Beheer van computersystemen en netwerken met Windows XP (deel3)

sec.vsko-ict.com/ib

INFORMATICABEHEER

Beheer van computersystemen en netwerken met Windows XP (deel3)

Ondersteuning Informaticabeheer Marleen Decuyper Ria Van Eysendeyk IB-1004-01 2002

INFORMATICABEHEER

sec.vsko-ict.com/ib

Alle rechten voorbehouden. Behoudens de uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande en schriftelijke toestemming van het VVKSO.

Beheer van computersystemen en netwerken met Windows XP (deel3)

Ondersteuning Informaticabeheer Marleen Decuyper Ria Van Eysendeyk IB-1004-01 2002 D/2002/7841/036

Inhoud 10

Besturingssystemen .......................................................................................... 159

10.1 10.2 10.3 10.3.1 10.4 10.5 10.5.1 10.6 10.7 10.7.1 10.7.2 10.7.3 10.7.4 10.7.5 10.8 10.8.1 10.9 10.9.1 10.10 10.10.1 10.11 10.11.1 10.11.2 10.11.3 10.12 10.12.1 10.12.2 10.12.3

Soorten programmatuur........................................................................................ 159 Taken van een besturingssysteem ....................................................................... 159 Doel van een besturingssysteem.......................................................................... 160 Efficiënt beheer van bronnen................................................................................ 161 Soorten besturingssystemen ................................................................................ 162 Evolutie van besturingssystemen ......................................................................... 162 Labo 39: Overgang van Windows 98 naar Windows XP Prof .............................. 163 Opbouw van een besturingssysteem.................................................................... 163 Windows XP architectuur...................................................................................... 164 User mode ............................................................................................................ 165 Kernel mode.......................................................................................................... 165 Stuurprogramma of Device driver......................................................................... 166 Labo 40: Stuurprogramma’s ................................................................................. 166 Labo 41: Hardware abstraction layer.................................................................... 167 Meertakenverwerking ........................................................................................... 168 Labo 42: Meertakenverwerking ............................................................................ 168 Threading.............................................................................................................. 170 Labo 43: Multithreading ........................................................................................ 170 Process viewers.................................................................................................... 171 Labo 44: Process viewers..................................................................................... 171 Virtuele systeemcomponenten ............................................................................. 173 Virtuele machines ................................................................................................. 173 Virtueel apparaat stuurprogramma's .................................................................... 173 Labo 45: Virtuele stuurprogramma’s..................................................................... 174 Geheugenhiërarchie ............................................................................................. 175 Principe van caching............................................................................................. 176 Virtueel geheugen................................................................................................. 177 Labo 46: Wisselbestand ....................................................................................... 177

11

Codering .............................................................................................................. 178

11.1 11.2 11.3 11.4 11.4.1 11.4.2 11.4.3 11.4.4 11.4.5 11.4.6 11.4.7 11.4.8 11.4.9 11.5 11.5.1 11.5.2 11.5.3 11.6 11.6.1 11.6.2 11.6.3 11.6.4 11.7

Bit en byte ............................................................................................................. 178 Afgeleide eenheden .............................................................................................. 178 Talstelsels ............................................................................................................. 178 Omzettingen tussen talstelsels ............................................................................. 179 Voorbeeld.............................................................................................................. 179 Binair naar decimaal ............................................................................................. 179 Hexadecimaal naar decimaal ............................................................................... 179 Decimaal naar binair ............................................................................................. 179 Decimaal naar hexadecimaal ............................................................................... 180 Omzettingstabel .................................................................................................... 180 Omzetting door gebruik van de rekenmachine..................................................... 181 Omzetting door gebruik van een specifiek pakket................................................ 181 Labo 47: Omzetting tussen talstelsels.................................................................. 182 De ASCII-code ...................................................................................................... 182 Codering ............................................................................................................... 182 Labo 48: Codering ................................................................................................ 185 Labo 49: Sortering ................................................................................................ 186 Andere coderingen ............................................................................................... 187 EBCDIC-code ....................................................................................................... 187 Unicode................................................................................................................. 187 Labo 50: Unicode.................................................................................................. 188 Het MIME-formaat................................................................................................. 189 Encryptie ............................................................................................................... 190

12

BIOS en CMOS .................................................................................................... 193

12.1 12.2 12.3 12.4

De rol van het systeemBIOS ................................................................................ 193 De BIOS-ROM ...................................................................................................... 193 De CMOS.............................................................................................................. 194 Software-interrupt ................................................................................................. 195

12.5 12.5.1 12.5.2 12.5.3 12.5.4 12.5.5 12.5.6 12.5.7 12.5.8 12.5.9 12.5.10 12.5.11 12.5.12 12.5.13 12.5.14 12.5.15 12.6

Het BIOS-setupprogramma .................................................................................. 195 Labo 51: CMOS instellingen ................................................................................. 196 Instellingen aanpassen ......................................................................................... 196 Algemeen menu.................................................................................................... 196 Softmenu III Setup ................................................................................................ 197 Standard CMOS Features .................................................................................... 197 Advanced BIOS features ...................................................................................... 200 Advanced Chipset features................................................................................... 201 Integrated Peripherals .......................................................................................... 202 Power management setup.................................................................................... 202 PNP/PCI Configurations ....................................................................................... 204 PC Health Status .................................................................................................. 204 LOAD Fail-Safe of Optimized DEFAULTS ........................................................... 205 Set password ........................................................................................................ 205 Save & exit setup .................................................................................................. 206 Exit without saving ................................................................................................ 206 Labo 52: BIOS en CMOS ..................................................................................... 206

13

Opstarten van een computersysteem .............................................................. 208

13.1 13.2 13.2.1 13.2.2 13.2.3 13.3 13.3.1 13.3.2 13.3.3 13.4 13.4.1 13.5 13.6

Het opstartproces.................................................................................................. 208 De systeemstart .................................................................................................... 208 Fase 1: Tot en met de configuratie via BIOS-setup.............................................. 208 Fase 2 van de systeemstart onder het BIOS........................................................ 210 Fase 3: Opstarten van een schijfeenheid ............................................................. 212 Fase 4: Configuratieproces onder het besturingssysteem ................................... 212 Labo 53: Vitale opstartbestanden ......................................................................... 214 Labo 54: Volgen van het opstartproces onder Windows XP ................................ 215 Labo 55: Boot.ini ................................................................................................... 217 Opstartmodi van Windows XP .............................................................................. 221 Labo 56: Opstarten van Windows......................................................................... 223 Windows Afsluiten................................................................................................. 223 Labo 57: Problemen bij het opstarten van een computer..................................... 223

14

Installatie van Windows XP ............................................................................... 225

14.1 14.1.1 14.1.2 14.1.3 14.1.4 14.2 14.3 14.4 14.4.1 14.4.2 14.5 14.6 14.6.1 14.6.2 14.6.3 14.6.4 14.7 14.8 14.9 14.10 14.11 14.11.1 14.11.2 14.11.3 14.11.4 14.11.5 14.11.6 14.11.7

Positionering ......................................................................................................... 225 Opvolger van Windows… ? .................................................................................. 225 Hardware-eisen..................................................................................................... 225 Labo 58: Nieuwe voorzieningen ........................................................................... 226 Labo 59: Verschillende versies van Windows XP ................................................ 227 Labo 60: Controle van de systeemvereisten ........................................................ 227 Installatiemogelijkheden ....................................................................................... 228 Volledige installatie ............................................................................................... 229 Voorbereiding........................................................................................................ 229 Eigenlijke installatie............................................................................................... 230 Dual of multiple boot-installatie............................................................................. 237 Upgrade vanuit Windows 9x/ME........................................................................... 239 Voor- en nadelen van het upgraden van een bestaande installatie ..................... 240 Back-up van de vorige Windows-versie verwijderen ............................................ 240 Windows XP configureren .................................................................................... 240 Labo 61: Installatie van Windows XP ................................................................... 240 Labo 62: Installeren/Verwijderen van componenten ............................................ 241 Labo 63: Geautomatiseerde installatie ................................................................. 242 Labo 64: Bestanden en instellingen overzetten.................................................... 248 Labo 65: Problemen bij installatie......................................................................... 251 Het besturingssysteem onderhouden ................................................................... 252 Release, patch, bug fix, service pack ................................................................... 252 Interim-release ...................................................................................................... 252 Windows Update................................................................................................... 252 Automatische updates .......................................................................................... 253 Microsoft Plus! ...................................................................................................... 255 Resource Kit ......................................................................................................... 255 Labo 66: Onderhoud van het besturingssysteem................................................. 255

10

Besturingssystemen

10.1

Soorten programmatuur

Op elke computer vind je programmatuur van twee verschillende soorten: •

Het besturingssysteem of operating system zorgt er voor dat de toepassingsprogrammatuur kan werken met de hardware van de computer. Het levert ook de gebruikersinterface.

•

De toepassingsprogrammatuur zijn de eigenlijke softwarepakketten waar de eindgebruiker mee werkt. Dit varieert van een tekstverwerker, rekenblad en databanktoepassing over zelfgeschreven toepassingen tot een geïntegreerde ontwikkelomgeving. Toepassingsprogrammatuur kan op een computer nooit werken zonder besturingssysteem. Het besturingssysteem zorgt er onder andere voor dat er abstractie kan gemaakt worden van de gebruikte hardware. Dit betekent dat je bij de aankoop van een tekstverwerker enkel moet opgeven welk besturingssysteem je gebruikt en niet alle specificaties van de gebruikte hardware. Eindgebruiker

programmeur Toepassingsprogramma's

Hulpprogramma's

ontwerper besturingssysteem

Besturingssysteem

Computerhardware

Een besturingssysteem is ook een programma, namelijk dat wordt uitgevoerd door de computer en het gebruikt onder andere de processor, maar het vervult wel specifieke taken en functies.

10.2

Taken van een besturingssysteem

Het besturingssysteem verzorgt, kort samengevat, doorgaans diensten op de volgende gebieden:

•

Uitvoeren van programma's. Instructies en gegevens worden in het hoofdgeheugen geladen, invoer- en uitvoerapparatuur wordt voorbereid en geïnitialiseerd en andere bronnen worden voorbereid. Het besturingssysteem handelt al deze taken af voor de gebruiker.

VVKSO

Ondersteuning IB

Beheer van computersystemen en netwerken met Windows XP - pagina 159

•

Toepassingsprogramma's afschermen van specifieke hardwarezaken. Elk invoer- en uitvoerapparaat kan slechts correct werken indien het specifieke instructies of besturingssignalen doorkrijgt. Het besturingssysteem handelt de details af zodat de gebruiker kan denken in termen van eenvoudige lees- en schrijfopdrachten.

•

Het opslaan en terughalen van informatie op permanente opslagmedia besturen. Het besturingssysteem houdt niet alleen rekening met de aard van het opslagmedium (harde schijf of schijfstation), maar ook met de gebruikte bestandsindeling op dit medium.

•

Gemeenschappelijk gebruik van informatie door verschillende programma's mogelijk maken. Bij een besturingssysteem dat meerdere gebruikers tegelijk ondersteunt, voorziet het besturingssysteem in de beveiliging van de toegang tot bestanden.

•

Het gebruik van de systeembronnen door verschillende programma's regelen. Het besturingssysteem beheert de toegang tot de gehele of specifieke diensten en systeembronnen. De toegangsfunctie zorgt voor de beveiliging voor ongeautoriseerde gebruikers en lost bij zwaar belaste bronnen de conflicten op.

•

Opsporen van fouten. Er kunnen heel wat fouten optreden als een computersysteem actief is. Dit kunnen interne of externe hardwarefouten zijn zoals een geheugenfout of een apparaat dat niet correct werkt. Dit kunnen ook softwarefouten zijn zoals een rekenkundige bewerking die fouten geeft, pogingen om toegang te krijgen tot verboden geheugenplaatsen of een verzoek van een toepassing waaraan het besturingssysteem niet kan voldoen. Bij elk probleem moet het besturingssysteem een adequate reactie geven. Deze zal gaan van het rapporteren van de fout aan de toepassing, over het opnieuw proberen van de bewerking, tot het afsluiten van de betrokken toepassing. Bovendien moet er gereageerd worden met zo weinig mogelijk invloed op de lopende toepassingen.

•

Administratie. Een goed besturingssysteem verzamelt gebruikersstatistieken en bewaakt prestatieparameters zoals de antwoordtijd op een aanvraag aan het besturingssysteem. Deze gegevens dienen om het systeem te optimaliseren.

•

Maken van programma's. Het besturingssysteem biedt onder andere debuggers en editors die de programmeur helpen bij het maken en schrijven van programma's. Doorgaans zijn dit hulpprogramma's die niet echt deel uitmaken van het besturingssysteem, maar toegankelijk zijn via het besturingssysteem. Meestal worden dit soort hulpprogramma's reeds voorzien door de makers van besturingssystemen.

10.3

Doel van een besturingssysteem

Een besturingssysteem (operating system, afgekort OS) is een programma dat de uitvoering van toepassingsprogramma's regelt en een interface vormt tussen de gebruiker van een computer en de computerhardware. In wezen zorgt een besturingssysteem er voor dat gebruikers via toepassingssoftware met de computer-hardware (CPU, geheugen, randapparatuur) kunnen werken. Bovendien levert het diensten aan toepassingsprogramma's. Een besturingssysteem dient in drie belangrijke zaken te voorzien:

•

Gebruiksvriendelijkheid: een besturingssysteem maakt een computer gemakkelijker te gebruiken. Een besturingssysteem zorgt ook voor de gebruikersinterface. Deze wordt gebruikt door de toepassingsprogrammatuur en in vele gevallen overgenomen en geïmplementeerd.

VVKSO

Ondersteuning IB


•

Efficiëntie: dankzij een besturingssysteem kunnen de systeembronnen (geheugen, CPU, randapparatuur) van de computer efficiënt worden gebruikt. Het besturingssysteem moet ook zorgen voor conflictvermijdend beheer van deze systeembronnen. Elke component moet optimaal gebruikt worden en het besturingssysteem moet de planning van de verschillende taken doen.

•

Mogelijkheid zich te ontwikkelen: een besturingssysteem moet zo geconstrueerd zijn, dat het ontwikkelen, testen en introduceren van nieuwe systeemfuncties mogelijk is zonder het verstoren van bestaande diensten.

10.3.1

Efficiënt beheer van bronnen

Het besturingssysteem moet de systeembronnen zodanig beheren dat ze allemaal efficiënt gebruikt worden, elk volgens hun eigen mogelijkheden. Dit betekent dat een besturingssysteem onder andere volgende bronnen moet beheren: •

Processor. Het besturingssysteem zorgt voor een optimale verdeling van de beschikbare verwerkingstijd tussen de verschillende toepassingen die gelijktijdig werken op een computer. Meestal wordt er gebruik gemaakt van een combinatie van toegekende prioriteiten en time sharing.

•

Geheugen. Een belangrijke taak van een besturingssysteem is het toewijzen van geheugen voor het uitvoeren van een proces of instructie. Het besturingssysteem moet deze geheugenruimte ter beschikking stellen, bewaken, eventueel gedeeld laten gebruiken met een ander proces en terug vrijgeven na afloop van het proces. Dit proces kan elke taak zijn die een computer moet uitvoeren: afprinten, iets van schijf ophalen, iets berekenen, … Het besturingssysteem zal ook kiezen welk soort geheugen voor het proces gebruikt wordt: cache, inwendig geheugen, schijfruimte, virtueel geheugen, …

•

I/O controle. Dit onderdeel van het besturingssysteem verzorgt vooral het verkeer van en naar de randapparaten. Als er gevraagd wordt om een document te printen, moet er toch nog kunnen verder gewerkt worden.

•

Opslag van gegevens. Het besturingssysteem bepaalt waar er op een schijf geschreven wordt, en zorgt er ook voor dat jouw gevraagde tekst van de juiste plaats opgehaald wordt. Daarnaast wordt ook de beveiliging van de gegevens geregeld waaronder de toegangsrechten en machtigingen, het gemeenschappelijk gebruik en het vergrendelen van bestanden.

Elk besturingssysteem draagt deze vier basiscomponenten in zich, maar meestal zijn er bijkomende functies voorzien. Sommige komen overal voor, anderen maken een bestuVVKSO

Ondersteuning IB


ringssysteem specifiek. Windows ME werd bijvoorbeeld specifiek ontwikkeld voor multimediatoepassingen en Windows 2000 Server is een specifiek besturingssysteem voor een servergestuurd netwerk.

10.4

Soorten besturingssystemen

Er zijn besturingssystemen voor stand-alone pc's en besturingssystemen voor het besturen van een netwerk, zowel voor de clients als voor de server. Voorbeelden: MS-DOS, OS/2, UNIX, LINUX, VMS, Windows 95/98/2000/XP, Novell Netware, Windows NT/2000, Windows .NET. Microsoft levert heel wat besturingssystemen voor pc's. Windows XP is geschikt voor stand-alone pc's, bevat besturing voor het opzetten van een peer-to-peer netwerk. Bovendien kan de Professional-versie ook gebruikt worden voor de clients van servergestuurde netwerken. Naast het besturingssysteem kunnen er nog andere hulpprogramma’s gebruikt worden om in de veelgevraagde functies bij het ontwikkelen van toepassingen te voorzien. Sommige van deze hulpprogramma's maken deel uit van het besturingssysteem, andere niet.

10.5

Evolutie van besturingssystemen

Een besturingssysteem moet zich in de loop van de tijd ontwikkelen. Hiervoor zijn er een aantal redenen: •

Vernieuwingen van hardware en nieuwe typen hardware. In Windows 95 was er geen standaard ondersteuning voor USB. Dit werd aangeboden in tussentijdse releases en werd standaard voorzien in de opvolger. Er komen nieuwe randapparaten op de markt zoals harde schijven, videocamera's, DVD, … en ook hiermee moet het besturingssysteem kunnen samenwerken.

•

Nieuwe diensten. Als reactie op de wensen van gebruikers of de behoeften van systeembeheerders zal een besturingssysteem worden uitgebreid met nieuwe diensten. Zo is de voorziening voor het delen van een Internet-verbinding, wat meer en meer gebruikt wordt, slechts later in Windows geïntegreerd.

•

Verbetering. Elk besturingssysteem bevat fouten die moeten opgelost worden.

De noodzaak om een besturingssysteem regelmatig te wijzigen stelt enkele bijzondere eisen en beperkingen aan het ontwerp van een besturingssysteem. Een eerste mogelijkheid om het besturingssysteem te laten evolueren is het maken van een upgrade op een bestaand besturingssysteem. Hier gaat het steeds om ingrijpende veranderingen. Verschillende van de vernieuwingen die een besturingssysteem onderscheiden van een voorganger kunnen al ter beschikking van het publiek gesteld worden onder de vorm van tussentijdse releases (bijvoorbeeld Windows 95 OEM-Release 2 met FAT32) of losse programma's (zoals IE 6, nieuwe versie van Windows Messenger). Het besturingssysteem moet hiervoor modulair opgebouwd worden uit verschillende lagen, met duidelijk gedefinieerde interfaces tussen de verschillende lagen. Elk besturingssysteem heeft een kernel of nucleus die de belangrijkste functies van het besturingssysteem bevat, waarop de rest van de hulpprogramma's geënt wordt. Een upgrade kan dan bepaalde specifieke delen vervangen en anderen laten bestaan. VVKSO

Ondersteuning IB


Bij de overgang naar een volgende versie van een besturingssysteem kan het zijn dat sommige programma's en diensten beschikbaar in een oudere versie, nog wel beschikbaar zijn op de installatie cd-rom, maar ze worden niet meer standaard geïnstalleerd. Alternatieve voorzieningen hebben hun plaats ingenomen. Steeds meer probeert men de gebruikersinterface en de programma's voor het beheer dezelfde lay-out te geven zodat de gebruiker weinig moeite heeft om over te stappen. Het besturingssysteem Windows 98 en de grotere broer voor netwerken, Windows NT groeiden uiterlijk meer en meer naar elkaar toe en evolueren naar één systeembesturingsprogramma. Windows 2000 bestaat in twee versies: Professional en Server. Bij de overgang van Windows 98 naar Windows XP voor thuisnetwerkjes en van Windows 2000 Professional naar Windows XP, heeft Microsoft een reeds lang gemaakte belofte ingelost. Er is in theorie geen onderscheid meer tussen een besturingssysteem voor de thuisgebruiker en voor de client van een servergestuurd netwerk. Dit is natuurlijk wel in theorie, want er zijn twee versies beschikbaar van Windows XP: Professional en Home. De namen duiden reeds op de bestemming van de twee versies. In de verdere notities wordt de architectuur van Windows XP onder de loep genomen als voorbeeld van een modulair opgebouwd besturingssysteem.

10.5.1

Labo 39: Overgang van Windows 98 naar Windows XP Prof

Als voorbeeld worden hier in de notities de overgang van Windows 98/ME naar Windows XP. Tussen het tijdstip van de release van Windows 98 en XP had vooral Internet een prominente plaats veroverd en maakte het gebruik van multimediatoepassingen een grote opmars. Bovendien zijn de gebruikte harde schijven groter geworden en de processoren veel sneller. Sommige computers bevatten meer dan één processor. De overgang van Windows 98 naar Windows XP speelt op deze vernieuwingen in. Zoek informatie over de overgang van Windows 98 naar Windows XP Professional en zoek een antwoord op de volgende vragen: •

Wat is het verschil in systeemvereisten?

•

Zijn er essentiële delen verdwenen uit Windows 98, die dus niet meer voorkomen in Windows XP?

•

Wat is er veranderd aan de gebruikersinterface?

•

Welke nieuwe hulpprogramma’s en voorzieningen zijn beschikbaar in Windows XP?

•

Welke delen van of hulpprogramma’s bij Windows 98 werden vervangen door een nieuwe versie?

Zie je een bepaalde trend in de ontwikkeling van besturingssystemen? Zie je deze bij Microsoft of bij andere ontwikkelaars (vooral Linux) of bij beiden?

10.6

Opbouw van een besturingssysteem

De gebruiker van toepassingsprogrammatuur, de eindgebruiker, is doorgaans niet geïnteresseerd in de architectuur en de hardware van de computer. De eindgebruiker ziet een computersysteem in termen van toepassingen.

VVKSO

Ondersteuning IB


Een toepassing (applicatie) wordt door een toepassingsprogrammeur geschreven in een bepaalde programmeertaal. Voor de besturing van de hardware maakt hij gebruik van systeemprogramma's, onderdelen van het besturingssysteem. Een programmeur gebruikt de voorzieningen van het besturingssysteem bij het ontwikkelen van de toepassing o.a. voor het beheren van bestanden, het aanspreken van de randapparaten en het gebruik van de processor en het geheugen. Om deze en nog andere redenen moet een besturingssysteem modulair opgebouwd zijn. Een besturingssysteem bestaat uit verschillende componenten die gelaagd kunnen voorgesteld worden. Hogere lagen maken gebruik van procedures uit de lagere lagen. In de toplaag worden opdrachten gegeven, de onderste laag bevat de details op het laagste niveau (de hardware) om deze opdrachten uit te voeren.

In de meeste gevallen kun je de volgende lagen onderscheiden: •

HAL of Hardware Abstraction Layer zorgt er voor dat de bovenliggende lagen van een besturingssysteem redelijk onafhankelijk van de hardware van de computer kan werken. Je hoeft bij de aanschaf van Windows XP niet exact te zeggen welk processor en hoofdkaart je hebt. Je moet wel bepaalde systeemvereisten respecteren.

•

Stuurprogramma’s zorgen er voor dat de bovenliggende lagen van een besturingssysteem kunnen werken met randapparaten. Stuurprogramma’s vertalen voor een deel de opdrachten naar een taal die dat specifieke randapparaat begrijpt.

•

Kernel Mode. Onderdelen van het besturingssysteem en hulpprogramma’s die zich op deze laag bevinden mogen ingrijpen in de toewijzing van het gebruik van geheugenplaatsen. In dit gedeelte bevindt zich de kern van het besturingssysteem die de vier hoofdtaken van het besturingssysteem regelt zoals beschreven in 10.3.1.

•

User mode. In deze laag bevinden zich toepassingen die enkel in staat zijn om de geheugenplaatsen die toegekend werden door het besturingssysteem te gebruiken. De gedeelten van het besturingssysteem die zich in dit gedeelte bevinden, gebruiken dus enkel systeembronnen, maar kunnen aan de instellingen niets veranderen.

10.7

Windows XP architectuur

Windows XP volgt deze architectuur grotendeels zoals te zien is in het onderstaande schema.

VVKSO

Ondersteuning IB


In de volgende paragrafen worden de verschillende lagen stuk voor stuk bekeken vanuit het standpunt van de gebruiker. Dit betekent dat je vertrekt vanuit het standpunt van de toepassingsprogramma's en het eerste waar ze mee te maken krijgen is de zogenaamde user mode van Windows XP.

Het Register (registry) bevat geen hulpprogramma's maar data en zal in een apart hoofdstuk aan bod komen. In deze bestanden worden de instellingen van de computer, de gebruikers en de geïnstalleerde software gebundeld, zodat deze gegevens ook bij het opstarten van de computer kunnen opgehaald worden.

10.7.1

User mode

Een groot gedeelte van de grafische gebruikersinterface bevindt zich in dit gedeelte van het besturingssysteem. De shell is de gebruikers-interface van Windows. Hij bevat o.a. besturingselementen die door alle toepassingen kunnen gebruikt worden zoals werkbalken, gemeenschappelijke dialoogvensters, een voortgangsmeter enz. De User interface tools, zoals o.a. Netwerkomgeving, Rekenmachine …, werken op hetzelfde niveau als de toepassingen. Via de shell geeft de gebruiker opdrachten aan het besturingssysteem. Vermits het de component is van het besturingssysteem waarmee de gebruiker rechtstreeks in contact komt, zal hij nog dikwijls ter sprake komen in deze cursus.

10.7.2

Kernel mode

Het "hart" van Windows, Windows XP core, bestaat uit heel wat verschillende delen.

VVKSO

Ondersteuning IB


Je herkent daar onder andere de voorzieningen voor de basisfuncties van het operating system, o.a. bestands I/O, virtual memory management, takenverdeling (task scheduling). Als een gebruiker een applicatie start dan laadt de kernel de benodigde EXE en DLL bestanden voor die applicatie.

10.7.3

Stuurprogramma of Device driver

Een device driver of stuurprogramma regelt de werking van een randapparaat. Ieder randapparaat heeft dus zijn eigen stuurprogramma. Ieder randapparaat (printer, klavier, diskettestation …) van elke producent heeft zijn eigen specifieke instructieset. Een applicatie geeft echter algemene instructies, bijvoorbeeld Print. Het stuurprogramma vertaalt deze algemene instructie in de specifieke instructies voor het randapparaat, bijvoorbeeld een bepaalde printer, een HP 1100. Ieder randapparaat heeft dus zijn eigen stuurprogramma.

Windows XP zelf bevat stuurprogramma's voor meer dan 1 000 apparaten. Als je een randapparaat wilt gebruiken waarvoor Windows XP niet over een stuurprogramma beschikt, moet je een (meegeleverd) stuurprogramma installeren. De meeste hardwareproducenten stellen ook stuurprogramma's en stuurprogramma-updates ter beschikking via hun website op het Internet. De meeste recente apparaten zijn Plug and Play. Dit wil zeggen, als je ze aan de computer verbindt, herkent Windows XP het apparaat en laadt automatisch het bijhorende stuurprogramma. De extensie van een stuurprogramma voor de Windows XP-omgeving is dikwijls .dll of .sys.

10.7.4

Labo 40: Stuurprogramma’s

Onderzoek of je stuurprogramma's kunt vinden op het Internet voor de printer(s) in de computerklas voor verschillende besturingssystemen. Je vindt informatie over het stuurprogramma van een apparaat via de knop Apparaatbeheer van het dialoogvenster Systeem (bereikbaar via de eigenschappen van Deze computer of via Configuratiescherm, Prestaties en onderhoud, Systeem). Open het venster van Apparaatbeheer. VVKSO

Ondersteuning IB


Kies een apparaat in de lijst en vraag de eigenschappen op. Je vindt meestal een tabblad Stuurprogramma waar je via een knop Stuurprogrammagegevens… Bekijk deze voor verschillende apparaten. Welke stuurprogramma('s) zijn er geïnstalleerd voor de muis op jouw computer? Welke extensies vind je hier meestal terug?

10.7.5

Labo 41: Hardware abstraction layer

Dit is de laag van een besturingssysteem die het dichtst bij de hardware van de gebruikte computer staat. Zoals de naam aanduidt, maakt deze laag abstractie van de gebruikte hardware. Dit betekent dat je bij de aanschaf van Windows XP enkel rekening moet houden met systeemvereisten en ondersteunde apparaten. Je moet geen andere versie aankopen of je nu een Celeron- of Intelprocessor gebruikt. Zoek op het Internet de lijst met ondersteunde hardware voor Windows XP. Onder Windows XP vind je een deel van deze laag terug in een bestand hal.dll. Waar bevindt deze dynamic link library zich op jouw schijf? Vraag de eigenschappen op van dit bestand. Welke versie is dit? Kun je op het Internet een recentere versie vinden?

VVKSO

Ondersteuning IB


10.8

Meertakenverwerking

Windows ondersteunt meertakenverwerking (multitasking). Dit betekent dat meer dan één taak (programma, proces) tegelijkertijd kan uitgevoerd worden. Vermits de computer over slechts één CPU beschikt is dit slechts schijnbaar. Het besturingssysteem zorgt ervoor dat de beschikbare CPU-tijd verdeeld wordt over de verschillende uit te voeren taken en processen. Het overschakelen van de ene taak naar de andere gebeurt zo vaak en zo snel dat het voor de gebruiker lijkt of de verschillende taken gelijktijdig uitgevoerd worden. Er zijn twee types meertakenverwerking: coöperatieve en preëmptieve meertakenverwerking. Bij preëmptieve meertakenverwerking deelt het besturingssysteem de lakens uit. Iedere taak krijgt een zeker prioriteitsniveau afhankelijk van zijn relatieve belangrijkheid, gebruik van bronnen en zo verder. Als een taak met een hogere prioriteit CPU-tijd wil gebruiken dan onderbreekt het besturingssysteem de uitvoering van het proces met lagere prioriteit ten voordele van het eerste. Bij coöperatieve meertakenverwerking heeft het programma zelf de controle en het behoudt de CPU zolang het dit zelf wenst. Windows 3.x ondersteunde nog coöperatieve meertakenverwerking. Vanaf Windows 95 wordt preëmtieve meertakenverwerking ondersteund.

10.8.1

Labo 42: Meertakenverwerking

Welke component van Windows XP uit de tekening van de architectuur verdeelt de processortijd tussen de verschillende lopende processen? Zoek over deze component meer informatie op. Hoe werkt deze?

VVKSO

Ondersteuning IB


Je kunt het processorgebruik (in %) nagaan met Taakbeheer. Je opent dit via het snelmenu van de Taakbalk. Als je het Taakbeheer opent, komt er pictogram bij in de systeemlade van de taakbalk.

Dit symbool toont het processorgebruik in %.

Wat is de laagste en de hoogste waarde van het processorgebruik in de gemeten tijd? Wat is het nadeel van coöperatieve meertakenverwerking. Verduidelijk met een voorbeeld. Je kunt in Windows XP ook de prioriteiten die door besturingssysteem ingesteld werden bekijken en zelfs in sommige gevallen aanpassen. Je neemt in Taakbeheer het tabblad Processen en je neemt het snelmenu van een proces.

VVKSO

Ondersteuning IB


Bekijk de prioriteiten van verschillende processen. Welke prioriteiten vind je terug? Kun je er een zekere logica in terugvinden? Start een printertaak. Welke prioriteit krijgt deze mee? Kun je dit aanpassen? Kun je de instellingen van andere processen aanpassen?

10.9

Threading

Een thread is een deel van een programma dan onafhankelijk van andere delen kan uitgevoerd worden. Besturingssystemen zoals Windows XP, die multithreading ondersteunen geven de mogelijkheid aan programmeurs om programma's te schrijven waarvan de threads tegelijkertijd worden uitgevoerd. De programmeur moet er goed op letten dat alle threads uitgevoerd kunnen worden zonder met elkaar te interfereren. Een programma (een I/O request om te printen bijvoorbeeld) kan verschillende keren opgeroepen worden door (verschillende) andere lopende taken. Voor elke oproep wordt dan een afzonderlijke thread geopend en onderhouden. Een proces is een verzameling van één of meerdere threads en de bijbehorende systeembronnen zoals geheugen, geopende bestanden en te gebruiken apparaten. Multitasking en multithreading lijken wel op elkaar, maar waar het bij multitasking om meerdere programma's gaat, gaat het bij multithreading om delen van één programma of toepassing. Onder Windows XP is het zo dat bij het vastlopen een proces, een volledige taak wordt afgesloten. Dit betekent dat als je in een toepassing meerdere documenten geopend hebt, zijn dit verschillende threads van hetzelfde proces. Als één thread vastloopt, zal het volledige proces stoppen.

10.9.1

Labo 43: Multithreading

In het snelmenu van een proces, vind je twee opties die wijzen op het beëindigen van een proces. Zoek op wat het verschil is tussen beiden. Door het opstarten van de optie Processtructuur beëindigen krijg je een dialoogvenster met een melding. Hierin vind je reeds een belangrijk verschil met de andere optie terug.

VVKSO

Ondersteuning IB


Start de computer opnieuw op. Wat is het gebruik van de bronnen na het opstarten van Windows? Welke processen zijn gestart? Achterhaal van de meeste de betekenis. Open enkele toepassingsprogramma's en onderzoek het gebruik van de bronnen. Worden bij het afsluiten van de toepassingen alle bronnen terug vrijgegeven? Open Microsoft Word met daarin een tekstdocument. Bekijk in Taakbeheer de processen. Open een nieuw of een ander document in Microsoft Word. Wordt er een nieuw proces gestart of een nieuwe thread van een hetzelfde proces? Sluit een programma af. Welke proces(sen) worden gesloten? Verklaar! Open een DOS-box. Welke proces(sen) komen er bij? Open een tweede DOS-box. Wat verandert er?

10.10

Process viewers

Je vindt op het Internet verschillende Process Viewers. Dit zijn programma's (tools, utilities) waarmee je de karakteristieken van de lopende processen en threads kunt bekijken en eventueel zelfs manipuleren. http://www.zdnet.com/downloads/ is hiervoor een www.tucows.com vind je hier een grote reeks van terug.

portaalsite.

Ook

op

Taakbeheer is een eenvoudige process viewer voor Windows XP, maar je vindt er zeker die heel wat meer details aangeven.

10.10.1

Labo 44: Process viewers

Download een process viewer. Spreek met anderen binnen de klas af om verschillende viewers te downloaden zodat je ze kunt vergelijken en beoordelen. Hieronder vind je twee voorbeelden van interessante process viewers: TaskInfo 2002 en Advanced Task Manager. Beantwoord de volgende vragen door gebruik te maken van de gekozen process viewer. Hoeveel processen lopen er op jouw computer? Welk proces bevat de meeste threads? Welke proces heeft de hoogste prioriteit? Welke interessante informatie krijg je nog via de process viewer? VVKSO

Ondersteuning IB


Advanced Task Manager

TaskInfo 2002

Kun je per proces of thread volgen welke systeembronnen gebruikt worden? Kun je een volledig proces stoppen? Kun je een thread stoppen? Welke informatie krijg je per proces en per thread? Wordt er een relatie gelegd naar de gebruikte systeembronnen?

VVKSO

Ondersteuning IB


Start een nieuw proces op jouw computer en bekijk de resultaten. Druk met meerderen af op een printer in een peer-to-peer netwerkomgeving. Volg hierbij de processen en threads op de computer waaraan de printer verbonden is.

10.11

Virtuele systeemcomponenten

In een computersysteem doen heel wat hard- en softwarecomponenten zich voor onder een andere gedaante dan hun hardwarespecificaties. Een voorbeeld hiervan is het gebruik van schijfruimte als uitbreiding van het inwendig geheugen. Deze componenten worden dikwijls virtuele componenten genoemd.

10.11.1

Virtuele machines

Een programma dat uitgevoerd wordt door een computer, wordt heel regelmatig een virtuele machine genoemd. De naam machine is misschien moeilijk te verstaan omdat je de indruk hebt dat het niet als een echte machine werkt. Als je de vergelijking maakt met een wasmachine is het misschien eenvoudiger te begrijpen: een wasmachine blijft een zelfde machine, ongeacht welke kleding je er in steekt. Dezelfde mogelijkheden blijven ter beschikking, ongeacht de inhoud van de machine. Je blijft dezelfde programma’s en mogelijkheden hebben. Bij een computer is dit anders. Als je er een ander softwareprogramma op laat werken, krijg je andere mogelijkheden met de computer en kun je het als een andere machine gebruiken. Je kunt het als een schrijfmachine gebruiken als je er een tekstverwerker op installeert en als rekenmachine met een rekenblad. De kijk op software en software-ontwikkeling is geheel veranderd door elk softwareprogramma dat op een computer werkt als een virtuele machine te bekijken. Zo is het ook dat er meerdere virtuele machines terzelfdertijd op een computer kunnen werken en actief zijn. Het besturingssysteem regelt de werking van al deze verschillende machines. In technische termen zijn er verschillende virtuele machines beschikbaar: 16-bit, 32-bit en 64-bit toepassingen. Later verneem je meer over de werking hiervan.

10.11.2

Virtueel apparaat stuurprogramma's

Zoals reeds eerder in deze tekst vermeld is een stuurprogramma een programma dat er voor zorgt dat het besturingssysteem contact kan leggen met dit apparaat. Het besturingssysteem kan dan de toegang tot dit apparaat doorgeven aan één toepassing. Een besturingssysteem kan echter de toegang tot een apparaat opsplitsen zodat meer dan één toepassing de bron tegelijkertijd kan gebruiken. Men spreekt van een virtualiserend stuurprogramma (virtualization driver) omdat het om een echt stuurprogramma gaat dat het werken met virtuele machines mogelijk maakt. Je maakt van één fysisch randapparaat op deze manier meerdere virtuele randapparaten. Zo'n programma heet een stuurprogramma voor een virtueel apparaat. Zo’n stuurprogramma komt onder Windows XP meestal onder één van de twee onderstaande gedaantes voor.

VVKSO

Ondersteuning IB


•

Onder de gedaante van een DLL (Dynamic Link Library). Deze stuurprogramma’s komen voor onder de extensie dll of sys. Dit is een bibliotheek van verschillende functies die vanuit verschillende programma’s kunnen opgeroepen worden. De koppeling met deze bibliotheek is dynamisch, wat betekent dat de functie slechts opgeroepen wordt als het nodig is, als het programma werkt, bij runtime. Deze bibliotheek kan ook meerdere gelijktijdige oproepen verwerken.

•

Zo'n stuurprogramma heeft soms de extensie VxD (virtual device driver). Dit heeft te maken met oudere 16-bit DOS-toepassingen. Deze programma’s willen de hardware rechtstreeks aanspreken, maar Windows XP laat dit niet toe. Dan wordt als tussenstadium een VxD-stuurprogramma gebruikt.

Windows XP activeert de virtueel apparaat stuurprogramma's alleen als ze nodig zijn (dynamisch). Het virtueel apparaat houdt de status van het apparaat bij voor elke toepassing die gebruik maakt van dit apparaat. Dit is nodig in een omgeving met meertakenverwerking.

10.11.3

Labo 45: Virtuele stuurprogramma’s

Hoeveel programma’s met de extensie .vxd bevat jouw computer? Kun je in de naam van de bestanden uitmaken over welk virtueel stuurprogramma het gaat? In welke map staan de meeste ervan? Je kunt de geïnstalleerde stuurprogramma's per apparaat bekijken in Apparaatbeheer, te bereiken via Mijn computer, Eigenschappen, Hardware of via het Configuratiescherm. Vraag de Eigenschappen van een apparaat op via het snelmenu. Hier is gekozen voor de beeldschermkaart. In het tabblad Stuurprogramma vind je een knop Stuurprogrammagegevens…

VVKSO

Ondersteuning IB


Vind je op dit moment apparaten die aangesproken worden door middel van een VxD virtueel stuurprogramma?

10.12

Geheugenhiërarchie http://www.pcguide.com/ref/mbsys/cache/

De verschillende componenten van een pc zijn in de loop der jaren steeds sneller geworden. De snelheidsgroei van de processor overtreft echter ver die van de andere componenten: de snelste huidige processoren werken 1 000 maal sneller dan de eerste IBM pc. Er is ook snel geheugen ontwikkeld: statische RAM (SRAM). Dit geheugen is sneller dan dynamisch RAM (DRAM), maar ook veel duurder. Het kost gewoon te veel om gans het intern geheugen van een pc uit te voeren in SRAM. Op dezelfde manier zijn er ook harde schijven die veel sneller aanspreekbaar zijn dan bijvoorbeeld 10 milliseconden, maar ook deze zijn zeer duur. Door een trager intern geheugen en een tragere disk-toegang verliest de snelle processor echter veel van zijn waarde: hij moet voortdurend wachten. Daarom is een compromis uitgedokterd: cache. Dit cache-geheugen is klein, maar heel snel en wordt uitgevoerd in SRAM. Cache is een plaats om iets min of meer tijdelijk te bewaren. Moderne pc's gebruiken twee soorten cache: geheugencache en diskcache. Uit onderzoek blijkt dat de processor vaker informatie nodig heeft die hij recent al gebruikt heeft dan andere informatie. Hierop is het principe van caching gestoeld: de meest recent gebruikte informatie wordt bewaard in de cache wat het kleinste, maar het snelste geheugen is. Om orde in de chaos te scheppen regelt het besturingssysteem de geheugentoegang. Kleiner, duurder en sneller geheugen wordt aangevuld met groter, goedkoper en langzamer geheugen. De sleutel tot het succes ligt in de afnemende toegangsfrequentie. Hoe trager het geheugen, hoe groter de geheugenblokken die zullen gelezen worden en hoe minder het besturingssysteem hierin gaat lezen.

re g

ge h

Inw

end

ig

eug

ge h

iste r

enc ach e

eug

en

Sch ijfc ach e

Ha rd e

ver

VVKSO

Ondersteuning IB

wi j

der b

are

sch ijf

me dia


Als de geheugenhiërarchie van boven naar onder wordt doorlopen, geldt het volgende: •

De kosten per geheugenbit dalen.

•

De capaciteit of grootte van het geheugen neemt toe.

•

De toegangstijd neemt toe.

•

De processor gaat minder frequent met dit soort geheugen contact zoeken.

10.12.1

Principe van caching

De cache bevat een kopie van een deel van het hoofdgeheugen. Probeert de processor een "woord" te lezen in het hoofdgeheugen, dan wordt eerst gekeken of dit in de cache zit.

processor

overdracht woord

cache

overdracht blok

hoofdgeheugen

Is dit het geval, dan wordt het woord doorgegeven aan de processor. Is dit niet het geval, dan wordt eerst een blok uit het hoofdgeheugen naar de cache geschreven. Dit blok bestaat steeds uit een vast aantal "woorden". Vanuit de cache wordt het gevraagde "woord" dan doorgegeven aan de processor. Aangezien de meeste programma's lussen of herhalingen bevatten is er dikwijls een verwijzing naar dezelfde instructies. Die zitten dan al in de cache. Als het niet om dezelfde instructie gaat, moet meestal een volgende instructie opgehaald worden die ook al in de cache zit. Omdat er meer blokken in het hoofdgeheugen zitten dan dat er plaats is in de cache, kan een blok niet permanent in de cache blijven zitten. Wordt een nieuw blok naar de cache geschreven, dan wordt beslist waar die geplaatst wordt door een ingebouwd vervangingsalgoritme. Een voorbeeld van zo'n algoritme is LRU (least recently used) waarbij het "oudste" blok verdwijnt uit de cache.

VVKSO

Ondersteuning IB


10.12.2

Virtueel geheugen

http://howstuffworks.lycos.com/virtual-memory.htm Windows werkt met een programma voor virtueel geheugenbeheer. Indien een toepassingsprogrammeur een nieuwe toepassing ontwikkelt is het de bedoeling dat deze kan werken op elke computer met het betrokken besturingssysteem ongeacht de grootte van het fysische geheugen. (Meestal wordt wel met een minimale grootte geëist). Indien je bijvoorbeeld Microsoft Office XP koopt moet je niet vermelden of je dit gaat gebruiken op een computer met 128 MB RAM of 512 MB RAM. Het besturingssysteem lost dit op door het virtueel geheugenbeheer. Je kunt virtueel geheugen beschouwen als een alternatieve reeks van geheugenadressen. Het doel van virtueel geheugen is de totale adresruimte die een programma mag benutten te vergroten. Zo kan virtueel geheugen bijvoorbeeld dubbel zoveel adressen bevatten dan het eigenlijke intern geheugen. Inhouden van het virtueel geheugen die niet kunnen bijgehouden worden in het intern geheugen wegens plaatsgebrek worden bewaard op de harde schijf. M.a.w. een deel van de harde schijf wordt gebruikt als een uitbreiding voor het intern geheugen. Om het kopiëren van virtueel geheugen van en naar echt intern geheugen te vergemakkelijken, verdeelt het besturingssysteem het virtueel geheugen in bladen (pages) die elk een aantal vaste adressen bevatten. Ieder blad wordt op de harde schijf bewaard tot bij de uitvoering van het programma gegevens nodig zijn die er op staan. Het besturingssysteem kopieert het blad dan naar het intern geheugen, waarbij de virtuele adressen omgezet worden in fysische adressen. Bladen die in het intern geheugen staan en die al lang niet meer gebruikt zijn verhuizen daarbij terug naar de harde schijf. Hierbij zijn zoals bij cache, een aantal algoritmen mogelijk waarbij LRU ook veel gebruikt wordt. Het kopiëren van virtuele bladen naar en van geheugen heet swapping. Het bestand dat daarvoor gebruikt wordt is een swap-file of wisselbestand.

10.12.3

Labo 46: Wisselbestand

Hoe groot is het intern geheugen op jouw computer? Waar kun je dat vinden? Waar vind je gegevens over het virtuele geheugen? Gebruik Taakbeheer om de grootte van het wisselbestand te bekijken. Zoek op welk deel van het besturingssysteem verantwoordelijk is voor het virtueel geheugenbeheer.

VVKSO

Ondersteuning IB


11

Codering

11.1

Bit en byte

Digitale informatie bestaat uit een opeenvolging van enen en nullen. Een eenheid van informatie in een computersysteem is een bit afgekort 1 b. Een bit kan slechts twee waarden hebben: 0 of 1. In een chip wordt de waarde van een bit (0 of 1) bepaald door een elektrische spanning. Als deze bijvoorbeeld 0 volt is, wordt dit als een 0 gelezen, als deze bijvoorbeeld de maximale spanning 5 volt is, wordt dit als een 1 gelezen. Een reeks van 8 bits heet een byte (afgeleid van: by eight). Een byte wordt afgekort door 1 B.

11.2

Afgeleide eenheden

De maat waarmee geheugencapaciteit wordt gemeten gaat als volgt: 1 1 1 1

byte = 8 bit kilobyte = 1 024 byte megabyte = 1 024 kilobyte gigabyte = 1 024 megabyte

1B= 8 b 1 kB = 1 024 B 1 MB = 1 024 kB 1 GB = 1 024 MB

Zo kun je verder gaan rekening houden met de waarden in onderstaande tabel. Naam

afkorting

grootte

Kilo

k

210 = 1 024

Mega

M

220 = 1 048 576

Giga

G

230 = 1 073 741 824

Tera

T

240 = 1 099 511 627 776

Peta

P

250 = 1 125 899 906 842 624

Exa

E

260 = 1 152 921 504 606 846 976

Zetta

Z

270 = 1 180 591 620 717 411 303 424

Yotta

Y

280 = 1 208 925 819 614 629 174 706 176

11.3

Talstelsels

Een talstelsel is een rekenkundig systeem waarmee uitgaande van een beperkt aantal cijfers (dit aantal is tevens het grondtal van het talstelsel) grote telwaarden in de vorm van getallen kunnen worden voorgesteld. Elk gekozen grondtal n maakt een nieuw talstelsel. Zo ken je naast het decimale stelsel (met grondtal 10) ook nog: octaal - hexadecimaal binair - sextaal of hexaal - ternair- factorieel ... Aan de hand van de benamingen van het talstelsel kun je vlug zien welke het grondtal is van deze talstelsels: 8 – 16 – 2 – 6 -…

VVKSO

Ondersteuning IB


11.4

Omzettingen tussen talstelsels

11.4.1

Voorbeeld

Het getal 1234 in een talstelsel met grondtal n, heeft als decimale waarde 1 * n³ + 2 * n² + 3 * n1 + 4 * n0 De waarde van een cijfer in een getal in een willekeurig talstelsel is dat cijfer vermenigvuldigd met het grondtal van het getalstelsel verheven tot de macht die overeenkomt met de plaats van het cijfer in het getal, waarbij je van rechts naar links, beginnend bij 0, de volgorde van de cijfers telt.

11.4.2

Binair naar decimaal

Om een binaire waarde naar een decimale waarde om te zetten dient het gewicht van elke binaire bit bepaald te worden. Binaire getallen maken gebruik van het grondgetal 2. Voorbeeld: 1001101 omzetten naar een decimale waarde 1 0 0 1 1 0 1 = 1 * 26 + 0 * 25 + 0 * 24 + 1 * 23 + 1 * 22 + 0 * 21 + 1 * 20 = 64 + 0 + 0 + 8 + 4 + 0 + 0 = 77

11.4.3

Hexadecimaal naar decimaal

Elk cijfer heeft een bepaald gewicht en dit gewicht hangt af van de cijferplaatsing in het geheel. Het laatste cijfer heeft gewicht 0 (160 = 1). Het cijfer daarvoor heeft als gewicht 1 (161= 16), het cijfer daarvoor 162= 256 en zo verder. Voorbeeld: 24CE omzetten naar een decimale waarde 24CE = 2 * 163 + 4 * 162 + 12 ( C ) * 161 + 14 ( E ) * 160 = 8192 + 1024 + 192 + 14 = 9422

11.4.4

Decimaal naar binair

Er zijn twee methoden om decimale waarden om te zetten naar binaire. Volgens de eerste methode kijk je of je de opeenvolgende machten van 2 van het getal kunt aftrekken. Je vertrekt met een zo hoog mogelijke macht van 2, vermindert de macht telkens met 1 en indien mogelijk trek je deze macht van 2 af van het resterende getal. Voorbeeld: 205 omzetten naar binair 205

= 128 + 64 + 8 + 4 + 1 = 1 * 27 + 1 * 26 + 0 * 25 + 0 * 24 + 1 * 23 + 1 * 22 + 0 * 21 + 1 * 20 = 11001101

De tweede methode werkt als volgt: voer een gehele deling uit van het decimale getal door 2. Er zal een rest overblijven. Ga door met delen tot de uitkomst 0 is geworden. VVKSO

Ondersteuning IB


De resten worden gebruikt voor de binaire waarde. De eerste rest vertegenwoordigt de least significant bit (laagste bitwaarde) en de laatste restuitkomst is de most significant bit (hoogste bitwaarde). Het voorbeeld laat zien hoe dit in elkaar steekt. Voorbeeld: 1 035 omzetten naar een binaire waarde. 1035 / 2 Æ 517

R=1

517 / 2 Æ 258

R=1

258 / 2 Æ 129

R=0

129 / 2 Æ 64

R=1

64 / 2 Æ 32

R=0

32 / 2 Æ 16

R=0

16 / 2 Æ 8

R=0

8/2Æ4

R=0

4/2Æ2

R=0

2/2Æ1

R=0

1/2Æ0

R=1

Resultaat: 10000001011

11.4.5

Decimaal naar hexadecimaal

Ook hier wordt de deelmethode gebruikt, maar nu uiteraard door 16 Voorbeeld: 1 202 omzetten naar een hexadecimale waarde. 1202 / 16 Æ 75

R=2

75 / 16 Æ 4

R = 11 of B

4 / 16 Æ 0

R=4 Resultaat: 4B2

11.4.6

Omzettingstabel

Om omzettingen te doen kun je ook gebruik maken van onderstaande omzettingstabel waarin ook het octaal talstelsel vermeld wordt. OMZETTINGSTABEL

VVKSO

decimaal

binair

octaal

hex

0

0000

0

0

1

0001

1

1

2

0010

2

2

3

0011

3

3

4

0100

4

4

5

0101

5

5

Ondersteuning IB


11.4.7

6

0110

6

6

7

0111

7

7

8

1000

10

8

9

1001

11

9

10

1010

12

A

11

1011

13

B

12

1100

14

C

13

1101

15

D

14

1110

16

E

15

1111

17

F

16

10000

20

10

Omzetting door gebruik van de rekenmachine

Je kunt voor de omzetting een rekenmachine gebruiken die deze omzettingsfuncties bezit, o.a. Rekenmachine van Windows. Kies in de menuoptie Beeld de keuze Wetenschappelijk.

Als je het bovenstaande intikt, en je klikt op het keuzerondje Dec, dan krijg je het volgende omzettingsresultaat.

11.4.8

Omzetting door gebruik van een specifiek pakket

Je kunt zelf een programma schrijven om de omzetting te doen tussen de verschillende talstelsels, of je kunt gebruik maken van een bestaand softwareprogramma. Een voorbeeld vind je op de website omzetting.html. VVKSO

Ondersteuning IB


11.4.9

Labo 47: Omzetting tussen talstelsels

Probeer de voorbeelden die in het eerste gedeelte van de cursus voorkomen uit met de rekenmachine en met een omzettingspakket.

Zoek op Internet naar andere omzettingsprogramma's. Probeer ook hiermee een reeks omzettingen te doen.

11.5

De ASCII-code

11.5.1

Codering

Alle gegevens worden door de computer bijgehouden in bits en bytes. Een byte is een combinatie van 8 opeenvolgende bits. Een groepje van acht 'enen' en 'nullen'. Zo’n groepje kan samen een letter, teken of code voorstellen. De byte 10100111 stelt het decimaal getal 167 voor. Met dit decimaal getal komt een afgesproken karakter overeen. De meeste computers gebruiken de ASCII-code om het verband tusesn het getal uit de 8 bits van 1 byte en het karakter te bepalen. Met elk getal tussen 0 en 255 leg je met de ASCII-code (American Standard Code for Information Interchange) een link naar een teken. Niet alleen letters en cijfers worden op deze manier voorgesteld maar ook besturingscodes voor randapparaten. Deze worden vastgelegd in de eerste 32 ASCIItekens. Het feit dat er 255 karakters kunnen gebruikt worden in een ASCII-code is te begrijpen door het feit dat 255 = 256 – 1 = 28 – 1 (er zitten 8 bits in een byte). De standaard ASCII-tabel gebruikt slechts 7 bits voor elk karakter (totaal 128 karakters met een decimale code van 0 tot 127). Ze is gebaseerd op het Engels en echt gestandaardiseerd. De tekens die overeenkomen met een getalwaarde tussen 128 en 255 zijn niet volledig gestandaardiseerd en worden gebruikt voor niet-Engelse karakters, grafische en wiskundige symbolen.

VVKSO

Ondersteuning IB


Verschillende organisaties hebben voorstellen gedaan voor de uitgebreide set. Het DOS-besturingssysteem gebruikt een set, extended ASCII genoemd. Een meer universele standaard is de ISO Latin 1 die door verschillende besturingsystemen wordt gebruikt en ook door webbrowsers. Hieronder vind je de standaard ASCII-code met het teken en de decimale en hexadecimale notatie van het teken.

Tabel ASCII -I

Codetabellen Codetabellen (Code Pages) zijn bestanden met een alternatieve karakterset. Door het kiezen van de goede codetabel, kan men een bij een bepaald land behorende karakterset kiezen. Dit bepaalt dan ook het tweede deel van de ASCII-tabel. Enkele veel gebruikte code pages zijn:

VVKSO

Ondersteuning IB


Hieronder vind je een van de vele bestaande uitgebreide sets.

Tabel ASCII -II

Meer informatie over de ASCII-code kun je vinden op de onderstaande websites.

http://www.danbbs.dk/~erikoest/ascii0.htm

www.bbsinc.com/iso8859.html

VVKSO

Ondersteuning IB


11.5.2

Labo 48: Codering

Waar gebruik je deze codetabellen? Wat kunnen de gevolgen zijn als je gegevens uitwisselt tussen twee pakketten of computers die een andere ASCII-set gebruiken?

Op het Internet vind je hulpprogramma’s voor omzettingen van ASCII-codes. Een voorbeeld is http://www.breezin.net/ waar je het pakket EasyAscii kunt downloaden. Probeer dit pakket uit en zoek er nog andere. Tekstbestanden in ASCII-formaat worden soms ASCII bestanden of txt-bestanden (naar de extensie .txt) genoemd. De meeste tekstverwerkers kunnen tekst in dit formaat bewaren. De meeste gegevensbestanden worden echter niet in dit formaat bewaard. Programmabestanden worden nooit in dit formaat bewaard. Gebruik Kladblok om een tekstdocument test.txt te maken met als inhoud: Ik ben een leerling van 5 IB

De computer zal dit document opslaan en voor elk teken 1 byte gebruiken. In dit geval, 28 bytes. Controleer de grootte van het bestand in het dialoogvenster Eigenschappen van dit bestand.

Directory Snoop is een tool om meer informatie te krijgen en te bekijken van de FAT van het bestandsbeheersysteem. Je kunt deze tool vinden via http://www.briggsoft.com. Deze tool wordt verder in deze cursus nog veelvuldig gebruikt. Download en installeer Directory Snoop. Test de verschillende mogelijkheden uit.

VVKSO

Ondersteuning IB


Controleer de lengte van het bestand test.txt met Directory Snoop. Bekijk de codering in het Clustervenster. Elke byte bevat het getal dat met het teken correspondeert in de ASCII-tabel.

In de kolom Hex Data vind je op de derde plaats 20. De derde plaats hier verwijst naar het derde karakter in de tekst, wat een spatie is. 20 is een hexadecimale notatie, wat decimaal overeenkomt met het cijfer 32. 32 staat in de ASCII-tabel voor een spatie. Voeg een woord of een zin toe aan het document, sla het opnieuw op en bekijk de veranderingen in lengte en inhoud met de twee bovenstaande hulpmiddelen. Voeg een cijfer toe aan de tekst. Hoe wordt dit opgeslagen?

11.5.3

Labo 49: Sortering

Elk teken wordt inwendig voorgesteld wordt door een getal, elke teken wordt geassocieerd met een getal. De computer gebruikt de volgorde van deze code-getallen om tekens met elkaar te vergelijken. Aangezien de meeste computers ASCII-code gebruiken, wordt er via de ASCII-code gesorteerd. "A" < "B" want de ASCII-code van de letter A is 65 en van de letter B 66. "A" < "a" want de ASCII-code van de letter A is 65 en van de letter a is die 97. "0" < "1" want de ASCII-code van het teken 0 is 48 en het teken 1 is het 49 Dit betekent dat indien je binnen hetzelfde soort tekens blijft, de alfabetische volgorde en de grootte van de cijfers gerespecteerd wordt. Indien er daarbuiten gegaan wordt, moet je de tabel raadplegen. Vul in onderstaande tabel de correcte relaties in. Teken

Relatie

Teken

"A"

""

"c"

"5"

"."

"7"

"8"

","

Wat betekent dit voor namen in een tabel binnen een databank waar kleine letters en hoofdletters door elkaar gebruikt worden? Als de computer een tekenrij (een opeenvolging van tekens) met elkaar moet vergelijken, dan begint die eerst met het eerste teken van elk met elkaar te vergelijken. Als deze twee eerste tekens verschillend zijn, bepaalt dit ineens de relatie van de tekenrijen. Zijn de twee eerste tekens gelijk, dan worden de tweede tekens van de tekenrijen met elkaar vergeleken, en zo verder. VVKSO

Ondersteuning IB


Voorbeelden "Jan" < "Piet", want "J" < "P" "Jan" < "jan" , want "J" < "j" "14" < "23", want "1" < "2" "12" < "17", want "1"="1" en "2" < "7" "anne" < "annemarie" want " " < "m" "jansens" < "janssens", want "e" < "s" Vind je in de bovenstaande voorbeelden een reden waarom de ASCII-code van een spatie een klein getal is? Wat betekent dit als er spaties voorkomen in namen in een databank? Hoe wordt dit opgelost in de meeste databanken?

11.6

Andere coderingen

Het gebruik van de ASCII-tabel is niet de enige manier om gegevens te coderen, wel de meest gebruikte. Er bestaan nog een aantal andere manieren om dit te doen. Het hoeft niet noodzakelijk tot "spraakverwarring" te leiden als je gegevens uitwisselt tussen systemen met verschillende codes. Er bestaan conversieprogramma's om de ene codering naar de andere om te zetten.

11.6.1

EBCDIC-code

De oudere mainframes van IBM gebruiken de EBCDIC-code (Extended Binary-Coded Decimal Interchange Code) om getallen en tekst inwendig voor te stellen. Dit is eveneens een binaire codering, maar verschilt bijna volledig van de ASCII-karakterset. Zoek op het Internet informatie over de EBCDIC-codetabel. Vergelijk deze waarden met de waarden uit de ASCII-tabel. Zoek best eerst bij de ontwerper van de EBCDIC-code: http://www.ibm.com.

11.6.2

Unicode

ASCII-codering heeft als nadeel dat een bestand opgeslagen in één codetabel, er onder een andere gedaante uitkomt bij gebruik van een andere codetabel. Meerdere codetabellen zijn immers noodzakelijk om alle beschikbare tekens te kunnen voorstellen. De bedoeling van heel wat ontwikkelaars was om een codering te ontwikkelen die alle tekens ineens zou bevatten. Dit betekent dat er meer tekens moeten gecodeerd worden en dit kun je alleen als je meer bits per karakter gebruikt. Op dit moment ondersteunt de huidige Unicode-standaard 34 168 verschillende gecodeerde tekens uit 24 ondersteunde talen. Dit betekent dat heel wat tekens van ongeveer alle geschreven talen ter wereld gecodeerd kunnen worden. Om dit mogelijk te maken gebruikt Unicode 16 bits i.p.v. 8 zoals ASCII. VVKSO

Ondersteuning IB


Unicode (Unicode Worldwide Character Standard) is een nieuwe manier om binaire codes te koppelen aan tekst en karakters. Het is een systeem om de uitwisseling, behandeling en grafische voorstelling van een aantal geschreven teksten uit meerdere moderne talen met dezelfde code mogelijk te maken. Bovendien ondersteunt het ook vele klassiek en historische talen en teksten. Men werkt er nog verder aan zodat ook de ontbrekende talen en tekens kunnen gecodeerd worden. Dit betekent ook dat bestanden die opgeslagen worden in Unicode in plaats van in ASCII-code, veel groter zijn. Per karakter is er immers dubbel zoveel plaats nodig.

11.6.3

Labo 50: Unicode

Zie je een verband in de figuur hierboven tussen het codering in ASCII en in Unicode voor de tekens die in beide codeerbaar zijn? Bezoek de website http://www.unicode.org/ om een antwoord te vinden op de volgende vragen: Aan welke versie van Unicode werkt men op dit moment? Hoe komen die versies tot stand? Zoek een tabel of een databank met de gebruikte coderingen in Unicode. Wie werkt er allemaal mee om deze coderingen tot stand te brengen? Hoe lang is men reeds bezig om deze code te ontwikkelen? Wat heeft ISO met coderingen te maken? Op welke manier worden de tekens van een bepaalde taal bij elkaar gehouden?

VVKSO

Ondersteuning IB


11.6.4

Het MIME-formaat

http://www.nacs.uci.edu/indiv/ehood/MIME/MIME.html http://www.hunnysoft.com/mime/ Er zijn nog heel veel andere manieren om informatie te coderen. Eén daarvan is ontstaan uit een zeker noodzaak: iets anders dan gewone tekst te kunnen versturen via email. Bij de oprichting van Internet werd een standaard opgesteld om e-mail te kunnen versturen: het Simple Mail Transfer Protocol (SMTP). Dat protocol bepaalt dat een emailbericht alleen platte tekst mag bevatten, dus tekst samengesteld met tekens uit de Standaard ASCII-karakterset (basistekens met een ASCII-code tussen 0 en 127). Voor tekst in het Engels vormde dit geen echte beperking. Maar bij de internationale verspreiding van Internet dook een probleem op: wat met bijvoorbeeld de letters met een accent? Die staan niet in de 7-bit ASCII-set! Of wat als je een foto of een Word-document (met vet, cursief, enz.) via e-mail wilt versturen? Dat is één van de redenen waarom MIME (Multipurpose Internet Mail Extensions) in het leven werd geroepen. MIME breidt de standaard van internetmail uit om ook nietstandaard US-ASCII-codes te versturen, boodschappen die geen tekst bevatten, boodschappen die tekst en andere bestanden bevatten en ook tekst die symbolen bevatten uit andere uitgebreide ASCII-tabellen. MIME is een set van richtlijnen die voorschrijven hoe niet-tekstuele informatie (letters met accenten, plaatjes, geluidsfragmenten, programma's,...) toch als standaard emailtjes kunnen verstuurd worden.

Een e-mailtje gaat van de afzender naar de geadresseerde via een aantal tussenstations (Mail Tranfer Agents) die alleen een stroom van lettertekens met een ASCII-code tussen 0 en 127 doorlaten. Dankzij de MIME-standaard zal het e-mailprogramma van de verzender het bericht zodanig coderen dat het een stroom van 7-bit ASCIIlettertekens wordt. Een attachement met een Word-document of een gif-foto wordt dus vermomd als pure tekst om het bericht ongeschonden bij de geadresseerde te brengen. Het e-mailprogramma van de ontvanger moet dan het bericht decoderen om de informatie terug in haar oorspronkelijke vorm te herstellen. Afzender en geadresseerde mogen gerust een verschillend e-mailprogramma gebruiken, maar beide programma's moeten wel de MIME-standaard ondersteunen. MIME is de enige universele standaard voor uitwisseling van niet-tekstuele gegevens via e-mail. De moderne mailers (Eudora, Outlook Express, ...) ondersteunen MIME, zodat je je geen zorgen moet maken over het coderen en decoderen: dat gebeurt automatisch. Indien je de keuze hebt, zet je dus bij voorkeur steeds de MIMEondersteuning aan. In Eudora kun je bijvoorbeeld kiezen tussen MIME, BinHex en Uuencode. BinHex (uit de Mac-wereld) en Uuencode (Unix-wereld) zijn niet gestanVVKSO

Ondersteuning IB


daardiseerd en je loopt dus het risico dat je correspondent niets met je attachements kan aanvangen. In elk tekstbericht kun je terugvinden met welke versie van MIME gewerkt wordt.

Onderzoek in jouw e-mailpakket de instellingen en het gebruik van MIME. Bekijk een e-mailbericht met daarin een foto of figuur. Bekijk de bron van het bericht. Wat vind je daarin terug van en in verband met het MIME-formaat?

11.7

Encryptie

Tot nu toe zijn enkel coderingen behandeld waarvan iedereen de gecodeerde gegevens kan begrijpen, gebruiken en interpreteren. De bovenstaande coderingen hebben net als doel om standaarden te creëren zodat gegevensuitwisseling overal haalbaar wordt. Soms wil men een codering gebruiken, die precies voorkomt dat anderen de teksten en/of gegevens kunnen decoderen. Dit noemt men encryptie. Computersystemen gebruiken dit bijvoorbeeld om wachtwoorden te bewaren of veilige e-mails en/of documenten te versturen.

De volgende termen en begrippen worden gebruikt in verband met encryptie. Encryptie

Het proces om een boodschap om te zetten in code een die niet kan ontcijferd worden zonder sleutel.

Ciphertekst of codetekst

Een geëncrypteerde boodschap.

Decryptie

Het proces om ciphertekst of codetekst terug om te zetten in de originele boodschap.

Cryptografie is letterlijk de kunst van het verborgen schrijven. Vroeger gebeurde dat door de tekst zelf te verbergen of te vervangen door geheime symbolen, maar tegenwoordig zijn vooral wiskundige technieken populair.

VVKSO

Ondersteuning IB


Door middel van een cryptografisch algoritme en een sleutel kan een tekst (de brontekst) worden getransformeerd tot een onleesbare brij tekens (de codetekst). De ontvanger moet opnieuw het algoritme en een sleutel gebruiken om de brontekst terug te krijgen. De grootte van de ciphertekst is soms groter, in andere gevallen kleiner dan de oorspronkelijke boodschap. Dit hangt af van het gebruikte algoritme dat soms het encrypteren combineert met compressie. Je kunt cryptografie vergelijken met een wiskundige functie. Op de brontekst (M) laat je een functie (E) los, zodat deze als resultaat de ciphertekst (C) geeft:

E(M) = C Het omgekeerde proces zet de ciphertekst door decryptie om in de originele brontekst:

D(C) = M Aangezien de gehele bedoeling van encryptie is door coderen en decoderen terug de originele boodschap te bekomen, moeten de volgende gelijkheden waar zijn:

D(E(M)) = M en E(D(C)) = C Het geheel van de ecryptie- en decryptie-functie noemt men het algoritme. Soorten Er zijn verschillende vormen van cryptografie. De eerste vorm werkte met een beperkt algoritme. Dit betekent dat men de werking van het algoritme geheim houdt. Historisch was dit van belang, maar met een wisselende groep gebruikers is dit niet bruikbaar. Telkens er iemand de groep verlaat moeten de anderen overschakelen op een ander algoritme. Hetzelfde moet gebeuren indien iemand per ongeluk het algoritme bekend maakt. Bovendien laat een beperkt algoritme geen standaardisatie of kwaliteitscontrole toe. Toch wordt dit nog gebruikt in kleinschalige toepassingen waar beveiliging noodzakelijk is, maar niet echt essentieel. Moderne cryptografie lost dit probleem op door gebruik te maken van een sleutel of key (K). Zowel de encryptie als de decryptie maken gebruik van deze sleutel, waardoor de functies afhankelijk worden van deze sleutel:

Ek(M) = C en

Dk(C) = M

met als eigenschap Dk(Ek(M)) = M

VVKSO

Ondersteuning IB


Andere algoritmen gebruiken een afzonderlijke sleutel voor encryptie en decryptie:

Ek1(M) = C en

Dk2(C) = M

met als eigenschap Dk2(Ek1(M)) = M

Men spreekt meestal van een publieke en geheime sleutel. Geïnteresseerden kunnen meer lezen over encryptie in een afzonderlijk deel van de leerlingenwebsite. Op de leerlingenwebsite wordt een programma PGP voor encryptie besproken. Lees daar de specificaties van voor het encrypteren van e-mail.

VVKSO

Ondersteuning IB


12

BIOS en CMOS http://www.webopedia.com/TERM/B/BIOS.html

12.1

De rol van het systeemBIOS

http://www.sysopt.com/biosdef.html http://www.sonal.co.uk/y2k10120.htm http://www.howstuffworks.com/bios.htm Het BIOS (Basic Input Output System) is een verzameling functies (routines) die een uitgebreide waaier van diensten verzorgen zowel bij het opstarten van het systeem als bij het gebruik van het systeem nadien. Het BIOS voorziet in een standaard interface tussen de hardware (hoofdkaart, chipset, processor, geheugen en randapparatuur) en de software (het besturingssysteem). Door deze tussenschakel kan een zelfde besturingssysteem op verschillende computers gebruikt worden. Hoofdkaart Processor, geheugen

BIOS

Bussen

Apparaten: Intern: harde schijf, floppy drive, cd-rom,…

Windows XP

CMOS

Extern: printer, monitor, muis, klavier,…

Het systeemBIOS is niet het enige BIOS in een computer. Grafische kaarten, harde schijven, SCSI-adapters enz… hebben hun eigen BIOS. Hier wordt enkel de systeemBIOS besproken.

12.2

De BIOS-ROM

De BIOS-software is fysiek aanwezig in een kleine ROM chip, geïntegreerd in de hoofdkaart. Tegenwoordig zijn het allemaal EEPROMs (Electrical Erasable Programmable ROM) die kunnen geprogrammeerd worden. Een EEPROM noemt men ook Flash-ROM. Als het BIOS bewaard wordt in een Flash-ROM kan men het aanpassen (flashen) met een speciaal flash-programma meestal geleverd door de hoofdkaartfabrikant. Omdat de VVKSO

Ondersteuning IB


apparaten die aangesloten worden evolueren, kan het nodig zijn om het BIOS aan te passen. Je download dan de laatste BIOS-versie van het Internet en met behulp van het programma overschrijf je de EEPROM. Het setupprogramma kan daardoor ook vernieuwd zijn. Het kan meer of minder in te stellen opties bevatten. Alhoewel er meerdere BIOS-producenten zijn, wordt de markt gedomineerd door: •

American Megatrends, Inc. (AMI) (http://www.megatrends.com/)

•

Award Software (http://www.award.com/)

•

Microid Research (http://www.mrbios.com/)

•

Phoenix Technologies (http://www.phoenix.com/)

De klanten van de BIOS-producenten zijn de hoofdkaartfabrikanten. Je koopt immers een hoofdkaart met daarop de BIOS-ROM. De BIOS-ROM-chip bevat meerdere programma’s, o.a.: •

de testprogramma's voor de hardware van de computer

•

het setupprogramma: verbinding met de CMOS-data

•

de BIOS-routines: om de verbinding met de hardware te verzorgen

•

de bootinstructies: om de pc op te starten.

12.3

De CMOS

Het BIOS verzorgt naast het opstartproces, de verbinding tussen de hardware en de software. De hardwaregegevens van de hoofdkaart (processor, chipset, bussen, ...) zijn reeds in de BIOS-ROM gebrand. De randapparaten (klavier, monitor, muis, harde schijf, cd-rom, ...) verschillen sterk van computer tot computer. Hun gegevens worden bewaard in een al dan niet aparte RAM-chip de CMOS (Complementary Metal Oxide Semiconductor), een kleine geheugenchip van meestal 64 bytes. De CMOS bevat o.a. gegevens over: •

datum en tijd,

•

type harde schijven, diskettestation, …

•

type klavier,

•

RAM timing,

•

boot-sequentie.

De gebruiker kan bepaalde instellingen van het BIOS zelf kiezen, bijvoorbeeld met welke schijf er bij voorkeur opgestart wordt. Ook deze informatie wordt bewaard in CMOS. In het CMOS wordt heel belangrijke informatie bijgehouden over de hardware. Zonder die informatie is bijvoorbeeld geen toegang tot de harde schijf mogelijk, is VVKSO

Ondersteuning IB


het geheugen niet toegankelijk omdat het geheugentype niet bekend is en nog veel meer. Omdat CMOS een vluchtig geheugen is, moet hij voortdurend onder spanning gehouden worden. Vandaar de noodzaak van een kleine batterij in de computer, tegenwoordig meestal een oplaadbare NiCa- of Lithiumbatterij. Als de batterij te zwak wordt, gaan de CMOS-instellingen verloren.

De gebruiker kan de informatie in het CMOS aanpassen met behulp van het BIOS-setup programma. Dit Setup-programma start je door bij de systeemstart een bepaalde toets, bijvoorbeeld de Del-toets, ingedrukt te houden. Meestal wordt de te gebruiken toetsencombinatie op het opstartscherm vermeld.

12.4

Software-interrupt

De BIOS-functies die de input van en de output naar de hardware verzekeren, worden bij het opstarten naar een plaats in het geheugen gekopieerd. Van daar uit kunnen ze sneller uitgevoerd kunnen worden. Deze BIOS-functies worden geactiveerd via zogenaamde interrupts. Een software interrupt is te vergelijken met een hardware interrupt met dat verschil dat een hardware interrupt door de randapparatuur gegenereerd wordt en een software interrupt door een softwaretoepassing. Bij het opstarten van het systeem plaatst het BIOS een interrupt vector tabel in het geheugen. Daarin wordt naast iedere interrupt het adres vermeld waar de routine (functie) zich bevindt in het RAM-geheugen. Als een softwaretoepassing bijvoorbeeld naar de harde schijf wil schrijven, stuurt ze een bepaalde software interrupt die hiermee correspondeert, door naar de processor. Deze zoekt in de tabel naar het adres van de bijhorende routine. De routine wordt uitgevoerd. Toepassingen maken dus gebruik van die routines zonder ook maar te weten waar ze zich bevinden in het geheugen. Het is duidelijk dat deze interruptnummers het voorwerp zijn van degelijke afspraken tussen softwarefabrikanten, ontwikkelaars van besturingssystemen en ontwerpers van BIOSsen. Het is immers zo dat het BIOS zelf een centrale rol speelt voor vrijwel alle I/O (Input/Output) opdrachten.

12.5

Het BIOS-setupprogramma

De gebruiker kan de informatie in het CMOS aanpassen met behulp van het BIOS-setup programma. Er bestaan verschillende programma’s om de inhoud van het CMOS te bekijken (bijvoorbeeld het freeware-programma cmosview) en om deze, in een bestand, op schijf te bewaren.

VVKSO

Ondersteuning IB


Het is alleszins aan te bevelen een kopie te nemen voordat men met de instellingen uit de CMOS begint te experimenteren!

12.5.1

Labo 51: CMOS instellingen

Download een freeware- of sharewareprogramma van Internet om de inhoud van de CMOS te bekijken. Bekijk de inhoud van de CMOS en probeer deze zo goed mogelijk te begrijpen. Een aantal routines kunnen gedownload worden ftp://ftp.simtel.net/pub/simtelnet /msdos/sysutl/.

12.5.2

van

Instellingen aanpassen

Bij het instellen van het BIOS (eigenlijk zijn het de CMOS-instellingen die je aanpast via het BIOS-setupprogramma) moet men eigenlijk de keuze maken tussen snelheid en stabiliteit. Verschillende instellingen verhogen de snelheid ten koste van de stabiliteit van het systeem. Omdat wijzigingen in het BIOS de stabiliteit beïnvloeden is het aan te raden slechts 1 wijziging per keer uit te voeren zodat het effect van de wijziging op de werking van het systeem kan onderzocht worden. Zoals reeds eerder aangestipt: veiligst werk je als je eerst een kopie maakt van de inhoud van het CMOS. De BIOS-setup programma’s kunnen verschillen van producent tot producent. De verschillen zitten eerder in de gebruikersinterface dan in de mogelijkheden.

12.5.3

•

Wat hierna vermeld wordt, dien je te gebruiken als documentatie om de opdracht van 12.6 uit te voeren.

•

De instellingen van de gebruikte BIOS zullen niet steeds op juist dezelfde plaats staan, maar dienen als richtlijn.

•

Bij wijze van voorbeeld wordt hier de CMOS setup van AWARDBIOS versie 6.0 besproken.

•

De standaardwaarden of defaultinstellingen worden onderlijnd weergegeven bij de beschrijving van de instellingen uit BIOS en CMOS.

Algemeen menu Softmenu III Setup

PC Health Status

STANDARD CMOS FEATURES

Load Fail-Safe Defaults

Advanced BIOS FEATURES

Load Optimized Defaults

Advanced CHIPSET FEATURES

Set Password

Integrated Peripherals

SAVE & EXIT SETUP

POWER MANAGEMENT SETUP

EXIT WITHOUT SAVING

PNP AND PCI SETUP VVKSO

Ondersteuning IB


In het startscherm maak je een keuze tussen verschillende menu-opties die allemaal verwijzen naar bepaalde categorieën van instellingen. De manier waarop deze instellingen ingedeeld werden in categorieën kan wel verschillen per type BIOS. Als een computer niet meer opstart omdat de CMOS informatie verloren gegaan is, kies dan Load Fail-Safe Defaults. Hiermee worden de eerste elementaire instellingen gemaakt. Nadien kies je eventueel Load Optimized defaults. Meestal zijn dan minstens de diskettestations toegankelijk. Met behulp van een programma kun je dan vanop een schijfje een werkende CMOS-inhoud terugzetten.

12.5.4

Softmenu III Setup

Dit komt onder verschillende gedaantes voor in andere versies van een BIOS setupprogramma. Eén van de meest voorkomende instellingen in dit gedeelte, of een analoog gedeelte van de BIOS-setup, is de snelheid van de processor. Dit kan bijvoorbeeld voorkomen onder de naam CPU Operation Speed. De interne kloksnelheid van de processor is een andere frequentie dan diegene waarmee de processor communiceert met de chipset en het geheugen. Bekijk goed welke optie en snelheid je kunt instellen in de documentatie van je computersysteem! In sommige gevallen kun je ook een Multiplier Factor instellen.

12.5.5

Standard CMOS Features

•

Datum en tijd kunnen ingesteld worden. Met de pijltjestoetsen kun je naar de verschillende velden.

•

Harde schijven

Iedere harde schijf (behalve SCSI-schijven) moet hier vermeld worden. Er kunnen 4 EIDE schijven (apparaten) worden aangesloten. Wat hier van belang is, is niet de fysische constructie of indeling van de harde schijf, maar wel de logische indeling (zie verder). Op de hoofdkaart zijn 2 IDE-connectoren voorzien: een primaire en een secundaire connector. Op iedere connector kunnen 2 schijven aangesloten worden waarbij de ene als master en de andere als slave geconfigureerd moet worden. In het BIOS vind je de benaming primary master, primary slave, secundary master en secundary slave terug. Voordat je een harde schijf configureert, moet je de specificaties van de fabrikant kennen. Zij staan meestal vermeld op de harde schijf of zijn via productnummers en/of serienummers terug te vinden op de website van de fabrikant. Je moet die waarden beslist kennen om de harde schijf juist te kunnen configureren of om de gedetecteerde waarden te controleren. Er zijn 3 manieren om de gegevens van de schijf in te vullen. 1

Automatische detectie iedere keer bij het opstarten

Hiervoor neem je de optie Auto van de optie IDE … in het deelmenu van de betrokken schijf. Recente schijven kunnen meestal automatisch gedetecteerd worden. Automatische detectie bij opstarten neemt echter tijd in beslag zodat je voor een snelle start beter de gegevens vast kan ingeven. Dit is niet aan te raden als je werkt met verwisselbare harde schijven.

VVKSO

Ondersteuning IB


2

Gebruik maken van de IDE HDD AUTO-detection in het deelmenu

De daar gegenereerde gegevens worden automatisch hier in dit scherm geplaatst. 3

Manueel inbrengen van de gegevens

Hiervoor is de documentatie van de harde schijf onontbeerlijk. Staat deze niet op de schijf genoteerd, dan kan eventueel de website van de fabrikant geraadpleegd worden. De waarden die meestal ingesteld moeten worden, zijn in de onderstaande tabel onderlijnd. TYPE

Auto: Automatische detectie bij opstarten. Bij deze keuze zal het BIOS bij het opstarten zelf het IDE-apparaat detecteren. Indien dat gelukt is, zul je de gedetecteerde waarde ingevuld te zien krijgen. De bespreking van deze waarden gebeurt hieronder. Het is alleszins van belang om deze waarden te vergelijken met de waarden die door de fabrikant werden opgegeven. Manual: door de gebruiker zelf in te geven of laten ingeven via IDE HDD Auto-Detection. None: er zal geen harde schijf kunnen aangesloten worden.

Access Mode

Dit veld moet alleen ingevuld worden voor IDE-schijven (Integrated Drive Electronics) en niet voor oudere MFM of ESDI-schijven. Er zijn 4 mogelijkheden:

Capacity

•

CHS: Voor schijven met een omvang die kleiner is dan 528MB.

•

LBA (Logical Block Adressing): Voor schijven groter dan 528MB die LBA ondersteunen. De meeste IDE-schijven boven de 528MB ondersteunen LBA. Deze adressering is een lineaire adressering van zogenaamde blokken en wijkt dus af van de CHS (Cilinder, Head, Sector) adressering precies om de 528 MB grens te kunnen overschrijden. In dit geval zal het aantal sectoren per spoor kunnen verschillen en wordt aan de fabrikant overgelaten hoe de gegevens worden weggeschreven. Een controller op de harde schijf moet echter de communicatie in de juiste banen leiden.

•

LARGE: Voor schijven die groter zijn dan 528MB maar geen LBA ondersteunen. Dit type kan enkel gebruikt worden met MS-DOS!!! Dit is het type XCHS dat een maximale capaciteit van 8,4 GB oplevert.

•

AUTO: Automatische detectie tijdens het opstarten

De omvang van de harde schijf: dit veld wordt automatisch ingevuld aan de hand van de andere gegevens die ingegeven worden: Bijvoorbeeld Cyls x head x sector x 512 bytes = omvang in bytes voor CHSschijven.

Cylinder

VVKSO

Een harde schijf bestaat meestal uit meerdere boven elkaar geplaatste magnetische platen. De sporen van de verschillende platen liggen exact boven elkaar en vormen cilinders. Het aantal cilinders moet hier opgegeven worden.

Ondersteuning IB


HEAD

Het aantal lees/schrijfkoppen

PRECOMP

Write precompensation: een techniek waarbij een speciaal spoor werd gebruikt om de wisselende informatiedichtheid (een sector aan de binnenkant is fysisch kleiner dan een sector aan de buitenkant van de schijf) te voorspellen en te compenseren. Dit is slechts voor heel oude schijven van toepassing. Normaal is de waarde 0 voor IDE- en EIDE-schijven.

Landing zone

Dit is het gebied waar bij oudere schijven de leeskoppen, in ruststand kunnen parkeren.

SECTOR

Het aantal sectoren per spoor. Een sector telt 512 bytes.

•

Drive A: indien die aanwezig is moet je het juiste formaat en afmetingen opgeven meestal krijg je de onderstaande keuzemogelijkheden. 360 K, 5.25 inch 1.2 M,5.25 inch 720 K, 3.5 inch 1.44 M, 3.5 inch 2.88 M, 3.5 inch None

•

Drive B: meestal niet meer aanwezig, zie verder onder drive A.

•

Floppy 3 mode support: dit is een formaat dat vrijwel uitsluitend in Japan gebruikt wordt.

•

•

Drive A

Drive A ondersteunt dan dit formaat.

Drive B

Drive B ondersteunt dat formaat.

Both

Beide stations A en B ondersteunen dat formaat.

Disabled

De normale instelling in onze streek.

Video: je krijgt de keuze tussen CGA 40, CGA 80

Slechts te gebruiken bij oudere schermen.

MONO

Indien je geen kleurenscherm hebt, zoals Hercules, MDA.

EGA/VGA

De normale instelling voor EGA, VGA en hogere resoluties dus ook voor SVGA, en zo verder.

Halt On: hier kun je instellen bij welk soort fouten bij het opstarten, het systeem moet stoppen. ALL Errors

Het booten stopt voor iedere fout.

No Errors

Het booten stopt niet voor fouten. Als vanzelfsprekend kan het systeem dan natuurlijk ook nog vastlopen.

All, But Keyboard

Het booten stopt voor gedetecteerde fouten behalve voor een klavierfout, dus klavier mag ontbreken (Demo’s enz…). Een muis is dan wel onontbeerlijk.

VVKSO

Ondersteuning IB


•

All, But Diskette

Het booten stopt voor alle fouten behalve fouten te wijten aan een diskettestation, slechte kabelverbinding, … .

All, But Disk/Key

Het bootproces zal niet stoppen bij fouten aan het klavier of aan een diskettestation.

Dit scherm biedt een overzicht van de grootte en de verdeling van het aanwezige RAM-geheugen dat gedetecteerd werd bij het opstarten: 640K Klassiek DOS-basisgeheugen, de eerste 640 kB.

Base Memory: Extended Memory: Total Memory:

12.5.6 •

785408K Het uitgebreide geheugen boven 1MB. 786432K Totale hoeveelheid beschikbare RAM geheugen.

Advanced BIOS features

Virus Warning

Enigszins misleidend wordt hierbij geen viruscontrole ingesteld bij de meeste BIOSsen maar wordt de bootsector schrijfbeveiligd. Op die manier wordt opstarten van een besturingssysteem vanuit een virusvrije bootsector nagestreefd. Wordt er vanuit een pakket of virus een poging gedaan om te schrijven naar de bootsector van de harde schijf, dan wordt dit meteen gemeld door een beep. Het is echter aan te bevelen van deze optie bij installatie van een besturingssysteem of andere software uit te zetten (Disabled) en pas na installatie aan te zetten (Enabled). Zelfs ingesteld, maakt deze optie de installatie van een goed virusdetectie programma helemaal niet overbodig!!! Een geheugenresident anti-virusprogramma blijft een absolute noodzaak. •

Quick Power On Self Test

Default staat deze optie ingesteld op Enabled. Hiermee wordt vermeden dat tijdens de POST het geheugen 2 tot 3 maal onderzocht wordt op fouten. Meestal wordt deze optie omwille van de tijdswinst aangezet. Daardoor bestaat de kans dat de POST bepaalde fouten niet ontdekt. Nu is de POST echter slechts in staat hardwarefouten te ontdekken (en geen zogenaamde soft-errors of transiënte fouten, die onregelmatig voorkomen) zodat je deze optie gerust kunt aanzetten. Indien je nieuwe geheugenmodules hebt geplaatst kun je ze best eerst een tijdje afzetten. •

HDD sequence SCSI/HDD First

Deze optie staat default ingesteld op IDE. Indien je echter ook SCSI-harde schijven zou aansluiten kun je bepalen vanaf welke harde schijf het systeem moet opgestart worden. Zo kun je verschillende besturingssystemen gebruiken op de IDE-schijven en/of op de SCSI-schijven. •

Boot Sequence

De boot sequence bepaalt de volgorde die het startprogramma moet volgen om een bootable schijf te vinden. Bij dit systeem is er keuze uit een hele reeks. Kies je de diskette als First Boot Device dan zal het systeem eerst nagaan of er in station A: een opstartschijf zit, zit er geen in dan zal het naar de schijf gaan die bij Second Boot Device staat. VVKSO

Ondersteuning IB


Bij recente configuraties wordt ook reeds de mogelijkheid gegeven om op te starten vanaf cd-rom fo dvd. Je moet dan wel beschikken over een bootable schijfje. Opstarten vanaf een ZIP-drive is slechts in uitzonderlijke gevallen mogelijk. Veel gebruikte combinaties zijn.

•

A,C

Eerst A: vervolgens C:

CDROM,C

Eerst het cd-romstation, vervolgens C:

CDROM,C,A

Eerst cd-romstation, vervolgens C: en pas dan A:

D,A

Eerst volume D:, vervolgens station A:

Boot other Device: disabled

Laat, alleen opstarten vanaf C: toe, dus geen mogelijkheid om op te starten vanaf een floppy. Dit is de aangewezen optie om besmetting met een bootsector virus te voorkomen. Soms kan het echter noodzakelijk zijn om een andere opstartvolgorde te kiezen bij het installeren van software.

LS/ZIP,SCSI

Opstarten vanaf een ZIP-drive of LS-drive of van een SCSI-schijf.

LAN

Opstarten vanuit het netwerk wordt in meerdere servergestuurde netwerken ondersteund.

Boot Up Floppy Seek

Bij het opstarten gaat het BIOS bij Enabled op zoek naar het diskettestation en zal het even activeren (het ledje zal even branden en de koppen worden heen en weer verplaatst). Door deze optie af te zetten zal de start sneller verlopen. Let wel, dit heeft geen enkele invloed op de bootsequence. Zelfs indien de Boot Up Floppy Seek op enabled staat zal de schijf starten vanaf A:, indien de bootsequence dat oplegt. •

Security Option

Deze optie is van belang bij het gebruik van een wachtwoord (zie verder).

•

System

Het systeem zal bij iedere start systematisch het paswoord opvragen.

Setup

Het systeem zal slechts het paswoord opvragen indien het BIOS Setupprogramma opgestart wordt.

Boot Up NumLock Status

Staat default ingesteld op On. Dit wil zeggen dat bij het opstarten de NumLock wordt aangezet zodat de cijfertoetsen van het numerieke klavier actief zijn in plaats van de cursortoetsen.

12.5.7

Advanced Chipset features

In dit gedeelte van het BIOS-setupprogramma worden chipset en systeem op elkaar afgestemd. Van belang zijn de instellingen die bepalen hoe de chipset het geheugen benadert. Meestal gaat het om instellingen die te maken hebben met de cache geheugens, het systeemgeheugen en de I/O bussen.

VVKSO

Ondersteuning IB


Je merkt ook dat de instellingen voor het benaderen van de AGP-bus hierin voorkomen.

12.5.8

Integrated Peripherals

In dit deelmenu geef je instellingen mee aan ingebouwde apparaten, zoals de IDEcontrollers, USB-controller, de seriële poorten en andere apparaten die geïntegreerd werden in de gebruikte hoofdkaart. In sommige gevallen is er ook een geïntegreerde RAID-controller op de hoofdkaart. Ook hiervan kun je via dit scherm instellingen meegeven. Onboard Serial Port 1 Onboard Serial Port 2

Zowel de IRQ al het poortadres worden hiermee ingesteld. Normaal heeft de eerste seriële poort (COM1) een poortadres 3F8H van een IRQ 4. De ingestelde waarde is dan 3F8H/IRQ4. Voor de tweede seriële poort (COM2) wordt meestal 2F8/IRQ3 gekozen De waarde Disabled maakt de seriële poort onbruikbaar maar geeft wel de daaraan gekoppelde IRQ terug vrij zodat andere randapparatuur er eventueel van gebruik kan maken.

Onboard IDE-controller

12.5.9

Als je deze optie op disabled zet, schakel je de controller van de hoofdkaart uit. Op dat moment kun je alleen nog van de tweede IDE-controller opstarten.

Power management setup

In het deel Power Management Setup kun je het stroomverbruik, en dus ook de levensduur van het systeem, een beetje regelen en controleren. De energiebesparende functies in het BIOS hebben vooral betrekking op het stroomverbruik van de processor en de harde schijf. Deze instellingen in het BIOS moeten door het besturingssysteem bijkomend ondersteund worden, anders hebben ze geen effect. In Windows XP gebeurt dit door het Advanced Power Management (APM) of Advanced Configuration and Power Interface (ACPI) dat via Energiebeheer in het Configuratiescherm toegankelijk is. De meningen over het gebruik van deze energiebesparende functies lopen uiteen. Vast staat dat de samenwerking tussen de BIOS-instellingen en de energiebesparende instellingen in het besturingssysteem instabiliteit van het besturingssysteem tot gevolg kan hebben. Bovendien moet men bedenken dat de energiebesparing mogelijk vrij gering is en dat het voortdurend opstarten van de harde schijf meer stroom verbruikt en meer slijtage toebrengt aan de harde schijf. Alle andere apparaten zoals monitor en printer,… zijn tegenwoordig zelf uitgerust met ingebouwde energiebesparende functies. In de APM-specificaties worden 4 power states onderscheiden: Ready

Het apparaat is volledig operationeel.

Standby

Er geldt een zekere energiebesparing maar er kan onmiddellijk terug overgegaan worden volledige operationaliteit.

Suspend

Er wordt zoveel mogelijk energie bespaard maar de vereiste operationele gegevens en parameters blijven beschikbaar zodat het sys-

VVKSO

Ondersteuning IB


teem nog kan terugkeren. Het systeem of het apparaat wordt volledig afgesloten en staat normaal niet meer onder spanning.

Off

Dit leidt tot verschillende systeem-energiebesparingsniveau’s: Suspend mode

Hoogste niveau van energiebesparing.

Sleep Mode

Tussenliggend niveau.

Idle of Doze Mode

De processor werkt onder een lagere klokfrequentie en op de refreshfrequentie na (die dient om het DRAM geheugen te onderhouden) vallen alle frequenties stil.

Full On Mode

Het systeem is volledig van stroom voorzien, geen energiebesparing.

In deze optie activeer je de gekozen energiebesparende modus. Max Saving

Voorgedefinieerde waarde. De suspend mode wordt reeds na 30 seconden inactiviteit ingesteld. Dit is slechts zinvol indien de PC veel aanstaat maar weinig gebruikt wordt. In het Suspend Mode veld wordt dan automatisch die waarde ingesteld die een maximale energiebesparing garandeert.

•

Min Saving

Dit geeft dezelfde instelling als bij Max Saving, alleen is de vereiste periode van inactiviteit langer. De suspend mode wordt automatisch ingesteld op 40 minuten.

User Define

Deze instelling is aan te bevelen om een eigen instelling van het powermenu uit te voeren.

Disabled

Power management wordt uitgeschakeld.

Video Off Method

Indien de grafische kaart het Display Power Management System (DPMS) ondersteunt, krijgt het BIOS de mogelijkheid om via de grafische kaart de aangesloten monitor te besturen. Dit geeft bijkomende opties die kunnen gebruikt worden bij energiebesparende instellingen. Blank Screen

Maakt het scherm zwart. Dit is enkel te gebruiken bij schermen die geen energiebesparing ondersteunen. De beeldlijnsignalen worden niet uitgezet. Dit is bedoeld voor oudere monitoren om het inbranden van het scherm tegen te gaan. Er is dus geen stroombesparing!

•

V/H SYNC+ Blank

Maakt het scherm zwart maar stopt eveneens de verticale en horizontale beeldlijnsignalen (scanning).

DPMS Support

De standby of suspend modus kan ingesteld worden, naargelang de beschikbare opties.

HDD Power Down

Dit is een optie voor IDE schijven. Na een periode van inactiviteit, instelbaar van 1 tot 15 minuten, wordt de harde schijf stilgezet tenzij de optie werd afgezet: Disabled. VVKSO

Ondersteuning IB


Dit werkt dus niet voor SCSI schijven! In dit scherm vind je ook de mogelijkheden om de computer opnieuw te laten ontwaken. Dit kan door een toets of zelfs via het netwerk gebeuren.

12.5.10

PNP/PCI Configurations

Hier worden de interrupts voor de afzonderlijke insteekkaarten op de ISA en PCI-bus vastgelegd. Het aantal IRQ’s is beperkt en standaard (basisinstelling) geeft het BIOS zomaar enkele interrupts weg. Een goede instelling in dit gedeelte, zowel bij het toekennen als het vrijmaken van IRQ’s, zal bronconflicten vermijden. Zowel de ISA bus als de PCI bus zijn in principe geschikt voor Plug & Play. In de praktijk blijken problemen toch relatief veel voor te komen. Vooreerst moet het apparaat of de insteekkaart, PnP zijn, het besturingssysteem en het BIOS moeten PnP ondersteunen en het BIOS moet voor PnP geconfigureerd zijn. Eigenlijk moeten alle apparaten PnP zijn, zodra 1 apparaat niet PnP is, neemt de kans op problemen sterk toe. Via de optie Resources Controlled By kun je instellen of het BIOS zelf de verdeling van IRQ’s zal regelen, of je kunt er ook één reserveren voor een bepaald apparaat. Je kiest dan in eerste optie voor de instelling Manual en dan kun je voor de IRQ’s 5, 7, 9, 10, 11, 12, 14, 15 een toekenning doen. •

PCI/VGA Palette Snoop

Sommige videokaarten zijn geen standaard VGA kaarten (o.a. sommige MPEG videokaarten) en daardoor worden de kleuren niet op een behoorlijke manier weergegeven. Met deze optie kan dat probleem eventueel opgelost worden. Defaultwaarde is dus Disabled.

12.5.11

PC Health Status

Op dit scherm krijg je een overzicht van de hardware-informatie die de op de hoofdkaart aanwezige hardwaremonitor vergaart. CPU temperature

Grenzen waarbinnen de temperatuur van de CPU moet liggen om normaal te kunnen functioneren.

System Temperature

Temperatuur van de hoofdkaart op de plaats van de sensor.

CPU Fan Speed Chassis Fan Speed

De aanwezigheid van ventilatoren wordt automatisch gedetecteerd en er wordt voor elke aanwezige ventilator het toerental in rotaties per minuut (RPM) weergegeven. De monitor detecteert de spanning die door de spanningsregulatoren wordt afgegeven:

VCORE

De kernspanning (de interne spanning) voor de CPU

3.3V

De benadering van de 3 V spanning

5V


12 V


VVKSO

Ondersteuning IB


Als één van de spanningen of toerentallen te veel afwijkt van de standaardwaarden komt er automatisch een boodschap op het scherm. Deze geeft de melding dat je de hardwaremonitor in het BIOS setupscherm moet controleren om de fout te vinden.

12.5.12

LOAD Fail-Safe of Optimized DEFAULTS

Deze optie laadt de permanent ingebouwde BIOS-defaultwaarden in het CMOS. Met deze primaire set van waarden is het systeem waarschijnlijk niet optimaal geconfigureerd (de hoog-performante mogelijkheden zijn niet ingeschakeld), maar meestal zijn deze waarden voldoende om door de POST te geraken. Verdere afstemming kan nadien gebeuren. De optie heeft geen invloed op de datuminstelling, de instelling voor de harde schijf en de floppy-stations. Via deze optie worden de waarden in het Standard CMOS Setup scherm dus niet aangepast.

12.5.13

Set password

Via deze optie kun je het wachtwoord invullen. Een wachtwoord is maximaal 8 alfanumerieke tekens lang en is hoofdlettergevoelig. Laat alles blank indien geen paswoord gewenst is. In andere BIOS setupprogramma’s vind je soms de mogelijkheid om een Supervisor en een user wachtwoord in te stellen. •

Supervisor password. Het systeem zal slechts het wachtwoord opvragen indien het SETUP-programma opgestart wordt.

•

User Password. Gebruikerswachtwoord om toegang te krijgen tot het gebruik van het systeem.

Indien meerdere personen toegang hebben tot het systeem is het aan te bevelen dat de verantwoordelijke voor het systeem een wachtwoord invult. Immers wie het wachtwoord kent, heeft toegang tot het de BIOS-setup-programma, de anderen niet. Het is natuurlijk vervelend indien je de BIOS en CMOS instellingen dient aan te passen en er een ongekend paswoord op de toegang tot het setup-programma geplaatst werd. Er bestaan echter freewareprogramma's om het paswoord te achterhalen of te verwijderen. De geïnteresseerden vinden zeker een dergelijk programma op het Internet. Je kunt echter ook als volgt te werk gaan om het wachtwoord te wissen. (Indien de beschikbare hoofdkaart dit ondersteunt!). Je wist de CMOSRTC op de volgende manier: Zet de computer uit, verwijder ook het spanningssnoer! Sluit de soldeerpunten bij CLRTC op de hoofdkaart, kort. Start de computer opnieuw en stel opnieuw de gebruikersinstellingen met het setupprogramma in.

VVKSO

Ondersteuning IB


12.5.14

Save & exit setup

Bij deze optie vraagt het programma naar een bevestiging van de keuze. Antwoord met Y indien het zo bedoeld was. De aangebrachte wijzigingen worden nu weggeschreven naar CMOS. Nadien zal het systeem verder opstarten met de nieuwe waarden.

12.5.15

Exit without saving

Bij deze optie vraagt het programma naar een bevestiging van de keuze. Antwoord met Y indien het zo bedoeld was. De eventuele wijzigingen worden nu niet naar CMOS weggeschreven. De toestand blijft zoals voorheen.

12.6

Labo 52: BIOS en CMOS Welke toetsencombinatie wordt op jouw computer gebruikt om bij het opstarten de instellingen van het BIOS en CMOS te kunnen aanpassen? Welke BIOS en CMOS zit er in de computer die je gebruikt (merk en type)?

Noteer of verifieer indien reeds genoteerd: -

de BIOS versie

-

BIOS ID

-

chipset

-

de URL van de fabrikant van de hoofdkaart. Zoek de specificaties hiervan bij de documentatie van de computer of op het Internet. Spoor de versie van de gebruikte BIOS op met een softwareprogramma, bijvoorbeeld met CTBIOS.EXE.

Deze gegevens zijn belangrijk om eventueel informatie op te zoeken via het Internet i.v.m. BIOS-upgrading, handleiding van de hoofdkaart e.d. Pas het BIOS aan op de volgende manier. Zet de bootsequence op eerst diskette en dan pas harde schijf. Laat geen andere opstartmogelijkheden open. Noteer de temperatuur van de hoofdkaart Schakel het gebruik van USB eens uit en stel vast dat je de USB-apparaten niet kunt gebruiken. Herstel daarna de oorspronkelijke situatie. Zet de opstartvolgorde van de VGA kaart op PCI en daarna pas AGP. Hoe groot is het toerental waarmee de CPU-koeler draait? Zorg ervoor dat de PC kan opstarten zonder dat de floppydrive is aangesloten. VVKSO

Ondersteuning IB


Bewaren en terugzetten van een CMOS Bewaar de inhoud van het CMOS met het gevonden programma onder de naam PCxx.CMO Onderzoek de inhoud van het CMOS-RAM met een DOS-editor. Herstart en wijzig met het BIOS-setup programma de instellingen van Boot Up Floppy Seek. Zet het gebruik van de COM1 poort van de hoofdkaart op DISABLED. Zet de vroegere versie terug met het programma en verifieer de aanpassingen. Zoek de betekenis op van de eerste optie Softmenu III Setup op het Internet of in andere beschikbare documentatie. Bekijk ook op andere computers het beschikbare BIOS en zoek zeker de mogelijkheden terug om: •

het opstartstation te wijzigen.

•

USB-poorten aan of uit te schakelen.

•

Aan energiebeheer te doen.

•

De parameters van de harde schijf in te stellen.

Vind je een zekere analogie in de verschillende versies van het BIOSsetupprogramma?

VVKSO

Ondersteuning IB


13

Opstarten van een computersysteem

13.1

Het opstartproces

De volledige opstartprocedure van een systeem bestaat uit 4 fasen: •

De echte systeemstart met het opstartgedeelte onder de controle van het BIOS en de configuratie onder het besturingssysteem. Deze fase loopt tot en met de configuratie via BIOS-setup.

•

Fase 2 van de systeemstart onder het BIOS

•

Fase 3: Opstarten van een schijfeenheid

•

Fase 4: Configuratieproces onder het besturingssysteem.

Het is essentieel dat je inziet dat het proces van het opstarten van de computer bepaald wordt door twee factoren: •

De gebruikte hardware: hoofdkaart, procesoor, BIOS, CMOS, randapparaten, … en de beschikbare schijf en partities. Dit is fase 1, 2 en 3.

•

Het gebruikte besturingssysteem: fase 4.

13.2

De systeemstart

Bij het aanzetten van de computer worden een reeks stappen doorlopen. De volgorde is afhankelijk van de fabrikant van de hardware (de hoofdkaart, BIOS, CMOS en andere componenten). Dit gedeelte verloopt onafhankelijk van het gebruikte besturingssysteem.

13.2.1

Fase 1: Tot en met de configuratie via BIOS-setup

De onderstaande stappen worden steeds uitgevoerd. •

De interne voeding start op. Het duurt even om alle onderdelen van de computer van stroom te voorzien.

•

De chipset genereert het RESET-signaal totdat de voeding het Power Good-signaal geeft.

•

De led’s vooraan op de kast beginnen te branden. Ook de led van de monitor wordt eerst oranje en springt dan op groen. Als er nu binnen de 30 seconden niets gebeurt, schakel je best de computer terug uit. Je kijkt dan best alle verbindingen en configuraties na.

•

De processor is voorgeprogrammeerd om in het systeemBIOS het BIOSstartprogramma op te starten. Het is een afspraak tussen alle fabrikanten dat op de geheugenplaats FFFF0h van de BIOS-ROM zich een spronginstructie bevindt naar de plaats van het eigenlijke startprogramma.

VVKSO

Ondersteuning IB


•

Het BIOS voert de Power-on-self-test (POST) uit. Indien er fatale fouten ontdekt worden, geeft het enkele BEEP-signalen en stopt het startproces. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn indien er een probleem met de grafische kaart ontdekt wordt (de kaart is defect of is niet goed ingeplugd) of wanneer de kabel voor de harde schijf verkeerd geconnecteerd werd. De beepcodes van het Award BIOS zijn de volgende: 1 korte beep

Geen fouten tijdens de POST. De computer vervolgt het normale opstartproces.

Eindeloze beep

Geen geheugen gevonden. Het systeem kan dan onmogelijk opstarten. Iedere fout op het moederbord waardoor het geheugen niet kan gelezen worden veroorzaakt dus ook die code. De interpretatie is daarom niet steeds eenduidig.

1 lange en 3 korte De grafische kaart werd niet gevonden of er is iets mee. Veel korte beeps

De processor is oververhit waardoor het systeem aan lagere frequentie gaat werken.

Op het Internet vind je zeker en vast de beepcodes van jouw computer, afhankelijk van het gebruikte BIOS. •

Het systeemBIOS is niet het enige BIOS in een computer. Grafische kaarten, harde schijven, SCSI-adapters en andere hebben ook hun eigen BIOS. Het systeemBIOS gaat daarom onmiddellijk op zoek naar de grafische kaart en laat het ingebouwde video-BIOS programma uitvoeren. Hierdoor verschijnt er informatie over de kaart op het scherm. Deze informatie flitst doorgaans slechts heel even op het scherm.

•

Het BIOS gaat vervolgens op zoek naar eventuele andere apparaten met een eigen BIOS. Elke keer dat een BIOS wordt ontdekt worden de nodige routines uitgevoerd. Er zijn afspraken over standaardlocaties in de BIOSsen voor de plaats van de routines die moeten uitgevoerd worden.

•

Vervolgens toont het BIOS het opstartscherm met de volgende informatie:

BIOS-fabrikant en versienummer BIOS datum de toets om het setupprogramma te starten VVKSO

Ondersteuning IB


logo van de BIOS-fabrikant of de PC-fabrikant het ENERGIE STAR logo indien het BIOS de Energy Star standaard ondersteunt

Het serienummer van het BIOS wordt onderaan het scherm getoond. Dit nummer specifieert doorgaans de hoofdkaart en de BIOS-versie.

Druk je op de DEL-toets, dan kom je terecht in het BIOS-setupprogramma dat in het vorig hoofdstuk besproken werd. Nadat de setup werd uitgevoerd moet het systeem opnieuw opgestart worden. De eerste fase van het opstartproces wordt opnieuw doorlopen maar wordt nu niet meer afgebroken met de DEL-toets.

13.2.2 •

Fase 2 van de systeemstart onder het BIOS

Daarna voert het BIOS enkele tests uit op het systeem: o.a. het geheugen wordt onderzocht en de geheugenplaatsen geteld. Het BIOS zal bij een defect een foutmelding geven.

Het BIOS moet nu eerst het configuratieproces starten. Het configuratieproces bestaat erin dat er een inventaris gemaakt wordt van de apparaten met hun vereisten. Vervolgens worden de systeembronnen toegewezen en meegedeeld aan de Plug and Play apparaten. •

Vervolgens begint het BIOS aan een systeeminventarisatie. Recente BIOSsen zullen automatisch het soort geheugen herkennen, zullen automatisch de parameters van de harde schijf instellen en de access-modi. Meestal zal op het scherm getoond worden welke apparaten, harde schijf, cd-romlezer, SCSI adapter, … gevonden en herkend worden. Het BIOS gaat ook op zoek naar de seriële en parallelle poorten en niet-PnP apparaten.

•

Indien het BIOS Plug and Play ondersteunt (ACPI-BIOS) zal het nu PnP apparaten ontdekken en configureren. De PnP-apparaten kunnen hun diensten en benodigde systeembronnen kenbaar maken. Bovendien zijn ze dynamisch configureerbaar en kunnen dus de informatie over de hen toegewezen systeembronnen opnemen in hun toegewezen registers. Plug and Play apparaten zijn identificeerbaar aan de hand van hun PnP-hardwareID. Dit hardwareID bestaat uit 2 delen: het verkoperID en het productID. Daardoor is zowel de producent als de functie van het apparaat gekend. Deze gegevens worden bewaard in een EEPROM op het apparaat.

•

Door het BIOS worden nu de volgende acties ondernomen:

Er wordt een tabel opgesteld met de beschikbare IRQ's, DMA-kanalen en I/Oadressen.

Er wordt gezocht naar Plug and Play-apparaten en Legacy-apparaten zowel op de ISA- als de PCI-bus.

De laatst opgestelde lijst wordt uit het ESCD geladen en vergeleken met de pas verzamelde informatie.

Het ESCD (Extended System Configuration Data) is een deel van het BIOS-CMOSgeheugen. Hierin wordt de configuratie opgeslagen. Bij het opstarten controleert het BIOS deze gegevens op wijzigingen sinds de laatste start om te weten of bepaalde instellingen moeten aangepast worden.

VVKSO

Ondersteuning IB


Indien er geen verandering is gaat het opstartproces gewoon verder, in het andere geval begint er een herconfiguratie.

De BIOS-setup informatie wordt geraadpleegd voor eventuele gereserveerde systeembronnen door niet Plug and Play-kaarten in ISA-slots.

Overblijvende systeembronnen worden toegekend aan de PnP-kaarten.

De ESCD wordt bijgewerkt met de mededeling Updating ESCD… successfull

•

Het bootproces gaat verder.

Bij sommige systemen is de hoofdkaart voorzien van een BIOS met een extra configuratiemogelijkheid, het Desktop Management Interface (DMI). Met behulp van een bijgeleverd programma kan men een deel van het BIOS Flash ROM (ongeveer 4 kb), namelijk de MIFD (Management Information Format Database) aanpassen. Hier wordt informatie opgeslagen over CPU, geheugenchips, serienummers, informatie over de eigenaar, … Bij het opstarten komt dan de mededeling Verifying DMI Pool Data…

•

Vervolgens komt er op het scherm een overzichtstabel. Ofschoon niet steeds volledig leesbaar, is een visuele controle van deze tabel toch wenselijk om eventuele problemen op te sporen. Naargelang de beschikbare configuratie zal dit scherm er anders uitzien. Je kunt het scherm blokkeren met de Break-toets.

CPU Type Co-Processor Cache Memory

: PENTIUM II-ECC 350 MHz Processor : Installed Base Memory : 512K Extended Memory

: 640K : 65512K

Diskette Drive A Diskette Drive B Pri. Master Disk Pri. Slave Disk Sec. Master Disk Sec. Slave Disk

: 1.44M, 3.5 in. Display Type : None Serial Port(s) : LBA, UDMA2, 4312MB Parallel Port(s) : None DRAM Type : None SPD on Module(s) : None Data Integrity

: EGA/VGA : 3F8 2F8 : 378 : SDRAM : Yes : Non ECC

PCI device listing..... Bus No. Device No. Func No. Vendor ID Device ID Device Class 0 0 1

4 9 10

1 0 0

8086 8086 1023

7111 7112 9750

IDE Controller Serial Bus controller Display Controller

IRQ 14/15 10 9

Verifying DMI Pool Data.......

P19

Onderaan in het scherm vind je per PnP-apparaat het verkoperID (VendorID) en het productID (DeviceID).

VVKSO

Ondersteuning IB


13.2.3

Fase 3: Opstarten van een schijfeenheid

•

Dan begint het BIOS te zoeken naar de schijf vanwaar het systeem kan starten. Afhankelijk van een ingestelde opstartvolgorde zal het eerst gaan zoeken op een schijfje in station A of direct op de harde schijf, bijvoorbeeld onder de schijfletter C:. Bij de meeste recente computers, kun je ook opstarten vanaf een cd-rom of DVD-schijf. Hoe dan ook, het BIOS zoekt naar een schijf met een Master Boot Record (MBR) op de bootsector van de schijf.

•

Op dit punt gekomen neemt de informatie op de bootsector dus de controle en de leiding van het BIOS over. De master bootcode (de Initial Program Loader) onderzoekt de master partitie tabel en gaat daarbij na of er een uitgebreide DOS-partitie is en of er een bootable primaire partitie aanwezig is. Als het een uitgebreide partitie vindt zal het de partitietabel van de eerste logische partitie gaan raadplegen die de informatie over die partitie maar die eventueel ook informatie bevat van een tweede logische partitie enz…tot alle partities ingeladen zijn en herkend door het systeem.

•

Daarna tracht de master boot code de actieve primaire partitie op te starten. Indien er geen boot-schijf gevonden wordt (dit kan ook wanneer de opstartpartitie op de harde schijf niet op actief staat) zal normaal een foutmelding op het scherm verschijnen: No boot device available of iets minder duidelijk No ROM BASIC - System Halted

•

De volume-bootsector wordt ingeladen en de bootsector-code neemt de controle over voor de rest van het opstartproces. In tegenstelling tot de MBR is de bootsector verschillend voor verschillende besturingssystemen. De volume-bootcode onderzoekt de structuur van de schijf en indien daar iets mis is, zal het bootproces stoppen. Vervolgens zoekt de volume-bootcode naar de root map en naar de besturingssysteembestanden. Voor een MS-DOS-systeem zijn dat: IO.SYS, MSDOS.SYS en COMMAND.COM. Indien deze bestanden niet gevonden worden komt de melding: Non-system disk or disk error –Replace and press any key when ready

•

Indien de bestanden wel gevonden worden zal de volume-bootcode deze in het geheugen inladen en de controle aan hen overdragen. Deze bestanden bevatten de volledige systeemcode waarmee de rest van het besturingssysteem kan ingeladen en geïnitialiseerd worden. Tot hier is het proces afhankelijk van de hardware van de computerconfiguratie en niet van het gebruikte besturingssysteem.

13.3

Fase 4: Configuratieproces onder het besturingssysteem

Tijdens het opstarten heeft het BIOS reeds een zekere mate van configuratie uitgevoerd (een invoerapparaat, een uitvoerapparaat en een apparaat voor het laden van het initieel programma). Die informatie wordt nadien doorgegeven aan het besturingssysteem. De taak van het besturingssyteem bestaat uit: •

identificeert elk geïnstalleerd apparaat (device),

VVKSO

Ondersteuning IB


•

bepaalt welke systeembronnen voor ieder apparaat nodig zijn,

•

detecteert eventuele conflicten van de verschillende apparaten,

•

begint te configureren,

•

programmeert ieder apparaat met zijn toegekende configuratie,

•

slaat alle configuratie-informatie op in een centrale database,

•

laadt de stuurprogramma's in voor ieder apparaat.

Het verdere verloop van het opstarten van de computer is afhankelijk van het gebruikte besturingssysteem. In dit geval is dit Windows XP Professional en daar volgen de verschillende gebeurtenissen zich op: Deze volgorde is enkel geldig bij x86-systemen. Bij Itanium-gebaseerde systemen geldt een enigszins andere volgorde, alhoewel eerder gelijklopend. •

Power-on self test (POST) en initiële startup (vóór het besturingssysteem geladen wordt). De computerconfiguratie doorloopt een volledig proces, zoals hierboven beschreven. Uiteindelijk zoekt het systeem naar een bootmedium (HD, diskette, CD) aan de hand van de bootvolgorde opgeslagen in de CMOS. Indien dit een harde schijf is, start Ntldr (=Ntloader).

•

Ntldr start. Op een x86-systeem, start de computer eerst in real mode. In real mode schakelt de processor bepaalde specificaties uit om compatibel te zijn met software die ontwikkeld werd voor 8-bit en 16-bit processoren. Er wordt onder andere slechts een gedeelte van het geheugen gebruikt. Deze mode is ook gekend als DOS-mode.

•

Ntldr schakelt de CPU over naar protected mode (32-bitmode), start het bestandsbeheersysteem, en leest de inhoud van het boot.ini-bestand. Deze informatie bepaalt de startopties en de initiële selecties van het bootmenu (zie verder 13.3.3). In protected mode krijgt elke toepassing zijn eigen ruimte toegewezen. Iedere toepassing wordt dus afgeschermd van de andere. Dit betekent ook dat het vastlopen van een toepassing de andere niet meer stoort.

•

De hardwaredetectie begint. Ntdetect.com verzamelt de gegevens van de basis hardware-configuratie en geeft die informatie door aan Ntldr. Indien de apparaten voldoen aan de ACPI-specificaties, gebruikt Windows XP de ACPI-functionaliteit om de apparaten te benoemen (één voor één op te noemen) en te initialiseren. Indien er meer dan één hardwareprofiel bestaat (zie verder, maar dat is hier niet van toepassing) tracht Windows XP dat profiel te gebruiken dat best geschikt is voor de huidige configuratie. Telkens wanneer het systeem start wordt de configuratie opgebouwd in het RAMgeheugen in een boomstructuur: de hardwareboom. Iedere tak vertegenwoordigt een apparaat (device knooppunt) gekenmerkt door een unieke identificatiecode, de lijst van vereiste bronnen, de lijst van toegewezen bronnen en een aanwijzig of het al dan niet om een bus gaat. Indien het om een bus gaat zijn er verdere vertakkingen. Het is die hardwareboom die voor het grootste gedeelte zichtbaar wordt in het apparaatbeheer.

NTdetect.com verzamelt de volgende informatie over de gebruikte hardware in de computerconfiguratie:

VVKSO

Ondersteuning IB


•

Informatie over de fabrikant van de hoofdkaart en andere hardware,

•

Systeemtijd en –datum,

•

De bustypes en de verschillende beschikbare insteekkaarten,

•

Het type en de specificaties van de grafische kaart,

•

Het toetsenbord met zijn eigenschappen en instellingen,

•

De beschikbare seriële en parallelle poorten,

•

De eigenschappen van de beschikbare schijfmedia: harde schijven, disketteeenheden, …

•

De specificaties van invoerapparaten, zoals de muis,

•

Apparaten en insteekkaarten die gebruik maken van de ISA-bus.

Eens dit gebeurd is, gaat het opstartproces van de computer als volgt verder: •

De kernel van het besturingssysteem wordt geladen. Ntldr geeft de informatie verzameld door Ntdetect.com door aan Ntoskrnl.exe. Ntoskrnl laadt dan de kernel, hal en de registerinformatie. In deze fase verschijnt er een voortgangsbalk onderaan het zwartgekleurde scherm.

•

Stuurprogramma’s worden geladen en de gebruiker meldt zich aan. Netwerkgerelateerde componenten, zoals TCP/IP, worden asynchroon met andere services geladen en het aanmeldingsscherm verschijnt op het scherm. Nadat de gebruiker zich succesvol heeft aangemeld updatet Windows XP de “Laatste bekende juiste configuratie”informatie zodat die de huidige situatie correct weergeeft.

•

Plug and Play detecteert en configureert nieuwe apparaten. Indien Windows XP nieuwe apparaten ontdekt, worden systeembronnen aan hen toegewezen. Windows XP extraheert de benodigde stuurprogramma’s uit het Driver.cabbestand. Als deze niet gevonden worden, vraagt het systeem de gebruiker ernaar. De detectie van apparaten gebeurt asynchroon met het aanmeldingsproces.

Uiteindelijk verschijnt het geconfigureerde bureaublad van de aangemelde gebruiker. Meer en uitgebreidere informatie over het opstartproces van Windows XP vind je op de volgende websites. http://www.microsoft.com/technet/treeview/default.asp?url=/technet/prodtechnol/ winxppro/reskit/prmc_str_njcq.asp http://reviews.zdnet.co.uk/review/42/1/332.html http://www.ciscoworldmagazine.com/monthly/2002/03/fastboot.shtml

13.3.1

Labo 53: Vitale opstartbestanden

Volgende bestanden zijn vitaal tijdens het opstartproces onder het besturingssysteem. Zoek van elk van deze bestanden de locatie, attributen en grootte op. Noteer dat in de onderstaande tabel. VVKSO

Ondersteuning IB


Bestand

Locatie

Grootte

Systeembestand?

Verborgen bestand?

Boot.ini Bootsect.dos Hal.dll Ntbootdd.sys Ntdetect.com Ntldr Ntdoskrnl.exe Bootsect.dos heeft enkel belang bij multibootsystemen en Ntbootdd.sys enkel bij het gebruik van SCSI-schijven. Zoek nog meer informatie over de juiste betekenis van de bovenstaande bestanden voor het besturingssysteem. Zoek in de bijgeleverde Help-functie of op het Internet, wat de betekenis is van de bestanden in de mappen <systemroot>\system32\Config\system en <systemroot>\system32\Drivers. Wat zijn de attributen van deze bestanden? Maak een schematisch overzicht van de verschillende stappen van het opstartproces.

13.3.2

Labo 54: Volgen van het opstartproces onder Windows XP

Via de tool BOOTVIS.EXE kun je de volgorde van aanspreken van de componenten en de tijd die hiervoor nodig is volgen. Je vindt deze tool terug op de website van Microsoft http://www.microsoft.com/hwdev/platform/performance/fastboot/default.asp. Download en unzip deze tool in een map waar mag geschreven worden door het systeem. Een documentenmap van een gebruiker is hiervoor niet aangewezen. Je bekomt twee bestanden.

Start de tool Bootvis.exe op. Voor het aanmaken van een nieuwe trace neem je de menu-optie File, New, Next Boot trace.

VVKSO

Ondersteuning IB


In het volgende dialoogvenster kun je bij een eerste trace het beste gewoon bevestigen.

Deze tool herstart de computer en je krijgt op het scherm de melding Please wait for Bootvis to launch. Daarna start deze tool opnieuw op en je krijgt het overzicht van de activiteiten van de computer. De onderstaande grafiek toont de activiteiten gedurende de eerste 29 seconden vanaf het moment dat het systeem gestart werd.

Welke verschillende fasen vind je hier terug? Bespreek deze. Het Microsoftteam maakte er immers een punt van het systeem binnen de 30 seconden te laten opstarten. Om dit doel te bereiken werd het bootproces gestroomlijnd zodat de Windows XPkernel sneller werkzaam wordt. Het systeem onthoudt wat gedurende het vorige bootproces gebeurd is en weet dus welke diagnostische routines het in alle veiligheid kan overslaan. Daarnaast optimaliseert de kernel de volgorde waarin randapparaten gestart, bestanden van de harde schijf geladen, stuurprogramma’s en protocollen geïnitialiseerd worden. Vaak kan de kernel meer dan verscheidene componenten parallel laden en ze starten zonder te hoeven wachten totdat eerder gestarte componenten hun initialisatie beëindigd hebben. Bovendien kan de kernel voor ze nodig zijn stuurprogramma’s in het geheugen laden (= prefetching). Windows XP onthoudt de 8 voorgaande bootprocessen en kan het vooraf stockeren van niet langer benodigde bestanden stoppen of de volgorde ervan aanpassen wanneer nieuwe stuurprogramma’s worden toegevoegd. Bekijk en bestudeer de informatie die je in het scherm Boot Activity en de andere schermen krijgt.

VVKSO

Ondersteuning IB


Zijn deze op meerdere computers hetzelfde? Waarom (niet)? Zoek de betekenis op van de menu-optie Trace, Optimize System. Probeer deze menu-optie uit en bestudeer het effect. Test de andere mogelijkheden van deze tool uit. Bij het maken van een trace schrijft dit pakket de gegevens weg in een bestand. Welke naam krijgt dit bestand mee? Waar bevindt het zich op schijf? Hoe groot is het? Bestudeer de informatie die je hierover vindt op de onderstaande websites: http://www.microsoft.com/technet/treeview/default.asp?url=/technet/prodtechnol/ winxppro/reskit/prmc_str_njcq.asp http://reviews.zdnet.co.uk/review/42/1/332.html http://www.ciscoworldmagazine.com/monthly/2002/03/fastboot.shtml

13.3.3

Labo 55: Boot.ini

Bij het opstarten van de computer zoekt Ntldr het bestand Boot.ini. Bij het opstarten kun je slechts één besturingssysteem kiezen Dit betekent dat het startmenu de volgende lay-out heeft. Dit menu wacht niet steeds op een bevestiging, maar flitst in sommige gevallen gewoon voorbij.

VVKSO

Ondersteuning IB


Zoek het bestand Boot.ini op de beschikbare computer. Waar bevindt dit bestand zich? Welke attributen heeft dit bestand? Op een single boot-systeem ziet de inhoud van Boot.ini er meestal als volgt uit. [boot loader] timeout=30 default=multi(0)disk(0)rdisk(0)partition(1)\WINDOWS [operating systems] multi(0)disk(0)rdisk(0)partition(1)\WINDOWS="Microsoft /fastdetect

Windows

XP

Professional"

De regels tussen vierkante haken zijn sectiehoofdingen. •

De sectie [boot loader] definieert de standaardpartitie en de time-out. Dit is het aantal seconden dat het systeem wacht voordat het besturingssysteem op de standaardpartitie wordt geladen.

•

De sectie [operating systems] definieert alle partities die besturingssystemen bevatten die kunnen worden gebruikt om de computer op te starten.

Binnen de sectie [operating systems] zijn er meerdere opties mogelijk. •

Multi betekent dat Ntldr zich baseert op de BIOS van de computer om de systeembestanden te laden. Het getal 0 verwijst naar de eerste controller.

•

R definieert het nummer van de schijf die aangesloten is op de schijfcontroller (0 is de eerste schijf).

•

P definieert het nummer van de partitie op die harde schijf (1 is de eerste partitie). Partities worden genummerd, beginnend met de primaire partities gevolgd door de logische.

VVKSO

Ondersteuning IB


In deze sectie wordt elke partitie gevolgd door het isgelijkteken (=) en de tekenreeks (= tekst) die in het bootmenu verschijnt. Deze tekst kun je indien gewenst wijzigen en staat tussen dubbele aanhalingstekens. Pas deze tekst aan met Kladblok en test het effect uit. Zorg er voor dat er slechts 10 seconden gewacht wordt. Hoe kun je er voor zorgen dat er niet gewacht wordt en het menu niet getoond wordt? Boot.ini is nagenoeg het enige opstartbestand waaraan je iets kunt wijzigen. Op het einde van deze opdrachtregels kun je parameters meegeven, bijv. •

/BASEVIDEO start de computer op in Enable VGA Mode. Dit is handig wanneer je problemen hebt met het stuurprogramma van de grafische kaart.

•

/MAXMEM:n zorgt ervoor dat Windows slechts een maximum kB RAM kan gebruiken. Interessant indien je problemen met het geheugen hebt.

•

/FASTDETECT Het systeem zoekt niet naar apparaten op parallelle en seriële poorten. Een volledig overzicht van de parameters vind je op de website http://www.microsoft.com/technet/treeview/default.asp?url=/technet/itcommunit y/Default.asp die eigenlijk verwijst naar de TechNet-website van Microsoft en op http://www.sysinternals.com/ntw2k/info/bootini.shtml. Test een aantal hiervan uit.

Bij het opstarten kun je uit meerdere besturingssystemen kiezen De opdrachtregels die partities definiëren, delen het bootprogramma Ntldr mee waar het de systeemmap van Windows kan vinden voor een willekeurige Windows-versie. Bij een computerconfiguratie waar je bij het opstarten kunt kiezen uit meerdere besturingssystemen, krijg je een menu met meerdere keuzemogelijkheden. Daar hoort dan ook een Boot.ini-bestand bij waar in de sectie [operating systems] meerdere lijnen voorkomen.

Welke twee opties geeft de bovenstaande Boot.ini in het startmenu? Van welke schijf, partitie, … wordt standaard opgestart bij het gebruik van deze Boot.ini?

VVKSO

Ondersteuning IB


Wat zou er moeten veranderen indien je van een andere partitie wenst op te staten? Hoeveel partities zijn er minstens beschikbaar op deze computer? Hoeveel schijven? Onderzoek of elk type gebruiker in staat is om dit startmenu aan te passen. Je kunt het bestand Boot.ini aanpassen op drie verschillende manieren: •

Via Kladblok

•

Het Hulpprogramma voor systeemconfiguratie

Je bereikt dit dialoogvenster door msconfig uit te voeren via Start, Uitvoeren. Je neemt dan het tabblad Boot.ini. Je hebt hier ook de mogelijkheid om de voorziene startpaden te controleren en desgewenst een andere opstartmogelijkheid te kiezen. Als alles in orde is, krijg je het onderstaande venster. Als een vermelding niet langer naar de locatie van een geldig besturingssysteem verwijst, geeft Windows XP een berichtvenster met de vraag of je de regel wilt verwijderen uit Boot.ini.

•

Het dialoogvenster Systeemeigenschappen

VVKSO

Ondersteuning IB


Test de mogelijk aan te brengen wijzigingen en de hulp die je geboden wordt met deze drie programma’s uit.

13.4

Opstartmodi van Windows XP

Tijdens het opstarten van de computer kun je door de F8-toets ingedrukt te houden een startmenu laten verschijnen. Vooral om hardware en configuratieproblemen op te lossen is het gebruik van dit opstartmenu aan te bevelen. Daardoor worden volgende opties beschikbaar: 1

Veilige modus

Hiermee wordt de computer opgestart met alleen de basisbestanden en stuurprogramma's voor muis (met uitzondering van seriële muizen), beeldscherm, toetsenbord, schijfmedia, basisvideo en standaardsysteemservices. Netwerkverbindingen worden niet tot stand gebracht. Als je de computer ook niet kunt opstarten in de Veilige modus, kun je met behulp van de Herstelconsole wel nog proberen om het systeem te herstellen (zie verder). 2

Veilige modus met netwerkmogelijkheden

Hiermee wordt de computer opgestart met alleen de basisbestanden en stuurprogramma's. Het verschil met de vorige optie is dat ook eventuele netwerkverbindingen tot stand worden gebracht. 3

Veilige modus met opdrachtprompt

Hiermee wordt de computer opgestart met alleen de basisbestanden en stuurprogramma's. Na aanmelding wordt in plaats van de grafische interface van Windows de opdrachtprompt weergegeven.

VVKSO

Ondersteuning IB


4

Logboekregistratie van opstarten inschakelen

Hiermee wordt de computer opgestart en worden alle stuurprogramma's die door het systeem zijn geladen (of niet zijn geladen), vastgelegd in een bestand. Dit bestand heet Ntbtlog.txt en wordt opgeslagen in de systeemmap. In Veilige modus, Veilige modus met netwerkmogelijkheden en Veilige modus met opdrachtprompt wordt een lijst van alle geladen stuurprogramma's en services toegevoegd aan het opstartlogboek. Het opstartlogboek is een handig hulpmiddel als je wilt achterhalen wat precies de oorzaak van de startproblemen is. 5

VGA-modus inschakelen

Hiermee wordt de computer opgestart met het basisstuurprogramma voor VGAbeeldschermen. Deze modus is handig als je een nieuw stuurprogramma voor de videokaart hebt geïnstalleerd en je daarna problemen ondervindt bij het starten van Windows XP. Het basisvideostuurprogramma wordt altijd gebruikt als jee de computer opstart in de veilige modus. 6

Laatste bekende juiste configuratie

Hiermee wordt de computer opgestart met registergegevens en stuurprogramma's die door Windows XP zijn opgeslagen toen het systeem de laatste keer werd afgesloten. Eventuele wijzigingen die zijn aangebracht na de laatste keer dat het systeem zonder problemen is gestart, gaan hierbij verloren. Gebruik deze optie alleen als er problemen zijn met de hardwareconfiguratie. Deze optie biedt geen oplossing voor problemen veroorzaakt door beschadigde of ontbrekende stuurprogramma's of bestanden. 7

Modus Active Directory herstellen

Deze optie is bedoeld voor serverbesturingssystemen en wordt alleen gebruikt om de map SYSVOL en de adreslijstservice Active Directory op een domeincontroller te herstellen. VVKSO

Ondersteuning IB


8

Foutopsporingsmodus

Hiermee wordt de computer opgestart en worden foutopsporingsgegevens via een seriele kabel naar een andere computer verzonden.

13.4.1

Labo 56: Opstarten van Windows

Start Windows XP op in de verschillende mogelijkheden van Veilige modus. Onderzoek de verschillen. Probeer telkens een print-opdracht uit te voeren, netwerkmappen te bezoeken, een cd-rom te gebruiken, een geluidbestand te beluisteren. Start de computer op, breng het opstartmenu op scherm en kies voor Logboekregistratie van opstarten inschakelen. Bekijk het gemaakte logbestand. Bekijk ook de eventuele vermeldingen in de systeemlogboeken via de optie Beheren van het snelmenu van Mijn computer. Probeer alle opstartmogelijkheden van Windows uit. Observeer alle mogelijkheden. Welke mogelijkheden heb je nog meer of minder? Probeer de drie onderste opties uit. Wat is de betekenis hiervan?

13.5

Windows Afsluiten

Als je de computer wilt uitzetten, gebruik je hiervoor altijd de menu-optie Start, Uitschakelen. Het dialoogvenster biedt verschillende mogelijkheden, die voor zichzelf spreken.

Het aantal opties hangt af van de verschillende modi die ondersteund worden door het BIOS en de beschikbare componenten.

13.6

Labo 57: Problemen bij het opstarten van een computer

Om een correcte diagnose te kunnen maken van een probleem bij het opstarten van een computer, moet je eerst en vooral inzicht hebben in het opstartproces. De notities hierboven kun je daarvoor als naslagwerk gebruiken. De eerste en belangrijkste stap is om te bepalen wanneer het probleem zich voordoet: vóór, tijdens of na het opstarten van het besturingssysteem Microsoft Windows XP. VVKSO

Ondersteuning IB


•

Als het reeds fout gaat van bij het opstarten heeft dit meestal te maken met hardwaredefecten, virussen of fouten van de gebruiker bij de installatie van nieuwe apparaten. Het kan ook te maken hebben met niet aanwezige of onaangepaste stuurprogramma’s of corrupte systeembestanden.

•

Problemen die zich voor doen vóór het starten van Ntldr wijzen meestal op fouten in de MBR, de partitietabel of de bootsector van de gebruikte schijf. Het kan echter ook zijn dat belangrijke bestanden gewoon ontbreken of corrupt zijn. Doorloop het opstartproces van de computer en probeer de stappen die hierboven beschreven staan te duiden en af te lijnen. Zoek de beepcodes van het gebruikte type BIOS op. Test deze beepcodes uit, door bijvoorbeeld eens het geheugen los te maken of de grafische kaart te verwijderen. De beepcodes van een oververhitte processor test je best niet uit. Op de website http://www.tomshardware.com kun je een filmpje bekijken wat er gebeurt met een oververhitte processor. Probeer in te grijpen in dit proces en fouten te analyseren. Herken je bijvoorbeeld de fout indien je een diskette in het station laat zitten bij het booten? Noteer voor jezelf de reactie van de computer op de verschillende gedetecteerde fouten. Je kunt dit zeker gebruiken als checklist bij defecten! Welk geluid maakt een computer zonder geheugen? Krijg je dan beeld of niet? Waarom?

VVKSO

Ondersteuning IB


14

Installatie van Windows XP

14.1

Positionering

14.1.1

Opvolger van Windows… ?

Windows XP (=eXperience) is de nieuwste versie van Microsoft Windows en werd in oktober 2001 op de markt gebracht. Het is de opvolger van zowel de Windows 9x/ME-reeks als de Windows NT/2000 reeks. Windows XP betekent het einde van de 9x reeks die nog op MS-DOS gebaseerd was. Windows XP is niet op MS-DOS geschoeid, maar wel op Windows NT/2000, wat een grotere stabiliteit en veiligheid garandeert. Windows XP combineert het gebruiksgemak van de 9x-reeks met de technische verworvenheden van de Windows NT/2000-serie, wat de gebruiker en beheerder heel wat mogelijkheden biedt. Microsoft had reeds geruime tijd de intentie om de twee uitgezette lijnen besturingssystemen (Windows 98/ME voor thuisgebruik en Windows NT/2000 voor professioneel gebruik) samen te brengen. Microsoft doet dit met Windows XP inderdaad, ondanks het feit dat er nog verschillende versies ter beschikking zijn. Er werden drie versies van de Windows XP-reeks op de markt gebracht: •

Windows XP Home Edition voor thuisgebruikers en kleine kantoren

•

Windows XP Professional voor bedrijven

•

Windows XP 64-bit Edition voor gespecialiseerde, technische werkstations (Intel Itanium processoren)

Deze versies zijn alledrie bedoeld voor werkstations, namelijk clients van een netwerk en niet voor servertoepassingen. In deze notities wordt uitsluitend met de Professional versie van Windows XP gewerkt. Het is echter evident dat een aantal kenmerken ook voor de andere versies gelden.

14.1.2

Hardware-eisen

De theoretische minimale vereisten voor het besturingssysteem Windows XP worden in de tweede kolom van onderstaande tabel weergegeven. In de derde kolom zie je wat praktisch nodig is voor een aanvaardbare performantie. Minimaal / theoretisch

Praktisch

Processor

300 MHz (Pentium, Celeron, AMD K6)

≥ 500 MHz

Ram

64 MB (levert beperkte prestaties - geeftin- ≥ 128 MB stabiel systeem)

Schijfcapaciteit

2 GB met tenminste 850 MB tot 1,5 GBvrije ≥ 4 GB schijfruimte, naargelang de gekozen opties.

Videokaart / monitor

Super VGA 800 x 600 resolutie; 4 MB

≥ 8 MB

Cd-rom of DVD-station Ja

Ja

Geluidskaart (+ output) -

Ja, evt. met microfoon

Netwerkkaart

VVKSO

Ondersteuning IB

-

Ja


14.1.3

Labo 58: Nieuwe voorzieningen

Zoals hierboven reeds gemeld, is Windows XP de opvolger van zowel de 98/ME-reeks als de Windows NT/2000-reeks. Er is vooral verder gebouwd op de robuustheid van de kernel van Windows 2000 en de gebruiksvriendelijke interface van Windows ME met zijn vele multimediamogelijkheden. Hoewel enkele voorzieningen al vóór de release van Windows XP afzonderlijk te verkrijgen waren, staat hieronder nog eens een niet-exhaustieve lijst van de belangrijkste vernieuwingen t.o.v. Windows 9x. •

Productactivering. De gebruiker dient Windows XP binnen een periode van 30 dagen na de installatie te activeren via Internet (of telefoon), zoniet kan hij Windows XP niet meer gebruiken. Je kunt je niet meer aanmelden met om het even weke gebruiker. Ook bij de installatie van dezelfde licentie op een andere computer is een tussenkomst vereist.

•

Je kunt nu ook de NTFS-schijfindeling gebruiken, waardoor beveiliging van bestanden en mappen beter te realiseren is. De mogelijkheid om voor FAT32 – schijfindeling te kiezen blijft echter bestaan.

•

Door het vernieuwde gebruikersbeheer is er veel meer individualisering van de gebruikersinstellingen mogelijk dan bij Windows98/ME.

•

Webmappen om gemakkelijk via Internet Explorer met bestanden en mappen op ftpservers en webservers te kunnen werken.

•

Er is heel wat voorzien om bij problemen de computerconfiguratie terug te hestellen en hulp in te roepen van derden. Je kunt gebruik maken van systeemherstel waarmee je bij problemen naar een eerdere, functionerende status kunt terugkeren. Je kunt Hulp op afstand gebruiken, waarbij je assistentie bij problemen vraagt via LAN of Internet. Als systeembeheerder heb je ook de mogelijkheid om van op afstand een gebruiker te helpen via de voorziening Extern bureaublad. Je gebruikt dit om het bureaublad van een andere computer op de eigen computer weer te geven en te kunnen ingrijpen en helpen van op afstand.

•

Wizard bestanden en instellingen overzetten is voorzien om vlot bestanden en instellingen van de ene computer naar een andere over te zetten.

•

Bestanden synchroniseren gebruik je om bestanden op een laptop automatisch te synchroniseren met bestanden op een vaste computer of in een netwerk.

•

Er is ook een firewall ingebouwd voor de Internetverbindingen.

•

Er is ook ondersteuning voorzien voor meerdere processoren en voor domeinnetwerken. Er is ook een betere hardwareondersteuning voor een grotere lijst van recente hardwareapparaten en multimedia-apparatuur.

•

Er zijn ook een aantal nieuwe versies van softwarepakketten in geïntegreerd: Internet Explorer 6.0, Outlook Express 6.0, Windows Media Player 8 en een vernieuwde Windows Messenger.

•

Er zijn ingebouwde gecomprimeerde mappen voorzien, wat betekent dat je geen pakket als Winzip meer nodig hebt om mappen te comprimeren of gecomprimeerde bestanden te openen.

•

Er is een uitgebreidere ondersteuning voor cd-schrijvers, waaronder een wizard om cd’s te kopiëren.

VVKSO

Ondersteuning IB


•

Er is de terugkeer van een ingebouwde back-upmogelijkheid.

•

Er is een ingebouwde ondersteuning voor handschrift- en spraakherkenning.

•

Er zijn wizards voorzien om foto’s en afbeeldingen te tonen en te verwerken en hieruit diavoorstellingen te genereren. Onderzoek van elk van bovenstaande voorzieningen de betekenis. Je kunt hiervoor bijvoorbeeld starten op de website van Microsoft, via het gedeelte dat volledig voorzien is voor Windows XP http://www.microsoft.com/belux/nl/windowsxp/. Abonneer je via deze website op de nieuwsbrief over Windows XP. Wat werd er in de voorgaande versies van deze nieuwsbrief reeds besproken? Welke vernieuwingen werden in bovenstaande lijst niet opgenomen? Er zijn ook een aantal items verdwenen uit Windows XP ten opzichte van Windows 98. Welke zijn dit? Waardoor werden ze eventueel vervangen?

14.1.4

Labo 59: Verschillende versies van Windows XP

Zoek en omschrijf de verschillen tussen de Home en de Professional editie van Windows XP. Welke doelgroep heeft Microsoft proberen aanspreken met beide versies? Kun je je daarmee akkoord verklaren? Wat is de doelgroep van de 64-bitversie van Windows XP? Wat zijn daarvan de kenmerken? Onderzoek via de website van Windows XP van Microsoft in een aantal situaties welke de meest geschikte versie is. Wat raad je aan voor een gezin dat thuis twee computers heeft die enkel voor telebanking, spelletjes en surfen gebruikt worden? Wat raad je aan voor een kleine KMO die slechts 5 PC’s nodig heeft? Verklaar telkens je antwoord. Wat is Windows embedded? Waarvoor dient dit? Welke informatie vind je hierover terug?

14.2

Labo 60: Controle van de systeemvereisten

Vooraleer je de installatie (in welke vorm dan ook) van Windows XP aanvat, kun je eerst de systeemvereisten nakijken of laten controleren. Dit betekent dat je nakijkt of alle gebruikte apparatuur in de Hardware compatibility List (HCL) voorkomt. Start de computer op. Plaats de cd-rom of dvd met de installatiebestanden van Windows XP in de schijfeenheid. Je bekomt het onderstaande scherm, waarbij je de onderste optie kiest.

VVKSO

Ondersteuning IB


Je krijgt het onderstaande scherm met twee opties.

•

Kies je de optie Systeem automatisch controleren, dan worden reeds een deel van de installatiebestanden gebruikt.

•

Als je de website-optie kiest, wordt je doorverwezen naar de website met de HCLgegevens. Test het gebruikte computersysteem uit. Bezoek de website met de gegevens over de HCL. Hoe is de informatie gestructureerd.

14.3

Installatiemogelijkheden In deze notities wordt resoluut gekozen voor de Windows XP Professional versie. De installatie, instellingen, configuratie en opties worden ook voor deze versie be-

VVKSO

Ondersteuning IB


sproken. Een groot deel hiervan is overzetbaar naar andere versies. Als er verder in deze notities gesproken wordt over Windows XP, dan wordt impliciet Windows XP Professional bedoeld. Je kunt de installatie van Windows XP Professional op verschillende manieren uitvoeren. •

Je kunt een nieuwe installatie doen op een lege (niet noodzakelijk) geformatteerde schijf. Hierdoor kun je de volledige capaciteit van de harde schijf beter benutten. Je kunt desgewenst achteraf of tijdens de installatie partities creëren.

•

Je kunt een upgrade uitvoeren. Windows 98/ME en Windows NT/2000 kunnen opgewaardeerd worden naar Windows XP Professional. Bij de Home versie kan enkel Windows 98/ME opgewaardeerd worden. Dit is niet steeds aan te raden, zeker niet voor Windows NT/2000.

•

Je kunt Windows XP ook installeren via dualboot. Windows XP kan naast een ander besturingssysteem (Windows 9x/2000/XP, Unix, Linux) geïnstalleerd worden waardoor de gebruiker bij het opstarten kan kiezen welk besturingssysteem gebruikt moet worden. Als Windows XP geïnstalleerd wordt naast bestaande Windowspartities, dan krijgt de Windows XP-partitie niet C: als stationsaanduiding, tenzij de andere partities eerst verborgen werden.

14.4

Volledige installatie

14.4.1

Voorbereiding

•

Je zorgt ervoor dat in het BIOS de juiste instellingen vermeld staan.

De ACPI (=Advanced Configuration & Power Interface) instellingen moeten correct zijn. Ze kunnen achteraf niet meer gewijzigd worden.

Je moet er voor zorgen dat er geen bescherming van MBR of BIOS tegen virussen in BIOS aangeschakeld staat. Je krijgt anders tijdens de installatie nog de melding en je moet dan toch opnieuw de installatie starten.

De Plug and Play-ondersteuning moet aangeschakeld worden. De instelling PnP moet dus op enabled staan.

Om het besturingssysteem te kunnen installeren, moeten de nodige bronbestanden toegankelijk zijn, waar onder andere setup.exe staat. De opstartvolgorde wordt in het BIOS best ingesteld op eerst cd-rom en daarna harde schijf.

Achteraf mag je niet vergeten om dit opnieuw te wijzigen. •

Voordat je een besturingssysteem op de schijf of partitie kunt plaatsten, moet deze logisch geformatteerd zijn. Je kunt echter tijdens de installatie van Windows XP nog de schijfeenheid of partitie formatteren.

•

Alhoewel Windows XP de meeste apparaten herkent en de correcte stuurprogramma’s installeert, houd je toch best cd-rom’s of diskettes met de stuurprogramma’s voor heel recente hardware bij de hand. Vergewis je ervan of je de correcte stuurprogramma’s voor Windows XP hebt. Informatie hieromtrent vind je gewoonlijk op de website van de fabrikant of invoerder.

VVKSO

Ondersteuning IB


Als er een interne zip is, moet je die fysiek loskoppelen en na de volledige installatie weer aansluiten, zo niet wordt de zipschijf station C.

14.4.2

Eigenlijke installatie

Je start de installatie door de installatie-cd in de cd-rom of dvd-lezer te plaatsen en de computer op te starten. In de meeste gevallen wordt dan automatisch het programma setup.exe vanop deze cd-rom opgestart. Het besturingssysteem Windows is opgeslagen op de cd-rom in een gecomprimeerde indeling in een groep cabinetbestanden, die de extensie cab hebben. Het installatieprogramma kopieert en decomprimeert de Windowsbestanden tijdens de installatie. De installatie-wizard wordt geopend. Je doorloopt de verschillende dialoogvensters en geeft de gepaste antwoorden. Hierna verloopt de installatie bijna zonder tussenkomst van de gebruiker, ook het heropstarten van het systeem. Je moet er wel rekening mee houden dat dit geruime tijd in beslag kan nemen. Realistisch mag je verwachten dat alles tussen een kwartier en een uur mogelijk is. Hieronder werden de belangrijkste schermen uit de installatie opgenomen. Tekstgedeelte Het eerste gedeelte van de installatie verloopt nog in de oudere tekstuele schermen. In dit stadium zijn de grafische mogelijkheden van Windows XP in combinatie met de gebruikte computer nog niet operationeel.

Je druk op de Enter-toets om door te gaan. Dit is de voor de hand liggende optie bij de eerste installatie van het besturingssysteem. In het volgende scherm krijg je een overzicht van de bestaande partities en ongepartioneerde ruimte op de harde schijf. VVKSO

Ondersteuning IB


Je hebt in het bovenstaande scherm slechts de keuze uit één schijf en één partitie, maar dat kan natuurlijk anders zijn. De bewerkingen en keuzes spreken voor zich. Zorg er voor van zeker de juiste partitie te kiezen en te maken. Je kunt een fout niet meer herstellen! De volgende keuze is essentieel, je kiest het soort bestandsbeheerssysteem op de partitie. In deze notities is gekozen voor een FAT-bestandsbeheersysteem. Dit biedt zeker niet het grootste aantal opties en beveiligingsmogelijkheden, maar voldoet voor de bedoeling van deze notities.

Hierna gebeurt het volgende: •

De schijf of partitie wordt op de gevraagde manier geformatteerd.

•

De eventuele andere schijfeenheden en/of partities worden gecontroleerd (indien zichtbaar).

•

De installatiebestanden worden gekopieerd naar de gekozen partitie of schijfeenheid.

•

De computer start opnieuw op.

VVKSO

Ondersteuning IB


Bij het herstarten moet je er wel voor zorgen dat de computer niet meer opstart van cd-rom, maar van harde schijf. Grafisch installatiegedeelte De echte installatie start en tijdens dit proces moeten (en kunnen) nog enkele gegevens ingevuld worden.

Wat ook nieuw is bij Windows XP is het nakijken of de bestanden van de cd-rom niet moeten bijgewerkt worden tijdens de installatie. Dit gebeurt tijdens de fase van de dynamische update. Tijdens de echte installatiefase moet je meestal de Landinstellingen aanpassen. Windows XP kiest standaard niet de correcte instellingen voor Nederlandstalig België. Je kiest in het onderstaande venster de knop Aanpassen.

Pas je deze instellingen in deze fase niet aan, dan kun je dat later nog doen via het item Landinstellingen van het configuratiescherm. Je krijgt een dialoogvenster zoals hieronder te zien is. Op het tabblad Landinstellingen zorg je er eerst en vooral voor dat Nederlands (België) geselecteerd staat.

VVKSO

Ondersteuning IB


Je zorgt er ook voor dat onderaan in het groepsvak Locatie ook België geselecteerd staat. Na het klikken op de knop Aanpassen krijg je een nieuw dialoogvenster waarin je de juiste selecties kiest om te voldoen aan de BIN-normen. Je klikt uiteindelijk op de knop OK om terug te keren naar het dialoogvenster Landinstellingen. Hier kies je het tabblad Talen. Je klikt hierin op de knop Details om het dialoog venster Tekstservices en invoertalen te activeren. Je kiest daarin de juiste Standaardinvoertaal. Via Toevoegen kun je diensten voor de taal toevoegen indien nodig.

VVKSO

Ondersteuning IB


Via het tabblad Geavanceerd kun je nog een aantal specifieke instellingen doen. De optie onderaan is ook van belang. De computer moet wel herstarten om deze keuze te activeren indien je deze instelling tijdens een gewone sessie zou activeren.

De knop OK en de keuze Volgende geven een scherm waarin de naam van de eigenaar en het bedrijf ingevuld moeten worden. Hier na volgt een scherm waarin het registratienummer moet ingevoerd worden.

In het volgende scherm moet je nog de naam van de computer ingeven. Standaard voorziet Windows XP reeds een systeemgebruiker onder de naam Administrator. Daarvoor moet je hier een wachtwoord ingeven. Dit is essentiële informatie. Het kan voorkomen dat de gebruiker Administrator het enige redmiddel biedt om de computer nog te kunnen gebruiken. Bewaar en bewaak dit wachtwoord dus zorgvuldig.

VVKSO

Ondersteuning IB


Vervolgens moet je de correcte tijdzone instellen. Eén van de aanpassingen in de XP-versie van Windows is het feit dat van in het begin de netwerkinstellingen in orde gemaakt moeten worden. Je kiest in het dialoogvenster Netwerkinstellingen best voor de Standaardinstellingen. Kies je echter voor Aangepaste instellingen, dan kun je zelf het IP-nummer, de DNS-servers, standaard gateway, .,. van het lokale netwerk instellen.

In het volgende scherm geef je dan de naam van de werkgroep van het peer-to-peer netwerk in. Een werkgroep is een verzameling computers die met elkaar verbonden zijn, maar geen deel uitmaken van een servergestuurd domein. Er volgen nu nog 3 stappen vooraleer de installatie volledig beëindigd is. 1

Instellingen voor de Internetverbinding

Je hebt de keuze uit drie verschillende mogelijkheden om de verbinding tot stand te brengen: DSL of kabel modem, LAN of een telefoonmodem. In het geval van deze notities is het zo er een verbinding gelegd wordt via LAN. Dan vraagt het installatieprogramma om ook het IP-adres en de DNS-instellingen van de VVKSO

Ondersteuning IB


provider in te geven. Je hebt echter ook de mogelijkheid om deze gegevens automatisch te laten opzoeken en invullen. 2

Activering

Dit is één van de vernieuwingen in Windows XP. Je installeert het besturingssysteem met een sleutel. Hierdoor kun je het besturingssysteem een beperkt aantal keer opstarten en gebruiken, namelijk tot 30 dagen na de installatie. Pas als je het product via het Internet of de telefoon geactiveerd hebt, kun je het onbeperkt op die computer blijven gebruiken. Je kunt er in deze fase voor kiezen om de activatie uit te stellen en later te doen. Er zijn echter ook bepaalde soorten licenties op de markt die deze activatie niet nodig hebben. Dit kijk je het beste na bij het soort gebruikte licentie. Hoe werkt die activatie nu? Veel computeronderdelen hebben serienummers die routinematig worden gelezen door het besturingssysteem. De installatiewizard van Windows verzamelt gegevens over de hardware-onderdelen in jouw computer wanneer het de stuurprogramma's voor deze hardware installeert. Vervolgens creëert de wizard een afzonderlijk identificeerbare activerings-id die op jouw computer wordt toegepast. Wanneer je Windows XP activeert, verzendt Windows jouw activerings-id naar de database van Microsoft, waar deze informatie wordt opgeslagen. Vervolgens ontgrendelt een server van Microsoft jouw exemplaar van Windows. Iedere keer als je Windows XP opnieuw installeert op die computer, moet je het product opnieuw activeren en controleert Microsoft of de activerings-id niet is gewijzigd. De productactivering beperkt het aantal installaties op dezelfde hardware niet. Installeer je Windows XP op een andere computer, dan kun je dat exemplaar niet activeren met dezelfde activerings-id en dus niet gebruiken tenzij je een extra licentie neemt. Het activeringsschema lijkt toe te staan dat je een upgrade uitvoert voor drie hardwareonderdelen tegelijkertijd zonder dat er vanuit gegaan wordt dat je Windows XP op een nieuwe computer hebt geïnstalleerd. Nadat de nieuwe hardware een tijdje is geïnstalleerd, werkt het activeringssysteem jouw activerings-id automatisch bij en wordt jouw bijgewerkt id naar de activeringsserver van Microsoft verzonden. 3

Gebruikers

Je krijgt vervolgens de mogelijkheid verschillende gebruikers aan te maken. Deze zijn allemaal gebruikers met volledige bevoegdheden. Vergeet niet ten laatste in dit stadium de opstartvolgorde in het BIOS te veranderen! De computer start nu opnieuw op, en je krijgt het welkomstscherm met de ingegeven gebruikers. Het besturingssysteem is volledig geïnstalleerd.

VVKSO

Ondersteuning IB


14.5

Dual of multiple boot-installatie

Bij een dergelijke installatie wil je het bestaande besturingssysteem of -systemen behouden naast Windows XP. Hiervoor moet Windows 9x/2000 eerst geïnstalleerd zijn op een schijf of partitie van die computer. De ruimte die voor Windows XP voorzien wordt, hoeft niet geformatteerd te zijn. De installatiewizard van Windows XP kan een nieuwe partitie creëren als de harde schijf nog niet-gebruikte ruimte bevat. Een NTFS-partitie of schijf kan niet gelezen worden vanop een Windows 98/MEbesturingssysteem. Na de multibootinstallatie kun je ook desgewenst nog een gemeenschappelijke datapartitie voor beide systemen aanmaken, die dan de FAT32-indeling moet krijgen om er via Windows 9x/ME-systemen toegang tot te krijgen. Je start de installatie van een dual- of multiboot met Windows XP door de computer op te starten in het bestaande besturingssysteem en de cd-rom met Windows XP in de lezer te plaatsen. Je krijgt dan het startscherm dat hierboven reeds besproken werd.

Je kiest hier de eerste optie, want je wenst inderdaad Windows XP te installeren. In het volgende scherm krijg je de mogelijkheid om te kiezen voor een upgrade of voor een nieuwe installatie. Je kiest in het uitschuifvak Type installatie hier voor Nieuwe installatie.

VVKSO

Ondersteuning IB


Het volgende scherm vraagt naar de licentie-overeenkomst en uiteindelijk moet je je product code ingeven.

Je ziet reeds een scherm dat analoog is aan het scherm van de laatste fase van de installatie van Windows XP op een lege partitie of schijf. Na deze fase moet het installatie programma van Windows XP ook nog door de testfase en de volgende fasen op de nieuwe schijf of partitie voor Windows XP. Na nog een aantal schermen, start de computer opnieuw en vat de eerste fase (tekstfase) van de installatie van Windows XP aan.

VVKSO

Ondersteuning IB


14.6

Upgrade vanuit Windows 9x/ME Als je gaat upgraden of een besturingssysteem gaat plaatsen op een schijf die reeds in gebruik is, bijvoorbeeld als dataschijf, dan moet je je voorzorgen nemen tegen het verlies van data voor je aan de upgrade begint. Maak daartoe een backup van alle databestanden die je nog nodig hebt.

Als je een upgrade uitvoert, krijg je van het installatieprogramma twee mogelijkheden: •

Windows XP over de bestaande Windows-versie installeren en je programma's en gegevensbestanden behouden.

•

Alles verwijderen en vanaf een lege partitie of schijf beginnen. Sluit voor je begint alle actieve toepassingen af: zeker de virusscanner (zowel het programma zelf, als in het BIOS).

Als je Windows XP Professional installeert als upgrade van Windows 9x/ME wordt de installatie-wizard onmiddellijk gestart als je de cd-rom in de lezer plaatst. Je krijgt het gekende scherm, waar je kiest om Windows XP te installeren. In het volgende scherm kies je dan voor het uitvoeren van een Upgrade in plaats van een nieuwe installatie.

Er word je o.a. gevraagd of je de oude systeembestanden wilt bewaren. Doe dit enkel als je later nog wilt terugkeren naar het oorspronkelijke besturingssysteem door Windows XP Professional te desinstalleren. Dit vraagt immers heel wat schijfruimte. Zo'n optioneel uninstall-bestand kan tot 100 MB bedragen. Je kunt deze back-up echter later verwijderen. Tijdens de upgrade vraagt de installatiewizard in welke map je Windows XP wenst te installeren. Standaard staat dit op C:\Windows. Als je een andere map kiest dan waarin de vorige versie geïnstalleerd werd, dan zal je bij een echte upgrade nog steeds de meeste programma' s opnieuw moeten installeren en de instellingen opnieuw bepalen. Ook de apparaatstuurprogramma's moeten in zo'n geval opnieuw geïnstalleerd worden. VVKSO

Ondersteuning IB


14.6.1

Voor- en nadelen van het upgraden van een bestaande installatie

Voordelen •

De oude instellingen van Windows worden overgenomen.

•

Bestaande applicaties hoeven niet opnieuw worden geïnstalleerd.

•

Windows XP regelt de hele upgrade zelf. D.w.z. dat je weinig gelegenheid hebt om zelf tussen te komen en te kiezen welke instellingen je wilt behouden en welke niet.

•

Windows XP zal bij de installatie zelf proberen te detecteren welke hardware aanwezig is en hiervoor zijn eigen 32-bits stuurprogramma's gebruiken.

Nadelen •

Als een upgrade uitgevoerd wordt, kan het gebeuren dat Windows XP toch de oude stuurprogramma's blijft gebruiken. Hierdoor kan het zijn dat Windows XP trager wordt of niet goed functioneert.

•

Oude en eventueel foutieve instellingen worden ook overgenomen.

•

Als je vertrekt van een besturingssysteem dat niet echt in orde is, blijft dit een slecht functionerend besturingssysteem als je er voor kiest om de instellingen over te nemen.

14.6.2

Back-up van de vorige Windows-versie verwijderen

Als je er voor gekozen hebt om een bestaande Windows-versie op te waarderen naar Windows XP, is het mogelijk dat de installatiewizard een back-up genomen heeft van het vorige besturingssysteem. Als je zeker weet dat je Windows XP wenst te blijven gebruiken, kun je deze back-up als volgt verwijderen. Je neemt in het Configuratiescherm de optie Software. Als daar in de lijst van Geïnstalleerde programma's de optie Windows XP uninstall verschijnt, heeft de wizard een back-up gemaakt van het vorige besturingssysteem. Je krijgt meer informatie als je op deze optie klikt. Via de knoppen Wijzigen en Verwijderen kun je de instellingen van de bewaarde informatie wijzigen.

14.6.3

Windows XP configureren

Nadat je Windows XP geïnstalleerd hebt, moet je nog een configuratie uitvoeren om het systeem naar je hand te zetten. Dit doe je via Configuratiescherm. De mogelijkheden hiervan zijn reeds vroeger besproken.

14.6.4

Labo 61: Installatie van Windows XP

Ga na of de pc waarover je beschikt voldoet aan de eisen om Windows XP te kunnen installeren. Zoek dit eerst op. Test de systeemvereisten uit via de voorziene tool. VVKSO

Ondersteuning IB


Voer een volledige installatie nieuwe installatie uit van Windows XP. Ga hierbij na welke keuzes je kunt maken tijdens de installatie. Voer eveneens een upgrade uit vanuit Windows 9x/ME. Kies ook eens voor de optie waarbij de back-up van het vorige besturingssysteem behouden wordt. Test de opties uit die mogelijk zijn met de bijgehouden back-up. Voer ook een upgrade uit waarbij het vorige besturingssysteem helemaal verwijderd wordt. Zoek een aantal interessante websites en nieuwsgroepen op over de installatie en onderhoud van Windows XP en plaats ze in een speciale map van Favorieten. Voer een volledige configuratie uit van het pas geïnstalleerde systeem. Zorg ervoor dat de BIN-normen automatisch zullen toegepast worden in de applicaties door de gepaste Landinstellingen te kiezen.

14.7

Labo 62: Installeren/Verwijderen van componenten

Bij een standaardinstallatie van Windows XP, worden niet alle componenten geïnstalleerd. Je kunt later nog componenten toevoegen en/of componenten verwijderen die je toch niet gebruikt. Gebruik hiervoor het programma Software van Configuratiescherm, en neem de keuze Windows onderdelen toevoegen of verwijderen.

Je kiest dan een item uit de lijst, maar deze staat meestal voor een verzameling van meerdere Windows XP-onderdelen. Je bereikt de gedetailleerde lijst door één of meerdere keren gebruik te maken van de knop Details. Wens je bijvoorbeeld de Rekenmachine te bereiken, dan moet je achtereenvolgens de onderstaande schermen zien. VVKSO

Ondersteuning IB


Desinstalleer de Rekenmachine en bekijk het effect. Welke beschikbare onderdelen van Windows zijn niet standaard geïnstalleerd? Installeer daarna opnieuw de Rekenmachine. Bij het gebruik van de cd-rom van Windows XP, vind je in het startscherm ook een optie

Welke is de relatie hiervan met het Configuratiescherm? Vind je daar nieuwe of andere Windowsonderdelen?

14.8

Labo 63: Geautomatiseerde installatie

Om de installatie van Windows XP te vereenvoudigen in een computerpark en vooral om die uniform en geautomatiseerd te laten verlopen is een batchproces een goede oplossing. Een batch proces is een proces dat door het systeem wordt uitgevoerd zonder tussenkomst van de gebruiker. Het is het tegenovergestelde van een interactief proces. Eénmaal Windows XP geïnstalleerd is, kun je er voor zorgen dat de installatie op andere computers automatisch verloopt door een antwoordbestand te maken en op een diskette weg te schrijven. Dit is de Unattend Installation. Je gaat hiervoor als volgt te werk. Unzip het bestand \support\tools\deploy.cab van de installatie-cd in een tijdelijke map, bijvoorbeeld \Temp. De inhoud hiervan is:

VVKSO

Ondersteuning IB


In deze map bevinden zich nu drie helpbestanden. Open deze HTML-helpbestanden door er op te dubbelklikken en verken de mogelijkheden en de geboden informatie. Voor een gewone unattend-installatie gebruik je setupmgr.exe. Een unattend-installatie in combinatie met een servergestuurd domeinnetwerk en een Windows 2000 Server moet gebeuren met sysprep.exe. Dit is echter buiten de bedoeling van deze notities. Start setupmgr.exe. De wizard start op en in het eerste scherm neem je Volgende.

Je kiest in het volgende scherm Een nieuw antwoordbestand maken. In het volgende scherm moet je dan een keuze aanvinken als antwoord op de vraag Welke product wordt met dit antwoord bestand geïnstalleerd? Dit is voor een Windowsinstallatie zonder toezicht, zoals hieronder te zien is.

Neem je de knop Help in dit en andere schermen, dan krijg je steeds contextgevoelige hulp over de gebruikte pagina of functie. Probeer dit uit.

VVKSO

Ondersteuning IB


Je selecteert in het volgende scherm het platform, wat in dit geval duidelijk Windows XP Professional is. Het volgende scherm stelt de vraag over het interactieniveau met de gebruiker. Overloop de verschillende mogelijkheden en zoek de betekenis op in de bijgeleverde Help-functie.

Kies voor het Volledig automatisch verlopen van de installatie. Als er ook maar de minste fout ingegeven wordt via dit bestand, stopt het automatisme tijdens de installatie en moet verder alles handmatig gebeuren. In het volgende scherm kies je er voor om de bronbestanden van Windows XP van cd-rom te halen. Dit betekent dat je de Unattend Installation zal doen met in elke computer nog een cd-rom van Windows XP. Je zou echter ook een netwerkmap daarvoor kunnen aanduiden. Je moet dan de plaats van deze map geven en de wizard kopieert dan eerst de bestanden naar die map.

VVKSO

Ondersteuning IB


In het volgende scherm moet je je akkoord verklaren met de licentieovereenkomst. Je doet dit en kiest de knop Volgende. Je komt nu terecht in een scherm waar je in de linkerkolom ziet welke instellingen je allemaal kunt meegeven aan de geautomatiseerde installatie. Door telkens op de knop Volgende te klikken, loop je de verschillende items af.

Vul bij de schermen voor Beeldscherminstellingen, Tijdzone en Productcode de nodige gegevens in. Let vooral bij dit laatste scherm op. Een foute code maakt van een automatische installatie op meerdere computers een installatie waar je nog steeds moet ingrijpen! Geef in het volgende scherm de namen in van de computers die automatisch zullen geïnstalleerd worden.

VVKSO

Ondersteuning IB


Je hebt hier ook de mogelijkheid om namen op basis van de naam van de organisatie te maken. Een .udf-bestand wordt dan aangemaakt. Geef in het volgende scherm een wachtwoord voor de beheerder van het toestel. Je selecteert om beveiligingsredenen ook best de onderste opties.

Vul in de volgende schermen Netwerkonderdelen, Werkgroep, Telefonie de instellingen in die van toepassing zijn voor de computers die je automatisch wenst te installeren. In het scherm Landinstellingen zorg je er beter voor dat de juiste instellingen voor taal en toetsenbord meegegeven worden. Dit bespaart heel wat werk achteraf op de verschillende computers.

Maak in het volgende scherm de juiste instellingen voor de browser en shell, zoals moet voorzien worden voor de automatisch te installeren computers. Gebruik hiervoor desgewenst de knoppen Proxy-instellingen en Browserinstellingen. Kies in het volgende scherm de naam van de hoofdmap van Windows XP. Standaard staat dit op Windows en in de meeste gevallen kan dit zo blijven. Voeg in de volgende schermen Printers installeren, Eenmaal uitvoeren en Extra opdrachten de nodige instellingen en opdrachten in die je wenst te selecteren voor de computers. Uiteindelijk krijg je de mogelijkheid om de locatie van het antwoordbestand in te geven. Standaard wordt de map van de temp-bestanden getoond. Pas dit desgewenst aan.

VVKSO

Ondersteuning IB


De wizard wordt afgesloten met het volgende scherm.

Sluit het programma zelf door het kruisje te gebruiken. Bekijk het aangemaakte tekstbestand unattend.txt. Je kunt dit bestand eventueel nog wijzigen in Kladblok.

Hernoem dit bestand naar winnt.sif en kopieer het naar een diskette.

VVKSO

Ondersteuning IB


Stel op de computer(s) waarop de installatie gebeurt de bootvolgorde in op CD, HD, A. Plaats de installatie-cd en de diskette in de respectieve stations en start de computers op. Na de gewone vragen over partitie, bestandsindeling, ... begint de installatie en ze wordt zonder tussenkomst afgewerkt. Tijdens de installatie verschijnen geen dialoogvensters meer. De antwoorden voor de instellingen haalt setup uit het aangeduide .sif-bestand. Test dit uit. Maak nog een geautomatiseerde installatie voor Windows XP klaar. Test deze configuratie ook uit.

14.9

Labo 64: Bestanden en instellingen overzetten

Als je een nieuwe computer gekocht hebt waarop Windows XP reeds is geïnstalleerd, kun je je gegevensbestanden en sommige configuratie-instellingen van de oude computer naar de nieuwe overzetten. Je kunt dit doen via: •

Het lokale netwerk

•

Een directe kabelverbinding tussen de twee computers.

•

Via diskettes of andere verwisselbare schijfjes. Als je over een zipdrive beschikt of andere verwisselbare schijven met een grote opslagcapaciteit, kun je de wizard Bestanden en instellingen overzetten gebruiken om een back-up te maken van de configuratie-instellingen voordat je de computer opwaardeert naar Windows XP. Na de upgrade kun je deze wizard gebruiken om de back-up terug te zetten.

Je kunt de wizard zeker gebruiken op de oude computer om bestanden en Windowsinstellingen over te zetten. De wizard kan immers zowel in oudere Windows-versies als in Windows XP worden uitgevoerd. Je kunt de wizard op drie manieren starten: •

Je plaatst de installatie cd-rom van Windows XP in de lezer van de oude computer en je start het installatieprogramma. Je neemt in het welkomstscherm de optie Andere taken uitvoeren. In het volgende venster neem je dan de mogelijkheid Bestanden en instellingen overzetten.

•

Kies in Windows XP via het startmenu de optie Alle Programma's, Bureau-accessoires, Systeemwerkset, Wizard Bestanden en instellingen overzetten.

•

Start de wizard op een andere computer en maak een diskette die de wizard bevat. Start de Wizard vanaf de diskette.

Je kunt instellen of je de gegevensbestanden, je Windowsinstellingen of beide met de wizard wilt overzetten. Je kunt ook instellingen van de Microsoftproducten die bij Windows geleverd worden over laten zetten, zoals voor Outlook Express of Internet Explorer.

VVKSO

Ondersteuning IB


Andere toepassingen moeten wel opnieuw geïnstalleerd worden, maar eens dit gebeurd is op de nieuwe computer kun je wel de instellingen laten overzetten door de wizard. Installeer op één computer A Windows XP en nog wat software. Plaats er ook een paar gegevensbestanden op. Maak instellingen van Windows XP die niet standaard zijn, zoals de schermachtergrond en andere. Maak ook een paar instellingen aan de toepassingssoftware. Installeer op een andere computer, schijf of partitie B enkel Windows XP. Instellingen en bestanden verzamelen Start de wizard op computer A.

In het volgende scherm duid je aan dat het om de oude computer gaat, namelijk deze waarvan je de instellingen wenst over te zetten. Je krijgt dan een melding dat de volgende stap voorbereid wordt. Kies in het volgende scherm de locatie van de bestanden en instellingen. Hier is gekozen voor een map op de computer. Dit gaat snel en je kunt alles nog steeds indien nodig verplaatsen naar een verwisselbaar medium.

VVKSO

Ondersteuning IB


Kies in het volgende scherm wat je precies wenst over te zetten naar de andere computer. Je kunt ook in een lijst selecteren welke instellingen van welke programma's en pakketten precies.

Naargelang van de geïnstalleerde pakketten, krijg je nu een waarschuwing zoals hieronder of niet. Uiteindelijk begint de computer te kopiëren en krijg je een voortgangscherm.

Uiteindelijk krijg je nog een scherm waarin staat dat de wizard afgewerkt is.

VVKSO

Ondersteuning IB


Instellingen en bestanden plaatsen Start deze wizard nu opnieuw op computer B en duid in één van de eerste schermen ook aan dat het om de nieuwe computer gaat. Duid in het volgende scherm aan dat je de wizarddiskette niet nodig hebt. Je hebt immers op een bepaalde plaats reeds de instellingen verzameld. Duid in het volgende scherm de locatie van de bestanden aan. Eens dit gekozen is, begint het kopiëren van bestanden en toepassen van instellingen.

Uiteindelijk meldt de wizard dat alles overgezet is. Zijn de overgezette instellingen nu van kracht? Vind je de overgezette bestanden? Bekijk de inhoud van de map met alle instellingen van op de oude computer. Wat vind je daar allemaal in terug?

14.10

Labo 65: Problemen bij installatie

Als er zich tegen alle verwachtingen in toch problemen voordoen bij de installatie dan ligt dit waarschijnlijk aan niet herkende hardware of aan niet leesbare bestanden op de installatiecd-rom. Loopt het mis, verwijder dan de niet ondersteunde apparaten en start de installatie opnieuw. Probeer daarna de verwijderde apparaten één voor één toe te voegen. Voor problemen in verband met de installatie van Windows XP, kun je terecht bij http://support.microsoft.com/. Bezoek en verken deze website. Welke informatie vind je daar allemaal? Bezoek ook de homepagina met specifieke informatie over Windows XP in het Nederlands http://www.microsoft.com/belux/nl/windowsxp/ en in het Engels http://www.microsoft.com/windows/default.mspx. Er zijn nog heel wat websites en nieuwsgroepen over Windows XP. Zoek er een aantal op en sla deze op in je map Favorieten van de browser.

VVKSO

Ondersteuning IB


14.11

Het besturingssysteem onderhouden

14.11.1

Release, patch, bug fix, service pack

http://ntbeta.microsoft.com/ http://www.softwarepatch.com/ Voor professionele software voor het grote publiek op de markt wordt gebracht, wordt deze zeer grondig getest. Een test die enkel door ontwikkelaars uitgevoerd wordt is echter meestal niet sluitend. Daarom ondergaat een besturingssysteem meestal nog de volgende testfases: •

Een alpha-release is een zeer vroege versie van het product. Ze wordt gewoonlijk enkel getest door directe medewerkers van de producent.

•

De beta-releases worden meestal ook getest door externe gebruikers. Voor een besturingssysteem als Windows loopt het aantal beta-testers al snel in de honderdduizenden. Het is logisch dat de toegang tot de meeste onderdelen van deze site beperkt is met een login. Voor wat, hoort wat!

•

De volgende versie, die nog niet uitgebracht wordt, maar waarin ongeveer alle problemen die gemeld zijn door testers opgelost werden, wordt een release candidate genoemd.

•

Komen hierin dan nog te veel fouten voor, dan gaat men deze releases nummeren.

Uiteindelijk komt dan de definitieve betalende release van de markt. Toch zitten er nog steeds fouten en onvolkomenheden in het product nadat het officieel op de markt is gebracht. Regelmatig stelt de producent daarom een zogenaamd service pack, bug fix of patch ter beschikking van de klanten via het Internet en/of andere bronnen.

14.11.2

Interim-release

http://www.microsoft.com/benelux/ Tussen twee versie van het besturingssysteem in, worden dikwijls ook interimreleases aangeboden. Die bieden meer functionaliteit dan het oorspronkelijke product, maar het is geen echte nieuwe versie van het besturingssysteem. Voor Windows 98 is er zo de Windows 98 Tweede Editie beschikbaar gekomen.

14.11.3

Windows Update

Windows XP wil ten volle gebruik maken van de mogelijkheden die het Internet biedt. uit het Startmenu Als je on-line bent, kom je via de menuoptie terecht in een website van Microsoft die speciaal bedoeld is om de gebruiker op een eenvoudige manier in staat te stellen zijn besturingssysteem up to date te houden.

VVKSO

Ondersteuning IB


Je klikt op Zoeken naar updates om te controleren of er updates ter beschikking zijn. Enkele minuten later verschijnt er een lijst met beschikbare updates. Daaruit kun je dan deze selecteren die geschikt zijn voor jouw computersysteem. Je hebt een categorie Essentiële updates die zeker aan te raden zijn om te installeren, en dan heb je nog een aantal andere die niet zo belangrijk zijn, maar die bepaalde extra mogelijkheden geven of specifieke problemen oplossen die niet voor iedereen van toepassing zijn. Je kunt dan de geselecteerde updates downloaden en installeren als je akkoord gaat met de licentieovereenkomst. Bij sommige updates moet je de computer herstarten als de installatie voltooid is.

14.11.4

Automatische updates

Je kunt bij Windows XP ook gebruik van Automatische updates. Als je Windows XP reeds enkele dagen gebruikt, krijg je in het systeemvak van de taakbalk wellicht een symbool te zien en een tekstballon. Deze bevat de vraag of je Windows wilt configureren om zichzelf automatisch bij te werken via het Internet. Dit bericht is afkomstig van Automatische updates, een voorziening die contact opneemt met Microsoft via Internet, controleert of er updates beschikbaar zijn, deze downloadt en installeert. Je kunt deze voorziening op twee manieren configureren: •

Als er een pictogram of een tekstballon voor Automatische updates verschijnt in het systeemvak, kun je er op klikken. Je start dan een wizard die het configureren mogelijk maakt. De opties die je kunt instellen via de wizard zijn dezelfde die je kunt instellen via het onderstaande tabblad van het dialoogvenster Systeemeigenschappen.

VVKSO

Ondersteuning IB


Hieronder zijn ter illustratie een aantal schermen van de updatewizard afgedrukt.

•

Je kunt dit ook doen via het dialoogvenster Systeemeigenschappen dat je kunt openen via Start, Configuratiescherm, Prestaties en Onderhoud, Systeem. Daar neem je het tabblad Automatische updates.

VVKSO

Ondersteuning IB


14.11.5

Microsoft Plus!

Voor Windows XP is een uitbreidingpakket beschikbaar: Microsoft Plus! for Windows XP. Dit uitbreidingspakket kan aangekocht worden en bevat een aantal extra mogelijkheden voor het besturingssysteem. Bijna elk recent besturingssysteem van Microsoft heeft zo'n Plus! Pakket gekregen, telkens met een bepaald thema. Voor Windows 98 bevatte die vooral mogelijkheden die met netwerken en Internet te maken hadden. Voor Windows XP is het thema multimedia.

14.11.6

Resource Kit

De bedoeling van Microsoft is om via de Resource Kit de IT-professionals de mogelijkheid te geven om het besturingssysteem te doorgronden en om voldoende documentatie te hebben om toepassingen te ontwikkelen voor dit platform. Er worden ook heel wat tools voor het onderhoud en ontwikkelen geleverd. De Resource Kit wordt door heel wat IT-professionals gezien als hun Helpfunctie bij het besturingssysteem. In de bijgeleverde Help wordt immers meestal aandacht besteed aan de courante taken met het besturingssysteem. Je kunt deze Resource Kits via Internet raadplegen op de website van Microsoft, maar je kunt ook een gedrukte versie kopen, met bijgevoegde cd-rom.

In de loop van deze notities zal er nog regelmatig naar verwezen worden als informatiebron voor speciale tools en documentatie.

14.11.7

Labo 66: Onderhoud van het besturingssysteem

Kun je je nog kandidaat stellen als beta-tester voor een .net-versie van Windows? Wat kun je vinden over de te verwachten versies van Windows? Wat is een patch? VVKSO

Ondersteuning IB


Op de site van Microsoft kun je een gratis abonnement nemen op een nieuwsbrief over beveiligingspatches voor het besturingssysteem waarmee je werkt. Test dit uit. Wat zit er in het Windows XP Service pack 1? Aan welke versie van het servicepack is men op dit moment toe voor Windows 2000 Professional? Welke nieuwigheden bevatte Windows 98 Tweede editie tegenover Windows 98? Waarom moet je niet betalen voor de Windows Service Pack 1, maar wel voor Windows 98 Tweede editie? Zijn er toch nog patches, bug fixes of service packs uitgekomen voor de Tweede editie? Kies Windows Update, bezoek de website en zorg er voor de computer alle up to date informatie over het besturingssysteem bevat. Doe de nodige of gewenste updates. Bekijk de mogelijkheden voor een automatische update. Stel een automatische update in. Welke bijkomende mogelijkheden bevat het Microsoft Plus!XP-pakket? Wat is de kostprijs van dit pakket? Hoe kun je het bekomen? Wat is de inhoud van andere Plus!-pakketten voor andere versies van Windows? Bekijk de beschikbare informatie via de Resource Kit op de TechNet-website. Bekijk de informatie die in deel 1 beschikbaar is over de installatie van Windows XP. Bekijk een aantal tooltjes uit de Resource Kit.

VVKSO

Ondersteuning IB


Beheer van computersystemen en netwerken met Windows XP (deel3)

Recommend Documents