Monografieen BW
B35
Schadevergoeding: algemeen, deel 2 Prof. mr. C.J.M. Klaassen
Kluwer - Deventer - 2007
Inhoud
VOORWOORD
XI
LUST VAN AFKORTINGEN
XIII
LUST VAN VERKORT AANGEHAALDE LITERATUUR
I
INLEIDING 1
1
Opzet
II 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12
XV
1
BEGROTING VAN DE SCHADE; ART. 6:97 BW 3 Inleiding 3 De begroting van immateriele schade 3 a De maatstaf b Beperkte toetsing in cassatie c Stelplicht en bewijslast Uitgangspunten bij de begroting van vermogensschade 5 Volledige vergoeding van de werkelijk geleden schade 5 Rechterlijke vrijheid 6 Welke rechter? 8 Uitzonderingen op de rechterlijke vrijheid 8 Concrete schadeberekening 8 Abstracte schadeberekening 9 a Inleiding b Wanneer abstracte schadeberekening? c Abstracte schadeberekening bij letselschade d Wrongful birth; vergoeding ter zake van verzorgings- en opvoedkosten e Pruisken/Organice; vergoeding van kosten van huishoudelijke hulp Abstracte schadeberekening als minimum 14 Een species: winstafdracht 15 a Inleiding b Tegemoetkoming in de bewijslast c Wat als de genoten winst de geleden schade overstijgt? d Informatieplicht e Wat als de geleden schade de genoten winst overstijgt? f Discretionaire, maar geen ambtshalve bevoegdheid van de rechter g Het winstbegrip
13 14
15
16
h Een ruimere verrijkingsafdracht wenselijk? i Verdere literatuur Schadevaststelling door schatting 19 De wijze van schadebegroting en de opeisbaarheid van de verbintenis tot schadevergoeding 20 a Inleiding b De verschuldigde wettelijke rente; enkele nadere opmerkingen c Toekomstige schade en wettelijke rente Enkele nadere opmerkingen betreffende de vrijheid van de rechter 22 a Toewijzing van een lager bedrag dan gevorderd b Verwijzing naar de schadestaatprocedure Proportionele schadevergoeding 23 a De vrijheid van de rechter b Proportionele schadevergoeding vorderen; de te maken afweging c Motivering rechterlijke uitspraak
III
CAUSALITEIT; ART. 6:98-99 BW 27
A
Algemeen 27
17 18 19 20
Inleiding 27 Criteria ter bepaling van het causaal verband 28 Reikwijdte csqn-toets 30 Vereiste waarschijnlijkheid bij csqn-toets 30 a Algemeen b Een procentuele benadering Gevolg aanwezigheid csqn-verband 32 Schadeplichtigheid zonder csqn-verband 32 Meervoudige causaliteit 33 a De aanwezigheid van (nog) een andere oorzaak b Een 'andere oorzaak' waarvoor een derde aansprakelijk is c Een 'andere oorzaak' in de risicosfeer van de benadeelde Nadere afbakening: meervoudige causaliteit van aansprakelijkheidvestigende gebeurtenissen 34 Samenlopende oorzaken 34 Afzonderlijke, gelijktijdig werkende oorzaken 36 Afzonderlijke, achtereenvolgend werkende oorzaken 36 a Momentschade b-f Voortdurende schade Onderbreking van de causaliteit 39 Alternatieve causaliteit 41 Andere uitzonderingen op het csqn-criterium 41 a Redelijke kosten ter voorkoming van schade b Groepsaansprakelijkheid
21 22 23
24 25 26 27
28 29 30
VI
B
Toerekening naar redelijkheid; art. 6:98 BW
31 32 33 34 35
43 44 45 46
Inleiding 42 Reikwijdte art. 6:98 BW; TNR 42 Wat is TNR? Relevante factoren 43 De voorzienbaarheid 44 Enkele nadere opmerkingen over de voorzienbaarheid a Het bepalende tijdstip b Voorzienbaar, voor wie? c Voorzienbaar, in welke mate? De aard van de aansprakelijkheid; algemeen 46 Schending van verkeers- of veiligheidsnormen 47 a ... leidend tot letsel- of overlijdensschade b ... leidend tot zaakschade Risicoaansprakelijkheid 48 Afgeleide aansprakelijkheid 49 De aard van de schade; algemeen 50 Letsel- en overlijdensschade 50 a Ruime toerekening b Kanttekening bij de ruime toerekening c Predispositie en preexistentie Andere factoren 53 a Processuele houding b De mate van schuld c Verwezenlijking van een geschapen risico? Conclusie TNR/relevante factoren 56 Causaliteitsmaatstaf regresnemers 57 Bewijslast 57 Rechtsvergelijking 57
C
Bewijs van causaal verband
47 48 49
De hoofdregel 58 Mogelijke uitzondering op de hoofdregel: de omkeringsregel 59 Hoofdlijnen historische ontwikkeling van de omkeringsregel 60 a Toepassing bij schending verkeers- en veiligheidsnormen b Verruiming van het toepassingsbereik c Bevestiging van de algemene toepasselijkheid van de omkeringsregel d Aanscherping van de toepassingsvoorwaarden e De 'novemberarresten' Nadere inkleuring voorwaarde iii (zie nr. 49e) in de rechtspraak 64 a De strekking van de overtreden norm b Bescherming tegen een 'specifiek gevaar' c Tussenconclusie voorwaarde iii d Vervolg nadere inkleuring voorwaarde iii in de rechtspraak: ongeschreven normen
36 37
38 39 40 41
42
50
42
45
58
VII
51 52 53 54 55 56 57
58
59
60 61
62 63
e Onduidelijke toedracht f Causaal verband schade en normovertreding niet aannemelijk (gemaakt) Conclusie nr. 49-50 66 De omkeringsregel en een causale keten met meerdere schakels 67 (Daadwerkelijke) omkering van de bewijslast? 67 Een andere benadering: proportionele aansprakelijkheid 67 Mogelijke toepassingen proportionele aansprakelijkheid 68 Proportionele aansprakelijkheid bij causaliteitsonzekerheid aanvaard door de Hoge Raad 64 Verlies van een kans 71 a Algemeen b Nadere uitwerking Proportionele aansprakelijkheid als alternatief voor hoofdelijkheid? 72 a Algemeen b Proportionele aansprakelijkheid van toezichthouders? Toepassingsruimte proportionele aansprakelijkheid 74 a Geen regel, maar uitzondering b Onder- en bovengrens Proportionele aansprakelijkheid en toerekening in de zin van art. 6:98 BW 76 Grondslag proportionele aansprakelijkheid 76 a Verlies van een kans b Art. 6:99 BW in combinatie met (analoge) toepassing van art. 6:101 BW c Toerekening naar redelijkheid Verhouding omkeringsregel en proportionele aansprakelijkheid 78 Literatuurverwijzing proportionele aansprakelijkheid; rechtsvergelijkende informatie 78
D
Alternatieve causaliteit; art. 6:99 BW 79
64 65 66 67 68
Inleiding 79 Toepassingsbereik; positief geformuleerd 79 Toepassingsbereik; negatief geformuleerd 81 Een bijzondere toepassing: het Des-arrest 81 Toepasselijkheid art. 6:99 BW en de EG-richtlijn productenaansprakelijkheid 82 Vereisten 83 Een aansprakelijkheidvestigende gebeurtenis (a en b) 83 Mogelijkheid van veroorzaking van de gehele schade (a) 84 Schade door tenminste een van deze gebeurtenissen ontstaan (c) 84 Niet vereist 85 Rechtsvergelijkende literatuur 86
69 70 71 72 73 74
VIII
IV
VOORDEELSTOEREKENING; ART. 6:100 BW
75 76 77
Inleiding 87 Bijzondere wettelijke regelingen 88 Voordeelstoerekening op grond van de AWBZ; enkele nadere opmerkingen 88 Vereisten 89 a Daadwerkelijk voordeel b Schade en voordeel tengevolge van 'een zelfde gebeurtenis' c Samenhang aard van het voordeel en aard van de schadepost vereist? De rol van de redelijkheid 92 Enkele concrete lessen uit de rechtspraak; wettelijke rente 92 Enkele concrete lessen uit de rechtspraak; verzekeringsuitkeringen 93 a Schadeverzekering b Sommenverzekering c De rechtspraak van de Hoge Raad sinds de inwerkingtreding van het huidige BW d Koerswijziging bij overlijdensschade? e Enkele nadere opmerkingen over het verschil in benadering van enerzijds letselschade en anderzijds overlijdensschade
78
79 80 81
JURISPRUDENTIEREGISTER
87
97
IX
