AUGUSTUS 1992,16E JAARGANG NR. 4. t*iiv-4"^''''

DE BEELDENAAR JULI/AUGUSTUS 1992,16E JAARGANG NR. 4

t*iiV-4"^''''

Zojuist verschenen

Universiteit op de penning Penningen van Athenaeum Illustre en Universiteit van Amsterdam 1632-1992 door Erik van Scheepen

Nieuwe uitgave samengesteld door Erik van Scheepen, assistent-conservator van het Amsterdamse Universiteitsmuseum. Naar aanleiding van het honderjarig bestaan van het Koninklijk Genootschap van Munt- en Penningkunde en het 360-jarig bestaan van de Amsterdamse universiteit is deze publikatie tot stand gekomen waarin de penningen met betrekking tot de Amsterdamse universiteit zijn omschreven en gecatalogiseerd. Hierdoor is een standaardwerk ontstaan dat een uitstekende aanvulling vormt op de reeds bestaande publikaties ten aanzien van de universiteitspenningen van Leiden en Utrecht Het boek biedt een volledig geïllustreerd overzicht ingedeeld in vijf categoriën: I Jubilea, II Hoogleraren en Lectoren, III Prijs-, Ere- en Promotiepenningen, IV Aanverwante en eigen instellingen, V Studenten. Voor zover mogelijk wordt hierbij verwezen naar reeds bestaande literatuur en standplaats. De bijlagen bevatten een compleet overzicht van alle geraadpleegde literatuur, gebruikte afkortingen, medailleurs en ontwerpers, samenvattend overzicht en index. Kortom een duidelijk en overzichtelijk boekwerk dat niet alleen maar bedoeld is voor de verzamelaars van penningen maar tevens niet mag ontbreken bij iedereen die geïnteresseerd is in de Amsterdamse universitaire geschiedenis en achtergronden daarvan.

ISBN 90-74162-02-9 E. van Scheepen Universiteit op de penning. Harde kaft, genaaid 112 pagina's geïllustreerd met vele foto's ƒ 45,- incl. b.t.w.

Te bestellen door overschrijving van f 52,50 (incl. verzendkosten) bij:

.LIS. LaurensScfuiCman B.v. A • 'Brinl^aan 84a • 1404 Qö^ 'Bussum • -B (0)21^9-16632

C O L O F O N

DE

De Beeldenaar, tweemaandelijks tijdsdirift v(x>r numismatiek in Nederland en België van het Koninklijk Nederiands Genootschap voor Munt- en Penningkunde en de Vereniging vcx)r Penningkunst uitgegeven door de Stichting De Beeldenaar Uitgave Stichting De Beeldenaar Secretariaat; Postbus 11028. 2301 EA Leiden (tel. 071-120748. fax 071-H9941) Bankrelaties: Postbank 5761252 (t.n.v. Slichting De Beeldenaar, Amsterdam), Spaar- en Voorschotbank, SurhuLsterveen 27.67.73.632 (t.n.v. Stichting De Beeldenaar)

(1992)

NR.4

Vijf staande penningen voor Valkenswaard 146

Een zilveren huwelijk in brons 174

.^.H. v.w om:RDijK over penningen van de gemeente Valkeaswaard

K. SOLDIJN over de huwelijkspenning van Ria en Bert van Beek

L.M.j. BOi^GHEi.vi o v e t Z e l d z a a m p a p i e r e n noodgeid

Tentoonstellingen 179

Bruidsschat en erfenis 159 Symposium 182

Vormgeving Text & Design Group, Zuid-Scharwoude AlMnnementen Abonnement inclusief BTW' en franco per post bij vooruitbetaling per jaar voor Nederiand, België, Aruba, Ned. Antillen en Suriname ƒ 36 (overige landen ƒ 58); lo,sse nummers ƒ 7,50 (inclusief verzendkosten). Voor leden van het Koninklijk Nederlands Gencxitschap voor Munt- en Penningkunde en de Vereniging voor Penningkunst is het abonnementsgeld in de contributie inbegrepen. Abonnementen opgegeven in de loop van een kalenderjaar omvatten alle in de de,sl)etreffende jaargang verschenen en te verschijnen nummers; alwnnementen worden stilzwijgend met een jaar verlengd indien niet vóór 1 december van het voorafgaande kalenderjaar een opzegging Ls ontvangen. Abonnementsopgaven en adreswijzigingen zenden naar de uitgever. •

C.H. VAN DEN ME1RACKF.R over Ceremoniële tuilmiddelen uit de Stille Zuidzee

Informatie over het symposiutn 'Penningkunst in beweging'

Een nieuwe directeur bij Het Koninklijk Penningkabinet 163

Verenigingsnieuws 183

A.J. DE KONING in een kort gesprek met drs M. Scharioo over haar nieuwe functie

Jhr A.C. von Weiier 100 jaar 165 F. VAN PUijENBROEK o v e r e e n h o n d e r d j a r i g erelid v a n 'het G e n o o t s c h a p e n d e Vereniging'

Een honderdjarige l67 H. ENNO VAN GELDER over Jhr A.C. von Weiier

De penning als kunstwerk 170 J.N. VAN WESSEM over penningkunst

• • ,

Zet- en drukwerk Text & Design Group Print Productions, Ursem

i ; |

© gehele of gedeeltelijke overname van artikelen is alleen toegestaan na scliriftelijke toestemming van de redactie

:• :;

^ '

16

Noodgeid van Tilburg 152 Boekbespreking 176

Redactie A.J. de Koning (hoofdredacteur), N.L.iM. Arkesteijn, M.L.F. van der Beek H.A. Groenendijk, J, üniperg, K.A. Soudijn, Secretariaat: Po.stbus 11028, 2301 EA Leiden (tel. 071-1207-18, fax 07M499'il)

Advertenties Tarieven worden op aanvraag toegezonden. Reserveringen en materiaal zenden naar de uitgever.

BEELDENAAR

ISSN 0165-8654

!

M

O p de voorplaat: Penning Valkenswaard 19H9 (brons, 70x55 nini) zie pag. 1-46

DE BEELDENAAR 1992-4 145

Activiteitenkalender 1992 Nederlands Numismatisch Jaar 187

Vijf staande penningen voor Valkenswaard Wie zichzelf tracteert op een bezoek aan de tentoonstelling, die de FIDEM (Federation ' .A.H. van üllcrclijk is Internationale de la Médaille) in .september ambtenaar in algemene 1992 in Londen organiseert, zal bij de dien.st bij ilc gemeente Nederlandse inzending ook werk van Valkenswaaixl Jos Reniers aantreffen. Natuurlijk, zou men kunnen toevoegen. Jos Reniers behoort tot ' Gi-Eii sTEV\ De Hugo de Grootpenning de toonaangex'ende kunstenaars als het (met lijst \an IS penom penningen gaat. Zijn penningen gaan ningen vervaardigd in de periode 1980de wereld rond. Zo bezit president Bush 1984) van de Verenigde Staten de door Reniers De BeelcleiuuirS gemaakte penning Hugo de Groot} (1984) 112 Vijf penningen zijn het geworden die hij in opdracht van de gemeente Valkenswaard venaardigde. Vijf in één serie, alle betrekking hebbend op het onderwerp valkerij. Valkenswaard ontleend zijn naam aan die vorm van jacht met roofvogels. In 1989 v\ilde het Gemeentebestuur een nieuwe gemeentelijke onderscheiding. Eivpeiiiii)if> (k'nu'C'iile De oude, al zo'n vijftig jaar in gebruik, was Valkennmurd 1989 wat sleets geworden en bevatte nog het (hroiis. 90x iW mnn TOON \A\ Oni'.RDIIK'

oude gemeentewapen. Tegelijk was er behoefte aan een nieuw systeem met de nieuwe criteria en aan een verscheidenheid, zowel categoriaal als in rangvolgorde.

Vanaf de veertiende eeuw heeft men zich in Valkenswaard beziggehouden met de valkerij, vertelt Jac. van Gen'en, één van de twee \'alkeniers die Valkenswaard nog rijk is. Vanaf de zestiende eeuw is Valkenswaard toonaangevend geworden op dit gebied in Europa. In feite verkreeg men een monopoliepositie. Dat kwam door bet contact met de Deense koning, die het vangrecht beheeiste op het Noordelijk halfrond. Vooral IJsland was daarbij belangrijk: daar werd de witte geervalk gevangen, die zeer geliefd was aan de Europese hoven. Na de Eranse revolutie raakte de valkerij op haar retour maar over de hele wereld wordt het vak nog steeds als hoblyy beoefend. Hel is een stuk cultuurgoed dat op deze manier behouden iolijft. Het gaat niet om de buit. maar om het spel. In Nederland houden rond de negentig mensen zich nog met de valkerij bezig. Een hoofdrol dus voor de valk op de penningen \an de gemeente Valkenswaard.

DH liEELDEN.A.AR 1992-4 146

I

in de klei. Reniers behoort tot de weinige Daarmee begon het werk voor de kunstenaar: Het zoeken naar een vorm voor een mensen die graag tweemaal per jaar naar de erepenning, een penning van verdien.ste, tandarts gaan. Zijn bezoek wordt vaak met penningen voor cultuur en sport en een een stukje voor hem geschikt gereedschap gemeenschapspenning. beloond. Ik ben met zo'npenning heel lang hezig, zegt Reniers. Het is bijzonder arbeidsinten- Jos Reniers, in 1948 geboren in het Brabantsief werk. Ik heb alles gelezen wat er over dese Langeweg, volgde zijn opleiding vrije geschiedenis van Valkenswaard en de valke- plastische vormgeving aan de Academie rij te vinden was. Ik heb de valk zelf en de voor industriële vormgeving in Eindhoven, attributen voorde valkenjacht bestudeerd. waar Geer Steyn zijn mentor was. Al geruiEen levensechte valk zat voor even op mijn me tijd krijgt hij diverse opdrachten voor het hand. de klamven door de handschoen heen maken van penningen, maar ook maakt hij portretten in brons en levensgrote plastiediep in mijn vlees dnikkend. ken. Deze zijn uitgevoerd in bijna zuiver wit Bij de uitvoering van deze opdracht heeft hij zich ten doel gesteld iedere penning een marmer, dat hij persoonlijk in Italië gaat kopen. Vanuit die achtergrond is het begrijafzonderlijk karakter te geven en de vijf penningen samen toch een eenheid te laten pelijk dat hij van iedere penning als het zijn. Na veel tekenstudies volgt dan de stap ware een plastiekje maakt. Een meestal in brons verstilde vorm van een eerder in zijn naar de was en de klei. In hele series terracotta's zie je het groeiproces, dat uiteindelijk levendige fantasie ontstaan idee. Een penning moet niet te dik en niet te dun zijn, resulteert in de penning. moet lekker in de hand liggen, holten hebOp de werktafel in zijn atelier liggen ben waar de vingers in passen. Er moet een allerlei instrumenten; daaronder van die aaibaarheidsfactor in zitten. enge haakjes van de tandarts - nog eens bijgeslepen - precies goed voor het werken

Een relatie met zijn achtergrond als

DE liEELDENMK 1992-4 147

fiis Reiiiers: Hen liiciisccljle latk zat eivii op mijn Ixind...

beeldhouwer is ook te bespeuren in het gegeven dat veel van Reniers' penningen kunnen staan. Ook die voor Valkenswaard: De gehandschoende vuist doet dan als zitplaats voor de valk tevens dienst als basis voor de penning. Het best komt dat tot uiting bij de Erepenning, de grootste van de serie. Deze penning staat op de handschoen van de valkenier, waarvan de riempjes een extra steunpunt vormen. Aan de voorzijde de valk op de gehandschoende vuist. Hij heeft een kapje op en de kop gewend in de richting van de vlucht. De compositie loopt van links naar rechts: van handschoen naar de naam Valkenswaard en via de valk weer terug. Links onder een inkeping, waar de duim van degene die de penning in de hand houdt als vanzelf invalt en die uitnodigt om de penning van rechts naar links om te draaien. De keerzijde moet één geheel vormen met de beeldzijde, zegt Reniers. Aan de keerzijde komt de handschoen terug. Het woord erepenning suggereert de vlucht

van de vogel, meebewegend met de ronding van de penning. Belettering vindt ik heel belangrijk. De tekst moet voor mij zo gemodelleerd en gecomponeerd worden dat zij een logisch geheel vormt met de beeldzijde. De penning van Verdienste heeft meer vaart in zich. Hier komt de valk aanvliegen en strijkt neer op de hand. Het kapje ontbreekt daarbij dus. Reniers: Het is min of meereen zigzagcompositie. Het licht op de vleugel correspondeert met het licht op de handschoen. De keerzijde is geheel beletterd in een fraaie compositie: Verdienstelijk voor Valkenswaard is de tekst. De rechte basis voor de penning gaat over in de rondvorm, die in zijn contour een opstijgende lijn -vlucht- aangeeft. Zeer voornaam is de penning voor Cultuur Deze penning steunt geheel op de riempjes waarmee de valk wordt vastgehouden. Aan de beeldzijde is de valk nu gestileerd uitgevoerd, de opengeslagen vleugels geven de vorm aan de penning. De kop - met kapje en pluim - geeft de penning iets koninklijks en roept door zijn vorm herinneringen op aan de Farao's. Op de keerzijde komen de wiekende vleugels min of meer teaig in de tekst, die een beetje bol op de penning ligt. Het woord Valkenswaard markeert de rug van de vogel en verbindt op deze wijze de vogelkop met zijn niet direct zichtbare, maar wel voelbare achterkant.

penning van Verdienste 1989 (brons, 55 mm)

DE BEELDENAAR 1992-4 148

De sportpenning toont aan de beeldzijde de valk als oveTO'innaar, op het hoogste punt van het één-twee-drie podium. Een ereplaats dus, daarmee de verdienste van de Valkenswaardse burger die zo'n penning ontvangt, benadrukkend. De mg van de valk loopt mee met de ronding van de penning, een houding die ook in de natuur valt waar te nemen. Er is een ongelooflijke veelheid van sporten, daarom heb ik voor de tekst aan de keerzijde gekozen voorde vorm van een scorebord met allemaal verschillende letters, vertelt Reniers.

penning voor Cullmir I9f>9 (brons. 7ÖV Ï5 mm) scbelsm. om te komen lol hel iiileinik'lijk onluvip 11 erklehui ii eergegereiiJ

DE BEKLDENMK 1992-4 149

' cfHR snv'. De llu^o de Grootpenning (met iij.st \an lï penningen \enaari.ligd in de periode 1981)19K-() DeBeekleiiüiirH (1984)112

Belangrijke penningen van Jos Reniers 1981 Pa.stoor Jan.ssens. ereburger van de gemeente Helmond (met totaal 7 vai'ianten) 1982 Kr:ibbedanspenning voor de stichting "De Krabbedans" te Eindhoven 1983 Penning voor de Katholieke ünversiteit Brabant te Tilburg 1984 Hugo de Grcwt voor de Vereniging voor Penningkunst' 1986 Tromp-penning voor het tweejaadijks Tiomp muziekconcours gemeente Eindhoven 1987 Museum-penning

^ (•i;i:n M i l \

1-ranz Liszt-penning \an los Keniers

l)eBedikiiMir\0 (1986)371-372 -' MARJW M : I I \ K L O O

De eiepenning \an de gemeente Mierio DeBtvhk'UiUirX^ (1991)382-383

Noord Brabant voor de Vereniging van Musea in Brabant 1987 Nicolo Paganini- penning (met variant) 1988 Jubileum-penning, dubbelportret particulier 1989 Franz Liszt-penning voor het internationaal Franz Liszt-concours Vredenburg, Als gelegenheidspenning uitgegeven door de Vereniging voor Penningkunst 1989 Penning Rabo Bank Eindhoven 1989 Gemeente Valkenswaard, 5 penningen: Erepenning, penning van Verdieaste, Cultuurpenning, .Sportpenning en Gemeenschapspenning 1989 Cultuurpenning 1989 Penning van verdienste Gemeente Eindhoven 1989 Baeh-penning 1990 Sportpenning Gemeente Eindhoven 199<) Erepenning gemeente Mierio ' 1991 Jubileunipenning, dubbelportret particulier 1991 Vrijwilligerspenning gemeente Valken.swaard 1992 Penning voor het Doveninstituut te St. Michielsgestel 1992 Prof. Jan van Es-penning (Nederiand.se Vereniging van Huisartsen) 1992 Penning Religieus museum Lden Penningen van Jos Reniers werden onder meer aangekocht door het Koninklijk Penningkabinet te Leiden, Muzeum Sztuki .Medalierskiej te Wroclaw Polen, .Museum Kempenland te Eindhoven en d(X)r particuliere verzamelaars. Penningexposities: Fidem Florence (1983), .Stockholm (1985), Colorado Springs (1987), Helsinki (1990), Londen (1992); in Nederland: Maastricht, Amsterdam, Eindho\'en, Helmond, Laren nh., Tilburg en Valkenswaard. jos Reniers woont en werkt in Mierio-Hout (Helmond), HouLsestraat 12 tel. 04927 - 62437,

Sptnlpenmng 1989 (brons. 55 mm)

DE BEELDENMR 1992-4 150

Als laatste in de serie ontstond de gemeenschapspenning. Ook hier valt de relatie met de toekomstige bezitter van de penning waar te nemen: een borstbeeld voor veel verdiensten. De valk neemt op de penning zelf die ereplaats in als borstbeeld. Reniers vond dat aardig als afsluiting. De sokkel van het borstbeeld is tevens de sokkel van de penning. Op het kapje een overdadige verentooi, zoals die ook in vroeger tijden soms groter was dan de kop van de valk. Wellicht een statussymbool. De in brons vereeuwigde vingerafdrukken van de kunstenaar geven deze penning een zeer bijzondere signatuur. Aan de keerzijde springt het woord gemeenschapspenning door de manier van modelleren emit als een soort bekroning.

Met zorg en aandacht worden de penningen bij de gemeente Valkenswaard omgeven. Een penning geef je niet zomaar in de hand. Elk exemplaar wordt geborgen in een fraaie suèdeachtige cassette, pasklaar gemaakt voor de diverse vormen. Elke penning wordt vergezeld van een fraaie bijsluiter, een drieslag in een ronde vorm. Bij het uitreiken van de penning aan een verdienstelijk burger van Valkenswaard gaat daar bovendien nog een fraai diploma bij, dat als achtergrond een vage afdruk bevat van de penning die wordt uitgereikt. Al met al een fraaie omlijsting voor een prachtig expressief geheel van Jos Reniers.

Behalve de cultuurpenning, die in verband met zijn wat bijzondere vorm in eire perdue moest worden gegoten waar\'Oor Argentor in Haariem tekende, zijn alle penningen gegoten bij de firma Binder in Haarlem. Elke penning is voorzien van Reniers' signatuur; soms op de beeldzijde, soms op de keerzijde. Valkenswaard is bijzonder trots op deze penningen. Men heeft er al mee geëxposeerd op een tentoonstelling van het cultuurfonds van de Bank van Nederiandse Gemeenten. Het plaatselijk museum bezit de serie in terra cotta en het museum Kempenland in Eindhoven kocht een complete serie in brons aan.

DK BEELDENAAR 1992-4 151

Noodgeld van Tilburg

L.M.I. HOEGHKIM ' Dossier uitgifte \an noodgeld 19^0 -19-4T (S. No.4 -XX 1.822.153). Brief nr, 5914/4744 dd. 25 juni 19-iü van het Gemeentebestuur vanTilburg aan de Seeretaris-generaal van het Depanement van Binnenlandse Zaken.

Op 11 mei 1940 machtigde de toenmalige Secretaris-generaal van het Departement van Binnenlandse zaken mr dr K.J. Frederiks, via de Commissarissen der Koningin, de gemeenten telegrafisch tot uitgifte van noodgekl. Tilburg behoefde toen van deze machtiging geen gebruik te maken.' In september 1944 lag de situatie echter anders. Het wegverkeer was in de oorlogjaren steeds tot het uiterste beperkt en in de

zomer van 1944 raakte ook het treinverkeer door beschietingen steeds meer gedesorganiseerd. De snelle opmars van de geallieerden bracht vanaf begin september 1944 een vrijwel volledige stopzetting van alle verkeer in en naar het zuiden des lands met zich. Ook de Postchèque- en Girodienst functioneerde nauwelijks meer. Onder de gegeven omstandigheden vreesde het gemeentebestuur van Tilbur"

; .j.-XK^Of^j-K---;

DK BEELI)K.\AAR 1992-4 152

een tekort aan kasmiddelen, waardoor men perforatie; 7° Aanbevolen afmetingen: in de onmogelijkheid zou komen te verkeƒ 5 . - en lager: lengte min. 75 mm en max. ren om lonen en salarissen uit te betalen. 120 mm; breedte min. 50 mm en max. . Omdat burgemeester mr J.C.A.M. van de 80 mm; Mortel niet bereikbaar was, besloot ƒ10.- 144 X 82 mm; de waarnemend burgemeester, de heer ƒ20.- 155 X 82 mm; Hondius, derhalve op 11 september 1944 ƒ25.- 155 X 88V2 mm: de uitgifte van noodgeld voor te bereiden. ƒ50.- 165 X 94 mm. Wethouder Van Dullemen werd met de Eveneens op 11 september 1944 voerde praktische tiitvoering belast. Nog op dezelf- Wethouder \^tn Dullemen nog een besprede dag voerde Van Dullemen daartoe een king met de heer Bergmans,firmantvan bespreking met de heer Kerstens, agent van Drukkerij Henr\' Bergmans N.V. te Tilburg, de N.V. Nederlandsche Bank,filiaalTilburg. inzake de technische voori:)ereidingen. Hierbij werden aan Van Dullemen de Opgedragen werd hierbij: Richtlijnen voor het vervaardigen en uitge- a) Het resen'eren van geschikt papier bij ven van noodgeld aanbevolen door de N.V. Bergmans en eventueel bij hetfiliaalvan Nederlandsche Bank verstrekt. Deze uitvoe- de firma Proost, groothandel in papier, te rige richtlijnen behelsden een 17-tal punten Tilburg. waarmede bij noodgelduitgiften rekening b) Het vervaardigen van tekeningen voor diende te worden gehouden. het maken van cliché's, indien mogelijk bij De voornaamste van deze punten waren: de firma Verhees te 's Hertogeniiosch. r Doel: Verzorging en levensonderiioud c) Zodra de noodzaak zich voordeed een van de bevolking; 2° Uitgevende instantie: eerste aanmaak gebaseerd op een behoefte Uitsluitend het gemeentebestuur; 3° Vervaar- aan kasgeld van vier weken, zijnde diging en controle: Instelling van een twee- ƒ2.000.000.- met de volgende verdeling tal commissies; 4° Waarden: In overeen150.000 .stuks a ƒ 1.ƒ 150.000.stemming met die van de coupures van 100.000 .stuks ;i ƒ 2.50 De Nederiandsche Bank en niet groter dan ƒ 250.000.ƒ 50.-; 5° Adviezen inzake de uitvoering: 50.000 stuks a ƒ 5,ƒ 250.000.Wit papier met gekleurde vezels, gebruik 20.000 stuks a ƒ 10.ƒ 200.000.van diverse verschillende letteitypen, 20.000 .stuks a ƒ 20.ƒ 400.000.tekst- en drukvoorschriften, kleuren en 10.000 .stuks a ƒ 25.ƒ 250.000.druktechnieken: 6° Ongeldig maken: Door 10.000 .stuks a ƒ 5 0 . ƒ 500.000.-

DE BEELDENAAR 1992-4 153

Bcschaon ongcltltg. VVt-veiis vcriiei of ventietiginiE wonJi geeQ vergoetiiég .,» .r- v*:rleenJ. Nnoiaatt alsmede vervatsctiinff li glraffliattf.^ i1(inirvrrtt-trtTi^T'fT«l^y|y||yi|||||tni;| II • • • • • • ' " • ' ' ' • " " " ^ Ontwerp en Druk

Omtrent de verdeling zou advies worden gevraagd aan de agent van De Nederlandsche Bank. Het \erloop van de besprekingen werd door wethouder Van Dullemen op 18 september in een nota vastgelegd. Hierin vermeldde hij tevens dat wat de door De Nederiandsche Bank aanbevolen commissies betrof, besloten werd de hier\oor aan te wijzen personen nog niet te vragen, in verband met de vereiste geheimhouding. Deze geheimhouding was van groot belang.

daar de uitgifte van noodgeld in eerste instantie reeds door een verordening van de Duitse bezetter in mei 1940 was verboden. Deze Veronleiiiiig van de bevelhebber der legergroep van 17 mei 1940 stelde uitdmkkelijk, dat naa.st de gulden alleen de Reichskreditkassenscheine wettig lietaalmiddel waren in de zin van de verordening van 10 mei 1940. Naast Nederiandse munten, zilverbons en bankbiljetten waren dus alleen Reichskreditkasseascheine geldig. De bevolking werd gewaarschuwd andere

DE BEELDKNMR 1992-4 154

betalingsmiddelen in het bijzonder Reichsmarkbiljetten niet aan te nemen. Zulks impliceerde uiteraard dat ook plaatselijk noodgeld op basis van de machtiging van 11 mei 1940 niet in betaling mocht worden aangenomen. Deze bekendmaking werd in mei en juni 1940 bijna dagelijks in de pers herhaald. De machtiging tot uitgifte van noodgeld was overigens op 17 rnei 1940 door de Secretaris-generaal van het Departement van Binnenlandse zaken telegrafisch ingetrokken na overieg met de Duitse militaire bevelhebber in Nederland. Dit besluit werd op zaterdag 18 mei 1940 ii1 de dagbladen gepubliceerd. Ook het iieslu:it nr 20Ó van de waarnemend Secretaris-gene raal van het departement van Financiën, Postma en van de Secretaris-generaal van het Departement van Justitie, Schrieke, afg(;kondigd in het Verordeningenblad nr 46 va,n 10 november 1941, verbood de uitgifte van noodgeld. De onmiddelijke aanleiding tot dit besluit vormde het, in Simpelveld tijden,s de kermis van 1941 door de plaatselijke ceféhoudersvereniging in omloop gebracht e noodgeld van 10 cent, waarmee men in all e cafés van het dorp terecht kon.

Op 21 september 1944 liet Bergmans Rooms imn. editie weten er niet in geslaagd te zijn verbinding J™ yf *k* •.' e™ met 's-Hertogenbosch te verkrijgen. Hij stel- .serie niet geperfoide voor clichés uit het bezit van de gemeen- i^'erd noodgeld atge beeld) te voor het ontwerp te gebruiken of eventueel foto's uit een door hem uitgegeven boekje Tilburg en omstreken. Uiteindelijk werden de ontwerpen met spoed gemaakt door de heer Van Uden, tekenaar van de drukkerij.Inmiddels stond Tilburg regelmatig bloot aan beschietingen, waardoor de platen voor de vervaardiging van de clichés enkele malen door scherven werden getroffen en beschadigd. Tenslotte slaagde men er toch met veel moeite in de clichés gereed te maken, drukproeven te veii'aardigen en de kleurencombinaties vast te stellen. Op 12 oktober 1944 bood Bergmans tijdens een vergadering van B en W de duikproeven van de zeven verschillende waarden ter goedkeuring aan. De burgemeester ging accoord, behoudens dat hij het kleurverschil tussen het biljet van ƒ 1.- en dat van ƒ 5.- te gering vond, waardoor hij vergissingen niet uitgesloten achtte. Besloten werd de waarde van ƒ 20.- te laten

Ontwerp en Druk i Drukkerij Bergroana. Tilburg

i)H BKI-;I.I)I-:NMR 1992-4

155

vervallen en de kleur ervan toe te passen voor het biljet van ƒ 5.-. B en W hadden de volgende aantallen voorzien: 200,000 stulfs;

f 1-

200.000

100.000 stuks;' ƒ 2.50

250.000

50.000 s t u k s ; f ">•40.001) s t u k s ; ƒ 10.-

250.000 400.000

16.000 .stuks; ƒ 2 5 . -

-lOO.OOO

10.000 s t u k s ; ƒ 51).-

500.000

In het gemeentearchief van Tilburg is nog één serie geperforeerde proefdrukken aanwezig, derhalve ongeldig gemaakt als in de richtlijnen van De Nederlandsche Bank aanbevolen. Volgens Het Nieuwsblad van het Zuiden van 4 oktober 1979 zou een onbekende particulier ook nog één of meer biljetten in bezit hebben, terwijl De Telegraaf van 29 september 1979 stelt dat een serie in particuliere handen zou zijn. Wellicht zijn deze biljetten uit het archief van Drukkerij Bergmans alT^omstig. De drukkerij werd in december 1978 o\'ergenomen. Archiefstukken zijn - voor zover bekend - niet bewaaixl gebleven. Het Koninklijk Penningkabinet kwam onlangs in het bezit

••

van deze complete serie. De biljetten zijn tweezijdig bedrukt, op enigszins grij.sachtig wit papier zonder watermerk. Alle biljetten dragen links aan de voorzijde de tekst Oiitweip en dnik Drukkerij Bergmans Tilburg. Merkwaardigei-wijze komt deze tekst op het biljet van ƒ2.50 op de keerzijde voor. Het encadrement op de voor- en keerzijde is op alle biljetten eender en bestaat uit een iiiitmotief met aan beide kanten vermelding \an de waarde. In het witte middenvlak van de voorzijde is in afwijkende kleur steeds eenzelfde patroon opgenomen met het gemeentewapen en de tekst: GE.MEEXTE TlLlil RG. NOODGELI) THK BAARDE V.W — GULDEN.

De ondertekening door de burgemeester ontbreekt op de proeven. In geval van definitieve bestelling zou deze door middel van een apart door de gemeente ter beschikking te stellen cliché moeten worden aangebracht. De keerzijde toont in het middenvlak - in afwijkende kleur - verschillende motiexen. alsmede aanwijzingen omtrent inwisselbaarheid, geldigheidsduur, beschadiging of perforatie, verlies of verv^alsing.

'•i^mc^f^fV^^X^'^i^^^^^^^^^f^'^f

Ontwerpen Druk; Drukkerij Bergmans, Tilburg

DE BHELDENA,\R 1992-4 156

De biljetten heljben de volgende afmetingen en kleuren: ƒ 1.-

110,x65min

Bruin - ondergrond groen

ƒ 2,50 110 x 6 5 mm Groen - ondergrond lidithruin /' 5.-

110x65 mm Bruin - ondergrond grij.s

/ 10.-

125 X ^.^ mm Donkerbkiiiw - ondergrond grij.s

ƒ20.-

I,i5 X 80 mm Lihi - ondergrond rose

/'25.-

150 x90 mm l'aarsrood - ondergrond rose

/ 5(1.-

160 X 95 mm Donlcerbruin - ondergrond licjitbruin

Op 17 oktober 1944 deelde Kerstens mede dat de kaspositie van de bank zodanig was dat aanmaak van noodgeld niet noodzakelijk moest worden geacht. De bank zou tijdig waarschuwen indien dit wel het geval mocht zijn. Kerstens sprak zijn voldoening uit over de getroffen voorbereidingen. Hij adviseerde geen biljetten van ƒ 25.- te doen drukken, daar ƒ 20.- meer werd gevraagd dan ƒ 25.-. Bovendien was een biljet van ƒ 5.- voorzien, zodat er voldoende mogelijkheden tot betaling aanwezig moesten worden geacht. De 'machtigingscommissie' werd samengesteld. Ze bestond uit: De heer Kerstens als agent van De .Nederlandsche Bank. de heer

H. Mannaerts, 'Vice-voorzitter van de Kamer van Koophandel Tilburg, de heer Van Dullemen, wethouder van de gemeente Tilburg, terwijl als secretaris zou optreden drs L. de Mast, referendaris ter gemeentesecretarie van Tilburg. Wat de coupures betrof, besloot men andermaal tot wijziging en wel: 200.000 stuLs :i ƒ 1.^ 140.000 stuks ;i /' 2.50 50,000 stuks ei ƒ 5.50.000 stuk.s a ƒ 10,10,000 stuks a ƒ 20.10,000 stuks a ƒ 50,-

ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ

200.000 .550.000 250.000 500,000 200,000 500,000

Tevens werd besloten dat indien opname van noodgeld door banken zou plaat.svinden een rentevergoeding zou worden berekend op basis van het laatst bekende wisseldisconto, zijnde 2'/2 % per jaar. Ook deze bespreking werd door Van Dullemen in een nota vastgelegd 19 oktober 1944 - en door de gemeente op 20 oktober 1944 aan De Nederlandsche Bank bevestigd. Tevens zond de gemeente op 20 oktolier 1944 aan de Kamer van Koophandel een overzicht en een uiteen-

DE BEHLDKNAAR 1992-4 157

X(K>dgekl 50 {>uUk>n. 90% van ware grootte

' Wet van Gresliain: Slecht geld \'erdringt goed geld uit de omloop '' Omtrent Van Laarhoven heb ik )iiets terug kunnen X inden. Deze naam komt \erder nergen.s in het dossier voor.

zetting van haai' bedoelingen, waarmede de Kamer van Koophandel zich op haar beurt op 25 oktober 19^4 schriftelijk accoord verklaarde. Tenslotte bevestigde de gemeente op 20 oktober 1944 aan de heer L. de Mast diens aanstelling tot secretaris van de 'machtigingscommissie' en "Avró aan drukkerij Bergmans de voorlopige order doorgegeven. De agent van De Nederlandsche Bank bevestigde de ontvangst van de brief van de gemeente op 23 oktober 1944 en stelde daarbij opnieuw een wijziging in de specificatie der aan te maken biljetten voor en wel:

ƒ

300.000 .stuks a ƒ 1.140.000 .stuks a ƒ 2.50

. / •

ƒ

60.000 stuks a ƒ 5.80.000 stuks a /' 10.-

, / •

ƒ ƒ

10.000 stuks a ƒ 20.1.000 stuks i f 50.-

300.000

Op 23 november 1944 deed de agent van De Nederlandsche Bank dan ook het voorstel de zaak \an het noodgeld te laten rusten, daar ze niet meer actueel was. Hij verzocht daarbij het aan van Laarhoven ter hand gestelde cliché terug te vragen.' Tensk)tte bracht Bergmans op 8 maart 1945 aan de gemeente Tilburg voor 'ontwerpen tekeningen, clichés en afdrukken voor noodgeld' een bedrag van ƒ 1120.- in rekening, hetgeen prompt werd voldaan. Met dank aan de heer Kobes van het Gemeentearchief Tilburg voor de beschikbaarstelling van de gegevens. .

350.000 300.000 800,000 200.000 50.000

Na een zware beschieting werd Tilburg in de avond van 27 oktober 1944 bevrijd. De geallieerde soldaten beschikten elk over ƒ 75.- aan nieuwe in de U.S.A. vervaardigde munten en muntbiljetten. Hoewel direct de Wet ran Gresham in werking trad en de bevolking begon met het oppotten van het fraaie nieuwe zilvergeld, kon toch een tekort aan kasmiddelen worden voorkomen, mede omdat circa ƒ 88.000.000.- aan nieuw bankpapier in omloop werd gebracht.-^

Muntenhandel

•'.y}';

Publicaties Rdonis Leren, editie \'an 23 oktoher 1948 - Noodgeld voor Tillxirg in nood. De Telegracif. editie \an 29 .september 1979 - Zeldzaam noodgeld. Het Meiiushkid van het Zuiden, editie \an 4 oktober 1979 -Tilburgs Noodgeld historisch van grote waarde. Wie. Wat. IVi-frtr.'laarboek editie 1961. Papieren noodgeld. 256

Willem van Alsenoy

-.-> ""-X

Numismaat

openingstijden: 12-18 uur Telefoon: 09-32-3-2.i21429

ei--

Privé:

| f l /^^-•>f:'S:^:i':CV;!\' / 5 J

09-32-3-5688056

Veilinglijsten en prijslijsten op aanvraag met opgave van verzamelgehied

Oudaan 6 B-2000 Atitwetpen (België)

DE BEKLDENAAR 1992-4 158

Bruidsschat en erfenis Ceremoniële ruilmiddelen uit het Stille Zuidzee-gebied

In de Stille Zuidzee, tussen Azië en Amerika, liggen ontelbare eilanden. Dit enorme gellied staat bekend om zijn verscheidenheid aan culturen. Deze uit zich onder andere in de verschillen in taal. gebruiken, plechtigheden en de voorwerpen die daarbij gebaiikt worden. De voornaamste eilandengroepen zijn: Micronesië dat bestaat uit veel kleine koraaleilanden met witte stranden en wuivende palmen, Polynesië, de eilanden van vulkanische oorsprong met weelderige plantengroei en als laatste Melanesië met als grootste eiland Nieuw-Guinea, ondoordringbaar in zijn natuurlijke rijkdom. Vooral bij Polynesië en .Micronesië \'ormde de zee de natuurlijke begrenzing van vaak kleine en in de ogen van de Europeanen geïsoleerde eilanden.

tie totaal veriiezen, omdat bijvooriieeld het ceremoniële aspect van de gemeenschap sterk gedevalueerd is, of er gebeurt het tegenovergestelde, zoals op het eiland Bougainville. Dit eiland met zijn sterk op het westen gerichte koperindustrie en daarmee gepaard gaande westerse betalingsverkeer werd afgesloten van de buitenwereld en was zodoende genoodzaakt het traditionele njilmiddelensysteem weer in ere te herstellen. Men kan geen algemene opvatting geven over het gebnaik van traditionele ruilmiddelen in Oceanië. Zo zijn er culturen als de

KKF.S VAN DEN MEIRACKER' • Drs Cl 1. van den .Vleiracker is Con.sen'ator Oceanië van het Mu.seum voor Volkenkunde Rotterdam

In Melanesië daarentegen leidde de ontoegankelijkheid van het gebied tot de isolatie van verschillende kleine bevolkingsgroepen. Deze afzondering is echter relatief. Eeuwenlang zijn er al onderiinge contacten tussen de eilandbewoners. Handelscontacten waren vaak noodzakelijk om te kunnen overieven en konden pas plaatsvinden als een ceremoniële relatie, ondersteund met belangrijke en waardevolle voorwerpen opgebouwd was. Deze voorwerpen bepaalden voor een groot deel de culturele identiteit van de groep en werden gebruikt bij belangrijke gebeurtenissen in de samenleving zelf. Terminologie als primitief geld, traditioneel geld, ceremonieel geld, traditioneel ruilmiddel of ethnografisch betaalmiddel zijn door het westen bedacht en geven geen van alle de functie volledig weer van voorwerpen die gebruikt worden bij ceremoniële transacties. Een ceremonieel ruilmiddel bezit een aantal functies, die per cultuur kunnen verschillen. Dit alles is sterk afliankelijk van tijd en plaats. Zo kan een ruilmiddel haar func-

Goederengeld. schelp met masker. Maprikgehied. noordoost Papua Neu' Guinea. Collectie Museum voor Volkenkunde Rotterdam, (foto's H. van der Geest)

DE BEELDENAAR 1992-4 159

Tolai van Nieuw-Brittannië; Papua New Guinea en de Kapauku van het Centrale Bergland van hian jaya die een westerse opvatting betreffende bezit en handel hebben. Alles is te vertalen in geld en waardevolle voorwerpen, er wordt door niemand iets voor niets gedaan. Kinderen wordt al op zeer jonge leeftijd geleerd om te gaan met geld en traditionele ruilmiddelen. Gedurende het gehele leven probeert iedereen zoveel mogelijk bezit te vergaren ter verhoging van status en aanzien. Wie bijvoorbeeld toegelaten wil worden tot een genootschap, een ceremonie bij wil wonen of de clan schadeloos moet stellen, moet daar voor betalen. Bovendien kennen de Tolai een instelling die te vergelijken is met een westerse bank. Hier worden de geldringen, tabu, opgeslagen en beheerd door de oudere mannen van de clan. Deze bezit macht en aanzien in de gemeenschap, doordat hij een deel van zijn bezit tijdens belangrijke ceremoniën uitdeelt.

Gclilhiig ofliihu mil de ïolai. MeuirBhltaiiiiii'. Piipiia M'ir Cuinea.

In tegenstelling tot de Kapauku en de Tolai hebben de verschillende culturen van het Centrale Bergland van Papua NewGuinea een andere opvatting betreffende bezit. Hier was het belangrijkste ruilmiddel de kina. een maanvormige schelp. Deze schelpen werden vanaf de kust naar het Centrale Bergland gebracht. Voorzien van

een gevlochten band kregen ze een functie binnen het ceremoniële ruilcircuit. ledere man trachtte zoveel mogelijk kina te verwenen, echter niet om te houden maar om zoveel mogelijk weg te geven aan zijn milpartners. Iemand met veel ruilpartners en daarmee afliankelijkheidsrelaties wordt beschouwd als een Big-man, iemand met veel aanzien en invloed in de clan. Door deze uitgebreide netwerken konden de mannen beschikken over grote hoeveelheden zwijnen en schelpen, die noodzakelijk waren om relaties te onderhouden en ceremoniën te realiseren. Een ander aspect waar rekening mee moet worden gehouden bij de bestudering van ruilmiddelen is het feit dat ze deel uit kunnen maken van een hoge of belangrijke sfeer of van een lagere sfeer. Zo kan een belangrijk voorwerp dat al generaties lang deel uitmaakt van het familiebezit, niet zomaar geaiild worden met objecten uit een lagere sfeer. Doordat \()orwerpen uit de hoogste sfeer generaties lang worden overgedragen hebben ze niet alleen een relatie met personen in het heden, maar ook met de voorouders. Naast al deze waardevolle voorwerpen bestaat er maar een 'goed' dat de hoogste waarde vertegenwoordigt, de vrouw. Deze zijn in alle samenlevingen het 'hoogste' goed. Zij kimnen slechts verkregen worden door middel van de meest waardevolle goederen. Deze voorwerpen, die een onderdeel zijn van de bruidsprijs, moeten door de man en zijn verwanten aan de bruid en haar venvanten worden gegeven ter compensatie. Deze waardevolle voorwerpen komen vaak van ver of vereisen specialistische kennis om ze te maken. De meest uiteenlopende materialen zoals schelp, veren, steen, schildpad, metaal of hout worden daarbij gebiiükt. Voorwerpen uit de hoogste sfeer kunnen alleen veranderen van eigenaar door middel van een belangrijke ceremonie. Vooral tijdens deze ceremoniën, waarvan huwelijk en begrafenis de belangrijkste zijn, worden de posities en de relaties van de verschillende groepen en him individuele leden duidelijk.

1)K BEELDENAAR 1992-4 160

Het huwelijk is in Oceanic een van de belangrijk.ste ceremoniën. Het is echter geen zaak tussen individuen, maar tussen groepen. Al eeuwenlang worden vrouwen uit de verschillende groepen uitgewisseld. Om het verlies te compenseren moeten er vooiwerpen, gebruiksgoederen en levensmiddelen tegenover staan. Men koopt hiermee geen vrouw, maar stelt de venvanten schadeloos voor het verlies. De noodzakelijke goederen voor de feesten, die soms dagen in beslag nemen, worden opgebracht door de verwantschapsgroepen van de betrokkenen en officieel overgedragen. Deze plechtigheden versterken het groepsbesef en brengen afwisseling in het vaak monotone leven. Ceremoniële objecten zoals de schelp met masker uit het noordoosten van Papua New Guinea, worden vervaardigd door verschillende culturen vanaf de kust tot aan de Sepikrivier. De schelp wordt aan de ku.st gevonden, nauwelijks bewerkt en geruild tegen gebmiksgoederen met de bewoners van het hoger gelegen bergland. Zij voorzien de schelp van een gevlochten masker en beschilderen dat. Dit voorwerp ruilen zij weer met bewoners uit het nog zuidelijker gelegen Sepikgebied, waar het zijn uiteindelijke functie als bruidsprijs krijgt. Het uitwisselen van bruidsprijzen schept verplichtingen tussen de verwantschapsgroepen van bruid en baiidegom. Voldoet een groep niet aan zijn verplichtingen, dan kan de ander de \'erbintenis verbreken. Dit gebeurt bijvoorbeeld als blijkt dat de vrouw na jaren nog geen kinderen heeft.

de gemeenschappen en het gebruik van de traditionele ruilmiddelen. De huidige bruidsprijzen bestaan niet meer alleen uit deze ruilmiddelen, maar ook uit westerse goederen en geld. De milmiddelen hebben nog steeds een functie al is deze vaak minder belangrijk dan vroeger. De kina van het Centrale Bergland van Papua New Guinea wordt nog steeds door jonge meisjes gedragen als ze gereed zijn voor het huwelijk of om aan te geven hoe rijk men is. In 1934 bestond een bruidsprijs gemiddeld uit acht kina en acht zwijnen, in 1972 uit 32 kina, l6 zwijnen en $ 320. Na het overlijden van een lid van de kleine gemeenschappen in Oceanië veranderen de sociale relaties en nemen anderen de .. - T l IOpengevallen plaats m. Bovendien moet er gezorgd worden voor de geest van de over-

De hoogte van de bruidsprijs is afhankelijk van een groot aantal factoren, zoals de status van de verwantschapsgroepen en de leeftijd, er\'aring en schoonheid van de bruid. Tegenwoordig zijn er veel jongeren, die niet meer volgens de 'oude' gebruiken hun huwelijkspartner aangewezen krijgen. Deze verandering betrof aanvankelijk alleen de mannen die werkzaam waren op de plantages ver buiten de eigen gemeenschap. i\u geldt dit ook in toenemende mate voor de vrouwen, die naar de stad trekken voor werk en daar een partner vinden. Dit heeft grote gevolgen voor de sociale structuur van

DE BEELDENAAR 1992-4 161

'^'""; '"t^anvomige schelp van de Mendx, centmle Bergland ^«P'«' •'*"'"• Guinea.

ledene door deze met gepaste eer te begeleiden naar het hiernamaals. Vaak krijgt de overledene een nog belangrijker functie dan tijdens zijn leven. De geest van de dode kan geraadpleegd worden bij geschillen, berichten doorgeven over de toekomst of de vaichtbaarheid van mens en dier bevorderen. De veranderingen kunnen alleen plaatsvinden gedurende uitgebreide cei'emoniële feesten, die maanden kunnen duren en soms pas jaren na het overiijden gehouden worden. De ceremoniën kunnen namelijk pas beginnen als alle partijen de benodigde waardevolle voorwerpen, zwijnen en voedsel verzameld hebben. Zo wordt pas na het overlijden van een Tolai-man precies bekend hoeveel geldringen hij gedurende zijn leven verzameld heeft. Nadat aan alle verplichtingen is voldaan worden de geldringen verdeeld onder zijn verwanten. De overiedene kan nu zijn positie als voorouder innemen en zijn invloed blijven uitoefenen in de gemeenschap, afliankelijk van de hoeveelheid geldringen en zijn daarmee verkregen status. Tegenwoordig spelen de geldringen nog steeds een belangrijke rol bij deze traditionele transacties. Ze zijn het symbool geworden voor de culturele identiteit van de Tolai en staan afgebeeld op de moderne bankbiljetten van Papua New Guinea. Het fijnmazige netwerk van traditionele relaties in Oceanië veranderde sterk na de komst van de Europeanen, vooral na 1750 toen walvisvaarders directe ruil aangingen met de bewoners van Polynesië. Rum, geweren en messen werden geruild voor groenten, faiit en varkensvlees. Vanaf het begin van de 19e eeuw vestigden plantagehouders, handelsondernemingen, missie en zending zich op de eilanden. Hierdoor kwamen de traditionele samenlevingen sterk onder druk te staan. Het ronselen van duizenden arbeiders uit bijvoorbeeld India, leidde ertoe dat de Fijiërs nu een minderheid vormen op de Fiji-eilanden. Naast de economie staat ook de sociale structuur binnen de kleine samenlevingen sterk ondei' druk. De nieuwe generatie heeft

een eigen weg ingeslagen. Het is nu mogelijk als zelfstandig individu, zonder afhankelijkheidsrelaties te fimctioneren. Al vroeg zagen de Europeanen het belang van de traditionele aiilmiddelen en hoe ze hienan gebruik konden maken. Zo brachten ze aan het begin van deze eeuw duizenden schelpen direct per vliegtuig naar het Centrale Bergland. De samenhang van de gemeenschap en vooral de positie van de Bif>-Man werd aangetast toen de kina een sterke inflatie onderging nadat ze min of meer vrij toegankelijk werden voor ieder lid van de gemeenschap. De functies van de kiiici zijn dan ook voor het grootste deel overgenomen door modern geld en speelt alleen nog maar een rol bij belangrijke ceremoniën. Ook de snelle technologische ontwikkeling van onder andere transportmiddelen en communicatietechnieken heeft ertoe geleid dat de betrekkelijke isolatie van vroeger nu voorgoed tot het verleden behoort. De tentoonstelling Bruidsschat en Erfenis - tot medio 1994 in Museum voor Volkenkunde te Rotterdam - laat een groot aantal traditionele ruilmiddelen zien, die een kleine selectie vormen uit de collectie ceremoniële ruilmiddelen die het museum bezit. Deze voorwerpen o.a. gernaakt van schelp, .steen en veren spelen voor veel culturen uit het gebied van de Stille Zuidzee een rol, vooral tijdens belangrijke ceremoniën als huwelijk en overlijden, naast het door de verschillende naties geïntroduceerde geld. Tegenwoordig ontlenen veel culturen een deel van htm culturele identiteit aan traditionele ruilmiddelen. Het is waarschijnlijk dat de productie van deze arbeidsintensieve voorwerpen, waarvan de kennis en enaring per generatie moet worden overgedragen, steeds meer verdwijnt. Het is voor de huidige generatie veel eenvoudiger geld te verdienen door middel van het leveren van arbeid, dan om dit geld om te zetten in traditionele ruilmiddelen. Het museum heeft de afgelopen jaren toch kans gezien een aantal van deze belangrijke ceremoniële ruilmiddelen aan te schaffen. ,

DE liEELDENAAR 1992-4 162

Een nieuwe directeur bij Het Koninklijk Penningkabinet Het Rijksmuseum Het Koninklijk Penningkabinet (KPK) beheert de grootste algemene collectie in Nederland op het gebied van de munt- en penningkunde. Koning Willem I stichtte het museum 176 jaar geleden - in I8I6 - en sindsdien is de verzameling voortdurend uitgebreid. Momenteel bezit het museum rond 200.000 voorwerpen. Sinds de stichting heeft het KPK negen directeuren gekend. Per 1 juni jl. werd de tiende directeur benoemd: mevrouw drs M. Scharioo, als opvolger van drs H.W. Jacobi. Na een periode van bijna 12 jaar heeft Hans Jacobi besloten zijn directeurschap neer te leggen. Vanwege de groeiende nadruk op managemanttaken gedurende de laatste jaren werd het voor hem steeds moeilijker om inhoudelijk numismatisch werk te verrichten, het werk dat bijna steeds zijn grootste belangstelling heeft gehad. Met de verruiling van zijn functie als directeur voor die van conservator, verheugt Jacobi zich erop - als conservator afdeling munten en papiergeld van de nieuwe tijd zich weer intensief met de numismatiek te gaan bezighouden. Zijn opvolgster Marjan Scharioo (1957) .studeerde Geschiedenis met als bijvakken Kunstgeschiedenis en Italiaans aan de Rijksuniversiteit te Leiden en Boeken Bibliotheekwetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. Naar aanleiding van haar benoeming tot directeur stelde de redactie van De Beeldenaar haar enige vragen. Hoe kwam je in contact met het KPK!' Als student was ik voorzitter van een historisch dispuut en tijdens een vergadering was Arent Pol ook aanwezig. Hij merkte op dat er een part-time functie als assistent op het KPK vrij was. Ik toonde belangstelling en in mei 1981 ben ik toen begonnen met het beheren van de bililio-

H.ANS OF. KONING

drs M. Scharioo

theek en daarbij het beantwoorden van eenvoudige vragen en het verienen van diverse hand- en spandiensten. Het KPK was toen nog gevestigd in de Zeestraat te Den Haag. Veri'olgens? In 1986 verhuisde het KPK naar Leiden. Met de nieuwe behuizing kwam de mogelijkheid om te exposeren. Ik werd toen projectleider van de nieuwe tentoonstellingen en was als zodanig verantwoordelijk voor de eerste exposities. In 1988 volgde ik drs Gay van der Meer op als conserN'ator van de afdeling penningen. Een functie die ik met veel plezier ver\ail. De combinatie van kunst en geschiedenis, die in de penningkunde besloten ligt, vind ik bijzonder spannend. Vanuit het specialistische vakgebied bestrijk je met de penningen een zeer breed terrein van de cultuurgeschiedenis.

DE BEELDENAAR 1992-4 163

•BERT VAN BEEK.

ilANS.MCOBI e n MAIIJAX MiiiAHi.oo Klinkende .l/;/»MKer,ste üruk ondtT d e litel (k'kl door de i'enuvn heen). 1980 ELse\ier .'Vnistcrdam/Briisscl

De nieuwe functie omvat een meervoudige taak De directeur van het KI^K heeft de volgende primaire verantwoordelijkheden: ten eerste het management van de instelling, ten tweede de algemene museale functie van het Penningkabinet en ten derde het beheer van één \an de afdelingen van het museum.

Wij leven in 'een tijd van fusies en veranderingen '. Hoe moeten wij de toekomst van het KPK zien''' Hans Jacobi komt onder meer de verdienste toe van de nieuwe start - na de verhuizing naar Leiden - een succes gemaakt te hebben: Er is een goede huisvesting, met de collectie veilig en systematisch opgeborgen in eigen huis en een expositiemogelijkheid. Daardoor is de vooriichting aan het publiek Als directeur heb je steeds meer met de sterk verbeterd. Tijdens zijn directeurschap managementtaken te maken, meer tijd nodii^ voorde hediilfsvoeriiig. Blijft er dan werden de eerste computers aangeschaft. Zoals in ons jaan-erslag over 1991 vermeld, nog tijd voor wetenschapj)elijk werk'f stelt het rapport Het KPK en de jaren Het Penningkabinet heeft weinig personegentig ondubbelzinnig vast dat het neelsleden; maar iedere medewerker is museum in de toekomst als zelfstandige goed op haar of zijn berekend. In verband instelling kan blijven functioneren. Door met de verzelfstandiging zal overigens wel de verzelfstandiging zullen er zowel intern een extra medewerker worden aangetrokals extern veranderingen plaatsvinden. ken ter versterking van de bedrijfvoering. Grote koerswijzigingen zijn echter niet te Hoeveel tijd er in de toekomst overblijft voor mijn eigen wetenschappelijk werk valt verwachten. nu moeilijk in te schatten. De uitvoerende werkzaamheden zullen zoveel mogelijk Als co)iseiTatorpenningen ivaren ergoede door een assistent worden gedaan. en plezierige contacten betreffende hedendaagse penningkunst (met name ook via de Vereniging voor Penningkunst). Die contacDoor mijn regelmatige bezoeken, in verband met redactiewerkzaamlx'den voor De ten worden toch vooilgezet!' Beeldenaar, hen ik het KPK als een 'bezig Niet alleen moderne penningen, maar de bedrijf" gaan ervaren, dat door steeds meer numismatiek in brede zin. had en heeft mijn .sterke belangstelling: dat mag blijken uit bijmensen geraadpleegd wordt voorbeeld het mede-auteurschap van het Mede dank zij \rijwilligers en medewerkers boek Geld door de eeuwen heen/Klinkende op tijdelijke basis kan er toch veel van dit munt.* extra werk verzet worden, zoals bijvoorbeeld de uitvoering van het zogenaamde Wat mij betreft blijven vanzelfsprekend zowel voor de Vereniging voor Deltaplan voor de musea (het wegwerken van achterstanden in de inventarisatie, regis- Penningkunst als voor het Koninklijk Genootschap voor Munt- en Penningkunde tratie en conserx'atie). De automatisering deze - wat je noemt - goede en plezierige biedt veel mogelijkheden wat de registratie contacten gehandhaafd. Dat geldt ook voor betreft. De Beeldenaar als één van onze kanalen voor publicaties. Met vele anderen, wenst de redactie \an De Beeldenaar ihi^ Marjan Scharioo en drs Hans Jacobi van harte succes met hun nieuwe functie!

DE BEELDENAAR 1992-4 164

Jhr Ir A.C. von Weiier 100 jaar

Ni peur de l'avenir, deel uit het familiedevies van jhr ir A.C von Weiier en door hem op een bijzondere wijze gestalte gegeven. Op 6 juni jl. bereikte de in Maastricht gelioren en in Zutphen getogen Arnold Carl von Weiier te Oegstgeest de leeftijd van de gezegenden; C. Naar aanleiding van deze bijzondere gebeurtenis mochten wij een gesprek met hem hebben over zijn herinneringen aan zijn veelzijdige penningverleden en hem een exemplaar ter hand stellen van de welkomstpenning van de Vereniging voor Penningkunst naar ontwerp van Christine Kijland. Hij is de laatste onder ons. die de oprichting in 1925 van de Vereniging voor Penningkunst van zeer nabij heeft meegemaakt. Weliswaar is hij in formele zin er niet bij betrokken, maar wordt wel meteen lid van de nieuwe vereniging, die de plaats in zal nemen van de in 1914/15 ter ziele gegane Belgiscb-Nederlandsche Vereeniging van Vrienden van de Medaille als kunstwerk. In een intei^view met W. F. van Hekelen, nu tien jaar geleden, herinnerde hij zich met veel genoegen de eerste penning waarmee hij in zijn bedrijfsfunktie te maken kreeg. Dat was kort nadat hij na zijn Delftse ingenieursopleiding - afgestudeerd op locomotieven- medio 1916 als directeur in dienst kwam van de N.V. Koninklijke Utrechtsche Fabriek van Juweelen, Zilveroerken en Penningen van C.J. Begeer. Zijn ervaring met deze penning van Toon Dupuis, zowel naar de kunstenaar als naar de opdrachtgever, lijkt van grote invloed te zijn geweest op zijn 'zwak' voor penningen. Dat niet Von Weiier maar wel zijn zvv'ager Carel Begeer en zijn mede-directeur dr M. Brinkgreve van de na een fusie in 1919 ontstane N.V. Ateliers voor Edelsmeed- en Penningkunst v/h N.V. Koninklijke Begeer te Voorschoten bij de oprichting van de Vereniging voor Penningkunst betrokken zijn. zal een kwes-

tie van bedrijfsstrategie zijn geweest. Zijn actieve rol voor de Vereniging voor Penningkunst vangt aan met een inleiding bij de opening in 1928 van een penningtentoonstelling in Rotterdam, getiteld Een beknopt overzicht van de geschiedenis der penningkunst. Eerst in 1929 komt hij in het bestuur en wordt een jaar later lid van de uit bestuursleden samengestelde penningraad voor de keuze van medailleur en onderwerp van de uit te brengen penningen. Met of zonder penningraad neemt de betekenis van het advies van Von Weiier in de Vereniging al gauw toe. Te verbazen hoeft dat niet. Hij is de man, die met een vanuit zijn technische achtergrond ontwikkelde professionele deskundigheid en een meegekregen artistieke sensibiliteit een liefhebber van de penningkunst is geworden. Om zijn oordeel kan niemand heen. Uit de geraadpleegde gegevens komt de stellige indruk naar voren, dat hij aimabel maar

DE BEELDENMR 1992-4 165

KR,\NS VAN PllJENHROEK*

* Dr FJ.M. van Fuijenbrock is .sinds 1990 voorzitter van de Vereniging voor l'enningktinst.

Jhr Ir A.C', nm Weiier

pi'iniinfi door l'Opê Givfioiiv Ivoor- en kivrzijde)

voor ieder kan deze periode luisterrijk worbeslist - delegerend waar het mogelijk was - organiseren kan. Voor een vereniging met den afgesloten met een internationale penningtentoonstelling in het Stedelijk Museum een nominaal bestuur en een chroniseh tekort aan voldoende geldmiddelen een ver- te Amsterdam, toentertijd het 'art-is' van jhr lossende uitkomst. Typerend is de volgende Willem Sandberg. Het is Von Weiier, die als voorzitter van de tentoonstellingscommissie anecdote. In reactie op een noodkreet van zijn Fidem-relaties mobiliseert en via de de penningmeester in 1949 schrijft Von diplomatieke vertegenwoordigingen in Den Weiier bemoedigend terug: Maar laat ik u troosten, de \vrenigi)\ii heeft iit feite altijd alHaag de buitenlandse inzendingen regelt. aan de grond gezete)i en we zijn toch maar Uit alle gegevens blijkt zijn centrale positie, ook nog in de jaren daarna, zowel bij het doorgegaan. Vandaag kreeg ik weereen kiezen van medailleur en onderwerp, als nieuw lid hij.' bij het opvangen van materiële problemen. Meer dan aan de Vereniging zelf moet Als we naar de kunstenaars kijken die voor het aan de persoon van Von Weiier hebben het maken van een penning zijn aangegelegen, dat ze haar bestaansrecht met de zocht, dan mag de conclusie zijn dat de jaarlijkse uitgifte van penningen bewijzen Vereniging daarbij in het algemeen een kan. Zijn grote betrokkenheid bij de goede hand heeft. Vereniging komt naar voren als hij zich eens boos maakt over een te late afwikkeling van zaken door een medebestuurslid: Ook buiten de Vereniging blijkt zijn grote Op deze manier verdergaan, Ijetekent dat betrokkenheid als het o\'er penningkuast de Vereniging binnen enkele jaren haar gaat. Zo meldt hij in 1949 zijn medelaatste adem nitlolaast. FM daanvorheh bestuursleden, dat twaalf jonge medailleurs ik niet al die 25 jaar geploeterd om de voor rekening van een kunstnijveriieidsVereniging in stand Ie houden. Gelukkig fonds een vierdaagse excursie naar de internationale FIDEM-tentoonstelling in Parijs kunnen maken, waarvoor hij alles geregeld heeft. Von Weiier is betrt)kken geweest bij de oprichting in 1937 van de Federation Internationale des Editeurs de Médailles.

DE BE1-;LDEN.\,.\R 1992-4 166

Met de I'arijse tentoonstelling herneemt deze organisatie haar reeks van tweejaariijkse aktiviteiten. De Nederiandse inzending is door Von Weiier en de sinds 1949 nieuw aangetreden voorzitter van de Vereniging voor Penningkunst, mr D. Giltay Veth samengesteld. De eerder genoemde tentoonstelling in het Stedelijk was voor velen een eyeopener en is voor de Vereniging van stuwende betekenis geweest. Ze leidt bijvoorbeeld tot het lidmaatschap van een beeldhouwerhoogleraar van de Rijksacademie, die vrij snel laat weten tegenstander te zijn van de reductiebank bij het maken van penningen. Voor Von Weiier lijkt die opvatting, die zijn invloed na verioop van tijd laat gelden, een tegendeel van bezwaar te zijn geweest, hij staat er voor open. Wel vindt hij in deze stellingname een aanleiding voor een korte beschouwing over De techniek van depenuini>.^ Hij onderscheidt hierin vier technieken met het goede recht voor de geslagen penning. Zijn forum is De Geuzenpenuinu, het kort tevoren opgerichte periodiek van Genootschap, Vereniging en Penning-

kabinet, dat in De Beeldenaar zijn voortzetting vindt. Uiteraard is hij mederedacteur van dit orgaan en blijft dat tot 1957. De voortdurende krappe kaspositie van de Vereniging ondergaat een structurele verlichting als vanaf 1956 het ministerie van O.K.en W. een jaariijkse subsidie toekent. Vooi-waarde daarbij is wel, dat de Vereniging contact zoekt met de Kring van beeldhouwers. Eén en ander geeft aanleiding tot ontwikkelingen, waarvan niet duidelijk is of Von Weiier zich daarin geheel kan terugvinden. Zijn loyaliteit naar de Vereniging lijdt er evenwel niet onder. In i960 als Von Weiier 68 jaar is geworden, treedt hij temg uit zijn bedrijfsfunctie. De overigens op termijn minder wordende contacten van de Vereniging met Koninklijke Begeer verlopen voortaan via een ander bestuurslid. Hetzelfde jaar eert de FIDEM hem met de verkiezing tot vice-president. In deze hoedanigheid organiseert hij met anderen de in 1963 in het Haags Gemeentemtiseum gehouden Nederlandse FIDEM-tentoonstelling met inzendingen uit dertig landen.

' De Geuzenpenning 1 (1951) 27

H. ENNO VAN GKLDKR

Een honderdjarige Enkele clagen vcxirdat het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Munt- en Penningkunde zijn eeuwfeest vierde, heeft merkwaardigerwijze ook zijn oudste lid die mijlpaal bereikt. Op 6 juni werd jhr ir A.C. von Weiier, nog levendig van geest, honderd jaar. Alleen de oudere leden hebben hem nog geregeld meegemaakt en zij zullen zich zeker de markante persoonlijkheid van de leider van de afdeling penningen bij de N,V. Koninklijke Begeer nog levendig herinneren. Hij had lange tijd een belangrijk aandeel in het werk van het Genootschap, waarvan hij in de periode 19.M -1965 vicevoorzitter was en sinds 1965 erelid. Nog intenser was hij betrokken bij de Vereniging voor Penningkunst, waarvan hij jarenlang een aktief testuurslid was en sedert 196? erelid. Zelf heb ik bijzonder goede herinneringen aan de vele aktiviteiten waarbij ik .samen met Von Weiier betrokken was. Dan denk ik aan zijn enthousiaste en deskundige inbreng bij de eerste grote ntimismatische tentoonstellingen: die bij het 50-jarig bestaan van het Genootschap in de opbouwperiode vlak na de oorlog (Ara.sterdam 1946) en die bij het 25-jarig bestaan van de Vereniging toen voor het eerst weer buitenlandse medewerking mogelijk was (Amsterdam 1950). Zijn charmante overredingskracht bewonderde ik toen hij in 1951 de niet zeer kunstzinnige en zeker niet ijdele Minister-president dr W. Drees wist te tewegen goed te vinden dat de Vereniging een penning aan hem wijdde. Zijn organisatietalent toonde hij toen wij in 1953 binnen enkele dagen een campagne moesten opzetten om een Watersnoodpenning ten behoeve van de .slachtoffers te laten verschijnen. Met een veriate dank voor een penning van Telcs, die hij ons in 1950 bij de geboorte van onze oudste zoon kwam brengen, wil ik hem graag, mede namens talrijke oude vrienden, van harte gelukwensen.

DE BEELDENAAR 1992-4 167

^ Jaarverslag van de Vereeniging xoor Penningkunst 193^ •' 193^ z. pi. •'laanerslag \an lie Vereeniging voor Penningkunst 1939 ' Jaarverslag van de Vereeniging voor Penningkun,st 19-tS ' z. jr 7.. pi. •" De Geuzenpenning 18(1968) H * Koninklijke Begeer Penningen geslagen of gegoten in de jaren 193vl96(). idem. Penningen geslagen ol' gegoten in de jaren 1960-1975.

Binnen de Vereniging voor Penningkun.st 19e eeuw een omwenteling in het vervaardigen van de penningstempel teweeg bracht-; blijft hij vooralsnog de aimabele, deskundiPenningen betrekking hebbend op Prinses ge en bindende factor voor oudere en jongere bestuursleden. Hoezeer dit het geval is, Juliana-^; Voorouders der Nederiandsche blijkt, als hij in 1964 te kennen geeft zich uit penningkunst; Johannis Candida^; het bestuur te willen terugtrekken, hij is dan Oorlogsgedenkpenningen^ De heraldiek in de penningkunst''; De naam 'Begeer' 72. Namens de overige bestuursleden krijgt in de Nederlandse Penningkunst van de 19e hij het dringende verzoek nog een periode en 20e eeuw. Omvangrijker en nog graag aan te blijven: Wij zonden het werkelijk geraadpleegd zijn de op Zwierzina aansluibetreuren indien wij in de toekomst onze tegeruvoordi^e onder-voorzitter zouden moe-tende inventariserende beschrijvingen in ten missen, en hij onze bijeenkomsten geen twee delen van de penningen, die van beroep zonden kunnen doen op zijn kennis 1935 tot I960 en van I960 tot 1975 bij Koninklijke Begeer B.V. geslagen en gegoen eri'ciring. noch zijn adviezen zouden ten zijn.'"^ Als het laatste deel verschijnt, is de kunnen vragen. Of hij zich weer voor de gebruikelijke periode van drie jaar beschik- auteur 83. Hij kon het niet laten. Dat blijkt ook als hij in het voorjaar van 1992 een baar wil stellen. Von Weiier stemt toe: O menselijke ijdelheid, de vleiende inhoud tebezoek brengt aan de tentoonstelling Nederiandse penningkunst 1890-1990 in het geloven. Als hij dan in 1967 zijn bestuursfimktie neeriegt, gebeurt dat in de jaarx'erga- Koninklijk Penningkabinet te Leiden. Met zijn honderste verjaardag in het voomitzicht dering, die voor deze gelegenheid in de Rijksacademie te Amsterdam is belegd, waar hebben zijn kinderen hem nog weten te onder supervisie van medebestuurslid Esser verrassen met een door Pépé Grégoire onteen tentoon.stelling van eigentijdse penning- worpen gietpenning met op de keerzijde de kunst is ingericht. Het ligt voor de hand, dat tekst: 100 mijlpaal van tijdelijk vergezicht. Arnold Carl'vonWeiier 1892-1992. de voorzitter met veel dankbaarheid zijn vele en belangrijke werk voor de Vereniging Daarmee brengen zij mede tot uitdrukking het tweede deel van zijn familiedevies: als organisatie en voor de penningkunst in ,\7 regret du passé. het bijzonder eert. Met algemene stemmen en zoals het verslag vermeldt, onder enthousiasme van alle aanwezigen wordt Von Weiier tot ere-lid van de Vereniging benoemd. Een benoeming, die hij met welwillendheid aan\aardt. Zonder overdrijving mag gezegd worden, dat het leven van Von Weiier geheel gewijd is aan de bevordering van de penningkunst, zakelijk voor wat zijn bedrijf aangaat, als deskundige liefliebber en bekwaam besttiurder voor wat de Vereniging betreft en daarnaa,st het Genootschap; op internationaal niveau penningacti\'erend via de FIDEM. Een bezig mens, waaivoor de schrijftafel niet de eerste werkbank is geweest. Zijn publicaties nopens penningen beperken zich tot korte informatieve stukjes, geschreven op impulsen van buiten. Naast de in de tekst genoemde zijn te vermelden: De reduceer- of verkleinbank, die in de

DE BEllDEXMR 1992-4 168

meer dan ooit is munten kopen een zaak van vertrouwen ... leden van de n.v.m.li. zijn uw vertrouwen waard! opgericht 25 januari 1982 ' alle leden van de Nederlandse Vereniging van Munthandelaren onderschrijven de erecode welke door de vereniging is opgesteld. • • •

garantie op de echtheid van munten en penningen objectieve en eerlijl<e voorlichting l<walificatie volgens gangbare normen

ledenlijst per 1 september 1992 lijst van aaneengesloten munthandelaren in alfabetische volgorde: H.B.U. n.v. A.A. Wijsman Herengracht 434-440 1017 BZ Amsterdam 020-6298012 fax 020-6292285

Batavia G.J. Rietbroek Zoutmanstraat 32 2518 GR Den Haag 070-3451772 Bussumse postzegelen munthandel J.W. Eeckhout Kapelstraat 20 1404 HX Bussum 02159-16288

Holleman-munten Mevr. M. Helleman Min. Dr Kuyperplein 64 7522 AW Enschede 053-338779

Munthandel Civltat A.H.G. Drouven Lutt6kestraat31 8011 LP Zwolle 038-223368

Honingh Munten J.C. Honingh Dorpsstraat 155 1566AE Assendelft 02987-3094

A.G.van der Dussen B.V. Hondstraat 5 6211 HW Maastricht

043-215119

L. Kevelam Speulderweg 15^ 3886 LA Garderen 05776-1955 fax 05776-1528

Munth. Karel de Geus Stratumsedijk 47 5611 NC Eindhoven 040-123455 fax 040-110845

C.A.M. Kienhorst Steenstraat 16 7571 BK Oldenzaal 05410-15879 fax 05410-20302

Munthandel Hekra L H . Helderton Molenstraat 25 4061 AB Ophemert 03445-1392

Mevlus Numisbooks J. Mevius Jr. Oosteinde 97 7671 AT Vriezenveen

05499-61322 fax 05499-61352

Munthandel G. Henzen Pr. I renestraat 19 3958 XN Amerongen 03434-52838

secretariaat n.v.m.h. postbus 5803 3290 AC Strijen

NMB Bank J. Evers Herengracht 580 1017 CJ Amsterdam 020-65577375

Munthandel Oost-Brabant M. V. Berkom Heischouw31 5345 XT Oss 04120-24123 fax 04120-51014 Postzegel- en munthandel T. Peters Rosmarijnsteeg 7 1012 RP Amsterdam 020-6222530 fax 020-6222454 Van Roekei B.V. E.D.J. van Roekei Postbus 3 1400 AA Bussum

02159-49460 Romunt B.V. W.E.M. Dols Roerzicht 1 6041 XV Roermond 04750-16010 fax 04750-11682 Laurens Schulman b.v. Brinklaan 84a 1404 GM Bussum 02159-16632 Robert Schulman Naarderstraat 67 1251 BG Laren NH 02153-10056 fax 02153-89749

C.J.G. SchuurmanRijnholt Emmastraat 13 7075 AL Ettten (Old) 08350-27781 Sipiro Munten P Willems Nassaulaan 5 6721 DW Bennekom 08389-18064 Munthandel Trajectum L. Loffeld Croeselaan 249 3521 BR Utrecht 030-949709 Munthandel Verschoor Merelsingel 12 3291 VH Strijen 01854-1719 J.B. Westerhof Hoogend 18 8601 AE Sneek 05150-17198 corresponderend lid: Münz Zentrum W. Albrecht RubensstraBe 42 5000 K ö i m -B.R.D. 09-49221230848 Jean Eisen Tervurenlaan 65 1040 Brussel België 09-3227346356

Weet u dat er n.v.m.h.-geschenkbonnen bestaan van ƒ 10, en ƒ 25,-? Misschien een leuk idee om eens kado te geven. Verkrijgbaar bij bovenstaande munthandelaren.

DE BEELDENAAR 1992-4 169

De penning als kunstwerk

1. N. VAN IXTSSEM* • Drs J.N. van Wesseni. oud-hoogleraar aan de Rijksakademie van lieeklendc Kiin.sten te Amsterdam. Iiiekl n.a.v. de opening \an de expositie en de presentatie van de eatalogus l'nhvniteiten op de penning in het rniversiteitsmu.seiim De .Agnietenkape! te Amsterdam een inleiding o\er de penning als kunstwerk. Deze inleiding is hier onverkort weergege\en. ' |-:illK VAN SCHEEPEN

l'nivemteilopde Penning. 1992 Laurens Sehulman, Amsterdam liniversity Press (zie ook de rubriek Boekbespreking elders in dit nummer)

ontzag naar keken. In deze weinige jaren Penningkunst is een vorm van kunst, die markeert Pisanello de ontwikkeling van de zich be\indt op het grensgebied \'an de internationale gothiek - de stijl waarin hij in beeldhouw- en de tekenkunst. In het boek dat vanmiddag centraal statit merkt Erik van Mantua en Verona zijn fresco's schilderde Scheepen op dat deze kunstvorm in vergelij- naar de renaissancepenning. Het valt op dat hij zijn penningen signeert met Pisanello king met andere niet de waardering krijgt Pictor. In Rome ontstaat de eerste Paus-pendie ze verdient.' Wanneer we de penningkunst plaatsen in ning - Nicolaas V door Andrea Guacialoti in 1455 en deze kunstenaar was als scriptor een ruim historisch en artistiek kader, moein Vaticaanse dienst. Wij zijn eerder geneigd ten we een duidelijk verschil mtiken tussen penning en munt. Een verschil dat gegroeid de penning als een facet van de beeldhouwis. In het 'Woord vooraf' van hetzelfde boek kun.st te zien. schrijft prof Groenmtm- van Waateringe: In het algemeen worden penningen ingepenningen kunnen weliswaar nooit als pas- deeld in genre's: portret-, historie-, familie-, munt dienen, omgekeerd hebben munten in sier- of pronkpenning, gilde- of vroedbet verleden de betekenis van penningen schapspenning, prijspenning, verenigingsvervuld. (...) De vroegste nninten waren dui-penning, penningen voor Rijk, Gemeente, delijk statussymbolen, echte penningen dus. bedrijven en zaken en natuurlijk L'niversiteitspenningen. Wat ik wil proberen. De penningkunst is niet wijdverbreid en universeel, zoals de schilder- en beeldhouw- is in al deze genre's een gemeenschappelijkunst, maar is beperkt tot het Westen en de ke factor op te sporen: de penning als kunstwerk. Dit brengt meteen complicaties tijd \an en na de renaissance. Zij is echter met zich mee: het is moeilijker indnikken te wel degelijk geinspireerd door de antieke vergelijken en daardoor een objectieve beschaving. Petrarca is de vroegst bekende norm te stellen. Het is nog moeilijker deze verzamelaar \ an antieke munten. Jean Due de Berr\' verzamelde penningen. En ook op indrukken onder woorden te brengen, Robert Musil heeft gewaarschuwd: das Bild dit terrein speelde hij een innoverende rol. soil ja eben ein Hrlebnis einschliessen, das In zijn verzameling bevonden zich twee mit Woi1 und Gedanken nicht einzuschliespenningen met portretten van Heraclius en sen ist, die Meinung des Bildes ist es selbst, Constantijn, die in zijn opdracht gemaakt ist seine Gestalt. und auch einen anderen moeten zijn, die we niet kunnen thui.sbrenInhalt hal das Bild nicht, sonst könnte man gen, maar die als voorlopers van de Bilder reden. Renaissancepenning gelden. Als echt beginpunt van de penning als kunstwerk rekenen wij de penningen die Pisanello - // dolce Pisano - tussen 1438 en 1450 gemaakt heeft voor humanistische opdrachtgevers in Milaan, Mantua, Eerrara en Napels. Hij heeft de norm g&steld: de evenwichtige plaatsing van de buste in het vlak, het randschrift, het ruime fond, de originaliteit van de allegorie op de keerzijde. Hier is het model geschapen waar kunstenaars eeuwenlang met bewonderend

Wat maakt de penning tot een kunstwerk voor een kleine groep liefliebbers, een tijdverdrilf'voor enkelefijneluiden? Het is het ontwerp, de vormgeving en de techniek, niet een product van toeval maar van .studie. Noodzakelijk is ten eerste: ambachtelijke l)ekwaamheid als basis voor een gevoelig enfijnzinnigkunstenaarschap. Ver\''olgens beheersing van de vorm: het kimnen overdragen van een stuctuur of

DK BEELDEN.\.\R 1992-4 170

gegeven zonder dat de kracht of betekenis verioren gaat. Verbeelding en vakmanschap moeten samengaan. De kunstenaar moet iieschikken over energie, het vermogen tot volhouden en zelfvertrouwen. Expressie vraagt exactheid. De penning ontstaat in een logische en consistente ontwikkeling. De medailleur heeft het resultaat in zijn hoofd; hij mag lang aarzelen, opnieuw beginnen, maar het resultaat moet er uit zien alsof het in één doorlopende handeling en zonder moeite tot stand is gekomen. En in de derde plaats is het erkennen van de traditie noodzakelijk. Dit wil niet zeggen schools of benauwd, niet dogmatisch, wel dat bij het zoeken naar nieuwe formuleringen de traditie in acht wordt genomen en waarde toegekend. Het reliëf is jonger dan de beeldhouwof tekenkunst, het is een synthese van deze drie- en tweedimensionale kunsten en de maker van deze ruimtelijke voorstelling op een plat vlak moet zowel tekenaar als beeldhouwer zijn. Van groot belang is de cirkelvorm, die - zonder begin of einde als volmaakt geldt. Louk Tilanus spreekt van de stimulerende werking van wat hij de vormdwang - de cirkel - en de vormvondst noemt.- Ook de achtergrond speelt een grote rol. Zij moet een eenheid met de voorstelling vormen en kan neutraal zijn of als voedingbodem - matrix - van de voorstelling dienen. Zij kan plat, convex of concaaf zijn. De persoonlijke ontvankelijkheid van de kunstenaar is van het grootste belang. Hij moet de gave bezitten om poëtische mogelijkheden van het gegeven uit te drukken in een voortdurende correctie en revisie die het scheppingsproces begeleidt en verfijnt. De vorm moet van binnenuit beleefd worden. Het creatieve proces vraagt om enthousiasme, spontaniteit, concentratie en het afwezig zijn van praalzucht. Instinct op zich is niet genoeg; wat uit instinct alleen ontstaat is niet compleet. Inzicht in het werken van de inventie verscherpt de actieve intelligentie op alle terreinen. Zij kan spontaan komen, zonder klaarblijkelijke voorbereiding, soms fragmentarisch, soms als geheel, dikwijls uit het

samenkomen van twee of meer gedachtenstromen. Als een zuiver verstandelijke berekening komt zij niet voor. Er is intuïtie voor nodig om de juiste formulering te vinden en te weten wat overtuigt en wat niet. De oorsprong van het beeld is de voorstelling in onze gedachten. Aan het realiseren gaat ervaring vooraf. Ook verfijnde smaak en een scherp onderscheidingsvermogen onstaan niet zomaar, maar kosten inspanning. Een idee moet altijd ondergeschikt gemaakt worden aan de eisen van het materiaal waarin het vorm krijgt. Daarom is de afwerking, de aandacht voor de geringste details, belangrijk. Elk detail moet er uit zien alsof het niet anders kon. Lepoète depliisieiirs vocables refait uu mot total (Mallarmé). Kunstwerken ontstaan niet in een isolement, maar aan de andere kant zullen sociale krachten nooit het talent kunnen bepalen of verklaren dat tot meesterschap zal leiden. Contact met de werkelijkheid voorkomt dat het smaakvolle de enige wegwijzer wordt. Ontlening hoeft de eigen expressie niet in de weg te .staan. Welke grote kunstenaar heeft nooit anderen nagevolgd, zelfs nagebootst? Niets komt uit niets voort, kunst wordt uit kunst geboren. Goede \'ondsten onstaan door vertrouwd te raken met het werk van anderen. Esthetiek is geen exacte wetenschap en stijl is een masker dat evenveel verbergt als onthult.

DE BEELDEN.\.4K 1992-4 171

^ i.oiiKmANus Vorm en niimie in de Nederlandse penningkunst /)(' lieeklaiaar IS (1991) 45-'((M

PietEsser. Zeivnde liistnim van hel (lispnnl Palks. 1942 Ijilaqnelte in hrons en teiracolUi. eenzijdig 75 mm) nrSl cat. inieersiteit op de penning

' KARI-I. SOI'DIIN

Moderne penningkunst in Teylers Museum De B«'Wc)W((;-15(1991) 384-3,Si ' MAKIAV SCUARI.OI)

Helsinki in de ban \an de penninijkunst De lieeldenaar 11 (199(1) 202-20S

Wij - als kijkers - moeten ons aan het kunstwerk overgeven als wij het zijn geheimen willen ontfutselen. Dr AJ. Bemolt van Loghum Slaterus - de onlangs overleden eminence grise van onze verzamelaars heeft het treffend onder woorden gebracht: Penningen moet je eigenlijk vasthouden en van dichtbij bekijken: het gevoel Ijet gewicht, het materiaal en de voorstelling samen, maken de vreugde uit van het in de hand lx)ude)i van de penning. Kunstwerken stellen ons in staat onze sensibiliteit te verrijken. De waarde ligt niet in het volgen van regels maar in duizend 'geheime harmonieën'. Perceptie is niet het mechanisch registreren van stimulansen die de wereld om ons heen onze zintuigen biedt, maar het actief en creatief vastgrijpen van structuren. Het geringe formaat van de penning hoeft de creatieve impuls van de kunstenaar niet te belemmeren; evenmin als het schrijven voor één instrument de componist verhindert zich geheel te uiten. Hoe is de stand van zaken in het Nederlands Numismatisch Jaar 1992? Karel Soudijn constateert dat onze penningkunst in het slop is geraakt."* Als redmiddel beveelt hij de methode van de British Art Medal Society aan, die kunstenaars met zeer gevarieerde achtergronden uitnodigt hun geluk op dit terrein te beproeven. Het incidenteel ontwerpen van penningen door sierkunstenaars past in de gedachte die rond de eeuwwisseling vorm heeft gekregen. De sierkunstenaar was niet alleen op zoek naar een nieuwe vormgeving, hij experimenteerde tevens op verschillende terreinen. Dikwijls leidde dit tot goede resultaten op het penningvlak. Het gebrek aan belang,stelling voor penningkunst bij een nieuwe generatie kunstenaars, dat Marjan Scharioo constateerde bij het Fidemcongres in Finland, blijkt overigens geen exclusief Nederiands probleem te zijn.'' Sinds Piet Ksser - wel onze belangrijkste penningmaker - met pensioen is, bestaat er op geen enkele kunstacademie een opleiding tot medailleur Is de discipline, die nodig is voor een penning, teveel gevraagd

in de eigentijd.se speeltuin? Esser heeft in een brief geschreven: als ik dan al iets deed voor de Nederlandse penningkunst dan is het dit: misschien heb ik depoi1retpenni)ig van de reductiebank gered en gemaakt tot een met de handen op ware grootte gevormd stukje plastiek. Zijn uitgangspunt is de beeldhouwerspenning. Is de definitie van het begrip penning aan herziening toe? Is niet alleen de functie maar zelfs het voortbestaan van de penning in gevaar door het vervagen van de grenzen tussen de diverse kunstsoorten? De meest zinvolle vernieuwingen uit de beginjaren van het modernisme zijn in de beeldspraak van alle dag en in onze visuele omgeving gemeengoed geworden. Hedendaagse penningen hoeven niet meer rond te zijn, een aflieelding mag ontbreken, elke visuele informatie is achtergehouden, het materiaal hoeft niet edel te zijn, de penning mag uit meer delen bestaan, Ook de penning deelt in het grensverleggend patroon dat vandaag in zo'n hoog aanzien .staat. Echte beeldhouwers laten duidelijk zien dat deze vrijheid kan leiden tot een volwaardige penning. Obstakels ontmoedigen het mediocre talent, maar voor de creatieven zijn zij het noodzakelijk voedsel om tot volle wasdom te komen. Het is niet de primaire taak van de kunstenaar om iets nieuws te vinden, maar iets persoonlijks en waardevols te maken. En daar komt bij: in de penningkunst veranderen de opvattingen geleide+ijk. Al in 1821 waarschuwde Ingres tegen wat hij een absurde stelregel noemde: Wij hebben het nieuwe nodig, ivij moeten onze tijd volgen, wij moeten van onze eeuw zijn. Maar. stel je voor dat onze eeuw het bij het verkeerde eind heeft. Het is. schrijft Gombrich, een gemeenplaats dat het toneel van de geschiedenis op elk willekeurig moment bevolkt is met verscheidenegeneraties mensen die qua opvatting, invloed, macht en smaak oneindig vetychillen. Hier zou de theorie van de vooruitgang uitkomst kunnen bieden. Degenen die in het verleden bleven steken tellen niet mee. het tijdperk wordt vereenzelvigd met de avantgarde. die als enige de opmars van de

I)K I!HI-;LD1;.\MH 1992-4 172

dnikking van de tijdgeest. Eerder bepalen geschiedenis vertegenwoordigt. stijlen de tijdgeest dan dat ze erdoorbepaald Karel van het Reve noemt vooruitgang worden. Uiteraard is onze benadering subin de kunst een hersenschim. Hij citeert Poesjkin: De tijd kan vooniitgaan, de weten- jectief. Aleen de veilingmeester staat open schappen, defilosofieen het openbare leven voor alle richtingen en kan ze allemaal veivolmaken zich en veranderen, maar de bewonderen. Het gevaar schuilt in het modernisme als academisch stereotype; poëzie hlijl't waar ze is, baardoel de anti-traditionalist is even beperkt als de is hetzelfde, baar middelen zijn dezelfde. De werken van de ware dichters blijven jong meest beperkte academie-kunstenaar vroeger, maar mist diens vakmanschap. en eeuwig fris. Het valt niet te ontkennen De nieuwe kunstenaar wil non-conformist dat nieuwe bronnen aangeboord, andere zijn, zoals alle anderen. Het wordt dan tegelijkertijd in onbniik geraken, maar het peil van de hoogste uitingen verandert niet. moeilijk opportunisme te scheiden van De kunstenaar moet het experiment niet uit artistiek succes. De kunst wordt gelijkgeschakeld met de mode. Het nieuwste wordt de weg gaan en openstaan voor nieuwe ons door de strot gewrongen, en dat heet mogelijkheden, maar dat houdt ook in dat hij de vrijheid moet hebben ergens de grens cultuurbeleid. Maar kleffe gemakzucht geeft geen antwoord op de vragen van deze tijd. te trekken. Ook de opdrachtgever kan De echte vernieuwing ligt in het ontdekken zonder te betuttelen - zijn eisen stellen. van iets nieuws om het bestaande te verDe kunstenaar moet zijn onderwerp eerlijk rijken. Er zijn gelukkig nog toegewijde benaderen met zijn eigen, hedendaagse penningmakers die hier van harte en overontvankelijkheid. Nu het in de mode is het tuigend mee bezig zijn. , onbekende toe te juichen, bestaat het gevaar dat het onrijpe te gemakkelijk aanvaard wordt. De grootste vijand van de hedendaagse kunst is the new as value, het wegvluchten in het nieuwe. De kunstenaar hoeft zich niet te schamen wanneer hij zich beroept op de traditie, uit vergelijkin onstaan de mooiste werken. Stijl is geen uit

DE BEI;LDENAAR 1992-4 173

Pk'l B.wr. Onlireip (tuïvck' iwsiel voor een eivpeiiiiiiig (niet in iiehniikl.1944 (gijK. <S'6 mm) nr29a cal. ['niivi^ileitopde penning

Een zilveren huwelijk in brons

KAREI. SOIDIJN ' PIKT MOKRIMIOIT

Theo van cIc Vathorst l)c Bn'kkiuiar i (1981) lOï-109

Zon handdruk symboliseert de verbintenis. Op 28 maart 1992 waren Ria en Bert van Beek 25 jaar getrouwd. De Utrechtse beeld- Het is alleen wat stijf om bij een 25-jarig houwer en medailleur Theo van de Vathorst huwelijk ook weer een handdmk op een penning te zetten: alsof het bruidspaar al ontwierp voor deze gelegenheid een forse die jaren bij Madame Tussaud in de vitrine bronzen gietpenning. een stuk van niet heeft gestaan! Het gebaar dat Theo van de minder dan 600 gram. Op de ene kant zien Vathorst op zijn nieuwe penning heeft we de hoofden van het zilveren paar. gezet, is veel spontaner. Het symboliseert Terwijl ze elkaar aankijken, legt Bert zijn intimiteit en vertrouwelijkheid; bovendien rechterhand op de schouder van Ria. Aan de andere kant van de penning zien we wordt de scène er heel le\endig door. Het lijkt nu, alsof Bert en Ria van Beek niet de bloemen en bladeren van een acanthus. poseren: ze worden door de kunstenaar Aan deze kant staan ook zwierig de namen en de datum gekalligrafeerd: Bert rem Beek betrapt terwijl ze vrolijk met elkaar staan te & Ria de Lcin^e 25 jaar getrouwd 28-3-1992.pi'aten. Het echtpaar had bij het verienen van de Filips II en Maria \'an Engeland mogen opdracht twee duidelijke weasen: beide weliswaar door een kroon met elkaar verportretten moesten worden afgebeeld en het bonden zijn, hun beeltenissen lijken verder zou \c)oral een penning moeten worden. weinig met elkaar te maken te hebben. Theo \'an de Vathorst heeft di\erse penninHet armgebaar van Bert \an Beek zorgt er gen gemaakt bij een liuwelijksjubileum. voor dat hij bij Ria hoort. Het gebaar maakt Voor zover daar echter goed herkenbare de aflieelding veel natuurlijker. Bert en Ria portretten op stonden, plaatste hij die aan staan niet zomaar afgebeeld op een pende ver.schillende zijden. Een vooriieeld is ning, zij zijn die penning nu ook. De achterde penning voor jaap en Marth, de schoon- kanten van hun hoofden en de arm van ouders van de kunstenaar gemaakt ter gele- Bert begrenzen de penning. Om deze comgenheid van hun veertigjarig huwelijk.' positie mogelijk te maken, is de arm van Op de ene kant kijkt de man naar rechts; Bert wat kort gehouden in verhouding tot op de andere kant staat het portret van de de werkelijke proporties. Overigens houdt vrouw naar links. Pas als twee exemplaren iedere afbeelding haar eigen soort deformavan deze penning naast eikaar worden tie in. Theo van de Vathorst is van mening, gelegd, kan het echtpaar elkaar aanzien. dat letterlijke imitatie van de natuur slechts Uit zijn eigen collectie liet Bert van Beek tot saaiheid leidt. Over zijn eigen werk praat aan de medailleur onder meer een rekendeze kunstenaar niet gemakkelijk; hij drukt penning uit 1557 zien, geslagen ter gelegen- zich liever in beelden uit. Berts uit de heid van het huwelijk van Filips II en Maria schouder komende arm duidt Theo van de van Engeland. De voorzijde van dit histoVathorst aan als de verbinding tussen de rische .stuk toont twee elkaar aanziende por- massa's. Over de bovengenoemde anatotretten: de \erbintenis wordt gesuggereerd mische deformatie merkt hij op: Ik zoek door de los boven de koppen geplaatste zoveel mogelijk naar de compactheid. En kroon. Huwelijken of hun jubilea kunnen verder zegt hij over de twee portretten op op zeer \eel manieren worden gesymbolideze penning; Ik heb geprobeerd om bet seerd. In xfoeger eeuwen kwam het nogal sfeeiije dat ik in Bert en Ria gevonden heb. eens voor dat twee staande f:guren elkaar op een blije maniereen zwiep te geven. Bij een hand geven, al dan niet bij een altaar. het bekijken van de penning wijst Theo van

DE lii:ELl)EN.\.\R 1992-^ 174

de Vathorst er op, dat de portretkant de vorm van een schaaltje heeft gekregen. De verdieping in het midden vormt aan de andere kant een hoogte: daar bloeit de acanthus. Waarom is deze plant afgebeeld? Met de acanthus heeft Theo van de Vathorst \erschillende associaties bij elkaar gebracht. Ria van Beek houdt van tuinieren: zo'n weelderige plant is uiteraard heel passend voor iemand met die liefliebberij. Volgens Theo van de Vathorst kan de acanthus bovendien gezien worden als het symbool N^oor kunstnij\erheid. Daarmee is dan tegelijkertijd veraezen naar Berts (vele) activiteiten op het gebied van de numismatiek.

De bloemen staan hier natuurlijk ook voor het huwelijk. En terwijl hij op de weelde aan bladeren wijst, zegt Theo van de Vathorst: Daar ontstaat de ^roei. beneden uit de grond. Zo is deze plant ook een symbool voor het leven. »

DE liEELDENAAR 1992-4 173

Boekbespreking

K.«F.i. soiDijN

ERIK v.^\ scHEEi'Hx UuimsJteit Op cIc'pe)iiiiiii>. verd. Er bestaan echter wel veel penningen met het portret van een Amsterdamse Penningen van Athenaeum Illustre en professor. In dit boek neemt het hoofdstuk Universiteit van Amsterdam 1632-1992 'hoogleraren en lectoren' dan ook de (Bussum/Amsterdam, 1992) Laurens meeste mimte in beslag. Daarnaast kent de Schulman b.v./Amsterdam University Press, catalogus nog vier nibrieken; 'jubilea', 'prijsISBN 90.74162.02.9, 112hlz.,/'45 penningen, erepenningen, promotiepenninDe afgelopen jaren publiceerde N.F. Hofstee gen', 'aanverwante en eigen instellingen' en 'studenten'. drie overzichten van penningen die betrekking hebben op Nederlandse universiteiten. Van Scheepen volgt min of meer de In 1980 verscheen zijn boek over 156 Leidse methode die Hofstee toepaste bij de penningen en plaquettes.In het Jaarboek beschrijving van Leidse, Groningse en voor Munt- en Penningkunde van 1983 Utrechtse penningen. Per categorie is bij beschreef Hotstee 42 penningen van de Van Scheepen het overzicht chronologisch Groningse universiteit. In 1986 publiceerde naar gebeurtenissen; de hoogleraren en hij een boek over 142 Utrechtse exemlectoren worden gepresenteerd in volgorde plaren. Erik van Scheepen heeft nu 85 pen- van het jaar van hun benoeming. Hun penningen beschreven van de Universiteit van ningen kunnen echter in heel andere perk)Amsterdam, een instelling die in numismaden tot stand gekomen zijn. tisch opzicht duidelijk achterioopt op Leiden Bijna alle penningen die Van Scheepen en Utrecht, maar een ruime voorsprong op beschrijft zijn op ware grootte afgebeeld. Groningen heeft. In zijn inleiding merkt de Een uitzondering wordt gemaakt voor enkeauteur op, dat aan de Amsterdamse univerle varianten van dezelfde penning. Een plasiteit een penningtraditie ontbreekt. Er zijn quette uit 1824 op de hoogleraar Kemper hier weinig penningen gemaakt ter gelegen- kon niet worden afgebeeld, omdat deze heid van officiële gebeurtenissen; ook het sinds een tentoonstelling uit 1876 spoorloos studentenleven heeft ons niet veel opgeleis. Van Scheepen beschrijft diverse penningen die we al kennen uit de catalogi van Hofstee. Bij de afgebeelde hoogleraren wordt namelijk niet gekeken welke universiteit het desbetreffende exemplaar heeft

Bic Ctciiis. Ik' Boemna (cM)igi'txnteii hij zijn aficlxidl. I972lfiiiiid. Imiiiseii nnvsiii!^. 49mm)ail.nr62l)tz.80.

nV. liEELDEN.UR 1992^ 176

laten maken. Sommige hoogleraren zijn aan meer dan -één universiteit verbonden geweest; zodra op die personen een penning is gemaakt, duiken zij in de verschillende catalogi op. In de Am.sterdamse catalogus staat bijvoorbeeld een penning van Frank Letterie uit 1974 op A.E.J. Modderman (1838-1885); de tekst op de keerzijde van deze penning verwijst naar de Leidse universiteit. In Hofstee's Utrechtse boek stond van Huib Luns een plaquette uit 1928 op Romano Guarnieri (1883-1955); hierop is het wapen van Amsterdam afgebeeld. Uiteraard vinden we deze plaquette nu terug bij Van Scheepen. De toelichtingen van Van Scheepen zijn uitvoeriger en frivoler dan die van Hofstee. Bij de penning op de jurist Modderman geeft Hofstee een beknopte levensbeschrijving aan de hand van plaatsen en jaartallen. Van Scheepen laat de plaatsen weg waar Modderman werd geboren en overieed, maar hij vertelt iets over de strekking van het werk van de professor. Bij Guarnieri geeft Hofstee zes regels 'droge' personalia; Van Scheepen presenteert ons deze lector Italiaanse taaien letterkunde daarentegen in zestien regels als een curieuze en kleurrijke figuur. Bij Van Scheepen leren we ook, dat Guarnieri overleed na aanrijding door eenfietser.Helaas bevat het nieuwe boek nogal wat slordigheden. Nemen we weer die penning op Guarnieri. Van Scheepen schrijft zijn naam consequent als 'Guarneri'; op de penning zelf staat echter duidelijk 'Guarnieri' te lezen; ook Hofstee noemt hem zo in zijn Utrechtse catalogus. Als de spelling van Van Scheepen de juiste zou zijn, had hij ons wel even mogen vertellen waar het verschil vandaan komt. Er staan diverse schrijffouten in dit boek; van één medailleur wordt de naam in drie versies vermeld (alle drie fout). Op pagina 68 is een penning van Geer Steyn afgebeeld waarop volgens de beschrijving een kip te zien moet zijn. Deze aflieelding is een zoekplaatje; het kostte mij grote moeite om de kip te herkennen. Dat ligt niet aan Geer Steyn; de voorzijde van de penning is gekanteld, wat bij deze penning meteen een heel ander beeld oplevert.

Afgezien van die fouten en slordigheden vind ik dit een leuk boekje. Het is bijzonder aardig om te zien hoe tientallen ontwerpers in de loop der tijd (vooral sinds eind vorige eeuw) hebben geprobeerd om 'kopstukken' op de penning te zetten of om aan het universitaire bedrijf een speciaal tintje te geven.

deer Slem. Eniinakinderziekmhuis l')<Sïlbrons8(->mml cut. Ill- 54 biz. 68.

ROBI:RT R i' iHDBEKG

L.M.I. BOEGHKIM

Golcl couis of the world -from ancient times to the present (Clifton, New Jersey, USA 1992) 6e editie, herzien door Arthur L. en Ira S. Friedberg.; The coin and currency Institute Inc., ISBN 0-87184-306-4, 723 biz., ƒ116,50 De naam Friedberg is in de numismatische wereld een begrip sinds in 1958 de eerste druk van zijn standaardcatalogus verscheen met als ondertitel complete from 600 AD to the present. Van dit werk verscheen begin februari de zesde druk in 34 jaar, hetgeen op zich al een aanbeveling is. De gedegen en gedetailleerde uitvoering van de nieuwste druk is nauwelijks nog voor verbetering vatbaar. Deze zesde druk - herzien en uitgegeven door Arthur L. Friedberg en Ira S.

DE BEELDENAAR 1992-4 177

Friedberg - werd in Europa geïntroduceerd op de Muntenbeurs te Basel op 1 februari jl. De herziening is bijzonder grondig en het boek heeft hierdoor in hoge mate aan bruikbaarheid gewonnen. Niet alleen werden de gouden munten van de antieke wereld in een apart gedeelte ondergebracht, maar ook werden talrijke nieuwe vondsten aan het traditionele werk toegevoegd. Hierdoor ontstond de noodzaak de tekst bij tal van landen - o.a. Duitsland, Engeland, Frankrijk, Griekenland, Spanje, Nederiand, USA enz. - volledig om te werken en te vernummeren. De oude nummers uit de vijfde druk werden steeds tussen haakjes toegevoegd, hetgeen veel zoeken voorkomt. Het aantal pagina's nam toe van nog geen 500 in de vorige druk tot ruim 700 thans. De beperking dat in het boek alleen munten vanaf 600 waren opgenomen kwam door deze completering te venallen, zodat de ondertitel moest worden aangepast en thans luidt: from Ancient times to the Present. De toevoeging van de munten uit de antieke wereld zal het aantal gebruikers zeker doen toenemen, temeer daar tot dusverre een dergelijk globaal overzicht nog nooit werd gepubliceerd. Het tweede gedeelte met de oude ondertitel is werkelijk tot de laatste minuut bijgewerkt en omv^at zelfs al enkele munten uit 1992. Het voorwoord en de inleiding geven op duidelijke en beknopte wijze in een vijftal talen datgene aan wat voor de verzamelaar van gouden munten van belang moet worden geacht. De indeling is zeer overzichtelijk. Van de ruim 15000 aangegeven typen zijn ruim 5000 afbeeldingen in de tekst verwerkt. Aan deze afbeeldingen is veel zorg besteed, waardoor ze goed tot hun recht komen. De Nederlandse gebruikers zullen tot hun genoegen constateren dat ook het Nederlandse gedeelte geheel opnieuw werd bewerkt. Hierdoor is een uitgebreid overzicht van onze provinciale emissies ontstaan met 326 nummers van de Noordelijke provincies en 245 van de Zuidelijke. Deze laatsten zijn uiteraard onder België opgenomen. Een eervolle vermelding verdient ook

het gedeelte dat betrtekking heeft op India. Dit omvatte in de vijfde druk slechts .350 nummers en thans niet minder dan 773 nummers, de herbewerking van dit gedeelte is van de hand van Jan Lingen, voorzitter \an het Koninklijk Nederiands Genootschap voor .Munt- en Penningkunde, die op dit gebied als uiterst deskundig bekend .staat. Ongetwijfeld zal deze grondige beschrijving er toe bijdragen dat dit voor vele verzamelaars onbekende gebied in populariteit zal gaan toenemen. De aangege\en prijzen zijn afgestemd op de Amerikaanse markt en moeten \oor ons als globale richtlijn worden gezien. In vergelijking tot de vorige uitgave zijn sommige prijzen met 100% of meer gestegen, doch er zijn ook dalingen die tot 50% of meer gaan. De indruk bestaat dat de dalingen de overhand hebben. De goudprijs, die op 21 januari 1980 met S 850 per troy ounce (31,1035 gram) een ab.soluut hoogtepunt bereikte, is inmiddels terug gelopen tot het niveau van ,S350/400, hetgeen hierbij natuuriijk ook een niet onbelangrijke rol speelt. Uitgebreide tabellen met gewichten en gehalten, een Islamitische kalender, een overzicht van vreemde cijfers, omrekeningskoersen en een boekenlijst completeren dit waardevolle werk. Friedberg's zesde druk is geen boek om even door te lezen. Het is een fraai uitgevoerd standaardwerk, dat aan iedere numismaat - ook aan degene die geen gouden munten verzamelt, van harte kan worden aanbevolen. Niet alleen de algemene verzamelaar, maar ook hij die zich op één enkel gebied specialiseert, zal er een uitstekende leidraad in vinden. Het solide gebonden boek werd van een frisse moderne stofomslag voorzien door Karel van Laar. De prijs bedraagt ƒ116,50 en lijkt wellicht hoog. Voor het gebodene mag deze prijs echter uitzonderlijk laag worden genoemd, hetgeen misschien wel de beste aanbeveling vormt. Dit standaardwerk mag in deze uitgebreide uitvoering beslist in geen enkele numismatische bibliotheek van enige betekenis ontbreken.

DK BEKLDENMR 1992-1 178

Tentoonstellingen

Samengesteld door vraag met de inzending De NoordNederlandse Giklepeuniugeii wetenschappe-H,\NS DE KONING lijk en historisch beschreven en afgebeeld, waaiToor hem in 1876 de Grote Gouden In het Fries museum te Leeuwarden is tot Medaille werd toegekend. Naast zijn penen met 23 augustus de tentoonstelling Schatten uit Friese bodem (mrJacob Dirks ningkundige publikaties, die nog steeds als 1811 -1892) te zien, Mr Jacob Dirks is één standaardwerk worden gehanteerd, heeft Dirks een grote bijdrage geleverd aan de van de meest prominente leden van het kennis van de vroeg-middeleeuwse muntgeFries Genootschap uit de vorige eeuw. schiedenis. Zijn bijzondere belang.stelling De aandacht die Dirks tot nu toe heeft ging uit naar de muntvondsten in Friesland gekregen staat in geen verhouding tot zijn waar, bij het afgraven van de terpen, vele verdiensten. Behalve een klein aantal korte belangrijke ontdekkingen werden gedaan. biografische artikelen die vlak na zijn dood Zo beschreef hij in de loop der tijd onder zijn verschenen, bestaat er hoegenaamd andere de bekende schat\'ondst van gouden geen literatuur over Dirks, Hij is niet alleen Merovingische munten en sieraden te een prominente Fries uit de vorige eeuw, Wieuwerd, Ook de belangrijke goudschat maar tevens een belangrijk numismaat met van Dronrijp met muntjes van een toen een groot aantal publicaties op zijn naam. onbekend type, een goudstaafje en fragDe 100e verjaardag van het Koninklijk menten van een grote gouden mantelspeld Nederlands Genootschap voor Munt- en werd door hem beschreven. Daarnaast l'enningkunde valt samen met het 100e sterfjaar van mr Jacob Dirks, De tentoonstel- publiceerde hij de sceatta-vondsten uit Terwispel, Franeker en Hallum en munten ling geeft een globaal, maar representatief, van hetzelfde type welke waren gevonden overzicht van het leven en werk van Dirks bij Domlourg en Dorestad, en is gericht op belangstellenden voor de numismatiek en bezoekers met belangstelling voor de 19e eeuw.

Zie ook blz. 187, Aktiviteitenkalender 1992 Nederlands Numismatisch Jaar.

Op 19 juni 1811 te Leeuwarden geboren als zoon van een steenfabrikant, doorliep Jacob Dirks aldaar de Latijnse school en ging toen een paar jaar later naar het Atheneum te Franeker, In 1835 sloot hij met succes zijn studie in de rechten af te Leiden, Hij vestigde zich in zijn geboortestad en werd er in 1836 lid van het Fries Genootschap voor Geschied-, Oudheid- en Taalkunde, In 1841 werd hij penningmeester en in 1852 voorzitter van dit Genootschap, Vanwege zijn gebleken vooriiefde voor de munt- en penningkunde werd hem gevraagd de toen nog bescheiden collectie munten en penningen van het genootschap te beheren. Hij dong mee in een door Teylers Genootschap uitgeschreven prijs-

MrJciCdh Dirks 50 jaar lid van hel Fries (k'imtlschap. jiihileiimpeitiüiig 18S6

DE BEELDENAAR 1992-4 179

Dirks heeft niet alleen gezorgd dat numismatische vondsten van grote betekenis bewaard zijn gebleven, hij heeft ook de kennis over de vroeg-middeleeuwse muntcirtulatie verrijkt. Bij het 50-jarig jubileum van zijn lidmaatschap van het Fries Genootschap in 1886 werd hem een penning in goud, zilver en brons aangeboden, met op de voorzijde zijn borstbeeld, terwijl hem te\'ens het erelidmaatschap werd verleend.

Mulilc'ii uil de cnUeclie Vim Rede (Hel Schieliindshiiis llislijiiscb Miiseiiiii Riillerdiiml

Dat Het Schielandshuis - Historisch Museum Rotterdam- wisseltentoonstellingen van munten en penningen laat plaats vinden in een ruimte die Kabinet Van Rede is gedoopt, heeft goede gronden. Immers, het overgrote deel van de mimten in het bezit van het museum is atl^omstig uit de nalatenschap van Willem van Rede. Tijdens de eerste expositie in het Kabinet Van Rede is

een selectie van meer dan 200 Nederiandse mimten uit de verzameling van Willem van Rede (1880-1953) te zien. De munten beslaan een tijdvak van negen eeuwen en weerspiegelen de geschiedenis van Nederland. De verzameling Van Rede, nu in museaal beheer, was de grootste particuliere numismatische verzameling in Nederiand. Deze tentoonstelling duurt tot en met 13 december 1992. Tot 2 september wordt in het Provinciehuis van Flevoland te Lelystad een tentoonstelling gehouden met als titel Geld mn deZniderzeehodem. In deze tentoon.stelling, die is opgezet door het Centrum voor Scheepsarcheologie in Ketelhaven wordt een indruk gegeven van de vele munten die bij scheepsopgravingen in de Ijsselnieerpolders zijn aangetroffen Uit alle perioden dat de scheepvaart

DE BI:KLI)I:N,A,\K 1992-1 180

Vmirgeld. load

op de Zuiderzee plaatsvond, zijn schepen gevonden met geld aan boord; vanaf een middeleeuwse kogge uit de tweede helft van de veertiende eeuw tot een vrachtschip dat aan het eind van de vorige eeuw op de Zuiderzee is vergaan. Totaal zijn er in 50 verschillende scheepswrakken ongeveer 1500 munten gevonden. Verschillende soorten geld is in de scheepswrakken aangetroffen. Ten eerste de kleine muntjes die verloren waren geraakt en onder in een schip tussen de spanten of andere delen waren terecht gekomen. De waarde van deze muntjes was l:)lijkbaar zo gering, dat men niet de moeite heeft genomen om ze weer op te zoeken. Deze numtjes, voornamelijk penningen, oordjes en koperen duiten, zijn uiteraard als zelfstandige exemplaren gevonden in een scheepswrak. Als tweede soort geld valt het zakgeld te onderscheiden; het makkelijkst te herkennen wanneer het ter hoogte van de heup van een skelet wordt aangetroffen. Het zakgeld bestond - niet veel anders dan nu - uit een aantal courante munten \an beperkte waarde. Ook een groepje kleingeld, ergens in een wrak aangetroffen, wordt in de regel als zakgeld aangemerkt. Een derde, duidelijk te herkennen, soort geld is het spaargeld. Ook dit werd in diverse scheepswrakken aangetroffen.

kunnen worden. Deze loodjes golden als betalingsbewijs voor de jaarlijkse bijdrage die de schippers dienden te betalen aan het onderhoud van de vuurtorens rond de Zuiderzee, vandaar de naam. Zo bestonden er ook loodjes die betrekking hadden op heffingen ten behoeve van de tonnen en de bakens die de vaarroutes markeerden: ton- of bakengeld met de bijbehorende tonneloodjes en b;ikenloodjes.Vuurgeld en bakengeld was geen uniek verschijnsel; van vuurtorens in Engeland en Duitsland zijn gedaikte betalingsbewijzen bekend uit de 17e en 18e eeuw. Over deze vuur-, bakenen tonneloodjes was tot voor kort nog geen samenhangende informatie voorhanden. De tentoonstelling Geld van de Zuiderzeebodem was aanleiding om een studie naar dit verschijnsel te doen. Aan de loodjes, de betonning en de bebakening van de Zuiderzee is een deel van deze tentoonstelling gewijd.

Naast het gangbare geld zijn in de wr;ikken van Zuiderzeeschepen ook loden penningen gevonden, die als vuurgeld betiteld

DE BEHLDENAAR 1992-4 181

Symposium Penningkunst in beweging nieuwe ontwikkelingen in de penningkunst Vorm en ruimte in de penningkunst In het handzame lormaat van een penning gaat een ongemeen spannende verhouding van ruimte en expressiemogelijkheid schuil. Door de eeuwen heen heeft dit gegeven veel beeldende kunstenaars uitgedaagd zich te bewijzen. De oorsprong van de penningkunst is te vinden in het voortand van munten en gemmen uit de antieke wereld. Hieraan is ook de cirkelvorm ontleend waarmee in de renaissance de penningkunst een aanvang heeft genomen. Deze vorm kent geen begin en geen einde en heeft daarmee iets van het goddelijke, dat machthebberrs zich graag toeëigenen. Geen wonder dat de vroege penningen vrijwel zonder uitzondering imxjdheeriijke beelteni.s.sen dragen. De eerste, wat je noemt echte penningmaker, is de Noorditaliaanse schilder Pisanello (1395-1455). Hij is de eerste medailleur, die we bij naam kennen. Hij had de hoge aristocratie als opdrachtgever. Van zijn penningen zijn er vierentwintig bewaard gebleven. Hij schiep een model waar kunstenaars eeuwenlang met bewonderend ontzag naar keken, in de hoop zijn artistieke perfectie te kunnen evenaren. Rembrandt bijvoorbeeld kende het werk van Pisanello. Hij gebruikte diens portret van Gian Francesco Gonzaga voor de ruiterfiguur in zijn ets de drie kaïisen. Door de eeuwen heen heeft de beoefening van de penningkunst de heen- en weerslag van de tijd gekend, waarbij de kwaliteit wisselend was. Na een inzinking tot een weinig geïnspireerde vorm van ambachtelijkheid, komt er eind 19e eeuw een keer ten goede met impulsen uit Frankrijk en Duitsland. In Nederland raken bij het ontwerpen \an penningen beeldhouwers betrokken als Pier Pander, Toon Dupuis, Lambert Zijl, C.J. van der Hoef en anderen. Tot de tweede wereldooi'log worden penningen vrijwel uitsluitend als

slagpenningen uitgevoerd, met gebruikmaking van de reductiebank. Na de oorlog treed een generatie medailleurs aan. die met het sterk grafisch resultaat van deze techniek geen genoegen neemt. Exponent van deze ontwikkeling is de beeldhouwer Piet Esser, leerling van Bronner aan de Rijksacademie te Amsterdam. Bronner bracht zijn studenten de aandacht voor het kleine bij aan de hand van middeleeuwse zegels, stempels en afdrukken van penningen van Pisanello. Het liet zijn sporen na bij Esser. Deze op zijn beurt wist als docent aan de Rijksacademie zijn studenten geestdriftig te maken voor het ontwerpen van penningen, resulterend in een boeiende generatie van medailleurs. Nu veertig jaar later staat de beoefening van de penningkunst weer open voor nieuwe impulsen en benadering van een nieuwe generatie van ontwerpers. Om dit te laten zien en hierover met belangstellenden van gedachten te wisselen houdt de Vereniging voor Penningkunst op zaterdag 24 oktober 1992 een symposium Penningkunst in beweging. Aan de hand van de huidige stand van zaken vertelt een aantal ontwerpers over de inspiratieve context van het ontwerpen \'an penningen. Ze demonstreren de mogelijkheden van beeldende expressie, die verscholen liggen in het handformaat van een penning. Ze geven verdere tendenties aan, die door een nieuwe generatie van ontwerpers naar nieuwe hoogtepunten van vormgeving kunnen worden ontwikkeld. Voor deelname aan het symposium nodigt de Vereniging voor Penningkunst in het bijzonder jonge ontwerpers uit, die zich door de monumentale uitdaging van vorm en ruimte van het kleine formaat aangesproken voelen. Het symposium wordt gehouden in de Academie voor kunst en vormgeving St.

DE BEELDI^NAAR 1992-4 182

Joost te Breda. Er is plaats voor maximaal 50 deelnemers. Bij overintekening is de volgorde van aanmelding en betaling bepalend voor de mogelijkheid tot deelname. Sluitingsdatum voor de intekening is 15 september en betaling voor 1 oktober a.s. Dank zijfinanciëlemedewerking van het Prins Bernhardfonds en sponsoring van het drukwerk door het bedrijfsleven kunnnen de kosten voor deelname beperkt blijven. Ze bedragen ƒ40 voor studenten en voor leden van de Vereniging voor Penningkunst. Overige deelnemers zijn ƒ55 verschuldigd. Bij de kosten zijn lunch en informatiemateriaal inbegrepen. Betalingen via overschrijvingen naar girorekening 96820 van de Vereniging voor Penningkunst te Gorinchem, danwei per bank- of postcheque te zenden naar Vereniging voor l'enningkun.st, Mollenburgseweg 60, 4205 HD Gorinchem.

Verenigingsnieuws

VERENIGING VOOR PENNINGKUNST Secretariaat, informatie over lidmaatschap en penningbe.stellingen: Mw. M. Kemper-Koel, Mollenburgseweg 60, 4205 HD Gorinchem, 01830-26543 Postbank giro 96820 t.n v. Vereniging voor Penningkunst.

Algemene ledenvergadering VPK te Schoonhoven Op zaterdag 23 mei jl. werd in de MTS Vakschool Schoonhcwen de 67e Algemene Ledenvergadering gehouden. Welkomstpenningen bij afscheid Tijdens deze vergadering werd afscheid genomen van N.A.J. Visser en V.J.T.M. Reijs De Vereniging voor Penningktmst is in als bestuursleden. Zij bezetten vitale funk1925 opgericht en heeft als doelstelling de ties in het bestuur. In welgekozen bewoorbeoefening van de penningkunst in dingen richtte de voorzitter van de Nederiand en de belangstelling voor deze vorm van beeldende expressie in eigen land Vereniging, dr F.J.M, van Puijenbroek zich tot deze scheidende bestuursleden. en daarbuiten te bevorderen. Met ruim zesAllereerst sprak hij tot Victor Reijs, die op honderd contributie betalende leden geeft zij opdrachten aan vormgevers voor het ont- 13 juli 1985 tijdens de Algemene Ledenvergadering - op voordracht van het werpen van penningen. bestuur - tot penningmeester werd Inlichtingen over het lidmaatschap zijn benoemd. Een vertrouwenstaak, die veel te verkrijgen bij het secretariaat van de voor anderen niet waarneembaar werk met Vereniging voor Penningkunst: Greet zich mee brengt, waarvan het resultaat moet Kemper. Mollenburgseweg 60, 4205 HD kloppen en ter jaariijkse controle en goedGorinchem. tel. 01830 - 26543. keuring wordt voorgelegd. Meer dan eens Met genoegen wijzen wij op de tentoonkreeg Reijs als penningmeester te maken stelling Penningkunst in Nederiand 1890met de spanningsveriiouding van stijgende 1990 in het Koninklijk Penningkabinet te kosten en beschikbare kasmiddelen. Hij had Leiden. Centraal hierin staan de veranderindan de taak om de medebestuurders tot gen in onderwerpkeuze, de manier van ingetogenheid te manen en dat was niet weergeven en de stilistische opvattingen altijd eenvoudig. Als penningmeester was van vormgevers gedurende de laatste honhij jon de penningkunde' in goede handen. derd jaar. De tentoon.stelling vormt door de Daarenboven was er ook de toegewijde en gekozen benaderingswijze een goede introde plezierige, collegiale manier waarop je ductie op het symposium. , als medehestunrder je taak venndde. Zeer consciëntieus heb je je altijd ingezet voor de belangen van de Vereniging. De Vereniging mag je daarvoor zeer erkentelijk zijn, aldus de voorzitter. Ter herinnerins^ werd Victor

DE BEELDENAAR 1992-4 183

HANS DF, KONING

Nieuw adres Verenigingssecretariaat Reijs de door Christien Nijland ontworpen Welkomstpenning aangelx)den. Afscheid en Mevrouw .M. Kemper-Koel heeft de secretawelkom zijn uitwisselbare begrippen. Voor riaatswerkzaamheden van de heer Visser deze bijzondere gelegenheid werd de penovergenomen. Het adres van het ning in zilver geslagen en voorzien van een Verenigingssecretariaat wordt met directe in.scriptie. ingang gewijzigd: Niek Visser is bestuurslid sedert 1977 Vereniging voor Penningkunst, Mw. M en tot hem zei voorzitter Van Puijenbroek Kemper- Koel. Mollenburgseweg 60, 4205 onder meen Als ik het wel heb begrepen ben Hl) Gorinchem. tel. 01830-26543. Dit adres je er in alle onschuld ingerold, toen je envorblijft voor penningbestellingen gehandhaafd. gepolst werd. De wat plotseling ontstane Nieuw bestuursUd secretariaatsvacature bleek een gecumu.Mr. J.P. Kruimel is als nieuw bestuurslid leerd en veel tijd vragend takenbestand te gekozen. Hij zal de functie van penningomvatten. Al spoedig overtuigde je je mede- meester van de heer V.T.J.M. Reijs overIx'stuurderen van de wenselijkheid van nemen. taaksplitsing en deling van de verantwoor- Symposium delijkheden. Hieniit blijkt je iKstuurlijke Met genoegen kon de voorzitter mededelen opvatting en inzicht. Zelf behield je de zorg dat het symposium, zoals xoorgesteld in het voorde ledenadministratie en het vereniaktiviteitenplan (vorig jaar aan de leden gingssecretariaat. Maar er is meer. de voorgelegd) in uitvoering zal komen. Wel best UI i rsi vrgaderii igen, u ïiar afu vgingen moeten definanciëleeindjes nog aan elkaar moeten worden gemaakt, knopen worden geknoopt worden, maar het bestuur hoopt doorgehakt, besluiten moeten worden geno-hieiToor tijdig het nodige 'zeel' te vinden. men. Daar kwam je naar voren als iemand, Het gaat om een bedrag van ongeveer die het gesprek opgang liet komen om ver- ƒ3000, waarvoor nog dekking gezocht volgens met een enkele vraag of opmerking wordt, bijvoorbeeld in de vorm van sponeen sturende wending Ie geve)i. Visser was soring. Het bestuur houdt zich aanbevolen ook vertegenwoordiger van de Vereniging \()()r gestes en suggesties van de leden. in de Stichting De Ikeldenaar. Namens allen Elders in dit nummer \an De Beeldenaar bedankte de \()orzitter hem voor zijn inzet zijn verdere bijzonderheden over het en bood ook hem de Welkomstpenning - in Symposium Penningkunst in beweging zilver, met inscriptie - aan en sprak daarbij gepubliceerd. de hoop uit dat deze penning een teken Middagprogramma van blijvende verbondenheid mag zijn. Zilverstad Schoonhoven Jaarstukken 1991 Op het middagprogramma stond een De notulen, de financiële jaarstukken en het rondleiding en uitgebreide toelichting over graveren, edelsmeden en penningontwerjaarverslag werden goedgekeurd. pen in de MTS Vakschool Schoonhoven. Besluit omtrent Contributie 1993 en Een school voor middelbaar beroepsonderAktiviteitenplan wijs die opleidt tot edelsmid, goudsmid, Tijdens de vergadering werd het bestuurszilversmid, juwelier, graveur of uurwerkvoorstel aangenomen om in het komend maker. De interessante toelichtingen door najaar een buitengewone ledenvergadering de docenten mw. Geertaii Visser en de te beleggen met op de agenda de belangheren Attie Kruysse en Louis Hankart werrijke punten: Contributie 1993. den met grote belangstelling gevolgd. In de Aktiviteitenplan (pré-advies) en namiddag werd een bezoek gebracht aan Penninguitgiftesysteem. De leden zullen het Goud- Zilver- en Klokkenmuseum, waar tijdig een uitnodiging ontvangen. Deze buispeciaal voor deze gelegenheid een aantal tengewone ledenvergadering zal worden vitrines met penningen uit het museumbezit gehouden op zaterdag 14 novenber a.s. was ingericht. Mw, Gemke jager en de heer te Leiden.

DK HEELDEN.'UR 1992-4 184

Ger Boonstra gaven desgevraagd informatie. Ter herinnering aan deze geslaagde dag ontvingen de deelnemers een voor deze gelegenheid speciaal in zilver geslagen museumpenninkje ontworpen in 1990 door studente/ontwerpster Lenny Botter en voorzien van een gehalte-keurteken. Voor de leden die zich daar\'oor hadden opgegeven was er ter afsluiting een diner in restaurant De Hooijbergh te Schoonhoven. Met dank aan de medewerkers van de MTS Vaksschool Schoonhoven en het Goud- Zilver- en Klokkenmuseum kan de Vereniging voor Penningkimst terugzien op een in alle opzichten zonnige dag in de Zilverstad Schoonhoven.

KONLNKLIJK NEDERLANDS GENOOTSCHAP VOOR MUNT- EN PENNINGKUNDE Secretariaat: J.J, Grolle, p/a De Nederlandsche Bank NV, Postbus 98, 1000 AB Amsterdam. 020-5242274 Informatie over lidmaatschap bij het secretariaat. Officiële presentatie postzegel 100 jarig bestaan* Op 19 mei was een aantal leden van het Genootschap, met enige andere genodigden, aanwezig in het gebouw van de Nederiandsche Bank te Amsterdam om getuige te zijn van de officiële presentatie van de postzegel, die door de PTT werd uitgegeven ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van het Koninklijk Nederiands Genootschap voor Munt- en Penningkunde De heer A.J. Scheepbouwer, lid van de Raad van Bestuur van Koninklijke PTT Nederland NV verzorgde de presentatie van de fraaie postzegel. In het kort ging hij in op het emissiebeleid van de PTT en wees op het grote aantal aanvragen van veleriei instanties, die verzochten om een speciale uitgifte. Het Genootschap kan zich gelukkig prijzen, dat aan het jubileum een speciale postzegel wordt gewijd. Daarnaast wees de heer Scheepbouwer erop, dat deze emissie ook commercieel.

gezien het onderwerp, aantrekkelijk voor de PTT is. De oplage van deze emissie bedraagt 11.600.000 stuks. Hij wees ook op de door ons lid N.L.M. Arkesteijn ingerichte tentoonstelling over de numisfilatelie, die te zien was in het vooriichtingscentum van de Bank. In het kader van het verenigd Europa heeft P'IT het ontwerpen van speciale postzegels ondergebracht bij ontwerpers uit diverse Europese landen. Voor de zegel van het Genootschap was de opdracht verleend aan de Ier Conor Clarke, die ook bij de presentatie aanwezig was. Clarke heeft een zeer fraai ontwerp gemaakt met de beeltenis van Juna Moneta, de Romeinse godin van het geld. Op de postzegel zijn vermeld de oude alchemistische symbolen voor goud, zilver en nikkel. Dit zijn de metalen , die gebruikt zijn voor de venaardiging van onze gulden. Tot slot overhandigde de heer Scheepbouwer de eerste zegels aan dr W.F. Duisenberg, president van de Nederlandsche Bank en aan ing. J. Lingen, voorzitter van het Genootschap. De heer Duisenberg stond in zijn toespraak uitgebreid stil bij overeenkom.sten en verschillen tussen de postzegel en de bankbiljetten, zowel gezien vanuit de productie als vanuit het gebruik. Zo zijn de postzegel en het bankbiljet van oorsprong betalingsbewijzen, een zijn beiden oorspronkelijk i^ij 's Rijks Munt ver\-aardigd. Ook de relatie tussen het Genootschap en de Bank kreeg zeer veel aandacht. Gewezen werd op de presidenten van de Bank rond de eeuwwisseling, Pierson en Van den Berg, die beiden lid van het Genootschap waren en voor de numismatiek veel betekend hebben. Via de muntenverzameling van de bank, één van de drie grootste in Nederiand, werd onder meer aandacht besteed aan de conser\'atoren, die het secretariaat van het Genootschap bekle(ed)den. Tot slot sprak de heer Duisenberg zijn dank uit aan de PTT voor de postzegel, die hij in ontvangst mocht nemen en feliciteerde de heer Lingen met het eeuwfeest van het Genootschap.

DE BEELDENAAR 1992-4 185

DICK I'LR.\IER'

iiaiiMiiB

flfWIIIIicI

miniii.

V.tn.r. liig.J. Un;j,L'u. dr W.F. Duisi'ubcro en A.I.Scbeejtbdtiuvr IJoli,D..\llnk'imil)MiJ

De heer Lingen benadaikte in zijn dankwoord, dat de uitgifte \'an de postzegel een bijzonder heuglijke gebeurtenis is ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan \an het Genootschap. Hij ging in op de vele acti\iteiten rond Nederlands Niimismatisch Jaar 1992. zoals de meer dan 80 musea of openbare instellingen, die exposities houden op het gebied van munten, penningen, papiergeld en aanverwante zaken. Hij wees ook op de vele publicaties in het jaarboek van het Genootschap. Ook de publicaties van de Nederlandsche Bank liet hij niet onvermeld, zoals de belangwekkende studie van mr G. Vissering, president \an de Nederiandsche Bank, in 1920 met als titel Muntux'zen en Circulatie-banken in Nederlandsch Indië. J. Bolten met de recente publicatie Het Nederlandse Bankbiljet en zijn vormgeving en de serie van J.J. Grolle over De geschiedenis van het Nederlandse bankbiljet in De Beeldenaar. Ook de activiteiten van A.M. van de Waal om na de tweede wereldoorlog het papieren noodgeld te verkrijgen, kreeg de aandacht. In het kort ging hij in op de relatie tussen munten en

postzegels, waarbij de numisfilatelie de aandacht verkreeg. Lingen toonde zich uitermate content o\er de fraaie po.stzegel en legde \ia een conflict tussen de Griekse stadstaat Tarentum en de Romeinen een relatie met de godin Juno Moneta. Hij complimenteerde Clarke met de keuze Juna Moneta om daarmee het geld en de wetenschap, die zich met de bestudering hiervan bezig houdt, te symboliseren. Tot slot sprak hij zijn dank uit aan de PTT, die het jubileum extra glans heeft willen geven met de emissie van deze postzegel. Ook de president van de Nederlandsche Bank werd hartelijk bedankt voor het in ontvangst nemen van de eerste postzegel. Na het officiële gedeelte werd het N'oorlichtingscentrum van de Nederlandsche Bank in de fraai gerestaureerde Pakhuizen bezocht, alwaar naast een fraaie diapresentatie het nodige over papiergeld bezichtigd kon worden, alsmede de expositie over alleriei relaties tussen postzegels en betaalmiddelen van de heer Ar'kesteijn.

1)H BEI-IDHNAAR 1992-4 186

Aktiviteitenkalender 1992 Nederlands Numismatisch Jaar

Tot eind augustus Allard Pierson Museum te Amsterdam, Oude Turfmarkt 127 tentoonstelling Hen schat aan munten. De geschiedenis van muntgeld wordt aan de hand van Griekse en Romeinse munten belicht. Tot en met 1 september Museum van Scheepsarcheologie in het Provinciehuis te Lelystad: expositie Geld van de Zuiderzeebodem. In deze expositie zullen o.a. munt\'ondsten uit scheeepswrakken en vuurhakenloodjes worden tentoongesteld. Tot 5 september Streekmuseum De Grote Sociëteit te Tiel: expositie Gespaard en bewaard, munten, penningen en zegelstempels uit eigen streek Tot 6 september Joods Historisch Museum te Amsterdam: expositie van NederlandsJoodse penningen, tekens en insignes. Tot september Rijksmuseum MeermannoWestreenianum/Museum van het Boek te 's-Gravenhage: expositie Een luimismatiscbe bibliotheek uit de 18e eeuw gebaseerd op de collectie Van Damme. Tot 14 september Rijksmuseum 'Het Catharijneconvent' te Utrecht: 'mini'expositie \xin Pelgrimsteken tot hedevaartsmedaille. Tot 25 september Gemeentearchief Tilburg, Kazernehof 75: expositie Tilburg op de penning Tot 26 september Museum Frerikshuus te Aalten: expositie van Provinciale munten van Gelderland en het Graafschap Zutphen. Tot 27 september Stedelijk Museum Het Catharina Gasthuis te Gouda: expositie Penningen en prenten, de Latijnse school te Gouda. Tot en met 2 oktober Universiteitsmuseum te Amsterdam (Agnietenkapel): expositie De Universiteit op de penning. Tot 11 oktober Amsterdams Historisch Museum, Kalverstraat: tentoonstelling De wereld binnen handbereik w.o. munten, penningen en gemmen van verzamelaars uit

de 17e eeuw en een reeks gouden zodiakmohurs (munten) afkom.stig uit India, Tot de Herfstvakantie (okt.) Streekmuseum 'Land van Axel': De permanente expositie wordt uitgebreid met mimten en penningen uit eigen ix'zit. Tot oktober Streekmuseum Stevensweert: expositie van munten geslagen in Stevensweert in de l6e en 17e eeuw door de graven van Bergh. Tot 18 oktober Geologisch Museum te Heerlen: expositie Mijnbouiv in de numismatiek. Munten, penningen en papiergeld met aflieeldingen die betrekking hebben op de mijnbouw en andere vormen van delfstoffenwinning. Tot begin 1993 Rijksmuseum Het Koninklijk Penningkabinet te Leiden: expositie Nederlandse Penningkunst 1890-1990 Tot 13 december Museum Flehite te Amersfoort: expositie AmersJbo)1se penningen. Tot en met 13 december Numismatisch kabinet Van Rede in het Historisch Museum Het Schielandshuis te Rotterdam (genoemd naar de Rotterdamse verzamelaar Willem van Rede, 1880-1953): expositie gewijd aan de persoon Van Rede en zijn collectie, die mogelijk de grootste is die ooit in ons land door een particulier is bijeengebracht. Tot 29 december Purmerends Museum te Purmerend: expositie Munten en penningen.

Dl: BEELDKNMK 1992-4 187

Tot mei 1993 Streekmuseum 'Het Land van Valkeniuirg' te Valkenburg (L.): expositie 400 jaar oude werkplaats ran valsmunters. In 1985 werd in de grotten bij Sibbe een complete valsmunterswerkplaats uit circa 1576 gevonden. Stempels, rondellen en gereedschap worden nu getoond in een ()mge\ing welke zo getrouw mogelijk de werkelijkheid benadert. Tot medio 1994 Museum voor Volkenkimde te Rotterdam: Bruidsschat en erfenis. exposite over ceremoniële ruilmiddelen uit het Stille Zuidzee-gebied. Tot 15 januari '93 Museum van 's Rijks Munt te Utrecht: expositie 90 jaar Staatshedri[f

Sinds begin 1992 Westfries Museum Hoorn: Opnieuw ingerichte opstelling gewijd aan de Westfriese Munt. Sinds begin mei jl. Streekmuseum Het Rondeel te Rhenen: permanente expositie Muntvondst Remmerden 19<^8. Sinds 12 juni jl. Rijksmuseum 'Nederiands Scheepvaartmuseum' te Amsterdam: expositie Maritieme penningen uit eigen bezit. Sinds 4 juli Zeeuws Museum te .Middelburg: expositie van de vroegste munten en munt\()ndsten van Domburg. 4-27 september Gemeentehuis te Oosterhout: expositie van pauselijke penningen uit de collectie van de St. Paulus Abdij.

Tot 1993 Rijksmuseum Het Koninklijk Penningkabinet te Leiden: expositie Kunst voorde band, 2600 jaar vormgeving i)i het Penningkabinet Sinds begin 1992 Provinciaal Museum G.M. Kam te Nijmegen: In de permanente expositie is weer een groot aantal munten opgenomen.

12-26 september Muntkamer \'an het Historisch .Museum, Voorstraat 2 te Hedel: tentoonstelling van een collectie van 34 unieke muntstempels en vele daarbij behorende geslagen munten van de voormalige Hedelse Munt. 12 september-15 november Breda s Museum: tentoonstelling Rond in Reliëf.

co <

CC O o

o >

(J3

'HETWONINKLIJK PENNINGKABINET RAPENBURG 28, LEIDEN, TEL. 071-120748 GEOPEND VANAF 15 JUNI 1991: DINSDAG-ZATERDAG 10.00-1 7.00 UUR. Z O N - E N FEESTDAGEN 12.00-17.00 UUR GESLOTEN: I JANUARI, 30 OKTOBER, 25 DECEMBER

DE BEKLDKNMK 1992-4 188

19 september-8 november Noordelijk /§S^ Scheepvaart Museum te Groningen: exposiSpeulderweg 15^ K ^ E ^ n ^ tie over de strijd tegen het water onder de 3886 LA Garderen V titel Wie water deert, die water keert. Telefoon 05776-1955 ( m ^1 Telefax 05776-1528 '^ w V h ~y 26 september Noordbrabants Museum te MÜNTHANDEL 's-Hertogenbosch: Studiemiddag Brabantse Numismatiek. MUNTENVERZAMELAARS OPGELET! eind sept.-begin okt. Veluws Museum te Regelmatig verschijnen onze munten prijslijsten en nieuwsbriever . Op aanvraag krijgt u deze GRATIS thijisgestuurd. lJ vindt hierin een Harderwijk: expositie De gelderse Munt te uitgebreid aanbod van mL nten (koninkrijks- en provinciale munten) en Harderwijk. bankpapier. 1 oktober-lapril '93 Museum van 's Rijks Onze lijsten zijn zowel voor de beginnend als voor de meer gevorderde ! verzamelaar zéér interessant. Wij hebben al munten te koop vanaf Munt te Utrecht: expositie Valse munterij. ƒ 2,50 per stuk 3 oktober najaarsbijeenkomst van het Hieronder een kleine selectie uit ons munten-aanbod Kon. Ned. Genootschap voor Munt- en Penningkunde te Middelburg. Provinciale munten ZF 6-stuiver 1791 35,Zeeland 7 oktober-31 januari 1993 Museum Dit is ZF 1609 Leeuwendaalder 110,Utrecht Bethlehem' te Gorinchem: expositie 1712 ZF60,1 gulden Muntslag te Gorinchem. 1762 V2zilv. dukaat 325,ZF+ 1793 ZF 3 gulden 165,Vanaf maandag 2 november Uitzending 1619 ZF West-Friesland Ned. rijksdaalder 295,8-delige TV-serie Numismatiek door TELEAC, TV3, 19.30 - 20.00 uur. Koninkrijksmunten bijv V2 gulden V2 cent 14 november-17 januari '93 1905 ZF 1827 Utr. ZF 90,70,Belastingmuseum I'rof. dr Van der Poel te 1854 ZF 54,50 1910 ZF 75,Rotterdam: expositie van hondenpenningen 1921 ZF 1912 ZF 8,50 7,50 39,50 1930 ZF+ 7,50 ZF De gemeentelijke hondenbelasting. Historie 1921 en toekomst. 21 november-17 januari '93 Haags Historisch Museum te 's-Gravenhage: expositie over Haagse Wijk-, Buurt- en Begrafenispenningen. 28 en 29 november Congrescentaim De Leeuwenhorst te Noordwijkerhout: Lisser Coin Fair onder auspiciën van de N.V.M.H. en de Numismatische kring Bloembollenstreek. 1 december Goud-, zilver en klokkenmuseum te Schoonhoven: presentatie en aansluitende expositie van penningontwerpen vervaardigd door studenten van de Zilver Vakschool te Schoonhoven.

1 cent 1822 Utr 1876 1937

FDC Pr ZF+

235,37,50

FDC-

5,-

2V2 cent 1881 1912 1929

ZF ZF

75,30,12,50

5 cent 1822 1850 1929 1933

ZF ZF ZF ZF

700,14,50 12,50 87,50

10 cent 1855 1894 1943 zink

FDC675,ZF+/Pr- 150,7,50 ZF

25 cent 1892 1905 1941

ZF+ Pr ,Pr

175,195,-

7,-

1 gulden 1820 1907 1938

ZF/Pr ZF+/Pr

375,95,25,-

2V2 gulden 1848 1870 1898 1931

ZF ZF ZF+ ZF

75,60,615,19,50

Gouden munten 10-gulden 1897 10-gulden 1898 10-gulden 1875 10-gulden 1911 5-gulden 1912

bijv. Pr+/FDC PR-H Pr-iPr-f Pr

259,625,150,150,295,-

ZF

Juliana-zilvergeld bijv. 1 gulden 1955 ZF+ 1 gulden 1963 ZF-i2 V2 gulden 1959 ZF 2V2 gulden 1953 ZF+ 10 gulden 1970 Pr-f 10 gulden 1973 Pr-f

3,50 6,50

6,15,16,50 16,50

Toezending is mogelijk - U bent ook hartelijk welkom bij ons op de zaak (wel graag telefonisch een afspraak maken - U krijgt dan deskundig numismatisch advies - En ... natuurlijk belangrijk: lid NVMH WIJ

WENSEN

DE BEELDENAAR 1992-4 189

U

VEEL

VERZAMELPLEZIER!

WILT U MUNTEN VERKOPEN? r-i

nA muntenveiling biedt u:

Contant geld of 'n topopbrengst op haar internationale muntenveilingen Let eens op de volgende voordelen: * vakkundige verkaveling met hoge opbrengst * * uw munten zijn bij ons volledig verzekerd * * u heeft binnen 14 dagen na de veiling het geld in handen * * renteloze voorschotten op belangrijke inzendingen * * u kunt als inzender anoniem blijven * Wij zijn lid van de

Bel ons voor 'n vrijblijvende afspraak

1—\i muntenveiling (eig. Theo Peters) Rosmarijnsteeg 7 1012 RP Amsterdam tel. 020-6261818

nederlandse vereniging van muntliandelaren

THEO PETERS NUMISMATIEK Rosmarijnsteeg 7 1012 RP Annsterdam tel. 020-6222530 fax 020-6222454

inkoop — verkoop en taxatie van: provinciale nnunten koninkrijksmunten buitenlandse munten bankpapier moderne 's Rijksmunt uitgiften Vraag onze gratis prijslijst!

Onze winkel is geopend: maandag t/m vrijdag: 10.00 tot 17.30 uur zaterdag: 10.00 tot 17.00 uur

DK BEi:U)ENMK 1992-4 190

EEN

K E I

V A N

EEN

Voor uw munten bij:

HOLLANDSCHE BANK UNIE N.V. Herengracht 434-440, Amsterdam Tel. 020-6298012 Nieuw adres per 1 oktober: Coolsingel 104, Rotterdam

DE lïEELDENAAR 1992-' 191

B A N K

BATAVIA Ctassicd Coins & 'Banknotes G.J. Rietbroek - numismaat Zoutmanstraat 32 2518 GR Den Haag 070-3451772

in- en verkoopvan: antieke munten provinciale munten koninkrijksmunten buitenlandse munten penningen primitief geld bankbiljetten tevens hebben wij een collectie boeken, catalogi en accessoires Lid Onze winkel is geopend: maandag 13.00 - 17.00 uur dinsdag t/m vrijdag 10.00 - 17.00 uur zaterdag 10.00 - 16.00 uur

DH BKELÜHNAAR 1992-4 192

Mwitfiandd

Vtrscfioor ^'«ajj^iBOO^siis*'^^

e %ï Bataafse Republiek, Zeeland VH Livire 1795

Postbus 5803

tel. 01854-1719

^^^^

2onn \r c. -

\ t

J^^^

3290 AC Strijen

\lh

y

nv.m.h.

DE BEELDENAAR 1992-4 193

fax 01854-4424

émIjr

m SC- H L JUI i& C.J.G. ' 91 f ^^w .^1" 1

Lid '-«X,

MUNTEN Alderney Alderney Australië Australië Australië Canada Canada Canada Canada Denemarken Denemarken Duitsland Duitsland Duitsland Duitsland Finland Finland Frankrijk Frankrijk Frankrijk Frankrijk Frankrijk Frankrijk Frankrijk Gr. Brittannië Gr. Brittannië Gr. Brittannië Gr. Brittannië Gibraltar Gibraltar Gibraltar Hongarije Ierland Ierland IJsland Italië Italië Italië Japan Jersey Jersey Jersey Luxemburg Luxemburg Eiland Man Eiland Man Eiland Man Monaco Monaco Ned.Antillen Ned.Antillen Ned.Antillen Ned.Antillen Ned.Antillen Ned.Antillen Ned.Antillen Oostenrijk Oostenrijk Panama PRIJZEN

^ c

•

^^^

1N CL .

BTW

-

2 pond 40j. troonsbest.Elis.vikingschip 2 pond 40j. troonsbest.Elis.vikingschip 5 dollar Kookaburra/vogel 1 dollar Kookaburra/vogel 10 dollar Kookaburra/vogel 10 ounce 5 dollar Maple Leaf 5 dollar Maple Leaf 1 dollar Postkoets 15 dol.lOOj. Olympische beweging 2x p.st. 20 kronen 50e verj.Koningin Margrethe 200 kronen 50e verj.Koningin Margrethe 10 mark Barbarossa 10 mark 800 jaar Duitse Orden 10 mark Brandenburger Tor 10 mark Clara Zetkin 100 markkaa Aland schip 5 markka zeehond, circulatiemunt 10 francs Victor Hugo 10 francs Robert Schuman 100 francs Madame Curie [in doosje] 100 francs EmileZola 100 francs Liberty Vrijheidsbeeld 5 francs Eifeltoren 9x 100 frs.Olympiade Barcelona jaarsets in etui, per stuk jaarset in etui incl.50 pence EEG 2 pond Gemenebest spelen 25 ECU drie gratiën 20 pence Lady of Europa 1 crown penny black in kaart 10 pond/14 ECU ridder 500 forint Szechenyi/trein 150 jaar 1 pond harp/hert 10 ECU harp/hert 500 kr.lOOjaarIJslandse bankbiljetten 500 lire de Medici 500 lire Columbus IV schip 200 lire Filatelie expositie Genua 10.000 yen 60j. regering keizer Hirohito 1 pond zeilschip Tickler 1 pondschipSir Percy Douglas 1 pond zeilschip Hebe 5 ECU Europa-parlement 20 ECU Europa-parlement 2x 1 crown lOj. huwelijk Charles/Diana 4x 1 crown ontdekking van Amerika/trein 1 crown Siamese kat 10 francs Prins Pierre lOfrancs ruiter/bimetaal 1 gulden muntmeestertekenihaan 21/2 gulden muntmeesterteken:haan 10 gulden Juliana jaarsets Juliana/Beatrix, per stuk 25 gulden Andrew Doria / schip 25 gulden Jaar van het Kind 25 gulden Paus Joh.Paulus II 100sch.l,Mozart BundestheaterWien 100 sch.2,Mozart Dom zu Salzburg 25 balbaos Von Richthofen/vliegtuig PORTO

•

•

• •

•

V

EMMASTRAAT 13, 7075 AL EHEN-GELDERLAND NEDERU

w 1992 1992 1991 1992 1992 1991 1992 1992 1992 1990 1990 1990 1990 1991 1992 1991 1992 1985 1986 1984 1985 1986 1989 1990-1991 1984-1985 1992 1986 1992 1988 1990 1992 1991 1990 1990 1986 1992 1992 1992 1986 1991 1991 1992 1992 1992 1991 1992 1992 1989 1989 1970 1978 1978 1980-1981-1989 1976 1979 1990 1991 1991 1988

^^ B

^ *

EXTRA

-

E

R E

L

zilver Cu/Ni. zilver zilver zilver zilver zilver zilver zilver Cu/Ni. zilver zilver zilver zilver zilver zilver Cu/Ni. zilver zilver zilver zilver zilver

Proof Unc.

BU BU BU BU BU Proof Proof Unc.

BU Unc. Unc. Unc. Unc.

BU Unc. Proof Proof

BU Proof Proof Unc. Proof

Ni. zilver Cu/Ni. Cu/ni. zilver zilver Cu/Ni. Cu/Ni. zilver zilver Cu/Ni. zilver zilver zilver zilver Cu/Ni. zilver Cu/Ni. Cu/Ni. Cu/Ni.

BU BU BU Proof Unc.

BU BU Proof Unc. Proof Proof

BU BU Unc.

BU Unc. Unc. Unc.

Ni.

BU

zilver Cu/Ni. Cu/Ni. zilver Cu/Ni. Cu/Ni. zilver

Proof Unc. Unc. Proof Unc. Unc. Unc.

Ni.

FDC FDC FDC BU

zilver Cu/Ni. zilver zilver zilver zilver zilver zilver

BESTELLINGEN

D

VANAF

Proof Unc. Proof Proof Proof F. 2 0 0 , -

DE HEELDENAAR 1992-4 194

M

U

N

T

90,00 14,50 25,00 22,50 165,00 20,00 18,50 57,50 110,00 13,50 110,00 18,50 18,50 18,50 18,50 95,00 6,50 145,00 185,00 60,00 225,00 250,00 6,50 850,00 20,00 27,50 55,00 75,00 4,50 15,00 52,50 85,00 6,50 85,00 55,00 65,00 65,00 4,50 325,00 10,00 10,00 10,00 25,00 145,00 15,00 30,00 65,00 12,50 12,50 50,00 12,50 14,50 18,50 75,00 45,00 55,00 125,00 115,00 195,00 PORTOVRIJ

E N

^AN-RIJNHOLT

m

EL.08350-27781 POSTGIRO 54 66 895 A.B.N. 53 32 39 052 B A N K B I L J E T T E N Portugal Portugal Portugal Portugal Spanje Spanje Spanje Solomon eil. Suriname Suriname USSR/Rusland USSR/Rusland USSR/Rusland USSR/Rusland USSR/Rusland Rusland Rusland U.S.A. U.S.A. U.S.A. Zwitserland Zwitserland BANKBILJETTEN Australië Australië Bahamas België België Belgie-Congo Canada Denemarl<en Denemarken Denemarl<en Egypte Finland Gr. Brittannië Gr. Brittannië Indonesië Ierland Ierland Iran Iran Iraq Iraq Iraq Iraq Ned. Antillen Ned. Antillen Ned. Antillen Ned. Indie Ned. Indie PN.Guinea PN.Guinea Schotland Schotland Turkije Turkije USSR/Rusland USSR/Rusland GRATIS

1989 1990 1991 1991 1989 1989 1990 1991 1962 1990 1988 1988 1991 1991 1991 1992 1992 1990 1991 1992 1990 1991

4 X 100 escudos ontdekkingsreizen 1 4 X 100 escudos ontdekkingsreizen II 25 ECU Jan de Zeevaarder 200 escudos Gracia di Orte / bimetaal 5000 pes.schip Santa Maria in box 100-200-500-1000-2000 pes.Ontd.Amerika 100-200-500-1000-2000 pes.Ontd.Amerika 1 dollar 50 jaar Pearl Harbour 1 gulden Juliana 25 gulden voetbal WK-'90 Italië R.Gullit. 1 roebel Leon Tolstoi 1 roebel Gorki 1 roebel Ivanov 3 roebel Gargarin / ruimtevaart 5 roebel staatsbank 3 roebel interkosmos 3 roebel 750 jaar slag bij Nevski 1 dollar American Eagle 1 dollar American Eagle 1 dollar American Eagle 5 francs Gottfried Keller 20 francs 700 jaar confederatie

100 dollars 10 dollars 1 dollar 1000 francs 20 francs 100 francs 100 dollars 50 kroner 100 kroner 500 kroner 50 piastres lOOmarkkaa 10 shillings 1 pond lOOrupiah 10 shillings 1 pond 50 rials 200 rials 1 dinar 5 dinars 10 dinars 25 dinars'Saddam H' 1 gulden 21/2 gulden 10 gulden 1 gulden 21/2 gulden 50 kin 2 kina 1 pond 1 pond 500 lira 1000 lira 1 roebel 500 roebel

PRIJSLIJSTEN

OP

zilver zilver zilver Cu/Ni.

BEZOEK

P-48b P-49 P-35b P-63 P-66a P-33b P-81b P-50 P-51 P-52 P-51 P-109 P-130C M36 P-113 P-56b P-70C P-85a P-103b P-69 P-70 P-71 P-73 P-15 P-16 P-18 P-27a P-28 P-H P-Nw P-llld P-211b PI 33 P-134 P-Nw P-Nw

Unc. Unc. Unc. Unc. Unc. Unc. Unc. Unc. Unc Unc. Unc. Unc. Unc. Unc. Unc. Unc. Unc Unc. Unc. Unc. Unc. Unc. Unc. Unc. Unc. Unc. Unc. Unc. Unc. Unc. Unc Unc. Unc. Unc. Unc. Unc.

zilver

ND(1983) ND(1988) 1974 27-02-1950 01-07-1950 01-02-1957 1975 1972 1972 1972 1981 1976 ND (1966-70) NDP1975 19-01-1950 04-03-1985 ND (1969-71) ND (1974-79) 1980 1980 1981 1986 08-09-1970 08-09-1970 31-03-1986 15-06-1940 15-06-1940 aND(1989) 1991 04-11 1980 05-01-19 1970(1984) 1970(1986) 1991 1991 AANVRAAG

zilver zilver Cu/Ni. zilver zilv. Cu/Ni. Cu/Ni. Cu/Ni. zilver Cu/Ni. Cu/Ni. Cu/Ni. zilver zilver zilver Cu/Ni. zilver

BU BU Proof Unc. Proof Proof Proof Proof FDC Proof Proof Proof Proof Proof Proof Proof Proof BU BU BU Unc. Unc.

UITSLUITEND

Di; BEELDKNAAR 1992-4 195

OP

AFSPRAAK

185,00 185,00 150,00

9,50 225,00 190,00 190,00 12,50 35,00 95,00 30,00 15,00 12,50 150,00 15,00 15,00 15,00 25,00 20,00 17,50 12,50 45,00 235,00 43,00 7,50 125,00 16,50 140,00 250,00 27,50 55,00 225,00

6,50 85,00 12,50 10,00 15,00 50,00 7,50 6,50 7,50 5,00 15,00 30,00 45,00 5,00 7,50 22,50 20,00 27,50 185,00 7,50

8.50 8,50 2,50 2,50 2,50 50,00

t

0^%-:: V

v;

m /: h__^;

Veiling no. 10 f Ê l l l O ^ S yi \W V f c " * ^

Lever nu vast in voor onze penningveiling Inkoop Verkoop

J.B. Westerhof Gediplomeerd veilinghouder Hoogend 18-8601 AE Sneek Tel. (05150) 17198

Taxaties Veilingen

Afspraak aanbevolen

DE BEELDENAAR 1992-4 196

MUNTEN VERZAMELEN, EEN BOEIENDE HOBBY!!! Speciaal voor de vele nieuwe muntverzamelaars die deelnemen aan de cursus Numismatiek

UITNODIGING Muntenhandel Karel de Geus heeft het genoegen u uit te nodigen om een bezoek te brengen aan onze speciaalzaak in munten. Alles op het gebied van munten en aanverwante artikelen is bij ons in ruime mate aanwezig. Mede daarom hebben wij gemeend in het kader van de cursus numismatiek een aantal speciale weekeinden te organiseren. Steeds op vrijdag en zaterdag kunt u zich gedurende de cursus met raad en daad laten bijstaan. Wij zijn dan met voldoende mensen aanwezig om u op plezierige wijze wegwijs te maken in muntenland. • Gespecialiseerd in gouden en zilveren munten • Aan- en verkoop van munten • Kopen of verkopen per post • Lid van de Nederlandse Vereniging van Munthandelaren Wij zijn ook aktief deelnemer aan verschillende grote Muntmanifestaties in binnen- en buitenland. Op de agenda in Nederland staan in ieder geval genoteerd op 28 en 29 november de Lisser Coin Fair te houden in congrescentrum De Leeuwenhorst te Noordwijkerhout. en de traditionele Holland Coin Fair in het Nederlands Congresgebouw te Den Haag op vrijdag, zaterdag en zondag 5, 6 en 7 februari 1993. Veel plezier en genoegen met de cursus, Karel de Geus

DE BEELDENAAR 1992-4 197

RIETDIJK bv Gespecialiseerd in het veilen van Numismatische collecties Voor iniiclitingen: Rietdijk bv Noordeinde 41 2514 CC Den Haag tel. 070-3647831 fax 070-3632893

'Uw munten worden behandeld, alsof deze van onszelf zijn".

Rietdijk bv een kwestie van vertrouwen sinds 1919

Jean ELSEN

N.V.

.-.'• ..

Ti;K\rKi;Ni.AAN 6S B 1040 BKUSSKI,

Tel. + 32.2 734.63.56/736.07.12 Fax.-^ 32.2 735.77.78 MUNTEN LIT DE OLT)HEID, DE MIDDELEEUWEN EN DE MODERNE TIJDEN PENNINGEN OPENBARE VEILINGEN - VASTE PRIJSLIJSTEN 2600 NUMISMATISCHE BOEKEN'

VERKOOP

AANKOOP

EXPERTISE

Wij h o u d e n jaarlijks vier veilingen met afwisselend antieke (Kelten, Grieken en Romeinen), byzantijnse en oosterse munten enerzijds, e n munten van d e middeleeuwen en d e moderne tijden, alsook penningen, jetons en papiergeld anderzijds. Hiervoor aanvaarden wij verzamelingen en losse stukken van hoge kwaliteit. De veilingvoorwaarden w o r d e n o p verzoek graag meegedeekl. De veilingskalender ziet er als volgt uit:

N°

Inhoud

Einddatum inzending

Veilingsdatum

26 27 28

(Xidheid. Bvzanlium, Oo.sten Middeleeuwen, Moderne Tijden Oudheid. Byzantium. Oosten .MiddeleeLiwen, Moderne 'l'ijden

30-06-92 30-09-92 31-12-92 31-03-93

14-09-92 13-12-92 13-03-93 12-06-93

29

,

DE BEl-XDEN.UR 1992-4 198

HOLLEMAN munten Postbus 3242 7500 DE Enschede tel. 053 - 338779 Zilveren Griekse en Romeinse munten

A, G. van der Dussen b.v. Hondstraat 5, NL-6211 HW Maastricht tel. (31) (0)43-215.119.^ fax (31) (0)43-216.014^^-' KELTEN worden nu in onze streken gevonden en verzameld.

07 Calabrié. Tarente didrachme 334-330 v. Chr. 21 Paphiagonie, Sinopa drachme 365-322 V. Chr. 57 Rom. Rep. Servilia I denarius ca. 136 v. Chr,

ƒ 485,ƒ 525,ƒ 225,-

Een eeuw geleden maakte Henri de la Tour een atlas (platenboek) van deze munten met 55 platen. Deze atlas werd door velen herdrukt, onder meer door Van der Dussen en is nog steeds leverbaar. De toeschrijvingen zijn jammergenoeg achterhaald. Prof. Scheers van de Universiteit van Leuven, schreef een herattributie van een groot aantal munten (41 pagina's). Als U begint Kelten te verzamelen, of van de nieuwe ontwikkelingen op de hoogte wenst te blijven, adviseren wij U bij ons te bestellen:

121 Julia Domna (193-211) denarius Hilaritas 130 Macrinus 217-218 denarius Annona 145 Maximinus I 235-238 denarius Fides

ƒ 110,ƒ 585,ƒ 175,-

Nederiandse munten

1) Henri de la Tour: Atlas des Monnaies Gauloises 12 blz., 55 pi. Gebonden, Herdruk 1991.

ƒ60

2) Het commentaar van Prof. Scheers (ook in het Frans) 41 blz. Slappe kaft ƒ40 (+ f 6 port per bestelling)'

338 Nijmegen 72 stuiver 1485 Passon f 456 Friesland sceatta 8e eeuw 626 Wilhelmina 10 cents 1903

ƒ 365,ƒ 585,ƒ 120,-

Vraag onze rijk geïllustreerde gratis prijslijst aan

Bestellingen gaarne door overmaking van het juiste bedrag oppostgiro 15.38.597 t.n.v. A.G. van der Dussen b.v.. Hondstraat 5, NL-6211 HW Maastricht

Lid Nederlandse Vereniging van Munthandelaren

DF. BEELDENAAR 1992-4 199

r

Muntenhandel Groningana A. NAP Oude Kijk in 't Jatstraat 60 9712 EL Groningen Tel. 050-135858 Munten, bankbiljetten, oude effecten, antieke prenten en kaarten, boeken op elk gebied met een speciale afdeling numismatische literatuur

Mevius Numisbooks International B.V. OOSTEINDE 97 - 7671 AT VRIEZENVEEN TEL. 05499-61322 - FAX 05499-61352 MUNTEN: IN- en VERKOOP, TAXATIES, PRIJSLIJSTEN BOEKEN: UITGEVERIJ, IMPORTEUR van o.a. KRAUSE, BATTENBERG, OBOL, SEABY, DURST etc. == Bezoek alleen op afspraak ==

Munthandel G. HENZEN RUIM GESORTEERD IN O.A. -

GRIEKSE MUNTEN ROMEINSE MUNTEN MIDDELEEUWSE MUNTEN PROVINCIALE MUNTEN KONINKRIJKSMUNTEN BUITENLANDSE MUNTEN (middeleeuwen-modern)

Gratis prijslijsten op aanvraag! Bezoek aan liuis uitsluitend op afspraak! Pr, Irenelaan 19 Amerongen, Telefoon: 03434-52838

MUNTHANDEL OOST-BRABANT MARTIEN VAN BERKOM HEISCHOUW31 5345XTOSS NEDERLAND TEL. 04120-24123 FAX 04120-51014

Nederland en koloniën «Wereld-munten • Wereld-bankbiljetten Vraag onze gratis prijslijst aan over meer dan 200 landen en staten NIEUWTJESDIENST - ABONNEMENTEN - UNC - FDC - PROOF - SETS - HERDENKING OLYMPIADE - VOETBAL - SCHEPEN - F.A.O. - DIEREN - MUZIEK - ETC. Een kwestie van wederzijds vertrouwen

Bezoek aan ons kantoor alleen op afspraak!

DE BEELDENAAR 1992-4 200

H E T ADRES VOOR IEDERE VERZAMELAAR De naam Robert Schulman staat voor betrouwbaarheid. Alle door ons verkochte voorwerpen garanderen wij op echtheid en kwaliteit. Met gedegen advies staan wij zowel beginnende als gevorderde verzamelaars graag terzijde.U kunt bij ons terecht voor:

MUNTEN Van de gehele wereld. Van de oudste tijden (± 700 v.Chr.) tot heden. PENNINGEN

Van de Renaissance tot ± 1940. Geen moderne commerciële uitgaven.

VEILINGEN

Via onze veiling-catalogi bereikt u verzamelaars over de gehele wereld. Hierdoor kunt u enkele stuks of complete verzamelingen verkopen.

TAXATIES Ten behoeve van verzekering, successie, aankoop en verkoop. PRIJSLIJSTEN MANCOLIJSTEN

Regelmatig verschijnen gratis prijslijsten. U krijgt bericht over nieuwe aanwinsten waar uw interesse naar uitgaat.

ROBERT SCHULMAN Numismatiek

meer dan een eeuw

familietraditie.

NAARDERSTRAAT 67 • 1251 BG LAREN (NH) • TEL. 02153-10056 • FAX 02153-89749

J>*"^'

ü ? ^

Traag onze gratis velling catalogus

Bij ons heeft u 2 mogelijkheden:

Contante betaling of realisatie via onze

Internationale veilingen Bel ons voor een vertrouwelijk en qratis advies.

DE NEDERLANDSCHE MUNTENVEIUNG Rokin 60 - Amsterdam C. -tel. 020-6230261 - fax 020-6242380 Postadres: Postbus 3950 -1001 AT Amsterdam

Gediplomeerd Veilinghouder en Taxateur