Cursushandleiding Rome lezen: de toeristische stad Concept 3 januari 2016 Geïnspireerd door het oeuvre van de Duitse cultuurhistoricus Karl Schlögel (o.a. Steden lezen) richt deze cursus zich op de vraag: hoe wordt ‘de stad’ vanuit verschillende
geesteswetenschappelijke en sociaalwetenschappelijke disciplines gelezen? De stad kan worden opgevat als urbs, civitas en topos, dat wil zeggen als materiële ruimte, stedelijke samenleving en representatie. De belangrijkste intellectuele uitdaging is om deze drie dimensies op nieuwe manieren met elkaar te leren verbinden.
Om de verschillende (inter)disciplinaire benaderingen van de stad van elkaar te kunnen onderscheiden en aan elkaar te relateren, richten we ons in de cursus op het thema van
de toeristische stad, met een focus op Rome. Een thema dat in het Jubeljaar 2016 met 33 miljoen verwachte bezoekers een bijzondere actualiteit zal krijgen.
In de cursus maken deelnemers op basis van programmatische teksten en case studies kennis met een breed palet aan (inter)disciplinaire invalshoeken en methodes om de
impact van toerisme en pelgrimage op de ruimtelijke, sociaal-economische en culturele
dynamiek van de stad te analyseren. Vervolgens zullen we aan de hand van combinaties
van zelf te kiezen bronnen – bv. reisverslagen, gidsen, tijdschriften, prenten, schilderijen, foto’s, films, archieven van toeristische organisaties en lokale overheden – onderzoek doen naar de betekenis van Rome voor toeristen en de betekenis van toerisme voor Rome. In gesprekken met stadsbestuurders, journalisten, touroperators en
vertegenwoordigers van de erfgoedwereld zullen we ten slotte van gedachten wisselen over de uitdagingen van de toeristische stad, en de bijdrage die wij met ons cultuurhistorische onderzoek daaraan kunnen leveren.
Rome lezen: de toeristische stad is een intensieve cursus op locatie in Rome voor
Promovendi en ReMa-studenten die lid zijn van het Huizinga Instituut. De cursus bouwt inhoudelijk voort op, maar is zeker ook te volgen zonder de selectieve bachelorcursus Roma Caput Mundi die het KNIR twee keer per jaar aanbiedt aan een selectie van de
beste studenten uit diverse geesteswetenschappelijke opleidingen . Terwijl de cursus Roma Caput Mundi een introductie biedt op de omgang met het rijke culturele en materiële erfgoed van Rome door de eeuwen heen, beoogt de cursus Rome lezen
vernieuwende vormen van stadsgeschiedschrijving te ontwikkelen door de genoemde dimensies van urbs, civitas en topos middels thema’s uit erfgoedsstudies en toerisme studies op originele manieren te leren verbinden. 1
De deelnemers verrichten 3 opdrachten in het kader van de cursus: 1. Voorbereidende essayopdracht 2. Presentatie op locatie 3. Eindessay
1. Voorbereidende essayopdracht Sinds de klassieke oudheid is Rome vrijwel onafgebroken bezocht, bewonderd en soms bekritiseerd door pelgrims, reizigers en toeristen. Welke impact heeft dit gehad op de inrichting van de stedelijke ruimte, op de sociaal-economische verhoudingen en op de beeldvorming van de stad – en op de wisselwerking tussen deze drie dimensies? Welke grote verschuivingen hebben zich in deze interactie voorgedaan, welke actoren, factoren en media hebben daarbij een doorslaggevende rol gespeeld? Welke bijdrage zou het cultuurhistorische onderzoek naar deze interactie kunnen opleveren voor huidige debatten over de uitdagingen van de toeristische stad? Te bestuderen literatuur en bronnen • •
• •
Matthew Sturgis, When in Rome: 2000 Years of Roman Sightseeing (Frances Lincoln: 2011) 296 p. E.R.M. Taverne e.a., ‘Greep op de stad: nieuwe wendingen in het stadsonderzoek’ in: idem red., Nederland stedenland. Continuïteit en vernieuwing (Rotterdam: Nai 2012) 9-21. Karl Schlögel, Im Raume lesen wir die Zeit (München: Beck 2003) xx-xx. Een zelf te selecteren reisverslag, een (proto)reisgids en enkele (audio)visuele bronnen uit het tijdvak van je eigen onderzoeksexpertise. Zoek hiervoor o.a. in PiCarta, Google Books/Scholar, Delpher, archiefoverzichten en digitale beeldbanken zoals die van het Rijksmuseum.
Schrijf op basis van bovengenoemde literatuur en bronnen een kort essay van ca. 2000 woorden waarin je een eerste tentatieve these ontwikkelt over de bovenstaande vraagstukken. Deadline: uiterlijk op vrijdag 29 april 14.00 uur, per mail aan:
[email protected] Studiebelasting: ca. 40 uur
2
2. Presentatie op locatie Alle deelnemers geven in de tweede week van de cursus (doorgaans in tweetallen) een presentatie op locatie. De presentatie (ca. 30 min) biedt inzicht in de verschuivingen en constanten in de manier waarop verschillende typen reizigers een specifieke locatie of een specifieke culturele praktijk in Rome hebben beleefd, de impact die hun praktijken en betekenissen hebben gehad op de ruimtelijke, sociaal-economische en culturele dynamiek van deze locatie/praktijk, en de actoren, factoren en media die hierin een doorslaggevende rol hebben gespeeld. Een handout ter ondersteuning van het verhaal is verplicht. Sluit af met een pakkende stelling die uitnodigt tot discussie.
Keuze van de locaties/thema’s vindt plaats na overleg; de onderwerpen van de presentaties worden verdeeld op dinsdag 3 mei. Ter inspiratie een lijst met mogelijke locaties en praktijken:
Colosseum – Keizerfora (bijv. Via dei Fori Imperiali of Forum van Augustus) – Markten van Trajanus – Palatijn (bijv. Orti Farnesiani) – Termen van Caracalla – Pantheon – Sint Pieter en Sint Pietersplein – Sant’Ignazio (of andere Barok-kerk) Castel Sant’Angelo Spaanse trappen – Piazza Navona – Trevi Fontein - San Clemente - Bocca della Verita – Ghetto – Trastevere – EUR – Cinecittà – diverse schrijvershuizen – Begraafplaats – Pasta – Pizza – Caffe – Via Condotti – Via del Corso – Theaters – Markten – Metro – Stazione Termini – Taxi’s – IJssalons – Bioscopen –Bedelaars – Mooie vrouwen – enz. Baseer je presentatie en het daaruit voortvloeiende eindessay behalve op wetenschappelijke literatuur ook op een systematische analyse van primaire bronnen. Denk daarbij aan een seriële analyse van: • Visuele bronnen, zoals prenten, schilderijen, foto’s, films (zie diverse beeldbanken) • Reisgidsen (veel reisgidsen sinds de 16e eeuw zijn gedigitaliseerd en te vinden op internet). • Resiverhalen en reisdagboeken (eveneens al flink gedigitaliseerd) • Geïllustreerde tijdschriften (deels ook gedigitaliseerd en te vinden via bv Google Books, zoals de Kampioen) • Krantenartikelen (deels gedigitaliseerd bv via Delpher, Gallica, The British Library) • Eventueel archieven van toeristische organisaties en lokale overheden [check JHF!]
Voor de selectie van wetenschappelijke literatuur kan gebruikt worden gemaakt van de bijgaande bibliografie en advies worden ingewonnen bij de bibliothecaris van het KNIR, Janet Mente BA.
3
3. Eindessay Werk je presentatie uit tot een essay van ca. 4-5000 woorden, bedoeld voor een op een breed academisch publiek gerichte Nederlandstalige essaybundel, waarvan de titel tijdens de cursus collectief zal worden bepaald. Indien gewenst kan het essay ook over een ander thema gaan dan in de presentatie is behandeld.
Deadline: uiterlijk op maandag 16 mei 2016 12.00 uur, per mail aan:
[email protected] Eventuele herkansingsmogelijkheid: 5 juni 2016.
De studielast van de cursus komt overeen met 6 ECTS (168 uur). Deelnemers dienen met de coördinator van de eigen ReMa-opleiding/onderzoeksinstituut vast te stellen of de cursus deel kan uitmaken van het curriculum van de studie en hoeveel studiepunten zullen worden toegekend voor de betreffende studielast. Na succesvolle afronding wordt door het KNIR/Huizinga Instituut op verzoek een certificaat uitgereikt waarop studielast en beoordeling staan vermeld. De overnachtingen in het KNIR zijn voor rekening van het Huizinga Instituut. Voor leden van het Huizinga Instituut is een reiskostenvergoeding tot €175,- beschikbaar. Voor maaltijden kan desgewenst gebruik worden gemaakt van de keuken in het KNIR. Docenten: Prof.dr. Jan Hein Furnée (Radboud Universiteit), cultuurgeschiedenis Prof. dr. Harald Hendrix (KNIR), letterkunde Stafleden van het KNIR
4
Programma - Concept 3 januari 2016 NB: het precieze programma wordt nog afgestemd op de individuele belangstelling en leerdoelen van de deelnemers en de beschikbaarheid van de KNIR staf en deskundigen uit het veld. Maandag 2 mei 13.00-18.00 uur – Aankomst op het KNIR
18.30 – Kennismaking en welkomstborrel op het KNIR 19.30 – filmvertoning Roman Holiday Dinsdag 3 mei Thema: Van antiek toerisme tot Gladiator-tour. De ervaring van het Antieke Rome door reizigers sinds de Keizertijd 9.00-13.00 – Inleiding op de cursus, bespreking essays en verdeling van thema’s (Jan Hein Furnée) 14.00-18.00 – Inleiding op het dagthema en excursie Forum Romanum (Jan Hein Furnée) Woensdag 4 mei Thema: Alle wegen leiden naar Rome. Van de middeleeuwse pelgrimage tot Jubeljaar Literatuur: ntb
9.00-10.00 Introductie op het dagthema (Jan Hein Furnee)
10.00-15.00 – Excursie ‘De zeven kerken van Rome’ [idealiter met gesprek met een gemeente-ambtenaar of vertegenwoordiger van hetVaticaan over toerisme in het Jubeljaar]
16.00-18.00 - bestudering literatuur/voorbereiden presentaties 20.00 – filmvertoning La Dolce Vita
5
Donderdag 5 mei [Hemelvaartsdag] Thema: Eten en drinken met de Romeinen Literatuur: ntb
9.00-10.00 Introductie op het dagthema (Jan Hein Furnee)
10.00-13.00 – Bestudering literatuur/voorbereiden presentaties
13.00-15.30 – Lunch in een restaurant bij de Via Veneto, aangeboden door het KNIR
15.30-17.00 – Excursie ‘Via Veneto: tussen luxetoerisme en dolce vita’ (Harald Hendrix)
17.00-1800 – Discussie: materieel en immaterieel erfgoed in de stadsgeschiedschrijving (Jan Hein Furnee) Facultatief: Italiaans koken op het KNIR Vrijdag 6 mei Thema: Drie sterren voor Caravaggio. Publieke musea tussen Bildung en Block Buster Literatuur: ntb
9.00-13.00 –Introductie op het dagthema en excursie Capitolijns museum [[idealiter met gesprek met een museum conservator over de veranderende houding van en ten aanzien van toeristen]
14.00-18.00 – Bestudering literatuur/voorbereiden presentaties Zaterdag 7 mei Thema: Van caleche tot fiets. Toeristen in goede banen geleid Literatuur: ntb
9.00-10.00 Introductie op het dagthema (Jan Hein Furnee)
10.00-13.00 – Bestudering literatuur/voorbereiden presentaties
14.00-18.00 - Excursie Termini, tram, en metro en open bus [incl. presentaties deelnemers] [idealiter met gesprek met gemeente-ambtenaar over transportproblemen/uitdagingen]
6
Zondag 8 mei Thema: In campagna. De stad uit sinds de zestiende eeuw Literatuur: ntb
10.00-17.00 – Excursie Castelli Romani (incl. discussie over relatie stadsgeschiedenis en stadsstudies) 20.00 – filmvertoning Roma Citta Aperta Maandag 9 mei Thema: Het echte volksleven. Op zoek naar authenticiteit sinds de Grand Tour Literatuur: ntb
9.00-10.00 Introductie op het dagthema (Jan Hein Furnee)
10.00-13.00 – Bestudering literatuur/voorbereiden presentaties/essays
14.00-18.00 – Excursie Trastevere (Presentaties deelnemers)
Diner Trastevere op eigen gelegenheid, eventueel gevolgd door overnachting in hotel, air bnb, naar eigen keuze & op eigen gelegenheid Dinsdag 10 mei Thema: Op zoek naar de genius loci en lokale genii. Literair toerisme sinds de Renaissance Literatuur: ntb
10.00-13.00 - Introductie op het dagthema en excursie Museo Tassiano en andere schrijvershuizen (Harald Hendrix)
14.00-16.00 – Discussie: historische ervaring en de toekomst van het cultuurtoerisme
16.00-18.00 – Bestudering literatuur/voorbereiden presentaties/essays Woensdag 11 mei Thema: Het spektakel van de stad Literatuur: ntb
9.00-10.00 Introductie op het dagthema (Jan Hein Furnee)
10.00-13.00 – Bestudering literatuur/voorbereiden presentaties/essays 7
14.00-18.00 - Excursies [afhankelijk van lokaties deelnemers] [idealiter met gesprek met organisator van academische reizen]
21.00 Bezoek operavoorstelling? Donderdag 12 mei
Thema: Op jacht naar souvenirs. Shoppen sinds de renaissance Literatuur: ntb
9.00-10.00 Introductie op het dagthema (Jan Hein Furnee)
10.00-16.00 – Excursies [afhankelijk van lokaties deelnemers] 16.00-18.00 – Schrijven eindessays
20.00 – filmvertoning Nanni Moretti, Caro diario (1993) Vrijdag 13 mei Thema: Afsluitende reflecties en conclusies
10.00-13.00 – Discussie: een nieuwe agenda voor de stadsgeschiedschrijving: cultuurgeschiedenis op het snijvlak van stadsgeschiedenis, toerisme-geschiedenis en erfgoedstudies 14.00-18.00 – Schrijven eindessays Zaterdag 14 mei Schrijven eindessays Zondag 15 mei Schrijven eindessays Maandag 16 mei Uiterlijk 12 uur: opleveren kamers
Inleveren eindessay: uiterlijk 12 uur 8
