Beloften van vechtsport

Beloften van vechtsport


Onderzoek in het kader van het programma ‘Tijd voor Vechtsport’ in opdracht van de KNKF

Agnes Elling Ester Wisse

Met medewerking van Hans van den Berk, Justus Beth, Remko van den Dool, Marit Gijsbers, Tim Pennings, Marieke van Schendel en Bastiaan Verberne

ISBN 978-90-5472-144-4 NUR 486 Opmaak: Pencilpoint - Reclamemakers & Vormgevers, Woerden

Pack & Parcel B.V., Nieuwegein

Fotografie: KNKF Drukwerk: DeltaHage, Den Haag W.J.H. Mulier Instituut centrum voor sociaalwetenschappelijk sportonderzoek Postbus 188 5201 AD Den Bosch T.

073-6126401

F.

073-6126413

E. [email protected] I.

www.mulierinstituut.nl

© 2010 Arko Sports Media, Nieuwegein Behoudens uitzondering door de wet gesteld mag, zonder schriftelijke toestemming van de rechthebbende(n) op het auteursrecht, c.q. de uitgever van deze uitgave door de rechthebbende(n) gemachtigd namens hem (hen) op te treden, niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op de gehele of gedeeltelijke bewerking. De uitgever is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor kopiëren, als bedoeld in art. 17 lid 2. Auteurswet 1912 en in het KB van 20 juni 1974 (Stb. 351) ex artikel 16b., te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden.

Voorwoord C.C.F. Gordijn, de grondlegger van de Christelijke Academie voor Lichamelijke Opvoeding, legde een verband tussen bewegen en geluk. Bewegen is een manier om geluk te verwerven zei hij. Bewegen werd hierbij uitgelegd als intentioneel bewegen van (delen) van het menselijk lichaam. De ‘leer van het menselijk zich bewegen’ vloeide daaruit voort met als belangrijkste uitkomst de bewegingshandelingstheorie. Bewegen is een handeling; het verstaan van de wereld in actie. Door bewegen leer je de wereld kennen. Letterlijk wordt je wereld groter zodra je kunt lopen. Geluk is binnen de bewegingshandelingstheorie een werkwoord, gelukken door te handelen; je beweegt en je gelukt. Als je iets ‘gelukt’, word je bevestigd in je eigen kunnen. De omstandigheden waarbinnen kinderen opgroeien, bepalen voor een groot deel hun mogelijkheden tot handelen. Niet ieder kind heeft dezelfde kansen. Kinderen uit allochtone milieus kijken vaak op tegen een achterstand in besteedbaar inkomen, taal en maatschappelijk integratie van hun ouders. Bij allochtone kinderen spelen interculturele verschillen ook een grote rol. In allochtone gezinnen spelen geloof, familie en tradities een belangrijke rol in de manier waarop kinderen worden opgevoed. Door de veelheid aan regels, gebruiken en verwachtingen is er relatief weinig vrijheid. Dit geldt in grotere mate voor allochtone meisjes. De Nederlandse samenleving kenmerkt zich door een grofmazige structuur, waarbij eigen verantwoordelijkheid en eigen initiatief een voorwaarde voor succes zijn. Deze verschillen in culturele achtergrond maken dat allochtone kinderen moeite hebben zich met de Nederlandse cultuur te identificeren en er een plek in te vinden. Dat blijkt ook uit de oververtegenwoordiging in armoedecijfers, werkeloosheid en criminaliteit onder allochtonen ten opzichte van autochtonen. Daarom is het belangrijk dat er een plek is waar kinderen onder gunstige financiële voorwaarden en met instemming van de ouders aan hun geluk kunnen werken. Een plek waar ze uitgedaagd worden zich te bewegen en te zoeken naar hun eigen mogelijkheden. Waar een trainer loopt die weet welke ervaringen zij hebben en welke problemen zij tegenkomen. Een trainer die hen positief bevestigt in wat zij wél kunnen en die binnen de club de mazen wat kleiner maakt, zodat het veilig voelt: de vechtsportclub! Dankzij het programma ‘Meedoen alle jeugd door sport’ van het Ministerie van VWS heeft KNKF de afgelopen jaren kunnen werken aan honderd van deze plekken. Binnen het project ‘Tijd voor Vechtsport’ is er vanaf 2006 gewerkt om jongeren een thuis te geven in de club. Een club die waarborgt dat er een pedagogisch en veilig klimaat heerst. Een klimaat dat tevens openheid uitademt en waar gelijkheid in alles tot uiting komt. Een club die alle jongeren uitnodigt te komen sporten, stoom af te blazen, een gezond lichaam te krijgen en vrienden te ontmoeten. Het aantal jongeren dat in de afgelopen jaren de weg naar een club heeft gevonden is groot. Meer dan 9.000 zijn er lid geworden van een van de honderd clubs. Dat de betekenis hiervan groot is in een maatschappelijke context, laat dit rapport zien: vechtsportbeoefening stimuleert de persoonlijke groei van kinderen. Vechtsport helpt agressie te beteugelen en draagt bij aan sociale een maatschappelijke integratie. En vechtsport bereikt met name kinderen uit zwak-

6


kere sociale milieus. De positieve effecten van vechtsportbeoefening liggen omsloten in het beoefenen van de sport zelf. Ze zijn niet opgehangen aan zaken die om de sport heen georganiseerd worden. Het beoefenen van vechtsport heeft maatschappelijke impact. Meer dan bij andere sporten dragen vechtsporten bij aan een grote mate van zelfwaardering. En vechtsport heeft voor jongeren een veel grotere sociale betekenis dan andere sporten, waardoor ze meer gestimuleerd worden de juiste keuzes te maken. Het succes van ‘Tijd voor Vechtsport’ verdient daarom een vervolg. De vechtsport heeft aangetoond een bijdrage te kunnen leveren aan maatschappelijke doelstellingen. Vechtsporttrainers in het bijzonder hebben laten zien dat zij die handschoen hebben opgepakt en hun sport willen inzetten ter bevordering van de persoonlijke groei en ontwikkeling van hun leerlingen. En daarin ligt ook het unieke karakter van vechtsport, welke is terug te leiden tot haar oorsprong: persoonlijke groei en ontwikkeling bereiken door het beoefenen van ongewapende vechtkunsten. Robbert Wolters Directeur KNKF Kenniscentrum

Inhoud 1. Inleiding

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

1.1 Effecten van (vecht)sport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

1.2 Probleemstelling .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

1.3 Opdrachtgever en programma ‘Tijd voor Vechtsport’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Portret van een jonge karateka: Fatima (1991), ‘De alleskunner’ .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

2. Onderzoeksmethoden

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23

2.1 Kwantitatief onderzoek .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

2.2 Casestudies .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

2.2.1 (Participerende) observaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

2.2.2 Interviews met sporters, trainers en ouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Portret van een jonge karateka: Ibrahim (1991), ‘De topsporter’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

3. Verschillende benaderingen en motieven

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

39

3.1 Drie benaderingen van vechtsport .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

3.1.1 Traditioneel: technische, artistieke en spirituele ontwikkeling .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

3.1.2 Sportieve efficiëntie: adequate weerbaarheid en winnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

3.2 Motieven om aan vechtsport te doen .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

3.2.1 Weerbaarheid en agressieregulatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

3.2.2 Wedstrijden en een carrière in de vechtsport .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

3.2.3 Socialisatie in de vechtsport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

Portret van een jonge kickbokser: Gulcem (1991), ‘Kind van de trainer’ .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

4. Vechtsport en psychosociale weerbaarheid

8

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

55

4.1 Psychosociale zelfrapportage .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

4.1.1 Algemene zelfwaardering en fysiek zelfbeeld .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

4.1.2 Sociaal gedrag, agressietolerantie en sociale tolerantie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

4.1.3 Vertrouwen in anderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58


4.2 Psychosociale invloeden van vechtsport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

4.2.1 Veilig voelen, weerbaar zijn en zelfvertrouwen kweken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

4.2.2 Respect van en voor anderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

4.2.3 Agressieregulatie en maatschappelijke integratie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

4.3 Invloed van duur (vecht)sportbeoefening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

4.4 Regressieanalyse: wat zijn ‘echte’ verschillen? .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

Portret van een jonge kickbokser: Jennifer (1993), ‘De overloopster’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

5. Sociale contacten en etnische integratie

.............................................................

83

5.1 De sociale betekenis van sportscholen: tussen sportclub en fitnesscentrum . . . . . . . . . . . . 83

5.2 Sociale menging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

Portret van een jonge kickbokser: Abdel (1991), De ‘arrogante’ .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

6. De trainer

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

99

6.1 (Vecht)sporters over hun trainers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

6.2 Opvattingen en handelen van vechtsporttrainers .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

Portret van een taekwondotrainer: Mussa, ‘van probleemjongere tot veelzijdige trainer’ .. . . . . . . . . . . 109

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

115

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

122

7. Conclusies en aanbevelingen

Noten, literatuur en bijlagen

Noten .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

Bijlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

Bijlage I: Vragenlijst vechtsporters .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

Bijlage II: Vragenlijst middelbare scholieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

Bijlage III: Vragenlijst trainers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

Bijlage IV: Tabelbijlagen .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

I nhoud

9

Inleiding

Hoofdstuk 1

Dat er op het hoogste toneel binnen het muaythaiboksen en de K1 niet alleen straatvechters zonder opleiding acteren, maar ook advocaten als de Surinaams-Nederlandse ‘King of the Ring’ Ashwin Balrak is in strijd met de dominante beeldvorming over beoefenaars van dergelijke ‘harde’ vechtsporten (Viering 2007). De beeldvorming over vechtsporten of de meer edele benaming ‘krijgskunsten’ (martial arts) is minder eenduidig dan bij veel andere vormen van sport. Agressie leren beteugelen versus leren vechten zijn twee tegengestelde opvattingen die zijn verbonden aan (diverse vormen van) vechtsport. In een imago-onderzoek onder de Nederlandse bevolking naar verschillende takken van sport hebben vechtsporten samen met voetbal de sterkste associaties met de termen ‘fysiek harde sport’ en ‘typische mannensport’. Toch koppelen mensen ook kenmerken als ‘spannende actiesport’ en ‘blessuregevoelig’ aan vechtsport (Van den Dool e.a. 2009, p. 76/117). Eerder onderzoek van onder andere Theeboom (2001a, 2001b; 2002) laat tevens zien dat veel krijgskunsten door ouders en deelnemers sterke pedagogische waarden krijgen toegedicht, vanwege de Oosterse oorsprong van de meeste vechtsporten, waarbinnen zelfvertrouwen, respect en zelfbeheersing kernconcepten zijn (zie ook Sleijfer 2005). Vecht- en zelfverdedigingssporten kennen in Nederland en veel andere landen nog steeds een groeiende populariteit, vooral onder de jeugd. In 2007 beoefende 9 procent van de 6 tot 19-jarigen op enigerlei wijze een vechtsport (Kamphuis & Van den Dool 2008, p. 84). Daarnaast is vechtsport een van de weinige takken van sport met zowel veel autochtone als allochtone (jeugdige) beoefenaars. Vechtsporters zijn bovendien niet meer alleen (allochtone) jongens voor wie fysiek krachtsvertoon, onderlinge strijd én mannelijke kameraadschap belangrijke aspecten zijn in hun (sportieve) socialisatie (Elling 2002; Lagendijk 1991). In het kader van het programma ‘Meedoen alle jeugd door sport’ werd vooral ook een sterke groei van allochtone meisjes bereikt (Frelier & Breedveld 2010). Zij vinden de weg naar sportscholen steeds vaker via familieleden die reeds actief zijn. Vechtsporten lijken ook mede populair onder jongeren van uiteenlopende etnische minderheidsgroepen vanwege de mogelijkheden op een professionele carrière. Er is een breed scala aan verschillende vechtsporten die men kan beoefenen. De meeste vechtsporten vinden hun oorsprong in het Oosten, in Aziatische landen als Japan en China. Deze Oosterse vechtsporten zijn in grote mate beïnvloed door Oosterse filosofische stromingen en religieuze systemen. Bekende Oosterse vechtsporten zijn wushu, dat bestaat uit verschillende Chinese vechtstijlen, Japanse bugeivormen zoals jiujitsu en Japanse budovormen als judo, aikido, kendo en karate-do. Ook het Koreaanse taekwondo kan gerekend worden tot de budovormen. Andere in Nederland beoefende vechtsporten zijn het pencak silat uit Indonesië en het populaire thaiboksen of muaythaiboksen dat zijn oorsprong kent in Thailand (Theeboom

I nleiding

11

2001a, p. 11-14). Terwijl in deze Oosterse vechtsporten het oorspronkelijke doel van het aanleren van motorische vaardigheden het proces van het ‘bereiken van verlichting’ centraal staat, zijn Westerse vechtsporten als worstelen, (kick)boksen en schermen meer gericht op het eindproduct. Verschil tussen Oosterse en Westerse vechtsporten en benaderingen zijn steeds meer vervaagd, omdat veel vormen beïnvloed zijn door elkaar.

1.1 Effecten van (vecht)sport Waar veel kinderen en volwassenen aan sport deelnemen vanuit een intrinsieke motivatie (‘het is leuk’), komt de toegenomen betrokkenheid van de overheid bij sport vooral voort uit de instrumentele waarden die aan sport worden toegekend: sport is niet alleen leuk, maar ook nuttig. Vooral in het kader van maatschappelijke problemen rondom de volksgezondheid (overgewicht) en de integratie van etnische minderheden, krijgt de sport een maatschappelijke functie toegeschreven. De Nederlandse bevolking onderschrijft met name ook de opvoedkundige waarde van sport (Van den Dool e.a. 2009). Zeven op de tien mensen van vijftien jaar en ouder vinden dat sport heel belangrijk is bij de opvoeding van kinderen. Een kwart is het nog enigszins eens met deze stelling. Daarbij gaat het veelal om aspecten als het aanleren van prosociaal denken en gedrag zoals doorzettingsvermogen en discipline, samenwerken en wederzijds respect (Rutten 2007). Voor alle aan sport toegekende positieve effecten bestaat echter nog weinig onomstreden wetenschappelijk bewijs (Coakley 2006). Veel op beleidsniveau geformuleerde expliciete intenties, zoals ten aanzien van sociale (re-) integratie, zijn abstract en worden niet of nauwelijks ‘vertaald’ naar concreet meetbare aspecten waarop evaluatie kan plaatsvinden (zie ook JiB 2001a; 2001b). In hoeverre gewenste opbrengsten zoals verbetering van de eigenwaarde, het sociaalmoreel denken en handelen, en het vergroten van etnisch gemengde contacten optreden door sportdeelname is dan ook nog grotendeels onduidelijk. Meestal bestaat er een algemeen ‘goed gevoel’ over dergelijke potentiële maatschappelijke meerwaarden van sport en zijn individuele succesverhalen bekend. Empirisch onderzoek laat zien dat jongeren via sportdeelname niet alleen gesocialiseerd worden in prosociale omgangsnormen, maar ook in aanraking komen met minder gewenst gedrag. Zo vond Breedveld (2003) positieve correlaties tussen een hoge sportdeelname en delinquent gedrag en tussen het lidmaatschap van sportverenigingen en alcoholgebruik en roken. Persoonlijke betekenissen en maatschappelijke functies van sport zijn niet universeel, maar hangen mede samen met achtergrondkenmerken van beoefenaars, met specifieke vormen van sport, organisatievormen en begeleidend kader (onder andere Biesta e.a. 2001; Elling 2002; Rutten 2007). Ook internationaal onderzoek toont paradoxale effecten van de invloed van sportdeelname op de persoonlijke en sociale ontwikkeling van (kwetsbare) jongeren – zoals met betrekking tot agressief gedrag – en benadrukt contextuele factoren (Kreager 2007; McNulty Eitle & Eitle 2002; Morris e.a. 2003).

12


In dit onderzoek staan persoonlijke betekenissen en psychosociale functies van vechtsport centraal. Zoals gesteld kennen veel vechtsporten hun oorsprong in Oosterse martial arts, gericht op het vergroten van zelfbeheersing, zelfvertrouwen, doorzettingsvermogen, weerbaarheid en wederzijds respect (Theeboom 2002). Deze aspecten zijn ook cruciaal in het proces van (re)socialisatie en maatschappelijke integratie van (allochtone) jongeren. Bloem & Moget (2002) concluderen uit een meta-analyse van 24 Duits- en Engelstalige artikelen dat vechtkunsten onder de juiste voorwaarden inderdaad positieve psychosociale effecten kunnen sorteren. Niet alle onderzoeken zijn echter even wetenschappelijk van aard en vaak gaat het om studies met een betrekkelijk gering aantal respondenten. Een van de meest toonaangevende oudere studies is van Trulson (1986), die een duidelijk positieve invloed vond van traditionele martialartslessen (onder leiding van een hoog aangeschreven taekwondodocent) op het zelfbeeld en sociale vaardigheden van jeugdige mannelijke delinquenten. Bij de jongeren die (van dezelfde docent) alleen moderne vechtsportlessen volgden, met nadruk op het competitieve element, nam de agressie juist toe. Een controlegroep kende geen veranderingen. Uitkomsten van meer recente studies sluiten hier over het algemeen bij aan en benoemen ook de voorwaarde van traditionele martialartslessen en andere contextuele factoren zoals de kwaliteit van de docent, de sociale omgeving en de lengte en inbedding van een programma (Twemlow & Sacco 1998; Twemlow e.a. 2008; Weiser e.a. 1995; Zivin e.a. 2001). Het onderzoek van Endresen en Olweus (2005) waarin zij – eigenlijk net als Trulson – een positief verband vonden tussen deelname van adolescente jongens aan meer Westerse ‘harde’ vechtsporten als boksen, worstelen en gewichtheffen en agressief gedrag, zorgde voor enige opschudding in de Nederlandse vechtsportwereld (zie bijvoorbeeld Sleijfer 2005). Zij constateerden echter vooral dat niet zozeer een specifieke tak van sport, maar vooral de wijze waarop deze gedoceerd wordt en het sociale klimaat dat er binnen een bepaalde sportgroep/school heerst (al dan niet macho) van belang is voor eventuele positieve dan wel negatieve effecten. Lakes & Hoyt (2004) vonden verschillen tussen jongens en meisjes in de basisschoolleeftijd, waarbij positieve effecten van traditionele lessen bij jongens veel sterker waren. Columbus & Rice (1998) keken meer naar fenomenologische betekenissen van vechtsporters en onderscheidden vier centrale factoren: ervaringen met geweld, persoonlijke groei, biografische transitiefasen en taakgerichte prestaties. De uitkomsten van Theebooms (2001a, 2001b) onderzoek in Vlaanderen naar betekenisgeving en effecten sluit aan bij deze buitenlandse studies. Ook hij stelt vast dat de kwaliteit van de trainer, evenals de context waarbinnen de vereniging of sportschool opereert én de sociale achtergronden en motieven van de jongeren zelf, cruciaal zijn voor de potentiële socialiserende en integrerende werking van vechtsport. Niet alleen het type vechtsport speelt dus mogelijk een rol in de persoonlijke betekenisgeving van jongeren en de potentiële psychosociale opbrengsten, maar ook de organisatorische randvoorwaarden en sociale context zijn medebepalend.

I nleiding

13

1.2 Probleemstelling Vanuit de constatering dat er vooral in Nederland nog betrekkelijk weinig gedegen wetenschappelijk onderzoek is gedaan naar de betekenisverlening aan en psychosociale effecten van vechtsport komen wij tot de volgende centrale onderzoeksvraag: Welke betekenissen geven jeugdige vechtsporters, hun ouders en trainers aan vechtsport en in hoeverre draagt vechtsportdeelname bij aan een positieve psychosociale ontwikkeling en sociale integratie? Via een uitgebreid meerjarig onderzoek willen wij meer zicht krijgen in de betekenissen en invloeden van deelname van verschillende groepen jongeren aan vechtsporten en cruciale succes- en faalfactoren identificeren. De probleemstelling vertalen wij in de volgende zes deelvragen: 1. 2.

Welke jongeren doen aan vechtsport en wat zijn hun motieven? Ontwikkelen jonge vechtsporters via hun sportdeelname maatschappelijk relevante competenties zoals discipline, samenwerking en doorzettingsvermogen?

3.

Draagt deelname aan vechtsport bij tot agressieregulatie (verbaal/fysiek) en het tegengaan van overig antisociaal gedrag (zoals diefstal)?

4.

Draagt deelname aan vechtsporten bij tot meer ontmoeting, culturele uitwisseling en wederzijdse acceptatie tussen autochtone en allochtone jongeren?

5.

Bestaan er verschillen in gevonden effecten naar sekse, etniciteit en duur van de sport-

6.

In hoeverre zijn gevonden invloeden vechtsportspecifiek en welke factoren zijn van belang

deelname? voor het optimaliseren van positieve effecten?

1.3 Opdrachtgever en programma ‘Tijd voor Vechtsport’ Dit onderzoek is door het Mulier Instituut uitgevoerd, in opdracht van de Koninklijke Nederlandse Krachtsport en Fitnessfederatie (KNKF). In deze paragraaf volgt een uiteenzetting van de context waarin dit onderzoek heeft plaatsgevonden. De laatste jaren zijn er door de overheid zeer veel programma’s gestart die de sportdeelname van haar burgers moet vergroten en die een bredere maatschappelijke waarde moeten uitdragen. Zo ook het programma ‘Meedoen alle jeugd door sport’ (voorheen ‘Meedoen allochtone jeugd door sport’), in het leven geroepen om specifieke kenmerken van sport te benutten voor opvoeding en integratiedoelen van de (allochtone) jeugd (Ministerie van VWS 2006). In dit programma is door de regering een samenwerking aangegaan met verschillende sportbonden

14


en gemeenten.1 De geselecteerde sportbonden kregen voor de periode van 2006 tot en met 2010 een groot deel van het programmabudget om in samenwerking met lokale clubs nieuwe projecten te ontwikkelen en activiteiten te organiseren om meer (allochtone) jeugdleden te werven en clubs te versterken. De KNKF doet dat door middel van het programma ‘Tijd voor Vechtsport’. ‘Tijd voor Vechtsport’ benut de specifieke kenmerken van diverse vechten krachtsporten – zoals taekwondo, karate, boksen, kickboksen, mixed martial arts en aanverwante sporten – voor integratie en persoonlijke ontwikkeling van (allochtone) jeugd. Sinds 2007 zijn er in elf Nederlandse gemeenten op drie aandachtsgebieden (participatie, preventie en zorg) 111 projecten gestart. De participatieprojecten zorgen ervoor dat er meer (allochtone) jongeren deelnemen aan vechten krachtsport. Daarnaast zijn er preventieprojecten waarin kwetsbare jongeren begeleid worden en er voorkomen wordt dat zij (verder) geïsoleerd raken. Tot slot richt ‘Tijd voor Vechtsport’ zich met zorgprojecten specifiek op de vermindering van problematisch agressief gedrag onder jeugd met een jeugdhulpindicatie. Binnen deze trajecten wordt getraind op gedrag, agressieregulering en zelfbeheersing. In zowel de preventie- als sport-zorgtrajecten wordt sport als pedagogisch instrument gebruikt, waarbij gedragsverandering centraal staat. Vanuit ‘Tijd voor Vechtsport’ is er door wetenschappers een zogenaamde ‘bewegingspedagogische preventiemethodiek’ ontwikkeld, gebaseerd op de concepten en filosofie van Oosterse zelfverdedigingmethoden en inzichten uit de Westerse bewegingspedagogiek.

I nleiding

15

Portret van een jonge karateka: Fatima (1991), ‘De alleskunner’ Fatima is geboren in 1991 en komt uit een gezin met twee kinderen. Haar zusje is twintig maanden jonger dan zij. Haar ouders zijn in Marokko geboren. Fatima’s moeder woont sinds ongeveer haar negende jaar in Nederland, haar vader is opgegroeid in Spanje en op latere leeftijd naar Nederland gekomen. Fatima weet niet precies welke opleidingen haar moeder heeft gevolgd en welke ze heeft afgerond, maar ze is in Nederland wel naar school geweest. Tot de geboorte van Fatima is haar moeder tolk-vertaler Nederlands-Arabisch en Nederlands-Berbers geweest. Haar vader heeft een opleiding in Spanje gehad en werkt nu in de bouw. Fatima zelf heeft in het schooljaar 2008-2009 het vwo afgerond en is daarna bedrijfskunde gaan studeren aan de Erasmus Universiteit. Haar zusje volgt een opleiding in de ICT aan een mbo-instelling. De drukke agenda van Fatima geeft blijk van een indrukwekkend sportief en maatschappelijk leven. Fatima doet al sinds haar vijfde jaar aan Gujokaikarate bij karatevereniging BSR. Voordat ze met karate begon, zat ze op zwemles. Ze is hiermee doorgegaan tot ze haar diploma’s A, B en C had behaald. Ongeveer net zo lang als ze karate beoefent, is ze ook een fanatiek paardrijdster. Naast karate en paardrijden heeft ze van haar zevende tot haar veertiende jaar ook nog aan tennis gedaan, maar hier is ze inmiddels mee gestopt. Ze is blij dat ze de drie sporten lang heeft kunnen combineren. In die tijd voelde ze zich fysiek erg sterk, maar op een gegeven moment moest ze toch één van haar drie sporten laten vallen. Drie verschillende sporten en ook nog een intensieve vwo-opleiding werd een beetje teveel. Haar ouders lieten haar zelf kiezen met welke sport ze door wilde gaan. Stoppen met karate was geen optie, “dat hoort bij mijn leven, dat doe je gewoon dagelijks” en ook paardrijden vond ze te leuk om te laten schieten, dus stopte ze met tennis. Ze heeft nog wel een pasje om vrij op de baan te mogen spelen, dus als ze tijd over heeft gaat ze af en toe nog een balletje slaan. Karate en paardrijden beoefent ze echter veel intensiever. Het zusje van Fatima doet ook aan karate en is hiermee iets later dan Fatima begonnen. De kennismaking met karate was vooral het initiatief van hun moeder. Toen de meiden klein waren, maakte hun moeder altijd het grapje dat ze graag “twee bodyguards” zou willen hebben. Voor Fatima’s moeder was het belangrijk dat haar dochters weerbaar zouden worden. Ook wilde ze graag een sport voor haar dochters waarin ze zouden kunnen blijven doorgroeien. Dus niet iets wat ze na enkele jaren al beu zouden zijn. Samen met Fatima ging ze op zoek naar een geschikte vechtsportschool. In hun zoektocht zijn ze verschillende vechtsportscholen (karate, taekwondo en judo) in de omgeving afgegaan, om uiteindelijk terecht te komen bij de sporten de vechtsportschool die hen het beste beviel, namelijk karate bij de vechtsportschool BSR. Vanaf het begin heeft Fatima het bij deze karateschool heel erg naar haar zin. Ze leert op een speelse manier kennismaken met de vechtsport. “Ik ben er als het ware mee opgegroeid.” Haar moeder is altijd erg betrokken geweest bij karate, ze heeft Fatima en haar zusje altijd naar de trainingen gebracht. Fatima trainde eerst alleen in haar woonplaats, gemiddeld zo’n drie keer in de week. Toen haar zwartebandexamen steeds dichterbij kwam, is ze ook in de grote stad

16


gaan trainen. Op haar vijftiende heeft ze de zwarte band (eerste Dan) behaald. In de periode die hieraan vooraf ging, heeft Fatima wel vijf á zes keer in de week getraind. Daarna is ze weer iets minder gaan trainen, omdat haar schoolwerk leed onder het vele trainen. In het studiejaar 2009-2010 traint ze zo’n één á twee keer in de week, omdat haar studie bedrijfskunde het niet toelaat meer te trainen. Als haar trainer echter van mening is dat ze er aan toe is te gaan trainen voor de tweede Dan, wil ze zich daar echt op gaan toeleggen en meer gaan trainen. Dit zal dan wel de nodige discipline kosten, want ze merkt nu dat het trainen niet altijd makkelijk te combineren is met haar studie en het wonen op kamers. Bovendien heeft ze ook nog een bijbaantje in het weekend. Kortom, een zeer drukke agenda. In het verleden heeft ze school wel eens ‘laten liggen’, omdat ze trainen belangrijker vond. Maar nu ze studeert wil ze dat niet meer. Dat kan ze tegenover haar ouders ook niet verantwoorden. Die willen graag dat ze haar studie afmaakt. Ze slaat dan ook geen colleges over om een training te volgen. Wel probeert ze, als ze door haar studie een training moet missen, dit op een ander moment in te halen. Toen Fatima jonger was heeft ze een tijdje wedstrijden in het karate gedaan, maar vanaf ongeveer haar veertiende jaar is ze zich meer gaan focussen op de traditionele aspecten van het karate. “De traditionele manier van trainen sluit meer aan bij het dagelijks leven, de balans tussen lichaam en geest heb je daar ook hard nodig. Je moet je leven goed op orde hebben, wil je bezig gaan met die kata’s enzo. En dat is een heel fijne richtlijn. Ik heb daar veel aan in het dagelijks leven.” In de wedstrijden zag ze geen uitdaging meer, ze vond het niet meer opbouwend. Ze kon voor haar gevoel in wedstrijden niet meer echt groeien. Later vertelt Fatima ook tegen de onderzoeker dat het op nationaal niveau verboden is bij karatewedstrijden een hoofddoek te dragen. Hoewel Fatima dit niet expliciet benoemt, zou dit mogelijk ook een reden geweest kunnen zijn te stoppen met wedstrijden. “Bij landelijke wedstrijden is er een verbod op hoofddoeken, voor veiligheidsredenen tussen aanhalingstekens.” Het is duidelijk dat Fatima het niet eens is met deze regel. Fatima draagt een hoofddoek en vindt haar geloof belangrijker dan karate. Als ze een keuze zou moeten maken tussen haar religie en de sport, dan is de keuze volgens haar snel gemaakt. Dan kiest ze niet voor karate. Fatima vindt echter het feit dat ze moslim is niet conflicteren met de manier waarop ze nu karate beoefent. Bij de traditionele vorm van karate die ze beoefent is een pak dat je lichaam bijna volledig bedekt, verplicht. Ook kan ze in de trainingen haar hoofddoek ophouden. “Ik kan gewoon trainen zoals ik ben. De belangrijkste aspecten van het karate komen niet in conflict met mijn religie. Er is juist een harmonie.” Ondanks dat Fatima zelf niet meer aan wedstrijden doet, heeft zij niet compleet afscheid genomen van karatewedstrijden. Sinds ze haar zwarte band heeft, is ze namelijk als jurylid bij jeugdwedstrijden betrokken. Ze vindt dit erg leuk en leerzaam, omdat ze zo ook inzicht kan krijgen in het spel van anderen. “Je kijkt zo vanuit een heel ander oogpunt naar karate. Ik kan mijn sport nu van verschillende kanten bekijken.” Ze ziet de beslissing te stoppen met zelf wedstrijden doen en het gaan jureren als een van de hoogtepunten in haar vechtsportcarrière. Hiermee ging een hele nieuwe wereld voor haar open. Ze moet zich nu een oordeel vormen over anderen, en leert

Portret van een jonge karateka

17

zo hoe je een bepaalde waarde aan bewegingen moet geven en wat daar aan ten grondslag ligt. Door beter te letten op anderen, heeft ze nu in de trainingen ook meer zelfreflectie. “Je kunt de spiegel dan ook weer naar jezelf draaien en daar kun je enorm door groeien.” Om te jureren moet ze steeds opfriscursussen doen. Ze leert ook erg veel van de overleggen met andere juryleden. “Je bent als jurylid in principe zelfstandig, maar kunt veel leren van hoe en waarom anderen hun oordeel vellen.” Veel karateka’s met een hoge Dan jureren bij wedstrijden. Van deze mensen leert Fatima ontzettend veel. Tijdens trainingen vecht Fatima nog regelmatig informele wedstrijdjes. Dit zogenaamde sparren, in het karate ook wel ‘kumite’ genoemd, is namelijk ook onderdeel voor de Dan-examens. De grootste uitdaging vindt Fatima echter het lopen van kata’s. Ze noemt dit een soort gevecht waarin je je eigen tegenstander bent. Je probeert daarin steeds jezelf te overtreffen. Fatima vindt dit ook veel vermoeiender dan kumite. Bij het sparren gaat het er namelijk om wie het slimste speelt. Je kunt voor jezelf rustmomenten inbouwen, terwijl je in de kata steeds het beste van jezelf moet geven. Fatima merkt dat als ze veel kata’s traint, ze zich mentaal fitter voelt. In de training wordt je concentratie goed getraind. Daarnaast wordt discipline en controle bijgebracht. Je bent verplicht controle te hebben over hetgeen dat je doet. Daar heb je ook in het dagelijks leven profijt van. De discipline en controle die Fatima leert bij karate, past ze ook toe in haar studie. Als ze zich mentaal fit voelt door het trainen, loopt haar studie ook beter. Na een training is Fatima meestal wel “helemaal kapot”, zowel fysiek als mentaal. Na een zware training moet ze daarom eerst altijd een uur of twee bijkomen. Daarna heeft ze extra energie, waardoor ze er weer tegenaan kan. Dit helpt haar erg bij het studeren. Het behalen van de zwarte band was uiteraard een ander hoogtepunt in de vechtsportcarrière van Fatima. Tot het behalen van de zwarte band heeft Fatima bijna elk halfjaar aan een kuy-examen mee gedaan. Geen enkel examen was echter zo’n mijlpaal als het examen voor de zwarte band. “Voordat ik voor mijn zwarte band op ging, dacht ik echt, ‘de zwarte band, dat is het eindpunt’, maar toen ik de zwarte band had gehaald, werd het me duidelijk dat ik eigenlijk nog maar net begonnen was, dat het nog veel verder en dieper gaat. De zwarte band is eigenlijk weer een begin van je verdere karate. En dat laat weer zien dat karate altijd verder gaat, je kunt altijd meer leren. Het stagneert niet.” Dit was wel een verrassend inzicht voor Fatima. In het begin was ze een beetje teleurgesteld, omdat ze dacht dat ze er was, maar later gaf de nieuwe uitdaging haar ook energie. De trainer maakte haar duidelijk dat ze er nog lang niet was, bijvoorbeeld door te laten zien dat dingen waar ze voorheen mee weg kwam, nu niet meer mochten. Ze werd gecorrigeerd. Dit was iets wat ze in het begin wat vervelend vond, maar waarvan ze later inzag dat het opbouwend en goed bedoeld was. Een dieptepunt in haar vechtsportcarrière was een zware blessure die ze opgelopen had door een paardrij-ongeluk. Dat gebeurde ongeveer een jaar voordat ze haar zwarte band ging halen. Ze was heel fanatiek aan het trainen voor haar eerste Dan, maar kon en mocht door het ongeluk

18


een halfjaar helemaal niets doen. Dit was heel moeilijk voor haar. “Want karate was eigenlijk als een soort eten.” Karate was iets dat gewoon bij het dagelijks leven hoorde en om daarmee te moeten stoppen viel haar zwaar. Ondanks dat Fatima geen wedstrijden meer vocht en dus in die zin geen topsport bedreef, was de leegte die ze voelde te vergelijken met het gevoel dat veel topsporters hebben die (moeten) stoppen met hun sport. Fatima wist ineens niet wat ze met haar tijd aan moest en vond het erg frustrerend dat ze fysiek afzwakte. Ook mentaal ging het in deze periode minder goed met haar. “Toen besefte ik pas wat voor toegevoegde waarde karate had voor mijn leven.” Het duurde even voordat Fatima ook echt accepteerde dat het trainen niet kon. Zelfs het zitten op een bank deed zeer, maar toch probeerde ze de trainingen van de kant te volgen, om zo in ‘haar hoofd’ te trainen. Toen ze weer hersteld was, kon ze haar trainingen weer langzaam gaan opbouwen, maar ook dat was erg moeilijk voor haar. Ze wilde eigenlijk meteen weer voluit trainen, maar dat hielden haar ouders tegen. Te moeten zien dat anderen waar ze samen mee trainde voor de zwarte band verder gingen, viel haar erg lastig. Uiteindelijk heeft ze de achterstand toch in kunnen halen en kon ze tegelijk met de anderen examen doen voor de zwarte band. Fatima beschrijft het clubje waarmee ze tegelijk op ging voor de zwarte band als een hechte groep. Niet iedereen van hen doet nu echter nog steeds aan vechtsport. Vanwege tijdgebrek zijn sommigen gestopt met trainen. In de trainingen bij BSR traint Fatima niet alleen met sporters van hetzelfde niveau. Verschillende ‘banders’ trainen door elkaar heen. Omdat de structuur van de bewegingen steeds hetzelfde is, is het eenvoudig om ook met sporters van een ander niveau te kunnen trainen. Van ieder niveau wordt uiteraard wel bepaalde kwaliteiten verwacht. In de vereniging BSR hangt volgens Fatima een heel open sfeer. Het is er altijd gezellig en er is veel humor. Tijdens de training wordt er geconcentreerd en serieus getraind, maar er is ook ruimte voor luchtige zaken tussendoor. Daar is een heel goede balans in gevonden. Iedereen is altijd welkom. Sporters hebben zeker de ruimte hun mening te geven. Volgens Fatima heerst er geen strak keurslijf. Iedereen kan zichzelf zijn en los van de structuur in de training, kan iedereen zijn of haar eigen draai geven aan de training. Bij BSR zijn Fatima en haar zusje bijvoorbeeld de enigen die met een hoofddoek op trainen, maar ze worden hierdoor niet gediscrimineerd. “Er wordt helemaal geen onderscheid gemaakt.” Fatima heeft zeer veel respect voor haar trainers, omdat ze haar zeer veel geleerd hebben en haar begeleid hebben om steeds verder in de vechtsport te komen. Ze hebben veel bijgedragen aan haar persoonlijke groei. Fatima heeft van hen discipline, weerbaarheid en concentratie meegekregen. Fatima vindt haar trainers helemaal niet streng. Ze stellen sporters zelf verantwoordelijk voor hun daden. Een keer te laat komen kan dus best, als de sporters zelf maar zorgen dat ze de gemiste stof inhalen. Buiten het karate om heeft Fatima geen nauw contact met haar trainers. Bij het jureren gaat ze als leuke collega’s, als gelijken, met haar trainers om. Tijdens de trainingen zijn het de personen die ‘boven’ haar staan en haar veel kunnen leren. De trainers staan echter wel open voor meer persoonlijke contacten en hulp op persoonlijk vlak, maar omdat Fatima hiervoor bij haar ouders terecht


19

kan, bespreekt ze met haar trainers geen persoonlijke problemen die niets met karate te maken hebben. Maar als sporters daar behoefte aan hebben, is daartoe wel de mogelijkheid. Toen ze jonger was, is Fatima wel eens bij andere verenigingen en vechtsporten gaan kijken, bijvoorbeeld omdat vrienden van haar daar trainden. Elke keer besefte ze echter dat ze het bij BSR veel beter had en ze zag dus geen enkele reden om over te stappen. Verschillende vrienden van school zijn gestopt met vechtsport omdat er bijvoorbeeld strubbelingen waren tussen hen en de trainer, of omdat ze het saai vonden worden. Hier heeft Fatima bij BSR nog nooit last van gehad. Fatima heeft binnen haar karatevereniging verschillende vriendschappen opgedaan. “Je bent samen moe, je zweet samen, je vangt samen klappen op, dat schept toch een band.” Veel contacten die ze bij BSR heeft, zijn interetnisch. Bij de vereniging trainen namelijk sporters van allerlei verschillende afkomst, maar eigenlijk staat Fatima hier niet zo bij stil. Als je traint wordt er onderscheid gemaakt tussen graduering en soms ook leeftijd. Verder is er gewoon overal ruimte voor. Je kunt omgaan met wie je wilt en je kunt afstand houden van wie je wilt. Zowel voor beginners en gevorderden als voor wedstrijdvechters en recreanten is ruimte. Ook afkomst maakt hierin niet uit. Fatima heeft niet het idee dat sporters met dezelfde etnische afkomst meer naar elkaar toetrekken. Fatima traint wel veel met haar zusje, maar dat is meer omdat zij ongeveer hetzelfde postuur heeft. Vrienden die niet aan karate doen begrijpen dat karate veel voor Fatima betekent. Ze weten dat ze haar met rust moeten laten als ze moet trainen. Soms proberen ze haar er nog wel eens van te weerhouden naar een training te gaan, om bijvoorbeeld iets anders te gaan doen, maar inmiddels weten ze dat Fatima daar toch niet aan toegeeft. Ook haar familie staat over het algemeen positief tegenover haar vechtsportdeelname. Ze zijn niet anders gewend dan dat Fatima aan vechtsport doet. “Voor zover ik weet keuren ze het niet af, of dat durven ze dan in ieder geval niet tegen mij te zeggen.” Mensen die haar minder goed kennen, zeggen weleens verbaasd dat het toch niet mogelijk is dat zij de zwarte band heeft in karate, want ze heeft een heel klein en fijn postuur en ziet er zeker niet uit als een stereotype vechtsporter. Fatima heeft geen last van het negatieve imago van vechtsport. Ze is zelf een heel zachtaardig en sociaal persoon en ook de mensen met wie zij traint zijn zo. ‘Hoge banders’ die op straat wel eens in een agressieve situatie terechtkomen, doen juist eerder een stap terug dan dat ze zelf op de vuist gaan. Juist omdat ze aan vechtsport doen, denken zij beter na. Fatima voelt zich veilig op straat, maar weet niet goed of dit anders geweest zou zijn als ze niet aan vechtsport zou doen. Ze doet dit namelijk al zo lang, dat ze het niet kan vergelijken met de periode daarvoor. Ze gaat in ieder geval niet aan de kant voor mensen en merkt dat bijvoorbeeld sommige vriendinnen zich wel eens onveilig voelen terwijl zij niet bang is. Opvallend is dat, hoewel Fatima veel profijt heeft van haar vechtsportbeoefening in het dagelijks leven, ze wel probeert haar verschillende ‘werelden’ niet te veel met elkaar te laten vermengen. “Voor alles is een tijd, je hebt karate en daar heb je vrienden, je hebt school en daar heb je ook vrienden en je hebt je thuissituatie en dat

20


moet je toch allemaal een beetje gescheiden houden vind ik. Niet helemaal, maar er moet wel een bepaalde afstand ergens zijn.” Omdat Fatima met karate is opgegroeid, kan ze niet goed aangeven of de betekenis van de sport voor haar in de loop van de tijd is veranderd. “Als je jong bent, sta je niet zo stil bij het traditionele aspect van de sport. Het hoorde er gewoon bij. Als je aan karate doet, dan doe je dat.” Ze is overal gewoon ingegroeid. Ze is blij dat ze op jonge leeftijd met haar sport is begonnen, want ze ziet dat mensen die op latere leeftijd beginnen, meer moeite hebben met alles tot zich te nemen. Karate heeft altijd bij haar leven gehoord en doet dat nu nog steeds. Tussendoor heeft ze weleens tussenstops gehad, bijvoorbeeld als ze zich van haar ouders meer op school moest richten, maar dat was wel altijd tijdelijk. Ze zou karate niet voor altijd kunnen missen. Het doel van Fatima is om in karate steeds maar weer te blijven leren en te blijven groeien. Als het haalbaar is te blijven combineren met andere dingen, wil ze het vol blijven houden. De Dan-graden zijn mijlpalen in het pad dat ze nog gaat afleggen. Fatima heeft geen idee op wat voor termijn de volgende graad weer te behalen is. Zelf lesgeven in het karate is voor de toekomst wellicht ook een optie, maar nu komt ze hier door tijdgebrek niet aan toe. Ze heeft wel een tijdje lesgegeven aan een groep jonge karateka’s en vond dit erg leuk. Ze beseft echter ook dat niet zomaar iedereen een goede trainer is. Zorgen dat sporters gemotiveerd blijven, lijkt haar een hele klus. Wat betreft haar studie bedrijfskunde is op dit moment het doel de studie af te maken. Ze heeft nog geen idee wat ze er mee wil gaan doen en welke richting ze in het derde jaar gaat kiezen. De studie sluit wel aan bij haar interesses, maar ze heeft nog geen duidelijk beeld over de toekomst. Ze is nog jong, dus werkt ze nu eerst naar haar afstuderen toe. Fatima wil graag afsluiten met het danken van haar trainers voor alle goede begeleiding die ze haar hebben gegeven. Ze hoopt nog heel lang bij hen te kunnen blijven trainen.


21

22


Onderzoeksmethoden

Hoofdstuk 2

Om een coherent beeld te schetsen en betrouwbare resultaten te genereren, hebben we in dit onderzoek gebruikgemaakt van verschillende, elkaar aanvullende, onderzoeksmethoden. Vanwege praktische beperkingen zijn niet alle 111 uitgezette projecten bij 99 verenigingen even intensief gevolgd. Bij 24 verenigingen zijn vragenlijsten afgenomen bij in totaal bijna vierhonderd sporters van 12 tot 20 jaar. Omdat een tweede meting bij dezelfde groep sporters en trainers praktisch nauwelijks te realiseren was, hebben we, in overleg met de KNKF, gekozen voor een wijziging in het oorspronkelijke onderzoeksdesign. In plaats van het op twee momenten afnemen van een vragenlijst bij dezelfde groep jongeren die aan vechtsport doen, is een vergelijkbare vragenlijst uitgezet bij een referentiegroep. Deze referentiegroep bestond uit ongeveer vijfhonderd schoolgaande jongeren van 12 tot 17 jaar. Onder 94 vechtsporttrainers die betrokken zijn bij ‘Tijd voor Vechtsport’-projecten is via internet een vragenlijst afgenomen. Naast deze kwantitatieve methoden zijn in overleg met de KNKF zeven verenigingen geselecteerd voor een verdiepende casestudie. Hier zijn (participerende) observaties uitgevoerd, interviews gehouden met trainers, sporters en ouders en portretjes gemaakt van aansprekende sporters. In dit hoofdstuk volgt een nadere uiteenzetting van de verschillende onderzoeksmethoden die gebruikt zijn in dit onderzoek.

2.1 Kwantitatief onderzoek Achtereenvolgens wordt in deze paragraaf ingegaan op de manier van dataverzameling onder jonge vechtsporters, een vergelijkbare groep (sportende) jongeren en trainers en op de responsprofielen. Vechtsporters Op basis van bestaande, op validiteit en betrouwbaarheid geteste vragenlijsten (vgl. onder andere Biesta e.a. 2001) en nieuw ontwikkelde vragen, is een vragenlijst opgesteld voor jongeren bij vechtsportverenigingen. In de vragenlijst waren onder andere vragen opgenomen om de psychosociale effecten zoals prosociaal moreel redeneren en handelen, agressieregulering, zelfvertrouwen en weerbaarheid, interetnische identificaties en omgang te toetsen. Daarnaast zijn vragen gesteld met betrekking tot de training en motieven om aan vechtsport deel te nemen. Een eerste versie van de vragenlijst is afgenomen bij één vereniging, om te kijken of de vragen duidelijk waren voor de jongeren. Naar aanleiding van deze pilot is de vragenlijst aangepast en geoptimaliseerd, waarna hij vervolgens is afgenomen bij 390 sporters van 12 tot 20 jaar die

O nderzoeksmethoden

23

actief waren bij 24 verschillende vechtsportverenigingen die deelnemen aan het ‘Tijd voor Vechtsport’-programma. De vragenlijsten zijn van oktober 2007 tot en met februari 2008 voor, tijdens of na de trainingen ingevuld door de vechtsporters. Hierbij was altijd een van de onderzoekers of onderzoeksassistenten aanwezig, zodat de jongeren de gelegenheid hadden vragen te stellen wanneer iets niet duidelijk was. Het invullen van de vragenlijsten duurde gemiddeld 15 tot 20 minuten. Zie bijlage I voor de vragenlijst zoals deze is afgenomen onder de vechtsporters. Jongeren op middelbare scholen Aan de hand van de vragenlijst die af is genomen bij de jongeren op de vechtsportscholen, is een vragenlijst opgesteld voor jongeren in de eerste tot en met de vierde klassen van een aantal middelbare scholen (vmbo-vwo) in Nederland. De vragenlijsten zijn op tien verschillende scholen door 512 jongeren ingevuld. De vragenlijsten zijn over het algemeen ingevuld onder schooltijd, waarbij hulp gevraagd kon worden aan onderzoeksassistenten of de docent. Zie bijlage II voor de vragenlijst zoals deze is afgenomen onder de middelbare scholieren. In de groep scholieren is een onderscheid te maken tussen jongeren die aan sport doen (75%) en jongeren die niet aan sport doen (25%). Binnen de groep sportende jongeren zat ook een aantal jongeren dat aan vechtsport doet (9% van totaal). Deze zijn niet meegenomen in de vergelijkende analyses. Trainers Aanvankelijk werd via dezelfde sportscholen waar de vragenlijsten onder jongeren werden afgenomen ook trainers gevraagd een vragenlijst in te vullen. Dit resulteerde in een totaal aantal van dertig bruikbare vragenlijsten. Uiteindelijk is besloten in 2010 de gehele trainerspoule van alle ‘Tijd voor Vechtsport’-verenigingen aan te schrijven om via internet een vragenlijst in te vullen. In deze vragenlijst zijn deels vergelijkbare vragen opgenomen als in de vragenlijsten voor jongeren, maar zijn ook aanvullende vragen gesteld. Er is onder meer gevraagd naar de motieven die hun vechtsporters volgens de trainers hebben, naar aspecten waar de trainer belang aan hecht (discipline, op tijd komen), welke doelen hij/zij heeft met zijn of haar sporters (plezier, wedstrijden) en hoe hij/zij denkt over de effecten die de beoefening van de sport heeft op zijn of haar sporters. Tevens werden enkele vragen voorgelegd over de invloed van specifieke cursussen gericht op aspecten als weerbaarheid die gegeven werden in het kader van ‘Tijd voor Vechtsport’. Zie bijlage III voor de vragenlijst zoals deze is afgenomen onder de trainers. Via de KNKF werd een bestand met 214 e-mailadressen beschikbaar gesteld, de meeste van individuele trainers, maar ook e-mailadressen van sportscholen. De trainers werden in april per e-mail aangeschreven en kwamen dan via een link bij de vragenlijst terecht. Van de verstuurde e-mails waren er 19 onbruikbaar, dus er werden 195 e-mails effectief verstuurd. Na

24


drie weken is een herinnering gestuurd. Uiteindelijk hebben 92 trainers een bruikbare vragenlijst ingevuld, wat een zeer respectabel responspercentage betekent van 48 procent. Responsprofielen In de analyses van de vragenlijsten staan vergelijkingen tussen 12 tot 16-jarige jongeren die aan vechtsport doen bij een KNKF aangesloten sportschool of vereniging (n=260) en 12 tot 16-jarige scholieren die een andere sport beoefenen dan vechtsport (n=325) centraal. Nietsportende scholieren, scholieren die een vechtsport beoefenen en oudere KNKF-vechtsporters gelden daarbij als extra vergelijkingsgroepen. De sociaaldemografische achtergronden van de vechtsporters en sportende scholieren zijn niet precies vergelijkbaar. In tabel 2.1 staan de verschillende kenmerken van de responsgroepen weergegeven, waarbij duidelijk naar voren komt dat vechtsporters vooral afwijken van de controlegroep sporters op de kenmerken geslacht en etniciteit. Qua sekseverhouding lijkt de responsgroep redelijk representatief voor alle jeugd die binnen de ‘Tijd voor Vechtsport’-verenigingen van de KNKF actief is (Frelier & Breedveld 2010). Wat de etnische verhoudingen betreft, blijken etnische minderheden in onze steekproef ook oververtegenwoordigd vergeleken met alle ‘Tijd voor Vechtsport’-clubs. Dat hangt onder meer samen met het feit dat de focus in dit onderzoek vooral ligt op de leeftijdsgroep 12 tot 16-jarigen. Binnen het onderzoek blijven bijvoorbeeld de kracht- en fitnesssportverenigingen buiten beschouwing.

O nderzoeksmethoden

25

Tabel 2.1 Respondentenprofiel onderzoeksgroep 12-16 jaar, naar sekse, leeftijd, opleiding en etniciteit en duur sportbeoefening, in procenten. Vechtsporters KNKF (n=260)

Scholieren die sporten (n=325)

Scholieren die niet sporten (n=119)

Scholieren die aan vechtsport doen (n=44)

Leeftijd 12 jaar

5

3

3

5

13 jaar

22

24

14

18

14 jaar

22

32

29

36

15 jaar

25

27

40

23

16 jaar

25

14

13

18

Man

67

54

40

77

Vrouw

33

46

60

33

Vmbo

45

54

78

67

Havo

23

14

8

11

Vwo

22

17

4

9

Combinatieklassen

10

15

10

13

Autochtoon/westers allochtoon

39

85

54

59

Niet-westers allochtoon

61

15

46

41

< 1 jaar

35

9

13

1-2 jaar

24

12

18

> 2 jaar

41

79

69

Sekse

Opleiding

Etniciteit

Duur beoefening hoofdsport1

De ondervraagde scholieren die (ook) een vechtsport beoefenen, hebben deze vraag mogelijk ingevuld voor een andere sport (bijvoorbeeld voetbal) die zij als meeste beoefenen.

1

26


Waar de verdeling tussen jongens en meisjes onder de groep sportende scholieren ongeveer gelijk is (54% jongen), zijn jongens (67%) sterker vertegenwoordigd onder de groep vechtsporters. Een nog groter verschil tussen de groepen zien we bij etnische achtergrond. Terwijl zes op de tien ondervraagde vechtsporters een niet-westerse etnische achtergrond hebben, geldt dat slechts voor 15 procent van de sportende scholieren. De groep niet-westerse allochtonen bestaat vooral uit tweedegeneratiejongeren met een Marokkaanse (35% vechtsporters; 33% scholieren), Turkse (33% vechtsporters; 19% scholieren) of Surinaamse (8% vechtsporters; 20% scholieren) achtergrond. Een kwart van beide groepen heeft een andere niet-westerse achtergrond. De verdeling naar provincie is niet representatief en niet gelijk tussen de groep vechtsporters en scholieren (niet in tabel). Bijna de helft van de vechtsporters woont in Noord-Brabant en een kwart woont in de provincie Utrecht; daarnaast zijn nog vechtsporters in Zuid-Holland (10%), Gelderland (10%) en Noord-Holland en Overijssel (samen 5%) geënquêteerd. De sportende scholieren zijn meer gelijkmatig verdeeld over de provincies Zuid-Holland (25%), Utrecht (24%), Gelderland (19%), Noord-Holland (16%) en Noord-Brabant (15%). Vanwege de grootstedelijke gerichtheid van het project ‘Tijd voor Vechtsport’, wonen de vechtsporters hoofdzakelijk in (zeer) stedelijke gebieden (81%). Van de sportende scholieren is dat slechts vijftig procent. 2 Van de 12 tot 16-jarige vechtsporters beoefent de meerderheid als hoofdsport kickboksen 3 (34%) of taekwondo (32%); anderen doen vooral karate (13%), boksen (13%) of judo (7%; niet in tabel). Kick/thaiboksen en taekwondo kennen ook de meeste projectverenigingen binnen ‘Tijd voor Vechtsport’, zie tabel B2.1 in de tabelbijlagen. 4 De scholieren beoefenen vooral voetbal (35%) of een danssport (12%); enkele andere relatief vaak genoemde hoofdsporten zijn fitness, hockey, korfbal, paardensport (allen 6%) en tennis (4%). Naast diverse vechtsporten (21%) zijn voetbal (28%) en danssport (10%) ook de meest genoemde tweede sporten door vechtsporters. Twee derde van de vechtsporters en zeventig procent van de sportende scholieren beoefent één sport, de overigen twee sporten of meer. Tabel 2.1 laat zien dat vechtsporters vergeleken met andere sportende scholieren hun sport nog relatief kort beoefenen. Meer dan een derde van de vechtsportende jongeren beoefent hun sport minder dan een jaar. Dit geldt voor 9 procent van de sportende scholieren. In tabel 2.2 staat een overzicht naar enkele sociaaldemografische gegevens van de trainers die de vragenlijst hebben ingevuld. De leeftijd van de respondenten varieert van 19 tot 63 jaar. Eén op de vijf trainers is jonger dan 30 jaar, veertig procent is tussen de 30 en 45 jaar en een even grote groep is ouder dan 45 jaar. Acht op de tien trainers zijn man en van autochtone afkomst. Meer dan de helft van de trainers (58%) is hoger opgeleid (hbo/wo), één derde heeft een vmbo of een mbo-diploma. Overeenkomstig de data onder de jongeren, geven de trainers hoofdzakelijk les in kickboksen (24%), taekwondo (16%) of karate (15%) en boksen (14%). Ook geeft een relatief grote groep van de respondenten (10%) les in aikido (niet in tabel). Andere (vecht)sporten waarin de trainers

O nderzoeksmethoden

27

doceren zijn onder meer judo, worstelen, fitness, zelfverdediging en capoeira. Tachtig procent beoefent hun vechtsport al meer dan tien jaar en de helft geeft ook al meer dan tien jaar les. Eén op de tien ondervraagde trainers heeft geen opleidingstraject binnen ‘Tijd voor Vechtsport’ gevolgd. De helft volgde de introductiecursus ‘Verzorgen en begeleiden van vechtsportlessen’ en/of traject 2, gericht op weerbaarheid en agressieregulatie. De meest gevolgde cursus was traject 1: ‘Pedagogisch en didactisch verantwoord vechtsportonderwijs voor allochtone jongeren’. Twee derde van de trainers is actief in een ‘Tijd voor Vechtsport’-project gericht op participatie. Iets meer dan een derde verzorgt een traject dat gericht is op preventie en één op de vijf is (tevens) actief binnen een zorgproject. Een kwart van de trainers weet niet in welk type project hij of zij actief is.

Tabel 2.2 Respondentenprofiel vechtsporttrainers (n=91), naar sekse, leeftijd, opleiding en etniciteit, in procenten. Leeftijd

Duur beoefening vechtsport

< 30 jaar

21

< 5 jaar

3

30 - 44 jaar

40

5-10 jaar

18

> 45 jaar

43

> 10 jaar

79

35

Sekse

Duur training geven

Man

81

Vrouw

19

Hoogst genoten opleiding Vmbo

10

5-10 jaar

17

> 10 jaar

49

Deelname opleidingen ‘Tijd voor Vechtsport’ Introductiecursus, Verzorgen en begeleiden van vechtsportlessen

46

Traject 1, Pedagogisch en didactisch verantwoord vechtsportonderwijs voor allochtone jongeren

63

45

12

10

Havo

2

Vwo

1

Mbo

23

Hbo

41

Universiteit

17

Anders

7

Autochtoon

78

Allochtoon (westers/niet-westers)

22

Surinaams/Antilliaans

7

Participatie

65

Marokkaans

4

Preventie

38

Turks

1

Zorg

19

Anders

10

Weet ik niet

27

Etniciteit

28

< 5 jaar


Traject 2, Docent weerbaarheid en Agressieregulatie (DWA) Traject 3, Zelfontwikkeling van vechtsportdocent in het kader van het sport-zorgproject Geen

Deelname opleidingen ‘Tijd voor Vechtsport’

Er zal voorzichtig moeten worden omgesprongen met conclusies op basis van de vragenlijsten over ‘de’ vechtsport in Nederland, omdat de data geen representatieve steekproef vormen van alle vechtsporters. De data van de trainers geven wel een representatief beeld van de actieve trainers binnen het ‘Tijd voor Vechtsport’-programma. De data van de vechtsporters zijn gebaseerd op een specifieke leeftijdsgroep (12 tot 16 jaar), die voornamelijk actief is in kickboksen of taekwondo. Niettemin bieden deze data goede mogelijkheden om meer algemene uitspraken te doen over (groepen) van vechtsporters dan alleen op basis van meer kwalitatief onderzoek. Deze laatste vorm van onderzoek biedt echter de mogelijkheden tot meer verdieping, tot meer ‘levensechte’ beschrijving.

2.2 Casestudies Als aanvulling op de kwantitatieve date en om meer verdiepende inzichten te verkrijgen in de – veelal complexe en soms paradoxale – optredende betekenissen, processen en mechanismen zijn diverse kwalitatieve onderzoeksmethoden gebruikt, bij een selectie van de betrokken projecten. Binnen zeven verschillende projectverenigingen zijn participerende observaties en interviews met sporters, trainers en ouders uitgevoerd. Tevens zijn van enkele aansprekende sporters portretten gemaakt. 2.2.1 (Participerende) observaties Bij elk van de verenigingen zijn minimaal acht observaties uitgevoerd, die over het algemeen participerend van aard waren. Omdat het in dit onderzoek gaat om betekenisgeving in de vechtsport, spelen ervaringen van sporters een belangrijke rol. Ook om iets te kunnen zeggen over ‘sociale processen’ binnen de vechtsport, is het belangrijk om als onderzoeker zelf aan het proces deel te nemen. Doordat de onderzoeker als het ware in de huid van de vechtsporter stapte, konden ervaringen met de jongeren gedeeld worden en kon makkelijker via informele gesprekken contact gelegd worden. Door deel te nemen zie je andere dingen dan wanneer je alleen observeert en kom je achter betekenissen die je niet direct observeert (Gratton & Jones 2004). Vanuit informele gesprekken die tijdens de participerende observaties plaatsvonden, is zeer veel interessante informatie naar voor gekomen, die bijvoorbeeld een aanvulling was op of een aanleiding tot een meer formeel interview. Ook zijn tijdens deze participerende observaties een aantal jongeren meer specifiek gevolgd, zodat zij geportretteerd konden worden. Naast participerende observaties zijn er ook observaties van trainingen en wedstrijden ‘vanaf de zijlijn’ gedaan. Dit om een beter beschouwend en algemeen overzicht te krijgen van de processen die tijdens de trainingen en wedstrijden plaatsvonden. In totaal zijn 46 participerende observaties bij trainingen gehouden, 12 observaties tijdens trainingen en 4 observaties tijdens wedstrijden. Tijdens trainingen en wedstrijden waar de onderzoeker zelf niet aan deelnam,

O nderzoeksmethoden

29

zijn veldaantekeningen gemaakt die later zijn uitgewerkt. Tijdens de participerende observaties is getracht zoveel mogelijk interessante zaken in het hoofd op te slaan, om vervolgens zo kort mogelijk daarna in een verslag uitgewerkt te worden. In deze observatieverslagen werden feitelijke observaties gecombineerd met percepties, gevoelens en ervaringen van de onderzoeker. Alle observatieverslagen zijn vervolgens tijdens de analyse op dezelfde wijze als de uitgewerkte interviews gelabeld en ingedeeld op basis van al bestaande topics (vanuit de theorie of vanuit de interviews) en nieuwe topics. Vervolgens is ook deze informatie verwerkt in de resultatenhoofdstukken. 2.2.2 Interviews met sporters, trainers en ouders Het houden van diepte-interviews is een methode die veel gebruikt wordt in kwalitatief onderzoek en is zeer geschikt om te gebruiken wanneer het gaat om percepties en ervaringen van respondenten zelf (Gratton & Jones 2004). In totaal zijn 59 interviews afgenomen met sporters, trainers en ouders. Afname De meeste respondenten zijn observer-identified-interviewies (Sands 2002, p. 66), oftewel geselecteerd door de onderzoeker op basis van verschillende kenmerken en ingeschatte bereidwilligheid tot het uit zichzelf vertellen van interessante verhalen. Een aantal respondenten heeft zich ook vrijwillig aangeboden, de zogenaamde member-identified-interviewies. Ook zijn enkele respondenten aangedragen door trainers. De interviews waren gebaseerd op een topiclijst die samengesteld is op basis van de operationalisatie van de onderzoeksvragen. Hoewel bepaalde topics vastgesteld waren op basis van de theorie, was er binnen de interviews ook veel ruimte om nieuwe onderwerpen aan bod te laten komen. Andere voordelen van het houden van interviews boven gestructureerde vragenlijsten zijn onder andere dat het respondenten de mogelijkheid geeft in eigen woorden over hun ervaringen en ideeën te spreken en dat de onderzoeker door kan vragen wanneer iets niet duidelijk is. Ook bestaat de mogelijkheid lichaamstaal, spreektoon en gezichtsuitdrukkingen waar te nemen, waardoor datgene wat gezegd wordt een andere betekenis kan krijgen. Ten slotte kunnen respondenten die normaal niet zo makkelijk een vragenlijst invullen, zoals bijvoorbeeld jonge kinderen, of jongeren die de Nederlandse taal (nog) niet goed beheersen, door middel van een mondeling interview beter bevraagd worden (Gratton & Jones 2004). De duur van de interviews in dit onderzoek varieerden van een halfuur tot twee uur. Na afloop van een interview werden, indien niet aan bod gekomen, nog enkele achtergrondkenmerken van de sporters genoteerd. De meeste interviews vonden plaats voor, tijdens of na een training, indien mogelijk in een aparte ruimte waar rustig gesproken kon worden. Getracht is de omstandigheden voor een interview zo optimaal mogelijk te maken, maar logischerwijze waren er tijdens de interviews ook verschillende stoorfactoren. Dit waren bijvoorbeeld de achtergrondgeluiden vanuit de sportzaal, een trainer die telkens binnenkwam, of andere sporters die hun vriendje of vriendinnetje op kwamen halen.

30


Sporters In dit onderzoek zijn 24 sporters van verschillende verenigingen geïnterviewd, over het algemeen in een individueel interview, in enkele gevallen in een duo-interview. De interviews zijn gehouden met sporters die tijdens de participerende observaties geselecteerd zijn door de onderzoeker of de trainer. De man-vrouwverdeling onder de respondenten is ongeveer gelijk en de leeftijd van de respondenten ligt tussen de 12 en 18 jaar, zie tabel 2.3. De geïnterviewde sporters hebben verschillende etnische achtergronden. Naast een variatie in geslacht, leeftijd en etniciteit is ook getracht een divers beeld te verkrijgen op het gebied van niveau en aantal jaren ervaring in de sport. Er zijn zowel beginnende en ervaren sporters geïnterviewd die wedstrijden vechten alsook beginnende en ervaren sporters die op een recreatieve manier vechtsport beoefenen. De meeste geïnterviewde vechtsporters beoefenen kickboksen, daarnaast zijn enkele karateka’s bevraagd. Omdat er – in samenspraak met de KNKF – geen taekwondoverenigingen geselecteerd waren als casusverenigingen, zijn er geen jonge taek wondoka bevraagd. Vijf sporters zijn tijdens de gehele looptijd van het onderzoek specifieker gevolgd, om hen in het rapport te kunnen portretteren. Er zijn verschillende interviews en (telefonische) gesprekken met hen gehouden en tijdens de observaties zijn ze extra gevolgd. In tabel 2.3 zijn de kenmerken van sporters die we geïnterviewd hebben weergegeven. Om de anonimiteit van respondenten te waarborgen, zijn de namen gefingeerd en is niet aangeven uit welke gemeente een sporter afkomstig is.

O nderzoeksmethoden

31

Tabel 2.3 Overzicht geïnterviewde sporters. Naam

32

Geslacht M/V

Leeftijd

Etnische achtergrond

Vechtsport

Hoeveel jaar lid

Wedstrijden ja/nee

Marjolein

V

11

Nederlands

Kickboksen

0,25

Nee

Shirley

V

11

Nederlands

Kickboksen

2

Ja

Sara

V

13

Turks

Kickboksen

0,5

Nee

Mohammed

M

13

Turks

Kickboksen

0,75

Nee

Imran

M

13

Turks

Kickboksen

1

Nee

Jennifer

V

14

Afro-Amerikaans

Kickboksen

0,5

Nee

Samira

V

14

Turks

Kickboksen

0,5

Nee

Yousef

M

14

Turks

Kickboksen

2

Ja

Patrick

M

14

Nederlands

Boksen

6

Nee

Elif

V

15

Turks

Kickboksen

1

Ja

Tarik

M

15

Turks

Kickboksen

1

Ja

Ali

M

15

Turks

Kickboksen

1,5

Ja

Jamila

V

15

Marokkaans

Karate

7

Nee

Ibrahim

M

15

Turks

Karate

9

Ja

Gulcem

V

16

Turks

Kickboksen

0,75

Ja

Derya

V

16

Turks

Karate

3

Ja

Abdel

M

17

Marokkaans

Kickboksen

3

Ja

Khalid

M

17

Marokkaans

Kickboksen

3

Ja

Rachid

M

17

Marokkaans

Kickboksen

4

Nee

Zouhair

M

17

Marokkaans

Kickboksen

6

Ja

Mounir

M

18

Marokkaans

Kickboksen

5,5

Ja

Robbert

M

19

Nederlands

Kickboksen

1

Nee

Fatima

V

19

Marokkaans

Karate

13

Nee

Hamit

M

24

Turks

Kickboksen

4

Ja


Trainers Verder zijn aan het begin of tijdens de periode participerende observatie-interviews gehouden met één of meerdere trainers van de vechtsportscholen/verenigingen. Over het algemeen betrof dit in ieder geval de hoofdtrainer en daarnaast soms ook nog andere trainers. Met de meeste trainers zijn naast een uitgebreid interview aan het begin en het einde van de periode ook tussendoor een aantal informele gesprekken gevoerd. In totaal is met twaalf trainers (verdeeld over de zeven casusvechtsportscholen) gesproken. Zie tabel 2.4 voor een overzicht van enkele achtergrondkenmerken van de geïnterviewde trainers.

Tabel 2.4 Overzicht geïnterviewde trainers. Naam

Geslacht M/V

Leeftijd

Etnische achtergrond

Vechtsport

Aantal trainingsjaren

Hanan

V

22

Marokkaans

Karate

4

Tim

M

23

Surinaams

Kickboksen

?

Aicha

V

24

Turks

Kickboksen/ Karate

1

Chaib

M

28

Marokkaans

Kickboksen

7

Mussa

M

30

Marokkaans

Taekwondo

8

Bert

M

33

Nederlands

Kickboksen

?

Hassan

M

34

Marokkaans

Kickboksen

9

Omer

M

36

Turks

Kickboksen

8

Judith

V

37

Nederlands

Taekwondo

>10

Noureddine

M

38

Marokkaans

Kickboksen

>10

Remco

M

41

Nederlands

Kickboksen

>10

Henk

M

44

Nederlands

Boksen

>10

Ouders Naast interviews met trainers en sporters, is ook een aantal (groeps)interviews gehouden met ouders van, voornamelijk jonge, sporters. In totaal zijn achttien ouders geïnterviewd, waarvan er acht een Nederlandse achtergrond hebben. De andere ouders hebben verschillende etnische achtergronden, waaronder Surinaams, Turks, Marokkaans, Bosnisch, Irakees en Moluks. De interviews met de ouders vonden meestal plaats gedurende de trainingen, terwijl zij wacht-

O nderzoeksmethoden

33

ten tot hun zoon of dochter klaar was met sporten. In de meeste gevallen is een aantal ouders gelijktijdig geïnterviewd. Door de meeste (allochtone) ouders werd dit als prettiger ervaren dan een individueel interview. Ze voelden zich zo minder persoonlijk ondervraagd. Analyse Alle interviews zijn opgenomen met een digitale recorder en vervolgens getranscribeerd. Voor de analyse van het datamateriaal zijn met behulp van het computerprogramma Maxqda de verschillende delen van de interviews gecodeerd op basis van begrippen uit de theorie en de daaruit voortkomende onderzoeksvragen, maar ook op basis van nieuwe concepten die uit de data naar voren kwamen (Boeije 2006). Interviewdelen over hetzelfde onderwerp zijn vervolgens nader bekeken naar het voorkomen van onderlinge overeenstemming, diversiteit en eventuele tegenstellingen.

34


Portret van een jonge karateka: Ibrahim (1991), ‘De topsporter’ Ibrahim is een jongen van Turkse afkomst, en doet vanaf zijn tiende (sinds 2001) aan karate. Hij zit in de wedstrijdselectie van karatevereniging Okinawa, die onder leiding staat van een Marokkaanse trainster. Ibrahim heeft via de films van Bruce Lee kennisgemaakt met karate en heeft zelf voor het eerst karate gedaan toen er vanuit de moskee demonstraties en een workshop karate werden georganiseerd. Ook deed zijn vader vroeger aan karate, waardoor hij echt ‘vechtsportbloed’ heeft. Naast de wedstrijdselectie van de club, zit Ibrahim sinds 2006 als enige van Okinawa ook bij de Nederlandse karateselectie. Dat maakt dat hij vier tot vijf keer per week traint; de normale dinsdag- en vrijdagtrainingen bij Okinawa, soms ook een extra training op woensdag, op zaterdag de training met de Nederlandse selectie op Papendal en zondag de training met de wedstrijdselectie van de club. Wanneer de onderzoeker Ibrahim in 2007 op zestienjarige leeftijd ontmoet, heeft hij de bruine band (de een-na-hoogste band, voor zwart). Hij is een van de ‘hoogste banders’ bij de club. Naast hem zijn er nog twee (blanke) jongens met een hoge band. Ze zijn iets ouder dan Ibrahim. Deze jongens hebben allebei de zwarte band en zitten ook in de wedstrijdselectie van Okinawa, maar niet in de Nederlandse selectie. Ze zijn wel eens op selectiedagen voor het Nederlandse team geweest, maar werden toen niet gekozen om op Papendal mee te komen trainen. Ze geven aan dat ze het ook niet waard vinden om zoveel op te moeten geven om bij die selectie te komen. Ibrahim heeft dat wel over voor zijn sport. Hij heeft zeer regelmatig wedstrijden. Zowel met de wedstrijdselectie van de club als met de Nederlandse selectie is hij vaak op pad. Hij wil veel bereiken in de sport, zijn doel is wereldkampioen worden en daar wil hij veel voor doen. Op korte termijn heeft Ibrahim zich bovendien tot doel gesteld om de zwarte band te behalen. Eind 2007 doet hij examen voor de 1e KUB (bruine band zwarte slip). Het staatsexamen voor de zwarte band wil hij later in 2008 gaan doen. Daarvoor moet hij veel trainen, omdat je alle kata’s (patronen van opeenvolgende aanvals- en verdedigingstechnieken) heel goed moet kennen. Het trainen voor kata’s combineert niet altijd goed met de vele wedstrijdgerichte trainingen. Vooral ook omdat Ibrahim kumite (sparren) en het vechten van wedstrijden eigenlijk leuker vindt dan kata’s. Zijn prioriteit ligt bij het wedstrijdvechten. In 2007 heeft hij al twee grote wedstrijden gehad. Een maand na de zomervakantie deed hij mee aan een internationaal toernooi: de Open Nederlandse kampioenschappen. Dat was meteen ‘hard aan de bak’. Het harde trainen na de vakantie leverde hem een derde plaats op. Op de Nederlandse kampioenschappen werd Ibrahim tweede. Hiermee voldeed hij aan de doelstelling van de Nederlandse selectie dat iedereen in zijn of haar categorie bij de eerste drie moest komen. Ook in 2008 hoopt Ibrahim voldoende gelegenheid te krijgen om wedstrijdritme op te bouwen en zijn streven is om bij alle wedstrijden eerste te worden.


35

Begin januari 2008 doet hij met de Nederlandse selectie mee aan de open Franse kampioenschappen in Calais, Frankrijk. Het is een moeilijk toernooi met veel internationale goede karateka’s. De laatste week van de kerstvakantie en de week voor het toernooi is er met de club op de woensdag extra getraind voor het toernooi. Daarnaast is er tijdens de selectietraining van de zaterdag extra aandacht aan besteed. Helaas kan Ibrahim op het eerste toernooi van 2008 al niet aan zijn ambitieuze doelstelling (alle wedstrijden winnen) voldoen. Hij wordt vijfde en baalt hier erg van. Ondanks dat Ibrahim op het toernooi niet het gewenste resultaat heeft behaald, kijkt hij er toch met plezier op terug. Hij vindt de wedstrijden met de Nederlandse selectie altijd heel gezellig. De jongens hebben onderling altijd veel lol. Op het toernooi is het serieus, maar daaromheen is er veel ruimte voor plezierige sociale contacten. “We waren hier een dag eerder al naartoe gegaan met de selectie. We gaan dan met een bus met de hele selectie en de trainer en coach. Slapen in een hotel en ’s ochtends vroeg naar de hal waar het toernooi is.” In februari, maart en april van 2008 heeft Ibrahim bijna elk weekend een toernooi, waaronder ook enkele internationale wedstrijden in Duitsland. Hij wint verschillende malen, maar wordt ook regelmatig tweede of derde. In april krijgt hij vervolgens een tegenslag te verwerken: “Afgelopen toernooi was heel jammer (7 april in Koblenz, Duitsland). Ik moest meteen tegen de nummer 1 van de wereld. Daardoor was ik in de eerste ronde eruit. Verloren met 3-2. Dat was wel heel goed, want het scheelt maar één punt. Omdat ik er al in de eerste ronde uit lag, moest ik de rest van de dag wachten. Tijdens de wedstrijd ben ik geblesseerd geraakt aan mijn voet. Hiervoor ben ik vorige week naar de fysiotherapeut geweest waar ik nu twee keer per week heen moet. Omdat ik nu last van mijn voet heb moet ik proberen sterker te worden met stoten zodat ik minder hoef te trappen. Waarschijnlijk kan ik de komende tijd geen wedstrijden doen tot het over is.” Door de blessure mist Ibrahim een paar belangrijke wedstrijden en moet hij wekenlang naar de fysiotherapeut. Hij kan wel blijven trainen, maar op een lager pitje. Ibrahim is een beetje chagrijnig door zijn blessure. Hij loopt een achterstand op in wedstrijdritme. Na twee maanden rustig aan doen, doet Ibrahim eind mei 2008 weer mee aan een wedstrijd. Hij heeft nog wat last van zijn voet maar heeft geprobeerd vooral met stoten punten te maken. Dit blijkt een goede strategie, Ibrahim wint alle partijen ruim. De blessure viel uiteindelijk mee. Wel moet hij daardoor zijn staatsexamen voor de zwarte band uitstellen tot december 2008. Vanwege de zomervakantie heeft hij geen wedstrijden en kan hij zich focussen op trainingen voor het zwartebandexamen. Bij het bandexamen van de club doet hij niet mee omdat hij alle banden al heeft die binnen de club te behalen zijn. Hij is wel aanwezig en wordt wederom geselecteerd voor de clubselectie van het volgend jaar. Bovendien wordt hij door de trainster nog even extra in het zonnetje gezet voor zijn inzet in het voorgaande jaar en de gewonnen prijzen. Alle selectieleden moeten naar voren komen en er wordt voor ze geapplaudisseerd. Ibrahim wordt zichtbaar verlegen wanneer hij nog extra aandacht krijgt

36


vanwege zijn deelname aan internationale wedstrijden. Als de onderzoeker hem vraagt wat hij vindt van deze aandacht, haalt hij zijn schouders op. Hij vindt het wel leuk. Het is een ingetogen jongen. In het seizoen 2008-2009 gaat Ibrahim wedstrijden in een hogere leeftijdscategorie vechten. Dit valt hem in het begin erg tegen, omdat de tegenstand vanzelfsprekend veel sterker is. Hij wint niet meer zo vaak prijzen en zijn motivatie neemt daardoor af. Hij had totaal niet verwacht dat hij ook zo vaak kon verliezen en heeft daar zichtbaar moeite mee. Hij gaat slechter trainen en verliest daardoor nog meer. Na enkele goede gesprekken met zijn trainster en de coach van het Nederlands team, probeert hij de schouders er weer onder te zetten. Dit werpt uiteindelijk ook zijn vruchten af, want in het voorjaar en de zomer van 2009 wint hij weer regelmatig een wedstrijd. Hij kwalificeert zich ook bijna voor het WK. Omdat een andere jongen echter net iets meer punten bij wedstrijden heeft behaald dan hij, valt hij af. Dit vindt hij erg jammer. Blijkbaar hecht Ibrahim erg aan goede prestaties leveren op wedstrijden. Vanwege het vele trainen voor wedstrijden heeft Ibrahim het examen voor de zwarte band weer even uitgesteld. Zijn prioriteit ligt nog steeds bij het wedstrijdkarate. Over zijn leven buiten de vechtsport vertelt Ibrahim niet veel. Hij is een bescheiden jongen, die niet op de voorgrond treedt. Toch is dit ook wel eens anders geweest. Op de basisschool was Ibrahim lang de kleinste van de klas. Als anderen hem uitdaagden, ‘vloog hij er wel vol op’. Toen hij net op karate zat, werd dit eerst nog erger. Maar naarmate hij ouder werd besefte hij dat dit niet de goede manier was. Hij begreep dat vechten op school geen zin heeft en is zich gaan richten op de positieve dingen in het leven. Naast het vechtsporten vindt hij ook zijn opleiding erg belangrijk. Als hij zou moeten kiezen, gaat school volgens hem voor. Zijn moeder vindt ook dat school belangrijker is, maar stimuleert hem wel in zijn sport. Het is echter vooral de vader van Ibrahim die hem in zijn sport ondersteunt. Hij vindt het prachtig dat zijn zoon op hoog niveau zijn sport beoefent en brengt hem altijd naar de trainingen op Papendal en naar de wedstrijden. Gelukkig heeft Ibrahim zijn sport altijd goed kunnen combineren met school. In het schooljaar 2007-2008 zat hij nog op het vmbo-T in de derde klas. In 2009 heeft hij zijn eindexamen succesvol afgelegd en volgt een sportopleiding op mbo-niveau. Samen met de decaan van zijn middelbare school heeft hij deze keuze gemaakt. Enerzijds omdat de opleiding hem aanspreekt, anderzijds omdat een dergelijke opleiding het beste te combineren is met (top)sport. “Het is namelijk een topsportvriendelijke school, ze gaan er bijvoorbeeld rekening mee houden dat als ik wedstrijden heb, ik dan een paar dagen vrij kan krijgen om te rusten en dat ik dan goed kan presteren op de wedstrijden. En trainingsuren kan ik bijvoorbeeld ook op school doen. Ik heb daar bewust voor gekozen, dat ik leren en sporten kan combineren.” Het sociale leven van Ibrahim speelt zich voornamelijk af op en rond de vechtsportschool. Sociale contacten binnen de vechtsport zijn volgens Ibrahim lastig op te bouwen als je de sport


37

op hoog niveau beoefent. De clubselectie waar hij voornamelijk mee traint, is klein en erg gevarieerd qua leeftijd van de vechtsporters. Hij mist eigenlijk ook trainingsmaatjes die op hetzelfde niveau als hij sporten. Hij heeft op de selectie van Okinawa wel drie goede vrienden, die hij ook al kende van de basisschool. Met hen gaat hij ook buiten de trainingen om. Op de Nederlandse selectie kan hij het ook goed vinden met de andere jongens. Doordat ze vaak gezamenlijk een weekend weg gaan voor een internationaal toernooi, bouw je snel een band op. Omdat de jongens uit andere dorpen en steden komen dan Ibrahim, gaat hij buiten de trainingen en wedstrijden niet veel met hen om. Als de onderzoeker Ibrahim in het najaar van 2009 voor de laatste keer spreekt, traint hij nog steeds fanatiek, zo’n zes keer in de week. Hij is van plan om ook training te gaan geven. Dit kan hij dan tevens combineren met een stage voor zijn opleiding. Hij ziet de toekomst met vertrouwen tegemoet, zowel op vechtsportgebied als op andere vlakken. De ambitie om bij belangrijke wedstrijden hoog te eindigen heeft hij nog steeds, maar daarnaast ambieert hij ook een maatschappelijke carrière.

38


Verschillende benaderingen en motieven

Hoofdstuk 3

Zoals in de inleiding al naar voren kwam, zijn de persoonlijke betekenissen, psychosociale invloeden en maatschappelijke waarden die aan vechtsport wordt toegekend niet eenduidig. Zowel beoefenaars zelf als trainers en de buitenwereld kunnen op verschillende manieren tegen vechtsport aankijken. Dit komt onder andere door de grote variëteit van vechtsporten. Maar ook binnen één vorm van vechtsport kunnen meerdere benaderingswijzen gehanteerd worden en kunnen vechtsporters hun sport op individueel niveau op uiteenlopende wijze benaderen. In dit eerste resultatenhoofdstuk staan we stil bij de drie verschillende benaderingswijzen die in de literatuur worden onderscheiden en drie typen sportscholen die we hebben onderscheiden in ons veldonderzoek. Ook gaan we op basis van de vragenlijsten en interviews in op de motieven van jongeren.

3.1 Drie benaderingen van vechtsport Door Theeboom (2001a, p. 16; 2001b, p. 340) worden de vechtsporten die in het Westen beoefend worden, bekeken vanuit drie benaderingswijzen. Dit zijn de traditionele benadering, de efficiëntiebenadering en de sportieve benadering. Deze benaderingen zijn vooral analytische verschillen, die meestal niet in hun ‘pure’ vorm in de praktijk voorkomen. Ook in ons onderzoek kwamen we weinig vechtsportscholen, sporters en trainers tegen die geheel vanuit één benaderingswijze handelen. Meestal is er sprake van mengvormen. 3.1.1 Traditioneel: technische, artistieke en spirituele ontwikkeling In de traditionele benadering staat de eenheid tussen het fysieke en mentale centraal. Culturele oorsprong, de ontwikkeling van vechttechnieken en artistieke en spirituele ontwikkeling zijn hierbij van belang. Deze benaderingswijze wordt vaak als meest waardevol beschouwd, omdat in het algemeen wordt gedacht dat deze wijze verbonden is aan positieve sociaalpsychologische effecten op beoefenaars (Trulson 1986; Twemlow & Sacco 1998; Zivin e.a. 2001). In ons onderzoek vonden we een aantal vechtsportscholen terug die hun sporters opleiden vanuit deze traditionele benaderingswijze. In deze paragraaf geven we een typering van de gang van zaken in een meer traditionele vechtsportschool. Een traditionele vechtsportschool Op deze vechtsportschool worden voornamelijk meer Oosterse vechtsporten zoals karate, aikido en taekwondo beoefend. Het is echter ook mogelijk aan kickboksen te doen, maar de beoefening van deze sport wordt ook meer volgens de Oosterse denkwijze benaderd. De zaal waarin getraind wordt, wordt een dojo genoemd, maar is aan de buitenkant vaak niet als dusdanig te herkennen.


39

Alle lessen beginnen en eindigen met een traditioneel ritueel. Dit bestaat in ieder geval uit het groeten van de trainer of trainster, die vaak ook senpai (senior) of sensei (leraar/meester) genoemd wordt. Hierbij zitten de sporters in volgorde van rang volgens het gradueringssysteem dat in de sport gehanteerd wordt. In de trainingen staat respect voor de tegenstander centraal. Voor het zogenaamde ‘sparren’ groeten twee trainingspartners elkaar. In de trainingen wordt niet alleen gewerkt aan de verfijning van fysieke technieken, maar tegelijkertijd ook aan mentale ontwikkeling en weerbaarheid. Een enkele oudere sporter traint ook voor wedstrijden, sommigen op hoog niveau. Jonge sporters worden echter mentaal nog niet in staat geacht om wedstrijden te vechten, bovendien vinden de meeste trainers het vechten van wedstrijden voor jonge sporters te risicovol. Tijdens de trainingen voor jonge kinderen is er af en toe ruimte voor wat meer vrije vormen als tikspelen, maar bij de trainingen voor ouderen wordt het vaak op prijs gesteld als er niet te veel wordt gesproken. In de trainingen voor wedstrijdsporters staan mentale training en de harmonie tussen lichaam en geest centraal. Geen van de wedstrijdsporters verdient geld met de beoefening van zijn/haar sport en zij ambiëren dit in de meeste gevallen ook niet. De band tussen de sporters en de trainer is goed, maar lijkt soms wat afstandelijk. Trainers zien voor zichzelf soms een pedagogische taak weggelegd, maar bemoeien zich meestal niet met het leven van de sporters buiten de vechtsportschool, tenzij dit directe invloed heeft op het functioneren van de sporter in de sportschool. Ouders mogen tijdens de training over het algemeen niet aanwezig zijn in de zaal. Veel sporters komen daardoor zelfstandig naar de training. Heel jonge sporters worden wel gehaald en gebracht. Sommige ouders blijven tijdens de trainingen ook in een wachtruimte zitten, waar ruimte is voor conversatie. Over het algemeen zien we bij deze ‘meer traditionele’ vechtsportschool vooral autochtone sporters, maar ook enkele allochtone sporters (meestal geen Marokkaanse sporters). Wanneer de trainer of trainster van allochtone afkomst is, is het aandeel allochtone sporters hoger. Er wordt meestal getraind in kleine groepen van maximaal vijftien sporters. Sporters die bij deze vechtsportschool trainen, hebben hiervoor verschillende motieven. Meestal sporten zij er omdat ze het leuk vinden of omdat ze graag wat discipline bijgebracht willen worden, al dan niet gestimuleerd door de ouders. De oudere sporters verdiepen zich wat meer in de filosofie achter hun sport. Het streven van de meeste gevorderde sporters is een zo hoog mogelijke rang behalen in hun sport en sommigen hebben de wens om ooit een keer les te krijgen van een van de oude grootmeesters die in hun sport veel aanzien genieten. Naast de traditionele benaderingswijze is ook de in de volgende paragraaf beschreven meer sportieve benaderingswijze op deze sportschool van toepassing. 3.1.2 Sportieve efficiëntie: adequate weerbaarheid en winnen De tweede theoretische benadering is de sportieve benadering, die de vechtsport beschouwt als een sportieve activiteit die positieve fysieke, mentale en sociale effecten heeft op de beoefenaars.

40


Beoefenaars streven naar prestatieverbetering en het meten met anderen. Binnen deze benadering worden ook wedstrijden gehouden, die in tegenstelling tot de in deze paragraaf genoemde efficiëntiebenadering, beperkt worden door regels (Theeboom 2001a, p. 17). Alhoewel door sommigen deze benaderingswijze van de hand wordt gewezen, omdat het ‘willen winnen’ hierin teveel centraal zou staan, wordt deze benaderingswijze net als de meer traditio nele benaderingswijze, als maatschappelijk aanvaardbaar beschouwd (idem, p. 78). De derde benadering die in de literatuur wordt onderscheiden, is de efficiëntiebenadering, waarbij de vechtsporten beoefend worden omwille van zelfverdediging. In het Oosten is deze functie van de vechtsport wat op de achtergrond geraakt, terwijl in het Westen de efficiëntiebenadering zeer populair is. Prestatieverbetering en grensverlegging maar ook adequate weerbaarheid staan centraal in deze benaderingswijze. Volgens Theeboom (2001a, p. 28; 2001b, p. 343) past het motief waarom veel kinderen aan vechtsport gaan doen, binnen deze efficiëntiebenadering. Zoals we verderop in deze publicatie zullen zien, geven ook verschillende kinderen en jongeren in ons onderzoek aan dat ze aan een vechtsport doen om zich zo te kunnen verdedigen tegen aanvallers op straat en pesterijen op school. Toch wordt deze benaderingswijze door Theeboom (2001a, p. 77) minder aanvaardbaar genoemd, omdat geleerde technieken gebruikt worden voor toepassing buiten de sport. We gaven al aan dat er in de praktijk meestal mengvormen optreden, waarin kenmerken van alle drie de benaderingen te onderscheiden zijn. Bij de typering van de traditionele vechtsportschool zagen we dat hier ook al elementen vanuit de sportieve benaderingswijze naar voren kwamen. Puur op efficiëntie of sportief gerichte vechtsportscholen vonden we niet terug. Aan de hand van een combinatie van elementen uit de verschillende benaderingen, onderscheiden we binnen ons veldonderzoek nog twee andere typen vechtsportscholen. Een sportieve efficiëntie vechtsportschool Bij dit type vechtsportschool kan de meer Westerse vechtsport kickboksen beoefend worden. Dit soort sportscholen was bij de oprichting vaak gevestigd in een probleemwijk in een sjofel gebouwtje met een oud gymzaaltje dat er in eerste instantie niet uitziet als een sportschool. Sanitaire voorzieningen waren minimaal en kleedruimten ontbreken of zijn geïmproviseerd aangelegd. Door het grote succes van dit soort sportscholen (uitbreiding van leden) en steun van de gemeente en de sportbond zou een aantal van dit soort sportscholen kunnen verhuizen naar een betere accommodatie. In de trainingen op deze vechtsportscholen wordt minder middels de Oosterse filosofie lesgegeven dan in de meer traditionele sportscholen. Er is vaker ruimte voor een ‘dolletje’ en trainingen zien er soms wat ongestructureerd uit. Toch is de trainer in de trainingen vaak streng en wordt er op verschillende fronten discipline bijgebracht. Te laat komen in de les wordt bijvoorbeeld vaak bestraft middels een fysieke opdracht. In de trainingen wordt regelmatig op


41

een ‘harde’ manier met elkaar getraind, maar is aan de andere kant ook een strenge controle op ontoelaatbaar gedrag. Ondanks dat er in deze sport geen rangen zijn, is respect voor je ‘meerdere’, en dan met name de trainer, erg belangrijk. Op deze sportschool trainen zowel recreatieve sporters, alsook sporters die tevens wedstrijden vechten. Vele jongeren die op wedstrijdniveau de vechtsport te beoefenen, dromen ervan net zo goed te worden als de bekende K1-vechters. Vele Nederlanders (ook van allochtone afkomst) domineren de internationale top en subtop in het kickboksen. Deze voorbeelden spreken de sporters aan en laten zien dat er veel aanzien en geld te verdienen is in deze sport, ongeacht je sociale of culturele afkomst. De train(st)er en/of sportschoolhoud(st)er speelt in deze vechtsportschool een heel grote rol. Vaak fungeert hij of zij als ouderfiguur voor sporters. De trainer ziet voor zichzelf een soort pedagogische taak weggelegd en bemoeit zich in veel gevallen ook met het leven van de sporter buiten de vechtsportschool. Zo mogen sporters bijvoorbeeld niet komen trainen als ze hun huiswerk niet af hebben en wordt gecontroleerd met welke vrienden of vriendinnen de jongeren omgaan. De sociale controle komt op de onderzoekers soms als beklemmend over, maar wordt door veel sporters als prettig ervaren. De train(st)er fungeert voor enkele sporters namelijk tevens als vertrouwenspersoon, waar ze terechtkunnen met vragen en problemen, ook in het leven buiten de vechtsportschool om. In de vechtsportschool is dus sprake van een hechte sociale controle. Wanneer sporters echter besluiten om niet meer te komen trainen of naar een andere sportschool te gaan, laat de trainer het contact met de sporter los. Besluit een sporter na een rustperiode weer terug te komen, dan wordt hij of zij weer gemakkelijk in de groep opgenomen. Wanneer hij of zij bij een andere vechtsportschool heeft getraind, liggen de zaken meestal anders. De verhoudingen tussen concurrerende vechtsportscholen zijn niet altijd goed. Ouders zijn tijdens de trainingen welkom, vaak blijven zij aan de kant van de zaal of in een andere ruimte zitten om met elkaar te kletsen. Na de trainingen wordt er door enkele sporters vaak kort nagepraat. Hiervoor is een kleine ruimte ingericht als soort ‘woonkamer’. Dit type sportscholen heeft, vaak ook door de ligging, laagdrempelige toegang en afkomst van de trainer, een grote aantrekkingskracht op allochtone jongeren. Van oorsprong trainen ook enkele laagopgeleide autochtonen bij deze sportschool. De laatste jaren traden echter ook hoger opgeleide autochtonen toe tot de sportschool. De trainingen zijn bij vlagen enorm druk bezocht en meestal traint iedereen door en met elkaar: mannen en vrouwen, jong en oud, beginners en gevorderden. Bij grote ledenaantallen wordt besloten om trainingen voor volwassenen en kinderen te scheiden. Soms wordt ook een aparte vrouwengroep gestart. Motieven voor sporters om bij deze vechtsportschool te gaan en te blijven trainen, variëren. Naast het intrinsieke motief van het leuk vinden geldt ook vaak een extrinsiek motief als gezondheid, agressieregulatie of van de straat af zijn, zich veiliger voelen op straat, geld en status verdienen of een beter uiterlijk krijgen. Vaak zijn sporters via een vriend, vriendin of familielid bij de sportschool terechtgekomen. Bij deze sportschool bezien trainers en sporters

42


de sport vooral vanuit de efficiëntie en sportieve benaderingswijze, terwijl soms ook kenmerken van de traditionele benaderingswijze aanwezig zijn. Ook de laatste door ons onderscheiden sportschool kent kenmerken van alle drie de net besproken benaderingswijzen, maar kenmerkt zich bovenal door een meer inclusieve op fitness en sportiviteit gerichte, breedtesportbenadering. De ‘inloop’ (vecht)sportschool Bij dit type vechtsportschool kunnen de sporten boksen en kickboksen beoefend worden. De vechtsportschool ligt vaak in een multiculturele (probleem)wijk en is opgezet vanuit de gedachte dat vechtsport voor iedereen toegankelijk moet zijn. Ook wil de sportschool een buurtfunctie hebben. Het pand waarin de school gevestigd is, werd voorheen mogelijk gebruikt voor criminele praktijken maar sinds de vechtsportschool er is gevestigd zijn deze praktijken uit de buurt gebannen. Het lidmaatschap voor deze sportschool ligt niet voor een maand of jaar vast. Sporters kunnen per les of week een laag bedrag betalen. Door de laagdrempelige toegang is het makkelijk een training te volgen, maar ook makkelijk om weg te blijven. Voor de training is er een vrije inloop van ongeveer dertig minuten in de gezamenlijke kleedkamer waar sporters de sportschoenen en handbandages aantrekken en met elkaar kletsen. Ook na de officiële aanvangstijd van de training kunnen sporters nog binnenkomen. Door de trainers wordt dit nauwelijks opgemerkt. De trainingen zelf vinden plaats in een grote open ruimte, waar veel sporters gelijktijdig trainen. De warming-up verzorgen de sporters zelf, daarna vormen ze zelf tweetallen. Gedurende de kern van de training geeft de trainer opdrachten via een headset, die de sporters gedurende enkele minuten uitvoeren. Op de achtergrond klinkt snelle muziek. Tussendoor zijn er regelmatig korte drinkpauzes van enkele minuten, waarin sporters gezellig met elkaar kletsen. Voor de rest zijn zij vooral serieus aan het trainen. Door deze opzet doet de training een beetje aan als een aerobics- of fitnessles. Enkele sporters (meestal beginners of wedstrijdsporters) krijgen tussendoor individuele aanwijzingen. Een enkeling traint op een bokszak in plaats van met een partner. De kleine groep wedstrijdsporters traint in dezelfde ruimte als de recreanten, maar wel aan één kant van de zaal, waar ook een boksring is opgesteld. Hierin sparren zij zonder begeleiding tegen andere wedstrijdboksers. Af en toe worden zij specifiek begeleid door de trainer of hulpcoach. De training eindigt standaard met spier- en krachtoefeningen. De training verloopt over het algemeen wat rommelig, maar er heerst wel een prettige sfeer. De trainers kennen niet alle sporters persoonlijk, mede omdat ze met zo velen zijn en onregelmatig komen. Met de vaste sporters hebben de trainers wel een goede band en zeker bij de inloop voor de training proberen ze met zoveel mogelijk sporters een kort praatje te maken. Op enkele vrienden na, die ook in de sportschool komen, zien de trainers hun sporters niet buiten de sportschool en bemoeien ze zich ook niet met het sociale leven van de sporters. Ouders en


43

buurtbewoners kunnen tijdens de trainingen binnenlopen om naar de training te kijken, toch is het niet echt druk aan de kant. Waarschijnlijk ook omdat de meeste sporters ouder zijn dan veertien jaar. De vele sporters die in deze sportschool trainen, vormen een heel gemêleerd gezelschap. Van de 75 sporters die gemiddeld bij een training aanwezig zijn, is ongeveer de helft van autochtone afkomst. De andere helft bestaat uit een gemêleerd gezelschap van sporters met een Surinaamse, Antilliaanse, Marokkaanse, Turkse, Afrikaanse en Oost-Europese achtergrond. Er trainen zowel mannen als vrouwen. Ongeveer een kwart van de sporters is vrouw. Er zijn niet veel heel jonge sporters, de gemiddelde leeftijd ligt tussen de 16 en 30 jaar. Ook zijn nog redelijk wat veteranen actief. De motieven van de sporters om bij deze sportschool te sporten, variëren. De meeste sporters sporten op recreatieve basis, een enkeling doet ook aan wedstrijden en streeft ernaar dit ook professioneel te kunnen doen. De meeste sporters en de trainer benaderen de vechtsport vanuit de sportieve benaderingswijze. Tussen sportclub en fitnesscentrum Een gezamenlijk kenmerk van de vechtsportscholen is dat hun organisatievorm zowel kenmerken heeft van een traditionele sportvereniging als van buurtsportactiviteiten en een fitnesscentrum. Er is over het algemeen een redelijk flexibele betalingsstructuur (per keer of per maand betalen), wat bijdraagt aan een grote inclusiviteit, maar tevens aan een grote doorloop. Bij vrijwel alle casusverenigingen zagen de onderzoekers dat enorm veel sporters tot de vechtsportschool toetraden, maar dat er eveneens heel veel weer vertrokken. Bij iedere casusvechtsportschool werd geconstateerd dat er in 2009 slechts een klein groepje ’diehards’ was overgebleven van de groep die zij in 2007 observeerden. Op de sportverenigingsstructuur versus fitnesscentrumstructuur komen we later in de rapportage, bij de bespreking van de sociale aspecten, nog terug.

3.2 Motieven om aan vechtsport te doen Motieven om met een vechtsport te beginnen en deze te blijven beoefenen, hangen sterk samen met de drie eerdergenoemde benaderingswijzen. De motieven hangen verder ook samen met de betekenisgeving aan en het optreden van mogelijke effecten van vechtsport. De in ons onderzoek door sporters, ouders en trainers genoemde motieven, komen overeen met die uit eerdere studies van Theeboom (2001a) en Anthonissen en Dortants (2006). Ouders die hun kinderen aanmelden bij een vechtsportschool, om ze bijvoorbeeld meer zelfvertrouwen te laten krijgen, gaan vooral uit van de traditionele benadering. Jongeren die met een vechtsport beginnen doen dat voornamelijk om zich op straat beter te kunnen verde-

44


digen (binnen de efficiëntiebenadering). Onder andere door de invloed van de sportschool en/ of trainer, kan de vorm van waaruit een vechtsporter zijn of haar sport benadert en zijn of haar motieven om vechtsport te (blijven) doen, in de loop van de tijd veranderen. Vechtsport is leuk en gezond In figuur 3.1 is te zien hoeveel procent van de jongeren die aan sport doen het (helemaal) eens is met verschillende stellingen over motieven om aan sport te doen. Ook de visies van de trainers op de motieven van vechtsportende jongeren staan afgebeeld (zie tabel B3.1 in de bijlagen voor de bijbehorende gegevens).

Figuur 3.1 Sportmotieven van KNKF-vechtsporters en sportende scholieren 12-16 jaar en vechtsporttrainers, in procenten. Omdat...

Vechtsporttrainers over hun sporters

Scholieren die sporten

Vechtsporters KNKF

het moet van mijn ouders/verzorgers. een vriendje/vriendinnetje bij deze sport zit. ik graag geld wil verdienen met deze sport. ik nieuwe vrienden wil maken. ik graag wedstrijden wil winnen. ik graag sterker en gespierder wil worden. ik me wil leren verdedigen. ik beter wil leren vechten. ik me hierin helemaal kan uitleven. het gezond is voor mijn lichaam. ik het leuk vind. 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Jeugdige vechtsporters sporten net als leeftijdsgenoten die een andere sport beoefenen vooral omdat ze het leuk vinden (98%) en/of voor hun gezondheid (94%). Ook geven vechtsporters evenals andere sporters vaak aan dat ze zich lekker kunnen uitleven in hun sport. In de interviews met sporters en observaties komen deze twee redenen ook naar voren, maar wel in mindere mate. Waarschijnlijk wordt ‘leuk zijn’ door sporters vaak vanzelfsprekend gevonden, ze noemen dit niet vaak als hun eerste motief, maar benoemen eerder de meer extrinsieke motieven waarom ze aan sport doen. Het verbeteren van de gezondheid is er hier één van. Zo zegt een sporter tijdens een van de observatiemomenten: “Ik zat toch alleen maar achter de computer en nu kan ik een beetje fitter en sterker worden.”


45

Hieruit komt reeds de koppeling van verschillende motieven naar voren zoals gezondheid en esthetische redenen. Ook in enkele andere interviews noemen jongeren het krijgen van een mooier lichaam als (hoofd)motief:

“Ik zeg eerlijk; ik was eigenlijk gekomen om af te vallen. Ik was vroeger beetje mollig, en toen ging ik naar de middelbare school en toen vond ik beetje schandalig hoe ik erbij liep. Toen dacht ik: ik moet gaan sporten. Toen was het trainen, trainen, trainen.” Zouhair, 17 jaar “En na ons kwam altijd een groep oudere jongens trainen. Gespierde jongens. Dat wil ik ook! Ik wil ook hier zo later lopen.” Mounir,18 jaar In de vragenlijst werd ‘sterker en gespierder willen worden’ door driekwart van de vechtsporters genoemd, tegenover nog niet de helft van de overige sporters. Ook de trainers schatten dit motief onder hun pupillen beduidend lager in dan de jongeren zelf. Tabel B3.2 in de bijlagen laat zien dat vooral mannelijke vechtsporters (85%) aangeven sterker en gespierder te willen worden. Maar ook onder meisjes scoren vechtsporters hierop hoger dan andere sporters. Een mogelijke verklaring is dat sterker en gespierder worden sterk samenhangt met fysieke weerbaarheid, het meest onderscheidende motief van vechtsporters. 3.2.1 Weerbaarheid en agressieregulatie Uit eerder onderzoek bleek dat vooral kinderen en vrouwen met vechtsport zijn begonnen om zich te kunnen verdedigen. Lawler (2002) vond dat vrouwen vaak aangeven aan vechtsport te doen om zich te kunnen verdedigen en zich zelfverzekerder te voelen op straat. Kinderen geven vaak als motief zich te willen verdedigen tegen pesterijen op school (Theeboom 2001a, p. 28). Ook in dit onderzoek onderschrijven acht op de tien vechtsporters dat ze aan vechtsport doen omdat zich willen leren verdedigen en bijna negen op de tien dat ze beter willen leren vechten. Bij de trainers zien we een iets groter verschil, dat waarschijnlijk samenhangt met sociale wenselijkheid. Volgens zeven op de tien trainers is leren verdedigen een motief van hun sporters; zes op de tien trainers geven aan dat hun sporters (ook) graag zouden willen leren vechten. Ook vonden we een sekseverschil met betrekking tot de motivering om te willen leren vechten dan wel zichzelf willen leren te verdedigen. Voor meisjes geldt het motief ‘zich leren verdedigen’ iets sterker (89%) dan voor jongens (79%) en jongens (83%) geven juist iets vaker aan te willen leren vechten dan meisjes (73%), zie tabel B3.2 in de bijlagen. In de interviews gaven meisjes beduidend vaker dan jongens aan dat het zich kunnen verdedigen op straat een fijne bijkomstigheid is van het beoefenen van een vechtsport. In de interviews gaven veel ouders aan dat het zich leren verdedigen een belangrijk motief is waarom zij hun kinderen, en met name hun dochters, op een vechtsport doen.

46


“Want zij is een mooie meisje, ja iedereen zegt van eigen kind, maar zij echt is een mooie meisje, knappe meisje. Ik zeg ja, dalijk grote school, problemen, weet je wel. Als ik weet zij hier leert zelfverdedigen, dan ik een beetje rustiger hè. Als zij dan bijvoorbeeld niet op deze [afgesproken] tijd terug is gekomen, en als jij weet ze kan een beetje zelfverdedigen, dan jij niet zo ongerust.” Bosnische vader “Mijn dochter moet zich goed kunnen verdedigen als er een zieke geest langskomt.” Trainster Judith, tevens moeder Eén op de tien jongeren en bijna één op de tien trainers geven aan dat de keuze voor vechtsport soms ook deels of vooral bepaald is door de ouders. Ook in de interviews kwam dit naar voren. Opvallend is dat vooral ouders van kinderen met een motorische, verstandelijke of sociaalemotionele beperking en ouders van kinderen met gedragsproblemen bewust hebben gekozen voor vechtsport. Volgens de ouders is vechtsport goed voor de motorische en sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen, om kinderen zowel fysiek als mentaal weerbaarder te maken. Voor verlegen en teruggetrokken jongeren draagt het bij aan het vergroten van het zelfvertrouwen en de assertiviteit.

“Zelf hebben wij nooit vechtsport gedaan, we houden ook helemaal niet van sporten. Maar de trainer die had het erover dat het goed zou zijn voor zijn zelfvertrouwen en dat ie eens iets terug kon doen als hij gepest werd. Mijn zoon had nog al eens ruzie op school. En hij durfde eigenlijk nooit iets terug te doen, dus om hem wat weerbaarder te maken is hij dan hierheen gegaan.” Nederlandse moeder (1) Voor brutale en agressieve jongeren geldt juist dat ze door vechtsportdeelname zichzelf leren te beheersen en respect te hebben voor anderen. Deze aspecten konden in de vragenlijst niet door de jongeren worden aangekruist als motief om aan vechtsport deel te nemen. In de interviews kwam dit aspect echter regelmatig aan de orde.

“Wij vonden het voor hem beter, omdat hij een beetje problemen op school had met leren. En omdat hij niet goed kon leren (lezen kon hij niet) toonde hij ander gedrag. Hij had de handjes los bij andere kinderen uit zijn klas. Wij hadden zoiets van, hij gaat maar onder boksen, dan kuurt hij zich op de boksschool uit. Vanaf de tijd dat hij onder boksen zit, gaat het wel heel goed met hem.” Nederlandse moeder (3) Enkele sporters geven in de interviews ook zelf aan bewust te zijn begonnen met vechtsport vanwege de beoogde positieve psychosociale effecten van vechtsport.

“Maar ik ben er ook mee begonnen door m’n eigen issues die ik had. Ik wilde zelfvertrouwen, erkenning, laten zien dat ik het wel kan. Mijn onzekerheid was


47

ook een belangrijk motief om aan vechtsport te gaan doen.” Trainster Aicha, zelf ook vechtsportster Verderop in dit hoofdstuk komen we terug op de vraag of vechtsport ook daadwerkelijk bijdraagt aan de verwachte positieve psychosociale effecten. En tevens op de vraag welke condities de effecten optimaliseren. Veel sporters combineren de eerdergenoemde motieven die meer voortkomen uit een traditionele benadering van vechtsport met sportieve motieven zoals het willen winnen van wedstrijden en het ambiëren van een professionele vechtsportcarrière. 3.2.2 Wedstrijden en een carrière in de vechtsport Zeven op de tien ondervraagde jongeren geven aan dat ze graag wedstrijden willen winnen. Het verschil met overige sporters (55%) wordt vooral veroorzaakt door vechtsportende meisjes en niet-westerse allochtonen (zie tabel B3.2 in de bijlagen). Mannelijke vechtsporters willen even graag als andere mannelijke sporters (vooral voetballers) wedstrijden winnen. Ongeacht achtergrond geven vechtsporters in de vragenlijst niet vaker dan andere sporters aan dat ze geld willen verdienen met hun sport. Wel noemen vechtsportende jongeren dit motief vaker dan hun trainers. Wanneer we kijken naar het samengestelde schaalmotief status/opbrengst (sterker en gespierder willen worden, wedstrijden willen winnen en geld willen verdienen met de sport) scoren vechtsporters hoger (59%) dan andere sporters (43%), ook wanneer het gaat om etniciteit en sekse, zie tabel B3.2 in de bijlagen. De wens om wedstrijden te winnen en de daarmee samenhangende potentiële lucratieve (financiële) gevolgen, zijn aspecten die regelmatig naar voren komen in de interviews. Vele, met name jonge sporters en vooral ook hun vaders, dromen ervan kampioen te worden.

“Voor mijn zoons is het belangrijkste motief prijzen halen. Het trainen is ook leuk maar het gaat vooral om prijzen halen.” Marokkaanse vader (1) Ook andere vaders geven aan erg veel over te hebben voor de carrière van hun zoons.

“Als ik plaats van hem was, als ik zo hoog kom, dan was ik alleen maar hier gebleven, dan had ik alles opgegeven, ook school. Alleen maar dit. Als ik op dit niveau zou komen. Daar kun je ook veel geld mee verdienen. Stel je komt K1 staan, kijk maar Sem Schilt, hij hoeft alleen maar zes wedstrijden per jaar draaien en hij krijgt al heel veel geld, en niet alleen Sem Schilt, ook Remy Bojanski en Tyroon Spong, allemaal die is populair. Zij kunnen gewoon later leven van de geld zij nu verdienen, en niet alleen dat. Zij kunnen, als je zo goed bent, iedereen wil ergens een demo of iets, of een training, dat zij kunnen overal. Of je wordt trainer van eh, straks komen andere talenten, en dan je wordt trainer van hen. Ja, als goed kan, er zit hele goede toekomst in.” Bosnische vader

48


Naast deze Bosnische vader lijkt ook een Irakese vader mogelijkheden te zien voor zijn zoon om via vechtsport hogerop te komen in het leven. Beiden hebben een vluchtelingachtergrond en hebben zelf hard moeten werken om in Nederland een baan te vinden. Zij hebben gemerkt dat in een reguliere baan (die onder het niveau ligt van het werk dat ze in het land van herkomst deden), hard werken niet altijd een garantie is tot goede verdiensten en een hoog aanzien. Zij willen graag een andere toekomst voor hun zonen. Binnen de vechtsport zijn er mogelijkheden om hogerop te komen voor iedereen met talent en inzet, ongeacht etnische of sociaaleconomische afkomst. De huidige kampioenen in aansprekende wedstrijden zoals de K1-toernooien, zijn hier goede voorbeelden van. We zien hier overeenkomsten met het onderzoek onder jonge boksers van Anthonissen en Dortants (2006). Zij ontdekten dat veel jonge boksers met een vluchtelingenachtergrond zijn gaan boksen omdat ze bekende boksers als voorbeeld zagen, en net als hen een goede toekomst willen bereiken met het (wedstrijd)boksen. Een trainer geeft aan het jammer te vinden dat er nu zoveel geld te verdienen is in bepaalde vechtsporten zoals kickboksen. Geld en macht zijn belangrijker geworden, waardoor de toewijding en motivatie van veel jongeren niet meer vooral intrinsiek is.

“Alles draait om geld, macht. Vroeger, in mijn tijd was het echt leuk, dan deed je met hart en ziel vechtsport, omdat je het leuk vindt. Maar nu is het echt, van kleins af aan, jongens denken al aan geld “dan ga ik zoveel verdienen”. En vroeger was dat niet, dat is wat veranderd is. En het speelt met macht, vooral met geld. Kijk, grote promotors of scholen die veel geld hebben die kunnen jouw beste leerling omkopen of overhalen.” Trainer Nourredine De motivatie om geld te verdienen in de sport speelt voor sommige sporters een rol, maar is meestal niet het enige motief. Wanneer een trainer of ouder teveel pusht om aan wedstrijden te gaan doen, kan dat het tegenovergestelde effect hebben. 3.2.3 Socialisatie in de vechtsport Zoals te zien is in figuur 3.1, geven weinig jongeren (10%) aan dat ze aan vechtsport doen omdat dit van hun ouders moet. We verwezen reeds naar de jongeren die vooral vanwege de door hun ouders aan vechtsport toegeschreven pedagogische waarde met een vechtsport zijn begonnen. Daarnaast is er echter een grotere groep die geïnspireerd en/of gestimuleerd is door hun ouders.

“Hij zit op boksen omdat papa daar helemaal idolaat van is. Toen hij jong was ging hij gewoon verplicht mee naar de boksschool omdat ik daar zelf ging trainen. Later ging hij het zelf ook leuk vinden, maar papa was wel de trigger. Verder is sporten verplicht in mijn huis, maakt niet uit wat hij doet als hij maar iets doet.” Surinaamse vader


49

Naast ouders zijn het ook vaak andere familieleden of vrienden die de sporters laten kennismaken met een vechtsport. Van de vechtsporters die de vragenlijst hebben ingevuld geeft een kwart (mede) aan dat ze aan vechtsport zijn gaan doen omdat een vriendje of vriendinnetje hier ook bij zit. Trainers schatten dat percentage op driekwart. Jongeren geloven liever dat ze eigen keuzes maken, maar blijken toch vaak beïnvloed door hun sociale omgeving. Vooral allochtone vechtsporters zijn vaak door een familielid of vriend meegenomen naar de vechtsportschool. Wanneer ouders merken dat familieleden en/of anderen uit hun sociaalculturele omgeving ook lid zijn van de vechtsportschool of vereniging maakt dit de toegang een stuk makkelijker. Sommige jongeren die vechtsport van de televisie of via films en computerspelletjes kennen, zijn zelf op zoek gegaan naar een vereniging/sportschool in de buurt en hebben zich aangemeld. Ondanks het feit dat vechtsport vooral een individuele sport is, geven veel kinderen en jongeren aan dat ze het sociale aspect van de sport erg belangrijk vinden. Bijna één op de vier (vecht)sporters onderschrijft het affiliatiemotief en geeft aan dat ze via de sport graag nieuwe vrienden willen maken. Enerzijds geven sommige vechtsporters aan bewust te kiezen voor een individuele sport als vechtsport, waardoor ze zich niet kunnen verbergen achter anderen (vgl. Anthonissen en Dortants 2006). Anderzijds is er tijdens trainingen en wedstrijden volop de mogelijkheid sociale contacten op te doen, iets dat de meeste sporters erg aanspreekt.

50


Portret van een jonge kickbokser: Gulcem (1991), ‘Kind van de trainer’ Als veertienjarige komt Gulcem begin 2006 voor het eerst trainen bij Fightgym. Ze is meegekomen met een Turkse vriendin, die al langer bij Fightgym traint. Na vijf jaar te hebben geturnd, heeft ze daar genoeg van (“je kreeg daar nooit goede aanwijzingen”) en wil ze iets anders gaan doen. Ook Gulcem is van Turkse afkomst. Haar ouders zijn geboren in Turkije, zelf is ze in Nederland geboren. Ze woont in dezelfde stad als waar de sportschool staat, maar niet in dezelfde wijk. Gulcem kent de meeste andere Turkse sporters ook van buiten de vechtsportschool. Ze traint het meest met haar vriendin Elif, die ook wedstrijden vecht. In het schooljaar 2007-2008 stopt Elif met kickboksen omdat ze van haar ouders meer aandacht aan school moet besteden. Gulcem vindt dit jammer, maar blijft zelf doortrainen. Ze is bijna elke training aanwezig, maar heeft niet de ambitie om haar brood te gaan verdienen met wedstrijdvechten. Wel wil ze zo lang mogelijk door blijven gaan met vechtsport en denkt ze erover om later bijvoorbeeld haar eigen sportschool te beginnen. Al snel blijkt dat Gulcem veel talent heeft. Hoewel het vechten van wedstrijden niet haar intentie was toen ze begon, stimuleert de trainer haar wel dit te gaan doen. Na een aantal maanden training mag ze van trainer Omer al wedstrijden gaan vechten. Haar eerste wedstrijd is direct op een groot gala (zoals kickbokstoernooien vaak genoemd worden), waar ze vecht tegen de Nederlandse kampioene in haar gewichtsklasse. Het vechten tegen een ervaren kampioene en de hele entourage maakt grote indruk op Gulcem. “Ja, ik kwam toen in de kleedkamer en ik had mijn tegenstander al gezien, maar nog niet mee gepraat. En ik kwam in de kleedkamer en ik was toen heel zenuwachtig want dat meisje had al twintig wedstrijden gedaan en dit was pas mijn eerste. En zij was twee keer Nederlands kampioen geweest. Daar word je dan een beetje zenuwachtig van, van wat staat me te wachten en zo. Is zij heel goed? Kan ik het wel volhouden? Al die vragen gingen door mij heen. Toen ik naar binnen ging, zo toen was ik zenuwachtig! Dan moet je zo lopen en al die mensen kijken je aan: ‘Wie is dat meisje?’ Want niemand kent mij, alleen een paar mensen van Fightgym zelf, maar die anderen allemaal van ‘Wie is dit meisje? We kennen haar niet’. En zelfs iemand van de Nederlandse kampioenschappen was komen kijken. Dus wij daar naar toe, in de ring een beetje los te springen en los te maken, en mijn trainer zei ook: ‘Je kan het heel goed en zij is nou helemaal niet zo goed en je kan het ook aan.’ En dan komt zij eraan, weet je, heel veel indruk te maken, ze maakte er echt zo’n showtje van. Ik dacht van ‘shit, dadelijk verlies ik dit echt’. Weet je, zij komt echt wel verzekerd over en ik ben op van de zenuwen. En op een gegeven moment, in de eerste ronde, ja eerst was ik wel zo’n beetje bang maar ik dacht wel van, ‘ja, ik moet gewoon verder gaan, want dit meisje is nou ook weer niet zo heel erg goed’. En op een gegeven moment dacht ik ‘ik ga opgeven’, want ik was echt buiten adem. En benauwd van al die warme lucht en zo. Ik kon echt niet meer. Maar ze zeiden ‘je kan nog wel, je moet gewoon doorgaan, doorgaan, doorgaan’. Dat zei een ander meisje die mij ook

Portret van een jonge kickbokser

51

coachte, die al zes jaar hieronder zit. Zij zei dat ik door moest gaan, gewoon een beetje aanvallen, dus toen ging ik weer in de ring staan en toen ging ik er gewoon weer voor. Dus ja, ik heb toen wel verloren, maar ik heb wel verloren met trots. Want Omer kwam nadien de ring in, en hij zei tegen iedereen dat ik nog maar vijf maanden trainde. Als je dan tegen iemand vecht die al meer als zes jaar bij kickboksen zit, en dan bijna wint, dan verdien je gewoon respect. En bij kickboks. nl daar stond ook al, als dit meisje nu al zo goed is, dan mag Silvana wel uitkijken, want over een halfjaar dan maakt Gulcem haar af. Dus ik dacht wel ‘nou…’.” Kort na dit gala vecht Gulcem nog een minder prestigieuze wedstrijd, die ze met gemak wint. Deze overwinning en de deelname aan het grote gala geeft haar veel aanzien binnen de club, maar ze stelt zich tijdens de trainingen niettemin bescheiden op. Wel is ze vaak aan het woord. Ze discussieert graag met de andere Turkse meiden, waarbij de Turkse identiteit en het geloof vaak voorkomende onderwerpen zijn. Ze heeft hierover gematigd liberale en soms deels tegenstrijdige opvattingen. Gulcem is zelf islamitisch en geeft aan dat Allah een van de belangrijkste personen in haar leven is. Ze is echter tevens van mening dat iedereen zelf mag weten hoe hij of zij het geloof beleeft en ervaart. Ze draagt geen hoofddoek en gaat ook niet naar de moskee, maar dat wil volgens haar niet zeggen dat ze niet gelooft. Anderen die dit wel doen respecteert ze, maar ze vindt het fout als vrouwen vanwege hun geloof niet gaan sporten. Tegelijkertijd spreekt ze kwaad van een Turks meisje dat bij een andere vechtsportschool op heel hoog niveau sport. Volgens Gulcem maakt dit meisje haar Turkse gemeenschap ten schande. Dit meisje neemt het volgens Gulcem niet zo nauw met de normen en waarden uit de Turkse gemeenschap. Mogelijk speelt hier ook jaloezie een rol, aangezien het meisje op zeer hoog niveau sport en beter is dan Gulcem. Gulcem geeft aan niet graag tegen het meisje te vechten, omdat “twee Turken uit dezelfde stad tegen elkaar, dat werkt niet”. Aan de onderzoeker vertelt Gulcem dat de beoefening van vechtsport een zeer positieve draai aan haar leven heeft gegeven. Door vechtsport is ze een stuk rustiger geworden. Ze was naar eigen zeggen voorheen nogal koppig, maar heeft van de trainer geleerd te luisteren en niet altijd meteen een weerwoord te geven. Ze heeft een heel goede band met Omer. Ze kan bij hem ook terecht voor zaken die niet met de vechtsport(school) te maken hebben. “Met Omer kun je ook gewoon over privédingen praten. Dingen die je niet tegen andere mensen vertelt. Want als ik bijvoorbeeld hier alleen ben of zo, dan vraagt hij altijd hoe het thuis gaat. ‘Als je problemen hebt kun je altijd bij mij komen.’ Hij is niet alleen een trainer, maar ook gewoon iemand die je helpt met je privéleven.” Ze vertrouwt de trainer haar problemen toe en praat regelmatig na de trainingen apart met hem. Aan de onderzoeker vertelt Gulcem niet heel veel over haar privéleven, maar uit gesprekken met haar en met de trainer komt wel naar voren dat er thuis financiële problemen zijn en dat ze het niet heel makkelijk heeft. Haar ouders lijken weinig betrokken te zijn bij haar sportdeelname en -prestaties. Ze ziet de sportschool als een tweede thuis en de trainer als een soort vaderfiguur. Ze vindt het erg prettig dat hij net als haar Turks is. “Dat is gewoon een fijner gevoel.” Trainer

52


Omer ziet haar ook als ‘speciaal’, mede omdat hij bekend is met haar thuissituatie. Daarom zet hij zich extra voor haar in. Toen het lastig was om naar de trainingen kon komen omdat ze geen fiets had, regelde hij een fiets voor haar. Ook matst hij haar met de contributie en met de aanschaf van bokshandschoenen. Buiten de vechtsportschool om heeft Gulcem het vooral druk met school. In het schooljaar 20062007 doet ze eindexamen vmbo. Het is op het randje, maar tot haar grote vreugde slaagt ze na een herexamen, zodat ze met een vervolgopleiding kan beginnen. Ze gaat in het schooljaar 20072008 een opleiding op mbo-niveau drie doen, richting handel/verkoop. De opleiding verloopt voortvarend. Halverwege 2008 is ze bezig met een leuke stage in een kledingwinkel en hoopt voor haar volgende stage terecht te kunnen bij een winkel die kickbokskleding en -materialen verkoopt. Ze weet nog niet goed wat ze later wil gaan doen, maar denkt iets in de verkoop. Ook het kickboksen gaat nog steeds goed. In 2008 – Gulcem is dan 17 – is er nog niet veel veranderd aan haar beleving van de vechtsport. Ze heeft eind 2007 nog twee wedstrijden gevochten en er één van gewonnen. De trainer regelt echter niet meer zoveel wedstrijden, dat vindt ze wel jammer, maar ze denkt er zeker niet over om bij de club weg te gaan. In de zomer van 2009 is ze nog steeds enthousiast over kickboksen en traint ze nog steeds bijna dagelijks. Sinds mei van dat jaar heeft Fightgym ook een groep alleen voor vrouwen, waar Gulcem, samen met Omer, haar eigen trainer, les geeft. Ze vindt dit erg leuk om te doen. De groep loopt nog niet echt goed, maar ze verwachten dat het wel gaat groeien. Er is nu ook fitness- en aerobicsles voor vrouwen, waar ongeveer vijftien (Turkse) vrouwen sporten. Gulcem vindt de damesgroepen leuk, maar traint zelf het liefst in de gemengde groep, omdat ze zich daar beter kan voorbereiden op wedstrijden. Ze moppert wel dat ze al bijna een jaar geen wedstrijd heeft kunnen vechten. Omer kan nooit een goede tegenstander voor haar vinden. Ze lijkt zelf vraagtekens te hebben bij dit verhaal, want op kickboks.nl ziet ze wel dat er verschillende meiden in haar gewichtscategorie zijn die ook vechten. Maar ze wil haar trainer ook niet afvallen. Omer belooft binnenkort een wedstrijd voor haar te regelen, want hij heeft een geschikte tegenstander gevonden. Hoewel ze graag wilde vechten lijkt Gulcem zich ook wat druk te maken over een mogelijk aanstaande wedstrijd. Ze is bang dat ze niet meer goed kan vechten, omdat het al zo lang geleden is dat ze in de ring heeft gestaan. Hoe haar vechtsportcarrière verder gaat verlopen, durft ze nog niet te zeggen. Ze geeft nog steeds aan haar professionele carrière niet binnen de vechtsport te zien. Ze wil haar mbo-opleiding goed afronden en daarna hbo gaan doen, richting toerisme of economie en management.


53

54


Vechtsport en psychosociale weerbaarheid

Hoofdstuk 4

Zoals in de inleiding en paragraaf 3.2 over motieven reeds naar voren kwam, zou het beoefenen van vechtsport bij kunnen dragen aan diverse positieve psychosociale competenties en gedrag zoals zelfwaardering, weerbaarheid, prosociaal gedrag en het beteugelen van agressie. In de vragenlijst is gevraagd naar de zelfwaardering van verschillende psychosociale competenties en wat het beoefenen van vechtsport heeft opgeleverd.

4.1 Psychosociale zelfrapportage In deze paragraaf bekijken we eerst in hoeverre er verschillen bestaan in deze zelfrapportages tussen vechtsporters en andere sporters en tussen verschillende sociale groepen. Mogelijke verschillen tussen vechtsporters en overige sporters of tussen sporters en niet-sporters kunnen behalve met de invloed van (vecht)sportdeelname ook te maken hebben met verschillen in achtergronden of een selectie-effect. In het eerste geval gaat het bijvoorbeeld om verschillen in sekse en/of etniciteit. Vechtsporten worden beoefend door relatief veel jongens en jongeren met een niet-westerse etnische achtergrond. Ten aanzien van sommige gedragsaspecten en overtuigingen staan zij mogelijk anders in de wereld vergeleken met meisjes en de (autochtone) etnische meerderheid. Bij een selectie-effect gaat het erom dat jongeren met bepaalde kenmerken, zoals een groot zelfvertrouwen, eerder voor (vecht)sportdeelname kiezen dan jongeren met een lager zelfvertrouwen. Wanneer we constateren dat (vecht)sporters op bepaalde aspecten hoger scoren dan andere sporters c.q. niet-sporters, hoeft dit dus nog niet te betekenen dat dit verschil veroorzaakt wordt door (vecht)sportdeelname. Om de betrouwbaarheid van de antwoorden te vergroten, zijn de verschillende stellingen die aan de jongere zijn voorgelegd samengevoegd tot een aantal schalen. Enerzijds moeten de stellingen (‘items’) inhoudelijk bij elkaar aansluiten (bijvoorbeeld ‘ik ben tevreden over mezelf als persoon’ en ‘ik ben tevreden met mijn leven’) om een zelfde concept (bijvoorbeeld ‘zelfwaardering’) te meten. Anderzijds dient er ook voldoende empirische interne consistentie te zijn (Cronbach alpha >.60) tussen de afzonderlijke items, oftewel dat de scores van respondenten op de verschillende schaalitems redelijk met elkaar overeenkomen. De volgende vijf schalen zijn geconstrueerd: 1.

Zelfwaardering (‘ik ben tevreden over hoe ik eruit zie’; ‘ik ben tevreden over mezelf als persoon’; ‘ik ben tevreden met mijn leven’; ‘ik voel mezelf gelukkig’), Cronbach alpha: 0,80.

2.

Sportieve competenties (‘ik ben tevreden over mijn sportieve vaardigheden’; ‘ik ben sterk vergeleken met leeftijdsgenoten van hetzelfde geslacht’; ‘ik ben snel vergeleken met leeftijdsgenoten van hetzelfde geslacht’; ‘ik ben goed in sport vergeleken met leeftijdsgenoten van hetzelfde geslacht’), Cronbach alpha: 0,77.


55

3.

Prosociaal gedrag (‘ik gedraag me meestal zoals het hoort’; ‘ik help mijn vrienden regelmatig’; ‘ik kom altijd op tijd op afspraken’; ‘ik houd altijd rekening met anderen’). Cronbach alpha: 0,60.

4.

Antisociaal gedrag (‘ik verniel wel eens dingen’; ‘ik ben wel eens betrokken bij vechtpartijen’; ‘ik heb wel eens dingen gestolen’; ‘ik bedreig anderen wel eens’; ‘ik ben vaak op straat met mijn vrienden’; ‘ik heb vaak ruzie op school en op straat’), Cronbach alpha: 0,83.

5.

Agressietolerantie (‘ik ben snel boos of geïrriteerd’; ‘ik vind het leuk om ruzie uit te lokken’; ‘als je wordt aangevallen, mag je geweld gebruiken om je te verdedigen’; ‘als iemand je uitscheldt mag je geweld gebruiken om je te verdedigen’), Cronbach alpha: 0,67.

4.1.1 Algemene zelfwaardering en fysiek zelfbeeld Op beide samengestelde zelfbeeldschalen scoren vechtsporters iets hoger dan andere sporters en niet-sporters. Vrijwel alle vechtsporters hebben een positieve zelfwaardering (95%) en ook de waardering van het eigen sportief kunnen is hoog (81%). Deze scores, vooral voor het fysiek zelfbeeld, liggen iets hoger vergeleken met andere sportende scholieren, zie figuur 4.1.

Figuur 4.1 Psychosociale zelfrapportage van KNKF-vechtsporters en scholieren 12-16 jaar, in procenten. Vechtsporters KNKF 100 90

95

89

87

80

Sportende scholieren

90 81

83

Niet-sportende scholieren

86

67

70 60

50

50

46

40

32

30

28

31

35

37

20 10 0 Zelfwaardering

Sportieve competenties

Prosociaal gedrag

Antisociaal gedrag

Agressietolerantie

De verschillen worden slechts ten dele verklaard door verschillen naar etniciteit en sekse. Onder vechtsporters bevinden zich relatief veel allochtonen en jongens en deze groepen rap-

56


porteren een hogere sportieve competentie vergeleken met respectievelijk autochtonen en meisjes, zie tabel B4.1 in de bijlagen. Maar vooral onder meisjes en autochtonen geven vechtsporters juist blijk van een hogere sportieve competentie en van een iets hoger algemeen zelfbeeld. In de volgende subparagrafen behandelen we de in figuur 4.1 weergegeven kwantitatieve uitkomsten in relatie tot de kwalitatieve bevindingen. 4.1.2 Sociaal gedrag en agressietolerantie Ongeacht sekse en etnische achtergrond scoren vechtsporters (90%) iets hoger dan andere sporters (83%) op het vertonen van prosociaal gedrag zoals ‘zich gedragen zoals het hoort’, ‘rekening houden met anderen’ en het ‘regelmatig helpen van vrienden’. De zelfrapportage ten aanzien van antisociaal gedrag laat ook een klein verschil zien, maar dat is niet significant. Ook als het gaat om agressietolerantie (bijvoorbeeld acceptatie bij het gebruik van geweld bij uitschelden, vechten op straat en het uitlokken van ruzie) bestaan er nauwelijks verschillen tussen vechtsporters en scholieren die andere sporten beoefenen, zie tabel 4.1. Wel valt op dat niet-sporters hoger scoren op agressietolerantie zoals het snel boos of geïrriteerd zijn. 5 Mogelijk dragen alle vormen van sportdeelname in bepaalde mate bij aan agressieregulatie, of beoefenen jongeren met een hoge agressietolerantie (bijvoorbeeld afkomstig uit probleemgezinnen) minder sport. Tevens is het opvallend dat onder jongens vechtsporters (37%) significant lager scoren op agressietolerantie dan andere sporters (vooral voetballers; 44%), zie tabel B4.1 in de bijlagen. Mogelijk geeft dit aan dat vechtsportdeelname vooral een positief agressieregulerend effect heeft op jongens en minder op meisjes (die reeds een lagere agressietolerantie hebben dan jongens). Terwijl vrouwelijke vechtsporters nauwelijks verschillen van andere vrouwelijke sportende scholieren ten aanzien van agressietolerantie, scoren ze op antisociaal gedrag (respectievelijk 26 en 17%) zelfs iets hoger. Dat de gevonden verschillen duiden op een selectie-effect (prosociale scholieren kiezen eerder voor vechtsport) lijkt niet erg waarschijnlijk. Het geven van sociaal wenselijke antwoorden kan wel van invloed zijn. Van vechtsporters wordt over het algemeen verwacht dat zij zich ‘in kunnen houden’. Ook de trainers zijn gevraagd naar antisociaal gedrag van hun sporters. De uitkomsten laten zien dat de trainers onderkennen dat hun sporters niet alleen ‘engelengedrag’ vertonen, maar soms ook over de schreef gaan, zie tabel 4.1. De helft bevestigt dat er binnen de vechtsport regelmatig machogedrag wordt vertoond en op tijd komen niet de sterkste kant is van alle sporters. Serieuzer is de onderkenning van bijna een derde dat op hun sportschool wel eens van elkaar gestolen is en een kwart van de trainers vernielingen rapporteert. Minder dan één op de vijf trainers geeft aan dat – ondanks dat hier veelal een verbod op staat (zie paragraaf 4.2.3) – sommige sporters ook buiten de sportschool vechten.


57

Tabel 4.1 Psychosociale rapportage over KNKF-vechtsporters door hun trainers, in procenten. Trainers (n=92) Sommige sporters vertonen veel machogedrag

51

Mijn sporters komen altijd op tijd

46

Op de club is wel eens van elkaar gestolen

30

Op de club is wel eens wat vernield door sporters

23

Sommige van mijn sporters vechten op school of op straat

17

Ik stuur wel eens iemand weg, omdat hij/zij ontoelaatbaar gedrag vertoont

53

Ook geeft de helft van de trainers aan dat ze wel eens iemand wegsturen wegens ontoelaatbaar gedrag. Deze uitkomsten wijzen er op dat de vechtsporters niet alleen maar voorbeeldig gedrag vertonen, maar tevens dat veel trainers ontoelaatbaar gedrag sanctioneren. 4.1.3 Vertrouwen in anderen Vechtsporters (47%) geven beduidend vaker dan andere sporters (33%) aan dat ze andere mensen niet snel vertrouwen; niet-sporters tonen het minst vertrouwen (55%) in anderen, zie figuur 4.2. Wel zeggen negen van de tien (vecht)sportende jongeren goed contact met hun ouders te hebben. De persoonlijke band met vrienden is iets minder groot dan bij andere sporters, vooral onder allochtone jongeren, zie tabel B4.1 in de bijlagen.

Figuur 4.2 Psychosociale zelfrapportage van KNKF-vechtsporters en scholieren 12-16 jaar, in procenten.

79

Met mijn vrienden kan ik goed over persoonlijke problemen praten

86 Niet-sportende scholieren

79

87

Met mijn ouders kan ik goed over persoonlijke problemen praten


86 89 Vechtsporters KNKF

55 Ik vertrouw andere mensen niet snel

33 47 0

58


20

40

60

80

100

Het zijn ook vooral allochtone jongeren die aangeven weinig vertrouwen in anderen te hebben, zie tabel B4.1 in de bijlagen. De gevonden verschillen in vertrouwen tussen vechtsporters en overige sporters lijken dan ook vooral veroorzaakt door de relatief hoge percentages niet-westerse allochtonen onder vechtsporters (vooral jongens) en niet-sporters (vooral meisjes). Onder allochtonen vertonen niet-sportende scholieren (64%) het minste vertrouwen in andere mensen, gevolgd door overige sporters (60%) en vechtsporters (54%). Onder autochtone jongeren vertonen vechtsporters juist iets minder vertrouwen in andere mensen. Mogelijk speelt hier ook deels een selectie-effect van sociaaleconomische klasse. Onder autochtonen doen jongeren uit problematische en relatief sociaal onveilige omgevingen mogelijk juist vaker aan vechtsport. De meerderheid van de ondervraagde trainers (62%) geeft niettemin aan dat ze relatief makkelijk het vertrouwen van de sporters winnen (niet in tabel). Ook denken zeven op de tien trainers dat hun sporters goed kunnen opschieten met hun ouders.

4.2 Psychosociale invloeden van vechtsport Behalve de beoordeling van verschillende psychosociale competenties en gedrag is de jongeren tevens gevraagd in hoeverre zij vinden dat hun deelname aan (vecht)sport hierop van invloed is geweest. Uit de vragenlijst komt naar voren dat vechtsporters ten aanzien van alle genoemde positieve psychosociale effecten vaker dan andere sporters van mening zijn dat hun sportdeelname positieve invloeden heeft op hun eigenwaarde en hun functioneren in de samenleving, zie figuren 4.3 tot en met 4.5. Ook in de interviews onderschrijven veel sporters, maar vooral de trainers en ouders, in de meeste gevallen de positieve invloeden van vechtsport. Vechtsport lijkt goed te zijn voor allerlei type jongeren en op ieder type een ander – positief – effect te hebben.

“Ik heb door de vechtsport geleerd dat je buiten de sportschool niet moet vechten. Op mijn school zitten wel ruige kinderen en er wordt wel eens gevochten, ik heb zelf ook wel eens gevochten. Maar je krijgt van karate discipline dat je niet zomaar moet vechten. Je krijgt respect voor anderen en je leert met elkaar omgaan. Je staat bij karate te sparren met anderen en dan ga je elkaar niet knock-out slaan, je leert respect te hebben voor elkaar. Mensen denken vaak dat vechtsport heel stoer is, maar het is vooral discipline en concentratie. Dat vind ik erg leuk aan karate.” Jamila, 15 jaar “Ze leren ook echt zelfvertrouwen, maar ook zelfbeheersing en discipline. Respect voor anderen, dat sowieso, want dat brandt de trainer er echt wel in. Ook met dat groeten enzo bij binnenkomen, als ze niet groeten kunnen ze gelijk vertrekken. Ook het elkaar netjes benaderen. Dat merk je ook wel buiten de vechtsportschool, ze nemen dat respect ook wel een beetje mee.” Nederlandse moeder (4)


59

“Je ziet kinderen die gepest worden hier een grote mond krijgen. En jongens die druk waren zie je hier door de discipline rustig worden.” Trainster Aicha Het benadrukken van de (potentiële) positieve effecten gebeurt mogelijk mede vanuit de verwachting dat de buitenwereld een negatief beeld heeft van (bepaalde vormen van) hedendaagse ‘hardere’ vechtsporten als kickboksen. Mogelijk willen ze dit imago herstellen door vooral de met de traditionele Oosterse vechtsporten verbonden filosofieën te benadrukken. 4.2.1 Veilig voelen, weerbaar zijn en zelfvertrouwen kweken Bij de motieven om een vechtsport te beoefenen kwam het aspect van het vergroten van de fysieke en mentale weerbaarheid al duidelijk naar voren. Het merendeel van de ondervraagde vechtsporters is van mening dat hun vechtsportdeelname ook daadwerkelijk heeft bijgedragen aan het vergroten van hun zelfvertrouwen (90%) en het zich veiliger voelen op straat (80%), zie figuur 4.3. Driekwart onderstreept dat ze door vechtsport prettiger in hun vel zitten dan daarvoor. Vooral het aspect van veiligheid benoemen vechtsporters beduidend vaker vergeleken met andere sporters (19%). Trainers onderschrijven alle drie genoemde factoren in sterke mate (93-98%, niet in figuur).

Figuur 4.3 Ervaren invloed van (vecht)sportdeelname (veiligheid en zelfvertrouwen), KNKFvechtsporters en scholieren 12-16 jaar, in procenten.

49 Prettiger

72

19

Veiliger op straat


80

Vechtsporters KNKF

59

Meer zelfvertrouwen

90

0

60


20

40

60

80

100

In de interviews met sporters en ouders kwam het verhoogde veiligheidsgevoel en het toegenomen zelfvertrouwen door vechtsportdeelname eveneens veelvuldig naar voren.

“Dat vind ik ook wel handig van deze sport, want toen eerst, bij ons he, is zo’n man, die steeds van kinderen foto’s maakt enzo, eerst, toen was ik daar ook bang voor, maar nu niet meer.” Sara, 13 jaar “Mijn zoon is wel echt weerbaarder geworden. Als hij nu een klap krijgt of zo, geeft hij er gelijk een terug. Hij durft nou ook echt iets terug te doen.” Nederlandse moeder (1)

“Ik vind het wel jammer dat het in deze samenleving soms zo moet, maar als ze zichzelf niet weerbaar kunnen opstellen, dan worden ze altijd gepakt of gepest. Maar [mijn dochter] Patricia die wordt gelukkig nooit gepest, maar dat komt denk ik ook wel omdat ze gewoon uitstraalt dat ze haar niets moeten flikken. Je kunt aan haar gewoon wel merken dat ze meer zelfvertrouwen heeft. Ze geeft wel heel duidelijk aan dat er met haar niet te spotten valt. De juf zegt ook altijd dat ze het wel heel duidelijk zegt als andere kinderen op moeten houden met pesten.” Nederlandse moeder (2) Bij de psychosociale zelfrapportage zagen we dat vechtsporters weliswaar iets meer zelfwaardering rapporteerden dan overige sporters, maar het verschil was niet erg groot (zes procent, zie figuur 4.1). Omdat vechtsporters wel veel vaker dan andere sporters aangeven dat hun zelfvertrouwen is toegenomen, zou het kunnen betekenen dat hun zelfvertrouwen vóór deelname lager lag. Ook kan er deels sprake zijn van een retorische bevestiging van de positieve invloed van vechtsport, zonder dat vechtsport daadwerkelijk een uniekere bijdrage levert aan het verbeteren van zelfvertrouwen dan andere sporten die eveneens gericht zijn op het stimuleren van leerervaringen en het vergroten van de eigen competenties. In interviews geeft een aantal vechtsporters aan dat hun zelfvertrouwen gegroeid is sinds zij aan vechtsport doen.

“Ja, in het begin ging ik naar karate omdat ik een watje was en niks durfde. Ik was ook heel dun. Ik kreeg door karate meer zelfvertrouwen en leerde beter praten. Heb namelijk een spraakgebrek. Door de technieken gingen mijn hersenhelften beter functioneren en werd mijn motoriek beter.” Patrick, 19 jaar “Ik zie het als een goede manier om zelfverzekerder te worden. Het brengt gewoon een stuk zelfverzekerdheid mee. Je weet gewoon dat als je in een situatie komt waar er wat woordenwisseling is, je bent geen vechtersbaas, maar je komt ook in die situaties. Je bent dan toch wat zelfverzekerder. Mocht het ooit zo ver komen of je zit in een dreigende situatie. Dan kan je dat toch gebruiken.” Robbert, 19 jaar


61

Naast enkele sporters zijn het echter vooral de trainers, die zelf vaak ook vechtsporter zijn (geweest) en ouders, die positieve ontwikkelingen in het zelfvertrouwen van de sporters zien.

“Je ziet wel dat ze nu echt wel van zich af bijt, ook op het schoolplein enzo. Ze staat nu echt haar mannetje wel, heeft veel zelfvertrouwen gekregen daardoor.” Molukse vader

“Ik merkte echt daarna dat ik... toen ik het een tijdje had gedaan, echt zelfverzekerder op straat liep. Ik bedoel dat straal je misschien wel uit en in ieder geval voelde ik dat. Ik zie dat nu ook met leerlingen die ik les geef. Dat ze dan heel bangig binnenkomen en dat ze nu dan (zachtjes he) klappen kunnen opvangen. Of dat ze al durven sparren, dat is dan al heel wat. Of dat ze iemand op de plek durven zetten die zich even misdraagt. Dat is gewoon, dat krijg je toch mee.” Trainster Hanan, zelf ook vechtsportster Dat vechtsport niet altijd een eenduidig positief effect heeft op het zelfvertrouwen van jongeren toont het geval van Jennifer aan (zie portret). Hoewel ze door het kickboksen nieuwe doelen stelde en vastberaden was een carrière als kickbokser te starten, bleek dat achteraf deels een onrealistische vorm van (schijn)zelfvertrouwen waarmee ze zichzelf overschreeuwde. Door het verliezen van haar eerste kickbokswedstrijd en de negatieve kritiek die ze hierover kreeg van haar trainer en clubgenootjes, begon ze aan zichzelf te twijfelen. Een overstap naar een andere vechtsportschool bracht langzaam verbetering en via een meer traditionele vechtsportbenadering ontwikkelde ze een uitgebalanceerder zelfvertrouwen. Het verhaal van Jennifer is een van de weinige verhalen waaruit naar voren komt dat vechtsport niet per definitie bijdraagt tot een positieve ontwikkeling van het zelfvertrouwen. In de meeste gevallen zijn de jongeren die een interview hebben gegeven de ‘goede voorbeelden’. We hebben niet gesproken met (ouders van) jongeren die gestopt zijn met vechtsport omdat het hen niet bracht wat ze er van hadden verwacht. Of het zelfvertrouwen door vechtsport vergroot wordt, is afhankelijk van zowel individuele (motieven, karakter) als contextuele factoren (trainer, sociale omgeving). 4.2.2 Respect van en voor anderen Naast het vergroten van weerbaarheid is ook het ontwikkelen van wederzijds respect een belangrijk principe binnen de traditionele vechtsportfilosofie (Theeboom 2001a, 2001b; Twemlow e.a. 2008). In de vragenlijst is zowel gevraagd in hoeverre jongeren vinden dat ze door vechtsport meer respect ontvangen als dat hun respect voor anderen is gegroeid. Twee derde geeft aan door de beoefening van vechtsport meer respect te hebben ontvangen vanuit hun sociale omgeving (van andere sporters, ouders en familie, vrienden en klasgenoten), zie figuur 4.4. 6 Minder dan de positieve invloed die op dit aspect door hun trainers wordt toegeschreven, maar beduidend meer dan andere sporters.

62


Figuur 4.4 Ervaren invloed van sportdeelname (respect), KNKF-vechtsporters en scholieren 12-16 jaar en vechtsporttrainers, in procenten.

74 Vechtsport-trainers over hun sporters

51

Respect van anderen (schaal)

67


Vechtsporters KNKF

76 Meer respect voor mensen die anders zijn dan ik

36 53

92 Respect voor iedereen in sport, ook als ze niet zo goed zijn

64 89

0

20

40

60

80

100

Tevens geven negen van de tien vechtsporters – evenveel als hun trainers – aan dat ze meer respect hebben gekregen voor minder goede sporters. Daarmee scoren ze veel hoger dan andere sporters. Op de vraag of vechtsport ook heeft bijgedragen tot respect voor mensen die anders zijn dan zijzelf, bestaat minder eenduidigheid. Slechts de helft antwoordt bevestigend, minder dan wordt toegeschreven door hun trainers (78%), maar wel beduidend meer dan andere sporters. Opvallend is wel dat verschillen tussen jongens en meisjes en tussen allochtonen en autochtonen op dit item onder vechtsporters kleiner of zelfs afwezig zijn vergeleken met overige sporters, zie tabel B4.2 in de bijlagen. Zo geven allochtone en autochtone vechtsporters even vaak (53%) aan dat ze door hun sport meer respect voor anderen hebben gekregen, terwijl onder overige sporters autochtone jongeren (50%) hierop veel hoger scoren dan allochtonen (32%). Mogelijk heeft vechtsportbeoefening op dit aspect vooral een positieve invloed op autochtonen en meisjes. In de interviews kwam eveneens naar voren dat sporters door de beoefening van vechtsport meer respect hebben gekregen voor anderen, vooral in de sport. Respect naar anderen toe is ook een principe dat door de meeste trainers bij de onderzochte sportscholen nadrukkelijk wordt bijgebracht (zie tevens hoofdstuk 6).


63

Juist omdat je tijdens het sparren elkaars rechtstreekse tegenstander bent, is het belangrijk het sportief te houden en respect te tonen voor de tegenstander. Tijdens geobserveerde wedstrijden en sparringspartijtjes tijdens trainingen, wordt over het algemeen gegroet naar de tegenstander en bedankt voor de wedstrijd.

“Het allerbelangrijkste is respect, respect voor je medemens, dat zie je in onze sport ook, dat je met respect heel ver komt. Je bent aan het vechten, je bent elkaar 3 of 5 rondes lang in elkaar aan het slaan, maar als de bel is gegaan voor de eindronde dan ga je elkaar omhelzen, elkaar bedanken voor een mooie pot. Of bij wijze van spreken, heb je je tegenstander neergeslagen, als je je eigen daar van bewust bent, ga je toch kijken hoe het gaat enzo. Het grootste is het respect.” Trainer Chaib Respect hebben voor anderen tijdens de training is volgens de meeste trainers een houding die overdraagbaar is naar contexten buiten de sport.

“Dat is ook wat een vechtsport neerzet: het heeft te maken met respect voor elkaar. In het leven komt er heel veel respect tekort. Dat stukje willen we ze meegeven. Onze kleine groep kan ook groter worden doordat ze het doorgeven aan anderen.” Trainster Judith Naast het bijbrengen van respect, proberen de meeste trainers positief sociaal gedrag bij hun leerlingen te stimuleren. In de interviews geven de meeste jongeren aan socialer te zijn geworden sinds ze aan vechtsport zijn gaan doen. Ook sommige ouders onderschrijven dat hun kind meer prosociaal gedrag is gaan vertonen door de beoefening van vechtsport.

“Youri is ook echt wel socialer geworden door vechtsport. Hij komt beter voor zichzelf op, maar ook voor anderen. Hij is er bijvoorbeeld een keer tussen gesprongen toen een jongetje werd gepest en in elkaar werd geslagen door een ander groepje.” Nederlandse moeder (1) Veel projecten in de vechtsport worden bewust ingezet om prosociaal gedrag bij jongeren (bijvoorbeeld met een gedragsprobleem), te bevorderen. Met name door middel van de preventie- en zorgtrajecten tracht de KNKF jongeren op het juiste pad te krijgen of te houden. Maar ook binnen ‘reguliere’ vechtsportlessen merken trainers dat er een verbetering optreedt in het prosociale gedrag van jongeren.

“We hebben nu iemand die is zestien. Eerlijk gezegd zou ik hem geestelijk/mentaal echt twaalf/dertien jaar schatten. Die heeft gewoon een gigantisch stuk algemene

64


ontwikkeling gemist. Op straat is het ook een rotjochie en als hij nu de les binnenkomt. In het begin was het ook effe wennen en omschakelen maar nu denk ik van ja hoe kan ik voor dit jochie nou toch iets doen. In hoeverre kun je een zestienjarige nog vormen dan? Bijna niet. We hebben hem ontzettend gemotiveerd en een clubtoernooi gehad waar hij het best netjes deed. Daarna hebben we hem in de selectie gezet waar hij ook harder moet trainen enzo. En het gaat nu super. Geef hem een beetje verantwoordelijkheid en hij corrigeert iedereen. Terwijl hij normaal het rotjochie is. Als hij de straat opgaat denk ik niet dat het nu allemaal heilig is want dat zijn zijn vrienden ook niet. Maar als hij zich nu binnen de club al netjes gedraagt dan komt de rest vanzelf wel.” Trainster Hanan Dat vechtsport niet het wondermiddel is voor iedere probleemjongere, zien de meeste trainers ook in. Lang niet alle jongeren worden bereikt met vechtsport, en ook onder jongeren die wel beginnen in een traject, zijn er veel die er ook weer mee stoppen.

“In 1999/2000 ben ik daar gestart met een project. Dat liep hartstikke goed, maar ik heb niet alle jongens weten te bereiken. Want die harde kern die komt gewoon niet. Maar echt de jonkies hebben we wel kunnen binnenhalen, die van 10, 12, 14 jaar en tot en met 16 jaar daar hadden we wel een goede grip op. Nou ja en op een gegeven moment is het merendeel blijven trainen bij mij. Die zijn nu 23, 24 en 25 jaar. Die zijn dus het juiste pad.” Trainer Hassan Of positieve gedragsverandering bij jongeren plaatsvindt, is sterk afhankelijk van het individu, maar ook van de context. De ‘klik’ met de trainer is hierin volgens veel sporters erg belangrijk. Het stimuleren van prosociaal gedrag ligt ook dicht aan tegen een ander belangrijk principe uit de vechtsport: agressieregulatie. 4.2.3 Agressieregulatie en maatschappelijke integratie Zowel in de vragenlijsten als in de interviews geven verschillende jongeren aan dat ze ‘rustiger’ zijn geworden of dat vechtsport hen op het ‘rechte pad’ heeft gehouden of gebracht. Meer dan de helft van alle vechtsporters, ongeacht sekse of etniciteit, stelt dat er een vorm van agressieregulatie heeft opgetreden door de beoefening van vechtsport.7 Bij overige sporters is dit ongeveer een derde (zie figuur 4.5 en tabel B4.2 in de bijlagen). Trainers zijn op dit punt wel beduidend positiever dan de jongeren zelf. Acht op de tien ondervraagde trainers zijn van mening dat jongeren via vechtsport leren zich minder makkelijk te laten uitdagen (niet in figuur).


65

Figuur 4.5 Ervaren invloed van sportdeelname (agressieregulatie), KNKF-vechtsporters en scholieren 12-16 jaar en vechtsporttrainers, in procenten.

4 Vechtsport-trainers over hun sporters

9 11

Vaker vechten op straat

Sportende scholieren 23 11

Toeschrijving agressiviteit

Vechtsporters KNKF

18

96 60

Meer discipline

81

84 31

Agressieregulatie (schaal)

54 0

20

40

60

80

100

In de interviews geven sommige sporters, die voorheen regelmatig agressief gedrag vertoonden, aan dat ze tijdens de vechtsporttrainingen geleerd hebben om zich ‘in te houden’. Niet vechten buiten de vechtsportschool en zichzelf juist uitleven binnen de sport zijn hier onderdeel van.

“Ik kan me nu wel beter beheersen. Want voordat ik ging kickboksen barstte ik meestal uit, ik kan er niet tegen als ze mij van iets beschuldigen, dus daar barstte ik van uit. Dan werd ik boos, vooral met leraren die mij beschuldigden van iets wat ik niet had gedaan, en dan werd ik boos. Maar nu word ik minder boos als ik word beschuldigd of helemaal niet boos.” Ali, 15 jaar “Ja, eerst was ik echt agressief, maar hier ging alles wel normaal enzo. Want nu ben ik wel rustig. Eerst vocht ik ook vaak op straat, maar sinds ik deze sport doe, niet, helemaal niet meer.” Youssef, 14 jaar “Je kan je agressie en energie kwijt in de training, je bent dan rustiger op straat. Je gooit zeg maar je negatieve energie er uit en je krijgt een hoop positieve energie terug.” Robbert, 19 jaar

66


Agressieregulatie wordt bevorderd doordat veel trainers (81%) het gebruik van vechtsporttechnieken buiten de sportschool niet toestaan; zeven op de tien jongeren onderstrepen dit verbod van hun trainer (zie ook hoofdstuk 6). De geïnterviewde vechtsporttrainers benadrukken dat de jongeren leren om vechtsporttechnieken niet op straat toe te passen, om in ieder geval geen gevecht uit te lokken of als eerste te slaan. Volgens trainers en sporters geeft het beheersen van een vechtsport een bepaald soort zelfvertrouwen op straat, waardoor vechtsporters ook minder snel geneigd zijn geweld te gebruiken. Weten dat je iemand de baas kunt, zorgt er volgens de jongeren voor dat je juist geen geweld gebruikt. Ze voelen zich weerbaar, ook verbaal, waardoor ze uitstralen dat anderen geen ruzie met hen moeten zoeken.

“Ik merk wel dat als je niet onder vechtsport zit, dan voel je wel als iemand op straat of op school daagt je uit, of je krijgt ruzie dan stomp je erop want dan wil je toch wel weten of je sterker bent, zodat ik me veiliger voel. Maar als je weet dat je toch sterker bent, dan laat je het meer gaan. Want ik weet dat ik kan winnen, dus ik hoef dat niet uit te testen of mezelf te bewijzen.” Jennifer, 14 jaar Bij de meeste sportscholen geldt dat overtreding van het verbod op agressief/onwenselijk gedrag binnen of buiten de sportschool leidt tot ontzegging van de toegang. In tabel 4.1 zagen we ook dat de helft van de trainers wel eens iemand wegstuurt wegens het vertonen van ontoelaatbaar gedrag.

“En ik kan iedereen garanderen, supergaranderen, mijn jongens zijn rustige jongens. Mijn leerlingen heel rustige leerlingen. Zij doen nooit op de straat vechten, kan wel maar mag niet van mij. En zij houden zich heel goed aan dit reglement. Dus zij zijn hele rustige mensen. Dat spreek ik ook echt met ze af. Als ik hoor dat iemand buiten de sportschool om rare dingen heeft gedaan, krijgt die eerst een waarschuwing van mij. Als dat niets oplost, dan zet ik hem gewoon buiten. Ga maar ergens anders trainen. Tot nu toe is dat nog maar een keer voorgekomen, en toen heb ik een goede waarschuwing gegeven en daarna is het niet meer gebeurd. Ik hou zelf niet van ruzie, ik wil niet vechten. Ik ben wel vechtsportleraar, maar ik hou niet van vechten. Mijn leerlingen moeten zich aan deze regels houden. Het gaat echt om de sport, als eerste en als tweede als je het echt dringend nodig hebt, je mag dat gebruiken, echt dringend, verder niet.” Trainer Omer Zoals het citaat van trainer Omer al aangeeft, zijn trainers niet in alle gevallen pertinent tegen vechten op straat. In bedreigende situaties is zelfverdediging volgens sommige trainers en sporters toegestaan. Hoewel de KNKF deze visie niet ondersteunt, vindt trainer Chaib het bijvoorbeeld geoorloofd om, wanneer het gaat om zelfverdediging, te laten zien wat je als vechtsporter in huis hebt.


67

“Je moet het zo lang mogelijk proberen uit te stellen om je eigen niet in gevaar te brengen. Maar voel je je eigen bedreigd dan moet je echt wel die jongen op de straat op z’n kop timmeren, dat hij wel weet dat hij niet met jou moet ‘dollen’. Dat is gewoon 1+1 = 2. Want je bent niet in dit leven om klappen te krijgen, denk ik.” Trainer Chaib Alhoewel bijna alle sporters, ouders en trainers in de interviews aangeven dat vechtsport het tegenovergestelde van agressief gedrag bevordert en ervoor zorgt dat jongeren niet op straat vechten, hebben vechtsporter tevens te maken met een (negatief) agressief imago en provocaties. Leren omgaan met agressieve imago vechtsporten In de vragenlijst is gevraagd naar de agressieve beeldvorming van vechtsporten. Een derde van de trainers en één op de vijf vechtsporters beamen het agressieve imago van vechtsport bij anderen, zie figuur 4.5 (toeschrijving agressiviteit). Vooral onder meisjes (17%) en autochtonen (16%) vinden vechtsporters vaker dan andere sporters (respectievelijk 6 en 8%) dat anderen denken dat ze agressief zijn door het beoefenen van hun sport, zie tabel B4.2 in de bijlagen. Onder jongens en niet-westerse minderheden beoefenen jongeren kennelijk meer andere sporten met een (negatief) agressief imago of wordt agressiviteit juist ‘stoer’ gevonden. Hoewel de meeste sporters en trainers aangeven dat er sprake is van agressieregulatie, stelt één op de tien sporters dat ze vanwege hun vechtsportdeelname juist vaker vechten op straat. Dat geldt echter ook voor één op de tien overige sporters. Opvallend is dat vooral vechtsportende scholieren (17%, niet in tabel) – en in het bijzonder vrouwen en autochtonen – het vaakst aangeven dat zij door het beoefenen van vechtsport vaker vechten op straat. Van deze jongeren weten we niet bij welke vechtsportvereniging zij sporten. Mogelijk sporten zij vaker bij sportscholen met minder pedagogisch verantwoordde begeleiding, waardoor agressief gedrag juist kan toenemen (vgl. Endresen & Olweus 2005). 8 In de interviews lijken sommige ouders het ‘niet de kaas van je brood laten eten’-gedrag van hun kinderen te stimuleren.

“Hij slaat of schopt als hij ruzie heeft, dat vind ik ook goed. Hij mag zelf nooit beginnen. Maar hij komt door vechtsport wel beter voor zichzelf op, je weet hoe dat gaat he, op een middelbare school, lokken ze elkaar uit enzo. En als je dan nooit iets terug doet, dan pakken ze je gewoon elke keer. Maar als je dan iets terug doet, dan pakken ze je niet meer een tweede keer hoor. Dat is al wel een paar keer gebeurd hoor, dat hij op school dan iemand gewoon een schop heeft gegeven. En hij heeft ook een keer een jongen de capuchon over de kop getrok-

68


ken en een duw gegeven dat -ie met z’n hoofd tegen de kapstok viel en die heeft daarna ook nooit meer iets teruggedaan. Maar ik zeg wel altijd dat hij nooit als eerste moet beginnen.” Interview ouders, Nederlandse moeder (1) Ook een enkele jongere geeft aan makkelijker ‘van zich af te slaan’. Een negentienjarige jongen die aan boksen doet geeft bijvoorbeeld aan dat hij wel eens vecht op school en dat hij dit niet had gedurfd toen hij nog niet op boksen zat. Hij geeft aan dat jongens die altijd pesten hun lesje wel eens moeten leren. Zelf komt hij daardoor ook wel eens in de problemen, maar als je niet voor jezelf op komt, zien ze je als een ‘watje’. Sommige jongeren geven aan last te hebben van het negatieve imago van vechtsport. Anderen dagen hen soms uit, wellicht omdat ze het agressieve imago rondom vechtsport bevestigd willen zien of zich graag willen meten met een vechtsporter. Tijdens trainingen leren ze hier mee om te gaan en zich op zulke momenten te beheersen. Veel jongeren spreken het negatieve imago rondom vechtsport dan ook fel tegen.

“Ja, dan zegt ze ‘kom, we gaan vechten’ en dan zeg ik ‘nee ik hoef niet met jou te vechten’. ‘Waarom niet, ben jij bang of zo’, ik zeg ‘nee, ik ben niet bang, ik ga niet zomaar vechten’. En dan denkt ze altijd dat ik bang ben, nou, moet zij weten. Daar is deze sport ook helemaal niet voor bedoeld. Want je mag niet zomaar op straat vechten. Helemaal niet als je die technieken kent. Want dat kan ook gevaarlijk zijn.” Shirley, 11 jaar “Thaiboksen wordt geschetst als een sport voor mensen die ja, gewelddadig zijn, die agressie kwijt willen, maar dat is gewoon helemaal niet. Ik merk gewoon dat soms in het publiek zijn ze meer agressiever dan in de ring. Daar is het echt zo van je wint of je verliest, en aan het einde he bedankt, en omhels je elkaar een keer en succes. En dat is het. Ik bedoel, bij het voetballen stompen ze elkaar en krijg je elleboog, ik weet dat, want ik heb tien jaar gevoetbald, en dat is gewoon gewelddadiger dan dit.” Hamit, 24 jaar “Door de sport word je ook rustig, je wilt niet meer vechten, je weet toch dat je ze aan kunt. Sommigen proberen je wel uit te dagen. Ze weten dat je niet terug mag slaan. Maar je moet gewoon rustig blijven. Niet reageren maar oplossingen zoeken. Niet vechten, vechten hoort niet en is niet nodig.” Abdel, 17 jaar De meeste trainers zijn er echter van overtuigd dat hun sporters het uitlokgedrag kunnen weerstaan. Eerder gaven we al aan dat 83 procent van de trainers vindt dat hun sporters zich, door de vechtsporttrainingen, minder makkelijk laten uitdagen. Op de vechtsportschool leren dat ze niet op provocaties moeten ingaan.


69

“Op straat zijn ze minder snel of je hoort vaak de jongeren zeggen, ook al weet je dat het een beetje van die vechtersbaasjes zijn, en na verloop van tijd, als ze een tijdje getraind hebben, dan zeggen ze ‘ja die en die, die wou me uitdagen, maar daar trap ik niet in, ik verlaag me niet tot zijn niveau’. Dan gaan ze zo praten en dan leren ze gewoon dat het toch niks oplost als ze zouden vechten op straat.” Trainer Nourredine Toch lukt dit niet bij iedereen, voor sommige jongeren blijft het lastig met de contradictie in vechtsport om te gaan.

“Mensen dagen mij wel veel uit, hun onderschatten mij enzo. Omdat ze weten dat ik op kickboksen zit, dan gaan ze mij allemaal irriteren enzo. Soms dan negeer ik ze, maar als ik iemand negeer, dan willen ze soms te ver gaan en dan en gaan ze te ver, zo. En dan maak ik ze wel even duidelijk dat ze dat niet moeten doen. En daarom ben ik ook op [school x] beland. Ik zat eerst op een andere school, maar ik heb gevochten en toen moest ik weg. Dus nou doe ik niet meer zo vaak. Ik heb misschien nou in deze jaar maar één keer gevochten.” Tarik, 15 jaar Het zich beter kunnen beheersen is een vorm van discipline. Vechtsporters leren de discipline op te brengen om geen geweld te gebruiken maar conflicten op een andere manier op te lossen. Discipline kan echter op verschillende manieren tot uiting komen en ook zijn vruchten afwerpen op andere terreinen, zoals schoolprestaties. Op deze wijze kunnen positieve invloeden van (vecht)sportdeelname bijdragen tot een bredere maatschappelijke integratie. Discipline en maatschappelijke integratie Vrijwel alle vechtsporttrainers zijn ervan overtuigd dat hun sporters door sportdeelname meer discipline hebben gekregen. Acht op de tien vechtsporters beamen deze disciplinerende invloed (zie figuur 4.5). Wederom een flink hogere score dan ander sporters (60%), ongeacht sociale achtergrond, zie tabel B4.2 in de bijlagen. Bijna alle vechtsporters onderschrijven in de interviews dat de beoefening van vechtsport ze discipline heeft bijgebracht. Sporters lijken over het algemeen geen problemen te hebben met de disciplinering die ze soms wordt opgelegd in nogal spartaanse trainingen. Velen lijken dit niet vervelend, maar juist prettig te vinden. Veel sporters hebben kennelijk behoefte aan een strakke structuur.

“Iemand die moet de baas zijn. Ik vind, je leert een gevaarlijke sport, want het is wel gevaarlijk, het kan gevaarlijk zijn, dus je moet wel alles goed onder controle houden. En dan is het toch goed om te zien dat één iemand is de baas, daar

70


gehoorzaam je aan. Op sommige sportscholen is veel ruzie, is gewoon veel drukte en hier is het gewoon als hij zegt stil, dan is het stil.” Jennifer, 14 jaar Volgens verschillende jongeren en trainers heeft de fysieke disciplinering (hard trainen, omgaan met pijn, incasseren van klappen, et cetera) vaak ook tot gevolg dat vechtsporters buiten de vechtsport mentaal beter kunnen doorzetten. Zo is driekwart van de trainers die de vragenlijst invulde van mening dat hun sporters beter presteren op school (niet in tabel).

“Wat je leert in de sport komt terug in bijvoorbeeld huiswerk maken daar heb je ook niet altijd zin in maar dan moet je doorzetten. Je gaat zelf nadenken, je gaat anders met mensen om. Je gaat anders praten, je gaat rustiger doen.” Abdel, 17 jaar Uit de interviews komt naar voren dat soms al na enkele weken of maanden gedragsveranderingen te zien zijn bij jongeren die een vechtsport zijn gaan beoefenen. Wij hebben onderzocht of het uitmaakt of sporters enkele maanden of enkele jaren deelnamen aan vechtsport.

4.3 Invloed van duur (vecht)sportbeoefening In deze paragraaf kijken we naar mogelijke invloeden van vechtsportbeoefening, door ‘beginners’ (maximaal 2 jaar) te vergelijken met ‘gevorderden’ (> 2 jaar). Daarbij proberen we te controleren voor mogelijke leeftijdseffecten, door te vergelijken met overige sportende scholieren. Eerder zagen we dat vechtsporters hoger scoorden op het (extrinsieke) statusmotief dan overige sporters. Wanneer we onderscheid maken naar de duur van sportbeoefening dan zien we dat, naarmate vechtsporters langer actief zijn, dit motief afneemt (zie tabel B4.3 in de bijlagen) (vgl. portret Jennifer). Bij overige sporters neemt dit motief juist toe. Dat wordt vooral veroorzaakt door verschillen in de items ‘wedstrijden winnen’ en ‘geld verdienen’. Bij vechtsporters neemt het belang van deze motieven af; overige sporters geven na twee jaar sportbeoefening juist vaker aan wedstrijden te willen winnen en/of geld te willen verdienen. Wat betreft sterker en gespierder willen worden, blijven vechtsporters die langer dan twee jaar actief zijn (70%) wel duidelijk hoger scoren dan overige sporters (42%). Figuur 4.6 laat de verschillen zien tussen (vecht)sporters die hun sport korter of langer dan twee jaar beoefenen op verschillende aspecten van psychosociale competenties. En geeft daarmee meer inzicht in de mogelijke invloed van vechtsport op korte en langere termijn. De data laten zien dat de sportieve competenties van ‘gevorderden’ onder vechtsporters en de vergelijkingsgroep overige sporters in dezelfde mate zijn toegenomen (zie ook tabel B4.3 in de bijlagen).


71

Figuur 4.6 Psychosociale zelfrapportage van KNKF-vechtsporters en sportende scholieren 12-16 jaar, naar duur sportdeelname, in procenten. Sportende scholieren > 2 jaar

36 36

Agressietolerantie

30

Sportende scholieren max 2 jaar

39

27 27 25

Antisociaal gedrag

Vechtsporters > 2 jaar 37

Vechtsporters max 2 jaar 83 82

Prosociaal gedrag

90 90

61

Sportieve competentie

68 84 79

85

Zelfwaardering

91 95 96

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

De mate van zelfwaardering is bij beginnende en gevorderde vechtsporters ongeveer even groot. Bij de overige sporters is de zelfwaardering hoger onder de groep die langer dan twee jaar actief is in hun sport. Het is opvallend dat de zelfwaardering onder vechtsporters niet stijgt. Vooral vechtsporters geven namelijk aan dat hun zelfvertrouwen via sport is toegenomen (zie ook figuur 4.7). Mogelijk stijgt het zelfvertrouwen van vechtsporters vooral sterk in de beginperiode. Of zijn ze wellicht sterker geneigd hun sport positieve effecten toe te schrijven dan andere sporters. Beginnende vechtsporters geven ook veel vaker dan gevorderden en andere sporters aan dat ze weinig vertrouwen in anderen hebben, zie tabel B4.3 in de bijlagen. Met een toenemend zelfvertrouwen groeit mogelijk ook het vertrouwen in andere mensen. Of de vechtsporters met weinig vertrouwen in anderen haken eerder af. Bij vechtsporters die langer actief zijn is de daling van sociale intolerantie, agressietolerantie en antisociaal gedrag tot een vergelijkbaar niveau als de overige sportende scholieren (of zelfs lager) opvallend. Deze daling suggereert dat vechtsporters bij aanvang van hun sportbeoefening mogelijk minder sociaal tolerant zijn en meer antisociaal gedrag vertonen dan gemiddeld. Eerder zagen we ook dat agressieregulatie een van de redenen is waarom ouders hun kind op een vechtsport doen. Dergelijk externaliserend probleemgedrag hangt ook samen met het hebben van weinig zelfvertrouwen en een beperkt vertrouwen in anderen. Ook zijn vechtsporten populair onder jongeren uit relatief kwetsbare maatschappelijke posities. Doordat vechtsporttrainingen

72


sterk gericht zijn op agressieregulatie, discipline en respect, worden de genoemde aspecten van antisociaal redeneren (onder andere agressietolerantie) en gedrag bijgestuurd, zeker als jongeren langere tijd actief blijven.9 Dat we bij andere sporters geen evenredige daling in antisociaal gedrag waarnemen, biedt wederom ondersteuning voor de veronderstelling dat vechtsporten – meer dan ander sporten – een specifieke agressieregulerende werking kunnen hebben. Bovenstaande resultaten geven op zich onafhankelijke verschillen weer in de mate van zelfrapportage. Ook is gevraagd naar de eigen mening over de invloed van vechtsport. Deze resultaten zijn mogelijk meer ‘gekleurd’ door sociaal wenselijke antwoorden over de positieve (agressieregulerende) effecten. In figuur 4.7 staan de zelfrapportages vermeld van de beoordeelde invloed van (vecht)sport op een aantal aspecten van sociale omgang en gedrag, zie ook tabel B4.3 in de bijlagen. Aansluitend op de vorige bevindingen zijn zowel beginnende als gevorderde vechtsporters sterker overtuigd van de agressieregulerende werking (minder vaak boos en/of rustiger zijn) van hun sport dan overige sporters. Opvallend is wel dat deze overtuiging minder groot is onder jongeren die langer dan twee jaar aan vechtsport doen (49%) dan onder beginners (59%). Mogelijk is de positieve invloed vooral voor beginners duidelijk merkbaar. Vooral op discipline scoren vechtsporters (87%) die langer dan twee jaar actief zijn beduidend hoger dan beginnende vechtsporters (70%). Dit effectsverschil tussen beginners en gevorderden is bij andere sporters veel minder sterk aanwezig.

Figuur 4.7 Zelfrapportage invloed van vechtsport, KNKF-vechtsporters en sportende scholieren 12-16 jaar, naar duur sportdeelname, in procenten. 51 47

Respect van anderen

64

72

61

Sportende scholieren > 2 jaar

56

Meer discipline

87 70

Sportende scholieren max 2 jaar

59 60

Meer zelfvertrouwen

Vechtsporters > 2 jaar

93 88 18

Veiliger op straat

Vechtsporters max 2 jaar 23

80 80 29 33

Agressieregulatie

49

0

20

40

59

60

80

100


73

Wat betreft de overige ervaren positieve invloeden (verkrijgen respect, meer zelfvertrouwen, veiliger voelen) treffen we nauwelijks of geen effecten aan van de duur van de sportbeoefening. In dit hoofdstuk zijn verschillen tussen vechtsporters en sportende scholieren onderzocht, waarbij we zoveel mogelijk hebben getracht ook te kijken naar verschillen in achtergrond zoals sekse en etniciteit. We hebben tevens door middel van regressieanalyses onderzocht of vechtsporters significant verschillen van sportende scholieren die een andere sport beoefenen, waarbij we controleren voor verschillende overige invloeden.

4.4 Regressieanalyses: wat zijn ‘echte’ verschillen? In tabel 4.2 staan de uitkomsten van zes lineaire regressieanalyses op de schalen ten aanzien van pro- en antisociale houding en gedrag die reeds besproken werden in de voorgaande paragrafen. Naast de zelfstandige invloeden van vechtsport, gecontroleerd voor alle andere achtergrondaspecten en de duur van sportdeelname, staan in de tabel tevens de zelfstandige effecten van deze andere beïnvloedende variabelen vermeld (één of meerdere sterretjes betekent een statistisch significant verschil). Overeenkomstig de eerder vastgestelde effecten toont ook deze multivariate analyse dat vechtsport onafhankelijke significante invloeden laat zien op de mate van agressietolerantie, agressieregulatie, prosociaal gedrag en de sportieve en algemene zelfwaardering in sociaal wenselijke richting. Vechtsporters gedragen zich niet minder agressief, maar staan wel negatiever tegenover het gebruik van agressie en geweld dan andere sporters. Bovendien stellen vechtsporters dat ze minder agressief gedrag vertonen dan ze deden voordat ze actief werden in vechtsport. Tevens vinden vechtsporters zichzelf prosocialer (bijvoorbeeld ‘rekening houden met anderen’, ‘vrienden helpen’) en denken zij positiever over zichzelf en hun sportieve mogelijkheden.

74


Tabel 4.2 Gestandaardiseerde regressiecoëfficiënten (bèta’s)10 op schaalvariabelen agressietolerantie en -regulatie, antisociaal en prosociaal gedrag, zelfwaardering en sportieve competenties (vechtsporters en sportende scholieren). Agressietolerantie

Agressieregulatie

Antisociaal gedrag

Prosociaal gedrag

ZelfwaardeSportieve ring competenties

Beta

Beta

sig.

Beta

Beta

sig.

Beta

sig.

Beta

sig.

***

-0,054

0,197

***

0,201

***

0,208

***

sig.

sig.

Vechtsporter (sportende scholier = referentie)

-0,136 **

0,208

Meisje (jongen = referentie)

-0,230 ***

-0,091 *

-0,297 ***

0,056

-0,055

-0,130 **

Leeftijd (11 --> 23 jaar)

-0,033

0,024

-0,044

-0,011

-0,029

-0,058

Stedelijkheid (veel -> weinig)

0,008

-0,028

-0,034

0,022

-0,009

-0,009

Niet-westerse allochtoon (autochtoon =referentie)

0,041

0,120

0,044

0,117

Sportduur (< 1 jaar --> > 2 jaar)

-0,074 ~

0,027

-0,130 **

Aangepaste R2

5,6%

10%

10,1%

**

**

0,194

***

0,096

*

0,010

0,086

*

0,160

***

5,4%

9,4%

8%

*= p <.05; ** p<.01; *** = p<.001.

Ook geslacht, etniciteit en sportduur laten enkele zelfstandige effecten zien. Meisjes zijn minder tolerant ten aanzien van agressief gedrag en zeggen zich ook minder agressief te gedragen vergeleken met jongens. Jongens geven juist vaker aan dat ze door sportdeelname minder agressief zijn geworden en vinden zichzelf ten opzichte van meisjes ook gemiddeld beter in sport (vergeleken met leeftijdsgenoten van hetzelfde geslacht). Niet-westerse allochtonen geven in sterkere mate dan autochtonen aan dat ze minder agressief zijn door sportdeelname (dat geldt dus niet alleen voor vechtsporters, maar bijvoorbeeld ook voor allochtone voetballers). Bovendien vinden ze zichzelf socialer ten opzichte van anderen en denken ze positiever over zichzelf en hun sportieve competenties. De duur van (vecht)sportdeelname beïnvloedt het vertonen van antisociaal gedrag: hoe langer jongeren hun sport beoefenen, des te minder antisociaal gedrag ze vertonen. Tevens stijgt de mate van zelfwaardering licht. Vooral hun sportieve zelfbeeld neemt in positieve zin toe. Naast de bovengenoemde invloeden verwachten we ook dat de trainer een specifieke invloed heeft op het al dan niet optreden van gewenste effecten zoals agressieregulering. Voordat we hier nader op ingaan, staat in hoofdstuk 5 de sociaal integratieve betekenis centraal.


75

Portret van een jonge kickbokser: Jennifer (1993), ‘De overloopster’ Jennifer heeft een Nederlandse moeder en een Afro-Amerikaanse vader. Na de geboorte van haar drie jaar jongere broertje zijn haar ouders gescheiden. Haar vader woont nu in de Verenigde Staten. Haar moeder heeft een nieuwe vriend, waarmee ze samenwoont in een dorp onder de rook van de stad waar Jennifer naar school gaat en haar vechtsport beoefent. Oma heeft een tijdje ingewoond, maar woont inmiddels weer op zichzelf. Sinds die tijd woont Jennifer vaker bij haar dan bij haar moeder en nieuwe vriend. Ze heeft een wat onrustige en problematisch jeugd gehad en was volgens haar moeder een kind met een nogal ‘opvliegend karakter’. Totdat ze op kickboksen ging. Tijdens haar basisschooljaren was Jennifer een vrij stevig meisje. Hierdoor werd ze regelmatig gepest, maar dat liet zij niet zomaar over haar kant gaan. Vanwege verhuizingen, maar ook door problematisch gedrag, heeft ze op verschillende basisscholen gezeten. Ze probeerde destijds verschillende sporten uit, waaronder ook de vechtsporten judo en taekwondo, maar bleef nergens echt lang bij. In 2006 gaat de dan dertienjarige Jennifer voor het eerst trainen bij de kickboksschool Fightgym. Ze is op advies van haar moeder op kickboksen gegaan, omdat haar moeder het goed leek dat ze ergens haar stress en agressie kwijt zou kunnen. Al gauw bleek het ook een sport die goed bij haar paste en meer betekende dan alleen agressieregulatie. “En eerst was het puur voor de agressie, maar later dacht ik echt: ‘ik voel me hier geweldig. Ik voel me hier thuis en ik voel me hier fijn, weet je wel. Ik heb iets gevonden waar ik goed in ben en waar ik mee verder wil.’ En daar was ik heel blij mee. Want als je zelf gelukkiger bent, dan maak je anderen ook gelukkiger. M’n moeder is er ook blij mee, want nou kan ik mezelf wel rustig houden, weet je. Ik bewaar alles voor de training, want daar kun je een goede agressieve trap geven, dus bewaren voor trainen.” In 2007, als de onderzoeker haar voor de eerste keer ontmoet, geeft ze aan het erg naar haar zin te hebben op vechtsportschool Fightgym, hoewel ze in het begin nog niet heel veel aansluiting heeft bij de andere sporters. De andere sporters zijn voornamelijk van Turkse afkomst en kennen elkaar goed. Later zegt ze hierover: “Dat was soms wel heel moeilijk, want het duurde soms echt lang voordat je daar geaccepteerd was als je niet Turks of moslim was.” Ook is ze in het begin nog redelijk opstandig en heeft niet altijd zin in bijvoorbeeld de vele rondjes warmlopen of buikspieroefeningen. Ze spreekt de trainer regelmatig tegen, iets wat de Turkse meisjes volgens haar niet durven. De trainer pakt haar over het algemeen hard aan en ze lijkt dit goed te accepteren. Gedurende de eerste observatieperiode (van begin 2007 tot halverwege 2007) lijkt ze steeds socialer te worden, en gaat ze ook meer om met de andere sporters van de groep. Jennifer geeft dan aan dat ze graag wedstrijden wil gaan vechten en dat ze het zo ver mogelijk wil schoppen in de vechtsport.

76


“Toen ik denk ik twee maanden hieronder zat, vroeg de trainer een keer van: ‘Waarom kom je kickboksen?’ Niet zo van wat doe je hier, maar van wat wil je bereiken. En ik heb toen gelijk gezegd: ‘Ik wil zo goed worden dat ik net zoals op televisie professioneel kan worden, wedstrijden kan draaien en daarmee geld kan verdienen.’ Dat had ik aan m’n moeder verteld. Die zei: ‘Ja, dan kom je wel heel arrogant over.’ Ik snap het wel, want kijk, je doet het twee maanden en je zegt: ‘Ik wil de beste worden’, maar, dat is wel een doel.” Ze traint in 2007 erg fanatiek, ze komt vier tot vijf keer in de week naar de training. Op dat moment vecht ze nog geen wedstrijden omdat ze volgens de trainer meer ervaring moet opdoen en moet afvallen. Ze lijkt op dat moment vastbesloten om de adviezen van haar trainer op te volgen, zodat ze zo snel mogelijk wedstrijden kan gaan vechten. In de tussentijd gaat ze graag mee naar wedstrijden van haar ploeggenoten en kijkt ze veel naar toernooien op televisie. Op school (tweede klas vmbo KB) gaat het niet zo goed, ze voelt zich niet echt thuis. Er is veel ruzie en er wordt gevochten, bovendien vindt ze dat de leraren niet respectvol met haar omgaan. Met name haar gymleraar doet laagdunkend over het feit dat ze een vechtsport beoefent. Omdat de school haar niet bevalt, gaat ze in het schooljaar 2007-2008 naar een andere middelbare school. Daar bevalt het Jennifer veel beter. Ze heeft een nieuwe start kunnen maken en gelukkig zijn er niet zo veel ‘bendes’ als op haar andere school. Het kickboksen blijft ze erg leuk vinden en het begint langzaamaan ‘haar leven’ te worden. Kreten op MSN als ‘Heart Of A Champion’, ‘It’s my Time...!!’, ‘Haat Me Maar, doe me pijn! Kom Op Ik Word Sterker!’ en ‘Ik ga strijdend naar de toekomst’, geven aan dat ze zichzelf duidelijk identificeert met haar sport. Gesteund door haar moeder gaat ze door met fanatiek trainen. Ze is inmiddels veel afgevallen en de trainer geeft aan dat ze klaar is om wedstrijden te vechten. Ze lijkt nu meer aansluiting te hebben gevonden bij de andere (wedstrijd)sporters van de club, alhoewel ze nog steeds met niemand buiten de vechtsportschool afspreekt. Wel heeft ze via MSN contact met sommige clubgenootjes. In februari 2008 vecht ze haar eerste wedstrijd, die ze helaas verliest. Volgens eigen zeggen omdat ze ervaring mist. Ze is echter vastbesloten deze tegenstandster nog eens te treffen en dan van haar te winnen. De sporters van Fightgym gaan echter niet meer zo vaak naar wedstrijden, omdat de trainer het te druk heeft met zijn eigen voorbereidingen op een belangrijk toernooi in het najaar van 2008. Dit vindt Jennifer erg vervelend, want ze wil graag wedstrijden vechten. Aan het eind van het schooljaar 2007-2008 heeft Jennifer nog steeds geen wedstrijdsuccessen geboekt in de vechtsport, omdat de trainer geen wedstrijden meer voor haar heeft geregeld. Op school heeft ze meer succes, ze is over naar het examenjaar. Duidelijk is dat ze door het beoefenen van de vechtsport beter in haar vel zit. Dit heeft volgens haar ook positieve uitwerking op haar schoolprestaties. In de zomervakantie van 2008 liggen de trainingen bij Fightgym twee maanden stil, voornamelijk omdat de meeste Turkse trainingsgenootjes in deze periode niet kunnen komen trainen en de zaal dan wel erg leeg is. Jennifer baalt hiervan, maar besluit om dan maar voor zichzelf te blijven trainen. Ze gaat hardlopen en heeft van haar moeder een bokszak gekregen, waarop ze


77

kan oefenen. In de vakantie blikt ze terug op het afgelopen vechtsportjaar en beseft dat ze bij Fightgym weinig kansen heeft gekregen zichzelf te bewijzen op wedstrijden. Ze denkt dat het nu haar kans is om door te breken. Als ze nog langer wacht, dan zal ze in de volwassen categorie uit moeten komen, wat het moeilijker maakt. Ze vindt het echter erg lastig de club waar ze is begonnen te verlaten. “De trainer had zich namelijk ook altijd een beetje voorgedaan als een vader voor mij, zeg maar. En hij zei altijd: ‘Ik let op jou als mijn kind, ik train jou en ik geef jou de liefde van een vader.’ En als je geen vader hebt, dan wil je dat toch graag. En ik heb het er met hem over gehad, en daar ging het dan al een beetje fout. Want bij Fightgym heb je nog echt die rollen he, ik ben hoger dan jij en jij bent onderdanig aan mij. Ik ben jouw grootmeester. En om dan tegen je grootmeester te moeten zeggen dat je niet meer komt trainen….” Ze worstelt met het nemen van een besluit, maar uiteindelijk hakt ze de knoop door en kiest voor zichzelf. Via MSN vertelt ze de trainer dat ze naar een andere club gaat. Ze krijgt gelijk wat betreft de trainer en haar ex-clubgenootjes, ze zijn boos en willen niets meer met haar te maken hebben. Wanneer de onderzoeker later Fightgym bezoekt, wordt er inderdaad erg negatief over haar gesproken. Door de reacties van haar oude clubgenootjes en trainer, laat Jennifer zich ook steeds negatiever uit over hen en geeft aan dat ze blij is dat ze is overgestapt. Later vertelt ze ook dat de oude club eigenlijk helemaal niet goed is geweest voor haar zelfvertrouwen. Toen ze haar wedstrijd verloor, keken haar clubgenoten op haar neer. Bij haar nieuwe vechtsportschool gaat Jennifer op advies van haar huidige trainers naast kickboksen ook aan karate doen. Haar nieuwe sportschool heeft een heel andere benaderingswijze. De traditionele Oosterse filosofie staat hier veel meer centraal en ze laten jongeren onder de zestien geen wedstrijden vechten of full contact sparren. Zo zegt één van haar huidige trainers: “Als je met kinderen hier meteen mee gaat beginnen, dan is de kans groot dat ze een negatieve ervaring op doen en nooit meer terugkomen.” De verschillende benaderingswijzen tussen de twee vechtsportscholen zorgen er (waarschijnlijk) voor dat er tussen de scholen wat rivaliteit is, waardoor zowel sporters als trainers zich negatief over elkaar uitlaten. De overstap van Jennifer zorgt hierin voor nog meer olie op het vuur. Vlak na haar overstap heeft Jennifer moeite met de andere benaderingswijze van haar nieuwe vechtsportschool. De principes die horen bij een meer traditionele benadering van vechtsport, kent ze niet en gaan in eerste instantie tegen haar karakter in. Ze moet vooral wennen aan de hiërarchie die het karate met zich meebrengt. Ze dacht dat haar bij Fightgym ook respect was bijgebracht, maar dit bleek toch anders te liggen dan bij haar nieuwe sportschool.

78


“Ik dacht veel trainen, dat is nederigheid, dat je gewoon altijd komt, maar daar was nederigheid iets heel anders. Dat moest ik dus nog allemaal leren. Dat was wel moeilijk, het heeft niet veel gescheeld of ik was er mee gestopt. Dat nederig zijn, dat ging eerst zo sterk tegen m’n karakter in. Op een gegeven moment zag ik ook het mooie van nederigheid. Niet alleen het onderdanige. Dat heb ik daar geleerd.” Ook in de eerste periode bij haar nieuwe vechtsportschool blijft Jennifer dromen van een carrière als bekende vechtsportster. Ze ziet vechtsport nog steeds als haar manier van leven en heeft hierover ook een rap gemaakt. Ze traint elke dag. Samen met drukte op school vanwege het examenjaar zorgt dit er wel voor dat ze weinig tijd heeft voor een sociaal leven. Vrienden van vroeger was ze al een beetje verloren toen ze begon bij Fightgym en overstapte naar een andere school. Bij haar huidige vechtsportschool traint ze vooral met volwassenen. Ze heeft hier wel leuk contact mee, maar dit blijft beperkt tot binnen de context van de sportschool. Na enige tijd gaat ze echter steeds meer met de karategroep trainen, waarin wel enkele jongeren zitten. Hier ontmoet ze haar huidige vriend, die enkele jaren ouder is dan zij. Dit lijkt een omslagpunt te zijn. Ze beseft dat er ook andere dingen in het leven zijn dan alleen vechtsport en langzamerhand gaat ze anders tegen vechtsport aankijken. Meer en meer ontdekt ze dat vechtsport niet alleen gaat om het winnen van wedstrijden. Bij haar nieuwe vechtsportschool is veel ruimte om ook vanuit een andere benadering vechtsport te beoefenen en dat vindt ze erg prettig. Ze stopt met kickboksen en richt zich alleen op karate. Het harde aspect van kickboksen en de gevaren die het met zich meebrengt zorgen er onder andere voor dat deze sport haar niet meer aantrekt. “Kickboksen is vaak zo’n negatief wereldje. Er hangt een crimineel sfeertje omheen. Het gaat hier [bij karate] meer om wat je kunt en niet om de poespas er omheen. Het wereldje is gewoon veel fijner. Toen ik jonger was, toen dacht ik echt altijd van lekker trainen en knokken, ik leef voor altijd. Maar nu je wat ouder wordt, denk je toch wel meer na over bijvoorbeeld wat er gebeurt als je straks hersenletsel hebt of zo. Je beseft dan toch wel van dat je ook iets met je leven moet doen naast het vechtsporten, omdat je dat ook niet eeuwig kan blijven doen.” Jennifer heeft nu duidelijk een andere motivatie om aan vechtsport te doen dan eerst en benadert de sport vanuit een ander perspectief. “Je weet denk ik nog wel dat ik ooit ben begonnen met vechtsport omdat ik heel agressief was en omdat het thuis zo slecht ging. Maar nou hoef ik mezelf niet meer alleen af te reageren, maar kan ik ook echt iets leren. En mee naar huis nemen en in mijn wereld gebruiken. Mijn mentale gezondheid vind ik nou gewoon veel belangrijker.” Ook is haar wens om wedstrijden te vechten duidelijk minder geworden. Als ze er tijd voor heeft, zou ze het wel willen, maar ze vindt op dit moment haar mbo-opleiding belangrijker. Ook wil


79

ze graag een bijbaantje gaan nemen, waardoor heel veel trainen niet meer mogelijk zal zijn. Ze vindt dat ze de keuze om ook andere dingen te doen, veel makkelijker kan maken omdat ze ouder is, maar ook omdat ze weg is bij haar oude vechtsportschool. “Ik heb nu ook wel veel meer, in de sportschool ben ik bezig met mijn vechtsport, maar verder heb ik echt m’n eigen leven. Ik wil ook gewoon mijn vrije tijd besteden zoals ik dat wil en daar krijg je dan ook gewoon heel goed de mogelijkheid toe. Bij Fightgym was dat niet, daar werd je dan op diëten gezet en je moest dit en dat en dat was gewoon niet meer leuk. Macht uitoefenen was daar wel belangrijk, soms zelfs met verbale bedreigingen. Het kan leuk zijn om ook contacten met elkaar te hebben buiten de sportschool, maar daar was het meer op een negatieve manier: ‘Je moet het zo en zo doen. Je mag dat en dat niet.’” De huidige trainer laat haar vrij in haar keuzes en ook andere sporters bemoeien zich niet met haar leven buiten de vechtsportschool. Of ze wel of niet komt trainen, moet ze zelf weten. Op haar nieuwe opleiding heeft ze het erg naar haar zin, al moet ze er wel erg hard aan trekken. Ze heeft hier één goede vriendin leren kennen, een meisje dat ook veel aan sport doet. Met haar wisselt ze wel eens wat sportervaringen uit, maar verder weten haar klasgenoten eigenlijk niet dat ze aan vechtsport doet. Eerder in haar vechtsportloopbaan stond ze graag bekend als vechtsporter vanwege het stoere imago, maar nu heeft ze er niet meer zo’n behoefte aan hiermee naar buiten te treden. In de toekomst gaat ze zich vooral op haar mbo-opleiding richten omdat ze hierna ook nog een hbo-opleiding wil volgen. Het doel om een beroemde en goedverdienende vechtsporter te worden, heeft ze laten varen. “Dan moet je echt heel vaak trainen en dan moet je ook heel veel wedstrijden doen om daar ook geld mee binnen te halen. Dan moet echt je hele leven om vechtsport draaien. En daar heb ik nu veel te veel andere dingen die ook belangrijk zijn in het leven. School, en ook m’n vriend, dat kost ook tijd, maar daar wil ik ook echt tijd aan besteden. Alleen maar vechten, daar heb je niet zoveel aan. Er zijn ook maar heel weinig vechters die doorbreken, zeker vrouwen. Ik wou het eerst echt gaan doen, en als ik een jongen was geweest, dan was het misschien nog wel te doen, maar vrouwen die breken gewoon niet echt door.” Wel is ze van plan nog heel lang vechtsport te blijven doen. Haar doel is nu om de zwarte band in karate te behalen. Zelf is ze nog steeds van mening dat vechtsport haar, ondanks een aantal negatieve ervaringen, verder heeft geholpen in het leven. In de toekomst wil ze haar ervaringen ook graag overbrengen op anderen. “Ik heb wel het gevoel dat ik m’n jeugd heb verwerkt, deels ook door vechtsport. Ik merk wel dat er dingen moeilijk blijven, maar vergeleken met eerst heb ik dat wel meer losgelaten. Vechtsport heeft me daar mee geholpen. Het heeft me echt een gevoel van veiligheid gegeven voor mezelf en ook echt een gevoel van zelfvertrouwen. En dat is gewoon heel fijn. Ik zou ook echt graag

80


jongeren met een moeilijke jeugd les willen geven, daar kan ik me goed in verplaatsen. Ik heb dat ook meegemaakt. En dan hoop ik dat ik ze ook echt iets kan meegeven. Dat ik ze kan helpen in hun leven, dat vind ik wel belangrijk.” Ze ziet haar toekomst zonnig in, maar maakt niet meer van die ambitieuze plannen als toen ze dertien was. “Er zijn zoveel dingen die ik nu kan gaan doen, ik laat het wel op me af komen, je kan je toekomst toch niet helemaal uitstippelen.”


81

82


Sociale contacten en etnische integratie

Hoofdstuk 5

De (verenigings)sport biedt unieke mogelijkheden tot ontmoeting van andere mensen, zo wordt veelvuldig gesteld in beleidsdocumenten over de maatschappelijke en integratieve waarde van sport. Daarbij is vooral aandacht voor de mogelijkheden tot integratie van groepen met verschillende etnische achtergronden, zoals in het programma ‘Meedoen alle jeugd door sport’. Vanuit de sociaal kapitaal benadering gaan Verweel, Janssens & Roques (2005, p. 8) dieper in op verschillende soorten sociale contacten die er kunnen zijn. Bij sociaal kapitaal gaat het om sociale netwerken waarin ‘maatschappelijk nuttige contacten, kennis en vaardigheden worden verworven, zich normen van wederkerigheid ontwikkelen en vertrouwen in de medemens wordt gegenereerd’. Binnen het begrip ‘sociaal kapitaal’ wordt een onderscheid gemaakt tussen bonding en bridging. Bij bonding sociaal kapitaal gaat het om contacten binnen de eigen kring en het (onbewust) versterken van de eigen identiteit en de groepsidentiteit. Bij bridging sociaal kapitaal gaat het om het vermogen om te leren omgaan met anderen en andersdenkenden buiten de eigen groep. Binnen de sport kunnen beide vormen van sociaal kapitaal opgebouwd worden (zie ook bijdragen in Kemper 2010). Maar niet alle vormen van sportdeelname hebben evenveel sociale betekenis. De sociale meerwaarde hangt mede samen met de sociale motivatie van de deelnemers, in hoeverre mensen daadwerkelijk op zoek zijn naar (nieuwe) contacten (Elling 2007). In dit onderzoek is mede gekeken in hoeverre sporters nieuwe contacten opdoen via vechtsportdeelname en op welke wijze processen van etnische verbondenheid (tussen jongeren met dezelfde etnische achtergrond) en overbrugging (tussen jongeren met verschillende etnische achtergronden) optreden. Naast de vraag in hoeverre er (nieuw) sociaal kapitaal wordt opgebouwd binnen de vechtsportclub (integratie in sport) kijken we naar de betekenis van deze sociale contacten buiten de context van de sportschool (integratie door sport).

5.1 De sociale betekenis van sportscholen: tussen sportclub en fitnesscentrum Bij veel vechtsportscholen is er een flexibele betalingsstructuur en zijn er ook nauwelijks verplichtingen, zoals die soms wel gelden ten aanzien van een (traditioneel) verenigingslidmaatschap (zie paragraaf 3.1). De sportschool vormt echter wel een sociale ontmoetingsplaats, waar leden op gezette tijden in meestal niet al te grote groepen samen trainen. In dat opzicht komen vechtsportscholen overeen met andere sportverenigingen. Uit de motieven van jongeren (zie paragraaf 3.2) kwam naar voren dat vechtsporters ongeveer even vaak als andere sporters sociale motieven noemen (‘met vriendje meegekomen’, ‘nieuwe vrienden willen maken’). Een kwart (meer meisjes dan jongens en meer autochtonen dan allochtonen) is meegegaan met een vriend(innet)je, zie figuur 5.1 (en tabel B5.1 in de bijla-


83

gen). Bijna vier op de tien vechtsporters onderschrijven dat ze graag nieuwe vrienden maken, jongens vaker dan meisjes en autochtonen vaker allochtonen. Toch geven vechtsporters (18%) vergeleken met andere sporters (7%) relatief vaak aan dat ze weinig vriend(inn)en hebben in hun sportgroep.

Figuur 5.1 Sociale contacten in en door de sport, KNKF-vechtsporters, in procenten. Jongens

Ik heb in deze sportgroep weinig vrienden of vriendinnen.

Meisjes Autochtonen

Ik doe deze sport omdat ik nieuwe vrienden wil maken.

Allochtonen

Ik doe deze sport omdat een vriendje/vriendinnetje bij deze sport zit. 0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Naast de reguliere trainingen vinden bij veel vechtsportscholen ook sociale activiteiten plaats en wordt soms bewust getracht meer groepsgevoel en sociale binding te creëren.

“En wij doen ook veel leuke dingen met elkaar, in de zomer gaan we vaak zwemmen met z’n allen, dan ben ik er ook vaak wel bij. Potje voetballen met z’n allen. Met mijn vrijgezellenfeest hebben we een keer paintballen gedaan, met de ouderen, dat is leuk. Proberen zoveel mogelijk leuke dingen met elkaar erbij te gaan doen, dat echt die familieverband er ook echt in blijft.” Trainer Chaib Ook op andere vlakken zagen de onderzoekers dat trainers proberen een sportverenigingsstructuur te creëren. Eén daarvan is het betrekken van ouders bij de vechtsport van hun kinderen. Betrokkenheid ouders bij de vechtsportclub Vrijwel alle trainers geven aan betrokkenheid van ouders erg belangrijk te vinden en driekwart van de trainers zegt ook goed contact te hebben met de ouders van sporters (zie tabel 5.1). Dat betekent echter niet dat alle ouders ook daadwerkelijk evenveel belangstelling tonen. Volgens de helft van de trainers zijn de (meeste) ouders erg betrokken bij de club. Zeven op de tien jonge vechtsporters onderschrijven de betrokkenheid van hun ouders bij hun sport, meisjes (79%) meer dan jongens (66%), zie tabel B5.1 in de bijlagen. Ouders zijn mogelijk meer ‘beschermend’ naar hun dochters, zeker als het gaat om allochtone ouders.

84


Tabel 5.1 Omgang ouders, KNKF-trainers, in procenten. Trainers (n=92) Ik vind betrokkenheid van de ouders erg belangrijk.

96

Ouders vertrouwen mij als sporttrainer van hun kinderen.

92

Ik heb goed contact met de ouders van mijn sporters.

74

De ouders van de sporters zijn erg betrokken bij de club.

54

Het is makkelijk om het vertrouwen van ouders te winnen.

60

Negen op de tien trainers denken ook dat ouders dit vertrouwen in hem of haar hebben, hoewel slechts zes op de tien aangeven dat het makkelijk is om het vertrouwen van ouders te winnen. In de interviews zeggen enkele trainers dat zij veel moeite moeten doen om ouders in te zetten voor vrijwilligerstaken, zoals bijvoorbeeld het rijden met sporters naar wedstrijden, of het assisteren bij evenementen op de sportschool. Volgens enkelen laten met name de allochtone ouders het nogal eens afweten, ook wanneer het gaat om het komen kijken bij een training of wedstrijd van hun zoon of dochter. Zo vertelt een Turkse trainer bijvoorbeeld dat hij altijd zelf een aantal Turkse sporters mee moet nemen naar de wedstrijden, maar dat Nederlandse ouders altijd wel bereid zijn om te rijden. Mogelijk vertrouwen de Turkse ouders in dit geval hun kinderen volledig toe aan de trainer, waardoor zij het niet nodig achten zelf ook mee te gaan. De Nederlandse ouders gaan mogelijk meer uit van de Nederlandse sportverenigingsstructuur, waar het vanzelfsprekend is om op basis van toerbeurt met de sporters naar wedstrijden te rijden. Een Marokkaanse trainster stelt juist dat Nederlandse ouders veel minder dan allochtone ouders, betrokken zijn bij de sport van hun zoon of dochter. Feit blijft dat het vinden van vrijwilligers bij vechtsportscholen even problematisch lijkt als bij meer ‘reguliere’ sportverenigingen (Van Kalmthout e.a. 2009). Verder zagen de onderzoekers tijdens de observatieperiode dat steeds meer vechtsportscholen een kantine/woonkamerachtige ruimte creëerden waar ouders voor of na een training kunnen (na)praten. Met deze ruimtes probeert de vereniging de binding met ouders te versterken. Niet alle sporters maken hiervan gebruik. Velen zien de vechtsportschool als een plek om je even lekker uit te leven, maar hebben er verder niet echt veel binding mee. Deze vrije vorm van organisatie (gebonden of los, naar gelang de behoeften van de sporter) blijkt veel jongeren aan te spreken. De sociale waarde van vechtsportscholen lijkt dan ook vergelijkbaar met die van buurtfitnesscentra. Minder verplichtend dan bij de (kleinere) sportvereniging, maar ook veel minder anoniem dat bij de grote fitnessondernemingen (vgl. Elling 2007). Sportoverstijgende vriendschappen in de vechtsport Uit de interviews en observaties bleek dat enkele kinderen en jongeren hechte vriendschappen hebben opgedaan tijdens de vechtsporttrainingen. Ook zijn veel jongeren via vrienden bij de


85

vechtsportschool terechtgekomen, waardoor bestaande vriendschappen verder doorwerken in de sportcontext. Er zijn echter ook sporters die aangeven binnen de trainingen goed met anderen te kunnen opschieten, maar dat ze buiten de vechtsportschool weinig contact hebben met trainingsmaatjes, laat staan dat ze hechte vriendschappen met hen hebben. Soms komt dit omdat trainingsmaatjes niet in de buurt wonen of op dezelfde school zitten. Jongeren geven ook aan dat ze niet direct in de groep opgenomen werden of elders hun vrienden hebben en dus geen behoefte hebben aan diepgaande contacten op de vechtsportschool.

“Nou niet echt vriendinnetjes, maar gewoon, ik heb wel een goede band met de meisjes hier. Maar niet dat ik ook wel eens met hun ga spelen ofzo.” Shirley, 11 jaar “Je bent in het begin een beetje geïntimideerd door degene die het al langer doen. Dan denk je laat ik maar een beetje rustig doen. Nu heb ik gewoon iets van het zijn aardige lui. Ik ga niet me ze om of zo buiten de sport.” Robbert, 19 jaar Ook als het gaat om processen van sociale integratie van jongeren met verschillende (etnische) achtergronden, zijn de bevindingen niet zo eenduidig, maar ‘gelaagder’ als veelal wordt verondersteld (vgl. Verweel 2010).

5.2 Sociale menging Bij veel vechtsportscholen (met name kickboksscholen) trainen sporters met allerlei verschillende achtergronden door elkaar: vuilnismannen en artsen, mannen en vrouwen en kinderen en volwassenen. Trainers en sporters schetsen dan ook vaak een beeld van de harmonieuze vechtsportschool, waarin iedereen door elkaar traint en goede contacten met elkaar heeft. In de praktijk ligt dat echter iets genuanceerder. In dit hoofdstuk staan we stil bij integratie en onderscheid naar etniciteit en geslacht. In de sportscholen is zowel sprake van etnische identificatie en verbondenheid als van overbrugging. De observaties laten zien dat de samenstelling van de sporters op de vechtsportscholen meestal zeer gemêleerd is, zowel qua geslacht en leeftijd alsook qua etniciteit. Veel jongeren benadrukken de etnische en culturele diversiteit tijdens de trainingen. Er zijn echter ook vechtsportscholen waar één etnische groep de overhand heeft.

“We hebben Turken, Marokkanen, Nederlanders, Indo’s, we hebben negers, we hebben van alles. Iedereen loopt er rond, dus ik denk dat we de meeste multiculturele sportschool hebben. In onze kickbokscultuur, heb je veel sportscholen die een hoofdafkomst in hun dojo hebben. Kickboksgym is een andere sportschool met Surinaamse trainer. Daar heb je bijvoorbeeld alleen maar Surinamers trai-

86


nen. Een Marokkaanse trainer heeft bijna tachtig procent alleen maar Marokkanen. Bij ons is dat echt heel goed gedoseerd vind ik.” Trainer Chaib Door de gemengde etnische samenstelling van vechtsportscholen en de laagdrempelige toegang van de meeste vechtsportscholen, leent de vechtsport zich zeker voor ontmoeting tussen jongeren met verschillende etnische achtergronden. In hoeverre de gemengde participatie ook leidt tot meer wederzijdse acceptatie en gemengde vriendschappen (zie bijvoorbeeld Elling 2002) is minder eenduidig. Er zijn in dit onderzoek zeker voorbeelden van positieve sociale integratie naar voren gekomen, maar ook (weliswaar minder expliciete) vormen van uitsluiting en discriminatie kwamen tijdens de interviews en observaties naar voren. Etnisch neutraal lijkt de vechtsportschool in ieder geval niet. In de vragenlijsten rapporteren jongeren die aan vechtsport doen (71%), beduidend vaker dan andere sporters (47%) dat zij door de beoefening van hun sport sporters ontmoeten met een andere etnische afkomst dan zijzelf, zie figuur 5.2. Ook hebben vechtsporters vaker dan andere sporters vrienden met een andere culturele achtergrond. Figuur 5.2 Gemengde etnische contacten in en door de sport, KNKF-vechtsporters en scholieren 12-16 jaar, in procenten. Sportende scholieren Vechtsporters KNKF Door het beoefenen van deze sport heb ik sporters met een andere culturele achtergrond ontmoet.

47

71

72

Ik heb binnen deze sportgroep vrienden met een andere culturele achtergrond.

86

0

20

40

60

80

100

Autochtonen en meisjes ontmoeten minder vaak de ‘etnische ander’ vergeleken met allochtonen en jongens. Juist vanwege de hoge etnische diversiteit in veel sportscholen zijn de verschillen in etnische integratie tussen vechtsporters en andere sporters groter onder autochtonen dan onder allochtonen, zie tabel B5.3 in de bijlagen.


87

Omdat allochtonen over het algemeen in de minderheid zijn ontmoeten zij – ook in andere sporten zoals voetbal – de ‘etnische andere’ en ontstaan gemengde vriendschappen (vgl. Elling 2002; Van den Broek & Tiessen-Raaphorst 2010). Opvallend is dat vechtsportende allochtonen (89%) iets minder vaak dan andere sporters (96%) aangeven dat ze interculturele vriendschappen hebben binnen hun sportgroep. Allochtone vechtsporters trainen vaker dan in andere ‘wittere’ sporten ‘onder elkaar’. Terwijl autochtone vechtsporters juist relatief vaker met jongeren met een andere culturele achtergrond trainen. Hoewel binnen het programma ‘Meedoen alle jeugd door sport’ vooral aandacht is voor het verhogen van de verenigingssportdeelname van allochtone jongeren, hebben diverse voormalig ‘gekleurde’ vechtsportscholen zich juist ten doel gesteld meer autochtone leden te werven.

“We wilden niet een volledig allochtone club, maar een gemengde school. We zijn nu actief autochtone leden aan het werven. Die zoeken we op gemengde scholen want alleen autochtone scholen zijn er niet of weinig. Dat is ook goed in het kader van het KNKF want dan krijgen we ook allochtone leerlingen mee. We hadden zelf een gemengd bestuur en docententeam. We wilden echt alles gemixt hebben. En we konden op deze manier ook een opstartsubsidie van de gemeente krijgen. We hadden niks om vanuit te beginnen en die subsidie hadden we echt nodig. Ook om nieuwe leden te werven en ze iets te kunnen bieden.” Trainster Hanan Het citaat van trainster Hanan geeft aan dat de wens een gemengde vechtsportschool te zijn vaak subsidiegestuurd is of ingegeven wordt door wat ‘de maatschappij’ wenselijk acht. Zo makkelijk laat integratie zich echter niet sturen en ook sporters schijnen zich minder aan te trekken van deze ‘verplichte’ vermenging. Zij kiezen zelf met wie ze om gaan, soms zijn dit sporters met een andere culturele achtergrond, maar vaker zijn dit toch de mensen waar zij het meeste mee delen. Wanneer we jongeren in de interviews vragen naar de hechte vriendschappen die ze hebben, zien we dat ‘echte’ vrienden toch vaak jongeren zijn uit de ‘eigen’ kring. Uiteraard zijn er ook een aantal uitzonderingen op deze regel. Etnische binding en overbrugging In eerste instantie lijkt etniciteit geen rol te spelen in de sociale contacten en vriendschappen die vechtsporters met elkaar hebben. Sporters beoordelen elkaar vooral op basis van sportieve prestaties, niet op etnische achtergrond. Ook trainers benadrukken dit.

“Wij vragen ons gewoon af als vechters wat we van elkaar kunnen leren. We moeten er met zijn allen voor zorgen dat we samen tot een hoger niveau komen. En dat zie je bij de jongens allemaal die hier trainen. Het is niet dat ze dan kijken naar zwart of wit. Iedereen heeft ontzag voor je prestaties en niet voor je huidskleur. Het gaat ook niet om de functie die je bekleedt buiten de sportschool.” Trainer Hassan

88


Uit de observaties bleek echter dat niet alle jongeren even automatisch ‘mengen’. Bij het uitzoeken van een sparringspartner valt bij veel sporters toch de keuze op een partner van het eigen geslacht en/of met dezelfde etnische achtergrond. Ook constateerden we dat de hechte vriendschappen van de jongeren bij de geobserveerde clubs, een paar uitzonderingen daargelaten, voornamelijk via etnische lijnen lopen. Uiteraard hoeft dit helemaal niet problematisch te zijn of integratie in de weg te staan.

“Natuurlijk heb je groepsvorming. Je hebt als Turks meisje nou eenmaal iets meer met een ander Turks meisje. Maar de selectie is gemixt. Alles mengt door elkaar. Daar hebben we geen problemen mee.” Trainster Hanan Deze trainster geeft aan dat het logisch is dat jongeren omgaan met degenen bij wie zij zich het meest op hun gemak voelen. Soms heeft dit ook al een rol gespeeld in de keuze voor een bepaalde vechtsportschool en/of trainer.

“Ik ben zelf wel Turks, en ik vind het wel prettig dat er hier ook veel andere Turkse mensen trainen, dat wist ik wel van te voren. Want ja, de naam Omer weet je, bijna veel allochtonen komen hiernaar toe omdat ze hem kennen, ik kende zijn naam ook en ook een paar mensen die hier al trainden. Ik vind het wel fijn dat hij Turks is, want ja, ik weet niet, het is gewoon een fijner gevoel. Als hij een Nederlander was geweest, dan zou ik er niet echt problemen mee hebben ofzo, maar een Turk is gewoon een fijner gevoel.” Gulcem, 16 jaar “Marokkaanse jongens gaan vaak naar een andere sportschool, die heet [naam sportschool]. Daar heb je misschien negentig procent Marokkaanse jongens, en hier heb je 90 procent Turkse volgens mij.” Hamit, 24 jaar Ook treedt er tijdens de trainingen en wedstrijden duidelijk etnische identificatie op. Op twee vechtsportscholen met Turkse trainers en veel Turkse sporters wordt bijvoorbeeld regelmatig Turks gesproken.

“In principe is de regel dat we met elkaar Nederlands praten. Hoewel de Turkse gemeenschap nog wel de neiging heeft om Turks met elkaar te praten.” Trainster Hanan Door sporters die de betreffende taal niet spreken, wordt dit niet altijd prettig gevonden. Ze kunnen zich buitengesloten voelen.

“Ja, natuurlijk is het soms wel lastig dat ze anders praten, maar dan, als zij geen Nederlands kunnen, ja dat kunnen ze wel, maar dan denken ze dat misschien ook van ons. Ja, want Omer legt soms wel eens iets in het Turks uit, dat is wel lastig.” Shirley, 11 jaar


89

Vooral tijdens wedstrijden, maar ook in de vechtsporttrainingen, komen regelmatig symbolen voorbij die uitdrukking zijn van nationale en/of etnische identificaties. Zo zijn er bijvoorbeeld veel wedstrijdvechters die een broek dragen in de kleur van de vlag van hun land van herkomst of bij opkomst door middel van een bepaalde muziekkeuze of het dragen van een vlag aangeven met welk land ze zich identificeren. Veel ‘nieuwe Nederlanders’ identificeren zich met het land van herkomst (van hun ouders), maar er zijn ook voorbeelden van dubbele etnische markers, zowel een Nederlandse als een Turkse vlag op het sportbroekje. Ook is er een bekende kickbokser die van oorsprong Turks is, maar die de bijnaam Kaas heeft en altijd de ring instapt op de typische Nederlandse klompen. De symbolische kleding die vechtsporters dragen, zijn lang niet in alle gevallen een bewuste keuze om hiermee een bepaalde etnische identificatie aan te geven. Ook is het niet gezegd dat deze etnische identificaties niet kunnen veranderen in de loop van de tijd of in andere contexten. Wel tonen de voorbeelden aan dat de vechtsport (net zoals andere sporten) zeker geen etnisch neutrale setting is. In de vragenlijst werd de jongeren niet alleen gevraagd naar hun geboorteland en dat van hun ouders om hun etnische achtergrond te kunnen achterhalen. Ze werden tevens gevraagd naar hun etnische identificatie.

Figuur 5.3 Etnische identificaties (verticale as) naar etnische achtergrond (horizontale as), KNKF-vechtsporters en scholieren, in procenten.

Nederlander

Marokkaan

Marokkaanse Nederlander

scholier

vechtsporter

Turk

Turkse Nederlander

Surinamer

Surinaamse Nederlander

100 80 60 40 20 0 vechtsporter

Marokkaans

90


scholier Turks

vechtsporter

scholier

Surinaams

vechtsporter

scholier

Nederlands

Figuur 5.3 laat zien dat niet-westerse allochtonen zich veelal bij voorkeur identificeren met een dubbele etniciteit zoals ‘Marokkaans/Turks Nederlander’. Surinamers en andere niet-westerse allochtonen identificeren zichzelf vaker dan Turken en Marokkanen enkelvoudig als ‘Nederlander’, zie ook tabel B5.3 in de bijlagen. Opvallend is dat Turkse en Marokkaanse vechtsporters zich minder vaak dan hun etnisch verwante scholieren enkelvoudig als ‘Turk’ of ‘Marokkaan’ identificeren en vaker ook een gedeelde Nederlandse identificatie onderschrijven. Ze identificeren zichzelf iets minder vaak alleen als Nederlander. Dit resultaat moet wel met enige voorzichtigheid geïnterpreteerd worden, aangezien de geanalyseerde groepen relatief klein zijn. De data laten zien dat etnische verschillen en identificaties regelmatig impliciet dan wel expliciet aanwezig zijn binnen de vechtsport(scholen). Maar de meeste sporters en trainers geven aan dat er in de vechtsport naar verhouding weinig discriminatie voorkomt. Etnische conflicten en discriminatie Over het algemeen is er een sterk geloof in het feit dat discriminatie in de vechtsport minder vaak zou voorkomen dan elders. Zo stelt Peter, een Bosnische vader en zelf ook vechtsporter, dat er in het voetballen meer discriminatie voorkomt dan in vechtsport. Voor vechtsporttrainers is het volgens hem vanzelfsprekender dan voor voetbaltrainers om respect voor anderen, van welke cultuur of geloof dan ook, bij te brengen. Zelf is hij ook gestopt met voetballen, vanwege de discriminatie.

“Ik ben vaak uit het veld gegaan en wilde nooit meer voetballen. Ja, zeg maar zij roepen allemaal kankerturk en kutturken en alles, ja, ik heb veel meegemaakt. En iedereen horen, ook voorzitter van club horen dat, trainer hoort dat. Niemand zegt niks. Ik zeg jongen wat is dat nou, kunnen niet een brief naar KNVB sturen, schrijven. Niemand zegt dan niks, dus ik zeg hier jouw T-shirt, ik wil niet meer in voetballen, klaar.” Bosnische vader Omdat er in het amateurvoetbal te weinig sancties op discriminatie staan, wil hij niet dat zijn zoons op voetbal gaan. Ondanks dat diverse respondenten er heilig van overtuigd zijn dat er in vechtsport minder gediscrimineerd wordt dan elders, blijkt dit niet direct uit de rest van ons onderzoek. In het kwantitatieve onderzoek rapporteren – zowel autochtone als allochtone – vechtsporters minstens even vaak voorvallen van discriminatie als andere sporters, zie figuur 5.4. Bijna een derde van de allochtone vechtsporters heeft wel eens te maken gehad met discriminatie, tegenover één op de vijf autochtone vechtsporters. Volgens de trainers is er bij wedstrijden (22%) vaker sprake van discriminatie dan in de trainingen (13%), wat mogelijk samenhangt met een meer instrumenteel gebruik van discriminerende uitlatingen in het kader van sportieve strijd.


91

Figuur 5.4 Ervaringen met discriminatie, KNKF-vechtsporters en scholieren 12-16 jaar en vechtsporttrainers, in procenten. 40

36

Autochtoon

35 30

30

Allochtoon

25 19

20

14

15 10 5 0 Vechtsporters


In de interviews benoemen ook enkele sporters en trainers voorvallen van discriminatie, of ‘akkefietjes’.

“Nou in het begin was het best wel moeilijk, omdat Nederlandse jongens en Marokkaanse jongens, in het begin ruzie met elkaar, in de kleedkamer en daar heb ik iets op bedacht. Iemand van ons ging altijd mee naar de kleedkamer, praten, en ook tijdens de les ging ik altijd uitleggen dat we niet ruzie moeten maken, ook niet op elkaar mopperen. We moeten met elkaar trainen, we zijn één team, of je een Nederlander, of een Marokkaan of een Turk bent, maakt me niet uit.” Trainer Nourredine Naast etniciteit is er in de vechtsport uiteraard ook onderscheid wat betreft sociale klasse, leeftijd en geslacht. We staan nog kort stil bij onderscheid tussen jongens en meisjes. Onderscheid naar sekse In de meeste vechtsporttrainingen en met name tijdens de wedstrijden hebben allochtone mannen van 12 tot ongeveer 35 jaar qua aantal de overhand. Toch is er ook een sterke groei van het aantal meisjes, zowel allochtoon als autochtoon, dat toetreedt tot de vechtsport (vgl. Frelier & Breedveld 2010). Een deel van deze vrouwen en meiden neemt deel aan de gemengde trainingen, maar ook de groei van het aantal trainingsuren alleen voor vrouwen maakt dat de toegang tot de vechtsport laagdrempeliger is geworden voor veel meiden en vrouwen.

92


In de gemengde lessen wordt, vanuit fairplayoogpunt (gelijke lengte, gewicht, vaardigheden), een gelijkwaardige trainingspartner uitgekozen. Meestal betekent dit dat vrouwen en mannen elkaar niet zo vaak als directe partner uitkiezen en dat jongeren ook vaak met hun leeftijdgenoten sparren. Sommige trainers verplichten sporters dit regelmatig af te wisselen. Hoewel de meeste sporters aangeven iedereen als gelijkwaardig te zien en te behandelen, geven de volgende citaten aan dat in de praktijk ook onderscheid naar sekse wordt gemaakt, waarbij meisjes als ‘de mindere’ worden gezien.

“Als je soms tegen een goeie hebt gevochten en je bent moe of zo, dan kun je weer even tegen een meisje of iemand die nog niet zo goed is en dan uitrusten. En dan kan ik hem ook uitleggen en dan leert die andere het ook en dan kan die ook weer goed worden enzo. En zo gaat het verder. Dat vind ik wel goed, dan kan iedereen leren.” Yousef, 14 jaar “Nee, ik heb geen problemen mee. Maar als er geen meisjes zouden zijn, zou iedereen z’n T-shirt uit kunnen trekken en dan beter kunnen trainen voor clinchen11 […..], maar maakt niet uit. T-shirt aan is ook wel goed. Met meisjes is ook wel goed hoor, kunnen ze ook een beetje van jongens leren.” Tarik, 15 jaar Opvallend is dat tijdens wedstrijden geslacht nauwelijks een rol blijkt te spelen. Of vrouwen nemen helemaal niet deel, of worden beschouwd als one of the guys. Een aantal meiden dat op wedstrijdniveau vechtsport beoefent, geeft wel aan dat er voor hen minder kansen zijn om hogerop te komen dan voor jongens. Wat voorzieningen betreft wordt er niet altijd rekening gehouden met de aanwezigheid van meisjes en/of vrouwen. Op enkele amateurvechtsportgala’s was bijvoorbeeld geen aparte omkleedvoorziening voor vrouwen. Net als in het voetbal zal met de toetreding van meer meiden en vrouwen tot de vechtsport de aandacht voor gelijke kansen en mogelijkheden waarschijnlijk toenemen (Romijn & Elling 2009).


93

Portret van een jonge kickbokser: Abdel (1991), ‘De arrogante’ Abdel is een Marokkaanse jongen, afkomstig uit een gezin met in totaal vijf kinderen. Zijn drie zussen en broer zijn ouder dan hij en wonen niet meer thuis. De ouders van Abdel zijn gescheiden toen hij één jaar was en sindsdien heeft hij ook weinig contact met zijn vader. Op dit moment woont hij alleen bij zijn moeder in huis. Zijn moeder heeft geen werk, ze moeten dus rondkomen van een uitkering. Abdel heeft een wat problematische jeugd achter de rug en ook nu verloopt zijn leven niet zoals dat van een gemiddelde jongere. Hij is gestopt met zijn vmbo-opleiding omdat naar eigen zeggen ‘dat stilzitten’ niks voor hem was. Hij volgt nu volwasseneducatie om toch nog een diploma te kunnen behalen. In 2004 is Abdel op veertienjarige leeftijd begonnen met kickboksen, nadat hij als kind ook één jaar aan judo en vier jaar aan karate heeft gedaan. Hij is eerst begonnen bij vechtsportschool Goldenwinners, maar omdat daar voornamelijk volwassenen trainden en hij deze andere sporters ‘uitslovers’ vond, is hij bij Nourredine Gym gaan trainen. Hij deed al aan fitness in hetzelfde gebouw als Nourredine Gym, dus het was gemakkelijk voor hem ook hier te gaan kickboksen. Abdel is in eerste instantie begonnen met kickboksen omdat hij het een mooie sport vindt waarin je veel moet bewegen en goed je energie kwijt kunt. Ook is het een prettige bijkomstigheid dat hij door het beoefenen van kickboksen rustiger is geworden. Op de basis- en middelbare school was Abdel een vervelend mannetje. Hij had vaak ruzie met andere leerlingen en vocht ook regelmatig. “Maar dat was heel normaal op de school waar ik op heb gezeten. Ik wil niet zeggen dat er altijd werd gevochten, maar het was gewoon normaal.” Door kickboksen heeft hij geleerd dit gedrag te temperen en sinds hij bij Nourredine Gym traint, heeft hij niet meer op straat en op school gevochten. “Voordat ik onder kickboksen ging, was ik echt druk, en bij kickboksen, beetje agressie, beetje energie eruit, veel bezig zijn. Kickboksen heeft er wel mee te maken dat ik minder druk ben, en daarom wil ik ook graag bewegen. Als ik train, word de drukte ook afgebouwd, het gaat geleidelijk. Hier kan ik alle energie kwijt.” Later is ook het vechten en winnen van wedstrijden belangrijk geworden. “Want je traint toch om te winnen.” Toch vindt hij het ook niet erg eens een wedstrijd te verliezen. “Als je wedstrijd verliest, leer je daar meer van dan als je wint. Als je wint, dan ben je al goed en als je verliest, dan kan het nog beter, want anders had je wel gewonnen en dan kun je leren van je fouten. Eigenlijk is het altijd een win-winsituatie, het is maar hoe je het bekijkt. Als je wint, heb je een beker, maar als je verliest heb je er ervaring bij en weet je de volgende keer wel hoe je het moet doen.” Abdel is erg trots op het niveau waarop hij bokst. Hij vindt dat hij beter vecht dan andere jongens die ook nog maar drie jaar kickboksen. Abdel bekijkt zijn sport duidelijk vanuit een sportieve efficiëntiebenadering. Hij probeert tijdens wedstrijden zijn tegenstanders altijd mid-

94


dels een ‘psychisch spelletje’ te intimideren. Dat is volgens hem wel voor de ‘lol’, buiten de wedstrijden om is er niets meer van deze houding te merken. Toch komt Abdel bij anderen van de sportschool en daarbuiten wat arrogant en agressief over en dat weet hij zelf ook. Volgens hem is dit echter een verkeerde inschatting. “Maar het is niet dat ik me beter of sterker voel omdat ik aan kickboksen doe. Ik voel me gewoon mezelf en wat mensen er van maken, daar kan ik niets aan doen.” Toen Abdel begon met het vechten van wedstrijden, zat hij nog bij de jeugd. Na zijn eerste wedstrijd ging hij al over naar een andere categorie waar hij zonder bescherming moest vechten (geen hoofd- en scheenbeschermers, zoals bij de jeugd het geval is). In 2006, 2007 en 2008 vecht hij regelmatig wedstrijden, waarvan hij de meeste wint. Meestal komen er een paar vrienden bij de wedstrijden kijken. Zijn moeder nooit, zij kijkt de wedstrijd later op dvd, want meestal worden de wedstrijden opgenomen. In de periode dat hij niet naar school ging, was kickboksen erg belangrijk voor hem, het gaf voor hem structuur aan zijn leven. “Toen was sport wel belangrijk voor mij. Door sport was ik steeds bezig, dat ik niet de hele dag niks aan het doen was, ik had nog wel een dagindeling. Dat vind ik heel belangrijk voor mezelf, dat ik een dagindeling heb, dat ik niet de hele dag niks aan het doen ben of buiten aan het rondhangen. Ik had geen moeite om thuis te zitten, zolang ik maar die indeling had van overdag en ’s avonds trainen.” Abdel vindt het erg prettig trainen bij Nourredine Gym omdat iedereen daar gelijk behandeld wordt en gelijke kansen krijgt. Hij vindt de sportschool goed bij hem passen, maar dat wil niet zeggen dat andere sportscholen niet goed zijn. “Ieder heeft een eigen methode en is wat anders gewend. Voor mij is dit de beste manier, maar voor iemand anders kan een andere manier beter zijn. De beste manier voor mij is zoals de omgang met Nourredine, de lessen, het hele pakket wat je krijgt. Het is net als met leren. De een kan goed uit boeken leren en de ander in de praktijk. Zo is dat ook verschillend met sportscholen. De een kan op die manier goed aanpassen en de ander kan zich aanpassen op andere manier.” Zoals het bovenstaande citaat al aangeeft, vindt Abdel het heel prettig trainen bij Nourredine. Hij heeft een heel goede band met de trainer. Nourredine is oprecht en behandelt alle sporters gelijkwaardig. Abdel ziet Nourredine niet echt als een vaderfiguur, omdat hij een oudere broer heeft die eigenlijk de taken van een vader een beetje heeft overgenomen. De broer van Abdel was lange tijd heel streng voor hem en controleerde hem. Dit vond Abdel wel vervelend, maar hij wist tegelijkertijd ook dat het nodig was. Zijn broer wilde niet dat hij gekke dingen ging doen of met de verkeerde mensen om zou gaan. De controlerende functie hoefde Nourredine dus niet voor hem te hebben. Ook ziet hij Nourredine niet als een vertrouwenspersoon. Als het niet nodig is, belast hij anderen niet met zijn problemen.


95

“Maar ik ben meer ook iemand die niet alles tegen iedereen vertelt, want sommige mensen hebben daar geen belang bij, die hoeven dat niet te weten, die worden er niet beter en niet slechter op.” Wel heeft Abdel veel geleerd van Nourredine, zoals respect en discipline. Ook heeft hij volgens eigen zeggen echt een band opgebouwd met Noureddine. “Wat je bij sommige sportscholen ziet, is dat het contact tussen trainer en leerling heel zakelijk is. Bij Nourredine is dat niet, bij Nourredine bouw je een vriendschap, echt een band op. En dat zal me altijd bijblijven, stel dat ik ooit naar een andere sportschool zal gaan, Nourredine zal ik nooit vergeten.” In het bovenstaande citaat lijkt Abdel al een beetje vooruit te blikken op de toekomst. Eind 2008 verlaat hij namelijk Nourredine Gym en gaat hij trainen bij een andere sportschool. Waarom precies wordt de onderzoeker niet helemaal duidelijk. Het lukt helaas niet om met Abdel zelf te spreken over zijn vertrek en ook trainer Nourredine laat er niet heel veel over los. Volgens Nourredine heeft Abdel vooral een motivatieprobleem. In 2007 en 2008 geeft Abdel inderdaad al meerdere malen aan dat hij het moeilijk vindt gemotiveerd te blijven. In 2007 traint hij nog zeer fanatiek, wel zes tot zeven keer per week. Hij moet zich daar wel echt toe zetten, maar als hij er dan eenmaal is, krijgt hij een enorme kick van het trainen. Volgens trainer Nourredine komt Abdel regelmatig te laat en is hij niet altijd even gemotiveerd, maar hij krijgt wel steeds meer door dat als hij wedstrijden wil blijven vechten, hij er wel wat voor moet doen. Abdel zegt hier zelf over: “Ligt ook aan de situatie; of ik wel of niet een wedstrijd heb, of ik moe ben, of ik vrolijk ben of niet. Maar meestal is het wel goed als ik hier binnen kom. Motivatie is juist belangrijk bij thaiboksen, je kunt zoveel talent hebben als je wilt, maar de kunst is juist om gemotiveerd te blijven. Wat me ook motiveert, is dat bepaalde jongeren hier uit de groepen of buiten, die hebben bepaalde verwachtingen. ‘Abdel gaat wedstrijden draaien, hij wint’, dat is wel een bepaalde druk, verwachtingen waar je wel aan wilt voldoen.” Aan de andere kant vindt Abdel het ook moeilijk nee te zeggen tegen andere dingen die conflicteren met zijn trainingen. “Jongens die bellen mij van we gaan dit of dat doen of je bent heel moe, drukke dag gehad, eigenlijk wil je gaan slapen, maar dan ga je toch maar trainen.” Trainer Nourredine geeft aan dat hij Abdel altijd gematst heeft wat betreft bijvoorbeeld de contributie. Hij verwachtte hiervoor echter wel iets terug van Abdel. Nadat Abdel is vertrokken naar een andere sportschool zegt Nourredine over hem:

96


“Ik heb van alles voor die jongen gedaan, heb altijd klaar gestaan, als hij geen geld had hoefde hij geen contributie te betalen, als hij maar kwam trainen. Maar voor niets gaat de zon op, daar staat wel iets tegenover. Als je geen contributie betaalt, ga jij mij mooi helpen met lesgeven bij de jeugd. Maar als ik hem nodig had, dan was hij er niet. En op een gegeven moment zei ik: ‘Of je bent er tijdens de lessen of ga het anders regelen.’ Sindsdien is hij niet meer geweest. Hij beloofde het wel, maar als ik hem hard nodig had, dan was hij er niet. Niet één keer, maar vaker. Hij bood excuses aan, maar daar heb ik weinig aan, en ook had ik er weinig boodschap aan. Blijf dan maar weg, ik kan toch niet bouwen op jou. En toen is hij naar een andere school gegaan. Het blijkt dat hij daar ook niet traint...” Blijkbaar is de band tussen Abdel en Nourredine toch niet zo sterk als Abdel in het begin dacht. Bij Nourredine is het vertrouwen in Abdel weg, wat hem betreft hoeft hij ook niet meer terug te komen. Hij is, nadat hij weg ging nog een keer komen kijken bij een gala van Nourredine Gym. Dat was geen prettig weerzien. “Abdel komt dan kijken, die komt binnen en zegt: ‘geef mij twee bandjes, ik mag hier gratis binnen.’ Alleen al de manier waarop. Moet dat zo? Kom gewoon binnen, betaal netjes, niets aan de hand, je bent geen lid. Maar die houding, die air…” Volgens Nourredine gaat het nu ook niet zo goed met Abdel. Hij is van zijn stage weggestuurd en weer gestopt met zijn opleiding. Volgens Nourredine is dat het probleem bij meerdere jongens. Ze hebben geen zelfreflectie, geen verantwoordelijkheidsgevoel en een autoriteitsprobleem. Nourredine heeft lang geprobeerd hier tegen te strijden, maar beseft nu dat sommige jongens gewoon niet te helpen zijn en alleen maar van zijn goedheid profiteerden. Dit is erg jammer, maar ook leerzaam voor Nourredine. Hij steekt nu zijn energie in sporters die er wel iets voor teruggeven.


97

98


De trainer

Hoofdstuk 6

In de literatuur over positieve psychosociale invloeden van (vecht)sportdeelname wordt veel nadruk gelegd op de kwaliteit van de trainer (onder andere Rutten 2007; Theeboom 2001a, 2001b; Twemlow & Sacco 1998). Naast de sociale achtergronden van sporters en hun motieven nemen trainers een sleutelpositie in de wijze waarop vechtsport van invloed kan zijn op opvattingen en gedrag. Een verantwoorde pedagogische benadering vormt een van de belangrijkste voorwaarden voor het optreden van positieve psychosociale effecten. Net als de beoefenaars zelf kunnen trainers vechtsport op verschillende manieren benaderen en een bepaald pedagogisch klimaat creëren. Gedurende het hele onderzoek kwam het belang van de trainer naar voren en de grote invloed die hij/zij heeft op de wijze waarop vechtsporters hun sport beoefenen en beleven. In de kwantitatieve en kwalitatieve dataverzameling onder de trainers zelf, maar ook in de deelstudies onder vechtsportleerlingen was aandacht voor de opstelling en invloed van de trainer.

6.1 (Vecht)sporters over hun trainers In de vragenlijsten aan de vechtsportende jongeren en de sportende scholieren is een aantal stellingen voorgelegd over de manier waarop ze tegen hun trainer aankijken. Hiervan konden twee schalen worden samengesteld: de mate waarin (vecht)sporters hun trainer empatisch vinden (onder andere gelijke behandeling en sociale betrokkenheid) en de mate waarin ze hun trainer als streng beoordelen.12 Figuur 6.1 laat zien dat vechtsporters op beide schaalvariabelen hoger scoren dan hun leeftijdsgenoten die een andere sport beoefenen. Vechtsporters vinden hun trainer over het algemeen iets empatischer dan overige sporters, maar beoordelen hun trainer tegelijkertijd vooral als strenger (56%) vergeleken met andere sporters (38%). Vechtsporters zijn bijvoorbeeld vaker dan andere sporters van mening dat hun trainer straf geeft wanneer sporters zich niet aan de regels houden (73 versus 51%). Ze geven ook beduidend vaker aan dat de trainer duidelijke regels stelt (98 versus 77%). Deze verschillen gelden zowel voor jongens als voor meisjes en voor zowel autochtonen als voor allochtonen (zie tabel B6.1 in de bijlagen).

D e trainer

99

Figuur 6.1 Beoordeling trainer, KNKF-vechtsporters en scholieren, 12-16 jaar, in procenten. 100

93

90

85

80 Vechtsporters KNKF

70 60


56

50 38

40 30 20 10 0 Empatische trainer

Strenge trainer

De waardering van de trainer als ‘streng’ lijkt af te nemen wanneer jongeren langer aan vechtsport doen, zie tabel B6.2 in de bijlagen. Wellicht treedt er gewenning op, of zijn trainers strenger ten opzichte van jongeren die net zijn begonnen en die vanwege hun ‘ontoelaatbare’ gedrag een strenge – disciplinerende – aanpak nodig hebben. Jongeren die de trainer te streng vinden stoppen mogelijk ook eerder met vechtsport. Figuur 6.2 laat een vergelijking zien tussen de mate waarin vechtsporter hun trainer en trainers zichzelf als streng (disciplinerend) beoordelen op itemniveau. Opvallend is dat de trainers zichzelf als strenger beoordelen dan de sporters, terwijl sporters vaker aangeven dat de trainer geen tegenspraak duldt en ook vaker het gebruik van disciplinerende sancties (‘straf’) benoemen.13 Trainers zijn stelliger over het verbieden van geweld buiten de sportschool.

100


Figuur 6.2 Strengheid trainer, zelfrapportage trainers en beoordeling KNKF-vechtsporters, in procenten.

71

Ik accepteer niet dat sporters buiten de sportschool geweld gebruiken.

96 Vechtsporters

Wanneer mijn sporters niet gedisciplineerd trainen/zich niet aan de regels houden, krijgen ze straf.

Trainers

74 36

55

Ik accepteer geen tegenspraak van sporters.

21

41

Als trainer ben ik streng.

74

98

Ik stel duidelijke regels.

99

0

20

40

60

80

100

Dat er duidelijke regels gelden in de sportschool wordt niettemin vrijwel unaniem onderschreven door zowel vechtsporters als trainers.

6.2 Opvattingen en handelen van vechtsporttrainers In de vragenlijst is trainers een aantal stellingen voorgelegd over het belang van verschillende doelstellingen van het geven van vechtsporttraining. Zij werden gevraagd op een schaal van 1-10 het belang aan te geven van de verschillende aspecten.

D e trainer

101

Figuur 6.3 laat zien dat de trainers het meeste belang hechten aan plezierbeleving. Ook het tonen van respect (zowel voor mensen die anders zijn als voor de tegenstander) is een algemeen gedeelde doelstelling van de trainers. Vrijwel alle trainers onderschrijven dat ze zowel opvoedkundige aspecten nastreven waarbij de persoonlijke ontwikkeling van jongeren centraal staat (ontwikkelen zelfvertrouwen, eigen mening vormen/geven), als diverse meer disciplinerende aspecten (zich aan de regels houden, discipline tonen, op tijd komen). Opvallend is dat de trainers het halen van goede schoolprestaties belangrijker achten dan het leveren van goede prestaties in de sport.

Figuur 6.3 Belang van verschillende doelstellingen van vechtsporttraining, KNKF-trainers (n=95), gemiddelde van tienpuntsschaal. Ik vind het belangrijk dat sporters... wedstrijden (gaan) draaien. goede prestaties leveren in de sport. goede schoolprestaties leveren. hun eigen mening kunnen geven. altijd op tijd komen. sociaal vaardiger worden. discipline tonen. leren samenwerken. weerbaarder worden. de tegenstander respecteren zich aan de regels houden. meer zelfvertrouwen ontwikkelen. mensen respecteren die anders zijn dan zij. plezier hebben in de sport.

4,5 7,0 7,9 8,0 8,2 8,7 8,8 8,8 8,9 9,2 9,2 9,2 9,3 9,5 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Terwijl ‘goede prestaties leveren in de sport’ nog een ruime voldoende scoort als een centrale waarde van vechtsporttrainingen, hechten de meeste trainers minder belang aan het meedoen aan wedstrijden. Vier op de tien trainers beoordelen het belang van het draaien van wedstrijden met een zes of hoger. Aan de meeste andere doelen werden vrijwel uitsluitend ‘voldoendes’ toegekend.14 De trainer als opvoeder en vertrouwenspersoon In de interviews met trainers kwam eveneens het belang van opvoedkundige principes naar voren:

“Ik vind dat in sport een aantal principes heel belangrijk zijn. Dat zijn de discipline, gedisciplineerd trainen, maar ook buiten de training huiswerk kunnen maken en doorzettingsvermogen is daarin ook heel belangrijk. Ik vind ook respect naar elkaar toe heel belangrijk.” Trainer Hassan

102


Ook via zelfrapportage over het feitelijk gedrag van de trainers komt het belang van disciplinering (zie figuur 6.2) en de persoonlijke betrokkenheid bij de psychosociale ontwikkeling van de jongeren (zie figuur 6.4) naar voren. Vrijwel alle trainers proberen hun sporters bepaalde normen bij te brengen en zien zichzelf deels als ‘opvoeder’ die hun sporters (ook buiten de sport om) proberen te ondersteunen bij hun psychosociale ontwikkeling. Daarbij geven ze tevens aan behoorlijk prestatiegericht te zijn. Volgens negen op de tien trainers praten sporters ook met hen over eventuele persoonlijke problemen (niet in tabel).

Figuur 6.4 Zelfrapportage KNKF-trainers (n=95), in procenten. Ik ben erg betrokken bij mijn sporters, ook buiten het sporten om.

83

Ik ben erg prestatiegericht.

91

Ik zie mezelf als ‘opvoeder’ van mijn sporters.

91

Ik probeer sporters te helpen bij hun emotionele en sociale ontwikkeling.

92

Ik behandel iedereen gelijk.

99

Ik geef iedereen gelijke kansen.

99

Ik probeer sporters bepaalde normen bij te brengen.

99 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

De sporters bevestigen de sociale betrokkenheid van hun trainers. Zowel uit de vragenlijsten, interviews en observaties komt naar voren dat de meeste trainers meer voor de sporters betekenen dan alleen iemand die hen een (vecht)kunstje leert. Veel trainers houden zich niet alleen bezig met de training en het gedrag binnen de sportschool. Ook buiten de sportschool gelden sommige trainers als een soort begeleiders/adviseurs voor hun sporters. Met name allochtone trainers geven aan dat leerlingen regelmatig met problemen (buiten de sportschool) naar hen toekomen en dat zij soms ook buiten de sportschool sociale controle uitoefenen over hun sporters. De functie van een trainer kan hierbinnen variëren van ‘vertrouwenspersoon’ tot ‘controleur’.

D e trainer

103

“Ik zie vaak ook tijdens de trainingen, tijdens de lessen, aan een jongen dat hij ergens mee zit. Ik signaleer veel en observeer ook veel. En na de training ga ik even praten met hem, wat er aan de hand is, op een heel subtiele manier.” Trainer Nourredine

“Dan brengen ze hun rapport naar mij toe. En dan slecht rapport, dan krijgen ze op z’n donder en mogen ze minder trainen. Dat soort dingen en dan gaan ze extra hun best doen op school. Ik geef altijd aan, school gaat voor, dan training. Als school slecht gaat, dan kom je niet trainen tot het weer goed gaat.” Trainer Nourredine Veel trainers kennen zichzelf een belangrijke pedagogische taak toe en geven aan als een soort voorbeeldfiguur als ‘vader’ of ‘grote broer’ (trainers zijn nog vooral mannen) voor hun leerlingen te fungeren.

“Die pupillen die hier binnenkomen, zijn zo oneerbiedig als honden en ik ben degene die ze africht. En degene die ze traint kan ze op verschillende manieren africhten. Heel vals of heel lief. Een pitbull kan je net zo vals maken als je zelf wilt, maar ook net zo lief en een poedel ook. Dus zo moet je dat zien, ze komen hier blanco en jij geeft daar een invulling aan. Met name als ze zich met jou willen identificeren. Ze absorberen dan alles wat je zegt.” Trainer Hassan “Ik vind de sportschool ook echt een school. Met een juffrouw en een meester. Je komt hier echt om te leren.” Trainer Tim De meeste ouders lijken het prettig te vinden dat de pedagogische houding van de vechtsporttrainers hun opvoeding ondersteunt.

“Als Aicha [de trainster] bijvoorbeeld tegen ons Joyce zegt: ‘Je moet vanavond wel op tijd naar bed gaan, want je moet morgen weer naar school’, dan doet ze dat ook, dat is heel raar.” Nederlandse moeder (2) Uit de casestudies komen veel mooie voorbeelden aan het licht van jongeren die een heel goede band hebben opgebouwd met hun trainer.

“De mooiste ervaring van kickboksen is toch wel het contact en de band die ik met Nourredine heb. Wat je bij sommige sportscholen ziet, is het contact tussen trainer en leerling heel zakelijk. Bij Nourredine is dat niet, bij hem bouw je een vriendschap, echt een band op. En dat zal me altijd bijblijven, stel dat ik ooit naar een andere sportschool zal gaan, Nourredine zal ik nooit vergeten. Is

104


gewoon echt waar ik een band mee heb opgebouwd en dat is gewoon iets wat ik nooit zal vergeten. Ook al zal ik stoppen met kickboksen, zal ik nooit vergeten.” Khalid, 17 jaar Het zich prettig voelen op de vechtsportschool is voor veel jongeren erg belangrijk. Blijkbaar staat de redelijk strenge aanpak van de train(st)er dit niet in de weg. Uit de vragenlijsten bleek dat volgens jonge vechtsporters hun trainers ‘strenger’ zijn (duidelijke regels stellen en straffen bij overtreding) dan trainers in andere sporten. In de interviews bevestigen ouders en sporters regelmatig dat ze de trainer streng vinden, maar onderstrepen ze eveneens zijn/haar rechtvaardigheid. Vaak accepteren de sporters de strengheid van hun trainer, omdat dit samengaat met het respect dat ze voor hem of haar hebben. Ook wordt het strenge geassocieerd met discipline. De meeste ouders lijken eveneens positief tegenover de strengheid van een trainer te staan, maar zetten soms ook hun vraagtekens bij bepaalde ‘methoden’.

“Bijvoorbeeld bij een examen zaten ze een keer te kletsen en dan zet hij ze gewoon voor joker waar iedereen bij is. Dat vond ik in het begin toch wel moeilijk, zeker voor die jonge kinderen.” Nederlandse moeder (4) Ook de onderzoekers (voor het grootste deel zelf van autochtone afkomst en niet afkomstig uit de vechtsportwereld) waren soms verbaasd over de wel erg strenge en soms ‘hardhandige’ benadering van de trainers. Straffen als opdrukken en extra rondjes rennen en het ‘laten voelen wie de baas is’ tijdens een sparringspartijtje tussen trainer en sporter, zijn hier voorbeelden van. Zoals eerder aangegeven in paragraaf 4.2, lijken de meeste sporters deze aanpak te accepteren en vaak juist prettig te vinden. Blijkbaar treedt er bij vechtsporters die langer actief zijn een soort gewenning op aan de strenge aanpak van de trainer, vgl. tabel B6.2 in de bijlagen. Ook zagen we tijdens de observaties dat trainers vooral streng zijn bij jonge beginnende vechtsporters en sporters die ook aan wedstrijden doen, omdat de eerste groep de ‘codes’ nog niet kent en de tweede er baat bij heeft hard te trainen. Trainers en ouders over het deelnemen aan wedstrijden Uit de resultaten komt naar voren dat trainers op verschillende manieren belangen hechten aan het meedoen aan en winnen van wedstrijden. Waar meedoen aan jeugdwedstrijden in de meeste andere takken van sport heel vanzelfsprekend is (ook in een ‘vechtsport’ als judo), ook op internationaal niveau, roept wedstrijddeelname van jongeren in vechtsporten als kickboksen meer discussie op. Figuur 6.3 liet zien dat de meerderheid van de trainers dit aspect beduidend ondergeschikt vindt aan overige – meer pedagogisch gerichte – doelstellingen. Ten aanzien van het belang dat werd toegekend aan het meedoen aan wedstrijden is tevens gekeken in hoeverre er verschillen bestaan tussen het type ‘Tijd voor Vechtsport’-projecten

D e trainer

105

106


waarin trainers actief zijn en de gevolgde opleidingen binnen het programma. Trainers die (ook) in sport-zorgtrajecten actief zijn, hechten het minst waarde aan wedstrijddeelname (score 3.65); de trainers die niet wisten in welk type project ze actief zijn het meest (score 5.38). De relatie tot gevolgde opleidingen is minder eenduidig. Het laagst scoorde de groep die traject 3 (sport-zorg) gevolgd heeft (score 3.73), maar ook de trainers die geen ‘Tijd voor Vechtsport’-opleiding volgden, hechten relatief weinig belang aan het draaien van wedstrijden (score 4.11). Uit het kwalitatieve onderzoek bleek eveneens dat er (zeer) verschillend wordt gedacht over wedstrijddeelname. Bij sommige trainers en vechtsportscholen ligt hier de nadruk op, anderen kiezen er (soms bewust) voor met jongeren niet aan wedstrijden deel te nemen, of leggen meer de nadruk op de recreatieve sporters.

“Als ik kijk naar deze stad en de omgeving, dan hebben wij als sportschool zijnde de beste vechters, we hebben de meeste profvechters, de beste vechters die op alle grote gala’s staan in Nederland, als je naar resultaten gaat bekijken op sportief vlak. Dan denk ik dat we het wel goed doen.” Trainer Chaib Trainer Chaib vindt het uitgroeien tot wedstrijdsporter een erg belangrijk aspect. Kinderen die dat willen, kunnen op heel jonge leeftijd al meedoen aan toernooien in de ring. Over het algemeen zijn de kinderen hierbij goed beschermd door middel van hoofd- en scheenbescherming en ook de scheidsrechter ziet er op toe dat alles veilig verloopt. Toch zijn er ook trainers die het niet goed vinden dat kinderen in de hardere vechtsporten op jonge leeftijd al aan wedstrijden deelnemen.

“Echte wedstrijden zou je echt pas vanaf achttien/twintig jaar moeten doen. De impact is zo ontzettend groot. Onder de achttien is echt veel te jong. In een gevecht kom je jezelf tegen. Als je in je kop niet goed zit, en in je leven teveel aan de hand is, komt dat daar terug.” Trainster Aicha Net als trainers verschillen ook ouders in hun opvattingen over wedstrijddeelname van hun kinderen. Met name (allochtone) vaders lijken de deelname aan en de winst van wedstrijden door hun zoons positief te beoordelen. Zeker wanneer de vader zelf ook afkomstig is uit de vechtsport. Hoe (allochtone) vaders aankijken tegen de deelname aan wedstrijden van hun dochters kan in dit onderzoek niet eenduidig vastgesteld worden, omdat er onder de respondenten weinig vaders van vechtsportende dochters zitten. Een aantal jongeren (zowel jongens als meisjes) geeft aan dat hun moeder in eerste instantie wat huiverig was tegenover het deelnemen aan wedstrijden. De geïnterviewde moeders hadden hier echter geen problemen mee. Niet alleen de motieven van de jongeren zelf, maar ook de visies van hun ouders en trainers zijn van invloed op de kans dat jongeren op korte of langere termijn zullen deelnemen aan wedstrijden.

D e trainer

107

Invloed van opleiding De ondervraagde trainers die één of meerdere opleidingen in het kader van ‘Tijd voor Vechtsport’ volgden, oordelen over het algemeen positief over de invloed ervan op hun manier van training geven (zie figuur 6.5). Ongeacht aan welke cursus ze deelnamen, erkennen ze dat ze meer oog hebben voor de potentiële maatschappelijke opbrengsten van vechtsport en proberen ze vechtsport daarvoor ook meer in te zetten.

Figuur 6.5 Effecten opleidingen ‘Tijd voor Vechtsport’, KNKF-trainers (n=64), in procenten. Door het volgen van de 'Tijd voor Vechtsport'-cursussen… zie ik meer rendement van mijn trainingen als het gaat om weerbaarheid.

74

zie ik meer rendement van mijn trainingen als het gaat om agressieregulatie.

76

probeer ik vechtsport meer in te zetten om jongeren maatschappelijk te begeleiden.

93

heb ik meer oog voor de maatschappelijke opbrengsten van vechtsport.

93

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Driekwart van de cursusdeelnemers erkent tevens een verhoogd rendement van hun training als het gaat om agressieregulatie en weerbaarheid. De cursisten die ook de hierop gerichte trajecten 2 (weerbaarheid en agressieregulatie) en/of 3 (gericht op sport-zorgprojecten) hebben gevolgd, zijn nog wat positiever over het ervaren rendement ten aanzien van weerbaarheid en agressieregulatie, zie tabel B6.3 in de bijlagen. Deze resultaten laten zien dat gerichte (na) scholing van vechtsporttrainers extra kan bijdragen tot beoogde maatschappelijke effecten.

108


Portret van een taekwondotrainer: Mussa, ‘Van probleemjongere tot veelzijdige trainer’ Mussa is opgegroeid in een van oorsprong Marokkaans gezin met zeven kinderen, in een van de minder welvarende wijken van een oude industriestad in het zuiden van Nederland. In deze wijk waren tijdens zijn jeugd, maar ook nu nog steeds, veel problemen zoals overlast van hangjongeren en criminaliteit. Ook Mussa was is zijn jeugd niet echt een lieverdje. “Ik had op die leeftijd een behoorlijk agressieprobleem. Niet onder controle kunnen houden en het altijd op de verkeerde manieren uiten. Ik was geen ruziezoeker, maar ik ging het ook niet uit de weg.” Op twaalf-dertienjarige leeftijd besefte hij dat het zo eigenlijk niet langer kon. Hij was naar iets op zoek waar hij zijn energie en frustraties in kwijt kon. Vrienden van hem deden aan taekwondo en dat leek hem ook wel iets. Hij ging kijken bij de les en wat hij zag sprak hem erg aan. De keuze voor een vechtsport kwam doordat het individuele van de sport hem beviel en omdat hij er zijn energie goed in kwijt zou kunnen. “Ik heb ooit een keer een blauwe maandag gevoetbald. Maar teamsport… ik was voor mijn gevoel te veel bezig met andere mensen. Dat teamgebeuren vond ik op zich altijd wel fijn, gezellig met z’n allen. Maar uiteindelijk als je echt aan de bak moest, dan was je daar met elf man je ding aan het doen. En met vechtsport was je behoorlijk individueel bezig. En ik vond het voor mij, blijkbaar, als ik even terugdenk, erg nodig om ook heel erg met mezelf bezig te zijn.” De keuze voor taekwondo kwam doordat zijn vrienden deze sport al beoefenden. Het was voor Mussa echter niet makkelijk om lid te worden van de taekwondovereniging. De familie van Mussa had het namelijk niet heel breed. En zijn vader, die in die tijd zichzelf drie keer in de rondte werkte om het hoofd boven water te houden, vond dat het lidmaatschap van een sportvereniging geen prioriteit had. Daardoor heeft Mussa bijna een jaar aan de kant gezeten om naar de taekwondotrainingen te kijken. Pas toen hij een baantje had als krantenbezorger en zo zijn lidmaatschap zelf kon betalen, is hij lid geworden van de vereniging. “Het was de eerste keer in mijn leven dat ik zoiets had van ‘dit is iets van mij, hier kan ik heel veel in kwijt’, ik was er eigenlijk meteen aan verkocht.” Vanaf het moment dat hij lid werd, is hij erg fanatiek gaan trainen. Mussa geeft toe dat hij deels ook lid is geworden omdat hij hoopte heel goed te leren vechten. Maar hij kwam ‘van een koude kermis thuis’, want zijn trainer verbood het. Later vond hij dit ook wel iets moois hebben. “Het was echt wel serieus en spannend en dat hoefde je allemaal niet te delen met andere mensen. Het was van jezelf en het moet bij jezelf blijven.” Volgens Mussa beginnen negen van de tien jongeren net als hij met vechtsport om beter te leren vechten, maar komen ze daar, als ze eenmaal begonnen zijn, snel op terug. In de beginjaren kreeg Mussa van zijn ouders niet veel steun als het ging om de beoefening van taekwondo. Ze vonden school veel belangrijker. Zeker omdat het daar niet zo heel goed ging, snapten ze niet waarom Mussa zoveel tijd en energie in de vechtsport stopte. Naarmate hij langer

Portret van een taekwondotrainer

109

aan vechtsport deed, merkte hij ook dat het op school veel beter ging. Hij deed nog steeds niet erg veel aan zijn huiswerk, maar haalde wel goede punten. Door vechtsport leerde hij doelen in het leven te stellen. Zo wilde hij bijvoorbeeld graag politieagent worden, iets dat hem motiveerde goed op te letten op school. Ook heeft hij na het beginnen met taekwondo nooit meer op straat gevochten. “En ik durf echt gewoon glashard te zeggen dat vechtsport in mijn geval ook echt mijn leven de goede kant op heeft gestuurd.” Deze verandering had deels ook te maken met hoe hij tegenover zijn taekwondotrainer stond. “Deze zei altijd: ‘Als ik hoor dat het niet goed gaat op school, of dat jij vecht op straat, dan heb je een probleem met me.’ En als mijn trainer dat zei, ja, mijn trainer was gewoon heilig.” Mussa geeft aan dat het eigenlijk heel bijzonder is dat bijna alle vechtsporters enorm opkijken tegen hun trainer. Hij kan dit niet goed rationeel verklaren, maar blijkbaar werkt het zo dat bepaalde trainers veel aanzien genereren, door wat ze kunnen en laten zien. Omdat anderen gezag voor hem of haar hebben, nemen nieuwe sporters dat automatisch over. Mussa legt uit: “Je komt binnen en je ziet een hele grote groep staan. Een zaal vol met leerlingen. En je ziet één man voor de groep staan met zo’n mooie zwarte band en iedereen gaat er naar luisteren en iedereen buigt naar hem. ‘Oh, die moet wel heel erg veel betekenen.’ En dan juist omdat je uit de straatcultuur komt, dan is dat zo waardevol. Je kent hem eigenlijk niet eens. Je weet niet eens wat hij kan. Wat hij doet. Maar je gaat gewoon mee in een bestaand patroon. Dat is gewoon iets… Aan mij hoeft niet uitgelegd te worden dat degene die voor de groep staat gewoon de man is. Dat zie je gewoon en ook aan hoe anderen op hem reageren. Dat was gewoon in één keer heel normaal. Die beste man hoefde zich totaal niet te bewijzen ten opzichte van mij, om die rol te verdienen.” Door het respect dat hij voor zijn vechtsportleraar kreeg, besefte hij ook dat zijn leraren op school in hun waarde gelaten moesten worden. Vanaf het moment dat hij begon met vechtsport, heeft hij op school nooit meer problemen gehad met zijn docenten. In de beginjaren van zijn taekwondocarrière deed Mussa zowel mee aan taekwondowedstrijden alsook aan de bandexamens. Drie jaar lang heeft hij beide vrij actief gedaan, maar daarna is hij gestopt met wedstrijden, omdat het niet meer goed te combineren viel. Een echt goede wedstrijdvoorbereiding, gaat niet samen met het doen van bandexamens. En Mussa wilde geen bandexamens overslaan. Hij trainde soms zeven dagen in de week en heeft daardoor binnen drie jaar zijn zwarte band behaald. Ook vroeg zijn trainer hem na 2,5 jaar om hem te helpen bij het verzorgen van de lessen. “Op het moment dat ik daarvoor gevraagd werd, toen groeide ik echt drie meter. Dat was echt zo’n boost voor mijn ego.” Als assistent-trainer leerde hij verder en bleef hij ook zelf de sport beoefenen. Op zijn achttiende ging hij naar de landmacht en daarna naar de marechaussee, waardoor het taekwondo tijdelijk op een wat lager pitje kwam te staan. In 2003 kwam zijn trainer echter met de vraag of Mussa de club over wilde nemen, omdat hij ging verhuizen. Op dat moment zat Mussa daar eigenlijk helemaal niet op te wachten, omdat zo’n grote verantwoordelijkheid voor zijn gevoel toen nog

110


niet echt in zijn leven paste. Aan de andere kant vond hij het wel een kans die hij niet meer zo snel nog een keer zou krijgen en voelde het ook als een hele eer dat zijn trainer dit aan hem vroeg. Uiteindelijk heeft hij toen toegestemd en is hij ook de specifieke trainersopleiding vanuit de taekwondobond gaan volgen. Daarna besefte hij eigenlijk pas dat het leiden van een vechtsportvereniging veel meer inhield dan alleen training geven. “Je wordt als het ware ook een soort ondernemer. En dat heb ik altijd heel jammer gevonden. Dat ondernemer zijn vind ik het minst leuke van het vak, om het maar zo te zeggen. Dat heb ik wel een paar jaar volgehouden en uiteindelijk ben ik gaan zoeken naar een andere constructie. Ik wilde gewoon les geven, datgene wat ik leuk vind om te doen. En voor de rest er omheen moet ik een oplossing zien te vinden.” Na een aantal jaar is hij samengegaan met een sportschool, die een vechtsportafdeling wilde oprichten. Op deze manier kan hij de administratieve zaken aan de sportschool overlaten en zich vooral richten op de inhoudelijke kant van taekwondo. Hij heeft duidelijke afspraken gemaakt met de sportschool, zodat hij geen leden zou verliezen. Wat Mussa betreft werkt deze constructie perfect. In 2010 telt de vereniging van Mussa ongeveer zestig leden. De samenstelling van de leden is erg divers. De jongste is 5 jaar en de oudste ongeveer 55 jaar. Er is een groep recreanten, maar ook een wedstrijdgroep, die nu deels begeleid wordt door een andere trainer in een extra training. De meeste leden zijn jongens. Per les zijn er ongeveer vier á vijf meiden die meetrainen. Sinds het ‘Tijd voor Vechtsport’-traject zijn er ook steeds meer allochtone leden bijgekomen. Qua etnische achtergrond is er volgens Mussa veel diversiteit. Tijdens de trainingen traint iedereen door elkaar. Mussa heeft er bewust voor gezorgd dat zijn club toegankelijk is voor allerlei typen sporters. Hij wil geen specifieke stijl-, wedstrijd- of recreantenvereniging zijn. Een van de belangrijkste kwaliteiten van een trainer vindt Mussa het kunnen differentiëren, zorgen dat het voor iedereen leuk is, en dat er voor iedereen een uitdaging aan de sport zit. Het winnen van wedstrijden vindt hij helemaal niet belangrijk en ook het ‘jagen’ naar banden vindt hij niet het grootste goed. Beter is het om individuele doelen te stellen en om daarbij vooral ook niet de persoonlijke kant uit het oog te verliezen. Interesse tonen in je sporters is zeer belangrijk en soms is het hiervoor ook noodzakelijk om bijvoorbeeld eens met ouders te praten. Ook is het erg belangrijk om op jezelf als trainer te kunnen reflecteren. Hoe sta je in bepaalde zaken en waarom reageer je op je sporters zoals je reageert? Mussa is niet altijd te spreken over andere vechtsporttrainers die hij, met name op wedstrijden, tegenkomt. “En ik meen het serieus. Ik heb dingen gezien, daar zakt je broek van af, gewoon. Dan heb je het nog maar over kinderen. Dat zo’n coach daar aan de zijkant staat te roepen. Heel geweldig mooie technische tips geeft en gewoon vergeet dat als iemand op een mat staat, dat die bijna niks meer hoort. En dan helemaal over de zeik raken als zijn pupil verliest. Dan zijn handdoek in de lucht gooit, zijn rug naar de leerling toekeert en gewoon wegloopt. En dat die leerling er maar zo achteraan sjokt. Dat breekt mijn hart. Dat breekt echt mijn hart als ik dat zie. Royeren, meteen! Die mag gewoon geen trainer worden, zo’n persoon. Ja, dat gebeurt echt naar mijn idee veel en veel te vaak.”


111

Hij vindt het een kwalijke zaak dat er niet altijd gelet wordt op de kwaliteit van de trainers, en zeker bij wedstrijden mag er wat hem betreft vaker ingegrepen worden bij ontoelaatbaar gedrag van trainers. De KNKF probeert echt te werken aan een kwaliteits- en imagoverbetering van de vechtsport, maar er is helaas nog steeds een aantal trainers dat zich schuldig maakt aan slechte praktijken, die het imago niet kunnen ombuigen. Ook in andere sporten gebeurt dit natuurlijk, maar juist in vechtsport, waar “je elkaar toch wel pijn loopt te doen in een wedstrijd” is het erg belangrijk dat trainers respectvol omgaan met sporters en dat ze hun sporters leren om dit ook met medesporters te doen. De discipline om respect op te brengen voor je tegenstander en de scheidsrechter, vindt Mussa het belangrijkste waar je als vechtsporter over moet beschikken wanneer je aan wedstrijden meedoet. Een trainer moet hierin het goede voorbeeld geven. Verstand hebben van mentale training en de pedagogische aspecten van het trainerschap vindt Mussa daarom nog wel belangrijker dan het goed kunnen aanleren van technieken en (wedstrijd)tactieken. Hij hoopt dat hier meer aandacht voor komt in de trainersopleidingen. Naast zijn trainerschap in zijn eigen taekwondovereniging, houdt Mussa zich sinds begin 2009 ook op meer professionele basis bezig met vechtsport. Hij is een bureau gestart dat zich richt op agressie- en conflicthantering in combinatie met vechtsport. Door zijn werk bij de marechaussee interesseerde dit thema hem altijd al, maar de cursus die hij via de KNKF volgde over agressieregulatie en conflicthantering heeft hem overgehaald om echt met deze onderwerpen verder te gaan. Hij verzorgt onder andere trainingen voor personeel van instellingen zoals ziekenhuizen, GGZ en jeugd-zorg-plusinstellingen (vroeger jeugdgevangenis) om hen beter om te leren gaan met agressie van cliënten. Ook is hij door de gemeente ingehuurd een soort heropvoedingstraject voor jongeren uit een probleemwijk te verzorgen en begeleiden. Dat vechtsport als middel in dit soort trajecten wordt gebruikt, roept bij vele beleidsmakers nogal eens vragen op. Maar Mussa heeft de gemeente kunnen overtuigen van de waarde van vechtsport in dit soort trajecten. “Die man viel bijna van zijn stoel toen ik dat zei. Maar het is nu toch gelukt. Ik heb het toch verkocht gekregen. De beste man, die was ook zo ouderwets. Die had echt zo’n fout beeld van vechtsporten. Onvoorstelbaar. Dat hij echt zei: ‘Dat kun je niet menen wat je probeert te verkopen. Dat kun je niet menen.’ Echt gewoon zo. En ik heb ongeveer een uur met hem moeten praten en hij was helemaal om.” Het project houdt in dat Mussa een groepje jongeren uit de probleemwijk begeleidt, die veel overlast in de buurt veroorzaken. De jongeren zijn vrijwillig in het traject gestapt en komen twee keer in de week bij elkaar voor een vechtsporttraining van Mussa, welke één keer in de week ook met een groepsgesprek gecombineerd wordt. Ook worden er wel eens andere sporten gedaan, het is bewust geen training voor één specifieke (vecht)sport. In de eerste weken wordt er voornamelijk gesport, daarna vinden er steeds vaker groepsgesprekken plaats en heeft Mussa ook één-opééngesprekken met de jongens. Mussa heeft eerst geprobeerd dit in het begin van het traject te doen, maar dit bleek niet goed te werken. “Als je in het begin al zo’n gesprek hebt: ze hebben allemaal een geweldig leven. Niks aan de hand. School? Prima. Gaat allemaal goed. Punten? Ja,

112


ik moet een beetje harder werken, maar komt wel goed. Ouders? Nee, ook allemaal heel goed. Heel trots. Niks aan de hand. En dan zijn we een paar maanden verder en dan ga ik ze dezelfde vragen stellen en dan komt er een hoop ellende uit, dat wil je niet weten. Daaruit blijkt wel als je er te vroeg mee begint, zonder dat je daar al genoeg vertrouwen hebt, komt er gewoon niks uit.” Mussa werkt in het project samen met de wijkagenten, jongerenwerk, buurtsport en de gemeente. Het doel van het project is vooral om de overlast in de wijk te verminderen en het gedrag van jongeren positief te veranderen. Volgens Mussa werkt de aanpak erg goed. Omdat de jongens respect voor hem hebben, nemen ze sneller dingen van hem aan. “Want als de wijkagent op straat fietst en er is daar een groepje jongeren dat rottigheid aan het uithalen is en één van die jongens zit bij mij in de groep en dat weet hij, ja, dan hoeft hij hem alleen even apart te nemen: ‘Ja, wat moet ik hier nou over zeggen tegen Mussa, jongen. Dan wordt Mussa echt... Moet ik nou echt Mussa gaan bellen? Jongen, dit kun je hem toch niet aan doen? Al die energie die hij in jou steekt.’ Ja, dan worden ze gewoon zó klein.” Mussa treedt ook op als een soort bemiddelaar tussen de jongens en politie en wijkbewoners. Zo vertelt hij bijvoorbeeld een verhaal van een jongen uit het project die een wijkbewoner aan de voordeur bedreigd had. De mensen die bedreigd werden hadden hiervoor de politie ingeschakeld. Door bemiddeling van Mussa en de wijkagent is er uiteindelijk geen aangifte tegen de jongen gedaan. De jongen heeft zijn excuses aangeboden en door de bemiddeling accepteerde de wijkbewoners dat. De jongen is er echter niet zomaar vanaf gekomen. Mussa en de wijkagent hebben hem eerst wel behoorlijk laten zweten, zodat hij zich de volgende keer dat hij zoiets van plan is, nog wel twee keer bedenkt. Ook hebben ze hem goed laten beseffen dat hij Mussa en de politie nog wat verschuldigd is, omdat ze dit min of meer door de vingers hebben gezien. “In groepsgesprekken hebben die jongens het wel eens over. ‘Ja, die klotewouten [politie].’ Dan zeg ik altijd: ‘Wat zeg jij daar? Hebben we het hier over dezelfde vent die jouw hachje heeft gered een paar weken geleden? Hebben we het nou over dezelfde?’ ‘Ja, maar de wijkagent is echt tof.’ Ik zeg: ‘Lul niet. Hij draagt hetzelfde uniform als al die andere collega’s van hem. Wat jij doet, je zet hem nu echt gewoon voor het blok. Waar hij niet bij is. Zo’n vent ben je dan ook weer niet.’ En dan zijn ze meteen klaar en dat inzicht probeer ik ze te geven.” Op aandringen van Mussa is het project ook uitgebreid met een intensievere begeleiding van de jongeren, ook in hun dagelijks leven. Er zijn nu bijvoorbeeld ook gesprekken op school van de jongeren. Daar leggen ze uit dat de jongens vrijwillig in een traject zitten om iets te doen aan hun gedrag. Meestal komt er dan meer begrip voor de jongeren en door een gesprek met Mussa is er vorig jaar ook een jongen overgegaan naar de volgende klas die de school in eerste instantie wilde laten blijven zitten. Volgens Mussa is het traject niet voor alle jongeren geschikt, omdat het een open karakter heeft. Jongeren doen vrijwillig mee. “Er is één keiharde afspraak die ik met ze maak. Als je er voor kiest om de eerste training mee te doen en te blijven, dan eis ik gewoon dat je er bent, elke keer. En als je naar mijn idee te vaak afwezig bent, dan mag je van mij gewoon wegblijven. En daar hoort dan


113

niet alleen het vechtsporttrainen bij, dat zeg ik er wel van te voren bij. Dus trainen, maar we gaan ook onregelmatig met elkaar om de tafel zitten om het een en ander te bespreken. Dat hoort erbij. Dus niet alleen maar tijdens de vechtsportlessen komen, en die andere lessen helemaal niet.” Op de eerste bijeenkomst kwamen heel veel jongeren af, omdat ze dachten dat ze gratis vechtsportles konden krijgen, maar een aantal daarvan viel al heel snel uit. De echte zware ‘probleemjongere’ bereik je op deze manier meestal niet, vandaar dat Mussa samen met de gemeente en de politie ook nadenkt om het traject voor sommige jongeren een verkapt verplicht karakter te geven. “Hen de keuze geven deel te nemen aan het project, of anders zal de politie je wel het leven zuur maken.” Mussa hoopt dat het project op deze manier uitbreiding kan krijgen. Hij heeft inmiddels ook meerdere collega-trainers die hem kunnen assisteren of vervangen wanneer het project zich uitbreidt. Ondanks dat de effecten van het traject niet keihard te meten zijn, heeft Mussa de indruk dat het zeker goede resultaten boekt. Zowel op individueel niveau voor de jongeren, alsook voor de wijk. Drie jongeren die het eerste jaar van het traject hebben meegedraaid, zijn ‘begeleidingsvrij’ en het gaat heel goed met hen. Anderen zijn doorgestroomd naar de groep die in het tweede jaar is gestart en worden daar nu soms ook ingezet als assistenten. Jongeren die begeleidingsvrij zijn, maar graag door willen gaan met vechtsport, verwijst Mussa naar een van de KNKF-verenigingen in de stad. Veel buurtbewoners lijken tevreden met de aanpak. Tussen de jongeren die bij hem in het traject zitten en het buurtpreventieteam waren voorheen altijd veel problemen. Deze zijn sinds de start van het project verdwenen. De jongens hebben sinds ze in het project zitten, het buurtpreventieteam niet meer lastiggevallen en er wordt nu ook gewoon met elkaar gepraat. Helaas zijn er nog steeds de hardcoreprobleemjongeren die het buurtpreventieteam wel lastigvallen, maar Mussa hoopt dat ze ook deze jongeren, door een andere opzet, met een vechtsportproject kunnen aanpakken. Hij benadrukt tevens het belang van blijvende begeleiding van de jongere, nu nog minder lastige jongeren, om te voorkomen dat zij zich ontwikkelen tot hardcoreprobleemjongeren. Vechtsport is volgens Mussa een uitstekend middel dat gebruikt kan worden om jongeren op het goede pad te houden, maar uiteraard vergt dit wel een andere aanpak dan alleen het training geven op de vereniging. In beide aspecten ligt de passie van Mussa, die hij hoopt nog lang te kunnen uitdragen.

114


Conclusies

Hoofdstuk 7

In dit onderzoek staan jonge vechtsporters centraal. We hebben onderzocht welke betekenissen zij zelf, hun ouders en hun trainers verlenen aan hun deelname aan vechtsport. Dit om meer inzicht te krijgen in de ervaren psychosociale en maatschappelijke invloeden van vechtsportdeelname. Bij 24 vechtsportverenigingen die participeren in het programma ‘Tijd voor Vechtsport’ van de KNKF, zijn onder 12 tot 16-jarige vechtsporters 260 vragenlijsten verzameld. De resultaten van deze zelfrapportages zijn vergeleken met die van andere jeugdige sportbeoefenaars (n=325). Ook de trainers van jonge vechtsporters is gevraagd naar hun visie op vechtsport, training geven en naar de effecten van vechtsportdeelname op het psychosociale welzijn en het gedrag van jongeren. Naast het kwantitatieve (vergelijkend) onderzoek zijn ook gegevens verzameld over de betekenis en invloed van vechtsport via interviews met jongeren, ouders en trainers en door middel van participerende observaties over een periode van twee jaar. De volgende algemene vraagstelling was leidend bij het onderzoek: Welke betekenissen geven jeugdige vechtsporters, hun ouders en trainers aan vechtsport en in hoeverre draagt vechtsportdeelname bij aan een positieve psychosociale ontwikkeling en sociale integratie? Deze hoofdvraag is vervolgens vertaald in zes deelvragen, die we in dit conclusiehoofdstuk zullen beantwoorden. 1. 2.

Welke jongeren doen aan vechtsport en wat zijn hun motieven? Ontwikkelen jonge vechtsporters via hun sportdeelname maatschappelijk relevante competenties zoals discipline, samenwerking en doorzettingsvermogen?

3.

Draagt deelname aan vechtsport bij tot agressieregulatie (verbaal/fysiek) en het tegengaan van overig antisociaal gedrag (zoals diefstal)?

4.

Draagt deelname aan vechtsporten bij tot meer ontmoeting, culturele uitwisseling en

5.

Bestaan er verschillen in gevonden effecten naar sekse, etniciteit en duur van de sportdeelname?

6.

In hoeverre zijn gevonden invloeden vechtsportspecifiek en welke factoren zijn van belang

wederzijdse acceptatie tussen autochtone en allochtone jongeren?

voor het optimaliseren van positieve effecten? Vechtsport omdat het leuk en gezond is én je jezelf leert verdedigen De responsgegevens van de vechtsportende jongeren in dit onderzoek bevestigen de resultaten van de monitoring van het ‘Meedoen alle jeugd door sport’-programma (Frelier & Breedveld 2010), dat KNKF-leden relatief vaak een niet-westerse achtergrond hebben. In ons onderzoek onder jonge vechtsporters van 12 tot 16 jaar vormen jongeren met een niet-westerse etnische achtergrond met 61 procent een meerderheid. Bij alle 99 deelnemende

Conclusies

115

‘Tijd voor Vechtsport’-verenigingen had 37 procent van alle jeugdleden bij de 0-meting in december 2007 (vergelijkbaar met dataverzameling KNKF-onderzoek) een niet-westerse achtergrond. Het totale gemiddelde bij alle Meedoen-verenigingen lag op 19 procent. De extra hoge vertegenwoordiging van allochtone jongeren in ons onderzoek kan verklaard worden door de leeftijd en het grote aantal thai- en kickboksverenigingen waar het onderzoek is uitgevoerd. Vooral deze vechtsportdisciplines zijn populair onder jongeren met een niet-westerse etnische achtergrond (Marokkaans, Turks en Surinaams). De verhouding tussen jongens en meisjes binnen onze steekproef is met 67/33 vergelijkbaar met de sekseverhouding over alle KNKFverenigingen in 2007. Onder allochtone jongeren ligt de sekseverhouding nog schever ten gunste van jongens. Net als andere sportende scholieren beoefenen jonge vechtsporters hun sport voornamelijk omdat ze het leuk vinden, het gezond voor ze is en ze zich er lekker kunnen uitleven. Naast deze meer algemene motivaties geven bijna alle vechtsporters tevens aan dat ze zich willen leren verdedigen en/of beter willen leren vechten. Vechtsporters willen ook vaker dan andere sporters sterker en gespierder worden. Ouders noemen nadrukkelijk het verhogen van weerbaarheid als een belangrijk motief om hun kinderen aan te melden voor vechtsport. Ze gaan er vanuit dat vechtsport voor verlegen en teruggetrokken jongeren bijdraagt aan het verhogen van het zelfvertrouwen. Voor brutale en drukke (of agressieve) jongeren zou vechtsport juist een rustgevend en regulerend effect kunnen hebben. Statusmotieven zoals graag geld willen verdienen met de sport speelt voor ongeveer een derde van de vechtsporters een rol, niet beduidend meer dan voor andere sporters. Ze nemen bovendien af onder ‘gevorderde’ vechtsporters, terwijl deze motieven juist toenemen onder overige jonge sporters die langer actief zijn. Niettemin kwam uit het kwalitatieve onderzoek duidelijk naar voren dat een professionele vechtsportcarrière een aantrekkelijk toekomstperspectief vormt voor een deel van de (allochtone) sporters én hun ouders. Vechtsport bevordert persoonlijke groei Overeenkomstig de filosofie van de traditionele Oosterse vechtsporten zijn sporters, ouders en trainers erg positief over de psychosociale invloeden van vechtsport. Vaker dan andere sporters geven vechtsporters aan dat ze door hun sportdeelname meer zelfvertrouwen hebben gekregen, zich prettiger voelen, meer discipline hebben en meer respect hebben voor anderen. Deze extra onderkenning van positieve effecten geldt zowel voor jongens als voor meisjes en zowel voor autochtone als (niet-westerse) allochtone vechtsporters. Trainers onderstrepen het belang van zowel disciplinerende als meer op zelfontwikkeling gerichte opvoedkundige waarden. In hun trainingen benadrukken zij expliciet waarden als samenwerken, respect voor de tegenstander, zich aan de regels houden en plezierbeleving. Ook in de gesprekken met jonge karateka’s en kickboksers echoën waarden als discipline, respect en persoonlijke groei. Vechtsporters voelen zich vergeleken met andere sporters door hun sportdeelname vooral veiliger op straat. Vanwege de sterke oververtegenwoordiging van allochtone jongens, hebben

116


jonge vechtsporters minder vertrouwen in andere mensen vergeleken met andere sporters. Ze geven in de interviews ook regelmatig aan ‘problemen’ thuis te hebben of te hebben gehad. De resultaten suggereren dan ook dat vechtsporters zich mogelijk vaker dan de gemiddelde jongere in kwetsbare maatschappelijke posities bevinden (lagere sociaaleconomische positie, onveilige woonomgeving, huiselijk geweld). Veel ouders en trainers signaleren dat (hun) kinderen door vechtsportdeelname zelfbewuster en mentaal en fysiek weerbaarder zijn geworden. De beoordeling van de positieve invloeden door jongeren zelf en hun ouders en trainers lijkt deels voort te komen vanuit de neiging een positiever beeld te schetsen van hun sport, dan in de algemene beeldvorming gangbaar is. Maar ook de uitkomsten van de zelfrapportage, waarbij in de vragen geen directe relatie gelegd werd met (vecht)sport, onderstrepen de positieve invloed van vechtsport op jongeren. Zo is de algemene zelfwaardering van vechtsporters iets hoger vergeleken met andere (sportende) scholieren en voelen vechtsporters zich vooral beduidend fysiek en sportief competenter. De bevindingen suggereren dat beginnende vechtsporters vanuit hun kwetsbare positie soms eerder geneigd zijn hun zelfvertrouwen te ‘overschreeuwen’, terwijl vechtsporters na verloop van tijd daadwerkelijk een sterkere mate aan zelfwaardering ontwikkelen. De nadruk op disciplinerende en prosociale waarden als samenwerken en respect in trainingen lijken hun uitwerking te hebben. Vergeleken met andere (niet-)sporters en gecontroleerd voor achtergrondvariabelen als sekse en etniciteit rapporteren vechtsporters iets positiever op prosociaal gedrag zoals op tijd op afspraken komen en rekening houden met anderen. Zowel jonge vechtsporters als hun trainers geven aan dat vechtsport hen heeft geleerd doelen te stellen waarvan ze ook op andere maatschappelijke terreinen (bijvoorbeeld opleiding) profiteren. Uit het onderzoek komt tevens naar voren dat vechtsport niet voor iedereen de juiste ‘methode’ is. Sommige vechtsporters haken gefrustreerd af of trainers zijn teleurgesteld als ze bepaalde jongeren niet echt weten te bereiken. Maar zoals in de literatuur (bijvoorbeeld Columbus & Rice 1998; Trulson 1986) reeds naar voren komt, ademt vechtsportbeoefening voor veel deelnemers een sterke intrinsieke verbondenheid met persoonlijke groei. Vechtsport trekt ‘vechters’, maar doceert agressieregulatie Het belangrijkste dilemma in de publieke discussie rondom vechtsport is de tegenstrijdige beeldvorming rondom agressieregulering (Endresen & Olweus 2005; Theeboom 2002). In hoeverre beteugelt vechtsportdeelname nu agressie onder jongeren of leert het jongeren juist om beter hun mannetje te kunnen staan op straat door het gebruik van vechtsporttechnieken? Meer dan de helft van de jongeren die aan vechtsport doet, geeft zelf aan dat de beoefening van de sport een agressieregulerend effect op hen heeft, dat ze minder agressief zijn door vechtsportdeelname. Onder andere sporters onderkent ongeveer een derde een agressieregulerend effect. Vechtsporttrainers zijn nog beduidend positiever over de invloed van vechtsport. Meer dan andere sporters leren zij vechtsporters ten slotte expliciet hun energie en agressie te kanaliseren en niet in te gaan op uitdagingen van anderen, waardoor ze zich ‘rustiger’ voelen.

Conclusies

117

Ook als niet rechtstreeks gevraagd wordt naar de invloed van vechtsport, geven vechtsporters blijk van een relatief lage agressietolerantie vergeleken met overige sporters en vooral vergeleken met niet-sporters. Dat wil zeggen dat sporters in het algemeen en vechtsporters in het bijzonder minder vaak aangeven dat ze graag ruzie maken en ook negatiever staan tegenover het gebruik van geweld op straat. De lagere agressietolerantie treedt vooral op bij jongens en bij vechtsporters die langer dan twee jaar actief zijn. Onder overige sporters laat de duur van hun sportdeelname geen verschil zien, wat de specifieke invloed van vechtsport bevestigt. Het onderzoek laat zien dat de gevonden lagere agressietolerantie geen selectie-effect is, maar het gevolg van vechtsportdeelname. Want vechtsport trekt zeker niet vooral ‘lieverdjes’. Integendeel, veel vechtsporters hadden aanvankelijk juist problemen met externaliserend probleemgedrag zoals agressiviteit. Dat is soms ook de reden waarom ze op vechtsport ‘moesten’. Of ze wilden zelf vooral beter leren vechten. Maar door de vechtsporttrainingen treedt bij velen een veranderende houding op. In de meeste sportscholen heerst een verbod op het gebruik van geweld op straat, met daaraan verbonden sancties als royement. Dat de meeste vechtsporters niet op straat willen vechten betekent niet dat ze nooit meer in de verleiding komen. Juist het imago van vechtsport zorgt ervoor dat vechtsportende jongeren vaker uitgedaagd worden. Vooral wanneer ze ook maatschappelijke capaciteiten en ambities hebben (ondersteund door hun ouders en trainer) lukt het veel vechtsporters om de verleidingen van ‘de straat’ te weerstaan en andere keuzes te maken. Maar binnen een beperkt deel van het ‘vechtsportwereldje’ is de grens met de straatcultuur dun en hebben aanvallen, overwinnen en vernederen meer aanzien dan weglopen en respect tonen. Ook ten aanzien van daadwerkelijk antisociaal gedrag, zoals dingen vernielen en ruzie maken, treedt een flinke afname op onder vechtsporters die langer actief zijn. Daarmee ondersteunen de resultaten de overtuiging van veel vechtsporters en trainers dat vechtsport niet stimuleert tot vechten, maar juist een belangrijke bijdrage kan leveren aan weerbaarheid en agressiebeteugeling. Sociale en maatschappelijke integratie door vechtsport? Vergelijkbaar met andere sporten heeft vechtsport voor veel jongeren een belangrijke sociale betekenis. Ze gaan er met vriendjes naar toe (of stoppen wanneer hun vrienden ophouden) en leren er nieuwe mensen kennen. Voor sommigen vormt de sportschool een tweede huis, voor anderen is het eerder een soort fitnesscentrum, waar ze betalen om te sporten, maar verder weinig binding mee hebben. Vanwege het sterk gemengde karakter van de meeste vechtsporttrainingen treden veel interetnische ontmoetingen op. In vergelijking tot andere sporten draagt vechtsport vooral voor autochtonen en meisjes bij tot meer interetnische ontmoeting en contacten. De meeste interetnische vriendschappen blijven beperkt tot contacten binnen de vechtsportschool, maar kunnen wel degelijk sportoverstijgende betekenis hebben. De resultaten laten zien dat etnische identificaties en conflicten niet geheel voorbijgaan aan de vechtsportschool. Etnische discriminatie treedt ongeveer even vaak op als in andere sporten. Niettemin heerst er een sterk gevoel van etnische neutraliteit en wordt door de meeste trainers

118


veel nadruk gelegd op respect voor ‘de ander’, wat bijdraagt tot wederzijdse acceptatie. Voor veel (allochtone) jongeren biedt de sportschool dan ook een ‘veilige haven’ waar ze zich meer thuis voelen dan op enig andere plek en waar ze zich gerespecteerd en geaccepteerd voelen. Afkomst wordt in de sportschool als ondergeschikt gezien aan de principes en beleving van vechtsport en de mogelijkheden om de top te bereiken of op een andere manier carrière te maken in de vechtsport door bijvoorbeeld een eigen sportschool te beginnen. Vooral binnen het kickboksen zijn allochtone vechtsportschoolhouders geen uitzondering, waarmee de vechtsport bijdraagt aan intercultureel ondernemerschap. Deze vechtsporttrainers bieden allochtone jongeren niet alleen meer mogelijkheden tot passende sportdeelname, maar ze kunnen voor deze jongeren ook een voorbeeldfunctie vervullen, zowel binnen de vechtsport als vanuit bredere maatschappelijke perspectieven. Veel vechtsporttrainers voelen zich sterk maatschappelijk betrokken en begeleiden jongeren niet alleen in hun vechtsportloopbaan. Mede op basis van hun eigen kennis en ervaringen voelen zij zich vaak vooral medeverantwoordelijk voor de persoonlijke ontwikkeling van ‘hun’ sporters. Ze leren maatschappelijk kwetsbare (allochtone) jongeren via vechtsport doelen te laten stellen in én buiten de sport en bevorderen daarmee hun maatschappelijke mogelijkheden en integratie. Meer mogelijkheden voor (allochtone) meisjes en vrouwen De resultaten bevestigen het beeld dat veel vechtsporten vooral onder jongens met diverse etnische achtergronden populair zijn. De meeste trainers, sportscholen en gala’s zijn dan ook vooral ingesteld op (allochtone) jongens. Toch zagen we dat de deelname van zowel allochtone als autochtone meisjes groeiende is. Voor veel allochtone meisjes zijn vechtsporten toegankelijker dan veel sportverenigingen omdat hun vader of broer reeds bekend is met de sport(school) en/ of ouders meer vertrouwen hebben in een vechtsporttrainer met dezelfde etnische achtergrond. Meisjes doen in principe gewoon mee met de algemene lessen. Maar niet voor alle meisjes sluit een dergelijke algemene aanpak aan bij hun wensen en mogelijkheden. Langzamerhand ontwikkelen zich dan ook initiatieven voor aparte meisjesgroepen. Het aantal vrouwelijke trainers en mogelijkheden voor meisjes en vrouwen om aan wedstrijden deel te nemen, is nog zeer beperkt. Vergelijkbaar met bevindingen van Lakes & Hoyt (2004) vonden wij vooral ondersteuning voor het optreden van psychosociale effecten onder jongens. Onder hen is externaliserend probleemgedrag ook vaak een groter probleem dan onder meisjes. Niettemin kwam uit het onderzoek naar voren dat vechtsport ook voor meisjes een belangrijke toegevoegde waarde kan hebben. Vooral als het gaat om het vergroten van hun fysieke en mentale weerbaarheid. Juist vanwege de relatief sterke vertegenwoordiging van etnische minderheden binnen de vechtsport biedt de vechtsport vooral voor autochtone jongeren meer kansen op interetnische contacten, uitwisseling en vriendschappen. Zij zullen soms wel meer moeite hebben dan allochtone jongeren met de veelal hiërarchische structuur en de sterke nadruk op respect en disciplinering, waarmee de vechtsportcultuur meer aansluit bij opvoedstijlen in niet-westerse culturen dan bij moderne onderhandelingsgerichte opvoedingsstijlen in (hoger opgeleide) Nederlandse huishoudens.

Conclusies

119

De trainer als sleutelfiguur voor effectoptimalisering Ook andere sporten kunnen bijdragen tot het vergroten van het zelfvertrouwen en fysieke competenties, bijdragen aan het leren van discipline en samenwerken, aan kanalisering van energie en agressie en aan het sluiten van vriendschappen. Het beoefenen van vechtsport an sich betekent bovendien niet dat vanzelf allerlei positieve effecten optreden. Maar meer dan bij andere sporten kennen vechtsporten een intrinsieke verbondenheid met aspecten als respect voor de trainer en de tegenstander, fysieke en mentale weerbaarheid en persoonlijke groei. Deze betekenissen treden bij vechtsporters dan ook vaker expliciet op de voorgrond. Ook zonder vechtsportdeelname kunnen jongeren tot evenwichtige volwassenen uitgroeien. Maar vechtsport kan wel een belangrijke rol spelen in de persoonlijke ontwikkeling, in het bijzonder voor maatschappelijk kwetsbare jongeren. Juist vanwege het relatief strenge trainingsregime en de status van de trainer leent vechtsport zich nog meer dan andere sporten voor re-integratietrajecten van zowel allochtone als autochtone jongeren. Toch bieden niet alle sportscholen bij voorbaat een pedagogisch verantwoorde setting voor alle jongeren. Uitspraken over dé vechtsport of dé vechtsporter kunnen niet worden gedaan. Hoewel er duidelijke patronen naar voren komen, bestaan er verschillende typen vechtsport en beoefenaars. Er zijn verschillende benaderingswijzen binnen het brede scala van vechtsporten, maar ook binnen één type vechtsport. Individuele sporters benaderen hun sport vanuit bepaalde motieven, die beïnvloed kunnen worden door de dominante benaderingswijze vanuit een bepaalde sport of de insteek van een specifieke trainer. De resultaten onderstrepen bevindingen uit andere studies dat de trainer een centrale rol speelt in de manier waarop vechtsport positieve psychosociale effecten kan bewerkstellingen. Alle vechttrainers hebben een sterk geloof in de positieve invloeden van vechtsport en ze stellen ook vrijwel allemaal de psychosociale ontwikkeling van hun sporters op de eerste plaats. Ze kennen zichzelf een belangrijke pedagogische taak toe en fungeren voor sommige van hun leerlingen als ‘vader’ of ‘grote broer’ (trainers zijn nog vooral mannen). Maar er bestaan wel verschillen. Trainers verwijzen ook naar bepaalde collega’s die naar hun idee minder pedagogisch verantwoord werkzaam zijn en vooral gericht zijn op presteren en het winnen van wedstrijden. De resultaten lieten zien dat opleidingen van invloed zijn op de werkwijze van trainers. Trainers die opleidingstrajecten hebben gevolgd waarin meer aandacht is voor weerbaarheid, agressieregulering en maatschappelijke integratie geven aan dat ze hun trainingen hier ook effectiever op kunnen inzetten. Vechtsport als belofte Concluderend kan gesteld worden dat vechtsportdeelname een positieve bijdrage kan leveren aan het verbeteren van het psychosociaal functioneren van jongeren en aan maatschappelijke (re-)integratie. De resultaten zijn weliswaar vooral gebaseerd op zelfrapportage van jonge vechtsporters, hun ouders en trainers, maar bieden voldoende ondersteuning voor het vaststellen van een algemeen positief resultaat. Voor een nog steviger fundament zouden in toekomstig onderzoek ook rapportages van onafhankelijke anderen kunnen worden meegenomen.

120


Evenals een concreet interventieonderzoek van bijvoorbeeld vechtsportprojecten via scholen. De resultaten suggereren echter dat daadwerkelijke effecten waarschijnlijk pas na relatief intensieve beoefening optreden. Vechtsport is veelzijdig, evenals de variatie in de manieren waarop vechtsport wordt aangeboden en de verwachtingen van de deelnemers. Ons onderzoek vond bovendien alleen plaats binnen sportscholen aangesloten bij de KNKF en geeft geen volledig beeld van ‘de’ vechtsport. De gevonden resultaten suggereren dat er zowel selectie, sociaal wenselijke als daadwerkelijke interventie-effecten optreden door vechtsportdeelname. Bepaalde groepen jongeren voelen zich meer tot (vecht)sport aangetrokken dan andere (selectie). Beginnende vechtsporters vertonen waarschijnlijk meer externaliserend (agressiever) dan wel internaliserend (weinig zelfvertrouwen, sociaal angstig) gedrag dan andere sporters. Dit hangt samen met de motivatie tot deelname van de ouders (weerbaarheid, agressieregulering) en de jongeren zelf. Juist onder maatschappelijk kwetsbare jeugd (waaronder allochtone jongeren) en in ‘onveilige’ buurten is het beoefenen van vechtsport populair. Niet alleen om je beter te kunnen verdedigen, maar ook om beter te leren vechten. Zeker wanneer jongeren, ouders en trainers hoge verwachtingen toekennen aan vechtsportdeelname, zien ze mogelijk ook deels effecten die wellicht niet alleen op het conto van de vechtsport te schrijven zijn (sociale wenselijkheid), maar bijvoorbeeld vooral samenhangen met de vertrouwensband met een trainer, prestaties op school en/of de ondersteuning vanuit huis. Wanneer de persoonlijke betekenis van vechtsport groot is, stijgt ook het geloof dat vechtsport een unieke bijdrage kan leveren aan het vergroten van het mentale en fysieke zelfvertrouwen en agressieregulering bij anderen. En wordt dit geloof vol overtuiging uitgedragen om juist tegenwicht te bieden aan de hardnekkige ambivalente beeldvorming rond vechtsporten. Ons onderzoek heeft laten zien dat vechtsportdeelname daadwerkelijk een belangrijke bijdrage kan leveren aan persoonlijke groei en het verminderen van probleemgedrag door onder meer disciplinering en agressieregulering (‘interventie’-effect). De vechtsportwereld kan vooral bijdragen aan de psychosociale ontwikkeling van maatschappelijke kwetsbare jeugd en hen inspireren tot het (blijven) maken van de keuzes voor ‘het goede pad’.

Conclusies

121

Noten 1.

De volgende sportbonden nemen deel aan het programma ‘Meedoen alle jeugd door sport’: JBN (judo), KNAU (atletiek), KNBSB (base- en softbal), KNGU (gymnastiek), KNKF (fitness en vechtsport), KNKV (korfbal), KNVB (voetbal), KNZB (zwemmen), NBB (basketbal). Deze bonden werken samen met de volgende gemeenten: Amsterdam, Arnhem, Den Haag, Dordrecht, Eindhoven, Enschede, Nijmegen, Rotterdam, Tilburg, Utrecht, Zaanstad.

2.

Een deel van de scholieren die in grotere steden onderwijs volgen is woonachtig buiten de stad en zal daar mogelijk ook een bepaalde sport beoefenen. De kans dat vechtsporters die lid zijn van een stedelijke sportschool buiten de stad wonen is geringer.

3.

Omdat het onderscheid tussen thaiboksen en kickboksen in de Nederlandse context vaak vervaagd is, noemen we vanaf hier de beide sporten gemakshalve kickboksen. Wanneer in deze rapportage dus gesproken wordt over kickboksen, kan hiermee ook thaiboksen worden bedoeld.

4.

Ook zijn er relatief veel projectverenigingen die fitness/krachtsport aanbieden, maar deze groep maakte geen deel uit van het onderzoek.

5.

Ook bleken de ondervraagde scholieren die een vechtsport beoefenen beduidend hoger te

6.

De schaal ‘respect van anderen’ bestaat uit de volgende items: Door het beoefenen van

scoren op agressie tolerantie (54%). deze sport krijg ik respect van andere sporters, … van mijn ouders en familie en… van vrienden en klasgenootjes. Cronbach alpha: 0,79. 7.

De schaal agressieregulatie bestaat uit de volgende items: Door het beoefenen van deze sport voel ik me minder vaak boos en door het beoefenen van deze sport ben ik rustiger geworden. Cronbachs alpha: 0,61.

8.

De vechtsport jongeren zijn allen bevraagd bij een bij de KNKF aangesloten vechtsportvereniging. Van de vechtsportende scholieren (bevraagd via school) is niet bekend bij welke vechtsportvereniging zij sporten, mogelijk zijn dit vaker vechtsportscholen die niet zijn aangesloten bij de KNKF.

9.

De daling in de diverse vormen van externaliserend probleemgedrag kan tevens deels veroorzaakt worden door het afhaken van de groep die het hoogst scoren op deze componenten. Met andere woorden, dat jongeren met een hoge agressietolerantie meestal niet langer dan twee jaar actief blijven in de vechtsport.

10. Een lineaire regressieanalyse leidt tot bètawaarden tussen -1 en 1 die het effect aangeven van de verklarende variabelen (rijen) op de afhankelijke variabele(n), hier de verschillende schaalvariabelen zoals agressietolerantie. Waarden tussen 0 en 1 geven een positief effect weer ten opzichte van de referentiegroep, waarden tussen -1 en 0 een negatief effect. Hoe verder de waarde van 0 verwijderd is, hoe groter het effect. 11. Clinchen is een wedstrijdtechniek in het thai-kickboksen. De sporter grijpt hierbij de tegenstander met twee handen stevig bij de nek en trekt hem/haar dicht naar zich toe. Afhankelijk van de geldende regels wordt vanuit deze positie meestal geprobeerd een knietje te geven of de tegenstander naar de grond te brengen.

122


12. De empatische trainerschaal bestaat uit de volgende items: De trainer is erg goed in zijn sport; De trainer behandelt iedereen gelijk; De trainer is erg betrokken bij de sporters; De trainer luistert naar onze mening; De trainer is geïnteresseerd in mij als persoon. De strenge trainer schaal bestaat uit de volgende items: De trainer is streng; De trainer geeft straf wanneer sporters zich niet aan de regels houden; De trainer accepteert geen tegenspraak. 13. Hoewel de vraagstelling ten aanzien van het geven van straf voor sporters (‘zich niet aan de regels houden’) en trainers (‘niet gedisciplineerd trainen) niet geheel vergelijkbaar was. 14. Uitzonderingen waren ‘goede prestaties leveren in de sport’ (20% gaf lager dan een 6), ‘goede schoolprestaties’, en ‘eigen mening geven’ (beide 10% lager dan 6).

Noten

123

Literatuur •

Anthonissen, A. & M. Dortants (2006), Respect voor discipline, een studie naar de indentificaties van getalenteerde boksers. Uitgeverij SWP, Amsterdam.

•

Biesta, G., G.J. Stams & E. Dirks, W. Vleugelers & C. Schuengel (2001), De pedagogische taak van de sportvereniging. NOC*NSF, Arnhem.

•

Bloem, J. & P. Moget (2002), De psychosociale waarde van vechtkunstbeoefening. Feit of fictie? D.A.T. Movement Groningen.

•

Boeije, H. (2006), Analyseren in kwalitatief onderzoek. Denken en doen. Boom Onderwijs, Den Haag.

•

Breedveld, K. (2003), ‘Sport en bewegen’. In: E. Zeijl (red.), Rapportage Jeugd 2002 (p. 39-59). SCP, Den Haag.

•

Broek, A. van den & A. Tiessen-Raaphorst (2010), ‘Sport, Cultuur en Sociale Cohesie’. In: F. Kemper (red.). Samenspel. Studies over etniciteit, integratie en sport. (p. 25-49). Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB), Bennekom.

•

Coakley, J.J. (2006), Sport in society: issues and controversies. 6th ed. [1st. 1978]. Mosby, St. Louis.

•

Columbus, P.J. & D. Rice (1998), ‘Phenomenological meanings of martial arts participation’. In: Journal of Sport Behaviour, 21/1: 16-30.

•

Dool, R. van den, A. Elling & R. Hoekman (2009), Sportersmonitor 2008. Een beschrijving van actuele sportissues. W.J.H. Mulier Instituut/Arko Sports Media, Den Bosch/Nieuwegein.

•

Elling, A. (2002), Ze zijn er (niet) voor gebouwd. In- en uitsluiting in de sport naar sekse en etniciteit. W.J.H. Mulier Instituut/Arko Sports Media, Den Bosch/Nieuwegein.

•

Elling, A. & J. Klerken (2002), Sport en het bevorderen van een gezondere leefstijl onder (kansarme) jongeren. W.J.H. Mulier Instituut, Den Bosch.

•

Elling, A. (2007), Het voordeel van thuis spelen. Sociale betekenissen en in- en uitsluitingsprocessen in sportloopbanen. W.J.H. Mulier Instituut/Arko Sports Media, Den Bosch/Nieuwegein.

•

Endresen, I.M. & D. Olweus (2005), ‘Participation in power sports and anti-social involvement in preadolescent and adolescent boys’. In: Journal of Child Psychology and Psychiatry, 46/5: 468-478.

•

Frelier, M. & K. Breedveld (2010), Meedoen alle jeugd door Sport, 2-meting 2009. W.J.H. Mulier Instituut, Den Bosch.

• •

Gratton, C. & I. Jones (2004), Research methods for sport studies. Routledge, Londen. JiB (2001a), CHESS- het handboek. In 7 stappen naar betere jeugdsportplannen. Edu’Actief, Meppel.

•

JiB (2001b), Handboek lokaal jeugdsportbeleid. Deel 5: Sociale integratie. Edu’Actief, Meppel.

•

Kalmthout, J. van, M. de Jong, J. Lucassen (2009), Verenigingsmonitor 2008: de stand van zaken bij sportverenigingen. W.J.H. Mulier Instituut/Arko Sports Media, Den Bosch/Nieuwegein.

•

Kamphuis, C. & R. van den Dool (2008), ‘Sportdeelname’. In: K. Breedveld, C. Kamphuis, A. Tiessen-Raaphorst (red.), Rapportage sport 2008 (p. 74-101). SCP/W.J.H. Mulier Instituut, Den Haag/Den Bosch.

124


•

Kemper, F. (red.)(2010), Samenspel. Studies over etniciteit, integratie en sport. Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB), Bennekom.

•

Kreager, D.A. (2007), ‘Unnecessary roughness? School sports, peer networks and male violence’. In: American Sociological Review, 72/5: 705-724.

•

Lagendijk, E. (1991), ‘De zwarte band van etnische minderheden’. In: Vrijetijd en samenleving 9/2: 45-62.

•

Lakes, K.D. & W.T. Hoyt (2004), ‘Promoting self-regulation through school-based martial

•

Lawler, J. (2002), PUNCH! Why Women Participate in Violent Sports. Wish Publishing, Terre Haute.

•

McNulty Eitle, T. & D.J. Eitle (2002), ‘Race, cultural capital and the educational effects of

•

Ministerie van VWS (2006), Programma Meedoen allochtone jeugd door sport 2006-2010. Den Haag.

•

Morris, L., J. Sallybanks, K. Wilis & T. Makkai (2003), ‘Sport, physical activity and anti-

arts training’. In: Applied developmental psychology, 25, 283-302.

participation in sports’. In: Sociology of Education, 75/2: 123-146.

social behaviour’. In: Trends & Issues in Crime and Criminal Justice (Australia Institute of Criminology) 249: 1-6. •

Nichols, G. & T. Crow (2004), ‘Measuring the impact of crime reduction interventions involving sports activities for young people’. In: The Howard Journal, 43/3: 267-283.

•

Romijn, D. & A. Elling (2009), Een prachtige tweede plaats. Een studie naar de stand van zaken van het meisjes- en vrouwenvoetbal in Nederlandse amateurvoetbalverenigingen. Niet gepubliceerd. W.J.H. Mulier Instituut, Den Bosch.

•

Rutten, E.A. (2007), Education through organized youth sport. Universiteit Utrecht, Utrecht. Dissertatie.

•

Sands, R. (2002), Sport Ethnography. Human Kinetics, Leeds.

•

Sleijfer, J.A. (2005), ‘Vechtsport maakt jongens wel/niet agressief’. In: Lichamelijke Opvoeding, 14 (december 2005), 32-35.

•

Theeboom, M. (2001a), Vechtsporten en kinderen. Waarden en Normen in de sport deel II. Publicatie NOC*NSF, nr. 523.

•

Theeboom, M. (2001b), ‘Martial arts and children’. In: J. Steenbergen, P. De Knop & A. Elling (red.), Values and norms in sport. Critical reflections on the position and meanings of sport in society. Meyer & Meyer Sport, Oxford, p. 337-353.

•

Theeboom, M. (2002), ‘Vechtsporten. Leren vechten of…leren niet vechten?’ In: Justitiële verkenningen. 28/3: 72-83.

•

Trulson, M.E. (1986), ‘Martial arts training: A novel ‘cure’ for juvenile delinquency’. In: Human Relations, 39: 1131-1140.

•

Twemlow, S.W. & F.C. Sacco (1998), ‘The application of traditional martial arts practices and theory to the treatment of violent adolescents’. In: Adolescence, 33/131: 505-519.

•

Twemlow, S.W., B.K. Biggs, T.D. Nelson, E.M. Vernberg & P. Fonagy (2008), ‘Effects of participation in a martial arts-based antibullying program in elementary schools’. In: Psychology in the school, 45/10: 947-959.

L iteratuur

125

•

Verweel, P. (2010), ‘Sport maakt verschil’. In: F. Kemper (red.), Samenspel. Studies over etniciteit, integratie en sport (p. 299-313). Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB), Bennekom.

•

Verweel, P., J. Janssens & C. Roques (2005), ‘Kleurrijke zuilen. Over de ontwikkeling van sociaal kapitaal door allochtonen in eigen en gemengde clubs’. In: Vrijetijdstudies, 23/4: 7-21.

•

Viering, P. (2007), ‘Ringfighter vecht in court’. In: Metro, 29 maart 2007, p. 13.

•

Weiser, M., I. Kutz, S. Jocobson-Kutz & D. Weiser (1995), ‘Psychotherapeutic aspects of the martial arts’. In: American Journal of Psychotherapy, 49/1: 118-127.

•

Zivin, G., N.R. Hassan, G.F. DePaula, D.A. Monti, C. Harlan, K.D. Hossain & K. Patterson (2001), ‘An effective approach to violence prevention: Traditional martial arts in middle school’. In: Adolescence, 36/143: 443-459.

126

Bijlage I: Vragenlijst vechtsporters Beste jongens en meiden, Deze vragenlijst hoort bij een groot onderzoek naar vechtsport dat wij doen bij verschillende vechtsportscholen in Nederland. Wanneer je tussen de 12 en 18 jaar bent, willen we je vragen om deze vragenlijst in te vullen. De vragen gaan over jezelf en over jouw ervaringen met vechtsport. Bij de meeste antwoorden moet je het juiste antwoordvakje aankruisen. Bij sommige vragen moet je zelf iets invullen. Je mag steeds één antwoord per vraag aankruisen. Het invullen duurt ongeveer 10-15 minuten. Lees de vraag eerst goed door en vul daarna het antwoord in. Alvast bedankt voor jullie medewerking!

VOORBEELDVRAAG (DUS NIET INVULLEN!) Kruis aan hoeverre je het eens bent met de volgende uitspraken: Ik vind vechtsport… de leukste sport die er bestaat.

Helemaal niet mee eens

Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Weet niet

q

q

q

q

q

Wanneer je het hier helemaal mee eens bent, dan zet je een kruisje je het vierde vakje. Dan ziet het er zo uit: Ik vind vechtsport… de leukste sport die er bestaat.


Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Weet niet

q

q

q

q

q

Alleen wanneer je het niet goed weet of je het nu eens of oneens bent, kruis je het vijfde vakje onder ‘weet niet’ aan. Wanneer je per ongeluk een verkeerd antwoord aangekruist hebt, kun je dit verbeteren door het vierkantje zwart te maken en het juiste vakje aan te kruisen: Ik vind vechtsport… de leukste sport die er bestaat.


Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Weet niet

q

q

q

q

q

Bijlage I: Vragenlijst vechtsporters

127

1. Wat is je geboortedatum?

Bijvoorbeeld 28 juni 1990 is 28-06-1990 2. Ben je een jongen of een meisje? 3. Wat is je postcode?

q jongen

4. In welk land is je vader geboren? Nederland Marokko Turkije Suriname Anders, nl: 5. In welk land is je moeder geboren? Nederland Marokko Turkije Suriname Anders, nl: 6. Ik voel mezelf: Nederlander

q Marokkaan


q Turk

Turkse Nederlander

q Surinamer


q Anders, nl:

7. Wat is de hoogste opleiding die je doet/hebt gedaan? q Vmbo, richting

q Mbo

q Havo

q Hbo

q Vwo

q Universiteit

q Anders, nl:

128


q meisje

8. Welke vechtsport beoefen je (het meest) bij deze sportschool? Taekwondo

q Judo

Karate

q Worstelen

Thai/kickboksen

q Aikido

Gewichtheffen

q Boksen

Anders, nl: 9. Hoe lang beoefen je deze sport al? minder dan 1 jaar 1-2 jaar 3-5 jaar langer dan 5 jaar 10. Hoe vaak kom je naar de vereniging om te sporten? minder dan 1 keer per week 1 keer in de week 2 keer in de week 3 keer of vaker 11. Doe je ook aan wedstrijden in vechtsport?

q Ja

q Nee

12. Beoefen je nog een andere sport?

q Nee

q Ja, nl:

Wanneer je meerdere andere sporten doet, noem dan alleen de sport die je het meest doet. 13. Doe je dat bij een vereniging?

q Ja

q Nee

14. Hoe lang beoefen je deze sport al? minder dan een jaar 1-2 jaar 3-5 jaar langer dan 5 jaar


129

15. Kruis aan in hoeverre je het met de volgende uitspraken eens bent over waarom je deze sport beoefent.

130

Ik doe deze sport omdat…


Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Neutraal/ Weet niet

ik me wil leren verdedigen.

q

q

q

q

q

ik graag wedstrijden wil winnen.

q

q

q

q

q

ik sterker en gespierder wil worden.

q

q

q

q

q

een vriendje/vriendinnetje bij deze sport zit.

q

q

q

q

q

ik nieuwe vrienden wil maken.

q

q

q

q

q

het gezond is voor m’n lichaam.

q

q

q

q

q

ik het leuk vind.

q

q

q

q

q

ik (beter) wil leren vechten.

q

q

q

q

q

ik me hierin helemaal kan uitleven.

q

q

q

q

q

ik hier (later) graag geld mee wil verdienen

q

q

q

q

q

het moet van mijn ouders/ verzorgers

q

q

q

q

q

anders, nl:

q

q

q

q

q


16. Kruis aan in hoeverre je het eens bent met de volgende uitspraken over de invloed van vechtsport op jou.

Door het beoefenen van deze Helemaal niet sport… mee eens

Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Neutraal/ Weet niet

krijg ik respect van andere sporters.

q

q

q

q

q

krijg ik respect van mijn ouders en familie.

q

q

q

q

q

krijg ik respect van vrienden en klasgenootjes.

q

q

q

q

q

denken anderen dat ik agressief ben.

q

q

q

q

q

heb ik meer respect gekregen voor mensen die anders zijn dan ik

q

q

q

q

q

heb ik sporters van andere culturen ontmoet.

q

q

q

q

q

voel ik me minder vaak boos

q

q

q

q

q

ben ik rustiger geworden.

q

q

q

q

q

voel ik mij veiliger op straat.

q

q

q

q

q

voel ik mij veiliger op school.

q

q

q

q

q

laat ik me minder makkelijk uitdagen.

q

q

q

q

q

vecht ik vaker op straat.

q

q

q

q

q

voel ik me prettiger dan daarvoor.

q

q

q

q

q

heb ik meer discipline gekregen.

q

q

q

q

q

heb ik meer zelfvertrouwen gekregen.

q

q

q

q

q

leer ik respect te hebben voor iedereen in de sport, ook als ze niet zo goed zijn.

q

q

q

q

q


131

17. Geef aan in hoeverre je het eens bent met de volgende uitspraken over de trainer. Helemaal niet mee eens

Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Neutraal/ Weet niet

is erg goed in zijn sport.

q

q

q

q

q

vindt goed presteren erg belangrijk.

q

q

q

q

q

behandelt iedereen gelijk.

q

q

q

q

q

is erg streng.

q

q

q

q

q

is erg betrokken bij de sporters.

q

q

q

q

q

stelt duidelijke regels.

q

q

q

q

q

luistert naar onze mening.

q

q

q

q

q

verbiedt het gebruik van vechtsporttechnieken buiten de sportschool (‘op straat’).

q

q

q

q

q

geeft straf wanneer sporters zich niet aan de regels houden.

q

q

q

q

q

vindt samenwerken belangrijk.

q

q

q

q

q

wil dat iedereen op tijd komt.

q

q

q

q

q

is geïnteresseerd in mij als persoon.

q

q

q

q

q

accepteert geen tegenspraak.

q

q

q

q

q

De trainer…

132


18. Geef aan in hoeverre je het eens bent met de volgende uitspraken over mensen in jouw omgeving. Helemaal niet mee eens

Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Neutraal/ Weet niet

Ik vertrouw andere mensen niet snel.

q

q

q

q

q

Met mijn ouders/verzorgers kan ik goed over persoonlijke problemen praten.

q

q

q

q

q

Met mijn vrienden kan ik goed over persoonlijke problemen praten.

q

q

q

q

q

Met de trainer kan ik goed over persoonlijke problemen praten.

q

q

q

q

q

Met andere sporters van de club kan ik goed over persoonlijke problemen praten.

q

q

q

q

q

Mijn ouders/verzorgers zijn erg belangrijk voor me.

q

q

q

q

q

Mijn vrienden zijn erg belangrijk voor me.

q

q

q

q

q

Mijn trainer is erg belangrijk voor me

q

q

q

q

q


133

19. Geef aan in hoeverre je het eens bent met de volgende uitspraken over jezelf.

134


Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Neutraal/ Weet niet

Ik ben tevreden over mijn sportieve vaardigheden.

q

q

q

q

q


q

q

q

q

q

Ik ben populair bij leeftijdsgenoten.

q

q

q

q

q

Ik ben tevreden over hoe ik eruit zie.

q

q

q

q

q

Ik heb binnen deze sportgroep vrienden van verschillende culturen.

q

q

q

q

q

Ik heb buiten deze sportgroep vrienden van verschillende culturen.

q

q

q

q

q

Ik ben sterk vergeleken met leeftijdsgenoten van hetzelfde geslacht.

q

q

q

q

q

Ik ben snel vergeleken met leeftijdsgenoten van hetzelfde geslacht.

q

q

q

q

q

De meeste mensen vinden mij aardig.

q

q

q

q

q

Ik ben goed in sport vergeleken met leeftijdsgenoten van hetzelfde geslacht.

q

q

q

q

q

Ik ben tevreden over mezelf als persoon.

q

q

q

q

q

Ik ben snel boos of geïrriteerd.

q

q

q

q

q

Ik ben tevreden met mijn leven.

q

q

q

q

q

Ik vind het leuk om ruzie uit te lokken.

q

q

q

q

q

Ik vind het leuk als anderen tegen mij op kijken.

q

q

q

q

q

Als ik ergens boos over ben, ga ik het liefst sporten

q

q

q

q

q


20. Geef aan in hoeverre je het eens bent met de volgende uitspraken over wat je doet. Helemaal niet mee eens

Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Neutraal/ Weet niet

Ik gedraag me meestal zoals het hoort.

q

q

q

q

q

Ik help mijn vrienden regelmatig.

q

q

q

q

q

Ik heb wel eens vrijwilligerswerk gedaan.

q

q

q

q

q

Ik verniel wel eens dingen.

q

q

q

q

q

Ik kom altijd op tijd op afspraken.

q

q

q

q

q

Ik houd altijd rekening met anderen.

q

q

q

q

q

Ik ben wel eens betrokken bij vechtpartijen.

q

q

q

q

q

Ik heb wel eens dingen gestolen.

q

q

q

q

q

Ik doe mijn best op school en/ of op mijn werk.

q

q

q

q

q

Ik bedreig anderen wel eens.

q

q

q

q

q

Ik ben vaak op straat met m’n vrienden.

q

q

q

q

q

Ik heb vaak ruzie op school/straat.

q

q

q

q

q


135

21. Geef aan in hoeverre je het eens bent met de volgende algemene uitspraken Helemaal niet mee eens

Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Neutraal/ Weet niet

Mijn vrienden en klasgenootjes vinden het stom dat ik deze sport doe.

q

q

q

q

q

Mijn ouders en familie vinden het stom dat ik deze sport doe.

q

q

q

q

q

Mijn ouders zijn erg betrokken bij mijn sport.

q

q

q

q

q

Als je wordt aangevallen, mag je geweld gebruiken om je te verdedigen.

q

q

q

q

q

Als iemand je uitscheldt, mag je geweld gebruiken om je te verdedigen.

q

q

q

q

q

Ik vind het goed dat meisjes en jongens evenveel mogen/ gelijke rechten hebben.

q

q

q

q

q

Ik keur homoseksualiteit af.

q

q

q

q

q

Veel allochtone Nederlanders passen zich onvoldoende aan.

q

q

q

q

q

Het maakt mij niet uit hoe iemand eruit ziet.

q

q

q

q

q

Als mijn beste vriend(in) zou vertellen dat hij/zij homoseksueel is, zou ik meteen de vriendschap verbreken.

q

q

q

q

q

Ik vind dat je moet trouwen met iemand van hetzelfde geloof.

q

q

q

q

q

Dit is het einde van de vragenlijst. Dank je wel voor je medewerking! Opmerkingen:

136


Bijlage II: Vragenlijst middelbare scholieren Onderzoek ‘Sport en Maatschappij’ Beste jongens en meiden, Deze vragenlijst hoort bij een groot onderzoek naar de betekenis van sport dat wij op verschillende scholen in Nederland uitvoeren. De vragen gaan over jezelf en over jouw ervaringen met sport. Ook als je niet aan sport doet, willen we graag dat je een aantal vragen beantwoordt. •

Je mag steeds één antwoord per vraag aankruisen.

•

Bij sommige vragen moet je zelf iets invullen.

•

Lees de vraag eerst goed door en vul daarna het antwoord in.

•

Alleen wanneer je het echt niet weet of wanneer de vraag niet op jou van toepassing is, kruis je het vijfde vakje onder ‘weet niet/niet van toepassing’ aan.

•

Wanneer je per ongeluk een verkeerd antwoord aangekruist hebt, kun je dit verbeteren door het vierkantje zwart te maken en het juiste vakje aan te kruisen.

VOORBEELDVRAAG (DUS NIET INVULLEN!)

Kruis aan hoeverre je het eens bent met de volgende uitspraken: Ik vind vechtsport… de leukste sport die er bestaat.


Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Weet niet / n.v.t.

q

q

q

q

q

Wanneer je het hier helemaal mee eens bent, dan zet je een kruisje je het vierde vakje. Dan ziet het er zo uit: Ik vind vechtsport… de leukste sport die er bestaat.


Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Weet niet / n.v.t.

q

q

q

q

q

Alvast bedankt voor jullie medewerking!

Bijlage II: Vragenlijst middelbare scholieren

137

1. Wat is je geboortedatum? Bijvoorbeeld 28 juni 1990 is 28-06-1990 2. Ben je een jongen of een meisje?

q jongen

q meisje

3. Wat is je postcode? 4. In welk land is je vader geboren? Nederland Marokko Turkije Suriname Anders, nl: 5. In welk land is je moeder geboren? Nederland Marokko Turkije Suriname Anders, nl: 6. Ik voel mezelf: Nederlander

q Marokkaan


q Turk

Turkse Nederlander

q Surinamer


q Anders, nl:

7. Welke opleiding volg je? Vmbo

q Combi vmbo/havo

Havo

q Combi havo/vwo

Vwo

q Combi vmbo/havo/vwo

Anders, nl: 8. Welke sport beoefen je het meest? Ik beoefen geen sport, ga door naar vraag 13. Vul hier jouw belangrijkste sport in (die je het langst of meest doet). Onthoud dat de rest van de vragen zullen gaan over de sport die voor jou het belangrijkst is, dus de sport die je bij Sport 1 hebt ingevuld!

138


Naam sport 1: Hoe lang beoefen je deze sport al?

Hoe vaak per week doe je deze sport?

Doe je deze sport bij een sportvereniging?

Minder dan 1 jaar

1 tot 2 jaar

2 jaar of langer

Minder dan 1 keer

1 keer

2 keer

3 keer of meer

Ja

Nee

q

q

q

q

q

q

q

q

q

9. Welke sport beoefen je daarna het meest? Wanneer je maar één sport doet, ga door naar vraag 10. Naam sport 2: Hoe lang beoefen je deze sport al?

Hoe vaak per week doe je deze sport?

Doe je deze sport bij een sportvereniging?

Minder dan 1 jaar

1 tot 2 jaar

2 jaar of langer

Minder dan 1 keer

1 keer

2 keer

3 keer of meer

Ja

Nee

q

q

q

q

q

q

q

q

q

xxxx

139

10. In hoeverre ben je het met de volgende uitspraken eens of oneens over de reden waarom je aan je belangrijkste sport doet. Helemaal niet mee eens

Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Weet niet / n.v.t.


q

q

q

q

q

ik meer zelfvertrouwen wil krijgen.

q

q

q

q

q


q

q

q

q

q

ik sterker en gespierder wil worden.

q

q

q

q

q

een vriendje/vriendinnetje bij de sport zit.

q

q

q

q

q


q

q

q

q

q

het gezond is voor mijn lichaam.

q

q

q

q

q

ik het leuk vind.

q

q

q

q

q

ik wil afvallen.

q

q

q

q

q

ik het stoer vind.

q

q

q

q

q

ik hier (later) graag geld mee wil verdienen.

q

q

q

q

q

het moet van mijn ouders/ verzorgers.

q

q

q

q

q

anders, nl.

q

q

q

q

q

Ik doe aan sport omdat…

140


11. De volgende uitspraken gaan over welke invloed jouw belangrijkste sport op jou heeft. Door het beoefenen van sport…


Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Weet niet / n.v.t.

krijg ik respect van andere sporters.

q

q

q

q

q

krijg ik respect van mijn ouders en familie.

q

q

q

q

q

krijg ik respect van vrienden en klasgenootjes.

q

q

q

q

q

denken anderen dat ik agressief ben.

q

q

q

q

q

heb ik meer discipline gekregen.

q

q

q

q

q

voel ik me minder vaak boos.

q

q

q

q

q

heb ik meer respect gekregen voor mensen die anders zijn dan ik.

q

q

q

q

q

heb ik sporters van andere culturen ontmoet.

q

q

q

q

q

voel ik me veiliger op school.

q

q

q

q

q

voel ik me prettiger dan voor ik deze sport deed.

q

q

q

q

q

vecht ik vaker op straat.

q

q

q

q

q

heb ik meer zelfvertrouwen gekregen.

q

q

q

q

q

voel ik me veiliger op straat.

q

q

q

q

q

leer ik respect te hebben voor iedereen in de sport, ook als ze niet zo goed zijn.

q

q

q

q

q

ben ik rustiger geworden.

q

q

q

q

q


141

142


12. De volgende uitspraken gaan over de trainer van jouw belangrijkste sport. Als je geen trainer hebt, kruis dan ‘niet van toepassing’ aan. Helemaal niet mee eens

Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Weet niet / n.v.t.

is erg goed in zijn sport.

q

q

q

q

q

vindt goed presteren erg belangrijk.

q

q

q

q

q

behandelt iedereen gelijk.

q

q

q

q

q

is erg streng.

q

q

q

q

q

is erg betrokken bij de sporters.

q

q

q

q

q

stelt duidelijke regels.

q

q

q

q

q

luistert naar onze mening.

q

q

q

q

q

geeft straf wanneer sporters zich niet aan de regels houden.

q

q

q

q

q

vindt samenwerken belangrijk.

q

q

q

q

q

wil dat iedereen op tijd komt.

q

q

q

q

q

is geïnteresseerd in mij als persoon.

q

q

q

q

q

accepteert geen tegenspraak.

q

q

q

q

q

De trainer…


143

13. De volgende uitspraken gaan over de mensen in jouw omgeving.

144


Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Weet niet / n.v.t.

Ik vertrouw andere mensen niet snel.

q

q

q

q

q

Met mijn ouders/verzorgers kan ik goed over persoonlijke problemen praten.

q

q

q

q

q

Met mijn vrienden kan ik goed over persoonlijke problemen praten.

q

q

q

q

q

Met anderen waar ik samen mee sport kan ik goed over persoonlijke problemen praten.

q

q

q

q

q

Mijn ouders/verzorgers zijn erg belangrijk voor me.

q

q

q

q

q

Mijn vrienden zijn erg belangrijk voor me.

q

q

q

q

q

Mijn medesporters zijn erg belangrijk voor me.

q

q

q

q

q


14. De volgende uitspraken gaan over jezelf. Helemaal niet mee eens

Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Weet niet / n.v.t.

Ik ben tevreden over mijn sportieve vaardigheden.

q

q

q

q

q

Ik heb weinig vrienden of vriendinnen.

q

q

q

q

q

Ik ben populair bij leeftijdsgenoten.

q

q

q

q

q

Ik ben tevreden over hoe ik eruit zie.

q

q

q

q

q

Ik heb vrienden uit verschillende culturen.

q

q

q

q

q

Ik ben sterk vergeleken met leeftijdsgenoten van hetzelfde geslacht.

q

q

q

q

q

Ik ben snel vergeleken met leeftijdsgenoten van hetzelfde geslacht.

q

q

q

q

q

De meeste mensen vinden mij aardig.

q

q

q

q

q

Ik ben goed in sport vergeleken met leeftijdsgenoten van hetzelfde geslacht.

q

q

q

q

q

Ik ben tevreden over mezelf als persoon.

q

q

q

q

q

Ik ben snel boos of geïrriteerd.

q

q

q

q

q

Ik ben tevreden met mijn leven.

q

q

q

q

q

Ik vind het leuk om ruzie uit te lokken.

q

q

q

q

q

Ik vind het leuk als anderen tegen mij op kijken.

q

q

q

q

q

Als ik ergens boos over ben, ga ik het liefst sporten.

q

q

q

q

q

Ik voel mezelf gelukkig.

q

q

q

q

q

Ik krijg vaak te maken met discriminatie.

q

q

q

q

q


145

15. De volgende uitspraken gaan over wat je doet.

146


Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Weet niet / n.v.t.

Ik gedraag me meestal zoals het hoort.

q

q

q

q

q

Ik help mijn vrienden regelmatig.

q

q

q

q

q

Ik heb wel eens vrijwilligerswerk gedaan.

q

q

q

q

q

Ik verniel wel eens dingen.

q

q

q

q

q

Ik kom altijd op tijd op afspraken.

q

q

q

q

q

Ik houd altijd rekening met anderen.

q

q

q

q

q

Ik ben wel eens betrokken bij vechtpartijen.

q

q

q

q

q

Ik heb wel eens dingen gestolen.

q

q

q

q

q

Ik doe mijn best op school.

q

q

q

q

q

Ik bedreig anderen wel eens.

q

q

q

q

q

Ik ben vaak op straat met m’n vrienden.

q

q

q

q

q

Ik heb vaak ruzie op school/ straat.

q

q

q

q

q


16. De volgende uitspraken gaan over jouw ideeën en meningen. Helemaal niet mee eens

Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Weet niet / n.v.t.

Mijn vrienden en klasgenootjes vinden het stom dat ik aan sport doe.

q

q

q

q

q

Mijn ouders en familie vinden het stom dat ik aan sport doe.

q

q

q

q

q


q

q

q

q

q

Als je wordt aangevallen, mag je geweld gebruiken om je te verdedigen.

q

q

q

q

q

Als iemand je uitscheldt, mag je geweld gebruiken om je te verdedigen.

q

q

q

q

q

Ik vind het goed dat meisjes en jongens evenveel mogen/ gelijke rechten hebben.

q

q

q

q

q

Ik keur homoseksualiteit af.

q

q

q

q

q

Veel allochtone Nederlanders passen zich onvoldoende aan.

q

q

q

q

q

Het maakt mij niet uit hoe iemand eruit ziet.

q

q

q

q

q

Als mijn beste vriend(in) zou vertellen dat hij/zij homoseksueel is, zou ik meteen de vriendschap verbreken.

q

q

q

q

q

Ik vind dat je moet trouwen met iemand van hetzelfde geloof.

q

q

q

q

q

Dit is het einde van de vragenlijst. Dank je wel voor je medewerking! Opmerkingen:


147

148


Bijlage III: Vragenlijst trainers (via internet) Wanneer u deze mail ontvangt en geen trainer bent, kunt u deze mail dan a.u.b. doorsturen naar één of meerdere ‘Tijd voor Vechtsport’-trainer(s)?

Beste trainer, In opdracht van de KNKF voert het W.J.H. Mulier Instituut een onderzoek uit naar de betekenis van vechtsport in Nederland. Het onderzoek vindt plaats in het kader van het programma ‘Tijd voor Vechtsport’. We willen u vragen om hiervoor een vragenlijst in te vullen. De vragen gaan over uw eigen achtergrond met vechtsport en uw visie op en ervaringen met training geven aan jonge vechtsporters (van 12-23 jaar). De gegevens zullen anoniem verwerkt worden. Mogelijk hebt u in 2008 of 2009 al een (papieren) vragenlijst in het kader van dit onderzoek ingevuld. Toch verzoeken wij u ook deze vragenlijst in te vullen, omdat de vragenlijst op enkele plaatsen is aangepast en u nu mogelijk anders tegen bepaalde zaken aankijkt. Het invullen duurt maximaal 10 minuten. Lees steeds eerst de vraag goed door en vul daarna het antwoord in. Alvast hartelijk dank voor uw medewerking! W.J.H. Mulier Instituut, centrum voor sociaalwetenschappelijk sportonderzoek Agnes Elling Ester Wisse KNKF, Tijd voor Vechtsport Arien Bosch Milan Somers

Bijlage III: Vragenlijst trainers (via internet)

149

Heeft u een sporttechnische opleiding genoten? Ja, namelijk (graag alleen hoogst voltooide noemen): Nee Welke opleiding(en) heeft u gevolgd binnen ‘Tijd voor Vechtsport’? Meerdere antwoorden mogelijk Verzorgen en begeleiden van vechtsportlessen Traject 1, Pedagogisch en didactisch verantwoord vechtsportonderwijs voor allochtone jongeren Traject 2, Docent Weerbaarheid en Agressieregulatie (DWA) Traject 3, Zelfontwikkeling van de vechtsportdocent in het kader van het sport-zorgproject Geen In welke sport geeft u (het meest) les in het kader van ‘Tijd voor Vechtsport’? Taekwondo

q Judo

Karate

q Worstelen

Thai/kickboksen

q Aikido

Boksen

q Fitness

Anders, nl: Hoe lang heeft u deze sport zelf beoefend? minder dan 1 jaar 1-5 jaar 5-10 jaar langer dan 10 jaar Hoe lang bent u al trainer? minder dan 1 jaar 1-5 jaar 5-10 jaar langer dan 10 jaar Beoefent u de sport zelf nog op wedstrijdniveau? ja nee

150


Bij welk type traject van ‘Tijd voor Vechtsport’ bent u betrokken? Meerdere antwoorden mogelijk participatie preventie zorg weet ik niet Kruis aan in hoeverre u de volgende aspecten belangrijk vindt, op een schaal van 1 tot 10, waarbij 1 staat voor niet of nauwelijks belangrijk en 10 voor heel erg belangrijk. Ik vind het belangrijk dat mijn sporters…

Mate van belang

Weet niet

plezier hebben in de sport.

q

mensen respecteren die anders zijn dan zij.

q

wedstrijden (gaan) draaien.

q

zich aan de regels houden.

q

altijd op tijd komen.

q

goede schoolprestaties leveren.

q

hun eigen mening kunnen geven.

q

discipline tonen.

q

meer zelfvertrouwen ontwikkelen.

q

weerbaarder worden.

q

sociaal vaardiger worden.

q

goede prestaties leveren in de sport.

q

de tegenstander respecteren.

q

leren samenwerken.

q


151

Kruis aan in hoeverre u het eens bent met de volgende uitspraken over uw betrokkenheid bij uw sporters.

152


Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Weet niet

Ik zie mezelf als ‘opvoeder’ van mijn sporters.

q

q

q

q

q

Ik ben erg betrokken bij mijn sporters, ook buiten het sporten om.

q

q

q

q

q

Ik geef iedereen gelijke kansen.

q

q

q

q

q

Ik stel duidelijke regels.

q

q

q

q

q

Ik behandel iedereen gelijk.

q

q

q

q

q

Als trainer ben ik streng.

q

q

q

q

q

Ik ben erg prestatiegericht

q

q

q

q

q

Ik probeer sporters bepaalde normen bij te brengen.

q

q

q

q

q

Ik probeer sporters te helpen bij hun emotionele en sociale ontwikkeling.

q

q

q

q

q

Ik accepteer geen tegenspraak van sporters.

q

q

q

q

q

Ik accepteer niet dat sporters buiten de sportschool geweld gebruiken.

q

q

q

q

q

Wanneer mijn sporters niet gedisciplineerd trainen, krijgen ze straf.

q

q

q

q

q


Kruis aan in hoeverre u het met de volgende uitspraken eens bent over de motieven van uw sporters. De sporters doen aan deze sport omdat…


Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Weet niet

ze zich willen leren verdedigen.

q

q

q

q

q

ze graag wedstrijden willen winnen.

q

q

q

q

q

ze sterker en gespierder willen worden.

q

q

q

q

q


q

q

q

q

q

ze nieuwe vrienden willen maken.

q

q

q

q

q

het gezond is voor hun lichaam.

q

q

q

q

q

ze het leuk vinden.

q

q

q

q

q

ze (beter) willen leren vechten.

q

q

q

q

q

ze zich daarbij helemaal kunnen uitleven.

q

q

q

q

q

ze graag geld willen verdienen met de sport.

q

q

q

q

q

ze moeten van hun ouders/ verzorgers.

q

q

q

q

q


153

Kruis aan in hoeverre u het eens bent met de volgende uitspraken over de invloed van vechtsportbeoefening op uw sporters. Door het beoefenen van deze Helemaal niet sport... mee eens

154

Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Weet niet

krijgen ze respect van anderen (bijv. vrienden).

q

q

q

q

q

denken buitenstaanders dat ze agressief zijn.

q

q

q

q

q

hebben ze meer respect gekregen voor mensen die anders zijn dan zij.

q

q

q

q

q

ontmoeten ze sporters van andere culturen.

q

q

q

q

q

voelen ze zich minder vaak boos.

q

q

q

q

q

worden ze rustiger.

q

q

q

q

q

voelen ze zich veiliger op straat.

q

q

q

q

q

laten ze zich minder makkelijk uitdagen.

q

q

q

q

q

vechten ze vaker op straat.

q

q

q

q

q

voelen ze zich prettiger dan daarvoor.

q

q

q

q

q

hebben ze meer discipline gekregen.

q

q

q

q

q

krijgen ze meer zelfvertrouwen.

q

q

q

q

q

presteren ze ook beter op school/werk.

q

q

q

q

q

leren ze respect te hebben voor iedereen in de sport, ook als mensen niet zo goed zijn.

q

q

q

q

q


Geef aan in hoeverre u het eens bent met de volgende uitspraken over uw sporters. Helemaal niet mee eens

Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Weet niet

Sommige sporters vertonen veel machogedrag.

q

q

q

q

q

Ik stuur wel eens iemand weg, omdat hij/zij ontoelaatbaar gedrag vertoont.

q

q

q

q

q

Sommige van mijn sporters vechten op school of op straat.

q

q

q

q

q

Mijn sporters komen altijd op tijd.

q

q

q

q

q

In de trainingen krijgen sommige sporters wel eens te maken met discriminatie.

q

q

q

q

q

Tijdens wedstrijden krijgen sommige sporters wel eens te maken met discriminatie.

q

q

q

q

q

Op de club is wel eens van elkaar gestolen.

q

q

q

q

q

Op de club is wel eens wat vernield door sporters.

q

q

q

q

q

Sporters praten met mij ook over persoonlijke problemen.

q

q

q

q

q

De meeste sporters vertrouwen mij.

q

q

q

q

q


155

Geef aan in hoeverre u het eens bent met de volgende uitspraken over de betrokkenheid van ouders. Helemaal niet mee eens

Niet mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Weet niet

Ik heb goed contact met de ouders van mijn sporters.

q

q

q

q

q

Ik vind betrokkenheid van de ouders erg belangrijk.

q

q

q

q

q

Ouders vertrouwen mij als sporttrainer van hun kind(eren).

q

q

q

q

q

De ouders van de sporters zijn erg betrokken bij de club.

q

q

q

q

q

Het is makkelijk om het vertrouwen van ouders te winnen.

q

q

q

q

q

De meeste sporters hebben goed contact met hun ouders.

q

q

q

q

q

[alleen diegenen die hebben aangekruist dat ze één of meerdere trainingen volgden] Geef aan in hoeverre u het eens bent met de volgende uitspraken over de gevolgde opleidingen in het kader van ‘Tijd voor Vechtsport’. Door het volgen van de ‘Tijd Helemaal niet voor Vechtsport’-cursussen… mee eens

Mee eens

Helemaal mee eens

Weet niet


q

q

q

q

q


q

q

q

q

q


q

q

q

q

q

zie ik meer rendement van mijn trainingen als het gaat om weerbaarheid.

q

q

q

q

q

Wat is uw leeftijd? jaar Wat is uw geslacht? man

156

Niet mee eens

q vrouw


Welke hoogste algemene opleiding heeft u gevolgd/volgt u? Vmbo, richting Havo Vwo Mbo Hbo Universiteit Anders, namelijk: In welk land bent u geboren? Nederland Marokko Turkije Suriname Anders, nl: In welk land zijn uw ouders geboren? Vader:

Moeder:

Nederland

q Nederland

Marokko

q Marokko

Turkije

q Turkije

Suriname Anders, nl:

q Suriname

q Anders, nl:

Ik voel mezelf: Nederlander Marokkaanse Nederlander Turkse Nederlander Surinaamse Nederlander Marokkaan Turk Surinamer Anders, nl:

Dit is het einde van de vragenlijst. Dank u voor uw medewerking!


157

158


Bijlage IV: Tabelbijlagen Tabel B2.1 Aantal verenigingen en gemiddeld aantal leden verenigingen KNKF programma ‘Tijd voor Vechtsport’, naar tak van sport, peildatum mei 2009.

Tak van vechtsport

Gemiddeld aantal leden per vereniging

Aantal verenigingen

Kickboksen

20

129

Taekwondo

19

108

Fitness/krachtsport

13

244

Boksen

11

95

Aikido

8

68

Karate

7

99

Overig

10

47

Mix van meerdere vechtsporten

11

241

Totaal

99

128

Tabel B3.1 Sportmotieven van KNKF-vechtsporters en sportende scholieren 12-16 jaar en vechtsporttrainers, in procenten. Vechtsporters KNKF Motieven: Ik doe deze sport omdat…

Scholieren die sporten 2

(n=260)

Vechtsporttrainers over hun sporters

(n=325)

(n=94)

ik het leuk vind.

98

97

98

het gezond is voor mijn lichaam.

94

94

88


85

93

80

ik beter wil leren vechten.1

85

60

ik me wil leren verdedigen.1

82

ik graag sterker en gespierder wil worden.

73


69


38

ik graag geld wil verdienen met deze sport.


het moet van mijn ouders/verzorgers. status/opbrengst (schaal).

73

44

44

55

46

36

58

32

28

10

27

29

65

10

9

18

59

43

Alleen gevraagd aan vechtsporters en trainers. Aan de sportende scholieren werden ook een aantal aanvullende motieven voorgelegd: om meer zelfvertrouwen te krijgen (32%), om af te vallen (26%) en omdat het ‘stoer’ zou zijn (25%). Alleen op het item zelfvertrouwen scoorden vechtsportende scholieren (n= 44) beduidend hoger (55%).

1 2

Bijlage IV: Tabelbijlagen

159

Tabel B3.2 Statusgerelateerde sportmotieven van KNKF-vechtsporters en sportende scholieren 12-16 jaar, naar sekse en etniciteit, in procenten.

Jongens

Autochtoon/westerse allochtoon

Meisjes

Niet-westerse allochtoon

vechtsporter

scholier

vechtsporter

scholier

vechtsporter

scholier

vechtsporter

67

56

41

28

48

41

65

49

sterker en gespierder

85

59

45

27

67

43

77

46

wedstrijden winnen

73

72

60

36

54

55

78

55

geld verdienen

39

35

21

20

23

25

39

Schaalmotief status/opbrengst

scholier

afzonderlijke items

41

Tabel B4.1 Psychosociale zelfrapportage van KNKF-vechtsporters en sportende scholieren 12-16 jaar, naar sekse en etniciteit, in procenten.

Jongens


vechtsporter

scholier

vechtsporter

scholier

vechtsporter

scholier

vechtsporter

scholier

96

92

94

86

94

89

96

93

Sportieve competenties 83

75

76

58

76

65

81

78

Prosociaal gedrag

81

92

86

88

83

92

83

Zelfwaardering

160


Meisjes

89

Antisociaal gedrag

35

37

26

17

26

25

32

40

Agressie tolerantie

37

44

31

29

31

36

37

40

Weinig vertrouwen

50

29

41

38

35

28

54

60

Goed contact ouders

89

87

90

84

88

85

90

89

Goed contact vrienden

75

82

88

91

85

86

76

89


Tabel B4.2 Ervaren invloed van beoefende sport, KNKF-vechtsporters en scholieren 12-16 jaar, naar sekse en etniciteit, in procenten.

Jongens


Meisjes


vechtsporter

scholier

vechtsporter

scholier

vechtsporter

scholier

vechtsporter

scholier

Zelfvertrouwen

90

63

89

56

90

58

90

67

Discipline

84

68

77

51

86

60

79

60

Prosociaal

Prettiger

72

50

71

49

77

49

69

52

Veiliger op straat

81

24

77

15

77

19

82

22

Agressieregulatie

58

33

46

28

45

30

60

33

Respect van anderen

68

51

66

51

70

50

66

52

Respect minder goede sporter

92

64

85

65

88

64

91

67

Respect voor ‘ander’

56

42

47

28

53

32

53

50

Ontmoeting etnische ‘ander’

74

56

64

37

66

43

74

63

Agressief imago

18

15

17

6

16

8

19

21

Vaker vechten op straat

13

17

6

1

9

7

12

Antisociaal

17


161

Tabel B4.3 Invloed van duur sportdeelname van KNKF-vechtsporters en sportende scholieren 12-16 jaar, in procenten. Nietsporters

Vechtsporters

(n=119)


Max 2 jaar

> 2 jaar

Max 2 jaar

> 2 jaar

(n=154)

(n=105)

(n= 67)

(n=244)

Motieven Status/opbrengst (schaal)

62

52

33

45

Sterker en gespierder worden

74

70

49

42

Wedstrijden winnen

72

64

33

60

Geld verdienen met deze sport

40

22

17

30

Psychosociale zelfrapportage (schalen) Zelfwaardering

87

96

95

85

91

Sportieve competentie

50

79

84

61

68

Prosociaal gedrag

86

90

90

82

83

Antisociaal gedrag

31

37

25

27

27

Agressie tolerantie

46

39

30

36

36

Ik vertrouw andere mensen niet zo snel

55

56

36

38

32

59

49

33

29

Invloed vechtsport Agressieregulatie (schaal)

162

Veiliger op straat

80

80

23

18

Meer zelfvertrouwen

88

93

60

59

Meer discipline

70

87

56

61

Respect van anderen (schaal)

64

72

47

51


Tabel B5.1 Sociale contacten in en door de sport, KNKF-vechtsporters, in procenten. Totaal (n=260)

Jongens (n=174)

Meisjes (n= 86)

Autochtonen Allochtonen (n=100) (n=157)

Ik doe deze sport omdat een vriendje/vriendinnetje bij deze sport zit.

27

23

35

33

23

Ik doe deze sport omdat ik nieuwe vrienden wil maken.

38

41

33

44

36


18

19

14

19

17


70

66

79

70

70

Tabel B5.2 Etnische integratie, KNKF-vechtsporters en scholieren 12-16 jaar, naar sekse en etniciteit, in procenten.

Jongens

Meisjes



vechtsporter

scholier

vechtsporter

scholier

vechtsporter

scholier

vechtsporter

scholier

Door sportbeoefening ontmoeting etnische ‘ander’.

74

56

64

37

66

43

74

63

Ik heb binnen deze sportgroep vrienden van verschillende culturen.

88

71

82

75

82

68

89

96


163

Tabel B5.3 Etnische identificaties naar etnische achtergrond, KNKF-vechtsporters en scholieren, in procenten.


Totaal

Turkse Nederlander

Andere nietwesterse Nederlander


Autochtone Nederlander

(‘Ik voel me…..’)

Vechtsporters

(n=398)

(n=78)

42

6


15

67

Turkse Nederlander

10

50


2

1

40

Marokkaan

6

26

Turk

8

1

Surinamer

2

Anders

Scholieren

164

(n= 84)

Nederlander

5

(n=18)

15

(n=512)

(n= 44)

Nederlander

78

14


5

52

Turkse Nederlander

1


3

Marokkaan

5

Turk

3

4

(n=26)

12

34

33

(n=152)

22

91

4

1

2

1

33 11

15

72

(n=37)

43

8

(n=367)

98

0

19

4

58

59

Surinamer

1

4

22

Anders

4

4

4


(n=58)

(n=27)

22

3

0

11

1

43

0

Tabel B6.1 Beoordeling trainer, KNKF-vechtsporters en scholieren, 12-16 jaar, in procenten.

Jongens

Meisjes



vechtsporter

scholier

vechtsporter

scholier

vechtsporter

scholier

vechtsporter

scholier

Empatische trainer (schaal)

93

82

95

88

94

84

93

92

Strenge trainer (schaal)

56

43

57

31

54

35

58

53

De trainer behandelt iedereen gelijk (item)

90

82

95

83

91

81

93

93

De trainer stelt duidelijke regels (item)

97

80

99

73

95

74

99

93

De trainer geeft straf wanneer sporters zich niet aan de regels houden (item)

73

63

75

37

73

48

74

63

Tabel B6.2 Invloed van duur sportdeelname van KNKF-vechtsporters en sportende scholieren 12-16 jaar, in procenten. Vechtsporters


Max 2 jaar

> 2 jaar

Max 2 jaar

> 2 jaar

(n=154)

(n=105)

(n= 67)

(n=244)

Empathische trainer

94

93

90

84

Strenge trainer

61

50

32

39

xxxx

165

Tabel B6.3 Effecten opleidingen ‘Tijd voor Vechtsport’, KNKF-trainers, naar opleiding, in procenten (helemaal) mee eens.

Door het volgen van de ‘Tijd voor Vechtsport’-cursussen…

166

Totaal

Introductie

Traject 1

Traject 2

Traject 3

n= 64

n=34

n=52

n=36

n=10


91

91

90

94

100


86

82

89

97

100


70

68

71

86

90

zie ik meer rendement van mijn trainingen als het gaat om weerbaarheid.

72

68

71

83

90



167

168


Beloften van vechtsport

Recommend Documents