Beleidsnotitie Licht

September 2014

Beleidsnotitie Licht 2014-2020 Donker waar het kan, licht waar het moet

Besluit B&W van 23 september 2014

Beleidsnotitie Licht 2014-2020 |Gemeente Heerenveen | concept

INHOUDSOPGAVE 1

Inleiding........................................................................................................................................................... 1 Kader ................................................................................................................................................................... 1

2

3

4

5

Waar staat Heerenveen nu? ............................................................................................................................ 3 2.1

Specifieke gebieden ............................................................................................................................... 4

2.2

Samenvattend ........................................................................................................................................ 4

Visie, ambitie & doelen ................................................................................................................................... 5 3.1

Visie & ambitie....................................................................................................................................... 5

3.2

Doelstellingen ........................................................................................................................................ 6

Maatregelen openbare verlichting .................................................................................................................. 7 4.1

Communicatie........................................................................................................................................ 7

4.2

Beheer en onderhoud openbare verlichting ......................................................................................... 7

4.3

Uitschakelplan bestaande openbare verlichting/dimmen .................................................................... 8

4.4

Meten verbruik openbare verlichting .................................................................................................... 8

4.5

Innovatie ................................................................................................................................................ 8

4.6

Bedrijfsterreinen & lichtreclame............................................................................................................ 9

4.7

Verlichting agrarische bedrijven .......................................................................................................... 10

4.8

Energieakkoord .................................................................................................................................... 10

4.9

Nieuw areaal ........................................................................................................................................ 11

4.10

Samenvatting maatregelen .................................................................................................................. 12

Implementatie en uitvoering......................................................................................................................... 13 5.1

Programma & monitoring .................................................................................................................... 13

5.2

Middelen.............................................................................................................................................. 13

Bijlage 1:

Evaluatie voorgaande beleidsperiode ................................................................................................ i

Bijlage 2:

Checklist aanpak openbare verlichting............................................................................................. vii

Bijlage 3:

Armatuursoorten & uitgangspunten verlichting ............................................................................. viii

Beleidsnotitie Licht 2014-2020 |Gemeente Heerenveen | concept

1

Inleiding Openbare verlichting is van grote waarde voor onze economie. Openbare verlichting draagt bij aan activiteiten in het (schemer-)donker; licht is nodig om te zien waar we lopen, fietsen of rijden. Ook is licht van invloed op de sfeer in een bepaalde omgeving. Belangrijke functies van openbare verlichting zijn het bevorderen van de verkeersveiligheid en het vergroten van de sociale veiligheid. Naast de openbare verlichting wordt door bedrijven en particulieren verlicht; dit betreft vooral terreinverlichting en reclameverlichting. Het doel van deze beleidsnotitie Licht is het integraal afwegingskader vast te stellen en deze te borgen, het kader waarbinnen de openbare verlichting binnen de gemeente Heerenveen kan worden uitgevoerd. Daarin staan de functie en het doel van de verlichting centraal. Aan de andere kant heeft duisternis een landschappelijke waarde en is zelfs door de provincie Fryslân als kernkwaliteit voor het buitengebied benoemd.

De ambitie zoals geformuleerd in ons lichtbeleidsplan van 2007 luidt Donker waar het kan, licht waar het moet. Door deze ambitie 1-op-1 voort te zetten resulteert onze aanpak op termijn in een omgeving die bij avond en nacht bewust verlicht wordt op plekken waar zich maatschappelijke dynamiek afspeelt, maar waar het donker is op verlaten plekken en in het buitengebied, zodat donker ook daadwerkelijk donker is. De verlichting draagt bij aan de goede sfeer in gemeente Heerenveen en levert daarbij een bijdrage aan het veiligheidsgevoel van onze burgers.

Figuur 1: Lichthinderkaart Nederland (bron: www.platformlichthinder.nl)

Een bijkomend gevolg van bewust verlichten is dat het energieverbruik en daarmee de kosten van de openbare verlichting dalen, waarmee we een bijdrage leveren aan het terugdringen van de emissie van het broeikasgas koolstofdioxide. Maar ook aan de financiële taakstelling die we als gemeente hebben. Kader Er gelden geen wettelijke verplichtingen met betrekking tot het verlichtingsniveau van de openbare ruimte. Wel zijn er aanbevelingen cq. adviezen in de vorm van richtlijnen van de Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde NSvV. De belangrijkste richtlijnen zijn de NPR 13201-1 Richtlijnen voor openbare verlichting (2002), van de NSvV in samenwerking met het NEN. Het is niet verplicht om deze richtlijn toe te passen, maar een gemeente kan er wel op worden aangesproken. Veel gemeenten gebruiken deze richtlijnen daarom. De richtlijn heeft tot doel ‘richtlijnen te geven bij de keuze van een verlichting die zo goed mogelijk aansluit bij de verkeerssituatie’. Zoals in de richtlijn is aangegeven behoort de vraag of verlichting van een bepaald weggedeelte noodzakelijk is ‘niet tot de competentie van de NSvV’. Een andere belangrijke richtlijn is het Politiekeurmerk Veilig Wonen. In het keurmerk zijn tal van eisen opgenomen aan bijvoorbeeld hang- en sluitwerk van woningen, inrichting van de openbare ruimte en aan de openbare verlichting. Toepassing van het keurmerk is er op gericht de veiligheid (de sociale veiligheid) te vergroten, en daarnaast vandalisme, inbraak en diefstal te verminderen. De toepassing van deze richtlijn is optioneel. In september 2013 zijn in het Energieakkoord ook afspraken gemaakt met betrekking tot vermindering energieverbruik van openbare verlichting. In het akkoord tussen provincies, gemeenten en Rijkswaterstaat zijn de volgende gezamenlijke doelstellingen geformuleerd: 1. 20% energiebesparing in de OVL en verkeersregelinstallaties (VRI's) in 2020 t.o.v. 2013

Lichtbeleid 2014-2020 |Gemeente Heerenveen | concept

1

2. 3. 4. 5.

50% energiebesparing in OVL en VRI's in 2030 t.o.v. 2013 40% slim energiemanagement in OVL in 2020 40% energiezuinige OVL in 2020 Rijkswaterstaat past energiezuinige verlichting toe als de OVL in tunnels wordt vervangen bij nieuwbouw of renovatie.

Uit onze en andere praktijkervaringen met lichtproeven, pilots en proefopstellingen is gebleken dat beleving rond licht heel anders kan zijn dan de huidige keurmerken voorschrijven. Op basis van deze praktijkervaringen hebben wij geconcludeerd dat de keurmerken ‘randstedelijk’ van karakter zijn; er wordt veel licht (hoge lichtintensiteiten en veel armaturen) voorgeschreven, wat niet bij het plattelandskarakter van onze gemeente past. De vraag naar minder licht neemt toe, dit uit zich onder meer in initiatieven als de Lichthinderkaart van de Natuur en Milieu Federaties en verspilling van licht valt steeds meer op. Op basis van bovenstaande gegevens is ons beleid ten aanzien van licht geformuleerd.


2

2

Waar staat Heerenveen nu?

De openbare verlichting verbruikt een grote hoeveelheid elektriciteit, in de gemeente Heerenveen in 2012 meer dan 1,45 miljoen kWh, dit zal nu toenemen vanwege de herindeling, omdat het zuidelijk deel van Boarnsterhim en een klein deel van Skarsterlân (Nieuwebrug en Haskerdijken) onderdeel van de gemeente Heerenveen zijn. Na de gemeenten Súdwest Fryslân en Smallingerland staat onze gemeente op de derde plaats qua elektriciteitsverbruik. Via onze gezamenlijke inkooporganisatie van Friese gemeenten, Stichting OVFriesland, kopen we energie in die duurzaam wordt opgewekt. Vanaf 1 januari 2014 staan in onze nieuwe gemeente 10.180 lichtmasten. In bijlage 1 zijn specifieke gegevens rond de lichtmasten opgenomen. In onderstaande tabel is de verdeling van lichtmasten weergegeven. Tabel: Aantal lichtmasten gemeente Heerenveen na integratie deel Boarnsterhim en Friese Meren 2014 Omschrijving Aantal deel Aantal deel Aantal deel Totaal Heerenveen Boarnsterhim Friese Meren Beheer en onderhoud 7.880 1.300 250 9.430 Stichting OV Fryslân (eerste inventarisatie) Eigen beheer 750 0 0 750 Totaal 8.630 1.300 250 10.180 Het lichtbeleid van 2007 beantwoordde de vraag welke functies het verlichten van de openbare ruimte dient te vervullen. Dit beleid gaf een integraal afwegingskader waarbinnen de openbare verlichting in onze gemeente vorm kreeg. In bijlage 1 is een beknopte evaluatie van Lichtbeleidsplan 2007 en uitgevoerde maatregelen opgenomen. Enkele voorbeelden zijn: Vernieuwen openbare verlichting Centrum Noord In nauwe samenwerking met de horecaondernemers heeft de openbare verlichting in het uitgaansgebied een heel andere functie gekregen; een fijne sfeer creëren was het belangrijkste uitgangspunt (huiskamergevoel), zonder daarbij veiligheidsaspecten uit het oog te verliezen. Het resultaat is meer sfeer met meer mogelijkheden en bijzonder grote energiebesparing van ca. 80%

Uitdunnen van openbare verlichting in Skoatterwâld De wijk Skoatterwâld fase 1 is bij de aanleg met meer dan 400 lichtmasten verlicht, conform de richtlijnen NSVV en Politie Keurmerk Veilig Wonen. In de praktijk bleek deze hoeveelheid verlichting overdadig, daarom zijn in 2010 meer dan 190 lichtmasten verwijderd. In fase 2 van Skoatterwâld is de verlichting direct aangelegd volgens het gemeentelijke Lichtbeleid (en dus niet volgens de landelijke richtlijnen). Deze methode van verlichten biedt voordelen als geen lichtvervuiling, geen verblinding en besparingen in energieverbruik en energiekosten. Ook zijn de investeringskosten lager. Bewoners en gebruikers hebben in het algemeen tijd nodig om aan minder licht te wennen, goede communicatie vanuit de gemeente is hierbij erg belangrijk. In een enkel geval is de verlichting op aangeven van bewoners aangepast. Innovatie via de Light Challenge Diverse gemeenten werken aan energiezuiniger openbare verlichting. De “oude”manier, een lantaarnpaal met daarbovenop een lichtbron, levert echter niet veel besparing op. De gemeente Heerenveen vond dat dit anders kon en heeft samen met bedrijfsleven, onderwijs en andere gemeenten de Light Challenge opgezet. Studenten ontwerpen samen met bewoners nieuwe lichtconcepten. De partnerbedrijven leveren de techniek, middelen en kennis en de gemeenten leveren een straat en bewoners die willen helpen. In 2011 en 2013 is een Light Challenge georganiseerd, de laatste keer landelijk. In Heerenveen speelde dit zich af in de Valeriaan (2011) en De Knipe (2013). Uit de evaluatie blijkt dat Light Challenge gewaardeerd wordt als succesvol voorbeeld van maatschappelijke participatie op het gebied van duurzaamheid, innovatie en betrokkenheid van bewoners.


3

2.1

Specifieke gebieden

De afgelopen beleidsperiode is een aantal gebieden vaker onder de aandacht geweest vanwege de openbare verlichting, bedrijfsreclames en/of terreinverlichting: 1. Bedrijventerrein IBF: Bij de aanleg van openbare verlichting op het bedrijventerrein IBF hebben we bewust gekozen voor een veel lager niveau van openbare verlichting dan op reguliere bedrijfsterreinen. Een aantal bedrijven is als reactie hierop hun eigen bedrijfsterrein juist meer gaan verlichten, onder meer vanwege de beveiliging; wanneer het te donker is, zijn de opnames van beveiligingscamera’s niet duidelijk. In overleg tussen bedrijven en gemeente is de verlichting op en buiten de terreinen zo aangepast dat de lichtintensiteit is afgenomen en tegelijkertijd de kwaliteit van beveiligingsopnames gewaarborgd blijft. Ook bij nieuwe bedrijven is het communiceren over de uitgangspunten van ons beleid een voortdurend aandachtspunt. 2. Centrum Heerenveen: Het horecadeel van het Centrum is voorzien van nieuwe verlichting, het ontwerp en uitgangspunten hebben geleid tot een energiezuinig verlichtingssysteem en zeer sfeervol lichtbeeld. Voor het overige deel van het centrum zullen in het kader van de Welstandnota gesprekken gevoerd gaan worden rond met name reclameverlichting. De belangrijkste vraag zal zijn: welk beeld willen we in dit gebied? 3. Kantoorpanden K.R. Poststraat: Deze kantoren zijn destijds ontwikkeld voor grotere organisaties en ondernemingen. Bij de ontwikkeling van de kantoren heeft de gemeente regels vastgesteld over afmetingen en locatie van de reclame-uitingen in welstandscriteria. In verloop van tijd heeft een aantal van deze organisaties plaatsgemaakt voor meerdere, kleinere ondernemingen in één pand. De daarmee veranderende behoeft voor reclame uitingen paste niet in de welstandscriteria die voor reclame op deze kantoren gold. Na overleg met enkele ondernemers heeft de gemeente de regels over plaats en afmeting aangepast. Hierbij zijn geen regels opgenomen over het al dan niet verlicht zijn van reclame-uitingen (en de mate van verlichting). De mate van verlichting van reclame is een milieu aspect en geen welstandsaspect. Bij een omgevingsaanvraag voor reclame wordt uitsluitend getoetst aan de welstandscriteria. 4. Sportstad Heerenveen & Drie Tenoren: Langs de A32 is sprake van lichtspreiding vanaf lichtreclames en reclamezuilen op de omgeving. In het verleden was ook sprake van een overmaat aan openbare verlichting, dit is middels een dimregime aangepast. Gesteld kan worden dat het Sportstadgebied een hoogdynamisch karakter heeft, waar licht en lichtreclames onderdeel van vormen. Aan de andere kant kan dit door derden (voorbijgangers, omwonenden) als hinderlijk worden ervaren. Dit blijkt uit het feit dat in de afgelopen raadsperiode vragen gesteld zijn over de (licht-)reclames. De raad heeft het college verzocht om met het Heerenveense bedrijfsleven af te spreken hoe de uitgangspunten uit het Lichtbeleid waargemaakt kunnen worden, en dit vast te leggen in een convenant. 5. Agrarische bedrijven: De agrarische bedrijven zijn sterk in ontwikkeling. Een van de aspecten die aan de orde zijn, is de ontwikkeling van stallen met open zijkanten en zgn. ‘serrestallen’. Beide staltypen geven relatief veel lichtuitstraling naar de omgeving. Deze uitstraling naar buiten past niet in ons streven naar een donker buitengebied. Gemeenten stellen daarom vaker eisen via een verordening, sluiten convenanten of maken per situatie maatwerkafspraken. In Heerenveen vindt tot nu toe laatstgenoemde plaats; bij de realisatie van een nieuwe veestal in Gersloot is bijvoorbeeld veel aandacht aan het voorkomen van lichtuitstraling gegeven, met een positief resultaat.

2.2

Samenvattend

Al met al kan geconcludeerd worden dat de wijze van verlichten van de openbare ruimte een hoge prioriteit heeft in de gemeente Heerenveen. Dit heeft onder meer te maken met het feit dat door aanpak van openbare verlichting op meerdere terreinen successen worden geboekt. Zowel op het vlak van energie, duurzaamheid en financiën valt winst te halen. De angst om juridisch aansprakelijk gesteld te worden is ongegrond gebleken: het lichtbeleid van de gemeente Heerenveen vormt een gedegen en juridisch kader voor afwijkingen van landelijke richtlijnen. De evaluatie van het Lichtbeleidsplan van 2007 (bijlage 1) laat –samen met de raadsvragen- zien dat we in de komende periode nog een aantal punten uit de voorgaande beleidsperiode op moeten pakken, te weten:  Terugdringen energieverbruik cq. bezuinigingen, onder meer via het Uitschakelplan Openbare verlichting.  aandacht voor verlichting op (particuliere) bedrijfsterreinen, lichtreclame en agrarische bedrijven.  evaluatie verbruikscijfers om discrepanties tussen de besparingen en de uiteindelijke verbruiken op te lossen.


4

3 3.1

Visie, ambitie & doelen Visie & ambitie

Het verlichten van de openbare ruimte of van terreinen is geen doel op zich. Het is een middel om een bijdrage te leveren aan andere doelstellingen, zoals bevorderen van verkeersveiligheid en sociale veiligheid en het bijdragen aan de ruimtelijke beleving. In ons beleid houden wij hier rekening mee, door vanuit het perspectief van het te bereiken doel te redeneren. Lichthinder kan een negatief neveneffect van openbare verlichting zijn. Mensen kunnen dit ervaren, omdat de verlichting direct bij hen naar binnen schijnt, of omdat zij verblind worden door het licht. Maar ook dieren kunnen worden beïnvloed door licht. Teveel verlichting kan als barrière fungeren waardoor het leefgebied van dieren wordt versnipperd en de verlichting verstoort het dag/nachtritme van dieren, met name vogels en insecten. Ook mensen kunnen last hebben van deze verschijnselen. Wij willen de openbare ruimte daarom bewust verlichten. Wij houden daarom rekening met de relatie tussen openbare verlichting en de verschillende beleidsterreinen die het beïnvloedt. Bij de inzet van openbare verlichting stellen we ons een aantal vragen, zoals:  Is er een relatie tussen de toepassing van openbare verlichting en het bereiken van een bepaalde doelstelling;  Is openbare verlichting een effectief en efficiënt instrument, of zijn er ook andere instrumenten die effectiever zijn;  Welke negatieve neveneffecten zijn verbonden aan de toepassing, en zijn deze acceptabel gezien de verwachte positieve effecten. Wij maken duidelijk onderscheid tussen de bebouwde kom en de gebieden daarbuiten. Binnen de bebouwde kom maken we weer onderscheid in gebieden afhankelijk van gebiedsfuncties en gebruik. De maatschappelijke dynamiek is binnen de bebouwde kom veel hoger dan buiten de bebouwde kom en stelt dan ook andere eisen aan de openbare verlichting. Deze procesaanpak resulteert op termijn in een omgeving die bij avond en nacht verlicht wordt op plekken waar zich maatschappelijke dynamiek afspeelt, maar waar het donker is op verlaten plekken en in het buitengebied, zodat donker ook daadwerkelijk donker is. De verlichting draagt bij aan de goede sfeer in gemeente Heerenveen en levert daarbij een bijdrage aan het veiligheidsgevoel van onze burgers. De ambitie zoals geformuleerd in 2007, wordt de komende beleidsperiode ongewijzigd gecontinueerd: Donker waar het kan, licht waar het moet. Een bijkomend gevolg van bewust verlichten is dat het energieverbruik en daarmee de kosten van de openbare verlichting daalt (inzet bezuinigingsopgave), waarmee we een bijdrage leveren aan het terugdringen van de emissie van het broeikasgas koolstofdioxide. Daarnaast kunnen we onze expertise inzetten in een andere rol: Adviserend naar bedrijfsleven Innoverend en het goede voorbeeld geven, Onze expertise zetten we verder in door anders te ontwerpen; daarmee creëren we nieuwe lichtconcepten die bijdragen aan taakstellingen in Energieakkoorden eigen bezuinigingstaakstelling. Hiermee is er niet alleen spinoff bij economische doelstellingen maar ook als bijdrage in de kernwaarde duisternis en aan het thema Feel the Night in Culturele Hoofdstad 2018 (Light &Infrastructure).


5

3.2

Doelstellingen

De doelstellingen zijn in 2007 door de raad vastgesteld. Bij de invulling en uitvoering van de doelstellingen is onze ambitie leidend.

A. Openbare verlichting draagt bij aan: a. sociale veiligheid: het resultaat van de verlichting van de openbare ruimte op strategische locaties is een goed verlichte openbare ruimte. Het levert daarmee een bijdrage aan de subjectieve veiligheid (het gewenste maatschappelijke effect). b. verkeersveiligheid: het vergroten van de zichtbaarheid van objecten en andere weggebruikers, het geleiden van verkeer (bochten) en het attenderen op complexe(re) situaties verhogen de verkeersveiligheid. Naast verlichting zijn het voeren van eigen verlichting, rijgedrag, en andere verkeersmaatregelen van grote invloed op de feitelijke verkeersveiligheid. c. een positieve stimulans aan de ruimtelijke beleving: via specifieke verlichting van de openbare ruimte wordt de sfeer van de openbare orde tijdens de donkere uren positief beïnvloed. De prioriteit van deze drie doelstellingen is afhankelijk van het deelgebied waarin de openbare verlichting geplaatst wordt. In onderstaande tabel is de prioriteit per deelgebied aangegeven. Tabel: Prioriteit doelstelling verlichting per deelgebied (1 = hoge prioriteit, 3 = lage prioriteit) Deelgebied: Sociale veiligheid Verkeersveiligheid Ruimtelijke beleving /sfeer Woonwijken/-straten 1 2 2 Bedrijventerreinen 2 1 3 Winkelcentra/stedelijk 1 2 1 gebied Recreatie/groot groen* in principe niet verlichten Verkeer 2 1 3 Fietsroutes 2 1 3 Buitengebied 2 1 3 Bijzondere locaties 3 2 1 Natuurgebieden in principe niet verlichten * voor recreatie/groot groen is sociale veiligheid het meest belangrijk. Deze is het beste gediend door ervoor te zorgen dat deze gebieden niet toegankelijk zijn bij duisternis. Het heeft daarom onze voorkeur om deze gebieden niet te verlichten.

B. Openbare verlichting verbruikt minder energie: wij streven ernaar om het energieverbruik door openbare verlichting significant te verminderen. De mate waarin energiebesparing mogelijk is, wordt nader uitgewerkt (zie 3.3).

C. Bedrijven gaan bewust om met verlichting: a. op bedrijfsterreinen: wij streven naar bedrijfsterreinen die vanuit dezelfde ambitie verlicht worden als de openbare ruimte, dus donker waar het kan, licht waar het moet. De agrarische bedrijven krijgen hierbij separaat aandacht. Dit vanwege de ontwikkeling van stallen waarbij meer lichtuitstraling naar de omgeving kan plaatsvinden. b. van lichtreclame: een deel van de reclame-uitingen in Heerenveen maakt ’s avonds en ’s nachts gebruik van verlichting. Ons doel is dat lichtreclames sober en doelmatig worden ingezet. We stellen hierbij onze kennis en expertise beschikbaar, willen het goede voorbeeld geven en kiezen bewust voor een niet-regulerende, maar adviserende rol.

D. Communicatie: afhankelijk van de functie van het gebied en het gebruik is ons doel de gebruikers zo vroeg mogelijk te informeren over de veranderingen van de verlichting en/of het verlichtingsregime. Rondom het thema licht is vaak reuring; bijvoorbeeld bij het wegnemen van lichtmasten kunnen mensen dit ervaren als iets dat ontnomen wordt. Bovendien beleeft iedereen licht anders, voor de ene is het een vanzelfsprekendheid, voor de ander een luxe en weer voor een ander een essentieel onderdeel in het straatbeeld. Veel mensen ervaren de aanwezigheid van licht als een vorm van veiligheid (sociaal en/of vanuit verkeer). Communicatie draagt in belangrijke mate bij aan begrip van de gebruikers.


6

4

Maatregelen openbare verlichting

Om de doelstellingen te bereiken is een aantal maatregelen nodig. De maatregelen zijn dusdanig opgesteld dat deze geen keurslijf vormen tijdens de uitvoering. De maatregelen zijn er op gericht handvatten en houvast te bieden bij nieuwe ontwikkelingen, beheer en onderhoud en innovatie.

4.1

Communicatie

Ongeacht welke activiteiten of maatregelen we uitvoeren, in de praktijk is gebleken altijd aandacht aan communicatie met omwonenden/gebruikers nodig is. Voorafgaand aan wijzigingen aan openbare verlichting, is een gedegen communicatie van essentieel belang om acceptatie te bewerkstelligen. Het toepassen van verlichtingsarmaturen die niet verblinden heeft in het verleden wel tot weerstand geleid. Na uitleg over voordelen als o.a.: niet meer in de woning schijnen, niet meer verblindend, geen lichtvervuiling, energiebesparing, etc. heeft in diverse situaties geleid tot meer begrip en acceptatie bij burgers.

Communicatie start tijdens het ontwerpproces met aanwonenden in de straat, of per wijk of gebied. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om:  Aanpassen van schakeltijden;  Vervangen van lichtmasten of armaturen door andere/ minder lichtmasten;  Verwijderen van verlichting;  Vervanging lampen door lampen met een lager vermogen;  Een combinatie van bovenstaande punten. Bij de uitvoering van communicatie volgen we het volgende pad: a) We maken een goede inventarisatie van het gebruik van openbare verlichting en communiceren helder over het ‘waarom’ van de geplande aanpassingen aan de verlichting. Indien mogelijk nemen we suggesties van belanghebbenden mee in de ontwerpfase. b) We informeren via verschillende media en meerdere sporen de gebruikers van het gebied over de veranderingen die plaatsvinden in hun directe (woon)omgeving. Door een vooraankondiging per brief, voorzien van motivatie, internet en/of het organiseren van een informatiebijeenkomst. c) Bezuinigingen vormen vaak de aanleiding voor verandering; hierbij laten we zien wat er al gerealiseerd is, wat er nog moet gebeuren en wat het oplevert. Dit ‘opleveren’ gaat niet alleen over kWh of geld, maar ook over het afnemen van lichthinder, verminderen van verblindende effecten, etc. De gemeente Heerenveen in al haar geledingen heeft hierin een belangrijke ambassadeursrol. Op deze wijze wordt structureel gecommuniceerd over het beleid en vindt dit plaats als het actueel is.

4.2

Beheer en onderhoud openbare verlichting

Aanpak van de openbare verlichting kan vanuit verschillende kaders plaatsvinden, zoals regulier beheer en onderhoud, vervanging, nieuwbouw of herontwikkeling van een gebied of openbare ruimte, leeftijd van de armaturen, sociale- of verkeersveiligheid, etc. Wat de aanleiding voor de aanpak van openbare verlichting ook is, voor elke aanpak kan volstaan worden met het werken vanuit één checklist. In deze checklist is aandacht voor:  prioritering per deelgebied  maatwerk  te hanteren richtlijnen  lichtplan De onderwerpen uit de checklist worden gebruikt bij alle wijzigingen rond openbare verlichting. Door het volgen van deze checklist is de gemeente Heerenveen in staat een bewuste en weloverwogen afweging te maken rond de (wijze van) openbare verlichting. De checklist is opgenomen in bijlage 2.


7

4.3

Uitschakelplan bestaande openbare verlichting/dimmen

De bestaande verlichting in de gemeente Heerenveen wordt de komende jaren grootschalig aangepakt. Doel van de aanpak is verdunning en uitschakeling van openbare verlichting. In het ‘Uitschakelplan Openbare Verlichting’ wordt dit plan concreet uitgewerkt. Deze actie is in lijn met het beleidsplan en vormt ook onderdeel van de bezuinigingsoperatie van de gemeente Heerenveen. Vooralsnog worden alleen lichtmasten gedimd of uitgeschakeld. Na verloop van tijd wordt bekeken of ook daadwerkelijk lichtmasten verwijderd kunnen worden. Door niet gelijk lichtmasten te verwijderen, geven we onszelf flexibiliteit en de mogelijkheid eventueel op termijn nog aanpassingen uit te voeren.

4.4

Meten verbruik openbare verlichting

De verbruiksgegevens van de openbare verlichting in onze gemeente worden jaarlijks aangeleverd door onze netbeheerder. De verbruiksgegevens zijn geen gemeten waarden aan stroomverbruik, maar kentallen, gebaseerd op aantallen lichtmasten, armaturen, gebruikstijden etc. De input voor deze database wordt geleverd door de gemeente Heerenveen. Deze jaarlijkse verbruiken zijn de afgelopen jaren gemonitoord en gerapporteerd via het milieujaarverslag. Bij bestudering van de gegevens valt op dat de bezuinigingsmaatregelen die de gemeente Heerenveen heeft uitgevoerd, niet of nauwelijks terug te zien zijn in onze jaarlijkse verbruiken. Het is daarom van belang de wijze van berekening van het verbruik door de netbeheerder te evalueren. Enerzijds om vast te kunnen stellen of onze maatregelen wel of niet de gewenste effecten bereiken, anderzijds om te kunnen bepalen of de jaarlijkse energierekening correct is. Dit wordt momenteel inzichtelijk gemaakt en op basis van de uitkomsten zal een overweging gemaakt moeten worden of we naar een bemetering van het lichtnet moeten overgaan.

4.5

Innovatie

De verlichtingsbranche is een van oudsher conservatieve branche, veel vernieuwing werd met kleine technische stapjes gezet. Toch is er in verlichting de laatste 5 jaar ontzettend veel beweging en vernieuwing. Omdat de ‘verlichtingsmensen’ nog vanuit oude technieken en situaties redeneren (bijvoorbeeld zeer lange afschrijvingstermijnen) krijgt innovatie ogenschijnlijk weinig kans. Een prachtige uitzondering daarin is het project Light Challenge waarin juist ruimte is om vrij te denken door studenten, eindgebruikers, maar juist ook de marktpartijen. De kracht van de Light Challenge spreekt wel uit het feit dat het winnende concept van de editie 2013 daadwerkelijk in de straat komt te staan. Marktpartijen en andere gemeente roemen de aanpak en de roep om een vervolg is groot. Innovatie brengt nieuwe mogelijkheden en kansen in beeld en is van belang in het ontwerpproces van onze openbare ruimte en de rol die de gemeente daarin wil en in de toekomst nog kan spelen. Vanuit de gemeente Heerenveen nemen wij onze rol als innovatieaanjager serieus, mede omdat gebleken is dat ook op gemeentelijk niveau innovatie kansrijk is. Vanuit dat perspectief gaan wij ook de komende tijd het project ‘Light Challenge’ en andere verlichtingsprojecten met een innovatief karakter initiëren en/of participeren wij op andere wijze aan innovatie projecten. Het toepassen van innovaties leidt tot publiciteit in lokale en landelijke pers en versterkt onze positie als Koplopergemeente OVL. Mede door de Light Challenge komen bedrijven en instellingen bij ons om innovaties te testen. Zo zijn er goede contacten met bijvoorbeeld TNO, Philips en IBM wat ons in de ontwikkeling van nieuwe lichtconcepten een voordeel oplevert. Zo had Heerenveen de landelijke primeur met lichtgevende belijning op een fietspad bij Jubbega. In het bidbook van Culturele Hoofdstad 2018 is het thema Feel the Night en Light Challenge XL opgenomen. De invulling hiervan verdeelt zich over de thema’s” Feel the Night culture, Feel the Night Nature en Feel the Night Infrastructure; met name het laatste thema past goed bij onze uitgangspunten om deel te nemen aan Culturele Hoofdstad 2018.


8

4.6

Bedrijfsterreinen & lichtreclame

Naast de openbare verlichting kan ook andere verlichting invloed hebben op de openbare ruimte. Het betreft bijvoorbeeld reclameverlichting, etalageverlichting, bedrijfsterreinen, etc. De terughoudendheid die wij nastreven bij het verlichten van de openbare ruimte op bedrijfsterreinen, moet natuurlijk niet teniet worden gedaan door bedrijfsterreinen ’s avonds vol in de verlichting te zetten.

Vanaf een bepaald nachtelijk uur is het rendement van lichtreclame zeer klein gezien het beperkte aantal toeschouwers dat nog langskomt of voorbijrijdt. Afspraken over het volledig of deels doven van de lichtreclame na een bepaald uur (bv. 24u) is een effectief middel om de lichtvervuiling te beperken. Een uitzondering kan worden gemaakt voor uithangborden van restaurants, hotels, bioscopen en dergelijke tijdens de openingsuren.

Aanpak bedrijfsterreinen en lichtreclame Voor bedrijven geldt dat er via weten regelgeving aanknopingspunten zijn om op te leggen op het gebied van licht. Deze eisen hebben betrekking op het voorkomen van lichthinder (omwonenden worden met name beschermd). Het actief stellen van eisen aan de verlichting van terreinen en lichtreclame en het actief handhaven van deze eisen past echter niet binnen de prioriteiten van ons handhavingsbeleid. Wij vinden het wenselijker om bedrijven te stimuleren op verantwoorde wijze om te gaan met verlichting. In theorie is het mogelijk om via convenanten afspraken te maken met ondernemers en omwonenden, met als doel:  het voorkomen van directe instraling in woningen door verlichting van bedrijfsterreinen en/of lichtreclame;  het voorkomen van overschrijden van het heersende lichtniveau in de omgeving;  het voorkomen van uitstralen van licht naar boven;  het vaststellen van een maximumniveau qua sterkte van de verlichting van bedrijfsterreinen en/of lichtreclame, gelijk aan het benodigde minimumniveau;  het instellen van schakeltijden van lichtreclame. In de praktijk is deze convenantaanpak zeer arbeidsintensief. Immers: bedrijfsterrein IBF heeft een heel ander karakter dan een bedrijfsterrein in Jubbega of Heerenveen-Zuid. Lichtreclame in bijvoorbeeld het Sportstadgebied heeft een andere uitstraling, doel en doelgroep dan bijvoorbeeld lichtreclame langs de K.R. Poststraat of in Nijehaske. Wij willen de verantwoordelijkheid primair daar neerleggen waar hij hoort in dit verband en dat is bij het bedrijfsleven. Daarom heeft het onze voorkeur in overleg met het bedrijfsleven gezamenlijk convenantafspraken te maken. Bedrijven die zich nieuw in onze gemeente vestigen of plannen hebben voor nieuwbouw, wijzen we op ons lichtbeleid en de voordelen om de verlichting op het bedrijfsterrein hierop aan te laten sluiten. Dit lichtadvies laten we zoveel mogelijk aan de voorkant laten samengaan met advisering rond andere kwaliteitsaspecten, zoals het beeldkwaliteitsplan. Onderstaand zijn voor een aantal specifieke gebieden maatregelen uitgewerkt. In paragraaf 4.8 is de tijdsplanning opgenomen. 1.

Bedrijventerrein IBF: De gemeente Heerenveen is in een breder kader met bedrijven aan de slag op het vlak van duurzaamheid en energiebesparing, onder meer vanuit het Sociaal Economisch Beleidsplan en het Energielandschap. Wij zien kansen om vanuit deze bredere discussie een koppeling te maken met ons lichtbeleid in samenhang met het verlichten van bedrijfsterreinen. Het doel is om via voorlichten en eventueel een convenantaanpak te komen tot afspraken over verlichting op bedrijfsterreinen. Hiervoor organiseren we een of meerdere bijeenkomsten met ondernemers op het IBF. Bij gebleken succes zal dit concept ook uitgerold worden naar andere bedrijfsterreinen in de gemeente.


9

2.

3.

4.

4.7

Centrum Heerenveen, De Dracht e.o: In het kader van de gesprekken met ondernemers in het centrum over de Welstandsnota, wil de gemeente Heerenveen een verkenning uitvoeren naar de behoefte van de ondernemers aan kaders en concrete afspraken over verlichting van reclame en etalages in het centrum, buiten winkeltijden en weekenden. Hier zien wij ook een rol weggelegd voor ’n Gouden Plak en de ondernemers zelf om een antwoord op de volgende vragen te formuleren: Wie zijn we en wat willen we uitstralen? En vervolgens: Welk beeld past daarbij in dit gebied?”. In de editie 2015 van de Light Challenge kan hier door een groep studenten met de input van ondernemers en andere gebruikers van het centrum een uitwerking in de vorm van een lichtplan ontwikkeld worden. De afspraken worden bij voorkeur vastgelegd in een convenant. Kantoorpanden K.R. Poststraat: De reclameverlichting van de kantoren op de K.R. Poststraat hebben we in de aanlegfase niet gereguleerd. De wens vanuit de politiek is nu om deze verlichting te dimmen en/of uitschakelen. Wij zien onze rol als een adviserende rol, de uiteindelijke (maatschappelijke) verantwoordelijkheid ligt bij de ondernemer. Sportstad Heerenveen & Drie Tenoren:. 5. Wij vinden dat in een hoogdynamische omgeving als Sportstad de huidige verlichting passend is bij de gewenste uitstraling van zo’n gebied. We gaan nog met de betrokken partijen in overleg om dit beeld beter af te stemmen op het moment van de dag of beter gezegd het moment van de nacht ( s’nachts dus minder) )

Verlichting agrarische bedrijven

Een specifieke groep bedrijven die de aandacht verdient is de agrarische sector. Voor sommige vormen wordt in de bedrijfsvoering gebruik gemaakt van veel licht. Het gaat in Heerenveen met name om specifieke stalsystemen voor vee. Verwacht wordt, dat de melkveehouders de komende jaren verder investeren in schaalvergroting en het houden van extra dieren. Dit in relatie tot het afschaffen van het melkquotum in 2015 en de verwachtte toename van de melkproductie van 20%. De introductie van de zgn. ‘serrestal’ geeft veel lichtuitstraling naar buiten. Het licht is nodig voor het vee om zich ook ’s nachts te kunnen oriënteren. De uitstraling naar buiten past niet in ons streven naar een donker buitengebied. In lijn met ons uitgangspunt om bedrijven bewust te maken van de effecten en mogelijke alternatieven willen wij een constructieve dialoog op gang brengen met betreffende bedrijven. Hieraan voorafgaand vinden wij het van belang eerst te inventariseren wat de situatie in onze gemeente exact is; in hoeverre is op dit moment sprake van lichthinder? Wij hebben de wens aan te haken bij bestaande initiatieven: LTO Noord (Friesland en Groningen) en de Milieufederaties van Friesland en Groningen werken momenteel aan een convenant om lichtvervuiling tegen te gaan. Afhankelijk van de uitkomsten van dit convenant en de verwachte rol van de gemeente Heerenveen, zullen wij indien relevant concrete maatregelen formuleren en uitvoeren. Vooralsnog hanteren we een adviserende in plaats van een regulerende rol. Het is wenselijk dit te borgen in werkafspraken.

4.8

Energieakkoord

In het Energieakkoord staan doelstellingen voor openbare verlichting (OVL). De reacties hierop zijn wisselend; bij sommige gemeenten leeft wat weerstand en onduidelijkheid. Zeer begrijpelijk. Belangrijk om te weten: ook eerdere inzet voor duurzame OVL telt mee. Het Energieakkoord stelt: “Voor openbare verlichting wordt gestreefd naar een versnelde renovatie van het huidige, grotendeels verouderde park. Openbare verlichting en verkeersregelinstallaties zullen ten opzichte van 2013 20% besparing leveren in 2020 en 50% in 2030. Op weg hiernaartoe is minimaal veertig procent van het bestaande openbare verlichtingspark in 2020 voorzien van slim energiemanagement en energiezuinige (led) verlichting. Rijkswaterstaat verplicht zich ertoe dat per 2014 in tunnels energiezuinige verlichting wordt toegepast bij nieuwbouw en renovatie waarbij de verlichting wordt vervangen. Partijen aan vraagzijde zijn gemeenten (VNG), provincies (IPO) en Rijkswaterstaat, aan de aanbodzijde FME/NLA (Nederlandse Licht Associatie) en Nederland ICT. " De doelstellingen op een rijtje: 1. 20% energiebesparing in de OVL en verkeersregelinstallaties (VRI's) in 2020 t.o.v. 2013


10

Met opmaak: Lettertype: Niet Vet Met opmaak: Inspringing: Links: 0,63 cm, Geen opsommingstekens of nummering

2. 3. 4.

50% energiebesparing in OVL en VRI's in 2030 t.o.v. 2013 40% slim energiemanagement in OVL in 2020 40% energiezuinige OVL in 2020

. Doelstellingen 1 t/m 4 gelden voor heel Nederland, alle openbare verlichting (gemeenten, provincies, waterschappen, Rijkswaterstaat) bij elkaar. Dus niet iedere afzonderlijke gemeente hoeft aan alle doelstellingen te voldoen. Het referentiejaar van het Energieakkoord is helaas 2013 en niet 2007 zoals bij de Taskforce Verlichting. Dat betekent niet dat alle energiebesparingen van de afgelopen jaren nu niet meer meetellen. Bij de laatste twee doelstellingen: Gemeenten die nu al dimmen of veel energiezuinige lampen hebben, hebben dus zeker een streepje voor. Bovendien kunnen deze gemeenten anderen helpen om net zo veel te gaan besparen als zij. De stand van zaken ten opzichte van de doelstellingen van het Energieakkoord zal de inventarisatie die toch al uitgevoerd wordt in het kader van het Meten van het netwerk uitwijzen. De indruk is dat we goed op koers liggen en bij de groep koplopers behoren.

4.9

Nieuw areaal

Voor het toegevoegde areaal vanuit Boarnsterhim en Skarstelan Skarsterlân geldt dat er per deelgebied een plan-de-campagne gemaakt wordt.. Hier geldt dat we voor een groot deel moeten gaan upgraden naar de uitgangspunten van het lichtbeleid van Heerenveen. Na een verkenning van de mogelijkheden zal per deelgebied een lichtplan worden opgesteld. .


11

4.10 Samenvatting maatregelen Tabel: Overzicht maatregelen onderwerp Communicatie

maatregel Bij alle wijzigingen openbare verlichting een gedegen communicatieparagraaf opnemen en uitvoeren Alle aanpak openbare verlichting uitvoeren via stappenplan (zie bijlage 2 en 3) Opstellen en uitvoeren plan; uitdunnen en dimmen openbare verlichting, met als doel bezuinigen op energiekosten. Evaluatie jaarcijfers energieleverancier, met als doel een betrouwbaar beeld van energieverbruik openbare verlichting Initiëren Light Challenge

uitvoering ongoing

kosten

ongoing

uit regulier budget

2013-2015

eenmalig

uit te besparen kosten op energierekening

IBOR

2014-2015

geen externe kosten

nvt

IBOR

2014-2020

n.t.b.

IBOR

Participeren in innovatieve projecten rondom openbare verlichting.

2014-2020

KH2018

Feel the Nigth Infrastructure als onderdeel van bijdrage aan Culturele Hoofdstad

2014-2018

n.t.b.

Verlichting bedrijfsterreinen & lichtreclame

‘Lichtadvies bedrijfsterrein’ voor bedrijven die zich nieuw vestigen of plannen hebben voor nieuwbouw

ongoing

geen externe kosten

Kostendekking via externe fondsen en subsidies. Kostendekking via externe fondsen en subsidies. Kostendekking via externe fondsen en subsidies. nvt

Aanpak Bedrijventerrein IBF

2014-2015

nvt

RO

Aanpak Centrum Heerenveen (als onderdeel heroriëntatie en parallel met welstandsvisie) ; tevens onderwerp van onderzoek in Light Challenge (2015) Gesprek met betrokken partijen om de verlichting aan te passen aan het moment van de dag ( ‘s nachts dus minder ) Gesprek met betrokken partijen om de verlichting

2014-2015

geen externe kosten geen externe kosten

2014-2015

Geen externe kosten

nvt

IBOR/RO

2014-2015

Geen externe

nvt

IBOR/RO

Beheer en onderhoud

Uitschakelplan

Meten eigen netwerk

Innovatie

Sportstad &Drie Tenoren

Kantoorpanden KR Poststraat.


dekking via betreffende project

intern IBOR

IBOR

IBOR

RO/ IBOR

nvt

12

aan te passen aan het moment van de dag ( ‘s nachts dus minder )

kosten 2014-2015

Verlichting agrarische bedrijven

Borging

Verlichtingsplannen Akkrum ,Aldeboarn en Haskerdijken/Nieuwebrug

bepalen op basis van de uitkomsten van het convenant van LTO en Milieufederatie Maken werkafspraken signaleren mogelijkheden beperking lichtvervuiling en energiebesparing Per dorp zal een lichtplan gemaakt worden en afgestemd met de plaatselijk belangen

nvt

RO

geen externe kosten

2014-2020

Geen externe kosten

2015-2016

Geen externe kosten

VV/RO/IBOR

Vervangingsbudgetten

IBOR

Rixt vraag: hebben we in alle dorpen lichtplannen? Siebren daar graag per mail over informeren. 5 5.1

Implementatie en uitvoering Programma & monitoring

Deze beleidsnotitie Licht geeft een kader. Omdat het verlichten van openbare ruimte niet een doel op zich is, is niet altijd aangegeven wat wanneer moet gebeuren Er worden periodiek twee programma’s opgesteld: ten eerste een praktisch jaarplan met een overzicht van beheer en onderhoudswerkzaamheden, vervanging, renovatie en realisatie (nieuw) van verlichting voor het betreffende jaar. Dit plan heeft een ambtelijke status. Daarnaast worden periodiek de volgende gegevens gerapporteerd:  energieverbruik openbare verlichting in de gemeente  uitgevoerde maatregelen die van invloed zijn op energieverbruik  stand van zaken overig maatregelen zoals in dit plan zijn opgenomen.  eventueel overige relevante ontwikkelingen.

5.2

Middelen

Uitgangspunt van het beleid is dat uit te voeren maatregelen in het kader van openbare verlichting op de middellange termijn (7-10 jaar) kostenneutraal zijn. Het streven is om op de lange termijn (>10 jaar) zelfs een besparing te realiseren. Potentie voor besparingen zijn aanwezig in energiekosten, netwerkkosten maar ook onderhoudskosten. De visie die aan het beleid ten grondslag ligt gaat uit van meer energiezuinige verlichting en meer selectiever verlichten. Dit leidt automatisch tot besparingen. Het lichtbeleid zorgt voor een integrale afweging tussen economische, sociale en ecologische belangen en is daarmee volgens ons duurzaam. De jaarlijkse begroting van de openbare verlichting is integraal opgenomen in de planning & controlcyclus van de gemeente Heerenveen. Ter indicatie is onderstaand een overzicht van de begroting van 2014 in relatie tot openbare verlichting opgenomen. Tabel: Financiële begroting Heerenveen na integratie deel Boarnsterhim en Friese Meren 2014 Omschrijving Begroot deel Begroot deel Begroot deel Heerenveen Boarnsterhim Friese Meren Energieverbruik € 73.267 € 35.937 € 3.718 Groot Onderhoud € 251.854 € 35937 € 3.718 Totaal besteedbaar: € 325.121 € 71874 € 7.436


Totaal € 122.922 € 291.509 € 404.431

13

Kapitaallasten

€ 126.865

€ 33.468

€ 2.848

€ 163.181

Wanneer in deze beleidsperiode aanvullende maatregelen worden geformuleerd en uitgevoerd, zullen de benodigde financiële middelen via het meerjarenperspectief worden aangevraagd. Met betrekking tot het financieren van nieuwe openbare verlichting voor nieuwbouw- of herstructureringslocaties hanteren wij de bestaande lijn dat deze gefinancierd wordt uit de exploitatie van deze locaties.


14

Bijlage 1:

Evaluatie voorgaande beleidsperiode

In 2013 staan 8.630 lichtmasten in de gemeente Heerenveen. Vanaf begin 2014 komen daar 1.850 lichtmasten bij (Boarnsterhim Zuid en deel De Friese Meren). In onderstaande tabel zijn de specificaties van de Heerenveense lichtmasten opgenomen. Tabel: Specificaties lichtmasten gemeente Heerenveen (voor herindeling) Omschrijving

Aantal lichtmasten (beheer St. OV Fryslan)

Hoogte lichtmasten 3,50m. 4,00m. 4,50m. 5,00 m. 5,50m. 6,00m. 8,00m. - 8,50m. ≥ 8,50m. Totaal Leeftijd lichtmasten 0-20 jaar (2013-1993) 20-40 jaar(1993-1973) ≥ 40 jaar (≤1973) Schakeling lichtmasten dimschakeling v/a 23.00u. avondbranders tot 23.00u. nachtbranders continue

Aantal lichtmasten (eigen beheer)

2950 110 127 374 1884 75 2200 160 7880

450

50 225 25 750

5740 1940 200 2500 2000 3380

Doelstellingen In het beleidsdocument AAN/UIT 2008-2011 is onze ambitie als volgt verwoord: Donker waar het kan, licht waar het moet De daarbij geplaatste aandachtspunten zijn: - Veiligheidsgevoel is van belang - Energiebesparing en CO2-reductie zijn logisch gevolg - Integraal afwegingskader creëren - Functie en doel van de verlichting staan centraal - Rücksichtslos richtlijnen volgen is voorbij - Upgraden (oude) oververlichte situatie (optimalisatie) - Gebiedsgerichte aanpak bij verlichtingsplannen Openbare verlichting levert een bijdrage aan de volgende aspecten: A. mensen voelen zich veilig op straat (sociale veiligheid) B. het vergroten van de verkeersveiligheid C. vermindering van lichthinder en lichtvervuiling D. het oplossen van het klimaatprobleem: 20% minder energieverbruik in 2011 tov. 2006 E. sfeer van de openbare ruimte in positieve zin (beleving)

Lichtbeleid 2014-2020 Gemeente Heerenveen | concept

i

Resultaten A. mensen voelen zich veilig op straat (sociale veiligheid) Sociale veiligheid, het veilig voelen, is belangrijk en tegelijk moeilijk meetbaar te maken. Alhoewel er geen klachtenregistratie is, blijkt wel dat mensen tijd nodig hebben om te wennen aan een ‘donkerder’ situatie. In de praktijk blijkt dat goede en gefundeerde communicatie, met duidelijke uitleg over het ‘waarom’ en de mogelijkheid van input van gebruikers, na verloop van tijd gewenning optreedt en zelfs waardering voor de wijze van verlichting is. B. het vergroten van de verkeersveiligheid Verkeerssituaties die vragen om aandacht worden verlicht ofwel middels reflectie gemarkeerd. Vanuit de leidraad NPR13201 wordt een hoger lichtniveau gevraagd dan wij bij herstructurering van wegen toepassen. Wij evalueren de functie van de weg en het daarvoor minimaal gewenste lichtniveau. Hierbij maken we onderscheid in hoofd en bijroutes. C. vermindering van lichthinder en lichtvervuiling In toenemende mate ergeren mensen zich aan overbodige en overvloedige verlichting. Een deel van de binnenkomende klachten heeft hiermee te maken De doelstelling: geen lichthinder van openbare verlichting in 2011 is niet gehaald. Hetzelfde geldt voor de doelstelling ’90% van de openbare verlichting straalt geen licht meer uit naar de lucht in 2016’. De inschatting is dat nu 5% van de openbare verlichting geen licht meer uitstraalt naar de lucht. In de praktijk is al dan niet uitstraling van licht geen argument om armaturen te vervangen; vervanging vindt alleen plaats volgens het reguliere onderhoudsprogramma en/of tussentijdse schade. D. het oplossen van het klimaatprobleem: 20% minder energieverbruik in 2011 tov. 2006 Alle maatregelen rond openbare verlichting in Heerenveen hebben direct of indirect betrekking op het terugdringen van het energieverbruik (uitgezonderd het regulier beheer en onderhoudsprogramma). Monitoring van het energieverbruik vindt plaats via Stichting OV Fryslân. In onderstaande grafiek is het elektriciteitsverbruik in de loop van jaren weergegeven.

Energieverbruik openbare verlichting 1600 1400 1200

MWh

1000

verbruik laag tarief 948

931

990

800

1.054

verbruik hoog tarief totaal verbruik

1.479

600 400

564

546

505

2003

2004

2005

426

200 0

2009

2010

De grafiek laat zien dat ondanks alle uitbreidingen in Heerenveen in de afgelopen tien jaar (Sportstad, Skoatterwâld, IBF, etc.) het elektriciteitsverbruik niet navenant is toegenomen, maar daarentegen iets afneemt. Dit is mede te verklaren door het actieve openbare verlichtingsbeleid dat de gemeente Heerenveen uitvoert. In onderstaande tabel is een overzicht gegeven van de uitgevoerde maatregelen, kosten en besparing (energie en CO2). Tevens zijn nadelige effecten van verlichting, zoals lichtvervuiling en verblinding, sterk verminderd.


ii

Tabel: overzicht uitgevoerde maatregelen aan openbare verlichting BESPARING Project

IBF

energie kWh/jr

uitstoot CO2/jr

kosten €/jr

in Maatregel gebruik

65.000

13.000

€ 6.500

jan-09 Minder lichtmasten dan volgens richtlijn NSVV

Nieuwehorne

9.000

3.400

€ 1.600

nov-08 uitdunning (45%) bestaande verlichting

Bisschoplaan (groen licht)

1.880

1.053

€ 410

Het Meer

mei-10 vervangen PLL verlichting door groene LED

8.800

3.300

€ 1.100

nov-09 vervangen SON verlichting door lage LED

Stadionweg, Weinmakker, De Kavels

23.000

13.000

€ 5.000

mrt-11 uitdunning (ruim 80 lichtmasten) verlichting

Jubbega De Freding

4.500

2.500

€ 1.000

jan-11 uitdunning ( 50% lichtmasten) verlichting

27.000

15.000

€ 6.000

jul-10 uitdunning ( 200 lichtmasten) verlichting

Woudsingel Heerenveen

2.588

1.449

€ 569

Tuindorp Heerenveen

2.000

710

€ 480

Jubbega J.Alberdaweg

2.500

1.500

€ 600

Museum Belvedere

6.325

3.542

€ 1.140

Heideburen / Nieuwburen Het Meer

3.792

2.123

€ 682

Crackstraat, Oude Koemarkt Vleesmarkt, Achter de Kerk

26.000

15.000

€ 5.000

182.385

75.577

€ 30.081

Skoatterwald

TOTAAL

in woongebied alle verlichting 50% dimmen en na feb-10 24.00 u. veel verlichting doven. (56% energiebesparing) Vervanging lichtmasten door energiezuinige / geen jun-10 verblindingveroorzakende verlichting vervangen SON verlichting door groene LED verjun-11 lichting (90 % energiebesparing) Vervangen bolderverlichting SON 50W door betonokt-11 nen LED paaltjes 2,5 W. (98 % energiebesparing) Vervangen armaturen door armaturen LED 14 Watt jul-12 + verwijderen bestaande lichtmasten. (70 % energiebesparing) Vervangen verlichting door nieuwe duurzame en okt-12 bestuurbare LED verlichting (85% energiebesparing)

Alhoewel veel acties worden uitgevoerd, wordt de doelstelling (20% besparen in 2016 ten opzichte van 2006) niet gehaald. De komende beleidsperiode verwachten we grotere stappen te kunnen maken middels uitvoering van het Uitschakelplan. Daarnaast vindt er momenteel geen controle plaats voer de de wijze waarop het verbruik van energie wordt bepaald door de netbeheerder. Een vervolgactie voor de komende beleidsperiode is dan ook de wijze van doorberekening van elektriciteitsverbruik te evalueren. E. Bevorderen van sfeer in de openbare ruimte Het horecadeel van het centrum van Heerenveen is bij de reconstructie opnieuw verlicht; hierbij is heel bewust voor sfeerverhogende verlichting gekozen; het resultaat is 80% energiebesparing. Het plan is in nauwe samenwerking met de ondernemers en bewoners van het gebied tot stand gekomen. Combinatie en energiebesparing tussen sfeerverlichting en functionele verlichting is geoptimaliseerd door aansturingsmogelijkheden via Citymanagement. De manier van verlichten is onconventioneel, maar ingegeven door sfeer; het aanlichten van mooie details en gevels geeft een sfeerverhogend beeld. Het is een mooi resultaat van anders denken.


iii

Resultaten gebiedsgerichte aanpak Bij wijkrenovatie kiezen we de meest duurzame verlichtingsoptie en huiveren niet om innovatieve technieken toe te passen. In grote delen van het buitengebied van de gemeente Heerenveen is het donker. In het buitengebied zijn wegen vaak beperkt verlicht, zoals bijvoorbeeld diverse binnenwegen tussen De Knipe en Jubbega, de AEngwirderweg en de Tjongervallei. Bij nieuw aangelegde sportvelden is expliciet aandacht gegeven aan verlichting van buitenvelden. Steeds vaker kiezen we voor LED-verlichting en parallelle schakelingen. Dit geeft de mogelijkheid alleen die velden te verlichten die ook in gebruik zijn. Onderstaand een beknopte opsomming van de uitgevoerde acties en maatregelen in verschillende gebieden in de gemeente. Woonwijken: In woonwijken zijn de avonduren met name van belang; gebruikers (m.n,. voetgangers) moeten hun weg kunnen vinden. In de nachtperiode is het gebruik van de openbare ruimte minimaal.  In de loop van 2012 zijn de schakeltijden van 24 naar 23 uur teruggesteld.  Toekomst: meer uitschakelen en optimalisatie van OVL in woonwijken; perspectief in besparing uitrekenen Bedrijventerreinen:  Bedrijfsterrein IBF is een voorbeeldproject. Rond 2007 zijn -afwijkend van richtlijnen- minder masten geplaatst; besparing in aanleg was rond €200.000,= (energiebesparing niet meegenomen). In dit traject is positie van lichtmasten bepaald op basis van criteria als verkeersveiligheid en wensen van bedrijven. Bijvoorbeeld de toenemende vraag om cameratoezicht vraagt om een andere toepassing van verlichting. Belangrijke aspecten zijn lichtkleur (geen oranje SOX-licht meer toepassen), de toegepaste lichtkleur wit verhoogt gevoelsmatig de veiligheid omdat kleurherkenning hierbij mogelijk is.  Aandachtspunt blijkt nu in de praktijk dat niet alle op het IBF gevestigde bedrijven rekening houden met het bewust verlichten. Wellicht verlichten ondernemers hun bedrijfsterrein zelfs extra vanwege onder andere het in verhouding donkere openbare gebied hieromheen.  Vanuit omwonenden neemt de vraag om minder lichthinder toe. Winkelcentra/stedelijke gebieden:  De openbare verlichting in Centrum Noord is volledig vernieuwd. Hierbij is gebruik gemaakt van het aanlichten van gevels en ornamenten en bewust gebruik van kleuren. Een en ander werkt sfeerverhogend en verhoogt het veiligheidsgevoel. Hierbij merken we wel op dat reclameverlichting het beoogde effect soms te niet doet.  Toepassing van Citytouch in Centrum Noord. Citytouch biedt de mogelijkheid de wijze van openbare verlichting direct aan te passen; bijvoorbeeld uitzetten of juist fel verlichten in geval van calamiteiten of rond sluitingstijd van uitgaansgelegenheden. Hiermee sturen we met licht; terrastijden zijn duidelijk; afgestemd met ondernemers.  Vanuit de gemeenteraad zijn vragen gesteld over verlichte reclame-uitingen aan gevels in Heerenveen (bijvoorbeeld K.R. Poststraat, de drie tenoren in het Sportstadgebied). In de komende beleidsperiode wordt hier meer aandacht aan gegeven. Recreatie/groot groen In principe worden deze gebieden niet verlicht.  Geen wijzigingen in gebruik danwel verlichtingsregime Fietsroutes Ten aanzien van de fietsroutes is een specifieke maatregel geformuleerd in het beleidsplan van 2007. Zie onder ‘Resultaten concrete maatregelen’. Buitengebied Ons buitengebied wordt minimaal verlicht, waar nodig gaat de voorkeur uit naar het toepassen van reflectie middels Franse balisses. Dit voorkomt onnodige verlichting, onderhoud, beheer en energiekosten. De verkeersveiligheid blijft gegarandeerd. Wel blijft het van belang om per voorgenomen wijziging een zorgvuldige afweging uit te voeren over wijze van markeren cq. verlichten. Natuurgebieden Natuurgebieden worden niet verlicht. Dit blijft ongewijzigd.


iv

Resultaten concrete maatregelen 1. Maatwerk leveren, afwijken van het beleid is mogelijk In principe passen we overal maatwerk toe. Sinds 2007 heeft innovatie en kennis rond openbare verlichting een dusdanige vlucht genomen, dat steeds meer gemeenten afwijken van de reguliere richtlijnen en eigen beleid rond openbare verlichting introduceren. Speerpunten zijn vaak verdunnen, dimmen en/of amoveren. 2. Richtlijnen openbare verlichting Heerenveen Het (deels) loslaten van nationale richtlijnen, suggereert een ‘wild west’ in openbare verlichtingsland. Borging van een minimale kwaliteit aan verlichting in de openbare ruimte middels adequate verlichtingstechnieken is juist van groot belang. De gemeente Heerenveen heeft op basis van kennis, praktijkervaring en innovaties, een eigen leidraad ‘Technische Aspecten Openbare Verlichting’ opgesteld. Deze checklist biedt houvast bij de concrete keuze van types, aantallen en sterkte van verlichting (zie bijlage 3). 3. Lichtplan opstellen per relevante ontwikkeling Bij relevante ontwikkelingen wordt vooraf een lichtplan opgesteld. Dit is nog niet volledig geborgd in de organisatie, echter voor de meeste relevante ontwikkelingen is het lichtplan expliciet aan de orde (geweest). Voorbeelden zijn Herinrichting Centrum Noord, Het Meer in De Knipe, Bedrijfsterrein IBF, etc. 4. Uitgangspunten gebiedsspecifieke verlichting De uitgangspunten zoals genoemd in het Lichtbeleidsplan 2007 vormen een basis voor gebiedsspecifieke verlichting. Zie ook punt 2. 5. NPR 13201-1 toepassen voor specifieke gebieden Als wordt besloten een gebied te verlichten is het van belang hiervoor een passende, bij de situatie en omstandigheden horende, verlichtingsklasse te kiezen. Binnen de richtlijn NPR 13201 worden verlichtingsklassen onderscheiden. Binnen iedere verlichtingsklasse wordt vervolgens een klasse waarde bepaald om te komen tot een vastgesteld lichtniveau. Binnen het beleid van Heerenveen, waarbinnen de richtlijnen niet worden gevolgd, is alleen de klasseindeling M/C/P van belang, waarbij: M-klassen – verlichtingsklasse geMotoriseerd verkeer C-klassen – verlichtingsklasse Conflictgebied P-klassen – verlichtingsklasse verblijfsgebieden (Pedestrians) 6. Verlichting fietsroutes De fietsroutes in onze gemeente zijn in drie gradaties onderverdeeld:  hoofdroutes met meer verlichting;  bijroutes met minder verlichting; combi met verkeer;  recreatieve routes met minder of geen verlichting. We hebben weinig expliciete aandacht aan de fietsroutes gegeven, in het Gemeentelijk Verkeers- en vervoersplan (GVVP) zijn echter wel de (hoofd-)fietsroutes in kaart gebracht. We sturen steeds meer actief met licht om gebruikers langs verlichte hoofdroutes te laten fietsen. Hierbij is het ontbreken van sociale controle een criterium om geen verlichting toe te passen, mits er een goede alternatieve route is. Om de verkeersveiligheid te garanderen is verlichting niet altijd de oplossing. Voorbeeld hiervan is de proef met de lichtgevende belijning in Jubbega: energieneutraal en onderhoudsvrij met een verwachte levensduur van 15 jaar. 7. Richtlijnen klemtoonverlichting In de praktijk is gebleken dat er geen specifieke richtlijnen voor klemtoonverlichting nodig zijn. Per geval wordt in overleg met eigenaar, gebruiker en overige betrokkenen gezocht naar het beste alternatief. Hierbij zijn energiekosten en beheer en onderhoud wegingsfactoren. 8. Project aanpak buitengebied Het project aanpak buitengebied is bedoeld om op verantwoorde wijze de toepassing van openbare verlichting te minimaliseren. Hier is tijdens de beleidsperiode geen uitvoering aan gegeven. In 2013 is in het kader van de bezuinigingen die onze gemeente treft, een project opgestart dat betrekking heeft op de hele gemeente


v

Heerenveen (en Boarnsterhim). 9. Voorlichting goede verlichting In tegenstelling tot gepland, is er geen brochure ontworpen en/of uitgegeven. Wel heeft veel communicatie plaatsgevonden over het onderwerp openbare verlichting, echter alleen geïntegreerd in plannen rond concrete aanpak/wijziging van de verlichting in een bepaald gebied. Ook is t.a.v. innovatie veel gecommuniceerd onder de vlag van de lightchallenge en persberichten rondom proeven. Inde komende periode zal rondom de uitdunning een uitgebreide voorlichting plaatsvinden. 10. Vangnetvoorschriften opnemen in milieuvergunning Dit heeft niet plaatsgevonden. 11. Dialoog met de landbouw aangaan In de afgelopen beleidsperiode heeft geen dialoog met de landbouw plaatsgevonden over lichthinder, afkomstig van stallen. Wel zijn hier regionaal en landelijk ontwikkelingen gaande; zo is in gemeente Tytsjerksteradiel beleid ten aanzien van stalverlichting vastgesteld om lichtverspreiding te voorkomen. Wij hebben de intentie in de komende beleidsperiode meer aandacht aan lichthinder afkomstig van stalverlichting te geven. 12. Aanwijzingen reclamenota In de afgelopen beleidsperiode is geen reclamenota opgesteld of aangevuld met een visie over lichtreclame. De belangrijkste redenen hiervoor zijn de lage prioriteit, gebrek aan personele bezetting en de diffuse problematiek; lichtreclame kan zeer uiteenlopende doelgroepen en doelen bedienen. 13. Uitgangspunten contractvorming onderhoud en beheer Contractvorming onderhoud en beheer openbare verlichting vindt plaats onder de paraplu van Stichting OVFriesland. Deze stichting vertegenwoordigt meer dan 20 Friese gemeenten en de provincie. De stichting draagt onder meer zorg voor het gezamenlijk beheer en onderhoud, en houdt zich daarnaast ook bezig met inkoop, verduurzaming, etc. 14. Jaarlijks uitvoeren schouw Tot op heden heeft dit niet plaatsgevonden. Redenen hiervoor zijn onder meer de beperkte personele capaciteit. Per 2014 wordt een het contract Beheer en Onderhoud opnieuw aanbesteed door Stichting OVFriesland (zie ook punt 13). In dit nieuwe bestek is het jaarlijks uitvoeren van een schouw wel opgenomen. 15. Relevante wijzigingen goed communiceren Zie punt 9. 16. Opstellen jaarprogramma licht Jaarlijks wordt een uitvoeringsprogramma licht opgesteld door de afdeling IBOR. Dit programma heeft een ambtelijke status.

Vervolg Op basis van alle uitgevoerde maatregelen en acties in het voorgaande beleidsplan, kan worden geconcludeerd dat een groot aantal maatregelen afdoende zijn uitgevoerd. Onderwerpen/maatregelen die in de komende beleidsperiode (opnieuw) aandacht behoeven, zijn:  Terugdringen energieverbruik cq. bezuinigingen, onder meer via het Uitdunningsplan  aandacht voor verlichting op (particuliere) bedrijfsterreinen, lichtreclame en agrarische bedrijven.  evaluatie verbruikscijfers om discrepanties tussen de besparingen en de uiteindelijke verbruiken op te lossen


vi

Bijlage 2:

Checklist aanpak openbare verlichting

A. Bepaal prioriteit Woonwijken/-straten Bedrijventerreinen Winkelcentra/stedelijke gebieden Recreatie/groot groen Verkeer Fietsroutes Buitengebied Bijzondere locaties Natuurgebieden

B. Is verlichting noodzakelijk? C. Betrek belanghebbenden

D. stel Lichtplan op:

E.

Hanteer schakeltijden:

Sociale veiligheid 1 2 1 2 2 2 3 3

Verkeersveiligheid 2 1 2 niet verlichten (zie beleidsplan) 1 1 1 2 3



Zijn er alternatieven? Zo ja beoordeel deze op voor- en nadelen



betrokkenen / omwonenden

Ruimtelijke beleving /sfeer 2 3 1 3 3 3 1 3



inventarisatie van specifieke aspecten, problemen en wensen  mensen die op wijkniveau inventarisatie specifieke aspecten als: werken, zoals wijkmanagers  Inrichting van het openbaar groen; en wijkteams  Kleur van de omgeving;  Specifieke problemen (verkeer, hangjongeren, etc)  Omschrijf doel verlichting; sociale veiligheid, verkeersveiligheid en/of ruimtelijke beleving;  Omschrijf gewenste verlichtingssituatie: stedenbouwkundig lichtbeeld, met aandacht voor:  Bundeling verlichting, bijvoorbeeld voorkomen dat een weg met fietspaden aan weerszijden wordt voorzien van 4 rijen lichtmasten;  Uniformiteit van verlichting tussen aanliggende gebieden om contrastwerking te voorkomen;  Technisch programma van eisen (vermogen, hoogte, schakelapparatuur, etc.), en:  Overzicht van de verlichting die wordt geplaatst, voorzien van specificaties als lichtkleur en vermogen met een (korte) motivatie voor de gekozen opstelling.  Uniforme verlichtingssterkte, om contrastwerking tussen lichte en donkere gebieden te voorkomen;  Gelijkmatige spreiding van verlichting;  Verlichting zoveel mogelijk richten op het te verlichten object of locatie;  Voorkomen van lichtuitstraling naar boven:  Lampvermogen zo laag mogelijk (minimum vereiste verlichtingsterkte is het uitgangspunt);  Bij de aanschaf van verlichting (masten en armaturen) rekening houden met de milieueffecten van de verlichting (productie- , onderhoud-, afvalfase: levenscyclus);  Lichtmasten e.d. dienen te voldoen aan de van toepassing zijnde EN normen. Hoofdwegen / snelwegen Gebiedsontsluitingwegen, erftoegangswegen ontsteken - 19.00 uur 100% 100% 19.00 - 21.00 uur

100%

70%

21.00 - 23.00 uur

70%

50%

23.00 - 06.00 uur

50%

30%

06.00 - doven

100%

100%

# 00.00 - 6.00 uitschakelen indien mogelijk


vii

Bijlage 3:

Armatuursoorten & uitgangspunten verlichting

De openbare verlichting in nieuwbouwplannen / onderhoudsplannen wordt toegepast overeenkomstig de uitgangspunten van de beleidsnotitie Licht 2014-2020.

Woonwijken: De verlichting in de woonwijk moet voldoen aan: ● een goed gevoel van veiligheid ● voldoende mate van verkeersveiligheid ● voldoende mate van oriëntatie ● creëren van een goede sfeer De onderlinge afstanden en soorten lichtpunten in woonwijken zijn : ● gewenst 40 à 45 meter ● maximaal 60 meter ● stalen masten conisch thermisch verzinkt en gecoat in kleur RAL 6020 (oxyd-groen) groen of 7015 (schiefergrau) grijs met een lengte van: 5,00 meter in de woonstraten en 5,50 meter langs hoofdroutes ● armatuur: 1. Venus Star Salvi (fa. Samson) lamp CDM-T 20 Watt Armatuur voorzien van RVS afschermplaatje (halve maan) 2. Discera 400 van Se'lux lamp CDM-T 20 Watt Toepasbaar voor bijzondere projecten: 3. City Spirit Street Philips lamp Master PL-C 26 Watt 4 pins / of LED

Fietspaden: De verlichting langs een fietspad moet voldoen aan: ● een goed gevoel van veiligheid ● voldoende mate van verkeersveiligheid ● voldoende mate van oriëntatie De onderlinge afstanden en soorten lichtpunten langs fietspaden zijn : ● gewenst 50 meter. ● maximaal 70 meter ● stalen masten conisch thermisch verzinkt en gecoat in kleur RAL met een lengte van 5,00meter of 5,50meter ● armatuur: 1. Als bovenstaande voor woonwijken 2. IGZ iTeka lamp CDM-T 20 Watt / of LED 3. Lumis LED GS Innolumis Groene LED 8 Watt


viii

Ontsluitingsweg autoverkeer: De verlichting langs ontsluitingswegen voor autoverkeer moet voldoen aan: ● voldoende mate van verkeersveiligheid ● voldoende mate van oriëntatie De onderlinge afstanden (frequentie) en soorten lichtpunten langs ontsluitingswegen voor autoverkeer zijn:  minimaal of niet verlichten.  alleen op de kruispunten en oversteek voorzieningen goede verlichting aanbrengen.  stalen masten conisch thermisch verzinkt en gecoat in kleur RAL 6020 (oxyd-groen) groen of 7015 (schiefergrau) grijs met een lengte van 5,50 meter.  armatuur: 1. Indal ARC 80 2686 vlak glas lamp PL-T 26-42 Watt / of LED 12- 14 Watt. electronische VSA 2. Indal Airtrace 1 opschuif / opzet met lamp CDM-T 35Watt

Overige paden / fietspaden Ontsluitingsweg autoverkeer: Langs recreatieve paden : ● geen verlichting ● evt. ondersteunen door oriëntatie verlichting (lichtbakens) Langs fietspaden als dit fietspad niet een hoofdroute is: ● geen verlichting als er een goed verlichte alternatieve route is. ● evt. ondersteunen door oriëntatie verlichting (lichtbakens)

2012 Dienst V&R / IBOR


ix

Beleidsnotitie Licht

Recommend Documents