Baarmoederkanker Afdeling gynaecologie
mca.nl
Inhoudsopgave
Wat is baarmoederkanker?
3
Onderzoek bij baarmoederkanker
4
Behandeling van baarmoederkanker
6
Complicaties en bijwerkingen
9
Kans op genezing
11
Controles 11 De casemanager, uw vaste aanspreekpunt
12
Meer informatie
12
Uw vragen
12
Colofon Tekst: Deze patiëntenfolder is gebaseerd op de patiëntenfolder zoals opgesteld door de NVOG en is aangepast voor de lokale situatie in het Medisch Centrum Alkmaar. Redactie:
afdeling gynaecologie MCA
afdeling communicatie MCA
Opmaak:
Vormgeving MCA
Druk:
Ricoh
Artikelnr:
147473 / 2015.04
Op alle behandelingen in MCA zijn de algemene voorwaarden van MCA van toepassing, zie www.mca.nl of vraag bij de balie van patiëntenvoorlichting. 2
In overleg met uw gynaecoloog wordt u in Medisch Centrum Alkmaar (MCA) onderzocht en behandeld voor baarmoederkanker. In deze folder vindt u uitleg over baarmoederkanker en de onderzoek(en) en behandeling(en) die u mogelijk krijgt.
Wat is baarmoederkanker?
Hoe ontstaat baarmoederkanker?
Baarmoederkanker is een kwaad
Oestrogeen
aardige aandoening van het slijm
Over de oorzaken van baarmoederkanker
vlies van de baarmoederholte
is nog maar weinig bekend. Wel zijn een
(endometriumcarcinoom). Soms
aantal omstandigheden bekend, waarbij
ontstaat baarmoederkanker in de wand
de kans op baarmoederkanker groter
van de baarmoeder (uterussarcoom).
is. Onder andere door lange tijd hoge
Maar dit komt veel minder vaak voor.
waarden van het hormoon oestrogeen in
Jaarlijks krijgen ongeveer 1400 vrouwen
het bloed, zoals bij:
baarmoederkanker. De ziekte komt het
• een late overgang: later dan gemiddeld
meest voor bij vrouwen tussen de 55 en 80 jaar, en zelden bij jonge vrouwen.
52 jaar • kinderloosheid • overgewicht • langdurig gebruik van oestrogenen zonder progestagenen: bijvoorbeeld bij overgangsklachten • een gezwel van de eierstok dat oestrogeen aanmaakt Erfelijkheid Vrouwen die dikke darmkanker hebben gehad of bij wie dikke darmkanker in de familie voorkomt, hebben een grotere
Baarmoederkanker: endometriumcarcinoom
kans op baarmoederkanker. Ook op jongere leeftijd. Maar deze eventuele erfe3
Baarmoederkanker
lijke aanleg speelt slechts een kleine rol.
Ook onregelmatig bloedverlies tussen de menstruaties door kan wijzen op
Tamoxifen
baarmoederkanker. In een later stadium
Vrouwen die het medicijn tamoxifen tegen
kunt u ook wat vage klachten krijgen zoals
borstkanker gebruiken, hebben 2 keer
moeheid, vermagering en/of buikpijn.
zoveel kans op baarmoederkanker. Dit is afhankelijk van de duur van het gebruik van tamoxifen en de dosering.
Onregelmatig bloedverlies kan ook andere oorzaken hebben.
Uitzaaiingen bij baarmoederkanker
Onder andere een afwijking aan
Baarmoederkanker kan zich op
de baarmoederhals, vagina en/of
verschillende manieren uitzaaien:
schaamlippen. Het is hoe dan ook
• naar de spierlaag in de
belangrijk dat u bij onregelmatig
baarmoederwand • naar de baarmoederhals en/of eileiders
bloedverlies altijd naar uw (huis)arts gaat.
en eierstokken • naar de omliggende organen zoals de blaas of darmen • via de lymfebanen naar lymfeklieren in
Onderzoek bij baarmoederkanker
de buik Om na te gaan of baarmoederkanker Verspreiding van kankercellen naar
mogelijk de oorzaak is van uw klachten,
andere organen zoals de lever, longen
krijgt u in overleg met uw gynaecoloog
en/of botten via het bloed komt bij
(een van) de volgende onderzoeken. Ook
baarmoederkanker minder vaak voor.
wordt op basis van deze onderzoeken het stadium van de ziekte zo goed mogelijk
Klachten bij baarmoederkanker
bepaald: stadium 1, 2, 3 of 4. Dit is
Baarmoederkanker wordt meestal
belangrijk voor de keuze van de beste
in een vroeg stadium ontdekt. De
(na)behandeling.
meest voorkomende klacht is namelijk abnormaal bloedverlies en/of bruinige vaginale afscheiding na de overgang. 4
Onderzoek tijdens uw eerste bezoek aan
• waterecho
de gynaecoloog
• curettage
Tijdens uw eerste bezoek aan de
• pipelle
gynaecoloog krijgt u de volgende
• bloedonderzoek
onderzoeken:
• diagnostische hysteroscopie
• lichamelijk onderzoek: de gynaecoloog onderzoekt onder andere uw buik en
Waterecho
liezen
Met een waterecho of SIS-echo
• gynaecologisch onderzoek: uit-
onderzoekt de gynaecoloog de
en inwendig onderzoek van de
binnenkant van de baarmoeder met
geslachtsorganen
behulp van geluidsgolven, terwijl uw
• uit- en/of inwendige echo van de
baarmoederholte gevuld is met water.
baarmoeder en de eierstokken • een uitstrijkje (tenzij dit recent gedaan is) • eventueel rectaal onderzoek:
Curettage Bij een curettage neemt de gynaecoloog met een schrapertje (curette) of
onderzoek met 1 vinger in de vagina
een zuigbuisje (microcurette) wat
en 1 vinger in de endeldarm
baarmoederslijmvlies weg. Het weefsel wordt door de patholoog onder de
Zie voor meer informatie ook de folder
microscoop onderzocht.
‘Het uitstrijkje’. U vindt deze folder op onze website, www.mca.nl/patientenfolders.
Pipelle Bij een zogenoemde pipelle neemt
Eventuele vervolgonderzoeken
de gynaecoloog met een dun buisje
De gynaecoloog onderzoekt tijdens uw
(pipelle) via de baarmoedermond
eerste bezoek met een echo eventuele
baarmoederslijmvlies weg. Het weefsel
afwijkingen aan de baarmoeder, de
wordt door de patholoog onder de
eierstokken en/of (de dikte van) het
microscoop onderzocht.
baarmoederslijmvlies. Als het slijmvlies te dik is of als de gynaecoloog afwijkingen
Bloedonderzoek
in de baarmoeder vindt, krijgt u mogelijk
Uw bloed wordt onderzocht, onder andere
(een van) de volgende onderzoeken:
op de werking van de nieren en de lever. 5
Baarmoederkanker
Ook wordt een tumormerkstof bepaald (het
• CT- of MRI-scan van de buik (afhankelijk
CA125). Dit is een soort eiwit. Bij baarmoe-
van de hoeveelheid tumormerkstof in
derkanker kan de waarde (hoeveelheid) van
uw bloed of het type kanker)
dit eiwit in het bloed verhoogd zijn. Ingrijpend Diagnostische hysteroscopie
De ontdekking van baarmoederkanker
Bij een diagnostische hysteroscopie
en de behandeling kunnen lichamelijk
onderzoekt de gynaecoloog via de
en geestelijk ingrijpend zijn. We
vagina met een kijkbuis (hysteroscoop) de
adviseren u om met uw partner,
binnenkant van de baarmoeder. Op de
familie, vrienden, lotgenoten en/of
hysteroscoop zit een camera waarmee de
andere naasten over uw gevoelens
beelden op een beeldscherm zichtbaar
en/of zorgen te praten. U kunt met
gemaakt kunnen worden.
vragen ook altijd terecht bij uw arts en/of casemanager van MCA. De
Zie voor meer informatie ook de folder
casemanager is gedurende de hele
‘Diagnostische hysteroscopie’.
behandeling uw vaste aanspreekpunt. Zie ook ‘De casemanager, uw vaste
Uitslagen
aanpreekpunt’ verderop in deze folder.
U krijgt de uitslag(en) van het weefsel- en/ of bloedonderzoek na ongeveer 2 weken van uw gynaecoloog. Het eventuele vervolg is afhankelijk van de uitkomsten
Behandeling van baarmoederkanker
van de onderzoeken. De behandeling van baarmoederkanker is Vervolgonderzoek bij diagnose
vooral afhankelijk van:
baarmoederkanker
• de uitslag van het weefselonderzoek
Om eventuele uitzaaiingen van
• het stadium van de ziekte
baarmoederkanker en/of vergrote lymfeklieren op te sporen, krijgt u zo
Van belang zijn verder uw algemene
nodig ook nog een van de volgende
gezondheid en wat u zelf aankunt en
onderzoeken:
belangrijk vindt. Bespreek uw wensen
• röntgenfoto van de longen
daarom altijd goed met uw gynaecoloog.
6
Operatie en bestraling
Afhankelijk van dit onderzoek is eventueel
• De behandeling bestaat meestal uit een
nog bestraling (radiotherapie) en/of
operatie.
chemotherapie nodig.
• Aanvullend wordt u zo nodig uitwendig via de buik of inwendig via de vagina
Anesthesie
(Brachy-therapie) bestraald. Een com-
Als u geopereerd wordt, brengt u meteen
binatie van beide is ook mogelijk. Voor
na uw afspraak met de gynaecoloog een
Brachy-therapie verwijst uw gynaeco-
bezoek aan het inloopspreekuur van
loog u naar het AMC in Amsterdam.
de polikliniek anesthesiologie. U heeft
• Afhankelijk van het stadium of het type
daar een voorbereidend gesprek met
kanker wordt u eventueel met hormo-
een anesthesioloog. Dit is een medisch
nen of chemotherapie behandeld.
specialist op het gebied van verdoving en narcose (anesthesie). De anesthesioloog
Meer informatie over een operatie via de
bespreekt met u:
vagina vindt u in de folder ‘Verwijderen
• uw gezondheidstoestand
baarmoeder - totale laparoscopische
• welke anesthesie u krijgt: algehele
hysterectomie (TLH).
anesthesie (narcose) of regionale anesthesie (plaatselijke verdoving met
Onderzoek van eventueel verwijderd weefsel Als er tijdens de operatie weefsel verwijderd is, wordt dit na de operatie door een patholoog onderzocht.
bijvoorbeeld een ruggenprik) • eventuele aanpassing van uw medicijnen rond de operatie • informatie over niet eten en drinken (nuchter zijn)
De patholoog onderzoekt: • de aard en mate van kwaadaardigheid (gradering) • hoe ver de kanker in de wand van de baarmoeder gegroeid is
Meer informatie over anesthesie vindt u in de brochure ‘Goed voorbereid op uw operatie’. U krijgt deze brochure op de polikliniek anesthesiologie mee.
• of de kanker uitgebreid is naar de baarmoedermond, de eileiders,
Voorbereiding op herstel
eierstokken en/of de lymfeklieren
Vóór uw opname heeft u een gesprek met een verpleegkundige. U bespreekt 7
Baarmoederkanker
dan onder andere wat u tijdens de
Behandeling stadium 1
herstelperiode na de operatie thuis kunt
In stadium 1 zit de kanker alleen in de
verwachten. Zo bent u misschien sneller
baarmoeder. De behandeling bestaat dan
moe en kunt u minder dan u dacht. Het is
uit een operatie waarbij de baarmoeder,
daarom goed om u al vóór uw opname
eierstokken en eileiders verwijderd
voor te bereiden op de periode van
worden. Afhankelijk van de situatie
herstel. Zorg er bijvoorbeeld voor dat:
worden zo nodig ook de lymfeklieren
• uw huis schoon is voordat u
in de buik verwijderd. Na de operatie
opgenomen wordt • iemand u tijdelijk helpt bij huishoudelijk
wordt zo nodig radiotherapie en/of chemotherapie geadviseerd.
werk: denk aan boodschappen doen, maaltijden verzorgen, enzovoort.
Behandeling stadium 2 In stadium 2 is de baarmoederkanker uitge-
Meer informatie over zorg na ontslag
breid tot in de baarmoederhals. De behan-
Voor meer informatie over zorg na uw
deling bestaat uit een operatie waarbij de
ontslag kunt u contact opnemen met
baarmoeder, het weefsel rond de baarmoe-
het transferpunt van Medisch Centrum
der, de eierstokken, eileiders en de lymfe-
Alkmaar (MCA). Deze afdeling informeert
klieren in de buik verwijderd worden. Na de
u graag over professionele hulp die u
operatie wordt zo nodig radiotherapie en/
zo nodig binnen de huidige wetgeving
of chemotherapie geadviseerd.
kunt inschakelen. Het transferpunt is bereikbaar op werkdagen van 08.30 tot
Behandeling stadium 3
16.30 uur, telefoon 072 - 548 25 11.
In stadium 3 is de baarmoederkanker
Of mail naar
[email protected].
uitgebreid tot buiten de baarmoeder: naar de eierstokken, de vagina
Meer informatie over het transferpunt
of de lymfeklieren in de buik. De
vindt u op www.mca.nl/nazorg en in de
gynaecoloog probeert dan in 1 operatie
folder ‘Zorg na ontslag uit het ziekenhuis
de baarmoeder, eileiders, eierstokken
van MCA. De folder is verkrijgbaar bij
en de lymfeklieren in de buikholte te
de balie van patiëntenvoorlichting bij
verwijderen. Na de operatie wordt zo
de hoofdingang, of kijk op www.mca.nl/
nodig radiotherapie en/of chemotherapie
patientenfolders.
geadviseerd.
8
Behandeling stadium 4 In stadium 4 is de baarmoederkanker
dat een bloedvat kan afsluiten • bloedverlies tijdens of na de operatie
uitgebreid naar de blaas, de endeldarm of naar andere organen in het lichaam.
Langere tijd na de operatie
U wordt dan behandeld met medicijnen: hormonen of chemotherapie. Voor de
Plasproblemen
behandeling van eventuele klachten zoals
Het kan zijn dat u last krijgt van plasproble-
hevig bloedverlies, worden eventueel
men zoals incontinentie (ongewenst urine-
in overleg met uw gynaecoloog ook de
verlies). Dit komt door beschadiging van
baarmoeder en de eierstokken verwijderd
kleine blaaszenuwen tijdens de operatie.
en/of wordt u bestraald.
De blaas krijgt dan geen signaal meer dat hij vol is. Ga daarom in de eerste weken tot maanden na de operatie regelmatig naar
Complicaties en bijwerkingen
het toilet. Meestal gaan deze plasproblemen na verloop van tijd vanzelf over.
De operatie(s), bestraling en eventueel een behandeling met medicijnen of
Veranderde seksuele beleving
chemotherapie zijn uitgebreide en
Mogelijk verandert uw seksuele beleving.
ingrijpende behandelingen. Houdt
Onder andere door:
u daarom rekening met een langere
• veranderd orgasme (klaarkomen):
periode van lichamelijk en geestelijk
sommige vrouwen missen het
herstel. Mogelijk heeft u kort en ook
samentrekken van de baarmoeder,
nog langer na de behandeling last van bijwerkingen en klachten.
maar gaandeweg wennen ze daaraan • droge vagina • minder zin in vrijen
Tijdens en meteen na de operatie Tijdens en/of na de operatie kunnen
Vervroegd in de overgang
(een van) de volgende complicaties,
Menstrueert u nog? Dan komt u
bijwerkingen en/of klachten optreden:
door verlies van de baarmoeder
• schade aan omliggende organen
en de eierstokken vervroegd in de
• verstoorde genezing van het litteken
overgang. U kunt dan last krijgen van
• trombose: dit is een bloedstolseltje
overgangsklachten zoals opvliegers. 9
Baarmoederkanker
De meeste klachten gaan een paar weken Mogelijk rouwproces
na afronding van de behandeling vanzelf
Na verwijdering van de baarmoeder
over. Eventuele klachten bij inwendige
kunt u niet meer zwanger worden
bestraling zijn vergelijkbaar, maar vaak
en u menstrueert niet meer. De
minder ernstig.
meeste vrouwen moeten aan dit idee wennen. Sommige vrouwen voelen
Langere tijd na inwendige bestraling
zich bovendien ‘minder vrouw’. Mede
Na inwendige bestraling kunnen na
daardoor kan verwijdering van de
verloop van tijd vergroeiingen in de
baarmoeder een rouwproces met zich
vagina ontstaan. U kunt dit zelf helpen
meebrengen. Als u behoefte heeft aan
voorkomen door de vagina open te
psychische hulp, kunt u dit doorgeven
houden. Onder andere met behulp van:
aan uw gynaecoloog of casemanager.
• een pelotte of dilatator: dit zijn speciale hulpmiddelen die in de vagina
Voor meer informatie en lotgenoten
gedragen kunnen worden
contact kunt u ook terecht bij de
• een dildo of vibrator
Patiëntenvereniging Gynaecologie
• tampons met vaseline
Nederland, www.olijf.nl/www.kanker.nl
• seksueel contact Tijdens en meteen na
Tijdens en meteen na de bestraling
hormoonbehandeling
Bij de bestraling worden behalve
Behandeling met het vrouwelijke
de kankercellen ook gezonde cellen
geslachtshormoon progesteron kan de
bestraald. Hierdoor kunt u tijdens en/of
groei van baarmoederkanker remmen.
meteen na de bestraling last krijgen van:
Mogelijke bijwerkingen van deze
• bij uitwendige bestraling: blaas- en
hormoonbehandeling zijn:
darmklachten zoals diarree, buikpijn,
• grotere eetlust
vaak aandrang voor ontlasting,
• vasthouden van vocht
blaasontsteking
• gewichtstoename
• moeheid: dit kan ook nog langer aanhouden
10
Bijwerkingen van chemotherapie
Controles
Bij stadium 3 en 4 van baarmoederkanker stelt de gynaecoloog bijna altijd
Na afronding van de behandeling blijft u
chemotherapie voor. Mogelijk ook
meestal nog 5 jaar onder controle bij uw
al in een vroeger stadium. Door
gynaecoloog:
chemotherapie kan de groei van
• het eerste jaar om de 3 maanden
kankercellen geremd worden. De
• het tweede jaar om de 4 maanden
bijwerkingen van chemotherapie zijn sterk
• het derde jaar om de 6 maanden
afhankelijk van het type chemotherapie
• vierde en vijfde jaar 1 keer per jaar
dat u krijgt. Uw gynaecoloog of oncoloog bespreekt dit van tevoren met u.
Heeft u ook radiotherapie (bestraling) gehad? Dan komt u afwisselend bij uw gynaecoloog en radiotherapeut voor
Kans op genezing
controle. U kunt tijdens de controles uw eventuele klachten met de gynaecoloog
De kans op genezing is afhankelijk van het
en/of radiotherapeut bespreken.
stadium van de ziekte:
Verder wordt u lichamelijk en inwendig
• stadium 1: na 5 jaar leeft nog 80 tot 95%
onderzocht.
van de vrouwen • stadium 2: na 5 jaar leeft nog 60 tot 80% van de vrouwen • stadium 3: het percentage vrouwen
Uw eventuele klachten zijn van groot belang bij het opsporen van eventuele
dat na 5 jaar nog leeft, varieert van 30
terugkeer van de baarmoederkanker.
tot 60%, dit is sterk afhankelijk van de
Bespreek daarom tijdens de controles
reactie van de baarmoederkanker op de
altijd al uw eventuele klachten met de
behandeling
gynaecoloog. Zo nodig krijgt u dan
• stadium 4: na 5 jaar leeft nog 10 tot 20% van de vrouwen
ook nog andere onderzoeken. Denkt u aan bloedonderzoek en radiologisch onderzoek.
Omdat baarmoederkanker meestal in een vroeg stadium wordt ontdekt, zijn de vooruitzichten over het algemeen goed. 11
Baarmoederkanker
De casemanager, uw vaste
In de folder ‘De casemanager, uw vaste
aanspreekpunt
aanspreekpunt’ vindt u meer uitleg over de begeleiding van de casemanager.
Waarschijnlijk heeft u veel vragen over uw ziekte en behandeling. Dat is zeer begrijpelijk. Vanaf het moment dat de
Meer informatie
diagnose is gesteld, kunt u daarom met al uw vragen en zorgen een beroep doen
Meer informatie vindt u ook op:
op een zogenoemde casemanager. Zij is
• www.kwfkankerbestrijding.nl
gedurende de hele behandeling uw vaste aanspreekpunt.
voor al uw (algemene) vragen over kanker • www.kankerpatient.nl/olijf
Wat kunt u van de casemanager
netwerk van en voor vrouwen met
verwachten?
gynaecologische kanker
• Als uw gynaecoloog u naar de
• www.iknl.nl
casemanager verwezen heeft, neemt zij
regionale integrale kankercentra voor
in principe contact met u op.
ondersteuning van hulpverleners en
• Als de casemanager aanwezig is, vangt ze u en uw naasten op na een
patiënten • www.kanker.nl
slechtnieuwsgesprek. Als dat niet
voor belangenbehartiging van
lukt, neemt ze in elk geval telefonisch
patiënten met kanker
contact op. • Als u daar behoefte aan heeft, maakt de casemanager een vervolgafspraak op
Uw vragen
een moment dat het u goed uitkomt. • U kunt ook zelf een afspraak maken.
Met vragen kunt u contact opnemen met
Dat kan van maandag tot en met
de polikliniek gynaecologie, verloskunde
donderdag van 09.00 tot 15.00 uur,
en voortplantingsgeneeskunde. Dat kan
telefoon 06 - 19 35 55 82.
op werkdagen van 08.30 tot 12.30 uur en
• U kunt uw vraag ook mailen naar
[email protected].
12
van 13.30 tot 16.30 uur, telefoon 072 - 548 29 00.
Buiten kantoortijden Bij eventuele problemen na de behandeling buiten kantoortijden kunt u contact opnemen met de verpleegafdeling verloskunde/ gynaecologie, huisnummer 370/338, telefoon 072 - 548 29 40 en 072 - 548 29 25.
Meer informatie over onderzoek en behandeling bij baarmoederkanker vindt u op www.nvog.nl.
13
Baarmoederkanker
U kunt hier uw vragen noteren
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
14
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
15
Medisch Centrum Alkmaar Wilhelminalaan 12 1815 JD Alkmaar T 072 - 548 44 44
mca.nl
