Bekwaam zijn Bekwaamheid is het samenvattende woord voor (vak)kundigheid en betrouwbaarheid ten nutte van gemeenschap, organisaties en individuen.
Het werk van een bekwaam bouwmeester: deze overkapping van de markthal in het Franse plaatsje Richelieu is vakkundig gemaakt waardoor het al een paar eeuwen betrouwbare beschutting biedt ten nutte van het lokale gebeuren.
Kundigheid kun je vergroten door deskundigheidsbevordering. Betrouwbaarheid kun je beschermen en afdwingen met regels, wetten en restrictieve maatregelen. Nut wordt bepaald door de behoeften van de samenleving. Bekwaamheid is dus een maat voor de betrouwbaarheid en de effectiviteit van een deskundige ten behoeve van anderen in de samenleving: personen, instituties en organisaties. Bij een hoog niveau van bekwaamheid is restrictieve controle minder nodig. Daartoe moet je bekwaamheid systematisch blijven beoefenen, toetsen en verdiepen. Het geeft voldoening bovendien. Onze scholing behelst dit systematisch beoefenen, toetsen en verdiepen van bekwaamheid. In vijf modules paren we het verdiepen van inzicht aan het vergroten van ervaring. De modules zijn 1. vaardig en tweeledig met kritiek omgaan, 2. trefzeker en intuïtief te werk gaan, 3. voorbeeldgedrag (imitatie en mimesis), 4. tezamen uitdaging houden en 5. bekwaamheid wáár maken door een ‘proeve van bekwaamheid’,
© Human Sense, Maarssen oktober 2012 +31 (0)6 51 33 83 30 www.humansense.nl
1
Aanleiding
Als je het nieuws volgt krijg je allicht de indruk dat onze samenleving knerpend vastloopt door een gebrek aan bekwaamheid alom. Bijvoorbeeld: een te zelfzuchtige bankier/bestuurder kan financieel-‐technisch dan wel zeer deskundig zijn, als bankier/bestuurder is deze persoon echter onbekwaam. Zijn nut voor de gemeenschap is met zijn zelfzucht teloor gegaan. Het gevoel leeft dat “wij burgers en kleine zelfstandigen” nog steeds met die pijnlijke crisis zitten, omdat er (o.a.) zoveel van dit soort ‘onbekwame bankiers/bestuurders’ zijn.
Onbekwame deskundigen zijn een ramp voor een organisatie of een gemeenschap. Dit soort onbekwaamheid (b)lijkt meer een probleem te zijn, dan ondeskundigheid. Bij Human Sense is bekwaamheid een belangrijk thema.
Kundigheid
Bekwaam zijn betekent in de eerste plaats dat je kundig bent op een bepaald terrein. Kundig in termen van economisch produceren en/of maatschappelijk presteren. Daarom spreken we wel van een bekwame en kundige opvoeder, maar niet van een bekwaam vader of moeder. We hebben het ook niet over een bekwame en kundige geliefde. Bekwaamheid hoort bij het uitoefenen van een vak of het vervullen van een functie, zoals bij masseren, suikerbieten telen, vrachtauto’s repareren, een bedrijf runnen, software programmeren, speculaas bakken, lootjes verkopen of mensen adviseren. Bekwaamheid staat in de publieke sfeer borg voor kwaliteit en gehalte en daarmee voor de waarschijnlijkheid van succes.
Betrouwbaarheid In de tweede plaats betekent bekwaam zijn dat men een professional in zijn of haar deskundigheid kan vertrouwen. De mensen waarmee je leeft en werkt kunnen op basis van je bekwaamheid in professioneel en functioneel opzicht op je rekenen. De betrouwbaarheid van iemands kundigheid geeft daarmee inhoud aan zijn of haar nut voor de organisatie of de gemeenschap. Dit nut voor anderen is een essentieel aspect van bekwaamheid. Betrouwbare en nuttige kundigheid geldt voor de bekwame slager evenzeer als voor de bekwame chirurg of bekwame saneerder van bedrijven. Een koe slachten, een mens opereren of een bedrijf weer gezond maken zijn echter zeer verschillende werkzaamheden. Bekwaam zijn is een kwalificatie die wordt toegekend op basis van een proeve van bekwaamheid. Het is daarmee een aangetoond kenmerk waardoor men weet waar men aan toe is. Een kop uit Trouw illustreert dit: “VVD en PvdA slagen met deelakkoord voor 2013 voor de eerste proeve van bekwaamheid als coalitiepartners.” [Trouw 3 okt 2012] Bekwaamheid is nuttig voor anderen en daardoor ook voor jezelf. Het omgekeerde, nuttig voor jezelf en daardoor ook voor anderen gaat bepaald niet altijd op, zoals genoemde bankier al laat zien. Daarenboven geldt ook dat iets goed kunnen waar anderen het nut niet meteen van inzien, gemakkelijk een opmaat wordt voor kommer en kwel. Want, daar sta je dan met je goede goed en niemand waardeert of wil het! Blijkbaar heb je je eigen kunnen onvoldoende aan de man kunnen brengen. Je didactiek
© Human Sense, Maarssen oktober 2012 +31 (0)6 51 33 83 30 www.humansense.nl
2
schiet tekort. Dit vermarkten van wat je goed kunt is ook een aspect van bekwaamheid. Tegenwoordig heet het ‘personal branding’.
Bekwaamheid ‘Bekwaam zijn’ en ‘bekwaam blijven’ van nuttige mensen is voor een samenleving of een organisatie dus van groot belang juist vanwege het element van betrouwbaarheid. Het beschermt immers een samenleving tegen schadelijk misbruik van deskundigheid. Dergelijk misbruik willen we met elkaar voorkomen. Dat kun je doen met behulp van steeds meer wetten, regels, controle, bewaking en restricties. Voldoende bekwaamheid genereren is echter een andere en ‘prettigere’ manier waarbij je, als het goed uitpakt, veel minder behoefte hebt aan restrictieve maatregelen. Het geeft, misschien wel daardoor, ook meer voldoening Onze Scholing Bekwaamheid is gezien het bovenstaande bedoeld voor ontwikkeling en onderhoud van de bekwaamheid van kundige (en nuttige) mensen. Volgens ons kan bekwaamheid optimaal gedijen in een bepaald veld van onderling samenhangende factoren, voorwaarden en mogelijkheden. We noemen dit de ‘veld-‐systematiek’. Inzicht in-‐ en oefening met deze veld-‐systematiek is de inhoud van onze scholing. Het doel is jezelf en andere deskundigen wat betreft bekwaamheid systematisch kunnen bevragen en beoordelen en waar nodig bijsturen of bewaken. Afbeelding 1.
De gemeenschap daagt je uit om zelf (maar niet alleen) een nuttige vaardigheid je eigen te maken. Dit vraagt veel oefening. De waardevolle kritiek die je vervolgens als toetsing van je doen en laten krijgt en toelaat, geeft je navenante waardering. De kritiek en waardering die je daarenboven kunt/wilt geven is het dienende aspect van toetsen. Samen bepalen deze twee vormen van toetsen het gehalte van de samenwerkingen die je aangaat. Dit samenwerken brengt je bij nieuwe uitdagingen ten gunste van het verdiepen van je bekwaamheden. Aldus doorloop je steeds de cyclus: weten –> oefenen –> doen –> toetsen –> weten –> enz. De kwadranten tussen de assen Zelf – Samen en Uitdaging – Waardering verbeelden de overgangen van de ene fase naar de volgende. Per kwadrant verloopt er een dynamisch proces dat essentieel is voor de ontwikkeling. Dat proces wordt verbeeld met behulp van een draaiende ellips.
Gemeenschap
Genoemde veld-‐systematiek vinden we erg belangrijk, daarom nu eerst een globale beschrijving van dit levendige veld waarin bekwaamheid kan gedijen (afbeelding 1). Verderop wordt per module e.e.a. meer ingevuld. We gaan uit van een gemeenschap waarin deelnemers met elkaar samenleven en samenwerken. Zelfstandige individuen vormen tezamen een gemeenschap of een collectief door met elkaar te wisselwerken. Tradities bepalen de grondtoon van deze samenleving en men verkeert met elkaar op basis van de heersende normen en waarden. Het blijven bestaan van het collectief is vaak een kwestie van zelforganisatie. De autonomie van de betrokken individuen is hierbij van belang.
© Human Sense, Maarssen oktober 2012 +31 (0)6 51 33 83 30 www.humansense.nl
3
Identiteit en individualiteit
Al doende vergaren en behouden de deelnemers een eigen identiteit. Ze hebben hierbij hun individualiteit hard nodig. Identiteit is de functie en betekenis die je hebt binnen het collectief. Zie het als een betekenisvolle rolvervulling. Individualiteit is het vermogen om deze rol zelf, maar beslist niet alleen, dynamisch vorm te geven. Identiteit is als een tekening. Aan de lijnvoering en de stijl zie je onmiddellijk dat deze tekening van jouw hand is. Dit kan doordat je kunt tekenen. Individualiteit is in deze beeldspraak je tekenvaardigheid waardoor je datgene kunt uitdrukken wat je bezig houdt, de moeite waard vindt. Dat wil zeggen: waardoor je datgene kunt uitdrukken wat je je hebt eigen gemaakt.
Leren = eigen maken In de tweede plaats is bekwaamheid het gevolg van een vaak langdurig en grondig leerproces. Je hebt door leren jezelf een nuttige vaardigheid eigen gemaakt. De crux zit hem in het eigen maken. Iets is eigen als het vertrouwd is voor je en als het functioneren van binnen uit komt. Dat wil zeggen als het wordt aangedreven door intrinsieke processen (afb. 2): je wilt zelf wat je doet en het gaat vanzelf. Leren begint dus met een vaardigheid die niet-‐eigen is. Door je nieuwsgierigheid wil je het leren. Maar, je bent pas echt aan het leren als je het gevoel van moeten krijgt. Er is geen leren zonder een zekere vorm van dwang. Je begint er meestal pas aan als het op de een of andere manier van buitenaf wordt opgelegd: het is je vreemd en je ‘moet’.
Afbeelding 2
Traditie
In de derde plaats is het de gemeenschap die ten uiterste bepaalt of een aan te leren vaardigheid al dan niet nuttig is. Op basis van de traditie stelt het collectief niet alleen vast of iets nuttig is, maar bepaalt het ook de vormgeving en inhoud ervan. Daardoor is bijvoorbeeld een gerespecteerd heler uit een andere cultuur bij ons al snel een kwakzalver. Aldus maakt de gemeenschap de ‘theorie’ achter een nuttige vaardigheid: dat wat je in je kunnen moet kennen. Een jurist moet bijvoorbeeld de wet uit en te na kennen, maar van kunstgeschiedenis hoeft hij of zij niet zoveel te weten. Voor een museumdirecteur geldt ongeveer het omgekeerde. Afhankelijk van je didactische kwaliteiten kun je hier enige invloed op uitoefenen. Als je mensen kun begeesteren of als je ze kunt meenemen in een nieuwe en grensverleggende visie, noemt men je al snel ‘geniaal’. Lukt je dit niet, dan word je waarschijnlijk een ‘miskend genie’.
Cyclus Het niveau van de vaardigheid dat je kunt bereiken is in hoge mate afhankelijk van enerzijds de hoeveelheid oefening die je jezelf getroost en anderzijds van de toetsingen waaraan je jezelf onderwerpt. “Oefening baart kunst” zeggen we dan en “kritiek is gratis en belangrijk advies”.
© Human Sense, Maarssen oktober 2012 +31 (0)6 51 33 83 30 www.humansense.nl
4
Volwaardige samenwerking ontstaat (a) door je deskundigheid te (be)oefenen in een gezamenlijk project en (b) door de toetsingen waaraan je in dit project aandachtig deelneemt. Toetsen en nog eens toetsen is volgens ons buitengewoon belangrijk. Dit wil zeggen dat de kritiek en waardering die je tot je kunt nemen en de kritiek en waardering die je afgeeft, het gehalte van de samenwerking grotendeels bepalen. Het helpt om gezapigheid en eenkennigheid buiten de deur te houden en je voorziet elkaar van nieuwe uitdagingen. Bekwaamheid ontstaat en verdiept zich als de cyclus weten –> oefenen –> doen –> toetsen -‐> … kan blijven uitdijen (afbeelding 3). Als er één van de elementen hierbij achterblijft (vaak is toetsen het stiefkind), raakt uiteindelijk het gehele patroon verstoord. Deze cyclus is de kern van onze systematiek.
Scholing De scholing bestaat uit de vier modules rondom de elementen van bovengenoemde cyclus. We nemen steeds een essentie ervan. 1. Weten; voor het uitbreiden en op niveau houden van kennis en inzicht moet je samen Afbeelding 3 uitdaging houden. 2. (Be)oefenen; voorbeeld en voorbeeldgedrag, imitatie en mimesis, zijn erg efficiënt hiertoe. 3. Kunnen uit zich in trefzekerheid en intuïtie. 4. Toetsen behelst enerzijds jezelf voortdurend toetsbaar willen opstellen en anderzijds je kritische vermogen in dienst stellen van het toetsen van anderen. Dit vatten we als volgt samen: met kritiek tweeledig omgaan. De volgorde is onbelangrijk. De scholing wordt afgesloten met een uitgebreid integrerend onderdeel: 5. Bekwaamheid wáár maken. De vier eerste modules worden gegeven van zaterdagochtend tot zondagnamiddag (5 dagdelen). Voor het wáár maken nemen we de ruimte van een lang weekend: donderdagavond tot zondagnamiddag (8 dagdelen). Scholing krijgen betekent dat je jezelf committeert voor het afgeronde geheel van 28 dagdelen. Het is een afgerond geheel als je alle onderdelen serieus volgt, de opdrachten goed uitvoert en je ter afsluiting een proeve van bekwaamheid aflegt. Hiermee heb je publiekelijk je bekwaamheid waargemaakt waarvan een certificaat blijvend getuigt. Je kunt natuurlijk uit interesse ook de verschillende modules als een afzonderlijke training volgen, zonder bovengenoemd commitment, zonder proeve van bekwaamheid en zonder certificaat. Dan is het echter geen scholing. Praktisch is het verschil de vrijstelling van 21% btw.
© Human Sense, Maarssen oktober 2012 +31 (0)6 51 33 83 30 www.humansense.nl
5
