Bariatric Psychology psychological aspects of weight loss surgery
© G.C.M. van Hout, Middelbeers 2008
Coverdesign:
Anne van Hout
Printed by:
BOX Press
ISBN:
978-90-8891-0500
This study was approved of by the Medical Ethical Committee of Catharina Hospital, Eindhoven, the Netherlands This study was supported financially by the Scientific Research Fund of Catharina Hospital, Eindhoven, the Netherlands
Financial support for the printing of this thesis has been kindly provided by Faculty of Social and Behavioural Sciences, Tilburg University Scientific Research Fund of Catharina Hospital Benelux Association of Bariatric Surgeons (B.A.B.S.) Sanofi-aventis Nederland BV Johnson & Johnson Medical BV Covidien Nederland BV
All rights reserved. No part of this publication may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopy, recording, or any information storage and retrieval system, without permission from the author or, when appropriate, from the publishers of the publications.
Bariatric Psychology psychological aspects of weight loss surgery
Bariatrische psychologie psychologische aspecten van chirurgie voor gewichtsreductie
(met een samenvatting in het Nederlands)
PROEFSCHRIFT
ter verkrijging van de graad van doctor aan de Universiteit van Tilburg, op gezag van de rector magnificus, prof. dr. F. A. van der Duyn Schouten, in het openbaar te verdedigen ten overstaan van een door het college voor promoties aangewezen commissie in de aula van de Universiteit op vrijdag 20 juni 2008 om 14.15 uur
door
Gerardus, Cornelis, Martinus van Hout geboren op 12 maart 1958 te Tilburg
Promotor Prof. dr. G.L.M. van Heck
Contents Chapter 1
General introduction
7
Chapter 2
Bariatric surgery and bariatric psychology: general overview and the Dutch approach
33
Chapter 3
Psychological profile of the morbidly obese
45
Chapter 4
Psychological profile of candidates for vertical banded gastroplasty
63
Chapter 5
Psychosocial functioning following bariatric surgery
79
Chapter 6
Weight loss and eating behavior following vertical banded gastroplasty
95
Psychosocial functioning, personality, and body image following vertical banded gastroplasty
113
Health-related quality of life following vertical banded gastroplasty
127
Psychosocial predictors of success following bariatric surgery
141
Psychosocial predictors of success following vertical banded gastroplasty
159
Bariatric surgery and bariatric psychology: evolution of the Dutch approach
175
Summary and general discussion
187
Samenvatting (Dutch summary)
199
Met dank (acknowledgements)
229
Curriculum vitae
231
Publications
233
Chapter 7
Chapter 8
Chapter 9
Chapter 10
Chapter 11
Chapter 12
General introduction
Chapter 1
General introduction
7
Chapter 1
Obesity and its etiology Obesity is a chronic disease characterized by an excessive storage of fat. Underlying is a disturbed balance in energy management, in which energy intake (mainly by eating and drinking) is larger than energy expenditure (mainly by physical activity). The definition and the classification of obesity are based primarily on a simple index, the Body Mass Index (BMI), which is commonly used to define and classify underweight, normal weight, overweight and obesity in adults. It is defined as weight in kilograms divided by the square of the height in meters (kg/m2).1 For Caucasians, a BMI of 30 to 35 is considered as class 1 obesity, 35-40 as class 2, and over 40 as class 3. Morbid obesity is usually defined as a BMI over 40 or a BMI over 35 in combination with serious co-morbidities.2,3 In addition, some surgeons speak of super- and mega-obesity, if a patient’s BMI exceeds 50 or 70, respectively.4 Obesity is believed to be the consequence of the complex interplay of genetic, social, cultural, and environmental factors.5 Factors that can be the basis for obesity are, for instance, nutrition, physical inactivity, heredity, medication, socioeconomic factors, hormonal, biological and somatic factors.6,7 Our prehistoric ancestors were hunter-gatherers and were programmed for times of famine. Those, who were best able to assimilate and store energy for periods of hunger survived by natural selection. They passed on “thrifty” genes, which may be partially responsible for the modern overweight and obesity epidemic.8 However, because the increase in obesity in the last decades has been so rapid, it cannot be related purely to genetic change. Therefore, the current view is that the rapid increase in obesity is largely related to lifestyle-sedentary and high-calorie fast-food nutritional changes, linked to advancing technology of convenience and the ready availability of energy-dense foods.9 Apart from a genetic predisposition to weight gain and an 'obesogenic' environment,10 behavior can account for a considerable proportion of weight variability. In other words, genetic factors determine predominantly whether individuals can get obese, while lifestyle and the environment determine whether they actually do get obese.11 This leaves a considerable proportion of weight variability open to behavioral modification.12
Epidemiology of obesity Obesity is one of the largest public health concerns,1 it is an international disease that is spreading worldwide, not only in the Western world, but also in the Third world.13 The epidemic is rampant in the United States and at the turn of the 21st century, obesity is the epidemic with the highest prevalence and incidence in the
8
Met dank
Met dank (acknowledgements) Het doen van promotieonderzoek is een behoorlijk karwei, vooral als je dat ook nog eens moet doen naast een fulltime job. Uiteindelijk krijgt de promovendus alle eer en verzet die, vanzelfsprekend, ook wel het meeste werk, maar zonder de inzet van vele anderen, op welke manier dan ook, zou het niet zijn gelukt. Voor die inzet wil ik dan ook graag op deze plek mijn dank uiten. In de eerste plaats dank aan mijn promotor prof. dr. van Heck. Beste Guus, wat mooi van je dat je meteen ‘ja’ zei toen ik je begin 2000 vroeg of je mijn promotor wilde worden en dat we hiermee onze samenwerking voor mijn afstudeeronderzoek nog eens héél dik konden overdoen. Ondanks dat jij ook tot over je oren in het werk zat, heb je steeds de tijd genomen, desnoods ’s avonds laat of in het weekend, om mijn concepten te beoordelen en om te overleggen over de volgende stap. Het was fijn als ik bij je thuis mocht komen en ik na een kort praatje met Josette je werkzolder opzocht: ‘je weet de weg wel, hè?’ Waar we ook afspraken, bij je thuis, op de universiteit of in het ziekenhuis, onder het genot van meerdere kopjes koffie hadden we genoeg te bepraten, en dat bleef dan niet altijd beperkt tot de onderzoeksperikelen. Guus, je bent in meerdere opzichten een grote steun voor me geweest. Ook wil ik Rinie Geenen, Junilla Larsen en Frank Donker danken voor de adviezen en het meedenken in de beginfase van mijn onderzoek. Beste Rinie, Junilla en Frank, ook al is het al weer een aantal jaren geleden, dank voor jullie hulp. Verder gaat veel dank uit naar alle stagiaires die in de loop der jaren de revue zijn gepasseerd en die als onderdeel van hun stage ook onderzoek hebben verricht naar morbide obesitas en bariatrische chirurgie. Door hun bijdragen is mijn promotieonderzoek geen tien-jaren plan geworden. In de hoop niemand over te slaan, spreek ik mijn dank uit naar Irina, ‘mijn’ eerste stagiaire, en verder Adriana, Saskia, Petra, Aline, Frederiek, Christine, Heidi, Charlotte, Jeanine, Simone, Annelies en Annemarie. Dames/meisjes, jullie waren een grote hulp en prettig gezelschap, ik wist niet dat ik zó populair was bij de vrouwen. Ik ben dan ook blij dat een aantal van jullie langer is gebleven dan dat ene jaar stage. Dat heb je geweten Frederiek! Ik heb meerdere malen een beroep op je mogen doen, omdat jij je spullen vaak beter en netter op orde had dan ik. Ook aan andere collegae van de afdeling Medische Psychologie heb ik veel te danken. Ook zij hebben bijgedragen aan mijn onderzoek, in de vorm van faciliteren, meedenken en belangstelling tonen. Met name wil ik hierbij dank zeggen aan Willem, Marieke, Susanne en Marij, zonder dat ik daarmee de anderen tekort wil doen. Willem, dank dat je me de tijd en de ruimte gaf om een deel van het onderzoek te doen ‘in de tijd van de baas’. Marieke en Susanne, dank voor het meedenken en voor jullie goede adviezen. Marij, fijn dat je steeds zo belangstellend
229
Met dank was. Susanne en Frederiek, ik vind het een prettige en geruststellende gedachte jullie straks tijdens de promotie, als paranimfen, dicht bij me te mogen hebben. Ook veel dank aan het obesitasteam van het Catharina-ziekenhuis, waarvan ik met name de club van de eerste jaren wil noemen: Jack, Jan, Frans, Eric, Rogier en Diane. Hartelijk dank voor de prettige samenwerking. Verder ook heel veel dank aan mijn gezin, met name aan Carina. Dank je wel lieve Boutje dat je me, al zal dat soms met gemengde gevoelens zijn geweest, de mogelijkheid gaf om (te)veel tijd te besteden aan mijn onderzoek, dat je me veel huishoudelijk werk uit handen nam (al voerde ik daarvóór eigenlijk ook al niet zoveel uit op dat gebied), en dat je me toch lief bleef vinden, tóch? Ook was je steeds belangstellend, zowel luisterend als vragend, jammer dat niet iedereen de kunst verstaat zich zo in de ander te verdiepen als jij. Lieve Tijmen en Anne, ondanks dat jullie mijn interesse en enthousiasme niet altijd deelden, op jullie jeugdige leeftijd zijn er immers wel leukere dingen te doen, ben ik blij dat jullie mij toch mijn gang lieten gaan. Ook wil ik mijn ouders danken, die mij toch op de één of andere manier zo ambitieus hebben gekregen, al hebben ze dat allebei op een wel heel eigen wijze gedaan. Pa, ook al kun je er niet meer bij zijn, ik hoop dat je met mij vindt dat ik toch nog redelijk goed terecht ben gekomen. Moeder en Atze, ik ben blij dat jullie dit in ieder geval nog mogen meemaken, al gaat het jullie volgens mij nogal eens boven de pet: ‘zit onze Ger nou wir te leere?!’ En natuurlijk ook dank aan de patiënten die, al was het niet altijd van harte, bereid waren al mijn vragen, zowel mondeling als schriftelijk, te beantwoorden, en dat dan ook nog eens meerdere keren. Sommigen lieten liever het achterste van hun tong niet zien of waren minder bereid om mee te werken, maar dan waren er de stagiaires weer die hun charmes in de strijd gooiden om hen over te halen. Daarom, aan allen die me, wanneer dan ook en op welke manier dan ook, hebben geholpen, ook diegenen die ik nu vergeet te noemen: Met dank en gegroet, jullie zien wat er van is gekomen!
230
Curriculum vitae
Curriculum vitae Gerbrand (G.C.M.) van Hout was born on March 12, 1958 in Tilburg, the Netherlands. He attended secondary school (VWO) at St. Odulphus Lyceum in Tilburg from 1970 to 1977. From 1978 to 1984 he studied psychology at Tilburg University, in this period he also met his wife Carina. After that, he worked as a psychologist in his private practice in Etten-Leur from 1984 to 1986. Together with his wife, he left Noord-Brabant to work as a psychologist in a Consultancy for Alcohol and Drugs in Sittard (Limburg) from 1986 to 1990. Later on, they moved from the South of the Netherlands to the North were he worked as a psychologistpsychotherapist in a psychiatric outpatient clinic in Stadskanaal (Groningen) from 1990 to 1992. Attracted by their roots, together with their two young children Tijmen and Anne, they moved back to Brabant and since 1992 he works as a clinical/medical psychologist-psychotherapist in the Catharina Hospital, department of Medical Psychology, in Eindhoven.
Gerbrand (G.C.M.) van Hout is geboren op 12 maart 1958 in Tilburg. Daar voltooide hij ook, van 1970 tot 1977, de middelbare school (VWO) aan het St. Odulphus Lyceum. Vervolgens studeerde hij van 1978 tot 1984 psychologie aan de Universiteit van Tilburg en in die tijd leerde hij ook zijn vrouw Carina kennen. Daarna werkte hij van 1984 tot 1986 als eerstelijnspsycholoog in Etten-Leur. Samen met zijn vrouw verliet hij Noord-Brabant om als psycholoog te gaan werken bij het Consultatiebureau voor Alcohol en Drugs in Sittard, van 1986 tot 1990. Later verhuisden zij van het zuiden van Nederland naar het noorden waar hij van 1990 tot 1992 als psycholoog-psychotherapeut werkte in een psychiatrische polikliniek in Stadskanaal. Hun geboortegrond bleef trekken en zij gingen, inmiddels met hun twee kinderen Tijmen en Anne, terug naar Brabant waar hij sinds 1992 als klinisch/medisch psycholoog werkt op de afdeling Medische Psychologie van het Catharina-ziekenhuis te Eindhoven.
231
Publications
Publications Scientific publications Van Heck GL, Vingerhoets AJ, Van Hout GCM. Coping and extreme response tendency in duodenal ulcer patients. Psychosom Med 1991; 53: 566-75. Van Hout GCM, Leibbrandt AJ, Van Spreeuwel JPJ, Jakimowicz JJJ. Zwaarwegend probleem, indicatiestelling bariatrische chirurgie bij morbide adipositas [A weighty problem, indication for bariatric surgery in morbid adiposis]. Med Contact 2002; 57: 1810-3. Leibbrandt AJ, Van Hout GCM. De rol van de diëtist bij chirurgische behandeling van overgewicht [The role of the dietician in the surgical treatment of overweight]. Ned Tijdschr Diëtisten 2002; 57: 173-8. Van Hout GCM, Leibbrandt AJ. Chirurgisch ingrijpen bij obesitas - De rol van de psycholoog [Surgical intervention in obesity - The psychologist’s role]. De Psycholoog 2003; 38: 179-85. Van Hout GCM, Leibbrandt AJ, Jakimowicz JJ, Smulders JF, Schoon EJ, Van Spreeuwel JP, Van Heck GL. Bariatric surgery and bariatric psychology: general overview and the Dutch approach. Obes Surg 2003; 13: 926-31. Van Hout GCM, Van Oudheusden I, Van Heck GL. Literature review: psychological profile of the morbidly obese. Obes Surg 2004; 14: 579-88. Van Hout GCM. Psychological effects of bariatric surgery. Acta Chir Belg 2005; 1: 40-3. Van Hout GCM, Verschure S, Van Heck GL. Psychosocial predictors of success following bariatric surgery. Obes Surg 2005; 15: 552-60. Van Hout GCM, Van Oudheusden I, Krasuska AT, Van Heck GL. Psychological profile of candidates for vertical banded gastroplasty. Obes Surg 2006; 16: 67-74. Van Hout GCM, Boekestein P, Fortuin FAM, Pelle AJM, Van Heck GL. Psychosocial functioning following bariatric surgery. Obes Surg 2006; 16: 787-94. De Ridder RJ, Schoon EJ, Smulders JF, Van Hout GC, Stockbrügger RW, Koek GH. Review article: non-alcoholic fatty liver disease in morbidly obese patients and the effect of bariatric surgery. Aliment Pharmacol Ther 2007; 26 Suppl 2: 195-201. Van Hout GCM, Jackimowicz JJ, Fortuin FAM, Pelle AJM, Van Heck GL. Weight loss and eating behavior following vertical banded gastroplasty. Obes Surg 2007; 17: 1226-34.
233
Publications Van Hout GCM, Fortuin FAM, Pelle AJM, Van Heck GL. Psychosocial functioning, personality, and body image following vertical banded gastroplasty. Obes Surg 2008; 18: 115-20. Van Hout GCM, Vreeswijk CMJM, Van Heck GL. Bariatric surgery and psychology: evolution of the Dutch approach. Obes Surg 2008; 18: 321-5. Van Hout GCM, Hagendoren CAJM, Verschure SKM, Van Heck GL. Psychosocial predictors of success following vertical banded gastroplasty. Obes Surg 2008; March 4 [Electronic Publication ahead of print]. Van Hout GCM, Fortuin FAM, Pelle AJM, Blokland-Koomen ME, Van Heck GL. Health-related quality of life following vertical banded gastroplasty. Surg Endosc 2008; March 25 [Electronic Publication ahead of print].
Professional publications Van Spreeuwel JP, Jakimowicz JJ, Van Hout GCM. Een gewichtig probleem: enkele bespiegelingen over morbide obesitas [A weighty problem: Some reflections about morbid obesity]. Medisch Journaal 2000; 29: 36-8. Van Hout GCM, Dattilio FM. Cognitief-gedragstherapeutische interventies in relatietherapie [Cognitive-behavioral interventions in couples’ therapy]. Systeemtherapie 2004; 16: 68-85. Van Hout GCM. Probleemoplossende cognitief-gedragstherapeutische relatietherapie [Problem solving cognitive-behavioral couples’ therapy]. Gedragstherapie 2004; 4: 253-73. Van Hout GCM, Dattilio FM. Weerwoord (op reactie van Jolanthe de Tempe op Cognitief-gedragstherapeutische interventies in relatietherapie, Systeemtherapie 2004; 16: 68-85.) [Reply (on reaction of Jolanthe de Tempe on Cognitive-behavioral interventions in couples’ therapy, Systeemtherapie 2004; 16: 68-85.)]. Systeemtherapie 2005; 17: 37-9. Dattilio FM, Van Hout GCM. The problem solving component in cognitive-behavioral couples’ therapy. J Fam Psychother 2006; 17: 1-19. Ackermans J, Van Hout G, Van Houtem R, Scherders M. Onbegrepen lichamelijke klachten aangepakt [Tackling incomprehended physical complaints]. HaCaSpect 2006; 4: 13-5. Blokland M, Van Hout G. Maak je niet dik: werken aan een gezond gewicht [Don’t be in a stew: working at a healthy weight]. HaCaspect 2006; 4: 20-1.
234
Publications Books Van Hout GCM. Maak je niet dik - Over eten en diëten [Don’t be in a stew - About eating and dieting]. Amsterdam: Boom 2002. Van Hout GCM. Geen Probleem! - Zelf je problemen in kaart brengen en oplossen [No problem! - Making an inventory of your problems and solving them yourself]. Lisse: Swets & Zeitlinger 1998. Van Hout GCM. Maken we er iets van? - Samen je problemen in kaart brengen en oplossen [Do we make something of it? – Making an inventory of your problems and solving them together]. Lisse: Swets & Zeitlinger 2002. Van Hout GCM. Het langzaam-aan-dieet [The slow-diet]. Haarlem: Schuyt en co 2003. Van Hout GCM. Kinderen met overgewicht - een gezond gewicht zonder afvallen [Children with overweight – a healthy weight without losing weight]. Amsterdam: Boom 2005.
Book chapters Van Hout GCM. Acceptatie en motivatie [Acceptation and motivation]. In: Van Erp J, Donders P (Eds.). Leven met verandering. Verslag van de symposiumreeks Coping en verwerking bij chronische ziekte [Living with change. Report of the symposium series Coping with chronic illness]. Bilthoven: Nederlandse Hartstichting 2004: 1148. Van Hout GCM. Promotivatie, promoveren en motivatie [Promotivation, take one’s Ph.D and motivation]. In: Soons PHGM, Albrecht R (Eds.). De klinisch psycholoog in het algemene ziekenhuis - Een scientist-practitioner in een netwerk [The clinical psychologist in a general hospital - A scientist-practitioner in a network]. Psychologen Algemene/Academische ziekenhuizen 2005: 23-8.
235
