Berekening van het watergebruik in 2002 en analyse van het watergebruik in de periode

Berekening van het watergebruik in 2002 en analyse van het watergebruik in de periode 1991-2002

Inge Van Tomme, Renaat De Sutter Ecolas nv

Studie uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse Milieumaatschappij, MIRA MIRA/2004/06 september 2004

1

Dit rapport verschijnt in de reeks MIRA Ondersteunend Onderzoek van de Vlaamse Milieumaatschappij. Deze reeks bevat resultaten van onderzoek gericht op de wetenschappelijke onderbouwing van het Milieu- en natuurrapport Vlaanderen.

Dit rapport is ook beschikbaar via www.milieurapport.be

Contactadres: Vlaamse Milieumaatschappij – MIRA Van Benedenlaan 34 2800 Mechelen tel. 015 45 14 66 [email protected]

Wijze van citeren: Van Tomme I., De Sutter R. (2004), Berekening van het watergebruik in 2002 en analyse van het watergebruik in de periode 1991-2002, studie uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse Milieumaatschappij, MIRA, MIRA/200X/06, Ecolas nv.

2

INHOUDSTAFEL METHODIEK.................................................................................................................................................................................. 7 INLEIDING.......................................................................................................................................................................................7 SECTOR 1: BEVOLKING..............................................................................................................................................................8 SECTOR 2: INDUSTRIE................................................................................................................................................................9 SECTOR 3: ENERGIE.................................................................................................................................................................15 Algemeen.............................................................................................................................................................................15 Diepgaand onderzoek van specifieke bedrijfsresultaten in de subsector raffinage...................................15 SECTOR 4: LANDBOUW ............................................................................................................................................................17 SECTOR 6: HANDEL & DIENSTEN...........................................................................................................................................18 ANALYSE VAN HET TOTAAL WATERGEBRUIK.......................................................................................................19 W ATERGEBRUIK .........................................................................................................................................................................19 KOELWATER................................................................................................................................................................................21 BRONNEN VAN WATERGEBRUIK ..............................................................................................................................................22 Drinkwater............................................................................................................................................................................22 Grondwater..........................................................................................................................................................................22 Oppervlaktewater..............................................................................................................................................................23 Hemelwater .........................................................................................................................................................................23 Ander water.........................................................................................................................................................................24 ANALYSE VAN HET WATERGEBRUIK VAN SECTOR 1: BEVOLKING...........................................................25 W ATERGEBRUIK .........................................................................................................................................................................25 Bepaling van het drinkwatergebruik ...........................................................................................................................25 Bepaling van het grond- en hemelwatergebruik ....................................................................................................26 Bespreking van het watergebruik................................................................................................................................26 BRONNEN VAN WATERGEBRUIK ..............................................................................................................................................27 Drinkwater............................................................................................................................................................................27 Grondwater..........................................................................................................................................................................27 Hemelwater .........................................................................................................................................................................27 ANALYSE VAN HET WATERGEBRUIK VAN SECTOR 2: INDUSTRIE..............................................................29 W ATERGEBRUIK .........................................................................................................................................................................29 KOELWATER................................................................................................................................................................................29 BRONNEN VAN WATERGEBRUIK ..............................................................................................................................................30 BELANG VAN DE SUBSECTOREN .............................................................................................................................................30 BESPREKING VAN DE SUBSECTOREN.....................................................................................................................................31 Voeding.................................................................................................................................................................................31 Textiel....................................................................................................................................................................................32 Hout........................................................................................................................................................................................33 Papier....................................................................................................................................................................................34 Chemie..................................................................................................................................................................................35 Metaal....................................................................................................................................................................................37 Waterwinning......................................................................................................................................................................38 Overige.................................................................................................................................................................................39 ANALYSE VAN HET WATERGEBRUIK VAN SECTOR 3: ENERGIE..................................................................41 W ATERGEBRUIK .........................................................................................................................................................................41 KOELWATER................................................................................................................................................................................41 BRONNEN VAN WATERGEBRUIK ..............................................................................................................................................42 BELANG VAN DE SUBSECTOREN .............................................................................................................................................42 BESPREKING VAN DE SUBSECTOREN.....................................................................................................................................42 Raffinage..............................................................................................................................................................................42 Elektriciteits- en gasproductie.......................................................................................................................................46 ANALYSE VAN HET WATERGEBRUIK VAN SECTOR 4: LANDBOUW ...........................................................49 W ATERGEBRUIK .........................................................................................................................................................................49 KOELWATER................................................................................................................................................................................49 BRONNEN VAN WATERGEBRUIK ..............................................................................................................................................49 BELANG VAN DE SUBSECTOREN .............................................................................................................................................49

3

BESPREKING VAN DE SUBSECTOREN.....................................................................................................................................51 Pluimvee...............................................................................................................................................................................51 Varkens ................................................................................................................................................................................51 Rundvee ...............................................................................................................................................................................51 Ander vee.............................................................................................................................................................................51 Landbouw overige sectoren..........................................................................................................................................51 Landbouw niet onderverdeeld......................................................................................................................................51 ANALYSE VAN HET WATERGEBRUIK VAN SECTOR 6: HANDEL & DIENSTEN.......................................53 W ATERGEBRUIK .........................................................................................................................................................................53 KOELWATER................................................................................................................................................................................54 BRONNEN VAN WATERGEBRUIK ..............................................................................................................................................54 BELANG VAN DE SUBSECTOREN .............................................................................................................................................54 BESPREKING VAN DE SUBSECTOREN.....................................................................................................................................54 Hotels en restaurants.......................................................................................................................................................54 Overige sectoren...............................................................................................................................................................55 BESLUITEN.................................................................................................................................................................................57

4

Woord vooraf Deze studie heeft als doel het watergebruik in Vlaanderen tijdens de periode 1991 – 2002 te analyseren. De studie zal als onderbouw dienen voor het MIRA-T rapport 2004, met name enerzijds voor het thema “verstoring van de waterhuishouding” en anderzijds om de milieudruk van de verschillende sectoren te bepalen. Er wordt een onderscheid gemaakt naar de toepassing van het water en naar de bron van het water. Inzake toepassing onderscheidt men: •

koelwatergebruik;

•

watergebruik = alle andere watertoepassingen (proceswater, sanitair water, irrigatiewater, opname in het product, reinigingswater, etc.).

Inzake mogelijke bronnen onderscheidt men: •

drinkwater;

•

grondwater;

•

oppervlaktewater;

•

hemelwater;

•

ander water (water afkomstig van het product, ijs, afvalwater van een ander bedrijf, etc.).

De som van het watergebruik (gedefinieerd als het watergebruik voor alle toepassingen behalve koeling) en het koelwatergebruik is derhalve gelijk aan de som van alle bronnen. Oppervlaktewater wordt vaak gebruikt als koelwater; daarom wordt in deze tekst ook het oppervlaktewatergebruik voor alle toepassingen, behalve koeling, aangegeven als "oppervlaktewater excl. koelwater". Het watergebruik wordt berekend voor alle relevante sectoren volgens de indeling van sectoren in MIRA-T 2004: sector Bevolking, sector Industrie, sector Energie, sector Landbouw, sector Handel & diensten. Bij de verdere indeling van elke sector in subsectoren wordt rekening gehouden met de voorgestelde indeling in MIRA-T 2004 en de pragmatische mogelijkheden tot onderverdeling van de beschikbare gegevens.

5

Samenvatting De beschikbare gegevens uit diverse databanken beheerd door de Vlaamse overheid hebben toegelaten een duidelijk kwantitatief beeld te vormen van de evolutie van het watergebruik in Vlaanderen tijdens de periode 1991-2002. Vooral tijdens de periode 1996 - 2000 wordt er een gevoelige afname van het wateren het koelwatergebruik vastgesteld. Deze afname is terug te brengen tot een daling van het oppervlaktewatergebruik. Het grondwatergebruik is vrij constant gebleven, het drinkwatergebruik neemt zelfs in lichte mate toe terwijl het hemel- en ander watergebruik nog steeds een klein percentage vertegenwoordigen. Vanaf 2001 is er terug een stijging merkbaar van het wateren drinkwatergebruik die voornamelijk veroorzaakt wordt door de subsector overige bij de Industrie, en dit door de industriële kleinverbruikers. Dit is ook het geval voor 2002. Het watergebruik van de sector Bevolking (in hoofdzaak drinkwater) is de voorbije jaren eerder constant gebleven, wat erop wijst dat de recente inspanningen voor het stimuleren van een rationeler waterverbruik door huishoudens eventueel pas op langere termijn zichtbaar zullen worden. De opgenomen gegevens over de sector Landbouw, die voornamelijk grondwater gebruikt, benaderen steeds beter de schattingen. De sector Industrie kent in de periode 1991 – 2002 een daling van wateren koelwatergebruik, dit door een dalend gebruik van oppervlaktewater zoals hierboven reeds beschreven. Ook het grondwatergebruik door deze sector is gedaald, terwijl het drinkwatergebruik sterk is toegenomen. De sector Energie heeft in de periode 1991 – 2002 eveneens een sterk dalend koelwatergebruik, terwijl het watergebruik vrij constant is. De sector Handel & diensten tenslotte wordt gekenmerkt door een continu stijgend (drink)watergebruik tot 2002, voornamelijk veroorzaakt door de toename in het aantal bedrijven opgenomen in de databank. De daling in 2001 is te wijten aan het feit dat er minder bedrijven konden toegewezen worden aan de subsector overige bij Handel & diensten. Uit de gedetailleerde analyse van de subsector raffinage kan opgemerkt worden dat het wateren koelwaterverbruik van 3 bedrijven volledig onder het Europese gemiddelde voor wateren koelwaterverbruik liggen. Het waterverbruik van het andere bedrijf (met open koelwatercircuit) ligt veelal onder het Europese gemiddelde; het koelwaterverbruik is echter bijna 3 keer zo groot als het Europese gemiddelde. Dit is op zich geen probleem, aangezien het Europees gemiddelde bepaald is op het waterverbruik door zowel gesloten als open koelcircuits. Wijzigingen en variaties in het wateren koelwaterverbruik zijn veelal te wijten aan wijzigingen in doorzet (= geproduceerde hoeveelheid) en installaties of door onderhoud en het tijdelijk stopzetten van de productie. Uit de analyse is bovendien gebleken dat er: •

regelmatig fouten voorkomen in de databanken: verkeerde nacebel-code of omschrijving; foute toewijzing van het type water; foute weergave van cijfers, etc;

•

bij de bedrijven onduidelijkheid bestaat over de terminologie.

Het lijkt dan ook opportuun om meer aandacht te schenken aan een correcte ingave van de verschillende gegevens in de databanken. Uit het diepgaand onderzoek van de raffinagesector (zie voorgaande paragraaf) in bijzonder en de volledige studie van de databanken in het algemeen kan besloten worden dat het bepalen van de trends in waterverbruik, zeker over korte tijdsperiodes, met de nodige omzichtigheid dient te gebeuren, rekening houdend met de betrouwbaarheidmarge van de data.

6

Methodiek Inleiding In deze paragraaf zal per sector een beschrijving gegeven worden van de verschillende informatiebronnen (databanken) die werden geconsulteerd. Daarnaast zal tevens worden vermeld met welke onvolkomenheden men wordt geconfronteerd bij de analyse van het watergebruik en welke aannames daarom worden voorgesteld om dit te verhelpen. Er zijn in totaal drie databanken ter beschikking gesteld voor deze studie: de databank voor heffing op waterverontreiniging grootverbruikers (beheerd door VMM, vanaf nu als GV afgekort), de databank voor heffing op waterverontreiniging kleinverbruikers (beheerd door VMM, vanaf nu als KV afgekort) en de leidingwaterdatabank (beheerd door AMINAL afdeling Water, vanaf nu als LW afgekort). De gegevens voor het verbruiksjaar 2002 uit de GV (Excel), de KV (Text-file) en de LW (Excel) worden aangeleverd in een direct hanteerbaar formaat, zodat verdere analyse mogelijk is. Deze opmerkingen kunnen herhaald worden voor elke sector. De gegevens zijn voor alle databanken ter beschikking gesteld voor de verbruiksjaren 1991 t.e.m. 2002. De gegevens van de LW zijn evenwel niet beschikbaar of onvolledig voor 1995 en 1996.

7

Sector 1: Bevolking Voor de sector Bevolking wordt beroep gedaan op informatie uit zowel GV, KV als LW. In de GV is er een heffingscode 56 ‘lozingen uit huishoudelijke activiteiten’. In de KV zit de nodige informatie aangaande het leidingwatergebruik van huishoudens. In de LW zit de informatie aangeleverd door de drinkwatermaatschappijen eveneens aangaande het leidingwatergebruik van de huishoudens. Er kan dus een controle uitgevoerd worden door confrontatie van gegevens uit KV en LW. Verder zijn er aannames nodig aangaande het grond- en hemelwatergebruik door huishoudens. De sector Bevolking wordt volgens de indeling in MIRA-T niet verder onderverdeeld.

8

Sector 2: Industrie Voor de sector Industrie wordt vooral teruggevallen op de GV. In onderstaande tabel wordt de indeling van de sector volgens MIRA-T voorgesteld. De naamgeving die verder gehanteerd wordt per subsector wordt telkens in het vet weergegeven. Tabel 1: Indeling van de sector 2 Industrie nacebel-codes

Deelsectoren

15,16

Vervaardiging van voedings- en genotmiddelen

17,18,19

Vervaardiging van textiel, kleding, ledernijverheid en vervaardiging van schoeisel

13,14

Winning van metaalertsen en delfstoffen

20,25,36,37,45

Houtindustrie, vervaardiging van artikelen van hout, rubber- en kunststofnijverheid, overige industrie, recyclage van afval, bouwnijverheid

26

Vervaardiging van overige niet-metaalhoudende minerale producten

21,22

Papier- en kartonnijverheid, uitgeverijen, drukkerijen

24

Chemische industrie

27-35

Metallurgie, vervaardiging van producten van metaal, vervaardiging van machines, apparaten en werktuigen, vervaardiging van elektrische en elektronische apparaten en instrumenten, vervaardiging van transportmiddelen

41

Winning, zuivering en distributie van water Overige industrie

Deze indeling in 7 subsectoren werd weerhouden bij de analyse van het watergebruik. Deze indeling is gebaseerd op de nacebel-codering terwijl de GV is gebaseerd op een heffingscodering. Er is niet altijd een éénduidige relatie tussen de verschillende codes van elke coderingsmethode. In de volgende pagina’s wordt daarom aangegeven onder welke nacebelcode en MIRA-subsector elke heffingscode valt. Deze omzettingstabel is eveneens deels van toepassing voor de andere sectoren Bevolking, Energie, Landbouw en Handel & diensten. Voor de niet-éénduidige relaties wordt een pragmatische oplossing voorgesteld.

9

90 13 14 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 16 01 01 01 01 01 02 05 17 17 17 17 18 19 19 19 19 20 36 45 26 26 26 26 26 21 22 24 24 24 24 24 24 25 25 41 27 28 28 28 29 30 31 32 33 34

10

90001 13 14 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 16 1 1 1 1 1 2 5 17 17 17 17 18 19 19 19 19 20 36 45 26 26 26 26 26 21 22 24 24 24 24 24 24 25 25 41 27 28 28 28 29 30 31 32 33 34

15.11 15.11 15.11 15.12 15.12 15.12 15.13 15.13 15.20 15.3 15.3 15.3 15.3 15.3 15.4 15.5 15.5 15.62 15.7 15.8 15.83 15.84 15.89 15.91 15.96 15.96 15.97 15.98

10 41 41 39 39 39 49 49 47 1 2 14 19 20 31 53 53 42 6 6 44 7 17 9 5 5 34 30

1 1 1 1 1

28 28 28 28 28

a b c d e

destructiebedrijven varkensslachthuizen andere slachthuizen pluimveeslachterijen1 pluimveeslachterijen2 pluimveeslachterijen3 worst en ham andere vleeswaren visconserven aardappelzetmeelverwerking aardappelverwerking fruitconserven groenteconserven groentewasserijen margarine en olie zuivelindustrie nt gesan. zuivelindustrie wel gesan. stijfsel en zetmeel diervoeders andere voeding suikerfabrieken chocolade en suikerwerk gist en spiritus destilleerderijen brouwerijen brouwerijen mouterijen limonades tabaksprod. pluimvee varkens rundvee ander vee landbouw overige

17.1 17.2 17.3 17.4

45 45 45 45

a b c d

spinnerij weverij textielveredeling wolwasserij

19.1 19.1 19.1 19.1

22 22 22 22

a b c e

chroomleerlooierijen plantaard. Leerlooierij witleerlooi zeemleerlooi

36.63

24

26.1 26.2 26.3 26.4 26.7 21 22 24 24 24.30 24.51 24.51 24.52 25.10 25.20

3 13 25 3

27 28 28 28.51 29

33 23 32 15 32

35 18 8 8 27 40 52 36 50 38

a b a b c a b

a b

a b

kaarsen vervaardiging glas emailleerderijen keramiek aardewerk en cement natuursteen papierindustrie grafisch en papier a minerale chemie b organische chemie lak en verf poets en smeermiddelen zeepfabrieken parfum en cosmetica vulkanisering en rubber plastiekverwerking metallurgie ijzerbeitserij metaalindustrie galvanisatie metaalindustrie

RWZI's winning van metaalertsen overige winning delfstoffen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen vervaardiging van voedings- en genotmiddelen akkerbouw, tuinbouw en veeteelt akkerbouw, tuinbouw en veeteelt akkerbouw, tuinbouw en veeteelt akkerbouw, tuinbouw en veeteelt akkerbouw, tuinbouw en veeteelt bosbouw visteelt vervaardiging van textiel en kleding + leder + schoeisel vervaardiging van textiel en kleding + leder + schoeisel vervaardiging van textiel en kleding + leder + schoeisel vervaardiging van textiel en kleding + leder + schoeisel vervaardiging van textiel en kleding + leder + schoeisel leernijverheid en schoeisel leernijverheid en schoeisel leernijverheid en schoeisel leernijverheid en schoeisel houtindustrie overige industrie bouwnijverheid vervaardiging van overige niet-metaalhoudende minerale vervaardiging van overige niet-metaalhoudende minerale vervaardiging van overige niet-metaalhoudende minerale vervaardiging van overige niet-metaalhoudende minerale vervaardiging van overige niet-metaalhoudende minerale papier- en kartonnijverheid + uitgeverijen, drukkerijen papier- en kartonnijverheid + uitgeverijen, drukkerijen chemische industrie chemische industrie chemische industrie chemische industrie chemische industrie chemische industrie rubber en kunststofnijverheid rubber en kunststofnijverheid winning, zuivering en distributie van water metallurgie prod. v. metaal prod. v. metaal vervaardiging van machines, apparaten en werktuigen vervaardiging kantootmach. en computers vervaardiging electrische en electronische app. vervaardiging audio,vodeo,telecom vervaardiging med.app.,precisie app. vervaardiging transportmiddelen vervaardiging transportmiddelen

producten producten producten producten producten

RWZI's Hout Hout Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Voeding Pluimvee Varkens Rundvee Ander vee Akker- en tuinbouw bosbouw visteelt Textiel Textiel Textiel Textiel Textiel Textiel Textiel Textiel Textiel Hout Hout Hout Hout Hout Hout Hout Hout Papier Papier Chemie Chemie Chemie Chemie Chemie Chemie Hout Hout Waterwinning Metaal Metaal Metaal Metaal Metaal Metaal Metaal Metaal Metaal Metaal

MIRA sector

terminologie van dit rapport

Deelsector MIRA

heffingssector

heffingssector

betreffende nacebel

Nacebel = activiteit

NACE-afdeling

Tabel 2: Omzetting heffingscodes naar nacebel-codes en MIRA-subsectoren

Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Landbouw Landbouw Landbouw Landbouw Landbouw Landbouw Landbouw Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie Industrie

35 90002 90003 90004 37 747 10 11 12 231 232 233 40 402 50 51 52 500 501 502 503 504 55 55 60 61 62 63 64 65 66 67 75 80 70 71 72 73 91 92 99 74 742 743 744 745 746 748 9301 9301 85 93 9303 9304 9305

74.7

46

vatenreiniging

40.1 50

12 16 4

electriciteitscentrales gasfabrieken garages,transportwerkplaatsen

50 50.1 50.2 50.3 50.4 55 55

4 4 4 4 4 21 21

garages,transportwerkplaatsen garages,transportwerkplaatsen garages,transportwerkplaatsen garages,transportwerkplaatsen garages,transportwerkplaatsen a hotels,rest,café b pensions,campings,pretparken

92.61

54

zwembaden

74.3

26

laboratoria

93.01 93.01 85.141

51 51 26

a natwasserijen b droogkuis laboratoria

55 56

11

andere lozingen huishoudelijke act.

vervaardiging transportmiddelen afvalverwerking afvalverwerking afvalverwerking recyclage van afval industriële reiniging winning van steenkool, bruinkool en turf winning van aardolie, aardgas en aanverwante diensten winning van uranium- en thoriumerts vervaardiging van cokesovenproducten vervaardiging van geraffineerde aardolieproducten bewerking van splijt- en kweekstoffen prod. en distr. van elektriciteit prod. en distr. van gas benzinetankstations groot- en kleinhandel, reparaties auto's en huishoudartikelen groot- en kleinhandel, reparaties auto's en huishoudartikelen groot- en kleinhandel, reparaties auto's en huishoudartikelen groot- en kleinhandel, reparaties auto's en huishoudartikelen groot- en kleinhandel, reparaties auto's en huishoudartikelen groot- en kleinhandel, reparaties auto's en huishoudart. groot- en kleinhandel, reparaties auto's en huishoudart. hotels en restaurants hotels en restaurants vervoer, opslag, comm., zonder tankstation vervoer, opslag, comm., zonder tankstation vervoer, opslag, comm., zonder tankstation vervoer, opslag, comm., zonder tankstation vervoer, opslag, comm., zonder tankstation financiële instellingen financiële instellingen financiële instellingen openbaar bestuur onderwijs o.a. onroerende goed., gemeenschapsvoorz., soc.-cult. diensten o.a. onroerende goed., gemeenschapsvoorz., soc.-cult. diensten o.a. onroerende goed., gemeenschapsvoorz., soc.-cult. diensten o.a. onroerende goed., gemeenschapsvoorz., soc.-cult. diensten o.a. onroerende goed., gemeenschapsvoorz., soc.-cult. diensten o.a. onroerende goed., gemeenschapsvoorz., soc.-cult. diensten o.a. onroerende goed., gemeenschapsvoorz., soc.-cult. diensten overige zakelijke dienstverlening overige zakelijke dienstverlening overige zakelijke dienstverlening overige zakelijke dienstverlening overige zakelijke dienstverlening overige zakelijke dienstverlening overige zakelijke dienstverlening wassen en chemisch reinigen wassen en chemisch reinigen gezondheidszorg en maatsch. dienstverlening gezondheidszorg en maatsch. dienstverlening gezondheidszorg en maatsch. dienstverlening gezondheidszorg en maatsch. dienstverlening gezondheidszorg en maatsch. dienstverlening gezondheidszorg en maatsch. dienstverlening gezondheidszorg en maatsch. dienstverlening

Metaal Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Hout Overige handel&diensten Electriciteit/gas Electriciteit/gas Electriciteit/gas Electriciteit/gas Raffinage Electriciteit/gas Electriciteit/gas Electriciteit/gas Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Hotels en restaurants Hotels en restaurants Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige handel&diensten Overige industrie Bevolking

MIRA sector

terminologie van dit rapport

Deelsector MIRA

heffingssector

heffingssector

betreffende nacebel

Nacebel = activiteit

NACE-afdeling 35 90 90 90 37 74 10 11 12 23 23 23 40 40 50 51 52 50 50 50 50 50 55 55 60 61 62 63 64 65 66 67 75 80 70 71 72 73 91 92 99 74 74 74 74 74 74 74 93 93 85 93 93 93 93

Industrie Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Industrie Handel & diensten Energie Energie Energie Energie Energie Energie Energie Energie Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Handel & diensten Industrie Bevolking

Aansluitend op Tabel 2 kunnen nog een aantal opmerkingen geformuleerd worden. De heffingssector 55 ‘andere’ bevat inderdaad alle andere verbruiken die niet aan een bepaalde heffingscode kunnen toegewezen worden. Omdat het watergebruik onder deze code 55 significant is, werd de inspanning geleverd om zoveel mogelijk records onder deze code 55 toe te schrijven aan een welbepaalde industriële deeltak, dit aan de hand van de nacebel-code of de omschrijving die bij de records onder code 55 soms in een extra kolom wordt vermeld. Voor grote koelwatergebruiken onder code 55 werd zelfs informatie opgevraagd tot op dossierniveau om ze te kunnen indelen bij een specifiekere (sub)sector. Zodoende kunnen deze herwerkte records toegewezen worden aan één van de zeven bovenvermelde MIRA-T subsectoren. Er kan worden opgemerkt dat vanaf verbruiksjaar 1999 er meer en meer nacebel-codes worden vermeld naast de heffingscodes wat de indeling vergemakkelijkt. Vanaf het verbruiksjaar 2001 worden enkel nog nacebel-codes vermeld (zonder verdere omschrijving), hierdoor waren er voor het jaar 2001 veel meer dossiers met heffingscode 55 die niet verder konden ingedeeld worden. Voor het verbruiksjaar 2002 werd dit euvel opgelost, en werden aan meer dossiers een nacebel-code gegeven, waardoor meer dossiers met heffingscode 55 verder konden toegewezen worden. Wanneer voor alle records de nacebel-code zou worden vermeld, kan eventueel in de toekomst direct op nacebel-code worden geselecteerd voor verdere onderverdeling in MIRA-subsectoren. Het blijft nochtans noodzakelijk om een 8e subsector ‘overige industrie’ in het leven te roepen, waarin alle verbruiken, die niet aan een bepaalde subsector kunnen worden toegewezen, worden ondergebracht. In deze 8e subsector worden eveneens de verbruikers toegevoegd uit de KV die aangegeven staan als ‘industriële kleinverbruikers’. Voor de jaren 1991 tot 1998 werden de gegevens direct in xls-format aangeleverd; voor de periode 1999 - 2000 was dit in txt-format, en voor 2001 in mdb-format. Deze gegevens werden binnengelezen in Excel en gecontroleerd op fouten bij omzetting van txt- of mdb- naar xlsformat. Voor het verbruiksjaar 2002 werden 2 excel-bestanden aangeleverd, één van de landbouwactiviteiten, en één van de niet-landbouwactiviteiten. Daarnaast werd voor de jaren 1999 en 2000 een bestand aangeleverd dat wijzigingen (inzake heffingscode of verbruiken) bevat t.o.v. het bestand met verbruiken. Deze wijzigingen (voor alle verbruiken > 10.000 m³ per jaar) werden doorgevoerd in het originele bestand. Zoals reeds hoger vermeld, wordt daarna voor alle jaren d.m.v. de nacebel-code de dossiers met heffingscode 55 verder onderverdeeld. Bovendien wordt er een controle uitgevoerd op de koelwatergebruiken (> 1 miljoen m³ voor de periode 1991 - 2000 en vanaf het jaar 2001 > 10.000 m³), om zodoende de nauwkeurigheid iets te verhogen, aangezien er meer dossiers waren met heffingscode 55 zonder verdere omschrijving) door deze per dossier te vergelijken met het vorig heffingsjaar, opdat er verkeerdelijk geen koelwatergebruiken bij watergebruiken worden ingedeeld. Voor het gebruiksjaar 2001 werd er in de databank een heffingspercentage toegekend aan bepaalde dossiers indien er waterzuivering of andere milieutechnische maatregelen voorzien zijn. Het reële watergebruik bij deze dossiers wordt dan ook bepaald door het product van dit percentage met het watergebruik. Daarnaast wordt er sinds 2001 ook gebruik gemaakt van nacebel-lettercodes (Tabel 3). Deze nacebel-lettercodes werden, voor de dossiers met heffingscode 55, en indien mogelijk, ook nog omgezet naar nacebel-cijfercodes zodat verdere berekeningen konden gemaakt worden. Voor 2002 zijn er een groot aantal nacebel-lettercodes bijgekomen die moesten omgezet worden. Indien onder een nacebel-lettercode meerdere nacebel-cijfercodes vallen die onder dezelfde MIRA-(sub)sector vallen, dan werd de laagste nacebel-cijfercode gebruikt voor verdere berekeningen. Zowel dossiers met nacebel-lettercode A, C en D als dossiers met nacebelcijfercode 1, 5 en 23 bleven echter heffingscode 55 behouden, gezien deze niet dossiers niet verder toegewezen konden worden aan één welbepaalde MIRA-T subsector. De gegevens worden vervolgens ingelezen in een Access-databestand, wat toelaat de nodige bewerkingen op de gegevens uit te voeren. De totale verbruiken per heffingscode die men verkrijgt worden omgezet naar verbruiken per MIRA-T subsector, gebruikmakend van de hoger vermelde Tabel 2. Opnieuw worden merkwaardige verschuivingen in watergebruiken per MIRAT subsector nagekeken per heffingscode en zonodig per dossiernummer. 12

Bovendien worden er door het uitvoeren van meer diepgaand onderzoek in de subsector raffinage (zie 0 en 0) voor een beperkt aantal dossiers, correcties uitgevoerd in het waterverbruik in diverse subsectoren van de Industrie (nl. chemie, hout en overige). Hierdoor zal er in dit rapport in vergelijking met de voorgaande rapporten, voor diverse jaren een verschil opgemerkt worden in deze subsectoren.

13

Methodiek

ECOLAS HET RUIMTEGEBRUIK IN VLAANDEREN

Tabel 3: Omzetting van nacebel-lettercodes naar nacebel-cijfercodes nacebellettercode

nacebel-betekenis

onderliggende Terminologie van dit rapport nacebel-cijfercodes

MIRA sector

A

Landbouw, jacht en bosbouw

01, 02

Landbouw

C

Winning van delfstoffen

10, 11, 12, 13, 14

Energie

D

Industrie

15 t.e.m. 37

Industrie

DB

Vervaardiging van textiel en kleding

17, 18

Textiel

Industrie

DD

Houtindustrie en vervaardiging van artikelen uit hout

20

Hout

Industrie

DE

Papier- en kartonnijverheid, uitgeverijen en drukkerijen

21, 22

Papier

Industrie

DJ

Metallurgie en vervaardiging van producten van metaal

27, 28

Metaal

Industrie

DL

Vervaardiging van elektrische en elektronische apparaten en instrumenten

30, 31, 32, 33

Metaal

Industrie

DM

Vervaardiging van transportmiddelen

34, 35

Metaal

Industrie

DN

overige industrie

36, 37

Hout

Industrie

F

bouwnijverheid

45

Hout

Industrie

G

Groot- en kleinhandel; reparatie van auto's en huishoudelijke artikelen

50, 51, 52

Overige handel & diensten

Handel & diensten

H

Hotels en restaurants

55

Hotels & restaurants

Handel & diensten

I

Vervoer, opslag en communicatie

60, 61, 62, 63, 64


Handel & diensten

J

Financiële instellingen

65, 66, 67


Handel & diensten

K

Onroerende goederen, verhuur en diensten aan bedrijven

70, 71, 72, 73, 74


Handel & diensten

L

Openbaar bestuur, algemene collectieve diensten en verplichte sociale verzekering 75


Handel & diensten

M

Onderwijs

80


Handel & diensten

N

Gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening

85


Handel & diensten

O

Gemeenschapsvoorzieningen, sociaal-culturele en persoonlijke diensten

90, 91, 92, 93


Handel & diensten

P

Particuliere huishoudens met werknemers

95


Handel & diensten

14


Methodiek

Sector 3: Energie Algemeen Voor de sector Energie wordt enkel teruggevallen op de GV. De indeling in subsectoren zoals voorgesteld in MIRA-T is niet praktisch werkbaar rekening houdend met de heffingscodes uit de GV. Er wordt voorgesteld om de sector Energie onder te verdelen in twee subsectoren met name raffinage enerzijds en productie van elektriciteit en gas anderzijds. De subsector raffinage bevat enkel bijgestelde records uit heffingscode 55 maar heeft een heel specifiek en significant watergebruik. De subsector elektriciteits- en gasproductie bevat de heffingscode 12 en 16 alsook bijgestelde records uit heffingscode 55 en is met name gekend door een heel hoog koelwatergebruik. In onderstaande tabel wordt de indeling van de sector volgens MIRA-T voorgesteld. De naamgeving die verder gehanteerd wordt per subsector wordt telkens in het vet weergegeven. Tabel 4: Indeling van de sector 3 Energie nacebel-codes

deelsectoren

23.2

Vervaardiging van geraffin(age)eerde aardolieprodukten

10,11,12,23.1,23.3,40

Winning van steenkool, bruinkool en turf, winning van aardolie en aardgas en aanverwante diensten, winning van uranium- en thoriumerts, vervaardiging van cokesovenproducten, bewerking van splijt- en kweekstoffen, productie van elektriciteit, gas, stoom en warm water

Diepgaand onderzoek van specifieke bedrijfsresultaten in de subsector raffinage Het doel van dit luik is nagaan wat het waterverbruik is in de verschillende bedrijven die tot de subsector raffinage behoren. Hiertoe werd eerst per jaar nagegaan welke dossiernummers er allemaal tot de subsector raffinage behoren. Vervolgens werden per jaar alle voorkomende dossiernummers (28 in totaal) terug manueel opgezocht zodat een volledig beeld over de jaren heen over het voorkomen en het verbruik van de verschillende dossiernummers kon geschetst worden. Zowel in het aantal dossiernummers als in het waterverbruik bij de verschillende dossiernummers werden er over de jaren heen soms sterke variaties opgemerkt. Dit was te wijten aan het feit dat: •

sommige dossiernummers het ene jaar opgesplitst werden naargelang de verschillende activiteiten en /of;

•

de heffingscode en/of de omschrijving of de nacebel-code per dossiernummer niet steeds consequent dezelfde was.

Dit heeft er toe geleid dat in het verleden enerzijds sommige dossiernummers (veelal met eerder kleine verbruiken) onterecht bij de subsector raffinage terecht gekomen zijn, en anderzijds sommige dossiernummers (veelal met grote verbruiken) die tot de subsector raffinage zouden moeten behoren, bij een andere subsector (industrie overige, industrie chemie of industrie hout) ondergebracht zijn. Het is dus van groot belang dat, indien bij een dossiernummer heffingscode 55 voorkomt (zie ook 0), een correcte nacebel-code gegeven wordt. Aangezien niet voor alle relevante dossiernummers de naam en adres van het bedrijf gekend waren, werd dit via de GV opgevraagd zodat kon gecheckt worden welke bedrijven aanwezig waren in de GV en in de loop der jaren (al dan niet terecht) ondergebracht geweest zijn in de subsector raffinage. Er werd tevens nagegaan hoeveel verschillende raffinaderijen er effectief actief waren in de periode 1991 – 2002 (AMINAL Afdeling Algemeen Milieu- en Natuurbeleid, 2002; EC, 2003; Belgische Petroleum Federatie, 2004). Hieruit bleek dat in deze periode in de GV slechts vier bedrijven vermeld worden, daar waar de andere bronnen gewag maken van vijf bedrijven. Dit is te wijten aan het feit dat één van de bedrijven geen apart dossiernummer heeft. Dit bedrijf heeft onderlinge afspraken gemaakt met een ander bedrijf uit de raffinagesector om onder één dossiernummer in de heffingendatabank van de grootverbruikers vermeld te worden. Dit heeft zijn consequenties naar o.a. het 15


Methodiek

doorgeven van de waterbronnen en het waterverbruik; naast b.v. het feit dat er slechts één waterzuiveringsinstallatie en milieuvergunning (met lozingsnormen) is. Voor de verschillende bedrijven die effectief behoren tot de raffinagesector werden vervolgens de verschillende waterverbruiken meer in detail geanalyseerd. In 0 wordt getracht om een verklaring te geven voor het stijgen en dalen van het waterverbruik. Hiervoor werd gebruik gemaakt van: •

verschillende literatuurbronnen (AMINAL Afdeling Algemeen Milieu- en Natuurbeleid, 2002; EC, 2003);

•

beoordeling door een interne deskundige;

•

gegevens verstrekt door het bedrijf zelf (opgevraagd via telefoon en e-mail).

Door dit diepgaand onderzoek kon tijdens het opstellen van dit rapport daarenboven voor diverse voorgaande verbruiksjaren een correctie uitgevoerd worden van het waterverbruik in verschillende subsectoren. Dossiers die in principe in de subsector raffinage thuis horen, maar die in het verleden verkeerdelijk in een andere subsector (nl. industrie hout, industrie chemie, industrie overige en energie raffinage) terecht gekomen zijn (reden: zie één van de voorgaande paragrafen) werden verplaatst naar de subsector raffinage. Hierdoor is er een daling, respectievelijk een stijging, van het aantal dossiernummers en de diverse waterverbruiken in de eerder vermelde subsectoren van de Industrie respectievelijk subsector raffinage. Het betreft evenwel een eerder beperkt aantal dossiers waarbij een correctie werd uitgevoerd. Hierdoor zal er in dit rapport in vergelijking met de voorgaande rapporten, voor diverse jaren een verschil opgemerkt worden in deze subsectoren. Ecolas heeft in de mate van het mogelijke de gegevens van de verschillende bedrijven uit de raffinagesector confidentieel behandeld. Ecolas wenst te benadrukken dat deze gegevens om vertrouwelijkheidsredenen niet voor andere doeleinden dan deze studie kunnen gebruikt worden.

16


Methodiek

Sector 4: Landbouw Voor de sector Landbouw wordt enkel teruggevallen op de GV. De indeling in subsectoren zoals voorgesteld in MIRA-T is niet praktisch werkbaar rekening houdend met de heffingscodes uit de GV. Met name bestaan er heffingscodes voor pluimvee, varkens, rundvee, ander vee en landbouw overige. Al deze heffingscodes vallen onder nacebel-code 01 akkerbouw, tuinbouw, etc. Er zijn geen heffingscodes die onder nacebel-code 02 bosbouw en nacebel-code 05 visteelt vallen. Zodoende wordt besloten de 5 heffingscodes hierboven vermeld als subsector te behouden om voldoende detailniveau te verkrijgen. Naast deze 5 subsectoren komt er voor het verbruiksjaar 2001 nog een extra 6e subsector bij met heffingscode 28. Het gaat hier om een groot aantal dossiers waarbij de heffingssector niet verder onderverdeeld werd naar b.v. 28a, …, 28e. Zodoende wordt er een extra subsector voorgesteld die de naam "landbouw niet onderverdeeld" krijgt. Deze 6e subsector is echter terug overbodig in 2002. Er wordt verder opgemerkt dat niet alle landbouwactiviteiten zijn opgenomen in de GV, dit omdat landbouwers de keuze kunnen maken om zich te registreren als groot- of kleinverbruikers. Het is zodoende zeker dat er een heel aantal landbouwers in de KV zitten, maar er niet kunnen uit gehaald worden omdat er in de KV logischerwijze geen code wordt meegegeven omtrent de beroepsactiviteit. Dit impliceert dat het totaal watergebruik van de sector Landbouw op een andere manier zal moeten ingeschat worden. De onderverdeling in subsectoren blijft toch relevant omdat de relatieve waarde in watergebruik van elke subsector wordt uitgedrukt en omdat de onderverdeling per waterbron aangeduid wordt per subsector. In onderstaande tabel wordt de indeling van de sector volgens MIRA-T voorgesteld. De naamgeving die verder gehanteerd wordt per subsector wordt telkens in het vet weergegeven. Tabel 5: Indeling van de sector 4 Landbouw nacebel-codes

deelsectoren

1.1, 1.3,1.4,1.5, Akker- en tuinbouw, gemengd bedrijf, diensten verwant aan landbouw en veeteelt, 2, 5 jacht, bosbouw, visserij 1.21

Rundveehouderij

1.22, 1.25

Schapen, geiten- en overige hoefdierenhouderij, overig dierenfokkerijen (overig vee)

1.23

Varkenshouderij

1.24

Pluimveehouderij Landbouw niet onderverdeeld

17


Methodiek

Sector 6: Handel & diensten Voor de sector Handel & diensten wordt enkel teruggevallen op de GV. De indeling in subsectoren zoals voorgesteld in MIRA-T is niet praktisch werkbaar rekening houdend met de heffingscodes uit de GV. Er wordt voorgesteld om de subsector hotels en restaurants te onderscheiden als subsector en al de overige nacebel-codes onder een tweede subsector onder te brengen. De reden hiervoor berust in het feit dat enkel voor de nacebel-code 55 hotels en restaurants er een éénduidig verband met de heffingscode 21 bestaat. Voor de andere nacebel-codes onder de sector Handel & diensten is er ofwel geen éénduidige relatie (heffingscode 4), ofwel zitten de records onder heffingscode 55. Een verdere motivatie voor het niet verder onderverdelen in subsectoren is het geringe totale watergebruik voor de hele sector en het vrij gelijkaardige ‘patroon’ of ‘trend’ van elk van deze nacebel-sectoren onder Handel & diensten (met name vooral leidingwatergebruik voor sanitaire doeleinden). In onderstaande tabel wordt de indeling van de sector volgens MIRA-T voorgesteld. De naamgeving die verder gehanteerd wordt per subsector wordt telkens in het vet weergegeven. Tabel 6: Indeling van de sector 6 Handel & diensten nacebel-codes

Deelsectoren

55

Hotels en restaurants

50-52, 60-67, 70-75, 80, 85, 90-93, 95, 99,

Groot- en kleinhandel, handelsbemiddeling, vervoer te land, over water, luchtvaart, vervoerondersteunende activiteiten, post- en telecommunicatie, financiële instellingen en hulpbedrijven, verzekeringsinstellingen, verhuur en handel in onroerende goederen, verhuur zonder bedieningspersoneel, informatica, speur- en ontwikkelingswerk, overige zakelijke dienstverlening, afvalverwerking, openbaar bestuur, onderwijs, gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening, diverse verenigingen, recreatie, cultuur en sport, particuliere huishoudens met werknemers, overige diensten, extraterritoriale organisaties en lichamen

18


Analyse van het totaal watergebruik

Analyse van het totaal watergebruik Watergebruik Er wordt een onderscheid gemaakt naar de toepassing van het water en naar de bron van het water. Inzake toepassing onderscheidt men: •

koelwatergebruik;

•

watergebruik = alle andere watertoepassingen (proceswater, sanitair water, irrigatiewater, opname in het product, reinigingswater, etc.).

Inzake mogelijke bronnen onderscheidt men: •

drinkwater;

•

grondwater;

•

oppervlaktewater;

•

hemelwater;

•

ander water (water afkomstig van het product, ijs, afvalwater van een ander bedrijf, etc.).

De som van het watergebruik (gedefinieerd als het watergebruik voor alle toepassingen behalve koeling) en het koelwatergebruik is derhalve gelijk aan de som van alle bronnen. Oppervlaktewater wordt vaak gebruikt als koelwater; daarom wordt in deze tekst ook het oppervlaktewatergebruik voor alle toepassingen, behalve koeling, aangegeven als "oppervlaktewater excl. koelwater". Het watergebruik in Vlaanderen is in de periode 1991 – 2002 duidelijk gedaald van 915 miljoen m³ in 1991 naar 787 miljoen m³ in 2002 (Figuur 1). De eerste vijf jaar is er een vrij stagnerend watergebruik maar vanaf 1996 tot 2000 wordt er een lineaire afname van het watergebruik vastgesteld (van 894 miljoen m³ in 1996 naar 715 miljoen m³ in 2000 of 179 miljoen m³ in 5 jaar tijd). Vanaf 2001 is er terug een stijging van het totaal waterverbruik, deze is volledig te wijten aan de stijging in het waterverbruik van de subsector overige bij de Industrie (zie ook 0 t.e.m. 0 en 0). Figuur 1 maakt eveneens duidelijk dat de daling van het watergebruik tot 2000 niet veroorzaakt wordt door een daling van het drinkwatergebruik (387 miljoen m³ in 1996 t.o.v. 389 miljoen m³ in 2000) of het grondwatergebruik (133 miljoen m³ in 1997 t.o.v. 130 miljoen m³ in 2000), maar door een daling van het oppervlaktewatergebruik (een daling van 646 miljoen m³ in de periode 1997 – 2000 terwijl het koelwatergebruik een daling van 535 miljoen m³ kende in diezelfde periode, leidend tot een daling van oppervlaktewatergebruik van ongeveer 110 miljoen m³ voor toepassingen exclusief koelwater zoals weergegeven op de figuur). De stijging in 2001 en 2002 in totaal watergebruik is voornamelijk te wijten aan de stijging in het drinkwatergebruik en voor 2001 in mindere mate ook van het grondwatergebruik (met 7 miljoen m³). Tenslotte kan er vermeld worden dat de duidelijke knik in 1996 voor ander water eventueel het gevolg kan zijn van een verkeerdelijk toekennen van een hoeveelheid oppervlaktewater aan de kolom ander water. Daarnaast is er ook een plotse stijging en daling in 1996 voor grondwater, als gevolg van een sterke toename in de subsector ‘watervoorziening’ van de sector Industrie; deze knik kan eventueel het gevolg zijn van een verkeerdelijk onderbrengen van ruwwaterproductie uit grondwaterbronnen. Gezien in de eerste paragraaf wordt bewezen dat vooral het oppervlaktewatergebruik daalt tot 2000 (wellicht als gevolg van heffingsstijgingen), is het geen verrassing dat vooral het watergebruik in de Industrie gevoelig is gedaald tot 2000. Dit wordt geïllustreerd aan de hand van Figuur 2. De stijging vanaf 2001 is bijna volledig te wijten aan een stijging van het drinkwatergebruik in de subsector industrie overige.

19



TOTAAL WATERGEBRUIK IN VLAANDEREN

watergebruik

drinkwater

grondwater

hemelwater

ander water

oppwater excl. koelwater

1.000.000.000 900.000.000

Watergebruik (m³)

800.000.000 700.000.000 600.000.000 500.000.000 400.000.000 300.000.000 200.000.000 100.000.000 0 1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

Jaar

Figuur 1: Watergebruik in Vlaanderen Het watergebruik in de Industrie daalt van 516 miljoen m³ in 1996 naar 315 miljoen m³ in 2000, m.a.w. een daling van 201 miljoen m³ in 5 jaar tijd (Figuur 2). Vanaf 2001 is er terug een stijging van het totaal waterverbruik in Vlaanderen. Dit wordt veroorzaakt door een stijging van het waterverbruik bij de Industrie. Het watergebruik door de sectoren Landbouw, Bevolking en Energie is vrij stagnant; het watergebruik stijgt in 2002 voor de sector Handel & diensten terug naar ongeveer het niveau van 1999 en 2000. Algemeen gezien is de trend van het totaal watergebruik in Vlaanderen gelijklopend met de trend van het watergebruik in de Industrie. TOTAAL WATERGEBRUIK IN VLAANDEREN

watergebruik totaal

bevolking

landbouw

industrie

energie

handel en diensten

1.000.000.000 900.000.000

Watergebruik (m³)

800.000.000 700.000.000 600.000.000 500.000.000 400.000.000 300.000.000 200.000.000 100.000.000 0 1990

1992

1994

1996

1998 Jaar

Figuur 2: Watergebruik in Vlaanderen per sector

20

2000

2002



Koelwater Het koelwatergebruik in Vlaanderen kende een heel sterke en continue daling in het voorbije decennium. Met name daalde het koelwatergebruik van 4.451 miljoen m³ in 1992 naar ca. 3.194 miljoen m³ in 2001 om vervolgens ongeveer gelijk te blijven in 2002 (ca. 3.199 miljoen m³). Aangezien bijna uitsluitend oppervlaktewater voor koeldoeleinden wordt toegepast, is deze daling ook terug te vinden in het gebruik van oppervlaktewater. In Figuur 3 is merkbaar dat de daling iets sterker is in de periodes 1992 - 1994 en 1998 - 2000, niet toevallig de periodes volgend op de invoering van heffingsstijgingen. De daling van het koelwatergebruik in 2001 t.o.v. de periode 1999 – 2000 is voornamelijk te wijten aan de sector Energie. koelwater

TOTAAL KOELWATERGEBRUIK IN VLAANDEREN

oppervlaktewater

5.000.000.000 4.500.000.000 4.000.000.000

Watergebruik (m³)

3.500.000.000 3.000.000.000 2.500.000.000 2.000.000.000 1.500.000.000 1.000.000.000

sterkere daling koelwatergebruik door verhoging van de heffingen

500.000.000 0 1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

Jaar

Figuur 3: Koelwatergebruik in Vlaanderen Het koelwater wordt volledig opgenomen door de sectoren Energie (81 %, waarvan elektriciteitgas 92 % en raffinage 8 %) en Industrie (19 %, waarvan subsectoren chemie 91 % en voeding 8 % vertegenwoordigen).

21



Bronnen van watergebruik Drinkwater Het drinkwatergebruik is tijdens de periode 1991 – 2002 toegenomen van 362 miljoen m³ in 1991 naar 442 miljoen m³ in 2002. De sector Bevolking neemt ongeveer 51 % van het totale drinkwatergebruik voor zijn rekening, de Industrie 89 %; de sectoren Handel & diensten (6 %), Energie (3 %) en Landbouw (2 %) hebben een kleiner drinkwatergebruik. Een toename van het drinkwatergebruik tijdens de periode 1991 – 2001 is aanwezig in drie sectoren: Industrie (69 miljoen m³, waarbij de grootste stijging in 2001 gerealiseerd werd), Bevolking (4 miljoen m³) en Handel & diensten (12 miljoen m³, evenwel zeer fluctuerend). drinkwatergebruik Bevolking Landbouw Industrie 3%

6%

Energie Handel&diensten

51%

38%

2%

Figuur 4: Drinkwatergebruik in de diverse sectoren (2002) Grondwater Het grondwatergebruik in Vlaanderen (zie Figuur 1) kende een stijging midden de jaren negentig, en varieert in de periode 1997 – 2002 tussen 126 en 137 miljoen m³. De sector Industrie (59 %) is de belangrijkste grondwatergebruiker, gevolgd door de sectoren Landbouw (23 %), Bevolking (14 %) en Handel & diensten (4 %). Hierbij kan opgemerkt worden dat de omvang van het grondwatergebruik in de sector Industrie wellicht ook beter gekend is dan in de sectoren Landbouw en Bevolking (Figuur 5).

22



grondwatergebruik Bevolking Landbouw Industrie 0%

4%

Energie 14%

Handel&diensten

23%

59%

Figuur 5: Grondwatergebruik in de diverse sectoren (2002) Oppervlaktewater Het oppervlaktewatergebruik daalde in de jaren ’90 van 4.690 miljoen m³ in 1992 naar 3.371 miljoen m³ in 2002 (zie Figuur 3). Er is in 2002 enkel een significant oppervlaktewatergebruik in de sectoren Energie (78 %) en Industrie (22 %, waarvan subsectoren chemie 80 %, voeding 6 %, metaal en hout resp. 5 en 4 % vertegenwoordigen). Hemelwater Het hemelwatergebruik (Figuur 6) steeg lichtjes in periode 1991 – 2002 van 28 miljoen m³ in 1991 naar 32 miljoen m³ in 2002, waarbij sinds 2000 een stagnerende trend wordt opgemerkt. Dit gebruik ligt voornamelijk bij de Bevolking (61 %), bij de Industrie (23 %), en in mindere mate bij Energie (7 %) en bij Handel & diensten en Landbouw (resp. 5 en 4 %). hemelwatergebruik Bevolking Landbouw Industrie

7%

5%

Energie Handel&diensten

23%

61% 4%

Figuur 6: Hemelwatergebruik in de diverse sectoren (2002)

23



Ander water Het gebruik van water uit andere bronnen kende geen significante trend t.e.m. 1997, maar varieert in de periode 1998 – 2002 tussen ca. 13 en 19 miljoen m³. Er is vooral ander watergebruik in de sector Industrie (78 %), naast de sectoren Handel & diensten (16 %) en Landbouw (5 %).

24

Analyse van het watergebruik van sector 1: Bevolking


Analyse van het watergebruik van sector 1: Bevolking Watergebruik Bepaling van het drinkwatergebruik Op basis van de gegevens afgeleid uit de KV wordt vastgesteld dat het jaarlijks totaal leidingwatergebruik in Vlaanderen in de periode 1991 – 2002 schommelt tussen de 218 en 248 miljoen m³. Er wordt verder verondersteld dat het (huishoudelijk) watergebruik uit de GV is opgenomen in de LW en dus niet hoeft bijgeteld te worden. De gegevens uit de LW zijn eveneens bruikbaar voor een analyse van het huishoudelijk leidingwatergebruik in Vlaanderen. Hierbij worden de gegevens van de jaren 1995 en 1996, wegens onvolledigheid, buiten beschouwing gelaten. Voor de gegevens van 2000 werd voor de drinkwatermaatschappijen IWOV en Aalst het verbruik van 1999 overgenomen in 2000 (ongeveer 3,6 miljoen m³ in totaal) omdat de cijfers voor 2000 niet beschikbaar waren. Er waren vorig jaar geen gegevens beschikbaar in de LW voor 2001. Dit jaar zijn er wel gegevens beschikbaar, zowel voor verbruiksjaar 2001 als voor 2002. Hierbij worden de gegevens voor 2001 echter onder enig voorbehoud gegeven, gezien het drinkwatergebruik door huishoudens voor vier kleine drinkwatermaatschappijen niet exact gekend is. Enkel een schatting ervan op basis van totaal aangeleverde hoeveelheden door de drinkwatermaatschappijen is gekend. Voor 2002 stelt dit probleem zich niet meer, gezien deze 4 kleine maatschappijen niet meer bestaan, en overgenomen zijn door een andere grote reeds bestaande maatschappij. Volgens de gegevens van de LW, schommelt het leidingwatergebruik door de huishoudens tussen 223 en 242 miljoen m³ per jaar. Tabel 7: Drinkwatergebruik door de huishoudens Drinkwatergebruik (m³) Jaar

KV

LW

GV

Totaal

1991

228.369.585

224.816.245

92.185

224.816.245

1992

218.696.402

223.236.453

87.942

223.236.453

1993

222.553.318

223.105.311

381.403

223.105.311

1994

226.057.303

226.315.687

169.577

226.315.687

1995

231.163.929

-

96.580

231.260.509

1996

238.064.638

-

295.639

238.360.277

1997

238.412.645

238.028.639

541.279

238.028.639

1998

228.605.986

241.756.977

633.034

241.756.977

1999

233.247.846

228.933.206

982.620

228.933.206

2000

223.226.906

228.954.866

1.102.215

228.954.866

2001

231.487.669

225.040.100

893.460

225.040.100

2002

243.911.313

227.548.983

1.413.361

227.548.983

Naast het berekenen van het leidingwatergebruik in Vlaanderen op basis van de gegevens uit de verschillende databanken kan het leidingwatergebruik in Vlaanderen voor het jaar 1999 berekend worden op basis van de resultaten van een enquête die peilde naar het watergebruik bij 1.000 gezinnen in Vlaanderen (Deloitte & Touche, 1999). Dit resulteert in ongeveer 228,8 miljoen m³ voor het verbruiksjaar 1999. Uit de vergelijking van de verschillende bronnen kan geconcludeerd worden dat er voornamelijk in 1998, 2001 en 2002 duidelijke verschillen tussen de beide databanken zijn. De foutenmarge tussen beide berekeningsmethoden (LW t.o.v. KV+GV bedraagt maximaal 7,8 % (in 2002). Dit impliceert dat voorzichtigheid is geboden met de interpretatie van trends in drinkwaterverbruik 25



op korte termijn; de variatie in drinkwaterverbruik (volgens LW) tussen 2 jaren is immers vanaf 1999 kleiner dan de foutenmarge tussen de twee databronnen. Mogelijke oorzaken voor het verschil tussen beide databanken zijn onder meer: invoerfouten en verkeerde manipulaties in de databanken, verschillen in de definitie van huishoudelijk verbruik (1) en in het daadwerkelijk aanpassen van het onderscheid tussen industrieel en huishoudelijk verbruik in de databank, het niet samenvallen van facturatieperiodes (1), etc. BEVOLKING

drinkwater LW

drinkwater KV+GV

250.000.000 245.000.000 240.000.000

Watergebruik (m³)

235.000.000 230.000.000 225.000.000 220.000.000 215.000.000 210.000.000 205.000.000 200.000.000 1990

1992

1994

1996

Jaar

1998

2000

2002

Figuur 7: Drinkwatergebruik (LW versus KV+GV) in de sector Bevolking Gezien de data uit de LW voornamelijk de laatste jaren een meer continue en logischer trend vertonen dan de KV (die meer pieken en zelfs een stijgende trend vanaf 2000 vertoont), wordt voor de bespreking van het watergebruik in de sector Bevolking dus verder gewerkt met het drinkwatergebruik uit de LW. Voor de jaren 1995 en 1996 (LW onvolledig) wordt teruggevallen op de cijfers uit de KV aangevuld met de cijfers uit de GV. Bepaling van het grond- en hemelwatergebruik In de recente studie uitgevoerd door Ecolas-Wes (AMINAL afdeling Water, 2002) werd bewezen dat er geen voldoende nauwkeurige cijfers beschikbaar zijn over het grond- en hemelwatergebruik door huishoudens. Er wordt daarom in deze studie teruggevallen op dezelfde berekeningen van het grond- en hemelwatergebruik, gestoeld op gegevens omtrent het gemiddeld grondwatergebruik (uit KV), verspreiding van grondwatergebruik uit enquêtering (AMINAL afdeling Water, 1999) en MIRA-S 2000 (VMM, 2000). Het verbruik van gezinnen die enkel grondwater gebruiken wordt geschat op ongeveer 15 miljoen m³ per jaar. Het grondwatergebruik van gezinnen die zowel grondwater als leidingwater gebruiken wordt geschat op ongeveer 2,8 miljoen m³ per jaar (ter vergelijking: in de KV bedraagt het grondwaterverbruik ca. 4,5 miljoen m³ in 2002, waarbij een overschatting mogelijk is door de aanwezigheid van (kleine) bedrijven in de KV). Dit resulteert in een totaal grondwatergebruik in Vlaanderen van ongeveer 17,8 miljoen m³ per jaar. Het hemelwatergebruik wordt ingeschat op ongeveer 19,3 miljoen m³ per jaar. Bespreking van het watergebruik Het watergebruik varieerde in de periode 1991 – 2002 slechts matig tussen 260 en 279 miljoen m³. Een duidelijke trend valt dan ook niet af te leiden, rekening houdend met de nauwkeurigheid van bovenstaande cijfers (nog niet overal watermeters, opnameperiode verschillend van de 1

In de databank van de KV wordt het aantal gefactureerden weergegeven. Er is een discrepantie tussen het aantal gefactureerden en het aantal abonnees. Zo zijn er b.v. abonnees die 2 facturen krijgen in één jaar (is veelal te verwaarlozen); en zijn er ook abonnees die gedurende een bepaald jaar geen factuur krijgen, waardoor de heffing dan het volgende jaar gefactureerd wordt. Daarnaast kunnen in KV en LW onder de huishoudens ook (kleine) bedrijven zitten. Het onderscheid tussen bedrijven en huishoudens wordt o.a. gemaakt op basis van de naam van de abonnee, welke niet steeds leidt tot een eenduidig onderscheid tussen een huishouden en een bedrijf.

26



periode januari - december, etc.). Er kan wel vastgesteld worden dat in de periode ’95 – ’98 een lichte toename van watergebruik voordoet die vanaf 1999 terug teniet wordt gedaan. In Vlaanderen gebruikt men gemiddeld 110 l leidingwater per persoon per dag, dit is een laag cijfer in verhouding met andere Europese landen (AMINAL afdeling Water, 2002). Gezien het constante leidingwaterverbruik (volgens de LW) en het constante bevolkingsaantal in de periode ’99 – ’02, is dit cijfer ook representatief voor de laatste jaren. De overheidsdoelstelling inzake een grotere opvang en gebruik van hemelwater zal in de loop van de volgende jaren het gebruik van leidingwater wellicht doen afnemen, maar is vermoedelijk niet de oorzaak van de daling in 1998. Op dit moment is nog geen invloed merkbaar van de inspanningen betreffende duurzaam watergebruik. BEVOLKING

watergebruik

drinkwater

grondwater

hemelwater

300.000.000

Watergebruik (m³)

250.000.000

200.000.000

150.000.000

100.000.000

50.000.000

0 1990

1992

1994

1996

Jaar

1998

2000

2002

Figuur 8: Watergebruik in de sector Bevolking Hoger werd reeds aangegeven dat het hemelwater- en grondwatergebruik van de Bevolking op een inschatting berust. Op basis van deze inschatting zou het watergebruik van de Bevolking voor 86 % uit drink- of leidingwater bestaan en ongeveer uit evenveel grond- als hemelwater (telkens 7 %). Gezien de verschillende heersende opvattingen over abonnees en huishoudens en de moeilijkheid om een juiste begroting van het aantal aangeslotenen per jaar te verkrijgen, is exact cijfermateriaal over het aantal inwoners dat leidingwater gebruikt moeilijk te verkrijgen. Ongeveer 2,2 miljoen gezinnen beschikken over leidingwater. Daarnaast zijn er nog ongeveer 82.000 huishoudens die enkel over grondwater beschikken en nog een 2.000 gezinnen die zowel over leidingwater als grondwater beschikken; dit laatste cijfer is wellicht een te laag cijfer in vergelijking met de werkelijkheid (AMINAL afdeling Water, 2002).

Bronnen van watergebruik Drinkwater De bespreking van het drinkwatergebruik bij de sector Bevolking is volkomen analoog aan de bespreking van het watergebruik gezien het drinkwatergebruik het overgrote deel uitmaakt van het watergebruik en er voor het grond- en hemelwatergebruik een aanname (constante waarde) werd doorgevoerd. Grondwater Voor het grondwatergebruik zijn er onvoldoende exacte cijfers om een trend in de periode 1991 – 2002 weer te geven. Hemelwater Voor het hemelwatergebruik zijn er onvoldoende exacte cijfers om een trend in de periode 1991 – 2002 weer te geven. 27

Analyse van het watergebruik van sector 2: Industrie


Analyse van het watergebruik van sector 2: Industrie Watergebruik Het watergebruik van de sector Industrie typeert het totale watergebruik in Vlaanderen, met name geen uitgesproken trend tijdens de eerste helft van de jaren negentig en een duidelijke daling tijdens de tweede helft van de jaren negentig (van 516 miljoen m³ in 1996 naar 315 miljoen m³ in 2000 m.a.w. een daling van 201 miljoen m³). De daling in totaal watergebruik wordt voornamelijk gerealiseerd door de daling in koelwatergebruik. Vanaf 2001 is er terug een stijging merkbaar van het totaal watergebruik van de ganse sector tot 396 miljoen m³ in 2002. De stijging is voornamelijk te wijten aan de stijging in het watergebruik van de subsector "overige" (zie ook 0). Het aantal gebruikers in deze sector is sinds 1991 gestegen van 24.000 naar 119.000 in 2002; waarbij het grootste aandeel van de subsector overige afkomstig is (88 – 97 %). watergebruik oppervlaktewater drinkwater hemelwater

INDUSTRIE - TOTAAL

koelwatergebruik oppwater excl. koelwater grondwater ander water

1.200.000.000

Watergebruik (m³)

1.000.000.000

800.000.000

600.000.000

400.000.000

200.000.000

0 1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

Jaar

Figuur 9: Water- en koelwatergebruik in de sector Industrie

Koelwater Het koelwatergebruik in de sector Industrie kende een fluctuerend verloop in de eerste helft van de jaren negentig maar daalde vrij sterk in de tweede helft van 759 miljoen m³ in 1997 naar 524 miljoen m³ in 2000. Deze daling werd voornamelijk gerealiseerd door de subsector chemie. Vanaf 2001 is er terug een stijging tot 599 miljoen m³ in 2002 (zie Figuur 9). De stijging is in 2002 te wijten aan de stijging bij de subsector chemie.

29



Bronnen van watergebruik De daling van het oppervlaktewatergebruik (van 921 miljoen m³ in 1991 naar 734 miljoen m³ in 2002) is verantwoordelijk voor de daling in wateren koelwatergebruik. Er is verder een lichte daling in het grondwatergebruik (van 105 miljoen m³ in 1991 naar 73 miljoen m³ in 2002, en met een onverklaarbare piek in 1996 tot 180 miljoen m³), terwijl het drinkwatergebruik zelfs toeneemt (van 100 miljoen m³ in 1991 naar 168 miljoen m³ in 2002). Het aandeel van hemel- en ander watergebruik blijft vrij gering (respectievelijk 7,5 en 11 miljoen m³ in 2002).

Belang van de subsectoren Er is vooral watergebruik in de subsectoren chemie en overige (resp. 30 en 26 %); en voeding en metaal (resp. 12 en 11 %). In meeste subsectoren blijft het watergebruik in 2001 en 2002 ongeveer gelijk, maar in de subsector overige wordt een daling van ca. 16 miljoen m³ genoteerd, welke correspondeert met een gelijkaardige stijging in de subsector hout (zie ook 0). Voeding

watergebruik

Textiel Hout Papier Chemie Metaal

12% 3%

26%

Waterwinning Overige 9%

6%

3% 11% 30%

Figuur 10: Watergebruik in de industriële subsectoren Het koelwatergebruik is voornamelijk terug te vinden in de subsectoren chemie (91 %) en voeding (8 %).

30



Bespreking van de subsectoren Voeding Het watergebruik in de subsector voeding kende in de periode 1991 – 2002 een daling (van 63 miljoen m³ in 1991 naar 45,6 miljoen m³ in 2002) voornamelijk door een sterke daling in 1992 t.o.v. 1991. Het watergebruik heeft veelal een variërend verloop tussen 44 en 49 miljoen m³. De daling in 1992 is te wijten aan een daling in het oppervlaktewatergebruik. Het drink- en grondwatergebruik in deze subsector is in deze periode respectievelijk langzaam gestegen (tot 16,4 miljoen m³) en ongeveer gelijk gebleven (ca. 26 miljoen m³). Het aantal watergebruikers was tussen 1996 en 2000 vrij constant (ca. 1.470), en bedraagt 1.400 in 2002. De daling van het aantal gebruikers in 2001 is gelinkt aan het stijgen van het aantal gebruikers in de subsector industrie overige, aangezien minder dossiers met heffingssector 55 verder konden ingedeeld worden. Deze daling in aantal gebruikers geldt trouwens voor alle subsectoren. Het koelwatergebruik in de subsector voeding daalde van 51 miljoen m³ in 1991 naar 46 miljoen m³ in 2002 maar de algemene trend is eerder variërend tussen 42 en 47 miljoen m³. Enkel in 1994 en 1999 wordt er een onverklaarbare sterke daling vastgesteld; in de volgende jaren is het koelwatergebruik echter weer hoger. watergebruik drinkwater oppervlaktewater ander water

INDUSTRIE - VOEDING

koelwatergebruik grondwater hemelwater

80.000.000 70.000.000

Watergebruik (m³)

60.000.000 50.000.000 40.000.000 30.000.000 20.000.000 10.000.000 0 1990

1992

1994

1996

1998 Jaar

Figuur 11: Watergebruik in de subsector voeding

31

2000

2002



Textiel Het watergebruik in de subsector textiel daalde in de periode 1991 – 2002 licht van 17 miljoen m³ naar 13 miljoen m³. Vooral in 1993 is er een duidelijke daling merkbaar, de verdere jaren is er een variërend verloop dat rond 14 miljoen m³ blijft draaien. Deze trend wordt volledig bepaald door het verloop van het grondwatergebruik, gezien het vrij grote aandeel van grondwater in het totale watergebruik (8,5 miljoen m³ in 2002). Het drink- en oppervlaktewatergebruik van deze subsector beperken zich tot respectievelijk 1,9 en 1,7 miljoen m³ in 2002. Het aantal gebruikers in de databank schommelt reeds een paar jaar rond 300. De daling van het aantal gebruikers in 2001 (tot 212) is gelinkt aan het stijgen van het aantal gebruikers in de subsector industrie overige, aangezien minder dossiers met heffingssector 55 verder konden ingedeeld worden. De daling in aantal gebruikers geldt trouwens voor alle subsectoren. Het koelwatergebruik in de subsector textiel is te verwaarlozen. watergebruik drinkwater oppervlaktewater ander water

INDUSTRIE - TEXTIEL


20.000.000 18.000.000

Watergebruik (m³)

16.000.000 14.000.000 12.000.000 10.000.000 8.000.000 6.000.000 4.000.000 2.000.000 0 1990

1992

1994

1996

1998 Jaar

Figuur 12: Watergebruik in de subsector textiel

32

2000

2002



Hout Er is geen duidelijke trend waar te nemen in het watergebruik van deze subsector, die een aantal industriële activiteiten met uiteenlopende kenmerken verzamelt. De vrij sterke variaties in watergebruik worden bepaald door de variaties in het oppervlaktewatergebruik. Gemiddeld was er een watergebruik van ongeveer 35 miljoen m³ waarvan ongeveer 28 miljoen m³ oppervlaktewater. De plotse daling in 2000 wordt verklaard door een sterke daling (ongeveer 20 miljoen m³) in het waterverbruik van de mijnbouwactiviteiten enerzijds en door een verdwijnen van meer dan 100 kleine watergebruikers anderzijds. De stijging in 2002 van het watergebruik tot een gelijkaardig niveau als in 1999 is te wijten aan het feit dat er terug meer dossiernummers in heffingssector 55 specifiek konden toegewezen worden aan de subsector hout, aangezien er terug meer nacebel-codes vermeld waren. Het aantal verbruikers varieert trouwens nogal sterk (tussen 507 en 857 in de periode 1993 – 2002). Verder is er ongeveer 6 miljoen m³ grondwatergebruik en ongeveer 2,7 miljoen m³ drinkwatergebruik tijdens de periode 1991 – 2002. Het koelwatergebruik in deze subsector daalde continu in de jaren ’90 tot een waarde van slechts 1 miljoen m³ in 2002. Verder wordt opgemerkt dat er tijdens het opstellen van dit rapport correcties zijn gebeurd voor de ganse periode op de waterbronnen en het waterverbruik in de raffinagesector (zie ook laatste paragraaf van 0); welke ook een invloed had op een aantal dossiernummers in de subsector hout. watergebruik drinkwater oppervlaktewater ander water

INDUSTRIE - HOUT


45.000.000 daling watergebruik mijnbouwactiviteiten en daling kleine watergebruikers

40.000.000

Watergebruik (m³)

35.000.000 30.000.000 25.000.000 20.000.000 15.000.000 10.000.000 5.000.000 0 1990

1992

1994

1996

1998 Jaar

Figuur 13: Watergebruik in de subsector hout

33

2000

2002



Papier Het watergebruik kende een lichte daling in de periode 1991 – 2002 (van 30 miljoen m³ in 1991 naar 23 miljoen m³ in 2002), vooral gerealiseerd in de eerste jaren van deze periode. De trend is volledig bepaald door het oppervlaktewater, gezien het grote aandeel van deze waterbron (20 miljoen m³ in 2002). Het drinkwatergebruik daalde van 6 miljoen m³ in 1991 naar 2 miljoen m³ in 2002 en het grondwatergebruik is nog slechts 0,7 miljoen m³ in 2001. Het aantal watergebruikers is over de volledige periode vrij constant (ca. 250) en bedraagt 221 in 2002. De daling in aantal gebruikers in 2001 (tot 209) is gerelateerd aan het stijgen van het aantal gebruikers in de subsector industrie overige, aangezien minder dossiers met heffingssector 55 verder konden ingedeeld worden. Deze daling in aantal gebruikers geldt trouwens voor alle subsectoren. Het koelwatergebruik in deze subsector is verwaarloosbaar over de jaren. watergebruik drinkwater oppervlaktewater ander water

INDUSTRIE - PAPIER


35.000.000

30.000.000

Watergebruik (m³)

25.000.000

20.000.000 15.000.000

10.000.000

5.000.000

0 1990

1992

1994

1996

1998 Jaar

Figuur 14: Watergebruik in de subsector papier

34

2000

2002



Chemie Het watergebruik in deze subsector daalde sterk in de jaren negentig, van 172 miljoen m³ in 1991 naar 119 miljoen m³ in 2002 (in 3 periodes: '91 - '93; '95 - '97 en '98 - '00). Deze daling wordt gerealiseerd door een daling in het totale oppervlaktewatergebruik (van 687 miljoen m³ in 1991 naar 592 miljoen m³ in 2002). Op de figuur wordt het oppervlaktewater exclusief koelwaterdoeleinden weergegeven, duidelijk analoog dalend aan het watergebruik. Het drinkwatergebruik daarentegen kent een eerder stijgende trend tot een waarde van 51 miljoen m³ in 2002. Het grondwatergebruik fluctueerde tijdens de jaren negentig rond 14 miljoen m³ (met een onverklaarbare uitschieter tot 21 miljoen m³ in 1996), en is sinds 2000 relatief stabiel rond 12 miljoen m³. Er is tevens een significant aandeel hemelwatergebruik (3,8 miljoen m³ in 2002) en gebruik van ander water (4,8 miljoen m³ in 2002). Het aantal watergebruikers bedroeg in de periode 1991 – 1997 180 à 200. In de 1998 – 2002 (met uitzondering van 2001) is het aantal gebruikers relatief constant (tussen 230 en 240). De daling in 2001 is gerelateerd aan het stijgen van het aantal gebruikers in de subsector industrie overige, aangezien minder dossiers met heffingssector 55 verder konden ingedeeld worden. De daling in aantal gebruikers geldt trouwens voor alle subsectoren. Verder wordt opgemerkt dat er tijdens het opstellen van dit rapport correcties zijn gebeurd voor de ganse periode op de waterbronnen en het waterverbruik in de raffinagesector (zie ook laatste paragraaf van 0); welke ook een invloed had op een aantal dossiernummers in de subsector chemie. INDUSTRIE - CHEMIE water

watergebruik

opp.water excl. koelwater

drinkwater

grondwater

hemelwater

ander water

200.000.000 180.000.000

Watergebruik (m³)

160.000.000 140.000.000 120.000.000 100.000.000 80.000.000 60.000.000 40.000.000 20.000.000 0 1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

Jaar

Figuur 15: Watergebruik in de subsector chemie Het koelwatergebruik (Figuur 16) in de chemiesector fluctueert sterk in de periode 1991 – 2002 tussen 472 en 700 miljoen m³. Er wordt een daling gerealiseerd in de jaren 1998 tot 2000, vooren nadien wordt er een stijging genoteerd. Het oppervlaktewatergebruik verklaart logischerwijze deze dalende trend, aangezien voornamelijk oppervlaktewater gebruikt wordt voor koelwater. Het specifiek koelwatergebruik volgt dezelfde trend (Figuur 17) en is voor de periode 1998 – 2002 relatief stabiel rond 2,4 miljoen m³. Voor Figuur 16 en Figuur 17 wordt voor alle duidelijkheid vermeld dat de schaal van de Y-as ((specifiek) koelwaterverbruik) niet van nul begint waardoor de trends meer geaccentueerd worden.

35



koelwatergebruik

INDUSTRIE - CHEMIE koelwater

oppervlaktewater

800.000.000 750.000.000

Watergebruik (m³)

700.000.000 650.000.000 600.000.000 550.000.000 500.000.000 450.000.000 400.000.000 1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

Jaar

Figuur 16: Koelwatergebruik in de subsector chemie INDUSTRIE - CHEMIE koelwater

specifiek koelwatergebruik

4.000.000 3.800.000 3.600.000

Watergebruik (m³)

3.400.000 3.200.000 3.000.000 2.800.000 2.600.000 2.400.000 2.200.000 2.000.000 1990

1992

1994

1996

1998 Jaar

Figuur 17: Specifiek koelwatergebruik in de subsector chemie

36

2000

2002



Metaal Het watergebruik in de subsector metaal kende een bijna continue sterke daling van 83 miljoen m³ in 1991 naar 43 miljoen m³ in 2002. Het gebruik van oppervlaktewater is sterk gedaald (met 21 miljoen m³ naar 33 miljoen m³ in 2002), maar ook het drinkwatergebruik daalde tot 4 miljoen m³ in 2002. Het grondwaterverbruik varieert in 2000 – 2002 tussen 5 en 10 miljoen m³. Het aantal gebruikers varieert nogal sterk (tussen 550 en 650 in de periode 1991 - 2002); in 2001 daalde dit tot 485. Deze daling is gelinkt aan het stijgen van het aantal gebruikers in de subsector industrie overige, aangezien minder dossiers met heffingssector 55 verder konden ingedeeld worden. De daling in aantal gebruikers geldt trouwens voor alle subsectoren. Deze subsector heeft een gering koelwatergebruik tussen 3 en 5 miljoen m³ in de periode 1991 – 2001. Voor 2002 wordt er terug een stijging tot ca. 6 miljoen m³ genoteerd. watergebruik drinkwater hemelwater

INDUSTRIE - METAAL

opp.water excl. koelwater grondwater ander water

90.000.000 80.000.000

Watergebruik (m³)

70.000.000 60.000.000 50.000.000 40.000.000 30.000.000 20.000.000 10.000.000 0 1990

1992

1994

1996

1998 Jaar

Figuur 18: Watergebruik in de subsector metaal

37

2000

2002



Waterwinning Er zijn weinig trends te bemerken in het watergebruik van deze subsector tijdens de jaren negentig. Sinds 1998 ligt het watergebruik rond 12,7 miljoen m³, dit is bijna volledig grondwater. In dit watergebruik wordt geen rekening gehouden met het produceren van drinkwater uit oppervlakte- en grondwater dat door deze subsector aan de huishoudens wordt geleverd, in dit watergebruik zit enkel het benodigde water nodig voor reiniging, sanitaire en andere doeleinden tijdens het productieproces. Er worden best geen conclusies getrokken uit de sterke variaties in zowel oppervlakte- als grondwatergebruik medio jaren ’90, gezien deze het gevolg kunnen zijn van het onderbrengen van ruwwaterproduktie in deze cijfers. De variaties kunnen ev. ook verklaard worden door de sterke variatie in het aantal gebruikers opgenomen in de databank, dat over de volledige periode varieert tussen 11 en 69. Er is geen koelwatergebruik door deze subsector. watergebruik drinkwater oppervlaktewater ander water

INDUSTRIE - WATERWINNING


160.000.000 140.000.000

Watergebruik (m³)

120.000.000 100.000.000 80.000.000 60.000.000 40.000.000 20.000.000 0 1990

1992

1994

1996

1998 Jaar

Figuur 19: Watergebruik in de subsector waterwinning

38

2000

2002



Overige Gezien de aard van deze subsector (alle bedrijven, zowel groot- als kleinverbruikers, die niet in andere sectoren kunnen worden ondergebracht) moet elke trend in het watergebruik van deze subsector met de nodige omzichtigheid worden behandeld. Het aantal bedrijven opgenomen onder deze subsector varieert met name heel sterk tijdens de jaren negentig. De laatste jaren was er een duidelijke toename van het aantal kleinverbruikers als ‘bedrijven’ aangeduid in de databank KV, maar werd er tot het jaar 2002 (met uitzondering van het jaar 2001) in de GV databank meer informatie weergegeven over bedrijven met heffingscode ‘55’ wat toeliet deze bedrijven in een specifiekere subsector onder te brengen. Voor het jaar 2001 wordt er minder informatie in de GV databank gegeven, waardoor het niet mogelijk was om de bedrijven met heffingscode ‘55’ zonder vermelding van de nacebel-code verder onder te delen. Er is dan ook een sterk variërend verloop van het wateren koelwatergebruik in deze subsector tijdens periode 1991 – 2002. Er kan enkel opgemerkt worden dat het oppervlaktewatergebruik de trend van het koelwatergebruik bepaalt, terwijl het drinkwatergebruik de trend van het watergebruik bepaalt. De sterke stijging in waterverbruik die zich voordoet in deze subsector in 2001 en 2002 t.o.v. de voorgaande jaren, is te wijten aan: •

een stijging in het aantal gebruikers onder deze subsector (van ca. 95.000 in 2000 naar 116.000 in 2002), veroorzaakt door een stijging van het aantal industriële kleinverbruikers;

•

de heel sterke stijging van het drinkwatergebruik in deze subsector van ca. 26 naar 90 miljoen m³ in 2002, ook veroorzaakt door een stijging van het drinkwatergebruik van de industriële kleinverbruikers (van ca. 10 tot 87 miljoen m³).

Verder wordt opgemerkt dat er tijdens het opstellen van dit rapport correcties zijn gebeurd voor de ganse periode op de waterbronnen en het waterverbruik in de raffinagesector (zie ook laatste paragraaf van 0); welke ook een invloed had op een aantal dossiernummers in de subsector industrie overige.

39

Analyse van het watergebruik van sector 3: Energie


Analyse van het watergebruik van sector 3: Energie Watergebruik De sector Energie kende een dalend verloop inzake watergebruik in de periode 1991 – 2002: van 65 miljoen m³ in 1992 naar 48 miljoen m³ in 2002. Er was een sterke daling in '92, maar sinds 1998 is het watergebruik vrij constant. Het uitzonderlijk hoog stijgen in 1996 van ander water (en hierdoor ook het totaal watergebruik), en dalen van het oppervlaktewater excl. koelwater is volledig te wijten aan de subsector elektriciteit- en gasproductie; en is waarschijnlijk te wijten aan het verkeerd toewijzen naar het type bron, m.a.w. in plaats van ca. 118 miljoen m³ aan ander water toe te wijzen, had dit vermoedelijk aan oppervlaktewater moeten toegewezen worden. Het aantal gebruikers varieerde sterk in de periode 1991 – 2002 van 40 tot 79. Verder wordt opgemerkt dat er dit jaar correcties zijn gebeurd voor de ganse periode op de waterbronnen en het waterverbruik in de raffinagesector (zie ook laatste paragraaf van 0); dit heeft vanzelfsprekend ook zijn invloed op het totaal watergebruik. ENERGIE - TOTAAL water

watergebruik


drinkwater

grondwater

hemelwater

ander water

140.000.000

120.000.000

Watergebruik (m³)

100.000.000

80.000.000

60.000.000

40.000.000

20.000.000

0 1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

Jaar

Figuur 20: Watergebruik in de sector Energie

Koelwater De sector Energie is veruit de belangrijkste koelwatergebruiker. Het koelwatergebruik daalde continu en vrij sterk in de jaren negentig: van 3.506 miljoen m³ in 1991 naar ca. 2.600 miljoen m³ in 2002 (Figuur 21). De trend wordt volledig bepaald door de subsector elektriciteits- en gasproductie. Voor Figuur 21 wordt ook nog opgemerkt dat de Y-as (koelwaterverbruik) niet van nul begint; om de figuur duidelijker te maken. Verder wordt opgemerkt dat er dit jaar correcties zijn gebeurd voor de ganse periode op de waterbronnen en het waterverbruik in de raffinagesector (zie ook laatste paragraaf van 0); dit heeft vanzelfsprekend ook zijn invloed op het totaal koelwatergebruik.

41



koelwatergebruik

ENERGIE - TOTAAL koelwater

oppervlaktewater

3.800.000.000 3.600.000.000 totale daling door daling in subsector elektriciteits- en gasproductie

Watergebruik (m³)

3.400.000.000 3.200.000.000 3.000.000.000 2.800.000.000 2.600.000.000 2.400.000.000 2.200.000.000 2.000.000.000 1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

Jaar

Figuur 21: Koelwatergebruik in de sector Energie

Bronnen van watergebruik Gezien het grote koelwatergebruik verbruikt de energiesector voornamelijk oppervlaktewater (2.633 miljoen m³ in 2002). Daarnaast is er een significant drinkwatergebruik (12 miljoen m³ in 2002) en een eerder stagnerend hemelwaterverbruik (ca. 2,2 miljoen m³ in 2002). Het gebruik van grondwater en ander water is eerder verwaarloosbaar.

Belang van de subsectoren In 2001 nam de subsector raffinage 35 % en de subsector elektriciteits- en gasproductie 65 % van het watergebruik voor zijn rekening. In 2001 nam de subsector raffinage 8 % en de subsector elektriciteits- en gasproductie 92 % van het koelwatergebruik voor zijn rekening.

Bespreking van de subsectoren Raffinage

Algemeen Het watergebruik voor deze subsector was gedurende periode 1991 – 2002 vrij constant tussen de 16 en 18 miljoen m³ maar steeg in 1998 en 2000 naar ca. 23 miljoen m³ (Figuur 22). Dit is volledig te wijten aan het verbruik van 1 specifiek bedrijf in deze subsector (zie ook 0). Gebruikers uit deze subsector bezitten namelijk geen aparte heffingscode maar kunnen enkel gedetecteerd worden indien de nodige omschrijving of nacebel-code (23.2) wordt meegegeven. Zo ziet men dat het aantal gebruikers varieert van 4 tot 14, met 5 gebruikers in 2002. In realiteit zijn er slechts 4 dossiernummers die effectief tot de raffinagesector behoren (zie ook 0 en 0). Er wordt voornamelijk drinkwater (11 miljoen m³ in 2002); oppervlaktewater (3,4 miljoen m³ in 2002 niet voor koelwaterdoeleinden) en hemelwater (2,2 miljoen m³ in 2002) gebruikt. Verder wordt opgemerkt dat er tijdens het opstellen van dit rapport correcties zijn gebeurd voor de ganse periode op de waterbronnen en het waterverbruik in de raffinagesector (zie ook laatste paragraaf van 0); dit heeft vanzelfsprekend ook zijn invloed op het totaal watergebruik.

42



ENERGIE - RAFFINAGE water

watergebruik


drinkwater hemelwater

grondwater ander water

25.000.000

Pieken te wijten aan 1 specifiek bedrijf

Watergebruik (m³)

20.000.000

15.000.000

10.000.000

5.000.000

0 1990

1992

1994

1996

Jaar

1998

2000

2002

Figuur 22: Watergebruik in de subsector raffinage Er is een groot koelwatergebruik in deze subsector (Figuur 23) met sterke dalingen in 1992, 1995 en 2000 (252 miljoen m³ in 1991 naar 207 miljoen m³ in 2002). Het spreekt voor zich dat hiervoor oppervlaktewater wordt gebruikt (211 miljoen m³ in 2002). Voor Figuur 23 wordt ook nog opgemerkt dat de Y-as (koelwatergebruik) niet van nul begint. koelwatergebruik

ENERGIE - RAFFINAGE koelwater

oppervlaktewater

300.000.000 280.000.000

Watergebruik (m³)

260.000.000 240.000.000 220.000.000 200.000.000 180.000.000 160.000.000 140.000.000 120.000.000 100.000.000 1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

Jaar

Figuur 23: Koelwatergebruik in de subsector raffinage Diepgaand onderzoek van specifieke bedrijfsresultaten Algemene bespreking van de resultaten Zoals reeds onder 0 vermeld, wordt het waterverbruik van de 5 verschillende bedrijven uit de raffinagesector meer diepgaand onderzocht. Gezien 2 bedrijven samen onder één dossiernummer vermeld staan, beperkt de bespreking zich tot bedrijf A, B, C en D.

43



Het Europese gemiddelde (Concawe, 2004) in de raffinagesector per ton doorzet (= werkelijke hoeveelheid geproduceerde olie) bedraagt: •

0,54 m³ waterverbruik;

•

4,36 m³ koelwaterverbruik.

Gezien het aantal ton doorzet per bedrijf evenwel slechts in beperkte mate gekend is (nl. voor een beperkte aantal jaren van 1 bedrijf), werden deze gegevens om confidentialiteitsredenen niet verder geanalyseerd. Bovenvermeld rapport geeft ook cijfers per ton productiecapaciteit (= maximaal mogelijke hoeveelheid geproduceerde olie): •

0,5 m³ waterverbruik;

•

4 m³ koelwaterverbruik.

Aangezien de jaarlijkse productiecapaciteit per bedrijf (1999 – 2002) publiekelijk beschikbaar zijn (Belgische Petroleum Federatie, 2004), werd geopteerd om op deze basis een vergelijking te maken. Hieruit blijkt dat 3 bedrijven volledig onder het Europese gemiddelde voor wateren koelwaterverbruik liggen. Het waterverbruik van het andere bedrijf (met open koelwatercircuit) ligt veelal onder het Europese gemiddelde; het koelwaterverbruik is echter bijna 3 keer zo groot als het Europees gemiddelde. Dit is op zich geen probleem, aangezien het Europes gemiddelde bepaald is op het waterverbruik door zowel gesloten als open koelcircuits. Figuur 24 toont een voorbeeld van het procentuele oppervlakte- en koelwatergebruik van een bedrijf uit de subsector raffinage. koelwatergebruik

ENERGIE - RAFFINAGE koelwater bedrijf A

oppervlaktewater watergebruik + koelwatergebruik

120% daling vermoedelijk door stilstand voor onderhoud

sterke daling vermoedelijk door omschakeling van open naar gesloten koelwatercircuit

Watergebruik (m³)

100%

80%

60%

40%

20%

0% 1990

1992

1994

1996

Jaar

1998

2000

2002

Figuur 24: Koelwatergebruik in een bedrijf van de subsector raffinage Wijzigingen en variaties in het wateren koelwaterverbruik van de subsector raffinage zijn veelal te wijten aan: •

wijzigingen in doorzet (= geproduceerde hoeveelheid);

•

omschakeling van een open naar een gesloten koelwatercircuit, hierdoor kan er veelal ook een stijging van het drinkwatergebruik waargenomen worden;

•

wijzigingen in aantal en type installaties;

•

een tijdelijke stilstand voor onderhoud, waarbij ook vaak een stijging van het drinkwater of hemelwater of ander water waargenomen wordt;

•

het tijdelijk stopzetten van de productie;

•

etc.

Algemene opmerkingen en aanbevelingen

44



Uit de meer diepgaande analyse van de raffinagesector blijkt o.a. dat er onduidelijkheden zijn met betrekking tot de gebruikte terminologie zoals b.v. ander water, koelwater en oppervlaktewater. Zo wordt b.v. bij het ene bedrijf de term ander water gebruikt voor het aangevoerde water in de ruwe aardolie; voor potentieel verontreinigd hemelwater dat via de afvalwaterzuivering afgevoerd wordt, etc. Voor het potentieel verontreinigd hemelwater lijkt het nochtans logisch dat de bron hemelwater is, en niet “ander water”. Daarnaast zou drinkwater (bron) dat in een gesloten koelwatercircuit gebruikt wordt, en vervolgens gespuid wordt als koelwater, op deze manier moeten worden aangegeven. Gezuiverd afvalwater (met als bron vb. drinkwater) dat vervolgens hergebruikt wordt, mag niet opnieuw als “ander water” ingegeven worden. Op basis van voorgaande feiten wordt aanbevolen dat de VMM een uitgebreide toelichting geeft aan de bedrijven m.b.t. de gebruikte terminologie voor het wateren koelwatergebruik en de diverse bronnen. Daarnaast wordt ook aanbevolen om meer aandacht te schenken aan het correct ingeven van gegevens in de databanken. Zo blijkt dat er regelmatig fouten geslopen zijn in de nacebel-code of omschrijving, het type water, de cijfers zelf, etc.

45



Elektriciteits- en gasproductie Het watergebruik voor deze subsector daalde gestaag van 48 miljoen m³ in 1992 naar 31,4 miljoen m³ in 2002. Het hoge watergebruik in 1991 is vermoedelijk te wijten aan het onderbrengen van een volume oppervlaktewater onder watergebruik i.p.v. koelwatergebruik. Het uitzonderlijk hoge gebruik van ander water in 1996 is vermoedelijk het verkeerdelijk omschrijven van een volume koelwater als ander water i.p.v. oppervlaktewater. Er wordt vooral oppervlaktewater gebruikt in deze subsector, naast ca. 1 miljoen m³ drinkwater. Volgens cijfers vanuit de subsector zelf zou echter het juiste watergebruik ongeveer 2 miljoen m³ bedragen, en zouden de cijfers uit onderstaande grafiek een artefact zijn door het meenemen van een deel van het verdampte koelwater bij het watergebruik of door de berekeningswijze van het jaarwatergebruik (Prognose inzake watergebruik in Vlaanderen, AMINAL afdeling Water). Enig voorbehoud voor het gebruik van deze trendcijfers van deze subsector lijkt dan ook aangewezen. ENERGIE ELEKTRICITEIT-GAS water

watergebruik

drinkwater

grondwater

hemelwater

ander water


140.000.000

120.000.000

Watergebruik (m³)

100.000.000

80.000.000

60.000.000

40.000.000

20.000.000

0 1990

1992

1994

1996

1998 Jaar

Figuur 25: Watergebruik in de subsector elektriciteits- en gasproductie

46

2000

2002



Deze subsector is veruit de grootste koelwatergebruiker. De trend van deze subsector bepaalt dan ook in hoofdzaak de trend van het volledige koelwatergebruik in Vlaanderen. Er wordt een duidelijke daling vastgesteld in de jaren negentig: 3.273 miljoen m³ in 1991 naar 2.392 miljoen m³ in 2002. Het spreekt voor zich dat deze daling ook terug te vinden is in het oppervlaktewatergebruik (2.423 miljoen m³ in 2002). koelwatergebruik

ENERGIE ELEKTRICITEIT-GAS koelwater

oppervlaktewater

3.600.000.000 3.400.000.000

Watergebruik (m³)

3.200.000.000 3.000.000.000 2.800.000.000 2.600.000.000 2.400.000.000 2.200.000.000 2.000.000.000 1990

1992

1994

1996

Jaar

1998

2000

Figuur 26: Koelwatergebruik in de subsector elektriciteits- en gasproductie

47

2002


Analyse van het watergebruik van sector 4: Landbouw

Analyse van het watergebruik van sector 4: Landbouw Watergebruik Op basis van de cijfers in de GV stelt men vast dat het watergebruik door de sector Landbouw toeneemt van 10 miljoen m³ in 1991 naar 41 miljoen m³ in 2000 en vervolgens weer daalt tot ca. 38 miljoen m³ in 2002. In de studie ‘prognose inzake watergebruik in Vlaanderen’ werd geconcludeerd dat het watergebruik in deze sector veel hoger was dan 27 miljoen m³ in 1998 en eerder ongeveer 50 miljoen m³ bedroeg. Deze inschatting werd uitgevoerd op basis van kengetallen inzake specifiek watergebruik en bevestigd door een onafhankelijke studie (Prognose inzake watergebruik in Vlaanderen’, AMINAL afdeling Water). Men merkt op basis van de nieuw beschikbare cijfers in 2002 (voor 28.500 gebruikers t.o.v. 22.500 gebruikers in 1998) dat men reeds een stuk dichter bij de vooropgestelde inschatting van 50 miljoen m³ zit. Anderzijds wordt door het NIS (2004) gemeld dat het aantal landbouwbedrijven een eerder dalende trend kent in de periode 1997 (start statistieken) – 2002. Het aandeel van de dierlijke productie in Vlaanderen is sinds 2001 aan het dalen (NIS, 2004). De vastgestelde stijgende trend is dus louter een weerspiegeling van de stijging van het aantal opnames van landbouwers in de GV en geen effectieve stijging van het totale watergebruik door de landbouwsector. De GV zal trouwens nooit alle watergebruiken van landbouwers bevatten omdat zij de keuze kunnen maken tussen een aangifte als grootverbruiker of een aangifte als kleinverbruiker. Er kan dan ook geen trend worden weergegeven voor het watergebruik van deze sector in de periode 1991 – 2002 en men kan uitgaan van een huidig watergebruik van ongeveer 50 miljoen m³.

Koelwater Deze sector heeft een te verwaarlozen koelwatergebruik.

Bronnen van watergebruik Om de redenen aangehaald in 0 worden de beschikbare cijfers vermenigvuldigd met een correctiefactor 50/38,1. Er zal dus geen trend worden weergegeven voor de verschillende waterbronnen maar een indicatie van de hoeveelheid en het procentuele belang van de waterbron. In alle tabellen echter, geleverd bij de digitale versie van dit rapport, worden enkel de gegevens uit de databank weergegeven en geen aangepast cijfermateriaal. De sector Landbouw gebruikt voornamelijk grondwater (38,2 miljoen m³ of 76,2 %). Daarnaast is er een belangrijk drinkwatergebruik (8,8 miljoen m³ of 17,6 %) en hemelwatergebruik (1,7 miljoen m³ of 3,5 %). Het oppervlaktewatergebruik blijft de laatste drie jaren relatief gering (daalt tot 0,3 miljoen m³ in 2002); daar waar het ander watergebruik in 2002 stijgt tot zijn hoogste niveau ooit (1 miljoen m³).

Belang van de subsectoren Om de redenen aangehaald in 0 worden de beschikbare cijfers vermenigvuldigd met een correctiecijfer 50/38,1. Er zal dus geen trend worden weergegeven voor de verschillende subsectoren maar een indicatie van het procentuele belang van elke subsector. De belangrijkste subsector is de subsector "landbouw overige sectoren" of "akker- en tuinbouw" met ongeveer 17,5 miljoen m³, gevolgd door de subsector varkens (15,9 miljoen m³). Daarnaast is er de subsector rundvee (13,4 miljoen m³) en 2 kleinere sectoren pluimvee (2,8 miljoen m³) en ander vee (0,4 miljoen m³).

49



LANDBOUW watergebruik

pluimvee varkens rundvee

6%

ander vee akker- en tuinbouw

34% 32%

1% 27%

Figuur 27: Belang van het watergebruik van de landbouwsubsectoren

50



Bespreking van de subsectoren Pluimvee Deze subsector heeft in 2002 een gecorrigeerd watergebruik van ongeveer 2,8 miljoen m³. Dit is vooral grondwater (2,1 miljoen m³ of 76 %) en drinkwater (0,6 miljoen m³ of 22 %). Varkens Deze subsector heeft in 2002 een gecorrigeerd watergebruik van ongeveer 15,9 miljoen m³. Dit is vooral grondwater (13,3 miljoen m³ of 83,5 %) en drinkwater (1,8 miljoen m³ of 11,2 %). Rundvee Deze subsector heeft in 2002 een gecorrigeerd watergebruik van ongeveer 13,4 miljoen m³. Dit is vooral grondwater (8,9 miljoen m³ of 66,6 %) en drinkwater (3,6 miljoen m³ of 27 %). Ander vee Deze subsector heeft in 2002 een gecorrigeerd watergebruik van ongeveer 0,4 miljoen m³. Dit is 46 % grondwater en 48 % drinkwater. Landbouw overige sectoren Deze subsector heeft in 2002 een gecorrigeerd watergebruik van ongeveer 17,5 miljoen m³. Dit is vooral grondwater (13,7 miljoen m³ of 78 %) en drinkwater (2,6 miljoen m³ of 15 %). Het hemelwaterverbruik daalt opmerkelijk tot 4,6 miljoen m³ (in 1999) naar slechts 0,3 miljoen m³ in 2001. Zelfs indien verondersteld zou worden dat al het hemelwaterverbruik onder de subsector "landbouw niet onderverdeeld" bij deze subsector zou mogen geteld worden (0,3 miljoen m³ in 2001), kan de daling nog niet verklaard worden. Het hemelwaterverbruik stagneert ongeveer op hetzelfde niveau in 2002 als in 2001. Landbouw niet onderverdeeld Deze subsector bestaat enkel voor het gebruiksjaar 2001, aangezien enkel in dit jaar er dossiers bestaan die heffingssector 28 hebben (zonder verdere omschrijving of nacebel-code), en zodoende niet aan een bepaalde subsector kunnen toegewezen worden.

51

Analyse van het watergebruik van sector 6: Handel & diensten


Analyse van het watergebruik van sector 6: Handel & diensten Watergebruik Het watergebruik van deze sector is in de jaren ’90 toegenomen van 20 miljoen m³ in 1991 naar 38,8 miljoen m³ in 2002 (Figuur 28). Dit is echter voornamelijk een indicatie van de toename van het aantal bedrijven uit deze sector die in de GV terechtkomen (van 2.425 in 1991 naar 10.100 in 2002). Het specifiek watergebruik per bedrijf kende een geleidelijke daling tussen 1993 en 1997 (van 4.600 naar 2.900 m³ per bedrijf) en vervolgens terug een stijging tot 4.000 m³ in 2001 (Figuur 29). Voor 2002 is er terug een eerder beperkte daling tot 3.800 m³ per bedrijf. Verder dient opgemerkt te worden dat niet alle bedrijven uit deze sector in de GV zijn opgenomen, een aantal bedrijven zal in de KV zijn opgenomen als ‘gewone huishoudens’ en kunnen uit de KV niet gedestilleerd worden. De daling in het aantal bedrijven in 2001 t.o.v. de periode 1996 – 2000 is te wijten aan het feit dat een groter aantal bedrijven van heffingssector 55 niet kon toegewezen worden aan de subsector "overige" bij Handel & diensten, aangezien er geen nacebel-code of omschrijving gegeven was. Hieruit volgt dat de daling in het wateren drinkwatergebruik uitsluitend te wijten is aan de daling in het aantal bedrijven in deze subsector "overige". Dit wordt bevestigd door het feit dat het aantal bedrijven in 2002 terug op een gelijkaardig niveau zit als in de periode 1996 – 2000. HANDEL & DIENSTEN - TOTAAL

watergebruik

drinkwater

grondwater

hemelwater

ander water

40.000.000 35.000.000

Watergebruik (m³)

30.000.000 25.000.000 20.000.000 15.000.000 10.000.000 5.000.000 0 1990

1992

1994

1996 Jaar

Figuur 28: Watergebruik in de sector Handel & diensten

53

1998

2000

2002



HANDEL & DIENSTEN - TOTAAL

specifiek waterverbruik

9.000 8.000

Watergebruik (m³)

7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

Jaar

Figuur 29: Specifiek watergebruik in de sector Handel & diensten

Koelwater Deze sector heeft een te verwaarlozen koelwatergebruik.

Bronnen van watergebruik Deze sector gebruikt vooral water voor sanitaire doeleinden en reiniging. Daardoor is er vooral gebruik van drinkwater (27 miljoen m³ in 2002) en grondwater (5,6 miljoen m³ in 2002). Zowel het verbruik van oppervlaktewater (tot 3,1 miljoen m³), hemelwater (tot 1,7 miljoen m³) als ander water (tot 2,4 miljoen m³) stijgen geleidelijk aan in de periode 1991 – 2002.

Belang van de subsectoren In deze sector kan enkel de subsector hotels en restaurants worden onderscheiden. Deze subsector gebruikt ongeveer 18 % van het totale watergebruik van de sector in 2002.

Bespreking van de subsectoren Hotels en restaurants Deze subsector gebruikte in 2002 ongeveer 7 miljoen m³ water. Dit is bijna allemaal drinkwater (6,7 miljoen m³ in 2001). Het watergebruik is sedert 1996 relatief stagnant (Figuur 30). Het specifiek watergebruik (zie Figuur 31) per bedrijf is gedaald tot ca. 1.800 m³ in 1995 en sindsdien vrij stagnant (tot 1.938 m³ in 2002).

54



HANDEL & DIENSTEN HOTELS EN RESTAURANTS

watergebruik

drinkwater

grondwater

8.000.000 7.000.000

Watergebruik (m³)

6.000.000 5.000.000 4.000.000 3.000.000 2.000.000 1.000.000 0 1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

Jaar

Figuur 30: Watergebruik in de subsector hotels en restaurants HANDEL & DIENSTEN HOTELS EN RESTAURANTS

specifiek waterverbruik

4.500 4.000

Watergebruik (m³)

3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

Jaar

Figuur 31: Specifiek watergebruik in de subsector hotels en restaurants Overige sectoren De overige bedrijven uit de sector Handel & diensten gebruikten samen ongeveer 31,8 miljoen m³ water in 2002, waarvan 20,2 miljoen m³ drinkwater en 5,3 miljoen m³ grondwater. Daarnaast is er nog bijna 3,1 miljoen m³ oppervlaktewater alsook 2,4 miljoen m³ gebruik van ander water en 1,7 miljoen m³ hemelwater. Het specifiek watergebruik bij deze subsector daalt geleidelijk t.e.m. 1997 tot 3.700 m³ per bedrijf, om daarna weer te stijgen tot 4.900 m³ in 2002 (met uitzondering van 2001 waarbij een sterkere stijging wordt opgemerkt tot 6.600 m³).

55


Fout! Verwijzingsbron niet gevonden.

Besluiten De beschikbare gegevens uit diverse databanken beheerd door de Vlaamse overheid hebben toegelaten een duidelijk kwantitatief beeld te vormen van de evolutie van het watergebruik in Vlaanderen tijdens de periode 1991-2002. Vooral tijdens de periode 1996 - 2000 wordt er een gevoelige afname van het wateren het koelwatergebruik vastgesteld. Deze afname is terug te brengen tot een daling van het oppervlaktewatergebruik. Het grondwatergebruik is vrij constant gebleven, het drinkwatergebruik neemt zelfs in lichte mate toe terwijl het hemel- en ander watergebruik nog steeds een klein percentage vertegenwoordigen. Vanaf 2001 is er terug een stijging merkbaar van het wateren drinkwatergebruik die voornamelijk veroorzaakt wordt door de subsector overige bij de Industrie, en dit door de industriële kleinverbruikers. Dit is ook het geval voor 2002. Het watergebruik van de sector Bevolking (in hoofdzaak drinkwater) is de voorbije jaren eerder constant gebleven, wat erop wijst dat de recente inspanningen voor het stimuleren van een rationeler waterverbruik door huishoudens eventueel pas op langere termijn zichtbaar zullen worden. De opgenomen gegevens over de sector Landbouw, die voornamelijk grondwater gebruikt, benaderen steeds beter de schattingen. De sector Industrie kent in de periode 1991 – 2002 een daling van wateren koelwatergebruik, dit door een dalend gebruik van oppervlaktewater zoals hierboven reeds beschreven. Ook het grondwatergebruik door deze sector is gedaald, terwijl het drinkwatergebruik sterk is toegenomen. De sector Energie heeft in de periode 1991 – 2002 eveneens een sterk dalend koelwatergebruik, terwijl het watergebruik vrij constant is. De sector Handel & diensten tenslotte wordt gekenmerkt door een continu stijgend (drink)watergebruik tot 2002, voornamelijk veroorzaakt door de toename in het aantal bedrijven opgenomen in de databank. De daling in 2001 is te wijten aan het feit dat er minder bedrijven konden toegewezen worden aan de subsector overige bij Handel & diensten. Uit de gedetailleerde analyse van de subsector raffinage kan opgemerkt worden dat het wateren koelwaterverbruik van 3 bedrijven volledig onder het Europese gemiddelde voor wateren koelwaterverbruik liggen. Het waterverbruik van het andere bedrijf (met open koelwatercircuit) ligt veelal onder het Europese gemiddelde; het koelwaterverbruik is echter bijna 3 keer zo groot als het Europese gemiddelde. Dit is op zich geen probleem, aangezien het Europees gemiddelde bepaald is op het waterverbruik door zowel gesloten als open koelcircuits. Wijzigingen en variaties in het wateren koelwaterverbruik zijn veelal te wijten aan wijzigingen in doorzet (= geproduceerde hoeveelheid) en installaties of door onderhoud en het tijdelijk stopzetten van de productie. Uit de analyse is bovendien gebleken dat er: •

regelmatig fouten voorkomen in de databanken: verkeerde nacebel-code of omschrijving; foute toewijzing van het type water; foute weergave van cijfers, etc;

•

bij de bedrijven onduidelijkheid bestaat over de terminologie.

Het lijkt dan ook opportuun om meer aandacht te schenken aan een correcte ingave van de verschillende gegevens in de databanken. Uit het diepgaand onderzoek van de raffinagesector (zie voorgaande paragraaf) in bijzonder en de volledige studie van de databanken in het algemeen kan besloten worden dat het bepalen van de trends in waterverbruik, zeker over korte tijdsperiodes, met de nodige omzichtigheid dient te gebeuren, rekening houdend met de betrouwbaarheidmarge van de data.

57

LITERATUURLIJST AMINAL Afdeling Algemeen Milieu- en Natuurbeleid (2002). Evaluatie van het reductiepotentieel voor diverse polluentemissies naar het compartiment lucht in de sector van de petroleumraffinaderijen in Vlaanderen. Eindrapport AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-10. Studie uitgevoerd door Ecolas, Europem & Jacobs Engineering. AMINAL afdeling Water (1999). Enquête inzake watergebruik bij gezinnen. Enquête uitgevoerd door Deloitte & Touche. AMINAL afdeling Water (2002). Prognose inzake watergebruik in Vlaanderen. Studie uitgevoerd door Ecolas – WES. Belgische Petroleum Federatie (2004). Primaire distillatiecapaciteit van de Belgische raffinaderijen. Webpagina beschikbaar op 09/08/04. http://www.petrolfed.be/nl/actualite/cap_disti.html Concawe (2004). Trends in oil discharged with aqueous effluents from oil refineries in Europe - 2000 survey. Report No. 4/04. Webpagina beschikbaar op 25/08/2004. http://www.concawe.be/DocShareNoFrame/List/PortalDocList.asp?PortalIP=212%2E3%2E2 46% EC (2003). Integrated Pollution and Prevention Control (IPPC). Reference document on best available techniques for mineral oil and gas refineries (BREF Refineries). 490 p. Webpagina beschikbaar op 05/08/2004. http://eippcb.jrc.es/pages/BActivities.cfm NIS (2004). Landbouwtelling 2002: definitieve resultaten. Webpagina beschikbaar op 13/08/04. http://statbel.fgov.be/downloads/cah2002m_nl.xls VMM, Van Steerteghem M. et al. (2000). MIRA-S 2000, Milieu- en natuurrapport Vlaanderen: scenario’s. VMM (2002). Analyse van het watergebruik in de periode 1991 – 2000. Ondersteunend onderzoek MIRA-T 2002. Studie uitgevoerd door Ecolas. VMM (2003). Analyse van het watergebruik in de periode 1991 – 2001. Ondersteunend onderzoek MIRA-T 2003. Studie uitgevoerd door Ecolas.

Berekening van het watergebruik in 2002 en analyse van het watergebruik in de periode

Recommend Documents