Beleidsplan (meer)begaafden Dongeschool Inleiding Op 7 juni 2011 werd in de gemeenteraad van Amsterdam een eerste versie van het initiatiefvoorstel 'Bijzonder talent verdient Bijzondere Aandacht' ingediend. Het doel van dit voorstel was het op de agenda zetten van passend onderwijs in Amsterdam voor meer- en hoogbegaafde kinderen. Alvorens in te gaan op onderwijs voor meer- en hoogbegaafden is het van belang om duidelijk te krijgen wat hoogbegaafdheid is. Een definitie die veel gebruikt wordt is die van Renzulli. Hoogbegaafdheid: - hoge intellectuele capaciteiten (IQ > 130) - creativiteit in het bedenken van oplossingen - motivatie (o.a. doorzettingsvermogen om een taak te volbrengen) Het model van Renzulli is verder uitgewerkt door Prof. dr. Franz Mönks, oprichter van het Centrum voor Begaafdheidsonderzoek in Nijmegen en Antwerpen. Hij noemt voor hoogbegaafde kinderen onder meer de volgende kenmerken: - Vroege ontwikkeling - Uitblinken op meerdere gebieden - Gemakkelijk kunnen leren - Hoge mate van empathie en betrokkenheid - Goed (causale) verbanden kunnen leggen - Makkelijk problemen kunnen analyseren - Grote denksprongen kunnen maken - Voorkeur hebben voor abstractie - Hoge mate van zelfstandigheid - Brede of juist specifieke interesse - Creatief/origineel zijn - Perfectionistisch zijn - Bijzonder gevoel voor humor - Denken in veel gevallen al op buitengewoon jonge leeftijd na over de zin van het leven - Het veel lezen en verzamelen van informatie - Zeer goed concentratievermogen - Opvallend taalgebruik Daarnaast spelen omgevingsfactoren zoals gezin, school en leeftijdgenoten (peers) een essentiële rol. In dit document hanteren we de volgende werkdefinitie van hoogbegaafdheid:1 Hoogbegaafdheid is een combinatie van drie essentiële kenmerken, n.l. intelligentie, creativiteit en motivatie (doorzettingsvermogen). Deze worden in een continu proces beïnvloed door de factoren school, gezin en vrienden (Renzulli/Mönks).
1
De Dongeschool prefereert de term meerbegaafd in plaats van hoogbegaafd. Onder meerbegaafden vallen zowel meerbegaafde als hoogbegaafde leerlingen.
1
Als een persoon een IQ > 130 heeft, maar niet gemotiveerd is en het creatieve denken niet meer gebruikt, wordt hij gezien als hoogintelligent in plaats van hoogbegaafd. Voor het stellen van de diagnose hoogbegaafdheid zal de school altijd gebruik maken van de hulp van een psycholoog. Schematisch ziet model voor hoogbegaafdheid van Renzulli/Mönks er als volgt uit:
Het IQ hangt samen met biologische kenmerken in de hersenen: intelligentie is deels erfelijk. Meestal wordt er gesproken over begaafdheid als een leerling een IQ van minimaal 120 heeft en van hoogbegaafdheid bij een IQ vanaf 130. Naar schatting is ongeveer 15 tot 20 procent van de totale leerlingpopulatie begaafd en is 2 tot 3 procent hoogbegaafd. De afgelopen decennia is er veel onderzoek gedaan naar (de werking van) het brein. Uit onderzoek is gebleken dat de hersenen van hoogbegaafden er anders uit zien en dat ze ook anders werken. Hoogbegaafden beschikken over meer verbindingen tussen de hersencellen. Daarnaast blijkt de cortex bij hoogbegaafden dikker (en wordt informatie sneller verwerkt). Hierdoor zijn hoogbegaafde leerlingen eerder uitgekeken op een leeromgeving. Zij overzien sneller wat er te leren valt en als ze dat beheersen, dan is de omgeving voor hen niet meer boeiend. Om te blijven leren hebben hoogbegaafden steeds een nieuwe uitdagende omgeving nodig, waarbij gebruik gemaakt wordt van verschillende cognitieve processen en kennisniveaus, zoals o.a. beschreven door Bloom en in aanvulling hierop door Anderson & Krathwohl. Daarnaast spelen de verschillende intelligenties zoals beschreven door Gardner een rol. Hieronder zal dieper op deze aspecten worden ingegaan. Zoals eerder vermeld zijn (hoog)begaafde leerlingen veelal creatieve denkers. Het volgende schema geeft een goed overzicht van de verschillende cognitieve processen en kennisniveaus waar leerlingen gebruik van maken. De tabel is gebaseerd op werk van Bloom en wordt ook wel de herziene taxonomie van Bloom genoemd. 2
Kennisniveaus Onthouden
Begrijpen
Cognitieve processen Toepassen Analyseren
Evalueren
Creëeren
Feiten Concepten Procedures Metacognitie Herziene taxonomie van Bloom (Anderson & Krathwohl, 2001)
Hieronder worden de verschillende cognitieve processen en kennisniveaus kort toegelicht. Cognitieve processen kunnen opgesplitst worden in: -
-
-
-
Onthouden: kennis herinneren, terugvinden en herkennen uit het geheugen. Denk bijvoorbeeld aan het opzeggen van definities of feiten. Begrijpen: op dit niveau wordt betekenis gegeven aan reeds opgeslagen kennis. Dit kan in de vorm van interpreteren, samenvatten, parafraseren, uitleggen, voorbeelden geven etc. Toepassen: deze kennis is gerelateerd aan situaties waarin kennis wordt gebruikt door middel van modellen, presentaties, simulaties. Leerlingen zijn op dit niveau de kennis te implementeren, uit te voeren en te gebruiken. Analyseren: gekeken wordt hoe stukjes informatie aan elkaar gerelateerd zijn aan elkaar, een structuur of een doelstelling. De informatie kan vervolgens weergegeven worden in een overzicht diagram of grafische representatie. Evalueren: leerlingen kunnen zich een oordeel vormen, gebaseerd op criteria en standaarden. Vaardigheden op dit niveau bestaan o.a. uit het opstellen van hypotheses, onderzoeken en monitoren. Creëren: in staat zijn om al bekende delen samen te voegen tot een nieuw samenhangend of functioneel geheel. Ontwerpen, construeren, plannen, uitvinden en produceren zijn vaardigheden die bij dit niveau horen.
Daarnaast worden de volgende kennisniveaus onderscheiden: -
Feiten: basiskennis die nodig is om binnen een bepaald (vak)gebied actief te zijn. Het gaat hier om essentiële informatie die nodig is om je in een vak te kunnen redden. Concepten: hieronder vallen classificeringen, principes, modellen, structuren etc binnen een bepaald vakgebied. Procedures: het gaat hier om informatie die helpt bij het uitvoeren van een specifieke handeling binnen een vakgebied Metacognitie: het bewustzijn van de eigen cognitie en cognitieve processen. Het gaat hier om zelfkennis, contextuele kennis (in welke situatie gebruik je de kennis) en conditionele kennis (onder welke voorwaarden kun je die kennis gebruiken).
Binnen het onderwijsaanbod op de Dongeschool hebben de meeste vragen en opdrachten vooral betrekking op de gebieden: onthouden, begrijpen en toepassen. Af en toe komt de fase analyseren aan bod. (Meer)begaafde leerlingen hebben een voorkeur voor de processen analyseren, evalueren en creëren. Bij deze cognitieve processen wordt het creatieve denkvermogen aangesproken.
3
Verder prefereren (hoog)begaafden veelal andere leerstijlen. Zij leren graag door dingen te zien (maar in de klas moet je vaak luisteren). Howard Gardner is de grondlegger van de theorie van de meervoudige intelligentie. De theorie gaat uit van meerdere intelligenties die ontwikkelbaar zijn. Gardner definieert intelligentie als: “Intelligentie is het vermogen om problemen op te lossen en ook het vermogen om nieuwe problemen te bedenken.” Tot nu toe zijn er op basis van onderzoek acht intelligenties vastgesteld met de volgende kenmerken
-
Verbaal-linguïstisch: gevoelig voor taal, goed in spreken/luisteren/lezen, functioneel taalgebruik, goed in grammatica. Muzikaal-ritmisch: gevoelig voor geluid, toonhoogte en ritme vast, koppeling van emotie en geluid, goed geheugen voor muziek. Intrapersoonlijk: zelfkennis, nadenken over eigen handelen, aanpassingsvermogen, persoonlijk ontwikkelen. Interpersoonlijk: begrijpen van anderen, gevoelig voor stemming van anderen, in staat anderen te motiveren, sterk vermogen tot empathie. Lichamelijk-kinesthetisch: sterk besef van eigen lichaam, sterke motorische beheersing, behoefte aan beweging, leren door te doen. Visueel-ruimtelijk: goed geheugen voor beelden, leren door te kijken, sterk ontwikkeld topografisch gevoel, goed in staat emoties en ervaringen te visualiseren. Logisch-Mathematisch: logisch nadenken, abstractie, onderzoekend, motivatie om de fysieke wereld te verklaren. Naturalistisch-ecologisch: belangstelling voor de natuur, observatie en herkenning, verzamelen en ordenen, omgang met planten en dieren.
Meervoudige Intelligentie betekent voor het onderwijs het stimuleren van een brede ontwikkeling, Het gaat enerzijds om het bijschaven van je zwakke punten (stretchen) en anderzijds om het leren kennen en benutten van je sterke kanten (matchen) en deze weten in te zetten om te leren, samen te werken en te communiceren. 4
Doelstellingen plusklas De doelstellingen van de plusklas kunnen onderverdeeld worden in twee deelgebieden, te weten doelstellingen t.b.v. de leerlingen en doelstellingen t.b.v. leerkrachten en intern begeleiders. Doelstellingen ten behoeve van de leerlingen: -
-
-
Begeleiding in het proces van de leerontwikkeling2 van het meerbegaafde kind. Dit gebeurt door middel van het bieden van uitdaging in het leerstofaanbod zodat leerlingen leren ‘leren’ De nadruk ligt op het leren plannen, het leren structureren en het leren samenwerken. Een goede werkhouding is essentieel. Daarnaast is het van belang dat het werk afgesloten wordt met een beoordeling. Het vergroten van het leerplezier Tegemoet komen aan de behoefte van (hoog)begaafde leerlingen om meer en diepere kennis op te doen over speciale thema’s. Contact met ontwikkelingsgelijken (peers); dit zorgt voor onderlinge (h)erkenning en biedt houvast bij de sociale en emotionele ontwikkeling van meerbegaafde leerlingen, hun zelfbeeld en hun welbevinden. Het leren kennen en ontwikkelen van de eigen sterke en zwakke kanten Goed kunnen omgaan met kritiek, flexibel kunnen omgaan met tegenslagen en begrijpen dat er iets uit te leren valt Mogelijkheden tot het bieden van bijzondere aandacht aan eventuele sociale en/of emotionele problemen bij (hoog)begaafde leerlingen.
Om goed te kunnen leren is het van belang dat de leerling leert werken volgens een bepaald stramien. Hierbij zijn de volgende onderdelen van belang: -
Formuleren van leerdoelen Verkennen van een onderwerp voordat ermee aan de slag wordt gegaan Het kunnen uitvoeren van een onderzoek (weten welke stappen er gezet moeten worden) Het verzamelen van verschillende informatie op verschillende manieren Het controleren van de leervraag om te kijken of deze voldoende is beantwoord Het achteraf evalueren van de planning en het project
Van de plusklasleerlingen wordt verwacht dat ze: -
Zich inzetten voor taken die ze moeten uitvoeren Doorzetten wanneer iets niet direct lukt Zelfstandig kunnen werken en het leerproces waarderen (ook indien het resultaat tegenvalt) Om kunnen gaan met tegenslagen en zich echt voor de opdrachten inzetten
2
Het bevorderen van de ontwikkeling van en reflectie op hogere denkprocessen. Hieronder valt onder meer het analytisch denken. Vaardigheden die in deze categorie vallen zijn: herkennen van verschillen en overeenkomsten tussen dingen, verbanden kunnen zien tussen oorzaak en gevolg, de relatie kunnen zien tussen verschillende onderdelen binnen het grotere geheel, ingewikkelde vraagstukken gemakkelker maken door ze op te splitsen in (deel)problemen
5
Doestellingen ten behoeve van leerkrachten/intern begeleiders: -
Professionalisering door middel van voorlichting met betrekking tot (hoog)begaafdheid Het vergroten van leerkrachtvaardigheden op dit gebied door middel van het bieden van collegiale consultatie. Het verlichten van begeleidingstaken van leerkrachten van (hoog)begaafde leerlingen.
Samenvattend, de plusklas wil de cognitieve talenten van meerbegaafden ontwikkelen3 en het leerplezier van deze leerlingen vergroten. Hiertoe worden de leerlingen uitgedaagd op sociaal, emotioneel en intellectueel vlak. Een goede werkhouding is hierbij essentieel. Daarnaast biedt de plusklas leerkrachten meer kennis op het gebied van meergbegaafdheid. Doelgroep De plusklas bestaat uit een groep leerlingen die bovengemiddeld (kunnen) presteren in de klas en waarbij uit intelligentieonderzoek of intern onderzoek blijkt dat er sprake is van (hoog)begaafdheid of een sterk vermoeden hiervan. Vaak betreft het leerlingen die door hun (hoog)begaafdheid meer nodig hebben dan dat binnen het reguliere schoolwerk en het verrijkingsaanbod binnen de groep geboden kan worden. Indicaties kunnen zijn: -
-
3
Verrijkingsaanbod blijkt te eenvoudig: de leerling blijft steken op het niveau van informeel leren en krijgt op deze manier niet voldoende mogelijkheden geboden om goede leer- en werkstrategieën te ontwikkelen. Motivatieproblemen. Problemen in de ontwikkeling van het zelfbeeld en het zelfvertrouwen. Onderpresteren.
Het betreft hier inzichten en vaardigheden die essentieel zijn voor het verwerven en toepassen van kennis.
6
Toelating tot de plusklas In dit gedeelte wordt nader ingegaan op de criteria die van belang zijn voor toelating tot de plusklas. Eerst zullen algemene criteria aan bod komen die op veel (basis)scholen gehanteerd worden. Daarna wordt ingegaan op de specifieke vereisten die de Dongeschool aan de plusklasleerlingen stelt. Algemene criteria Veel Nederlandse basisscholen hanteren de volgende criteria voor toelating tot de plusklas: hoge scores voor citotoetsen (vaak meerdere periodes achter elkaar), didactische voorsprong, intelligentieonderzoek, uitkomsten uit signaleringsprotocollen, mening intern begeleider, groepsleerkracht en ouders, observatiegegevens, goede motivatie en werkhouding, bovenmatige interesse, zelfstandig kunnen werken, leerlingen die veel uitdaging nodig hebben, sociaal-emotionele aspecten, leerlingen die een groep overgeslagen hebben, onderpresteerders. In eerste instantie moet de zorg en uitdaging in de eigen groep geregeld worden. In overleg met de intern begeleider kan de groepsleerkracht een verrijkingspakket samenstellen. Voor de kinderen die daarnaast behoefte hebben aan een extra aanvullend onderwijsaanbod kan plaatsing in de plusklas overwogen worden. Een plusklas dient geen verzamelplaats te worden voor ‘lastige leerlingen.’ Om te voorkomen dat de plusklas te zwaar belast wordt met leerlingen met bijkomende of andersoortige problematiek zoals onderpresteren, een groot disharmonisch ontwikkelingsprofiel, ADHD of een stoornis binnen het autistisch spectrum, kan overwogen worden deze leerlingen pas toe te laten als blijkt dat er een opwaartse lijn in het gedrag en het welbevinden van de leerling waarneembaar is bij het aanpassen van het onderwijsaanbod in de reguliere groep. Bij leerlingen met een stoornis binnen het autistisch spectrum is het daarnaast belangrijk voor plaatsing na te gaan in hoeverre deze leerling goed om kan gaan met open opdrachten zoals die vaak gegeven worden binnen een plusklas. Bij onderpresteerders kan juist overwogen worden deze leerlingen wel altijd in de plusklas te plaatsen, vanwege de gedachte dat het terugvinden van de motivatie een belangrijk aspect is in de begeleiding van onderpresteerders. Daarnaast is de pedagogische begeleiding van deze leerlingen essentieel om een gedragsverandering teweeg te brengen. Onderpresteren komt meestal door: -
Groot verschil tussen leereigenschappen en persoonskenmerken Didactische voorsprong ondanks matige resultaten op huidig niveau Demotivatie Je teveel aanpassen perfectionisme/faalangst Je ongelukkig voelen
Criteria voor plaatsing in de plusklas van de Dongeschool voor groep 5 t/m 8 De plusklas is gericht op het stimuleren en ontwikkelen van de cognitieve talenten van (hoog)begaafde leerlingen. Daarnaast wil de plusklas het leerplezier van deze leerlingen vergroten. De criteria voor leerlingen uit groep 5 t/m 8 staan hieronder vermeld. De criteria voor groep 1 t/m 4 volgen binnenkort. De plusklas bestaat uit meerdere groepen. 7
De Dongeschool hanteert de volgende criteria voor plaatsing in de plusklas: toetsuitslagen, competenties van de leerlingen (creativiteit en motivatie spelen hierbij een essentiële rol), beeld van de leerkracht(en) en eventueel een IQ bepaling. Toetsuitslagen o o o
-
A (plus) score CITO LVS Rekenen en Wiskunde (minimaal 2x achter elkaar) Voor rekenen de methodetoets van het volgende blok goed kunnen maken En een A score minimaal 2x achter elkaar voor CITO LVS begrijpend lezen en een andere CITO LVS (Spelling, Woordenschat, Studievaardigheden) Er dient een duidelijke voorsprong in leerrendement aanwezig te zijn Eventueel een IQ bepaling door een extern bureau, dit geldt met name voor onderpresteerders.
Competenties van de leerling Naast goede cognitieve mogelijkheden dient de leerling ook te beschikken over een aantal specifieke persoonlijkheidskenmerken zoals: creativiteit, probleemoplossend vermogen, snelle denker, brede interesse, grote verbeelding. Daarnaast wordt het succesvol functioneren in een plusklas bevorderd indien de leerling over de volgende competenties beschikt: -
-
Metacognitieve vaardigheden: in metacognitief opzicht vaardig zijn: voldoende tijd nemen voor oriëntatie op de taak, nauwkeurig kunnen werken, nakijken van eigen werk, reflecteren op aanpak van de taak. Creativiteit en motivatie Doorzettingsvermogen: kunnen doorzetten als het moeilijk is, wilskracht kunnen tonen. Kunnen omgaan met falen en kritiek. Gedisciplineerd en geconcentreerd kunnen werken. Zelfstandig kunnen werken. Zelfvertrouwen en een reëel zelfbeeld hebben.
De meeste leerlingen die voor de plusklas in aanmerking zullen komen zullen zeer waarschijnlijk problemen ondervinden op één of meerdere van bovenstaande punten. Dit mag geen reden zijn om deze leerling niet in de plusklas te plaatsen. Tot slot is het beeld dat de leerkracht heeft van de leerling en de inschatting of de leerling extra uitdaging nodig heeft (en een deel van het reguliere werk kan missen) mede bepalend voor toelating tot de plusklas. De leerkrachten vullen vooraf een vragenlijst over de leerling in. Per leerling die aan bovenstaande criteria voldoet zal bekeken worden of hij/zij geschikt is voor de plusklas. Dit gebeurt altijd in overleg met de leerkracht(en), de intern begeleider en de begeleider van de plusklas. In uitzonderlijke gevallen (onderpresteerders, leerlingen met dyslexie of dyscalculie, leerlingen die (net) niet aan bovengenoemde criteria voldoen) kan in overleg met de leerkracht van bovenstaande vereisten worden afgeweken. Een aanvullend !Q onderzoek is dan wel aan te bevelen. Initiatief voor plaatsing kan genomen worden door: 8
-
De intern begeleider De leerkracht De ouders (de ouders kunnen dit aangeven bij de leerkracht) Op advies van een externe hulpverlener n.a.v. IQ bepaling
De Dongeschool streeft ernaar om bij plusleerlingen een aantal zaken aan het standaard rapport toe te voegen, zoals: De doelen waarnaar gestreefd wordt -
In hoeverre deze doelen behaald zijn Het gedrag dat de leerling vertoont wanneer verrijkingsmateriaal gebruikt wordt
Begaafde leerlingen Het verrijkingsaanbod voor meerbegaafde leerlingen vindt zo veel mogelijk binnen de eigen groep plaats. Het zou kunnen dat deze leerlingen ook af en toe begeleid zullen worden vanuit de plusklas, of dat zij een specifieke taak krijgen vanuit de plusklas die ze zoveel mogelijk binnen de eigen groep kunnen uitvoeren.
9
Praktische zaken Op basis van ervaringen van het afgelopen schooljaar is gebleken dat een half uur plusgroep per week niet voldoende is. Het is belangrijk dat de leerlingen een persoonlijke benadering krijgen. Er moet duidelijk afgesproken worden wat er in een week gedaan moet worden. Deze afspraken dienen ook opgeschreven te worden, zodat het controleerbaar is voor de groepsleerkracht en de plusklasbegeleider. Instroom Er zijn twee vaste momenten waarop de leerling kan instromen in de plusklas. Aan het eind van de periode vindt een evaluatie plaats. Op basis van de evaluatie wordt bepaald of de leerling in de plusklas kan blijven. Als een leerling niet meer aan de eisen voldoet of veel minder presteert in de klas gaat de leerling uit de plusgroep. De leerling maakt in principe wel de periode van de plusgroep af. De plusklas dient gezien te worden als een voorrecht. Het is dus niet zo dat als een leerling in groep 3 in de plusklas komt hij of zij automatisch tot en met groep 8 in de plusklas blijft. Periode 1: sept t/m jan Periode 2: februari s t/m juni De plusklasgroepen zullen op maandag en dinsdag les krijgen. Afhankelijk van het aantal leerlingen zal de plusgroep per leerjaar of per twee leerjaren opgedeeld worden (dus gr 5/6 en gr 7/8 etc). Het maximaal aantal leerlingen per plusgroep bedraagt 8. Materiaal Voor de periode oktober 2014 t/m jan 2015 zal gebruik worden gemaakt van Acadin en diverse weben piekerpaden. Daarnaast zal aandacht besteed worden aan filosoferen en proefjes. Vanaf februari 2015 zal naar alle waarschijnlijkheid ook de methode Pittige Plustorens worden ingezet.
10
Samenvatting Meerbegaafdheid is een combinatie van drie factoren: hoge intelligentie, creativiteit en motivatie (doorzettingsvermogen). De plusklas van de Dongeschool is gericht op het ontwikkelen en stimuleren van de cognitieve talenten van (hoog)begaafde leerlingen en het vergroten van het leerplezier van deze leerlingen. Een goede werkhouding is hierbij essentieel. Om voor de plusklas in aanmerking te komen wordt gekeken naar toetsuitslagen, competenties van de leerlingen, de mening van de leerkracht(en) en eventueel een IQ test. Wanneer een leerling aan de gestelde criteria voldoet zal bekeken worden of hij/zij geschikt is voor de plusklas. Dit gebeurt altijd in overleg met de leerkracht(en), de intern begeleider en de begeleider van de plusklas. In uitzonderlijke gevallen (onderpresteerders, leerlingen met dyslexie of dyscalculie, leerlingen die (net) niet aan bovengenoemde criteria voldoen) kan in overleg met de leerkracht van bovenstaande vereisten worden afgeweken. Een aanvullend !Q onderzoek is dan wel aan te bevelen.
11
Bronnen Brouwer, G. & L. Ahlers (2011), Knappe koppen in de klas: wat (hoog)begaafde leerlingen nodig hebben in het onderwijs. Amersfoort: CPS. Lammers van Toorenburg, W. (2005), Hoogbegaafd, nou én? Amsterdam: Samsara Uitgeverij bv.
Gebruikte websites www.lich.nl/ www.kpcgroep.nl/hoogbegaafdheid www.amsterdam.nl/.../11_06_07_initiatiefvoorstel_bijzonder_talent_verdient _bijzondere_aandacht.pdf
http://educatie-en-school.infonu.nl/diversen/20909-cursus-hoogbegaafdheid-voorleerkrachten.html
12
Bijlage 1: Vragenlijst voor de leerkracht Goed
Gewoon
Matig
Woordenschat en uitdrukkingsvermogen Leer- en werktempo Concentratie bij zelfgekozen taken Interesse in moeilijke leer/lesstof Verbanden zien in situaties Houden van spreekbeurten Oppikken van wetenswaardigheden Systematisch werken Originele ideeën en oplossingen Werkt graag in groepjes, voorkeur voor gezamenlijk bezig zijn Actief met computers en/of internet Neemt zelf initiatief Motivatie
Score LVS Rekenen en Wiskunde Begrijpend lezen Spelling Studievaardigheden Woordenschat
Opmerkingen:
13
Bijlage II: Profielen van hoogbegaafde leerlingen Door Betts & Neihart (1988) is een indeling gemaakt van profielen van hoogbegaafde leerlingen. Deze indeling is gebaseerd op jarenlange praktijkervaring in begeleiding van hoogbegaafde leerlingen in het onderwijs. In hun omschrijving geven Betts & Neihart niet alleen aan welk gedrag kenmerkend is voor de betreffende categorie, maar ook welke begeleiding van school uit gegeven zou moeten worden. Zij komen tot zes typische profielen. Deze zijn in de volgende tabel weergegeven:
gedragskenmerken
Herkenning
begeleiding van school
Profiel I
• perfectionistisch • goede prestaties de succesvolle leerling • zoek bevestiging van de leerkracht • vermijdt risico • accepterend en conformerend • afhankelijk
• schoolprestaties • prestatietests • intelligentietests • nominatie door leerkracht
• versneld en verrijkt curriculum • ontwikkelen van persoonlijke interesses • vooraf testen, uitsluitend leerstof die nog niet beheerst wordt: leerstof inkorting • contact met ontwikkelingsgelijken • ontwikkeling van vaardigheden voor zelfstandig leren • mentor • begeleiding van schoolen beroepsloopbaan
• corrigeert de leerkracht • stelt regels ter discussie de uitdagende leerling • is eerlijk en direct • grote stemmingswisselingen • vertoont inconsistente werkwijzen • slechte zelfcontrole • creatief • voorkeur voor activiteit en discussie • komt op voor eigen opvattingen • competitief
• nominatie door medeleerlingen • nominatie door ouders • interviews • geleverde prestaties • nominatie door volwassene buiten het gezin • creativiteitstests
• tolerant klimaat • zoveel mogelijk bij passende leerkracht plaatsen • cognitieve en sociale vaardigheden trainen • directe en heldere communicatie met de leerling • gevoelens toestaan • mentor • zelfwaardering opbouwen • gedrag besturen met contracten • verdieping
Profiel II
14
Profiel III de onderduikende leerling
Profiel IV de drop-out
Profiel V de leerling met leeren/of gedragsproblemen
• ontkent begaafdheid • doet niet mee in programma's voor meer begaafde leerlingen • vermijdt uitdaging • zoekt sociale acceptatie • wisselt in vriendschappen
• nominatie door begaafde medeleerlingen • nominatie door ouders • prestatietests • intelligentietests • prestaties
• begaafdheid herkennen en adequaat opvangen • niet participeren in speciale activiteiten toestaan • sexe-rol modellen geven (vooral meisjes) • doorgaan met informeren over opleidings- en beroepsmogelijkheden
• neemt onregelmatig deel aan onderwijs • maakt taken niet af • zoekt buitenschoolse uitdaging • verwaarloost zichzelf • isoleert zichzelf • creatief • bekritiseert zichzelf en anderen • werkt inconsistent • verstoort, reageert af • presteert gemiddeld of minder • defensief
• analyse van verzameld werk • informatie van leerkrachten uit het verleden • discrepantie tussen intelligentiescore en geleverde prestaties • inconsistenties is prestaties • creativiteitstests • nominatie door begaafde medeleerlingen • geleverde prestaties in niet-schoolse settings
• diagnostisch onderzoek • groepstherapie • niet-traditionele studievaardigheden • verdieping • mentor • niet-traditionele leerervaringen buiten de klas
• werkt inconsistent • presteert gemiddeld of minder • verstoort, reageert af
• sterk uiteenlopende resultaten op onderdelen van een intelligentietest • herkenning door relevante anderen • herkenning door leerkracht met ervaring met onderpresteerders • interview • wijze van presteren
• plaatsing in programma voor begaafden • voorzien van benodigde bronnen • niet-traditionele leerervaringen • begin met onderzoek en ontdekkingen • tijd met ontwikkelingsgelijken doorbrengen (niet persé leeftijdgenoten) • individuele begeleiding
15
Profiel VI de zelfstandige leerling
• goede sociale vaardigheden • werkt zelfstandig • ontwikkelt eigen doelen • doet mee • werkt zonder bevestiging • werkt enthousiast voor passies • creatief • komt op voor eigen opvattingen • neemt risico
• bereikte schoolresultaten • produkten • prestatietests • interviews • nominatie door leerkracht, klasgenoot, ouders, zichzelf • intelligentietests • creativiteitstests
• ontwikkelen van een lange-termijn plan voor studie • versneld en verrijkt curriculum • belemmeringen in tijd en plaats wegnemen • vooraf testen, uitsluitend leerstof die nog niet beheerst wordt: leerstof inkorting • mentor • begeleiding van schoolen beroepsloopbaan. • vervroegde toelating tot vervolgopleiding
16
