Auvergne gaan met die vulkaan!
Van alle streken van het Europese vasteland telt de Auvergne de meeste vulkanen. Slapende vulkanen, gelukkig. Met z’n allen vormen ze een weerbarstig, spectaculair landschap dat zich uitstekend per auto, trein, kabelbaan en te voet laat verkennen. Maar pas wel op voor de gentiaanlikeur! Tekst: Hans Bouman | Fotografie: Sander Boer
| 37
Auvergne
Chaîne des Puys
duel der giganten
‘Wnefme vu ko wagne kwève?’ ‘Sorry?’ ‘Muv vek nagge die vuf dak?’ ‘Ik ben bang dat ik u…’ ‘Ok wegge vog ne Puy de Dôme?’ ‘Ah, de Puy de Dôme! Ja, daar zijn we vanmorgen op geweest. Prachtig uitzicht! Heel bijzonder.’ Hij heet Jean Claude (gok ik), is gepensioneerd boer (ruik ik) en moet een gepassioneerd wielerliefhebber zijn, want zodra de naam Puy de Dôme is gevallen komen er woorden uit zijn mond die ik zomaar kan verstaan. ‘Le cyclo!’, ‘Poulidor!’, ‘Anquetil!’, ‘Héroïque!’ Na een paar minuten wordt me duidelijk dat hij het over de Touretappes heeft die eindigden op de Puy de Dôme. En met name uit die etappe in 1964, toen Raymond Poulidor en geletruidrager Jacques Anquetil een heroïsche tweestrijd voerden op de flanken van deze 1465 meter hoge vulkaan. Diezelfde avond nog bekijk ik de You Tube-beelden op mijn laptop. Het was een moordend gevecht. ‘Ik heb nog nooit zo geleden op de fiets’, zou Poulidor later zeggen. En op zijn sterfbed, in 1974, zou Anquetil tegen zijn oude concurrent bekennen dat hij zich voelde alsof hij dag in dag uit de Puy de Dôme moest beklimmen. Een kilometer voor de top wist Poulidor Anquetil van zich af te schudden en een tijdwinst van 42 seconden te boeken. Het was net niet genoeg om de gele trui over te kunnen nemen en tijdens de afsluitende tijdrit naar Parijs stelde Anquetil (‘Monsieur Chrono’, tenslotte) zijn vijfde tourzege veilig. ‘Weet u trouwens dat Joop Zoetemelk ook twee keer de etappe naar de Puy de Dôme heeft gewonnen?’ vraag ik aan Jean Claude. ‘Hein?’ ‘Nee, Joop.’
Puy de Dôme
het verdriet van Panoramix
Foto boven: Wielerkenner Jean Claude lacht zijn tand bloot. Foto’s onder: > Paragliding vanaf de Puy de Dôme. > De Puy Mary > Landschap van de Chaîne des Puys.
38 |
De dag begon fris. Er lag een laagje rijp over de velden en de hellingen, toen we van onze herberg in het minidorpje Mazayes naar de voet van de Puy reden. Een zinderend tweegevecht à la Poulidor en Anquetil is vandaag de dag niet meer mogelijk. Een wandeletappe trouwens ook niet. Sinds 2012 rijdt er een tandradtreintje naar de top en de weg is nu een stuk smaller geworden. Plus: voortaan voor fietsverkeer gesloten. Ook voor overig verkeer trouwens, behalve voor wandelaars. 50.000 auto’s en 7000 tourbussen per jaar waren een iets te grote aanslag op het milieu. Het waren slopende autoritten, de Puy op. De reis, vier uur lang, voerde over kronkelende paden, door scherpe haarspeldbochten en langs ijzingwekkende afgronden. Zelfs met de trein is de tocht – als je een beetje hoogtevrezend bent, zoals ik – lichtelijk avontuurlijk. Dat zoveel mensen de Puy op wilden en willen is overigens begrijpelijk. Het uitzicht over de zogeheten Chaîne des Puys, een keten van wel 80 koepelbergen en kraters, is majestueus. Ongetwijfeld geldt dat in verhoogde mate voor de paragliders die bij goed weer voortdurend over het landschap cirkelen. Al in Keltische tijden werd de Puy de Dôme als een magische plek beschouwd. Later baden de Galliërs hier tot Toutatis en de Romeinen tot Mercurius. Momenteel wordt de Mercurius-tempel gerestaureerd. Een bidplaats met uitzicht, maar Panoramix zal er zijn religieuze twijfels over hebben.
Auvergne
‘Het Puy enige n a M met ary is deel va land een vlie dat je e n de r gtui en.’ g op niet kun t
Puy Mary ongeschikt als landingsbaan De Auvergne is de enige streek in Frankrijk zonder kerncentrales. Beetje te link in een streek met de meeste vulkanen van continentaal Europa. De laatste uitbarsting vond hier weliswaar zo’n 5000 jaar geleden plaats, maar in het recente verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Het borrelt, kolkt en spuwt hier al 60 miljoen jaar. De enige zekerheid is dat een nieuwe lavastroom niet uit een van de bestaande kraters zal komen. Vraag me niet naar de geologische kleine lettertjes, maar de vulkanen van de Auvergne zijn zogeheten ‘lucifervulkanen’, die maar één keer vuur spuwen. We hebben opnieuw enkele puys bedwongen. Sommige met de kabelbaan, zoals in het Massif de Sancy, andere te voet. De befaamde Puy Mary bijvoorbeeld. In de buurt daarvan drinken we een glaasje Volvic, een mineraalwater uit de streek. Als je de locals moet geloven, leggen ze in Japan grif twintig euro neer voor een klein flesje van het spul. Volvic wordt gefilterd door het vulkanische gesteente en is daardoor van superieure kwaliteit, zo laten we ons vertellen. De serveerster komt een praatje maken. ‘Ik ben niet chauvinistisch, echt niet, maar de Puy Mary is natuurlijk veel mooier dan de Puy de Dôme’, zegt ze glimlachend. ‘De Mary heeft een piramidevorm en is 300 meter hoger. Alleen kun je er niet met een vliegtuig op landen.’ ‘Tja, dat is een hinderlijk nadeel’, knikken wij begrijpend. ‘Nee, ik ben serieus’, aldus onze serveerster, ‘er zijn in de loop der jaren verschillende vliegtuigen geland op de Puy de Dôme. Het begon allemaal in 1911 toen de gebroeders Michelin 100.000 franc uitloofden voor wie van Parijs naar de Puy zou vliegen. Ene Eugène Rénaux en zijn passagier Albert Senouque besloten de gok te wagen. En jawel hoor, na vijf uur en tien minuten vliegen maakten ze een veilige landing op de stompe top. Prima reclamestunt voor Michelin, dat – maar dat wist u al – hier in ClermontFerrand nog altijd zijn bandenfabriek heeft.’
Salers armeluistruffels Salers behoort tot de Plus Beaux Villages de France. Daar zijn er ruim 150 van, maar Frankrijk kent dan ook heel veel mooie dorpen. Salers verdient zijn titel. Het wordt ‘een zwarte parel op een basaltplateau’ genoemd. Het dorp is geheel opgetrokken uit het vulkanisch gesteente, maar echt gitzwart is het gelukkig niet. Vooral op een mooie dag – zoals vandaag – is de uitstraling best gemoedelijk. Pas ’s avonds, als de drommen dagjesmensen uit het straatbeeld zijn verdwenen, wordt de sfeer strenger. Hoe komt een dorpje van niks aan zulke statige huizen? Wel, in 1564 werd het de zetel van het regionale gerechtshof. Er vestigden zich rechters en advocaten, die alleraardigste optrekjes voor zichzelf lieten bouwen. Na de Franse Revolutie verdween de rechtbank. Goed nieuws voor ons, want zo werd Salers een slaperig stadje waar alles bij het oude bleef. Het belangrijkste gerecht van de Auvergne, zo blijkt ook deze avond weer, is truffade: aardappelpuree met cantalkaas, eventueel met wat rauwe ham erbij. In welk restaurant je ook komt: de truffade krijgt een speciale vermelding. Het woord is afgeleid van truffe, truffel, want door de eeuwen heen waren de straatarme Auvergnats zó dolblij met een paar aardappels, dat de knollen hen als truffels smaakten. De herinnering aan de armoede manifesteert zich vandaag de dag op twee manieren. 1. De porties zijn reusachtig. 2. Het is een belediging om je bord niet leeg te eten. Wat jammer nou dat we dat nog niet wisten toen we eerst eens wat leuke voorgerechten lieten aanrukken.
Foto boven: Wandelaars en een WO1 herdenkingskruis op de Puy Mary. Foto’s onder: > Chaîne des Puys > Salers overdag en... > ...Salers bij nacht.
| 41
Auvergne
Le Puy-en-Velay zwarte madonna’s Je ziet ze al van verre: de lavatorens van Le-Puy-en-Velay. De drie gestolde basaltpunten zijn bebouwd: de laagste met een kathedraal, de middelste heeft een kapelletje en de hoogste een Mariabeeld. Le-Puy-en-Velay is een godvruchtige stad en dat heeft zo zijn redenen. ‘In de vijfde eeuw zijn hier twee Mariaverschijningen geweest’, vertelt Carly Rouma, een Nederlandse die sinds jaar en dag in de Auvergne woont. ‘Volgens ooggetuigen stond ze op een zwarte steen, die zich thans in de kathedraal bevindt. Het verhaal wil dat een zieke vrouw tijdens een koortsdroom een verschijning kreeg van Maria, die haar zei de nacht liggend op die steen door te brengen. Dat deed ze, en je voelt hem al: de volgende dag was ze genezen. Zo werd Velay een welvarend pelgrimsoord.’ Carly voert ons door de stad en vertelt verder. Over de Zwarte Madonna’s van de Auvergne, waarvan de beroemdste zich hier in de stad bevond. Dat beeldje is ons geschonken door Lodewijk de Heilige maar werd tijdens de Franse Revolutie verbrand. Het beeld dat nu in de kathedraal staat, is een kopie. Nee, de kleur heeft niets met het verbranden te maken. De beeldjes werden traditioneel van walnotenhout of cederhout gemaakt en dat werd in de loop der jaren steeds donkerder. Meer verhalen over godvrucht en pelgrims volgen. Le-Puy-en-Velay blijkt ook een van de beroemdste beginpunten te zijn van de pelgrimsroute naar Santiago de Compostela, vanaf hier nog 1522 kilometer lopen. Overal treffen we blauwgele bordjes met de bekende Sint-Jacobsschelp. We beklimmen de trappen die naar de kathedraal Notre-Dame-del’Annonciation voeren en passeren een kantklossende dame. Na een diepe dip is het kantklossen op heel kleine schaal weer terug in Velay. Vooral in de haute couture wordt het tegenwoordig weer toegepast, want alleen bij dure designjurken kan het uit.
Nogmaals Le Puy-en-Velay het wonder van de gentiaan
Foto boven: Zuster Elia. Foto’s onder: > Streekdranken om te proeven. > Le-Puy-en-Velay. > De Zwarte Madonna.
42 |
Mariaverschijningen zijn tegenwoordig zeldzaam – in Velay of waar ook. Maar verschijningen van een Nederlands nonnetje van achterin de dertig? Aangenaam verrast staan we oog in oog met de goedlachse Elia, lid van de Apostolische Zusters van Sint Jan. Ze woont al twintig jaar in Frankrijk. Intreden in een Nederlandse orde heeft ze nooit zien zitten. ‘Dan zou mijn jongste medezuster vijftig jaar ouder zijn dan ik. Wij zijn een relatief nieuwe orde en hebben zusters van dertig verschillende nationaliteiten. Mijn persoonlijke werk is de dagelijkse mis van elf uur voorbereiden. Maar ik moet nu echt weg hoor! Eh… hoe zeg je dat ook alweer? Doei!’ Nadat we de kathedraal hebben bekeken, meldt Carly ons dat het de hoogste tijd is voor een proeverij van lokale producten. En alsof wonderen nog steeds bestaan, doemt er ineens een uitstalling op van geopende flessen wijn, bier en gentiaanlikeur. ‘De gentiaanlikeur moeten jullie beslist geproefd hebben’, zegt Carly, op een toon die geen tegenspraak duldt. ‘Gentiaan is een bloem die hier overal op de hoge weiden groeit. Zijn wortels worden eindeloos geweekt in alcohol, die daarna wordt gedestilleerd.’ Fotograaf Sander en ik krijgen allebei een glas aangereikt. Vrij bitter spul, concluderen we. ‘Nee nee, je moet het de tijd gunnen. Pas na het tweede of derde glas dringt de werkelijke smaak tot je door.’ We geven toe aan Carly’s gebod. Kunnen we anders? We nemen plaats aan een tafeltje. Ik haal mijn aantekeningenboekje tevoorschijn en begin te schrijven. ‘Er zijn verschillende soorten’, zegt Carly, terwijl ze met een nieuwe fles aankomt. ‘We kunnen vergelijken.’ Als ik aan het eind van de dag, kop vol watten, mijn aantekeningen doorkijk, stuit ik op een nauwelijks leesbaar en ongeloofwaardig verhaal over een Nederlands nonnetje van in de dertig. Gentiaanlikeur, ik had er niet aan moeten beginnen. •
alle n j i nd z rd. Hier a l r en. ede jaa ‘In N hoogbe jdgenot ers efti zust ook le ik heb
Auvergne
Auvergne
4x eten & drinken
Deurklopper in Salers.
reisgidsen & kaart
hoe kom je er? Auto: de afstand Utrecht-Clermont-Ferrand bedraagt 883 km (8.30 uur). Zie: routeplanner/anwb.nl. Trein: Utrecht-Rotterdam-Paris Nord (Thalys). Met de metro (lijnen 4 & 14) naar station Bercy. Paris Bercy-Clermont-Ferrand (Intercity, geen TGV). Totale reisduur 8.36 uur. Retour v.a. € 145. Vliegtuig: KLM/Air France (klm.com) en Hop! (hop.com) vliegen tussen Schiphol en ClermontFerrand. Retour v.a. € 192.
huurauto Bij Sunny Cars (www.sunnycars.nl) huur je v.a.circa € 224 per week een Renault Twingo of vergelijkbare auto. REIZ&-lezers krijgen op deze prijs € 25 korting (bij een minimale huur van 3 dagen). Zie www.reizenmagazine.nl onder ‘korting’.
‘het is negen uur rijden naar de puy de dÔme.’
• ANWB Ontdek Auvergne, Tarn & Cevennen (ca. € 17). Fraai geïllustreerde gids met veel achtergrondinformatie. • Trotter Auvergne (uitg. Lannoo, € 20). Sober uitgevoerd maar nuttig, vooral sterk qua praktische informatie. • Michelinkaart Auverge/Limousin (522 Region, € 9,70). Schaal: 1 cm = 2 km en dus gedetailleerd, plus: deze kaart scheurt niet (‘carte indéchirable’).
informatie via internet www.auvergne-toerisme.nl, Nederlandstalige info over vakantie in de Auvergne. http://nl.rendezvousenfrance.com, site van het Frans Toeristenbureau in Nederland. www.planetepuydedome.com, site over de allerberoemdste puy. www.ot-lepuyenvelay.fr, de site van dit charmante bedevaartsplaatsje. www.salers-tourisme.fr, site over een van de mooiste dorpen van Frankrijk.
Winkelstraatje in Salers.
de keuken van de Auvergne De Auvergne is, door het weerbarstige landschap, altijd een arme streek geweest alwaar zich een eenvoudige boerenkeuken heeft ontwikkeld. Belangrijkste ingrediënten hiervan zijn aardappels, kool, melkproducten en groenten. Met de producten worden zeer voedzame gerechten gemaakt, waarvan truffade (gekookte aardappelschijfjes met cantalkaas) het bekendst is. Andere populaire gerechten zijn tripoux (schapenmaag gevuld met ingewanden, kruiden, sjalotjes en knoflook, denk aan de Schotse haggis), rissoles (deegenvelopjes met varkensvlees of kaas), chou farci (koolbladeren gevuld met ui, ei, spek en brood) en pounti (ovenpastei met groenten, gehakt, peterselie en gedroogde pruimen). Dit laatste gerecht wordt tot in perfectie bereidt door Mai Roussel, eigenaresse van La Maison de Maidara in Olby.
• Salers: The Diligence, Place Tyssandier d’Escous. Eerst een glas Bolet de Satan (gekruid aperitief), daarna uitvoerige keuze uit les fameuses recettes du terroir, de regionale keuken, waaronder diverse truffades. Menu ca. € 25. www.ladiligence-salers.com. • Salers: Crêperie Le Drac, Place Tyssandier d’Escous. Aangename plek voor de lunch: omelet, crêpe of salade, cica € 7. www.ledrac.supersite.fr. • La Chomette: La Crèche. Lijkt gericht op grote groepen, maar toen wij er waren was het heel rustig en het smaakte er beslist niet minder om. Specialiteit: kalfsvlees. Menu v.a. € 27. www.lacreche-43.com/restaurant.html. • Brioude: hôtel-restaurant de la Poste et Champanne, 1 Boulevard du Docteur Devins. Met zowel een menu de saveurs (met o.m. een prima chateaubriand) als een menu de terroir (o.m. gratin van Bleu d’Auvergne). Menu v.a. € 26. www.hotel-de-la-poste-brioude.com/restaurantauvergne-brioude.html.
Kantklossen in Le-Puy-en-Velay maakt een comeback.
Auvergne
Natuurlijk drink je bij een Auverge-kaas en goed glas rode wijn.
de kazen van de Auvergne
4x slapen • Mazayes-Basses: Auberge de Mazayes, Knusse herberg in piepklein dorpje. Je kunt hier ook prima de lokale keuken proberen. 2-pk v.a. € 66. www.auberge-mazayes.fr • Olby: La Maison de Maidara, Le Bourg. Prima B&B, waar ze bovendien Belgisch bier serveren. Logisch: uitbater is de gastvrije Vlaamse Maidara (Mai) Roussel, die de sterren van de hemel kookt. 2-pk v.a. € 90. http://chambres-table-hotes-maidara.com. • Salers: Hotel Saluces, Rue de la Martille. Gevestigd in historisch pand. Mooie stijlvolle kamers. 2-pk v.a. ca. € 74. www.hotel-salers.fr. • Salzuit: Domaine Saint Roch, Château Coudert. Charmehotel op een mooie locatie met dito uitzicht. 2-pk v.a. € 90. www.hotel-auvergne-saintroch.com.
44 |
Je kunt elke dag van het jaar een andere Franse kaas eten, want naar verluidt bestaan er 365 verschillende soorten. Daarvan hebben er 57 het kwaliteitsmerk AOC gekregen en acht daarvan zijn afkomstig uit de Auvergne. Alle Auvergne-kazen hebben een sterke smaak, omdat ze van rauwe (niet gepasteuriseerde) melk worden gemaakt. • Cantal: reuzenkazen van 35 tot 50 kilo, van Salers-koeienmelk. • Salers: zeldzaam en vrij duur, wordt alleen tussen april en november geproduceerd. • Laguiole: mag alleen van de blonde Aubrac koe worden gemaakt. • Bleu d’Auverne: bekende blauwschimmelkaas, wat milder dan roquefort. • Bleu des Causses: blauwschimmel die lijkt op zijn grote broer, maar afkomstig is uit de Lozère. • Fourme d’Ambert: ook blauw, maar zachter met een notige smaak. • Saint-Nectaire: lijkt qua vorm ietwat op camembert. Oranje of grijsgroene korst en een notensmaak.
| 45
