Begrijpend Lees Instructie Kan Strategisch En Motiverend
Over BLIKSEM • De BLIKSEM-aanpak • Het BLIKSEM-onderzoek
Samenwerkingsproject van: Expertisecentrum Nederlands, Mienke Droop HCO Den Haag, Willy van Elsäcker
Problemen van scholen
Problemen van onderzoekers
Klacht: methodes zijn saai Ondanks methodes lage scores op begrijpend lezen Strategieën in methodes vaak doel, geen middel In methodes teveel strategieën aangeboden (Kees Vernooij: een beperkte set is voldoende) • Geen transfer naar zaakvakken • Strategie-instructie (modeling) is moeilijk voor leerkrachten
• Het onderzoek naar leesstrategieën is niet eenduidig (Welke strategieën, hoe je die onderwijst en hoe je ze gebruikt tijdens het lezen. Welke sets van strategieën werken het beste?) • Weinig aandacht voor de instructievaardigheid leerkracht
• • • •
Veenman/Van der Stel (2011): Metacognitieve vaardigheden kunnen verbeteren als: 1. strategieën worden aangeboden en geoefend in betekenisvolle taak 2. het nut van het gebruik van de strategieën duidelijk wordt uitgelegd 3. de metacognitieve instructie over langere tijd wordt gegeven
Wat is begrijpend lezen? “Met een treurig gezicht nam de soldaat afscheid van zijn geliefde” Lezen is denken! Hoe meer je samen over de tekst nadenkt en praat, hoe hoger het begripsniveau
1
Rol van motivatie
Gebaseerd op o.a.:
• Kinderen (en volwassenen ook!) denken alleen diep na als ze gemotiveerd zijn. • We zochten een methode die kinderen stimuleert om na te denken en te communiceren over de tekst. Strategieën zijn hierbij middel!
• Engagement-theorie van van John Guthrie (‘Strategies are boring when used in isolation’) • Reciprocal teaching (Brown & Palincsar, Michael Pressley) • Onderzoek van Van Elsäcker (2002) • Strategieonderzoek van Aarnoutse en Schellings • Veenman, Van der Stel (2011)
Praktische uitwerking
Kern van de BLIKSEM-aanpak
Students and Teachers Actively Reading Text van Scharlach (2008) • • • •
Uitgeprobeerd op aantal scholen in VS Drie groepen: 2 exp. en 1 controle Ongedwongen gesprekken over verhalen en teksten, 8 strategieën Korte notities maken op een strategieblad
Groep 5: de eerste 8 weken • Elke week nieuwe strategie voordoen tijdens voorlezen • Kinderen oefenen de strategie bij zelfstandig lezen (3 x per week) en vullen strategieblad in • 4de les: zaakvaktekst met zelfde strategie • Na 8 weken zijn alle strategieën aan bod geweest • Herhalen: 2 per week, in gr. 6 3 per week
Modelen: hardopdenkend voordoen • Door te modelen in betekenisvolle context (voorlezen!) zien kinderen hoe een volwassene nadenkt tijdens het lezen • Daarna oefenen met eigen leesboek en strategieformulier + nabespreking!
Instructie In de handleiding • Format van de lessen steeds hetzelfde, maar het modelen per les is anders • Waar en hoe te modelen wordt in elke les aangegeven en de tekst hierbij is als voorbeeld uitgeschreven
2
Opzet van de leesles
Het eerste voorleesboek
1. 2. 3. 4. 5. 6.
•
Start (2-4 min) Voorlezen, strategieën modelen (10 min) Waarom-vraag n.a.v. verhaal (3-5 min) Instructie vóór zelfstandig lezen (2 min) Stil lezen, strategieën toepassen (15 min.) Nabespreking (6 min.) - Productvragen (Wat gedaan?) en - Procesvragen (Hoe gedaan?)
Het tweede voorleesboek •
Geen probleem met FIXIT door Mirjam Oldenhave
Juffrouw Pots door Tosca Menten
De strategieën (met picto’s!) • • • • • • • • •
Voorspellen Voorkennis activeren, relaties leggen Monitoren: Begrijp ik wat ik lees? Visualiseren (in gr. 6 schematiseren) Woorden leren uit de context Jezelf vragen stellen Hoofdgedachte bepalen in 1 zin Samenvatting maken in 3 zinnen Mening geven
Bekijken videofragmenten •
Strategie 1, 2, 3 en 4
3
Materialen • • • • •
Handleiding met uitgeschreven lessen Strategieformulieren en mappen Grote picto’s strategieën Twee gelamineerde strategiekaarten met geeltjes of digitale versie Boeken Juffrouw Pots en FIXIT
Evalueren • • • •
Per keer mappen bekijken van 4 of 5 leerlingen en TOP- en TIP-blad invullen Elke maand een oefentekst met vragen (is om te oefenen, kan soms ook als toets gebruikt worden) Drie keer per jaar strategietoets Twee keer per jaar Reflectieles (zelfevaluatie)
De zaakvakles
Differentiatie
1. 2. 3. 4. 5.
• • •
6.
Start: Lesdoel bespreken (2 min.) Voorspellen/Voorkennis activeren, moeilijke woorden (5-10 min.) Instructie strategieën tijdens lezen (2 min.) Tekst stil lezen en strategieën toepassen (15 min.) In groepjes: Hoofdgedachte, Schema maken of Samenvatten (15-20 min.) Verwerking (5-10 min.)
Differentiatie • • •
Goede en gemiddelde lezers lezen de tekst stil Lezen in duo’s voor zwakkere lezers Hulp aan instructietafel voor de allerzwaksten
Goede en gemiddelde lezers lezen de tekst stil Lezen in duo’s voor zwakkere lezers Hulp aan instructietafel voor de allerzwaksten
Tijdens 15 minuten stil lezen Zwakke lezers • Eén of meer leerlingen helpen aan instructietafel met technisch lezen (vooral laten lezen) of begrijpend lezen (samen strategieblad invullen) • In of buiten de groep met klein groepje hetzelfde boek lezen en samen strategieblad invullen
4
H Het onderzoek • • •
Proefgroepen • • • •
40 scholen in Den Haag e.o. Experimentele groep: 35 groepen 5 Controle groep: 28 groepen 5 Duur onderzoek: 2 jaar; het onderzoek gaat door in groep 6
Toetsen door testassistenten • • • • • • •
Begin groep 5 Begrijpend lezen: Pirls + test Schellings & Aarnoutse Technisch lezen: CITO DMT Woordenschat: CITO Leeswoordenschat Leesmotivatie: Vragenlijst Strategieën: Vragenlijst Non verbaal IQ: Raven + gegevens LVS school
Subsidie in kader van programma Onderwijs Bewijs (Ministerie OCW) Programma onderwijsbewijs: experimentele opzet was eis van ministerie Tweejarig, longitudinaal onderzoek in groep 5 en 6
Drie meetmomenten • • •
Begin groep 5 Eind groep 5 Eind groep 6
Resultaten (1) Vragenlijst Kennis van Leesstrategieën • Eind groep 5 en eind groep 6 gaan Bliksem-leerlingen significant meer vooruit ten opzichte van voormeting
5
Resultaten (2) Begrijpend Lezen Strategietoets • Eind groep 5 geen significant verschil in leerwinst tussen bliksemgroep en controle groep • Eind groep 6 is het verschil in leerwinst t.o.v voormeting wel significant in het voordeel van de Bliksemgroep Begrijpend Lezen Pirls Toets • Eind groep 5 geen significant verschil in leerwinst tussen bliksemgroep en controle groep • Eind groep 6 is het verschil in leerwinst t.o.v. voormeting wel significant in het voordeel van de Bliksemgroep
Resultaten (4) Voor beide groepen geldt: • Meisjes behalen betere resultaten dan jongens op technisch en begrijpend lezen • Opleidingsniveau ouders: leerlingen met ouders met hoger opleidingsniveau behalen betere resultaten • Etniciteit: autochtone leerlingen behalen betere resultaten dan allochtone leerlingen
Reacties van leerkrachten • • • • • • • •
Houvast en duidelijkheid hoe je begrijpend lezen aantrekkelijk en leuk kunt maken Besef wat begrijpend lezen inhoudt Meer nadenken over de tekst en moeilijke woorden Betere resultaten leestempo Begrijpend lezen is leuk geworden Enthousiaste lln. en lkr. en hogere Cito-scores Het ‘modelen’ is het werkzame bestanddeel Meer zelfwerkzaamheid en ‘leren lezen’
Resultaten (3) Vragenlijst Leesmotivatie • Geen verschillen bij de voormeting • Geen verschillen in leerwinst over tijd Technisch lezen – DMT Toets • Eind groep 5 geen significante verschillen in leerwinst • Eind groep 6 Bliksemgroep boekt significant meer leerwinst ten opzichte van controlegroep Woordenschat • Bij voormeting scoort Bliksemgroep gemiddeld lager dan controle groep • Eind groep 5 en eind groep 6 geen significante verschillen in leerwinst
Resultaten (5) Achtergrondkenmerken • In geen enkel geval interactie gevonden met interventie-effect, d.w.z. de gevonden effecten van de Bliksem-aanpak gelden voor de groep in het algemeen en niet voor één groep in het bijzonder.
Observaties/gesprekken • Veel BLIKSEM-leerkrachten voeren de lessen rond het voorleesboek uit zoals bedoeld • Ze vinden de aanpak in het algemeen motiverend • De zaakvakles wordt vaak overgeslagen • Op sommige scholen continuïteit een probleem
6
Overige pluspunten Eindconclusie • Na 1 jaar: Redelijk groot positief effect op kennis van leesstrategieën. • Na 2 jaar: Positieve effecten op twee toetsen begrijpend lezen en op technisch lezen. De effecten zijn klein maar significant. • Geen effect op woordenschat en leesmotivatie, gemeten met vragenlijst, ondanks overwegend positieve reacties van leerkrachten.
•Aantrekkelijke voorleesboeken uit de Ned. kinderliteratuur •Vergroot leerkrachtvaardigheid: het hardop denkend voordoen van leesstrategieën •De aanpak is bij elke tekst te gebruiken •Kostenaspect: minder duur
Meer informatie: Over de aanpak: HCO: Willy van Elsäcker: • e-mail:
[email protected] • mobiel: 06-23041356 EN: Maud van Druenen/Mienke Droop • e-mail:
[email protected] • tel: 024-3615624 Over het onderzoek: Mienke Droop • e-mail:
[email protected], • tel: 024-3615624
7
