lezen en bepaal zelf wat je goede literatuur vindt. Je zult op iets zeer persoonlijks uitkomen, maar dat lukt pas als je de traditie een beetje in de vingers krijgt. Er zijn nu eenmaal boeken die je gelezen moet hebben, vind ik. Iets van Mulisch, van Hermans, van Reve, van Boon, van Haasse, van Minco, van Nooteboom, van Claus, van Kellendonk, van Lanoye, van Grunberg. Misschien zijn ze niet allemaal je eigen smaak, maar juist daardoor leer je te ontdekken wat je mooi vindt: korte zinnen die de dynamiek van een grote stad beschrijven of juist uitgebreide natuurbeschrijvingen met meanderende zinnen die niet lijken te stoppen; snelle dialogen of paginalange jeugdher


27-01-2009 17:20:02

inneringen; een humoristische stijl met veel woordspelingen of juist het doorwrochte werk waar geen grap aan te pas komt. Er zijn talrijke mogelijkheden. Het mooist is het natuurlijk wanneer die elementen elkaar afwisselen, want dat maakt een goed boek meestal zo goed, zonder dat je het op het eerste gezicht doorhebt. Na dit boek is dat allemaal anders, verwacht ik. Daar komt nog eens bij dat het helemaal geen kwaad kan om je te laten inspireren door andere auteurs. Juist dat stukje extra kan je eigen werk iets unieks geven. Voor je begint met schrijven moet je dus echt veel bewust (her)lezen, of je het nou leuk vindt of niet.

Chaos & rumoer: verdiep je in het boekenvak De boekenwereld is een kleine wereld. Een wereld van kunstenaars, waarin iedereen elkaar kent en iedereen een mening over elkaar heeft. Iedere dag staan de grote Nederlandse en Vlaamse dagbladen vol met columns en één keer per week met recensies. Ook Nederlandse opiniebladen als HP/De Tijd, Elsevier, De Groene en Vrij Nederland, en Humo en Knack in Vlaanderen, laten zich onverbiddelijk uit over schrijvers, het boekenvak en de boeken die er verschijnen. Niet zelden leidt dit tot heftige polemieken. Waar vroeger W.F. Hermans de kroon spande als het op polemieken aankwam, is nu Arnon Grunberg een beruchte onruststoker. Zo is niemand de aanval van Grunberg op A.F.Th. van der Heijden vergeten rond de uitreiking van de ako-Literatuurprijs 2007. Grunberg was verbolgen over het feit dat zijn roman Tirza samen met het boek Het scher


27-01-2009 17:20:02

vengericht van Van der Heijden op de shortlist stond voor de nominaties. Grunberg trok de kwaliteit van Van der Heijdens boek in twijfel en noemde hem ‘een zieke man die tegen zichzelf in bescherming moet worden genomen’. Van der Heijden was woest en noemde Grunbergs actie een ‘epistolaire huisvredebreuk van de meest achterbakse soort’. Deze hoogopgelopen boekenruzie haalde elke krant en heel wat tv-programma’s. Van der Heijden won het hanengevecht door zich voor en tijdens de uitzending van de prijsuitreiking niet alleen kranig te weren (weliswaar in een andere ruimte dan waar de overige genomineerden zaten), maar ook door de ako-Literatuurprijs in de wacht te slepen. Grunberg besloot daarna nooit meer iets op literair gebied in Nederland te organiseren, te presenteren of uit te voeren. Wat daar het effect van moet zijn is mij niet helemaal duidelijk, maar goed. Ook Connie Palmen wist pers en publiek te beroeren met haar Lucifer. Deze roman gaat over het leven van Peter Schat en de dood van zijn vrouw Marina Schapers, die van een rots in Griekenland viel. Palmen werd beticht van karaktermoord op Peter Schat, terwijl anderen haar weer roemden om haar geweldige interpretatie van het verhaal achter deze figuren en zeiden dat het een roman was vol mededogen, dus niks karaktermoord. Enorme media-aandacht en openbare discussieavonden over Lucifer waren het gevolg. Tot zover twee voorbeelden van akkefietjes die de gemoederen in de Amsterdamse grachtengordel bezighielden. Die zijn bepaald niet van levensbelang, maar geven ook de beginnende schrijver een kijkje in de keuken van boekenland. Maar er is meer. Je leert door krantenstukken over dit soort kwesties te lezen de namen van uitgevers en van 


27-01-2009 17:20:02

belangrijke recensenten van Nederlandse literatuur kennen: Pieter Steinz (chef Boeken bij NRC Handelsblad), Arjen Fortuin (NRC Handelsblad), Elsbeth Etty (NRC Handelsblad), Janet Luis (NRC Handelsblad), Arjan Peters (de Volkskrant), Daniëlle Serdijn (de Volkskrant), Edith Koenders (de Volkskrant), Maarten Moll (Het Parool), Arie Storm (Het Parool), Max Pam (HP/De Tijd), Jeroen Vullings (Vrij Nederland), Marja Pruis (De Groene), Kees ’t Hart (De Groene), Fleur Speet (Het Financieele Dagblad), Co Welgraven (Trouw) en Leonie Breebaart (Trouw). En in Vlaanderen bij De Standaard: Eva Berghmans (chef), Mark Cloostermans, Toon Horsten, Alle Lansu, Sofie Gielis en Marc Reynebeau. Bij De Morgen doen Marnix Verplancke en Dirk Leyman (bekend van de blog ‘De Papieren Man’) de recensies van Nederlandstalige boeken. Bij Knack geven Piet Piryns en Frank Hellemans de toon aan, bij Humo heb je Marc Schaevers en Bart Vanegeren. Zij schrijven over wat er goed is, maar ook over wat er schort aan literatuur, wat er in opkomst is en wat helemaal niet meer gelezen wordt. Door veel te lezen over het vak, waan je je op een gegeven moment misschien zelfs een beetje ín het vak. Je weet wie belangrijke figuren zijn en je weet wat ze vinden. Op die manier kun je die kleine boekenwereld deel laten uitmaken van je eigen wereld. Ook ik moest me aan het begin van mijn carrière allerlei namen eigen maken die me toen niet zo belangrijk leken. Ik begon alle boekenbijlagen te lezen en op te letten wie wat schreef. Je steekt daar veel van op, want je ziet in recensies vaak dat in bepaalde boeken dezelfde bezwaren en fouten worden genoemd. Bovendien geeft het enige richting aan welke boeken je zou kunnen gaan lezen, en je zult merken dat het ook echt leuk is om de boekenbijlagen te volgen, 


27-01-2009 17:20:02

bestseller Bezige Sebes Bestseller2e.indd :20:01

Recommend Documents