BELGIË, EEN SPROOKJE

INFOMAP BELGIË, EEN SPROOKJE 2015-2016

België, een sprookje is een toneelstuk. Het is niet echt. Maar wel uit het echt. België, een sprookje is een sprookje. Een gruwelijk verhaal over de angsten uit het echte leven. België, een sprookje is een verhaal. Op het toneel, in het echt. België, een sprookje is echt. Een sprookje. Op het toneel.

België, een sprookje confronteert ons, zoals de oudste sprookjes deden, met onze angsten. Een gruwelijk verhaal dat ons dwingt om met die angsten om te gaan …

1

Sprookjes van België een infomap bij België, een sprookje Na het meesterlijke Aleksej en het unieke Babel voert HETPALEIS opnieuw een tekst op van Frank Adam. België, een sprookje is een bevreemdende en gruwelijke whodunit die zich afspeelt in de toekomst, aan het einde van België, een zinkend land. Aangezien de Roovers en HETPALEIS al langer de wens koesterden om de handen in elkaar te slaan voor een knaller van een productie, werd Adams tekst op tafel gelegd. Er werd geen seconde langer getwijfeld. Meteen na de eerste lezing was het duidelijk dat België, een sprookje een voorstelling moest worden van de Roovers en HETPALEIS. Zoals de titel aangeeft is het verhaal geschreven als een sprookje: met een klein kind, een donker bos, een slechterik en stereotiepe personages. Maar deze keer is er geen 'happily ever after'. Niks 'en ze leefden nog lang en gelukkig'. Frank Adam schreef zijn theaterstuk in de stijl van de oude, oorspronkelijke sprookjes. Dit waren mondeling overgeleverde verhalen om kinderen bang te maken, gruwelijke verhalen om kinderen (en volwassenen) te confronteren met hun angsten. Mensen hebben nu eenmaal een hang naar gruwel en griezel, dat was vroeger zo en dat is nu nog steeds zo. België, een sprookje confronteert ons met onze eigen angsten. Waar is de kleine Belg bang van? Wat zijn de angsten van België? Er worden verschillende angsten op ons losgelaten, als een nachtmerrie, de ene typisch Belgisch, de andere meer universeel: seriemoordenaars, kinderlokkers, verdwijningen, koningskwesties, zelfmoord, pesten, klimaatveranderingen, nucleaire rampen ... België, een sprookje legt onze angsten bloot, dwingt ons erover te praten en ermee om te gaan. ‘Sprookjes van België’ is een bundeling die informatie biedt om ná de voorstelling mee aan de slag te gaan. Voor de rechercheurs onder jullie die het verhaal graag eerst opfrissen, begint de infomap met een reconstructie. Hoe zat het nu weer juist? Wie heeft wat gedaan en waarom? Vervolgens worden er een paar voorbeelden gegeven van oorspronkelijke sprookjes. Het zal snel duidelijk worden waarom België, een sprookje past bij deze griezelige vertellingen. En tenslotte laten we de angsten van België op je los. Dit derde deel biedt een waaier aan discussiemogelijkheden over verschillende thema’s die in de voorstelling aan bod komen. Elk thema begint met een verwijzing naar de voorstelling of de tekstbrochure, biedt vervolgens bondige informatie en geeft dan enkele stellingen of discussiepunten. Sommige thema’s, zoals bijvoorbeeld ‘zelfmoord’, kunnen erg gevoelig liggen. Daarom beslis jij als begeleider welke thema’s je bespreekt en hoe diep je ergens wil op ingaan. Er wordt in deze infomap bewust nooit een mening geuit over een thema om elke discussie open en persoonlijk te kunnen laten verlopen. ‘Sprookjes van België’ wil een gesprek stimuleren, geen mening opdringen.

2

index 1. België, een reconstructie – Voor de rechercheurs onder ons 1.1. Tijdlijn (de korte versie) 1.2. Situatie (de lange versie) 2. België, een oorspronkelijk sprookje – Voor de fabelfanaten onder ons 3. België, de angsten – Discussiethema’s voor in de klas 3.1. Seriemoordenaars 3.1.1 Informatie A. Wat is een seriemoordenaar? B. Kenmerken van een seriemoordenaar in België, een sprookje C. (Paranormale) ondervragingstechnieken D. Concrete ‘voorbeelden’ – Case studies (Josef Fritzl en Wolfgan Priklopil) 3.1.2 Ter discussie 3.2. (cyber)Pesten 3.2.1. Informatie A. Wat is cyberpesten? B Cijfers en feiten C. Tips tegen cyberpesten D. Zware gevolgen van pesten in de actualiteit 3.2.2. Ter discussie 3.3 Depressie 3.3.1 Informatie A. Wat is depressie? B. Behandeling voor jongeren C. Symptomen D. Getuigenissen 3.3.2. Ter discussie 3.4 Zelfmoord (bij tieners) 3.4.1 Informatie A. Cijfers en feiten B. Hoe plegen mensen zelfmoord? 3.4.2. Ter discussie 3.5. Je privéleven online 3.5.1. Informatie A. Privégegevens B. Cijfers en feiten 3.5.2. Ter discussie 3.6. Kernenergie 3.6.1. Informatie A. Wat is kernenergie? B. Voor- en nadelen C. Kernenergie in België D. Kernrampen 3.6.2. Ter discussie 3.7. Klimaatveranderingen 3.7.1. Informatie 3.7.2. Ter discussie 3.8 Politieke situatie 3.8.1. Informatie A. Wat doet een koning? B. België zonder koningshuis C. België zonder regering 3.8.2. Ter discussie 3.9. Theater – Cultuur 3.9.1. Informatie A. Waarom al dat theater? B. Kinder- en jeugdtheater 3.9.2. Ter discussie

p. 4

p. 8 p. 11 p. 11

p. 17

p. 19

p. 21

p. 23

p. 25

p. 28

p. 30

p. 32

3

1. België, een reconstructie – Voor de rechercheurs onder ons DE MELKBOER: Jij vermoordde Kareltje. Ergens bij de beek, diep in het bos!

1.1. Tijdlijn (de korte versie) ·

·

· ·

· · · · ·

· · ·

De Boswachterszoon is een serie-kindermoordenaar en zijn volgende slachtoffer wordt Kareltje, de buurjongen. Hij heeft reeds een goede band met het kind opgebouwd en zijn vertrouwen gewonnen. Zij spelen regelmatig verstoppertje. Hij vraagt Kareltje zich te verstoppen en pas tevoorschijn te komen als hij hem roept. (In de proloog zien we hoe Kareltje zich schuil houdt in het bos.) De Boswachterszoon pleegt ondertussen een moord op een andere jongen en wordt betrapt door zijn vader, de Boswachter. Zoon vermoordt vader (dit is het schot dat we horen in de proloog) en begraaft het geweer. De Boswachterszoon keert huiswaarts en doet de knuffel van het vermoorde kind bij de andere knuffels in een zak. De Boswachterszoon gaat naar het buurmeisje en vertelt haar dat de Boswachter, die haar beste vriend was, een kindermoordenaar is en dat zij stom was om zijn vriendin te zijn. De Boswachterszoon is ooit door haar afgewezen en was jaloers op de goede band die zij en zijn vader hadden. Dit is zijn wraak. Zij wordt depressiever dan ooit. De Boswachterszoon mompelt pestberichten op het antwoordapparaat van het meisje, waardoor zij zelfmoord pleegt. De Buurman en de Buurvrouw beseffen dat hun zoontje, Kareltje, kwijt is en beginnen in paniek de kelder leeg te pompen: hij zal daar toch niet liggen? De Kolonel en de Melkboer komen op het toneel en onderzoeken de zelfmoord. De Kolonel en de Melkboer ontdekken de verdwijning van Kareltje. Ze komen er uiteindelijk achter dat de Boswachterszoon de moordenaar van de Boswachter is, dat hij een serie-kindermoordenaar is en beschuldigen hem van de moord op Kareltje. De Boswachterszoon ontkent alles en beschuldigt zijn vader en het buurmeisje. De Boswachterszoon roept Kareltje bij zich als bewijs van zijn onschuld. Iedereen gelooft hem en verontschuldigt zich. De Boswachterszoon vermoordt Kareltje. Hij heeft iedereen om de tuin geleid. Hij heeft toneel gespeeld. Alles was een maskerade, een schijnbeweging als afleiding van de waarheid.

4

1.2. Situatie (de lange versie) De Boswachterszoon leeft samen met zijn dominante moeder, de Boswachtersvrouw en afwezige vader, Boswachter Koen. De liefde van en voor zijn moeder is versmachtend en allesomvattend. Zij vormen een eenheid tegen de vader en tegen de buitenwereld. Zij twee tegen de rest. De waarden en normen van de zoon zijn volledig vervaagd en zijn geest wordt pervers. Hij vermoordt kinderen ‘uit liefde’. Hij redt hen van deze verdorven wereld en houdt hun knuffels bij in een vuilniszak als trofeeën. De moeder beschermt hem. Zij begrijpt hem, verdedigt hem en keurt dit misschien zelfs goed. De vader van zijn kant distantieert zich steeds meer van hen. Hij houdt van kinderen, omdat zij eerlijker zijn dan de volwassenen. Ze zitten nog vol dromen en wensen. Ook Kareltje speelt regelmatig met hem. De moeder van Kareltje wil eigenlijk ook heel graag met de Boswachter ‘spelen’. De relatie met haar man, de Buurman, gaat niet goed en ze zoekt heil bij de Boswachter. Het buurmeisje van 17 jaar, de Zelfmoordenares, is een meisje dat de zorgen van de wereld op haar schouders draagt. Ze kan zich niet terugvinden in wat de maatschappij geworden is en krijgt anorexia van de vele zorgen. Ze vindt haar enige plezier in theater en laat kinderen bij haar toneellessen volgen. Ze is van plan om via toneel de kinderen een spiegel voor te houden van wat de maatschappij geworden is. Ook Kareltje ging bij haar toneelspelen. Ze belooft de kinderen dat er een prins zal langskomen om hen “het einde te laten zien”. Met die prins bedoelt ze de Boswachter. Zij en Boswachter waren hechte vrienden en misschien ook een beetje meer … Boswachter Koen speelde mee in haar toneel als de prins van het Oude België en was tegelijk ook in het echt haar prins op het witte paard. De buurvrouw haat dat buurmeisje, die háár zoon én háár minnaar helemaal inpalmt met dat toneel. De buurman haat de boswachter. De Boswachterszoon is ook verliefd op het buurmeisje, maar zij moet van hem niet weten. Zijn liefde voor haar wordt een obsessie en hij is jaloers op de goede band tussen haar en zijn vader, die fungeert als ‘haar prins’ in haar toneel. Zijn vader staat in de weg. Tijdens een van zijn moorden wordt de Boswachterszoon betrapt door zijn vader. De Boswachterszoon schiet zijn vader in het bos neer en begraaft zijn geweer in een zak in de grond. De buurman en de buurvrouw horen vanuit hun huisje dit schot. Hij wisselt van kleren met zijn vader. Daarna geeft hij het lijk een gif, waardoor zijn hele lichaam implodeert en begraaft de resten (zoals een stukje tand). De Boswachterszoon speelt ook verstoppertje met Kareltje. De jongen houdt zich de hele tijd ergens schuil, een knuffel in zijn hand. Uit die knuffel klinkt de stem van zijn moeder. Hij roept tegen de knuffel, tegen zijn moeder. Hij moet niets van haar weten. Zijn ouders maken toch alleen maar ruzie. Hij laat zijn knuffel vallen en loopt weg. Hij verstopt zich ergens in het bos en wacht op de Boswachterszoon, zijn beste vriend. Die Boswachterszoon kopieert en perverteert ondertussen de persoonlijkheid van zijn vader. Naast zijn kleren, neemt hij ook het concept van‚ de ‘prins’ over en doet er zijn psychopathische ding mee.

5

Hij gaat naar het buurmeisje als ‘de nieuwe prins’. Hij beschuldigt zijn vader bij het meisje en breekt zo haar hart. Ze is eenzaam zonder de Boswachter en kan de beschuldigingen niet begrijpen. Ze wordt nog depressiever. Hij drijft het meisje tot zelfmoord en leent haar zijn camera, wetende dat ze van toneel en drama houdt en dat ze dit zal filmen. De zoon spreekt hatelijke berichten in op haar antwoordapparaat en duwt haar zo de dood in. Ondertussen stuurt hij zichzelf sms’en uit zijn vaders naam om te doen geloven dat zijn vader nog leeft. En ook wel uit perversiteit omdat hij zo zijn liefde voor zijn moeder kan uitdrukken.

Hoe komt dit alles aan het licht? De kolonel en de melkboer onderzoeken de zelfmoord. Blijkbaar plegen er de laatste tijd veel jonge mensen zelfmoord nadat ze een boodschap van een onbekende hebben gekregen. Zij willen het fijne ervan weten. Ze komen terecht bij haar buren, de boswachtersfamilie, en krijgen het zelfmoordfilmpje te zien. De zoon spoelt wel regelmatig het filmpje door alsof er dingen opstaan die niet gezien mogen worden. Beide heren ontvangen een paranormale boodschap: de melkboer krijgt de woorden van de zelfmoordenares door die niet op het filmpje te horen waren, namelijk ‘waar ging de prins in mijn prins heen?’ Ze vroeg zich met deze woorden af waar het goede in haar Boswachter gebleven is, waarom hij zo slecht blijkt te zijn. De melkboer en de kolonel gaan verder met hun onderzoek en komen bij de Buurman en Buurvrouw. De Buurman blijkt veel te mompelen waardoor hij zichzelf verdacht maakt. Zou hij iets hebben ingesproken op het antwoordapparaat van het meisje? Terwijl hij het water uit zijn kelder pompt, vertelt hij de onderzoekers dat het meisje zich met toneel bezig hield. Zijn vrouw komt erbij staan en samen steken ze van wal tegen het verderfelijke toneel waar het meisje zich mee bezig hield en tegen die vervelende kinderen die bij haar op bezoek gingen. De buurvrouw vertelt de heren dat er een prins was die mee deed in het toneel en die de kinderen zou laten zien “hoe het afloopt”. Zij denken dat het wel eens over de echte prins van België zou kunnen gaan, die aan zijn dood ontsnapt zou zijn. Met moeite en schaamte geven ze toe dat zij een kind hebben en dat ze het kwijt zijn. Zou die prins er iets mee te maken hebben? Ze zijn hun kelder aan het leegpompen omdat ze vrezen dat hij er misschien in verdronken is, maar ze hebben hem niet gevonden. Ze vertellen dat hun zoontje goed bevriend was met Boswachter Koen, wat hem meteen tot hoofdverdachte van deze verdwijningszaak maakt. Opnieuw trekken de Melkboer en de Kolonel zich even terug om alles te overlopen, te pendelen en de melk te lezen. De pendel leidt hen naar de knuffel van Kareltje. Ze gaan opnieuw naar de boswachtersfamilie. De Boswachtersvrouw begroet hen vriendelijk en laat terloops vallen dat haar man een geweer heeft. Ze vragen haar of ze iets weet van de verdwijning van Kareltje. Ze maakt haar man verdacht door te zeggen wat voor een kindervriend hij is. Ze zegt dat hij verstoppertje speelt met de kinderen. De Boswachterszoon komt erbij en heeft een vuilniszak in zijn hand. Hij zegt dat hij die zak in zijn vaders materiaalhok heeft gevonden. De onderzoekers nemen de zak ongeopend aan. Als ze het filmpje opnieuw willen bekijken, blijkt dat kapot. Ze vragen de zoon en zijn moeder of zij weten wie de prins van het meisje was. De zoon begint ook over de echte prins van België en over zijn executie. Hij beschrijft nauwkeurig hoe die executie in zijn werk ging en gaat er helemaal in op. In feite beschrijft hij daar hoe hij zijn vader vermoordde. Dit doet de onderzoekers 6

beseffen dat er meer aan de hand is. Ze vragen of de zoon niet toevallig al die chemische spullen om dat zuur te maken in huis heeft liggen. De moeder verdedigt haar zoon door te zeggen dat hij dat allemaal geleerd heeft van zijn vader. De Melkboer en de Kolonel beginnen door te krijgen dat moeder en zoon een toneel aan het opzetten zijn. Dat ze hen willen misleiden. Als ze zich weer terugtrekken om na te denken, krijgt de melkboer een paranormale boodschap door over een geweer. Ze graven op een plek in het woud een zak op met daarin het jachtgeweer. Elk met een vuilzak in de hand, de ene nog steeds gesloten, de andere met het geweer, ondervragen ze opnieuw de Buurman en zijn vrouw. Ze vragen of ze niet een schot gehoord hebben? En of ze iets willen identificeren, maar ze zeggen niet wat. Hun vragen maken het koppel zenuwachtig en ze beginnen te vertellen, te ratelen. Over hoe ze hun kind totaal niet begrijpen en over hoe ze op scheiden stonden. En over hoe ze ruzie maakten over bij wie Kareltje best blijft. De verwijten vliegen rond hun oren en de buurman vertelt over de affaire van zijn vrouw met de Boswachter. Zij geeft het toe en vertelt ook dat het Buurmeisje roet in het eten gooide en haar minnaar én haar zoon helemaal inpakte. De Melkboer en de Kolonel vragen om het geweer te identificeren. Het koppel vertelt hen dat Boswachter Koen geen geweer had en dat dit het geweer van de zoon is. De onderzoekers trekken zich nogmaals terug en via de pendel vinden ze iets in de grond: de resten van de Boswachter. Ze scheppen die resten in hun melkbus. Hiermee gaan ze naar de boswachtersfamilie. Ze handboeien de Boswachterszoon aan de haag. Zijn moeder panikeert. De heren vertellen dat de resten van de Boswachter in de melkbus zitten. De melkboer dreigt ermee de vingers van de zoon af te scheren als hij nu niet snel alles opbiecht. De zoon roept luid: “Kareltje!” De Buurman en de Buurvrouw horen de commotie en komen toegesneld. De Melkboer wil opnieuw ‘scheren’. De zoon roept ter afleiding dat hij weet wie de prins is. En dat hij weet welk gevaar Kareltje loopt. Ze maken hem los. De zoon begint aan een reconstructie, te gedetailleerd. Hij gaat er volledig in op. Hij vertelt dat er een moordenaar in het bos rondloopt die kinderen ‘doodknuffelt’ nadat ze eerst een rijmpje samen opzeggen. Hij zegt dat die moordenaar zijn vader is en dat de Zelfmoordenares dit ontdekte en hem vermoordde. Maar de Melkboer en de Kolonel hebben hem door: de Melkboer vertelt dat de Boswachter inderdaad een kindervriend was, maar geen moordenaar. Hij zegt dat de vader op een dag getuige was van zo’n kindermoord …Hij vertelt het hele verhaal. De melkboer vertelt daar wat er werkelijk gebeurd is. Plots staat Kareltje voor hun neus. Hij omhelst de zoon en verontschuldigt zich omdat hij toch uit zijn verstopplaats is gekomen. De omstaanders verontschuldigen zich bij de zoon. Het was dan toch gewoon verstoppertje en de zoon sprak de waarheid. Iedereen af. Tevreden. Happy end. Maar dan zien we Kareltje in het bos het versje opzeggen. Samen met de zoon. Hij knuffelt de knuffel. En verdrinkt de jongen. Er is geen catharsis. De moordenaar wint. 7

2. België, een oorspronkelijk sprookje – Voor de fabelfanaten onder ons DE BOSWACHTERSZOON : …Iedereen zal denken dat de pijn in je strottenhoofd, de bloeduitstorting in je hals, het inademen van water, het verdrinken van je longen, het langzaam zinken van je hart – dat je al die nare dingen die jij je zo goed herinnert alleen maar als een donker sprookje hebt gefantaseerd. De verhalen over Assepoester, Doornroosje, Sneeuwwitje en hun medesprookjesfiguren kennen we natuurlijk allemaal. De originele sprookjes – die vaak al honderden jaren oud zijn – komen echter niet altijd helemaal overeen met de vrolijke Disneyfilms. Ze waren bedoeld om kinderen te confronteren met de angsten van de wereld. Een harde les in opgroeien. De gebroeders Grimm waren één van de eersten die deze mondeling overgeleverde ‘fantasy’ verhalen opschreven. Hun versie is gruwelijker dan de moderne versies, maar ze waren nog veel braver dan de oorspronkelijke sprookjes. Meer informatie over deze gruwelijke sprookjes kan je onder meer vinden in de boeken van Marita de Sterck (Vuil Vel, Bloei, Liefde en Lef …) en op de website van FARO – Vlaams Steunpunt voor Cultureel Erfgoed (faronet.be: typ gewoon ‘sprookjes’ bij de zoekfunctie en je vindt een schat aan lesmateriaal, infodagen, boeken …)

Rapunzel In het sprookje van de gebroeders Grimm brengt de heks Rapunzel naar een afgelegen moeras als ze ontdekt dat de prins langs is geweest. De volgende keer dat de prins Rapunzels toren bezoekt, staat hij oog in oog met de heks die hem uit het raam gooit. Hij landt op de doornstruiken onderaan de toren en wordt blind. Na twee jaar in het bos te hebben rondgedwaald, hoort hij de stem van zijn geliefde Rapunzel, die ondertussen moeder is geworden van een tweeling. Rapunzels tranen genezen de ogen van de prins en hij neemt haar mee terug naar zijn koninkrijk. In een oudere versie verkracht de prins Rapunzel in de toren en valt ze zwanger naar beneden.

Assepoester Dit sprookje werd eveneens opgeschreven door de gebroeders Grimm, die blijkbaar net zo’n hekel hadden aan de twee gemene stiefzussen als de gemiddelde sprookjeslezer. Om het muiltje van Assepoester te laten passen, snijdt de stiefmoeder de teen van de ene en de hiel van de andere stiefzus af. Helaas zonder resultaat, want Assepoester wordt de bruid. Op haar bruiloft pikken haar duiven de ogen van de stiefzussen uit, die hun verdere jaren als blinde bedelaarsters moeten overleven.

Sneeuwwitje In de eerste versies van dit sprookje eet de boze koningin het hart dat de jager haar brengt op, in de overtuiging dat het hart van Sneeuwwitje is. In sommige versies eet ze ook de lever en de longen op. Ze moet meerdere pogingen ondernemen om Sneeuwwitje uit te schakelen. Ze maakt een jurk die zo strak zit dat Sneeuwwitje geen adem meer krijgt en geeft haar een vergiftigde kam. Maar beide keren wordt Sneeuwwitje gered door de dwergen. Wanneer Sneeuwwitje uiteindelijk haar happy end krijgt, moet de koningin op haar bruiloft in gloeiend hete schoenen dansen totdat ze sterft.

8

Roodkapje De Franse auteur Charles Perrault schreef dit sprookje al neer in de 17e eeuw, nog voor de gebroeders Grimm dit deden. In zijn versie worden Roodkapje en haar grootmoeder niet door de jager gered. Onderweg naar haar grootmoeder misleidt de wolf Roodkapje en eet haar op, zonder dat er iemand haar komt redden. Had ze maar geen aanwijzingen van een vreemde moeten aannemen, vond Perrault.

Doornroosje Ook dit verhaal kent een versie van Perrault. Doornroosje valt in slaap door een vlasnaald in haar nagel. Maar ze wordt niet wakker gekust door een stoere prins… Een getrouwde koning klimt naar binnen via haar raam en verkracht haar in haar slaap. Negen maanden later bevalt Doornroosje, nog steeds diep in slaap, van twee kinderen. De feeën leggen de kinderen aan haar borst zodat ze kunnen drinken. Een van de kindjes zuigt per ongeluk aan haar vinger, waardoor de vlasnaald eruit schiet en Doornroosje ontwaakt. De koningin is woedend als ze achter de daad van haar koning komt, en wil Doornroosje en haar twee kinderen uit de weg ruimen. Ze beveelt de kok om de twee kinderen als maaltijd aan haar man voor te zetten, maar die kookt in plaats daarvan twee geitjes. Vervolgens nodigt ze Doornroosje uit zodat ze de prinses in het vuur kan werpen, maar de koning kan haar net redden en werpt de koningin in haar eigen val. Aangezien hij daardoor een nieuwe koningin nodig heeft, beslist hij maar om met Doornroosje te trouwen.

Repelsteeltje Mademoiselle L’Héritier, die het origineel sprookje schreef, was niet tevreden met de manier waarop haar verhaal eindigde. Repelsteeltje loopt oorspronkelijk weg nadat de koningin hem te slim af was geweest en zijn naam had geraden, waardoor hij haar eerstgeboren kind niet kreeg. In de latere versie stampt hij met zijn rechtervoet op de grond, grijpt zijn linkerbeen vast en scheurt hij zichzelf in tweeën. Niet zo aangenaam voor Repelsteeltje én voor de koningin … 9

De kleine Zeemeermin Hans Christian Andersen schreef dit sprookje in de 19e eeuw. Elke meermin mag vanaf haar vijftiende verjaardag naar de oppervlakte zwemmen om de bovenwereld te bekijken. De kleine zeemeermin wordt verliefd op de prins die ze op een schip ziet. Een storm doet het schip zinken en ze redt de prins door hem naar een strand te brengen. Terug in het water, blijft ze naar hem verlangen. Ze wil graag een ziel hebben zoals de mensen, want degenen met een ziel veranderen na hun dood niet in zeeschuim, maar hebben het eeuwige leven in de hemel. Ze vraagt raad aan de zeeheks, die haar benen belooft in ruil voor haar vermogen om te spreken. Als de prins met haar trouwt, zal ze een ziel krijgen. Zo niet, zal ze sterven en tot zeeschuim vergaan. De heks snijdt haar tong uit en de meermin vertrekt naar het land. Elke stap die ze zet, doet echter enorm veel pijn. De prins voelt zich tot haar aangetrokken, maar is verliefd op de vrouw die hem op het strand vond en hem naar huis hielp. In een van de buurlanden vindt hij haar terug en besluit met haar te trouwen. De zussen van de zeemeermin bezoeken haar. Ze sneden hun haar af in ruil voor een oplossing van de zeeheks. De meermin krijgt een mes waarmee ze de prins moet vermoorden zodat ze terug een zeemeermin kan worden in plaats van in schuim te veranderen. Ze krijgt dit niet over haar hart en stort zichzelf in zee. Toch sterft ze niet. Ze wordt een dochter van de lucht en moet 300 jaar lang goede daden verrichten om een ziel te krijgen. Voor elk goed kind dat ze vindt mag ze een jaar aftrekken, maar voor elk slecht kind waarom ze moeten huilen krijgt ze er een jaar bij.

10

3. België, de angsten – Discussiethema’s voor in de klas 3.1. Seriemoordenaars BOSWACHTERSVROUW : Ze begonnen met de tenen. Naar het schijnt. MELKBOER : Wie? BOSWACHTERSVROUW : Daarna de vingers. BOSWACHTERSZOON : Moeke… BOSWACHTERSVROUW : Wenkbrauwen, wimpers… DE KOLONEL : Mevrouw… BOSWACHTERSVROUW : Nagels en dan uiteindelijk de tong en de oogballen. BOSWACHTERSZOON : Moeke, nee… BOSWACHTERSVROUW : De prins heeft niet geschreeuwd. Toen ze alles uitrukten. BOSWACHTERSZOON : Neenee, moeke! Nee! Waar haal jij zulke dingen toch? BOSWACHTERSVROUW : Hij zei niets… BOSWACHTERSZOON : Het is allemaal heel erg menselijk verlopen naar het schijnt. BOSWACHTERSVROUW : Hij gaf geen kik.

3.1.1. Informatie A. Wat is een seriemoordenaar? (uit: Wikipedia)

“Een seriemoordenaar is iemand die in relatief korte tijd een reeks moorden pleegt. Volgens een definitie aangenomen op een symposium van de FBI uit 2005 is het een moordenaar die twee of meer slachtoffers maakt in verschillende, verder niet-gerelateerde misdrijven. Een seriemoordenaar onderscheidt zich hierin van de massamoordenaar (wiens misdrijven wel gerelateerd zijn) en van de ‘spreekiller’ (waarbij vanwege het ontbreken van tijd tussen de verschillende moorden vaak niet van verschillende misdrijven gesproken wordt). Meestal pleegt een seriemoordenaar zijn moorden op vergelijkbare wijze, vaak betreft het lustmoorden. Doorgaans hebben seriemoordenaars een seksuele stoornis en een negatief zelfbeeld, veelal hebben seriemoordenaars sadistische karaktertrekken. Seriemoordenaars neigen ernaar onbekenden van het andere geslacht, maar van hetzelfde ras om te brengen. De daadwerkelijke moord is vaak de climax van een heel proces dat zij met elke moord opnieuw doormaken. Sommige seriemoordenaars keren terug naar de plaats delict, of de plek waar zij de stoffelijke resten van hun slachtoffer hebben achtergelaten. Meer dan eens eigenen seriemoordenaars zich persoonlijke bezittingen van het slachtoffer toe; het terugkeren naar de plaats delict of het in de nabijheid houden van het slachtoffer anderszins, alsmede het zich toe-eigenen van persoonlijke bezittingen zijn alle middelen om 'ultieme macht' over het slachtoffer te hebben, iets wat vaak het hogere doel van seriemoordenaars is gebleken. De meest verregaande vorm van deze ultieme macht uitoefenen uit zich in kannibalisme, waar bijvoorbeeld Jeffrey Dahmer zich schuldig aan maakte. Naarmate seriemoordenaars meer slachtoffers maken worden zij vaak onvoorzichtiger, de moorden volgen elkaar sneller op en de seriemoordenaar getroost zich minder moeite het stoffelijk overschot te verbergen. De

11

seriemoordenaars die de meeste slachtoffers maken hebben vaak een bovengemiddelde intelligentie. Veel seriemoordenaars hebben, evenals andere misdadigers, hun eigen ‘handtekening’ of ‘signatuur’. De MO (modus operandi) wordt vaak gezien als het ‘handschrift’ van de dader, of de signatuur. Dit zijn echter twee onafhankelijke begrippen. De MO is wat de dader doet om zijn daad te plegen en kan veranderen. De signatuur is wat de dader moet doen om aan zijn lustgevoelens te voldoen. De MO kan veranderen omdat een dader met elke moord leert hoe hij het beter kan doen. Ook is het mogelijk dat op de plaats van de misdaad geïmproviseerd moet worden. Hoe subtiel het verschil kan zijn tussen MO en signatuur blijkt uit de volgende voorbeelden: Een bankrover die gijzelaars dwingt zich uit te kleden en te poseren in obscene houdingen terwijl hij foto's neemt, laat duidelijk zijn signatuur achter. Voor de overval is het niet nodig om de foto's te nemen. Het verlengt alleen zijn verblijf in de bank. Het laten uitkleden van gijzelaars is iets wat hij moet doen om voldoening uit het misdrijf te halen. Een bankrover die gijzelaars dwingt zich uit te kleden in de hoop dat zij zich zo schamen en op elkaar letten dat identificatie van de dader bemoeilijkt wordt, is bezig met MO. Het laten uitkleden van gijzelaars hoort bij zijn plan om het misdrijf te laten slagen. Er bestaat het gevaar van stereotypering van seriemoordenaars. Zo worden Jeffrey Dahmer en Ted Bundy vaak als stereotype seriemoordenaars aangemerkt. Hoewel bij beiden waarschijnlijk 'afwijzing' heeft geleid tot hun daden, verschillen zij echter wezenlijk van elkaar. Seriemoordenaars zijn doorgaans van het mannelijke geslacht, maar er is ook een aantal vrouwelijke seriemoordenaars, veelal zogenaamde 'black widows' die systematisch hun partners/echtgenoten vermoordden.”

Seriemoordenaars in België · · · · · · ·

Michel Bellen (Wurger van Linkeroever) Marc Dutroux (Beest van België) Ronald Janssen Michel Lelièvre Andras Pandy (Vader Blauwbaard) Staf Van Eyken (Vampier van Muizen) 'Slachter van Bergen' (onopgelost)

B. Kenmerken van een seriemoordenaar in België, een sprookje Tijdens de repetities borrelen er gesprekken op over de ‘grote’ seriemoordenaars en hun rechtszaken. We duiken met zijn allen in de hoofden van psychopaten en leren hun motieven kennen. Maar leren we ze ook begrijpen? Het is een vies pad dat we hiermee bewandelen. En alhoewel er in België, een sprookje geen sprake is van pedofilie, zijn er vele kenmerken gehaald uit dat soort misdaadzaken. Ronald Janssen, Marc Dutroux, Wolfgang Priklopil, Andras Pandy, Josef Fritzl … allemaal passeren ze de revue. Allemaal spelen ze een rol in het toneelstuk dat ‘België’ heet

12

Motieven en kenmerken van deze seriemoordenaars zijn ‘ter inspiratie’ gebruikt voor personages en verhaallijnen: De zoon en de moeder gaan (te) hard op in het beschrijven van de moord op de Prins, omdat ze eigenlijk aan het beschrijven zijn hoe ze de Boswachter hebben omgebracht. Ook in de reconstructie van de moord op de kinderen, waarin ze zogezegd nadoen wat de Boswachter met de kinderen doet, gaan ze heel ver en nauwgezet. Ronald Janssen, de lieve buurman met het vriendelijke gezicht, verraadt zich wanneer hij te hard opgaat in een reconstructie en de bewondering voor zijn eigen daden niet meer kan wegsteken … De moord op de prins (en op de Boswachter) gebeurt door het oplossen van het lichaam met een chemische pil. De zoon beschrijft dit bijna met bewondering. Andras en Agnes Pandy hebben hun eigen familie, zelfs hun eigen moeder/vrouw, in stukken gekapt en opgelost in een bijtend zuur. Agnes vertelt deze gruwelijkheden tot in de kleinste details aan de politie terwijl ze met smaak een broodje naar binnen werkt. Wanneer Kareltje terugkomt, geeft hij meteen een kus aan de Boswachterszoon, zijn moordenaar. Dutroux kreeg bij de bevrijding van Sabine en Laetitia een kus van Sabine, omdat ze zo verward en blij waren bij hun bevrijding. Dutroux was de eerste die ze op dat moment zagen en hij had hen altijd gezegd dat het dankzij hem was dat ze nog leefden. Priklopol heeft Natascha Kampusch zo in zijn macht, dat ze hem niet durft verraden. De Boswachterszoon en zijn moeder hebben een heel intense relatie. De vaderfiguur is vaak afwezig en blijkt een ‘zwak’ karakter te hebben. Bij psychopaten zien we vaak een sterke band met een dominante moederfiguur en een afwezige of zwakke vaderfiguur.

C. (paranormale) Ondervragingstechnieken De melkboer en de kolonel hebben beiden een kind verloren en doen soms denken aan de vaders van An en Eefje, of natuurlijk ook aan al die andere vaders. Gedreven door een onstuitbare drang om te vechten voor rechtvaardigheid, onderzoeken zij de zelfmoord en de verdwijning. Alsof het hun eigen verdriet en gemis een beetje zou verlichten. De ondervragingstechnieken van deze twee zijn speurwerk van de bovenste plank: als de meest gewiekste rechercheurs drijven ze de getuigen tot bekennen. ‘Good cop, bad cop’, ‘reversed psychology’ … geen techniek blijft onaangeroerd. Ze praten steeds de ondervraagden naar de mond om hen te doen bekennen. Zo maken ze bijvoorbeeld kinderen zwart om de Buurman en de Buurvrouw te doen toegeven dat ze een kind hebben en dat kwijt zijn.

13

Beide ondervragers maken eveneens gebruik van een paranormale gave: de kolonel pendelt, de melkboer leest de melk. Ook in het echte leven zijn er mensen die bij verdwijningszaken de hulp inroepen van paragnosten. Er zijn geen bewijzen dat dit paranormaal speurwerk iets oplevert. Het geeft de mensen wel hoop. Al is het valse hoop.

D. Concrete ‘voorbeelden’ – Case studies Josef Fritzl (uit de documentaire: Josef Fritzl, story of a monster (2010), te vinden op o.a. YouTube en Netflix)

De Oostenrijkse Josef Fritzl verdeelt de wereld in ‘sterke’ en ‘zwakke’ mensen. Heel typisch is dat zijn moeder een sterke vrouw is en zijn vader afwezig. In de praktijk is Josef op tienerleeftijd reeds echtgenoot en zoon tegelijk. Hij houdt ontzettend veel van haar. Later kiest hij een ‘zwakke’ echtgenote, zodat hij haar constant de baas kan. Hij domineert haar. Zij blijft bij hem uit angst voor zichzelf en voor hun kinderen. Voor de buitenwereld schijnen zij een prefect normaal koppel. Hun vrienden vinden haar zelfs een ‘sterke’ vrouw. Hij randt echter twee vrouwen aan en zit daar kort voor in de gevangenis. Nadien vergrijpt hij zich aan zijn dochter. Elisabeth wordt vanaf haar 11 jaar door hem misbruikt. In haar tienerjaren begint zij te rebelleren: ze neemt drugs en trekt erop uit met ongure types. Ze blijft regelmatig lang weg van huis. In 1984, als zij 18 jaar is, sluit hij haar op in een verborgen ruimte in de kelder. Hij overtuigt zichzelf ervan dat hij dit doet om haar te beschermen tegen de slechte buitenwereld. Tegen die buitenwereld en tegen de rest van het gezin zegt hij dat ze is weggelopen naar een sekte. Pas 24 jaar later wordt zij bevrijd. In die tijd verwekt Fritzl 7 kinderen bij haar. Drie daarvan legt hij als vondeling aan zijn eigen deur, met een briefje erbij van Elisabeth dat ze niet voor hen kan zorgen. De drie kinderen zijn ten huize Fritzl opgevoed als zijn kleinkinderen. De twee oudste kinderen blijven bij Elisabeth in de kelder. De jongste sterft en wordt door Fritzl in het geheim ‘weggewerkt’. Ondertussen verhuurt Fritzl een deel van zijn huis aan gasten. Meer dan 100 mensen huren er in al die jaren een kamer. Niemand heeft iets gemerkt. Als één van de ‘ondergrondse’ kinderen ernstig ziek wordt en naar het ziekenhuis word gebracht, komt alles aan het licht. Quotes van Fritzl: -

“Ik heb altijd fatsoen en goed gedrag belangrijk gevonden.” “Ik moest iets doen, want ze ging om met duistere types. Ik moest haar een plek geven die veilig was voor de buitenwereld.” “Ik wist dat ze het niet leuk vond, maar de drang om eindelijk van de verboden vrucht te proeven was te sterk.” “De kelder was mijn koninkrijk en van mij alleen.”

14

Wolfgang Priklopil (uit de documentaire: Natascha Kampusch 3096 dagen in kelder, te vinden op YouTube) (Uit het boek van Natascha Kampusch: De diefstal van mijn jeugd)

Priklopil is geen seriemoordenaar, maar hij vertoont wel gelijkaardige karakteristieken. Hij is een gestoord persoon die zijn slachtoffer op een gruwelijke manier in zijn macht had. De emotionele band die een slachtoffer voor de dader kan beginnen voelen, heet ‘Stockholmsyndroom’. Dit syndroom kan ontstaan in een situatie waarin de dader een absolute controle heeft over zijn slachtoffer en tegelijk dat slachtoffer voorziet van basisbehoeften zoals eten. In Oostenrijk wordt in 1998 de toen 10-jarige Natascha Kampusch ontvoerd door Wolfgang Priklopil. En ook zij wordt jarenlang gevangen gehouden in een ondergrondse geheime kelder, een ruimte van 5 m2. Hij heeft haar nooit seksueel misbruikt, maar domineert haar fysisch en psychisch. In 2006 weet zij te ontsnappen. Meteen daarna werpt Priklopil zich onder een trein. Proklopil wordt door zijn omgeving omschreven als een introverte en verlegen man, die netheid en hygiëne hoog in het vaandel draagt. Hij is een zuinige man, correct, betrouwbaar en hoffelijk. Na de dood van zijn vader, wordt de band met zijn moeder nog versterkt. Hij heeft geen vriendin omdat de eisen die hij stelt te hoog zijn. Natascha beschrijft hem als een extreme controlefreak: hij bepaalt wat ze eet, wanneer en hoeveel. Hij bepaalt of en wanneer ze hem mag aankijken. Hij bepaalt wanneer ze, na vele jaren, heel even in zijn huis mag om hem te helpen bij het huishouden. Ze mag echter nergens met haar vingers aankomen, want dat is vuil. Ze mag niet huilen, want het zoutzuur van haar tranen zou de tegels in haar cel kunnen aantasten. En dit terwijl in die kleine vochtige ruimte de schimmel op de muren staat … Natascha heeft dit kunnen overleven omdat ze – zo zegt ze zelf – hem heeft leren ‘vergeven’. Ze krijgt medelijden met hem omdat hij ‘ziek’ is. Ze kiest ervoor om hem meteen na elke vernedering of mishandeling te vergeven. Nadien wordt zij belaagd door de pers en benaderd als een soort filmster. Er wordt meermaals gealludeerd op sm en kinderporno, terwijl zij nooit seksueel is misbruikt. Natascha zegt zich meer door de pers misbruikt te voelen dan door Priklopil. Quotes van Kampusch: -

-

“Wat ik van het leven heb geleerd, is dat niemand onfeilbaar is. Iedereen kan in een positie terechtkomen waarin hij de controle over zijn leven verliest. Dat geldt voor mijn ontvoerder, dat geldt voor mij. Ik ben ontvoerd, maar ik ben altijd meester over mijn gedachten gebleven. Bij de dader zijn een paar stoppen doorgeslagen. Hij had geen zeggenschap meer over zijn leven. Anders zou hij niet gedaan hebben wat hij deed.” “Mensen houden van gruwelverhalen. Ze maken het nog gruwelijker, woester en walgelijker omdat ze graag overdrijven. De mensen zullen mij nooit als een normaal persoon kunnen behandelen omdat ik mij heb laten vernederen. Ik moest maar terug gaan naar de poel des verderf. Ik zou willen dat de mensen ooit normaal kunnen doen tegen mij.”

15

3.1.2. Ter discussie · · · · · ·

Seriemoordenaars zijn altijd geestesziek. De doodstraf is de enige juiste straf voor seriemoordenaars. Met de juiste begeleiding kunnen seriemoordenaars genezen. Seriemoordenaars kunnen niet oprecht spijt hebben. Ik geloof in paranormale hulp bij misdrijven. Ik begrijp dat mensen paranormale hulp zoeken bij sommige zaken.

16

3.2. (cyber)Pesten BOSWACHTERSZOON : Nu komt de telefoon! Stil!... BOSWACHTERSVROUW : Ja, op een gegeven moment… BOSWACHTERSZOON : Ring!

3.2.1. Informatie A. Wat is cyberpesten? Cyberpesten is een vorm van pesten waarbij pesters herhaaldelijk gebruik maken van elektronische media zoals internet of mobiele telefonie om iemand kwetsend materiaal toe te zenden of door kwetsende dingen over iemand te verspreiden met de bedoeling op die manier macht over de persoon uit te oefenen. Cyberpesten vindt plaats wanneer iemand iemand anders kwelt, bedreigt, lastig valt, vernedert of in verlegenheid brengt door gebruik te maken van digitale technieken.

B. Cijfers en feiten (uit verschillende internetbronnen op maandag 1.02.16) ·

Kinderen vanaf 9 jaar voelen zich bedreigd door blogs, websites, sms-tekstberichtjes.

Qing Li, een onderzoeker uit Australië, beschrijft het voorbeeld van een meisje van 9 jaar in Australië dat zeer pornografisch getinte e-mails ontving. Haar ouders waren overtuigd dat er een volwassen perverse man achter zat en dienden klacht in bij de politie. Toen de politie een onderzoek instelde bleken de pornografische mails te komen van een klasgenootje. · · · · · · ·

·

De helft van de cyberpesters zit op dezelfde school als hun slachtoffers. 70% van de gepeste jongeren geeft aan offline en online door dezelfde persoon te worden gepest. 2 op 3 van de jongeren zijn bekend met de dader. In 2014 werd 11% van de Vlaamse jongeren tussen 15 en 18 jaar geconfronteerd met cyberpesten, tegenover 3% in Nederland. 8% van de Vlaamse jongeren tussen de 15 en 25 jaar geeft toe al eens online gepest te zijn. Dat komt overeen met 400 000 jongeren. Het percentage jongeren dat gepest wordt is de laatste jaren afgenomen. In 2001 was dit nog 10%, in 2013 nog maar 6,9%. Met de leeftijd neemt het aantal pesters toe, maar wordt het aantal gepeste jongeren juist kleiner. Dat kan betekenen dat jongeren het slachtoffer worden van een groep of dat ze niet meer durven toegeven dat ze gepest worden. Jongeren die het slachtoffer zijn van cyberpesten vertonen meer symptomen van depressiviteit.

C. Tips tegen cyberpesten · · · ·

Praat er met iemand over en vraag om hulp. Blijf rustig en reageer niet op de provocaties. Sla al het bewijs op en maak foto’s of maak er een print screen van. Neem contact op met de politie als het cyberpesten door blijft gaan. 17

· · ·

Zet NOOIT persoonlijke informatie online. Denk goed na vooraleer je foto`s online zet. Verander regelmatig je wachtwoord.

D. Zware gevolgen van pesten in de actualiteit Bij het schrijven van deze informatieve bundel haalde de actualiteit ons helaas in. Een 14-jarig meisje uit Herstal (Luik) pleegde zelfmoord omdat ze gepest werd. Enkele dagen voordien probeerde een 12-jarig meisje uit de Kempen zich ook van het leven te beroven. Als reactie hierop legde het hackerscollectief Down Sec verschillende websites plat, waaronder die van een bank en van de overheid. Zij eisen een georganiseerde aanpak van pesters. Het hoofd van deze hackers is vroeger zelf gepest geweest en een ander lid kende het meisje uit Herstal persoonlijk. Op 23 februari 2016 laat de Kamercommissie Justitie weten dat er een nieuw wetsvoorstel is goedgekeurd waardoor pesten niet langer een klachtmisdrijf is. Tot nu toe moest de gepeste persoon zelf een klacht indienen om de pester te kunnen aanklagen. Maar vaak is dit voor een gepest persoon een te grote drempel, waardoor er niets officieels kan gedaan worden aan het pesten. Nu mag ook de omgeving pesters aanduiden, waarna het Openbaar Ministerie zelf de pesters kan aanklagen. De pestbewijzen moeten natuurlijk wel onmiskenbaar aanwijsbaar zijn.

3.2.2. Ter discussie · · · · · ·

Cyberpesten is gevaarlijker omdat het minder zichtbaar is. Bij cyberpesten ben je nergens veilig. Cyberpesten hoort tot je privéleven. Scholen moeten dus niet ingrijpen. Cyberpesten en pesten gaan vaak samen. Cyberpesten is erger dan pesten. Ouders moeten internet- en gsm-gebruik controleren om cyberpesten te voorkomen.

18

3.3 Depressie [OPNAMESTEM : ‘Midden onder mensen… onmenselijk alleen…’ ] BOSWACHTERSVROUW : Ze klaagt over eenzaamheid. [OPNAMESTEM : ‘Alleen zijn is nog erger dan dood zijn.’ ]

3.3.1. Informatie A. Wat is depressie? Een depressie is een ziekte van stemmingen en gevoelens. Je hebt een depressie als je gedurende lange tijd abnormaal somber of lusteloos bent en er niet meer in slaagt ergens van te genieten. De stemming van iemand die depressief is kan heel erg wisselen. De ene dag of week kan je je goed voelen, en de andere dag of week weer niet. Een depressie beïnvloedt ook je cognitieve functie, je gedrag en je lichamelijk functioneren. Een depressie kan verschillende oorzaken hebben. Je kan aanleg hebben voor depressies, last hebben van de donkere winterperiode, een negatieve sociale ervaring of slechte gebeurtenis in je jeugd hebben meegemaakt of last hebben van je hormonen. Soms is er zelfs geen duidelijke reden, wat erg frustrerend kan zijn. Omdat je niet aan iemand kan zien dat hij of zij een depressie heeft, krijgen depressieve mensen vaak reacties van onbegrip. Depressies komen vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Naar schatting zijn 4 tot 5% van de jongeren in België depressief. Het is dan ook wereldwijd het grootste gezondheidsprobleem bij kinderen tussen 10 en 19 jaar.

B. Behandeling voor jongeren Hoewel psychotherapie de belangrijkste behandeling is voor depressie bij jongeren, volgt slechts 27% van de depressieve jongeren die antidepressiva nemen een vorm van psychotherapie. Omdat de antidepressiva niet dadelijk effect hebben, haken velen snel af en heeft de behandeling geen zin. De wachtlijsten om psychotherapie te krijgen zijn erg lang. Het kan maanden duren voordat de jongere de hulp krijgt die hij of zij nodig heeft. De drempel om naar een psychotherapeut te stappen is ook nog te hoog. Therapie is nochtans essentieel om herval te voorkomen en om de problemen die de depressie veroorzaken te ontdekken.

C. Symptomen De hieronder opgesomde symptomen van depressie bij tieners of jongeren zijn vanuit verschillende bronnen gehaald en zijn niet sluitend. · · · ·

De jongere heeft een overheersend negatieve of sombere stemming. De jongere heeft geen zin meer om te lachen, zelfs als iets heel grappig is. De jongere zondert zich vaak af. De jongere heeft moeite om zijn of haar emoties te kanaliseren. 19

· · · · ·

Meisjes zijn opeens vaker in zichzelf gekeerd. Jongens tonen opeens vaker agressief gedrag, zowel verbaal als fysiek. De jongere verwondt zichzelf. De jongere heeft geen toekomstdoel meer. De jongere heeft zelfmoordneigingen.

D. Getuigenissen In het tv-programma Koppen op de zender Eén getuigden jongeren over hoe het is om met een depressie te leven. http://www.een.be/programmas/koppen/jong-en-depressief

3.3.2. Ter discussie · · · · ·

Depressie is erger dan een lichamelijke stoornis. Een depressie kan je zelf oplossen. Mensen met een depressie stellen zich aan. Er zijn steeds meer depressies door de hoge druk van de maatschappij. Een depressie kan je faken.

20

3.4 Zelfmoord (bij tieners) [OPNAMESTEM : ‘Ik heb zoveel gezien… (De opname is onduidelijk en onverstaanbaar) Zoveel gezien… dat ik er… niet meer wil zijn… dat ik er niet meer… kàn zijn.’ ]

3.4.1. Informatie A. Cijfers en feiten (uit verschillende internetbronnen op maandag 1.02.16) · · · ·

·

In België pleegt één keer per week een tiener zelfmoord. 15% van de kinderen op de lagere school en 30 tot 40% van de jongeren op de middelbare school heeft wel eens zelfmoordgedachten. 70% van de problemen die aan de oorzaak van zelfdoding liggen, ontstaan in het gezin. Zelfmoord is de op 2 na belangrijkste doodsoorzaak bij jongeren tussen 15 en 19 jaar. De belangrijkste doodsoorzaak in deze leeftijdsgroep zijn verkeersongevallen. Bij de leeftijdsgroep vanaf 19 jaar (tot ongeveer 40 jaar) is zelfdoding zelfs de belangrijkste doodsoorzaak. In meer dan de helft van de zelfmoorden wordt een vuurwapen gebruikt.

De gemiddelde leeftijd waarop jongeren zelfmoord plegen daalt, waarschijnlijk omdat kinderen steeds sneller in de puberteit komen. Jongens plegen eerder zelfmoord dan meisjes, omdat de maatschappij meer van hen zou verwachten en ze het gevoel hebben dat ze zich altijd sterk moeten houden. De meeste problemen die aan de basis van zelfmoord liggen zijn relationeel: een gebroken hart, een slechte band met de ouders of vrienden, of het gebrek aan een gevoelsband met iemand. Vaak ontstaan de problemen ook op school of op het werk en voelt de persoon die zelfmoordgedachten heeft zich onzeker en eenzaam. Hij of zij heeft meestal een lage eigenwaarde, problemen met zijn of haar seksuele identiteit of worstelt met een handicap of depressie. Alcohol -en drugsmisbruik vormen ook risicofactoren. Als je met zelfmoordneigingen kampt, is het belangrijk om jezelf niet af te sluiten. Praat erover met vrienden of familie en zoek lotgenoten. Als je het gevoel hebt dat je je verhaal bij niemand kwijt kan, kan je bellen of chatten met Tele-onthaal. Als je merkt of hoort dat iemand anders zelfmoordneigingen heeft, moet je deze persoon serieus nemen en mag je zijn of haar gedachten niet onderschatten. Het spreekt voor zich dat je met dit thema behoedzaam omspringt in een groepsgesprek. Jij kent als begeleider je groep het best en daarom kan alleen jij beslissen of en hoe je deze thematiek aanpakt. Je kan hier een objectief gesprek over voeren, maar ook een heel persoonlijk. Heb je vragen over zelfdoding? Voor jezelf of iemand uit je omgeving? Bel de Zelfmoordlijn op het gratis nummer 1813 of surf en chat op www.zelfmoord1813.be.

B. Hoe plegen mensen zelfmoord?

21

Zelfmoordmethoden kunnen opgedeeld worden in fysische en chemische methoden. Fysische methoden vernietigen essentiële onderdelen van de luchtwegen of het centrale zenuwstelsel. Chemische methoden onderbreken belangrijke biologische processen zoals de ademhaling. De meest voorkomende manieren van zelfdoding zijn: · · · · ·

Verhanging: Meestal wordt een lus van een koord of kabel gevormd rond de keel, waardoor je nek kan breken of je een verstikkingsdood kan sterven Overdosis: medicijnen worden in een grotere dosis genomen dan het menselijk lichaam aankan. Meestal worden pijnstillers gebruikt Voertuigen: mensen gooien zich voor een rijdend voertuig, meestal voor een trein omdat dit in 90% van de gevallen succesvol is Springen: mensen springen uit een raam, van een balkon, een torengebouw, een brug,… Verdrinking: mensen dompelen zichzelf onder in water of een andere vloeistof. Meestal verzwaren ze zichzelf om geen zuurstof meer te kunnen happen

Andere manieren zijn: · · · · · · · · · · · · ·

Bloedingen: meestal gebeurt dit door het doorsnijden van slagaders Verstikking: dit kan niet door het inhouden van de adem. Meestal trekken mensen een zak over hun hoofd of worden bepaalde gassen ingeademd Hypothermie: een langzame dood door onderkoeling Elektrocutie: een elektrische schok kan leiden tot stilstand van het hart Vuurwapen: mensen richten een wapen op het hoofd, in de mond of in de borst. Speciale kogels kunnen in je lichaam exploderen. Vergiftiging: mensen nemen een overdosis van bepaalde giftige stoffen of planten Ziekte: sommige mensen laten zich infecteren met een ongeneeslijke en levensbedreigende ziekte zoals het HIV-virus Verbranding: mensen laten zichzelf verbranden met behulp van vuur Vulkaan: er zijn mensen die in een vulkanische krater springen Explosieven: mensen blazen zichzelf op Uithongering: niet genoeg voedsel binnen krijgen leidt tot de dood Uitdroging: niet genoeg water drinken leidt tot de dood Water drinken: door een overdosis aan water kan je lichaam de zouten in het water niet opnemen en springen je lichaamscellen kapot

3.4.2. Ter discussie · · · · ·

Mensen die zeggen dat ze zelfmoord willen plegen, zoeken aandacht. Wie over zelfmoord spreekt, doet het niet. Zelfmoord valt onder het recht op zelfbeschikking. Zelfmoord is laf. Iemand helpen om zelfmoord te plegen is een misdaad.

22

3.5. Je privéleven online DE KOLONEL : Dus nam ze het filmpje op met uw camera? BOSWACHTERSVROUW : Met zijn camera… DE KOLONEL : Ik begrijp het. BOSWACHTERSVROUW : Haar filmpje heeft hij… BOSWACHTERSZOON : Moeke, nee, alstublieft… BOSWACHTERSVROUW : … op zijn Facebookpagina gezet.

3.5.1. Informatie A. Privégegevens In België, een sprookje uploadt de boswachterszoon het zelfmoordfilmpje dat het meisje met zijn camera opnam op Facebook. Hoe ver kan je gaan met privégegevens of persoonlijke gebeurtenissen op sociale media te posten? Als een gebruiker choquerende filmpjes, foto’s of statussen op Facebook zet, heb je de mogelijkheid dit te melden waarna Facebook het choquerende materiaal zal verwijderen en de gebruiker eventueel kan blokkeren. Maar je moet ook opletten met het delen van op het eerste gezicht onschuldige gegevens. Als je je adres of foto’s van je huis op internet zet, weten dieven makkelijk hun weg te vinden naar jouw woning. Ook vakantiefoto’s laten mensen met slechte bedoelingen weten dat je op dat moment niet thuis bent. Foto’s van kinderen, neefjes en nichtjes, broertjes en zusjes,… toon je best alleen aan familie en goede vrienden. Regelmatig klagen mensen dat ze te veel details te weten komen uit het leven van hun online vrienden, wat wel eens voor gênante situaties kan zorgen.

Ook werkgevers en leerkrachten zitten natuurlijk wel eens op Facebook…

23

De drie gouden regels van Childfocus 1) Alles wat online gepubliceerd wordt, kan publiek worden. 2) Alle ondoordachte online publicaties kunnen door iedereen gezien worden. 3) Je online handelingen worden ‘vereeuwigd’ op het internet.

B. Cijfers en feiten (uit verschillende internetbronnen op maandag 1.02.16) Facebook · · · · ·

23% van al het internetverkeer komt van Facebook en zijn gebruikers. 1 op 4 gebruikers kijkt per dag vijf keer of meer op Facebook. Slechts 1 op 4 Facebookgebruikers houdt zijn of haar privacy-instellingen in de gaten. Een Facebookgebruiker heeft gemiddeld 250 vrienden. Dagelijks wordt er 4,5 miljard keer op de likeknop geklikt.

Twitter · · · · · ·

Het vogeltje in het logo van Twitter heet Larry. Twitter kent 320 miljoen maandelijks actieve gebruikers. 44% van de mensen met een Twitteraccount heeft nog nooit een tweet gestuurd. 80% van de wereldleiders heeft een twitteraccount. Op tweets met afbeeldingen wordt 18 keer meer geklikt. Per dag worden er 500 miljoen tweets de wereld in gestuurd.

Instagram · · · · ·

Instagram heeft 200 miljoen maandelijks actieve gebruikers. Na de lancering in oktober 2010 had Instagram op minder dan 4 maanden tijd 1 miljoen gebruikers. De selfiehashtag werd al op meer dan 41 miljoen foto’s gebruikt. Sinds de lancering van Instagram werden al meer dan 16 miljard foto’s geüpload. Dagelijks worden er 70 miljoen foto’s en video’s geüpload.

3.5.2. Ter discussie · · · · · · · ·

Sociale media zijn een voorbijgaande hype. Je hebt sociale media nodig om je in de maatschappij te integreren. Sociale media zijn verslavend en hebben een slechte invloed. Ik weet wat mijn privacy-instellingen zijn en kijk die regelmatig na. Mijn statussen en foto’s zijn interessant voor anderen. Op sociale media kan je zeggen wat je wilt. Ik kan niet meer zonder Facebook, Twitter, Instagram … Een leerling mag ‘vriend’ worden op Facebook met een leerkracht.

24

3.6. Kernenergie 3.6.1. Informatie [REGIEAANWIJZING] Een op het eerste zicht romantisch ogend donker woud dat echter oneindig, zompig en vol gevaar is. Vooraan, haaks op de horizon, een getrimde haag. Drie Tsjernobyl-achtige mini-huisjes. Een Tsjernobyl-achtige wegwijzer met de vermelding: ‘CENTRALE’. De nevel van het woud kan soms ongezond ‘verkleuren’.

A. Wat is kernenergie? De grondstof van kernenergie is uranium. In de kerncentrale wordt de kern van een uraniumatoom bestookt met een neutron, waardoor het uraniumatoom splijt. Je hebt dan twee atomen en enkele neutronen. Bij die splitsing komt heel veel energie vrij. De nieuwe neutronen bestoken nieuwe uraniumatomen, die op hun beurt weer splitsen in 2 atomen en enkele neuronen. Zo ontstaat er een kettingreactie die wordt gecontroleerd in de kerncentrale. De staven met de splijtstof in liggen samen met uraniumstaven in een reactorvat gevuld met water. Dat water wordt warm door alle energie die vrijkomt bij de splitsingen. Daardoor wordt het water omgezet in stoom die wordt gebruikt om de turbines aan te voeren die elektriciteit opwekken. Door de splitsingen kan het gebeuren dat er meer protonen dan neuronen in het uraniumatoom zitten. Hierdoor worden de neutronen weggeschoten. Dat is wat we ‘straling’ noemen. Straling is erg gevaarlijk voor mensen, planten en dieren, want het kan DNA-moleculen kapot maken. Ook zonder menselijke hulp kunnen er kernprocessen ontstaan. De zon gebruikt bijvoorbeeld nucleaire processen om waterstof in helium om te zetten. Onder de volgende link vind je een filmpje waarin het proces van kernenergie wordt gevisualiseerd: https://www.youtube.com/watch?v=PUWEL21PVjU

B. Voor- en nadelen Sommige voordelen zijn ook nadelen en vice versa. Daarom is er geen opsplitsing. Oordeel zelf … ü

ü ü

ü ü ü ü

Bij het produceren van kernenergie komen er geen broeikasgassenvrij. Het is dus een ‘schone’, CO2-vrije energie. Er is weinig brandstof nodig om kernenergie te produceren. De grondstof voor kernenergie, uranium, is goedkoop en ruimschoots aanwezig in vele landen. Daardoor zijn bedrijven bij het produceren van kernenergie niet afhankelijk van onstabiele landen. Een kerncentrale gaat tot 60 jaar mee. Het productieproces voor kernenergie is voorspelbaar en stabiel. Door de verschrikkelijke gevolgen die kunnen optreden bij kernrampen, wordt er extra veel aandacht besteed aan de veiligheid van een kerncentrale. Een kernramp brengt desastreuze gevolgen met zich mee. 25

ü Het radioactief afval dat vrijkomt kan tot wel 1000 jaar lang gevaarlijke stralingen in zich meedragen, zonder dat er iets met het afval kan gedaan worden. ü Radioactieve straling is gevaarlijk voor de gezondheid. ü Een kerncentrale bouwen kan miljarden euro’s kosten.

C. Kernenergie in België In België zijn er nog een paar actieve kerncentrales, waarvan die van Doel en Tihange de bekendste zijn. In november vorig jaar is er door de regering besloten om de kerncentrales van Doel, die in 2015 zouden gesloten worden, tien jaar langer te laten openblijven. De kerncentrales van Doel zijn al 40 jaar oud. Regelmatig komen de centrales van Doel en Tihange in het nieuws met berichten over scheurtjes, storingen en sabotageacties. Verschillende buurlanden, zoals Nederland en Duitsland, vinden dat België haar kerncentrales moet sluiten. Ook inwoners voelen zich onveilig. Tienduizenden mensen – leden van milieubewegingen, mensen die zich onveilig voelen en producenten van concurrerende energiebronnen - tekenden al petities voor het sluiten van de centrales. De politieke partij Groen voert een campagne met de naam “Wij sluiten Doel”. De ongerustheid rond de kerncentrales groeit steeds meer door de huidige terreurdreiging, omdat een opgeblazen kerncentrale buitengewoon ernstige gevolgen zou hebben voor België.

D. Kernrampen De meest recente kernramp was die in Fukushima uit 2011, de zwaarste die in Tsjernobyl uit 1986. Tsjernobyl ligt in Oekraïne, wat toen nog bij de voormalige Sovjet-Unie hoorde. Door een beveiligingstest die fout ging, nam de warmte in de kerncentrale steeds maar toe totdat hij ontplofte en in brand vloog. Pas anderhalve dag later werden de 50 000 inwoners van het naburige dorpje Pripjat geëvacueerd. De regering hield de kernramp geheim totdat Zweedse onderzoekers twee dagen later een enorme hoeveelheid radioactieve deeltjes in de lucht aantroffen. Het spoor leidde hen naar Tsjernobyl, waar de regering de ramp nu wel moest toegeven. De radioactieve wolk die vrijkwam tijdens de ontploffing verspreidde zich al snel over heel Europa. België nam echter weinig maatregelen om de bevolking te beschermen tegen de schadelijke straling. Weerman Armand Pien mocht zelfs niet zeggen hoeveel straling er precies in de lucht hing. Dadelijk na de ramp werd er een soort sarcofaag rond de kerncentrale gebouwd om de straling beperkt te houden, maar omdat dit te haastig en slordig werd gedaan moest men in 2012 aan een nieuw omhulsel beginnen. Hoewel dit bouwwerk in 2015 klaar had moeten zijn, wordt er nog steeds aan gewerkt. Bij de explosie van de kerncentrale vielen er 31 doden, maar de radioactieve straling maakte in Europa nog veel meer slachtoffers. De cijfers variëren van enkele duizenden doden tot wel 93 000 slachtoffers. Vooral de liquidators, de mensen die het puin van de explosie moesten opruimen, kregen het zwaar te verduren. Ze konden telkens maar 40 seconden werken, omdat ze dan al aan de maximale stralingsdosis zaten die iemand in zijn hele leven mag ontvangen. Geen enkele van de liquidators leeft vandaag nog. Hun doodskisten zijn van lood en zijn volledig dicht gesoldeerd om ontsnapping van straling te voorkomen. Op de avond van de explosie zelf stonden veel mensen op een naburige brug naar het vlammenschouwspel te kijken. De straling doodde enkele van hen 26

onmiddellijk, anderen overleden later aan de gevolgen. Omdat geen enkele van de toeschouwers nog leeft, wordt de burg nu ‘de brug des doods’ genoemd. De straling van de radioactieve deeltjes veroorzaakte in heel Europa veel gevallen van schildklierkanker. In de gebieden rondom de vernielde kerncentrale werden veel misvormde kinderen geboren. Nog altijd worden in de omringende landen maatregelen genomen om de inwoners tegen de straling te beschermen. Verwacht wordt dat deze gebieden nog decennia en mogelijk eeuwenlang last zullen hebben van de gevolgen van de kernramp. Nog altijd verbiedt de wet van Oekraïne het om in Tsjernobyl te wonen. Hoewel de ramp heel hevig was, heeft de natuur nu vrij spel in het gebied. Nu de mensen weg zijn kunnen planten en bloemen rustig groeien en overwoekeren ze de auto’s, de fietsen, de verlaten pretparken, de lege schoollokalen,.. die de inwoners tijdens de evacuatie in alle haast moesten achterlaten. De ramen van de gebouwen zijn zoveel mogelijk ingeslagen om de straling te laten ontsnappen. Het bos naast de kerncentrale is door de gevaarlijke stoffen volledig rood gekleurd. Oekraïne hoopt het gebied snel weer te kunnen gebruiken, maar sommige wetenschappers beweren dat het gebied nog voor duizenden jaren onbewoonbaar is.

3.6.2. Ter discussie · · ·

Wegen de voordelen van kernenergie op tegen de nadelen? Welke alternatieve energiebronnen ken je en wat zijn daar de voor-en nadelen van? Moeten de kerncentrales van België volgens jou open blijven?

27

3.7. Klimaatveranderingen [REGIEAANWIJZING] Een schemerduister woud als bij het begin van de proloog. Laaghangende nevelslierten over moerasachtige plassen. Geluid van vallende waterdruppels. Vochtige kruinen, als na een hevige regenbui.

3.7.1. Informatie De laatste jaren horen we het bijna wekelijks in het nieuws: het klimaat verandert en we moeten er dringend iets aan doen. De dunne laag rond de aarde, de dampkring genoemd, zorgt voor onze zuurstof en voor de koolstofdioxide die planten nodig hebben. In de dampkring bevinden zich nog enkele andere natuurlijke broeikasgassen zoals methaan en waterdamp. Deze atmosfeer kan de zonnestralen doorlaten en de warmte die van de aarde terugkaatst vasthouden. Dat is het natuurlijk broeikaseffect. Het zorgt ervoor dat de gemiddelde temperatuur op aarde ongeveer 15°C is, genoeg om te kunnen overleven. De laatste decennia vallen er echter extreme klimaatsveranderingen op. Het klimaat is niet altijd stabiel – denk maar aan de verschillende ijstijden en tropische periodes die de aarde al heeft gekend – maar de stijging in temperatuur is nu hoger dan ooit en lijkt niet het gevolg te zijn van natuurlijke oorzaken. De gemiddelde hoeveelheid broeikasgassen is sinds het einde van de 18e eeuw enorm gestegen. Hierdoor houdt de dampkring meer teruggekaatste hitte tegen en warmt de aarde op. Het evenwicht in de dampkring is dus verstoord. Sinds 1880 steeg de gemiddelde temperatuur wereldwijd met 0,85°C, wat enorm veel is. In Ukkel, waar de belangrijkste Belgische weersmetingen worden uitgevoerd, hebben onderzoekers gemeten dat de gemiddelde temperatuur hier 2,4°C hoger ligt dan voor de Industriële Revolutie. De meeste wetenschappers zijn het erover eens dat die stijging een gevolg is van de menselijke activiteit. De meeste CO2 komt namelijk van het verbranden van fossiele brandstoffen zoals benzine, diesel en aardgas. We spreken dan ook niet van een natuurlijke broeikaseffect, maar van een menselijk broeikaseffect. Het doel is nu om de temperatuurstijging wereldwijd onder 2°C te houden tegen het einde van deze eeuw. Zonder maatregelen zou de temperatuur op aarde tegen 2100 met 4,8°C kunnen stijgen. Zelfs met maatregelen denken onderzoekers dat we een stijging van 1°C niet zullen kunnen tegenhouden. De opwarming van de aarde heeft natuurlijk heel wat gevolgen. Extreme weerfenomenen zoals hevige stormen, droogtes en overstromingen komen steeds vaker voor en maken veel slachtoffers. De hevige regenval en hogere temperatuur zorgen er ook voor dat ziektedragers zoals muggen zich meer kunnen verspreiden. Onderzoekers merken ook een verband tussen de hogere tempreratuur en steeds meer voorkomende allergieën. De slechte weersomstandigheden veroorzaken mislukte of verwoeste oogsten, wat dan weer leidt tot hongersnoden. Ook de onstabiele seizoenen zorgen voor problemen in de landbouw en in de natuur. De ijskappen smelten, wat als gevolg heeft dat het zeepeil stijgt. Hierdoor komen de kustgebieden in gevaar. Dieren die niet aangepast zijn aan het veranderende klimaat sterven uit of trekken naar andere gebieden. En ondertussen blijft de mens de aarde vervuilen, zorgt hij voor het alarmerend snel verdwijnen van bossen en wouden, blijft hij op bedreigde diersoorten jagen en brengt hij de natuur steeds ernstiger uit evenwicht.

28

Artikels Onder de volgende links vind je enkele artikels uit kranten en tijdschriften die de gevolgen van en maatregelen tegen de opwarming van de aarde illustreren: http://www.standaard.be/cnt/dmf20140331_01048422 http://www.knack.be/nieuws/planet-earth/deze-eeuw-zien-we-orkanen-die-we-nooit-eerderhebben-meegemaakt/article-normal-599207.html http://www.knack.be/nieuws/planet-earth/2015-tot-nog-toe-warmste-sinds-begin-van-demetingen/article-normal-595715.html http://www.knack.be/nieuws/planet-earth/40-procent-wereldbewoners-weet-niet-dat-klimaatverandert/article-normal-590039.html http://www.knack.be/nieuws/planet-earth/ijsberen-voeden-zich-met-dolfijnen-doorklimaatverandering/article-normal-578351.htm http://www.knack.be/nieuws/planet-earth/30-dagen-zonder-auto-gaat-van-start/article-normal546231.html http://www.knack.be/nieuws/planet-earth/vanavond-gaat-het-licht-uit/article-normal-545239.html http://www.demorgen.be/wetenschap/uitzetting-oceanen-veel-groter-dan-gedacht-b1ff46be/ http://www.landbouwleven.be/artikels/december-2015-verpulverde-alle-warmterecords

3.7.2. Ter discussie · · · · · · · · ·

De opwarming van de aarde is de schuld van de mensheid. Het ontkennen van de klimaatcrisis moet strafbaar zijn. Mensen zijn zich voldoende bewust van de gevaren die de opwarming van de aarde met zich meebrengt. Het is te duur voor de inwoners van België om individuele maatregelen te nemen die hun CO2-uitstoot verminderen. Ik geloof dat er oplossingen zullen gevonden worden om te uitstoot van broeikasgassen te reduceren en dat de aarde tegen het einde van deze eeuw maximum 1°C warmer zal zijn. Ontwikkelingslanden moeten ondanks hun moeilijk financiële situaties meer maatregelen nemen om hun uitstoot van broeikasgassen te verminderen? Wat kan je zelf doen om je CO2-uitstoot te verminderen? Moet de regering van België de inwoners verplichten strengere maatregelen te nemen tegen de uitstoot van broeikasgassen? Zo ja, welke maatregelen? Wie heeft er het meeste last van de klimaatsverandering?

29

3.8. Politieke situatie DE KOLONEL : Het volk heeft gesproken… DE MELKBOER : - …met de stem en de wil van de democratie DE KOLONEL : …over hoe en waarom de laatste prins van België moest worden gevonnist… DE KOLONEL : Zijn proces is door het volk georganiseerd en voltrokken. DE KOLONEL : In het huidige België is er niemand Méér of Groter of Bijzonder.

3.8.1. Informatie A. Wat doet een koning? De koning heeft geen persoonlijk gezag in zijn land. Wel heeft hij invloed op belangrijke politieke spelers. Hij kan hen suggesties voorleggen, aanmoedigen, waarschuwingen geven en met hen in dialoog gaan. Hij mag eveneens ministers benoemen en ontslaan. Ook ontmoet hij mensen die veel invloed hebben op economisch, sociaal, academisch, cultureel en sportief vlak. De koning houdt zich vaak op de achtergrond, maar treedt soms ook duidelijker op de voorgrond. Zo moet hij na de verkiezingen de informateur, die hem informeert, en de formateur, die het vormen van de regering vlot moet laten verlopen, aanstellen. De koning is de opperbevelhebber van het leger. Hij moet over zijn troepen waken en hen herinneren aan hun (inter)nationale verplichtingen. Daarnaast bemiddelt hij in naam van burgers die beroep op hem doen om gerechtigheid te bekomen in hun contacten met het politieke en administratieve systeem. Onze koning staat symbool voor de Belgische staat en moet dan ook regelmatig verschijnen en België vertegenwoordigen in het buitenland. Verder is het zijn taak om de wetten die de regering opstelt goed te keuren en te ondertekenen en kan hij misdadigers gratie verlenen.

B. België zonder koningshuis In België, een sprookje leeft men in een België zonder koningshuis. In de realiteit heeft België ook al eens een tijdje zonder koning gezeten. In april 1990 had De Kamer het abortusvoorstel goedgekeurd, zodat abortus niet meer strafbaar was als er aan bepaalde voorwaarden was voldaan. Maar koning Boudewijn vond dat hij vanuit zijn katholieke geloof de wet niet kon ondertekenen. Niemand slaagde erin hem op andere gedachten te brengen. De koning liet het aan de regering over om een rechtsgeldige oplossing te zoeken. Die zag geen andere uitweg dan de koning voor anderhalve dag ‘in de onmogelijkheid om te regeren’ te stellen. Hierdoor werd koning Boudewijn tijdelijk uit zijn functie ontheven en kon de regering de wet zelf ondertekenen.

30

C. België zonder regering In 2011 verbrak België een wereldrecord: het was officieel het land dat in vredestijd het langste zonder regering had gefunctioneerd. Na de verkiezingen voor het federale parlement ging op 13 juni 2010 de formatie van de regering van start. Pas op 6 december 2011, 541 dagen later, werd er een regering gevormd. Ons land moest natuurlijk wel blijven draaien. De economie steeg zelfs met meer dan 2% en de werkloosheid daalde. De economische groei, de werkloosheidscijfers en de openbare financiën zouden het zelfs beter doen dan het gemiddelde van de eurozone. Sommigen zeggen dat dit komt omdat er zonder regering geen hervormingen en dus ook geen besparingen werden doorgevoerd. Een land zonder regering is nochtans niet ideaal. De regering is de uitvoerende macht, wat wil zeggen dat ze verantwoordelijk is voor de begroting, de decreten van het Vlaams parlement moet uitvoeren en de administratie moet aansturen. Vlaanderen kent 9 ministers, die elk verantwoordelijk zijn voor één of meerdere domeinen zoals cultuur, financiën, onderwijs of buitenlands beleid. Zonder regering worden op deze gebieden geen veranderingen doorgevoerd. Een land waar totaal niets beslist kan worden, bestaat natuurlijk niet. Daarom wordt de oude, ontslagnemende regering een regering ‘van lopende zaken’. Zij zorgt er bijvoorbeeld voor dat de administratie in orde blijft zodat ambtenaren nog betaald kunnen worden. Ook bij onverwachte rampen zoals een overstroming of storm, zou zij dan maatregelen kunnen nemen om de bevolking te beschermen en hulp te bieden.

3.8.2 Ter discussie · · · ·

Welke gevolgen zou het voor de monarchie België hebben als er geen koning meer zou zijn? Welke staatsvormen ken je buiten de monarchie? Wat zijn de voor-en nadelen van deze staatsvormen? Zou één van deze staatsvormen volgens jou geschikt kunnen zijn voor België?

31

3.9 Theater – Cultuur DE BUURVROUW : Ze maakte toneel voor kinderen. DE KOLONEL : (Als bij het nieuws dat iemand ongeneeslijk ziek is) Och god… Voor kinderen… (Pauze) DE BUURMAN : Toneel maken voor kinderen… is iets heel anders dan voor mensen.

3.9.1 Informatieonderdeel A. Waarom al dat theater? Theater móet niets, behalve boeien. Maar theater kán wel veel. De Belgische en Nederlandse overheid besparen de laatste jaren steeds meer op cultuursubsidies. Voor het theater heeft dit onder meer tot gevolg dat tickets duurder worden en een aantal kleine gezelschappen moet verdwijnen. Cultuurparticipatie wordt daarom noodgedwongen wel eens gezien als een ‘elitaire hobby’. Het is nochtans belangrijk dat jong en oud kennis kan maken en kan genieten van cultuur, want cultuur heeft verschillende belangrijke functies. Kunst – en zeker theater – kan de maatschappij een spiegel voorhouden. Aristoteles zei in de vierde eeuw voor Christus al dat het doel van theater ‘mimesis’ of ‘nabootsing’ is. Acties en emoties in het theater kunnen we objectief vanop een afstand observeren om er lessen uit te trekken. Theatermakers geven met hun voorstellingen vaak reacties op gebeurtenissen in de wereld of proberen om het publiek een andere perspectief te tonen, vaak met de bedoeling dat men hier iets aan gaat doen. Die nieuwe perspectieven kunnen choquerend zijn, maar ons ook nieuwe inzichten bezorgen over onszelf en over de maatschappij. Als kustenaars hun publiek te hard willen overtuigen van een bepaald idee, kan hun kunst echter propaganda worden. Kunst heeft ook een sociale functie. Ze brengt ons samen in theaters, musea, bioscoopzalen en verenigingen. In een theaterzaal voel je je verbonden met de rest van het publiek. Je reageert, lacht, schrikt,… op dezelfde of juist op verschillende momenten. Na een theatervoorstelling, filmvertoning of tentoonstelling praat je natuurlijk ook wel eens na, wat de sociale banden versterkt. Kunst probeert vaak om onze stereotype manier van denken te doorbreken, wat bijdraagt aan een beter begrip tussen mensen en culturen. Je maakt kennis met de ‘ander’ en ontwikkelt tolerantie. Kunst maakt emoties los. De belichting, het decor, de kostuums, de muziek en de acteerstijl van acteurs dragen allemaal bij aan de sfeer van een theatervoorstelling en het gevoel dat je daarbij krijgt. Theater kan je laten lachen, wenen, schrikken of huilen, waardoor je je na een voorstelling anders voelt. De oude Grieken noemden dit ‘catharsis’: tijdens een voorstelling moest je zoveel angst en medelijden met de personages voelen, dat je na de ontknoping zou achterblijven met een louterend gevoel van zuivering. Toneelspelen kan therapeutisch en troostend zijn. Zo wordt improvisatie vaak gebruikt als therapie voor mensen met emotionele of psychische problemen. Zelfs voor theatermakers werken de voorstellingen die ze maken therapeutisch. Om het publiek te raken, vertrekken ze vaak vanuit zichzelf. Het is voor hen dan ook erg interessant om te zien hoe het publiek op dit stukje van henzelf reageert. 32

Anderen vinden dan weer dat theater intellectueel interessant moet zijn. Kunst kan filosofisch of poëtisch zijn. Denk maar aan de mooie, uitgesponnen zinnen in een theatervoorstelling of de ideeën achter schilderijen. Kunst kan ons laten nadenken over ideeën en over onszelf. Het traint onze hersenen, ons associatievermogen, onze verbeeldingskracht en ons abstractievermogen. Kunst kan natuurlijk ook ontspannend zijn. Je kan best genieten van een film, een schilderij of een theatervoorstelling zonder er diep over te moeten nadenken. In moeilijke tijden, zoals oorlogsperiodes, kan dit heel verlichtend werken. Tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog was theater heel belangrijk voor de soldaten. Ze konden dan even ontsnappen aan de gruwelijke werkelijkheid en vluchten in een andere wereld. Op die manier werd de moraal hoog gehouden. Ook economisch is kunst onmisbaar. Verschillende economische sectoren zoals design, architectuur, mode, media en reclame zijn afgeleid van de culturele tak. Zonder de culturele sector, zouden verschillende economische sectoren dus niet bestaan. Bovendien zijn steden met een groot en gevarieerd aanbod aan cultuur erg populair om in te wonen en heel aantrekkelijk voor toeristen, wat ook de economie weer ten goede komt. Theater kan dus inzichten geven, sociale banden smeden, doen nadenken, emoties losmaken, ontspannen en is economisch ook nog eens belangrijk. Kunst kan je leven verrijken en het is dan ook erg belangrijk dat jongeren en kinderen ermee kennis kunnen maken.

B. Kinder- en jeugdtheater Kinderen en jongeren meenemen naar theater is belangrijk om hen kennis te laten maken met dit stukje cultuur. Theater biedt perspectief, leert kritisch nadenken of verschaft gewoon eventjes de nodige ontspanning. Theater maakt bruggen en verbindt. Het is vanzelfsprekend dat al deze dingen je als mens verrijken. En hoe vroeger je hiermee in aanraking komt, hoe evidenter het voor je wordt en hoe rijker je leven wordt. Een kind dat vroeg leert zwemmen, heeft daar ook zijn hele leven plezier van. Theater voor volwassenen is voor jonge kinderen vaak nog te ingewikkeld. Ook sluit het niet altijd aan bij hun leefwereld. Kinder- en jongerentheater zoekt daarom naar specifieke elementen om deze jonge leeftijdsgroepen te kunnen boeien. Een goede kindervoorstelling wil niet kinderachtig zijn, wel kinderlijk, met de open geest van een kind, klaar om de wereld te ontdekken in al haar vormen en kleuren. Omdat jongeren vanaf ongeveer 12 jaar volop in de puberteit zitten en allerlei veranderingen doormaken, is het logisch dat jongerenvoorstellingen er niet helemaal hetzelfde uitzien als kindervoorstellingen. Jongeren kunnen al veel beter abstract en kritischer nadenken. Het theateraanbod voor jongeren lijkt daarom al meer op het complexe aanbod voor volwassenen. Jongeren zijn op zoek naar hun eigen identiteit en zullen zich dan ook afzetten tegen de gevestigde orde, waar kinderen die juist nog graag bevestigd zien. Ze kunnen meerduidige voorstellingen aan met meerdere perspectieven en collage.

33

Enkele Roovers op de vraag : Waarom al dat theater? Uit de persmap van België, een sprookje

“Luc (Nuyens) : Ik maak graag theater omdat het mij doet nadenken over zaken die mij op dit moment in het leven raken. Ik wil uitzoeken hoe die dingen precies werken in een poging om ze te begrijpen. Sara (De Bosschere): Het bevrijdende aan spelen is dat theater steeds meerduidig is. Niet zoals in de politiek, waar je één verklaring krijgt om iets te begrijpen, of binnen de wetenschap, waar alles precies gedetermineerd is. In theater kunnen woorden verschillende betekenissen krijgen, waardoor ze een complexiteit blootleggen over het leven, over het bestaan, over ervaringen. Daarin zit voor mij een essentie van de noodzaak van theater. Anders zou ik mij heel gevangen voelen in het leven. Sofie (Sente): Het is een heerlijke rijkdom om je eigen opvattingen te toetsen met andere spelers, schrijvers, een publiek … en om samen in een bepaalde verbeelding te duiken. Sara: Wij kunnen nooit weten wat het effect zal zijn van wat we tonen. En ik wil dat ook niet op voorhand weten. Moest ik dat willen weten, dan zou ik een manifest schrijven en geen voorstelling maken. Wij kunnen wel ons best doen om bepaalde dingen bloot te leggen. In dit geval voel je dat het een soort nachtmerrie is. En misschien worden enkele zaken wel minder bedreigend door ze te tonen in de voorstelling, door ze bloot te leggen. Sofie: Spelen is een zalige gymnastiek voor lijf en hersenen om op een frisse manier in het leven te staan.”

3.9.2. Ter discussie · · · · ·

Theater is er vooral om te ontspannen. Theater moet ons iets leren. Theater moet ons doen nadenken. Er is een gevarieerd cultuuraanbod in Vlaanderen. Cultuur is vaak te elitair.

· · ·

Wat trekt jou aan in een voorstelling? Theater voor kinderen en jongeren moet ook goed zijn voor volwassenen. Theater voor kinderen mag niet slecht aflopen.

34

35

België, een sprookje ging in première op 12 maart 2016 in de Grote zaal van HETPALEIS

Medewerkers Tekst:

Frank Adam

Spel:

Robby Cleiren, Sara De Bosschere, Luc Nuyens, Sofie Sente, Nico Sturm, Michael Vergauwen en met afwisselend Quinten Ornelis, Marius vander Straeten, Jakob Vrancken

Scenografie:

Stef Stessel

Muziek:

KRENG

Kostuumontwerp:

Pynoo

Dramaturgie:

Jelte Van Roy

Licht:

Frank Haesevoets

Geluid:

Ben Bonner

Stage geluid:

Lars Morren

Polyvalente techniek: Marco Santy Kostuumuitvoering, kleedster, kapster: Hilde Mertens, Veerle Segers Decoruitvoering:

Fati Ben Azouz, Wim Cappaert (stage), Danny Havermans

Toneelmeester:

Vicente Simon Araixa

Projectleiding:

Erik Moonen

Productie:

HETPALEIS en de Roovers

36

COLOFON

Deze map werd samengesteld door Jelte Van Roy en Emilie Cotemans (stage). Je kan deze terugvinden op onze website via volgende link: http://www.hetpaleis.be/scholen-and-groepen/lesmappen Indien je een nagesprek wenst met één of enkele medewerkers, neem dan contact op met [email protected]

Contact dienst educatie: Anja Geuns: Coördinator publiek en educatie 03 202 83 75 | [email protected] Paula Stulemeijer: Educatief medewerker 03 202 83 74 | [email protected] Rita Pottier: Administratief medewerker 03 202 83 59 | [email protected]

HETPALEIS Theaterhuis voor kinderen, jongeren en kunstenaars Meistraat 2 - 2000 Antwerpen 03 202 83 11 [email protected] www.hetpaleis.be

37