Atradius Landenrapport Duitsland – maart 2014
Ha mb urg B e r l i n e
Overzicht Algemene informatie
Belangrijkste sectoren (2012, % van bbp)
Hoofdstad: Regeringsvorm: Munt: Bevolking:
Diensten: Industrie: Landbouw:
Berlijn Parlementaire democratie Euro (EUR) 81.2 miljoen
71 % 28 % 1%
Belangrijkste importlanden (2012, % van totaal) Belangrijkste exportmarkten (2012, % van totaal) Nederland:
14,1 %
Frankrijk: China: België:
7,5 % 6,7 % 6,4 %
Verenigd Koninkrijk: Nederland: Verenigde Staten:
7,1% 6,9% 6,3%
Italië:
5,5 %
Oostenrijk:
5,6%
Kerncijfers2011
2012
Frankrijk:
2013
2014*
10,1%
2015* 2011
2012
Reële groei bbp (jaar-op-jaar, % verandering)
3,3
0,7
Consumentenprijsindex (jaar-op-jaar, % verandering)
2,1
Reële particuliere consumptie (jaar-op-jaar, % verandering)
2014*
2015*
0,4
1,8
2,0
2,0
1,5
1,5
1,9
2,3
0,8
0,9
1,3
1,6
Detailverkoop (jaar-op-jaar, % verandering)
0,6
-0,2
0,2
0,9
0,0
Industriële productie (jaar-op-jaar, % verandering)
7,4
-0,5
0,0
3,3
3,0
Werkloosheidscijfer (%)
7,1
6,8
6,8
6,6
6,4
Investeringen in machines & apparatuur (jaarop-jaar, % verandering)
5,8
-4,0
-2,4
4,8
5,8
155,7
183,9
182,8
189,4
189,8
Begrotingssaldo (% van bbp)
-0,8
0,1
0,0
0,1
0,1
Staatsschuld (% van bbp)
79,8
82,1
80,5
77,1
74,2
Reële netto export (miljard EUR)
*prognose
2013
Bronnen: Duits Bureau voor de Statistiek, Consensus Economics, IHS Global Insight
Atradius 2
"De economische prestaties van Duitsland zullen in 2014 naar verwachting weer op dreef komen, dankzij de opleving van de eurozone en de toegenomen binnenlandse vraag. Het herstel in veel Europese markten is echter nog steeds zwak en het sentiment bij Duitse bedrijven en consumenten blijft gevoelig voor neerwaartse trends." Afdeling Economie Atradius
Belangrijkste economische ontwikkelingen De economische groei trekt weer aan dankzij de opleving van de eurozone In 2013 groeide de Duitse economie met slechts 0,4%: het laagste groeicijfer op jaarbasis sinds de sterke opleving van 4% in 2010. Dit was te wijten aan de gematigde binnenlandse vraag en lagere export, want de vraag uit de eurozone was nog steeds zwak. In maart 2014 berekende Consensus Economics echter dat de groei van het Duitse bbp in 2014 zal versnellen tot 1,8%, aangezien de particuliere consumptie en investeringen aantrekken en het herstel van de economie in de eurozone (die naar verwachting in 2014 met 1% zal groeien na een krimp van twee jaar) naar verwachting voor een sterke stijging van de Duitse export zal zorgen. Er wordt verwacht dat de groei van het Duitse bbp in 2015 zal versnellen tot 2% (zie onderstaande grafiek), omdat men verwacht dat de opleving van de eurozone vaart zal maken (prognose voor 2015: 1,4% bbp-groei) en dat de wereldeconomie volgend jaar zal blijven groeien.
Groei bbp (% verandering ten opzichte van het voorgaande jaar)
5 4 3
3.3
2 0.7
1
1.8
2.0
2014*
2015*
0.4
0 2011
2012
2013
*prognose Bron: Consensus Economics (Peildatum 10 maart 2014)
Atradius 3
Hogere groei van particuliere consumptie verwacht De groei van de consumptie van huishoudens was in 2012 en 2013 vrij bescheiden. Naar verwachting zal deze in 2014 echter met 1,3% en in 2015 met 1,6% toenemen (zie onderstaande grafiek).
Particuliere consumptie (% verandering ten opzichte van het voorgaande jaar)
5 4 3 2
2.3
1 0 2011
0.8
0.9
2012
2013
1.3
2014*
1.6
2015*
*prognose Bron: Consensus Economics (Peildatum 10 maart 2014)
Het consumentenvertrouwen volgde in de tweede helft van 2012 een neerwaartse trend, als gevolg van de onzekerheid over de economische vooruitzichten van de eurozone en de gevolgen die dit zou kunnen hebben voor Duitsland zelf. In de loop van 2013 herstelde het consumentenvertrouwen zich echter (zie onderstaande grafiek) dankzij de toegenomen stabiliteit in de eurozone, de lonen die sterker stegen dan de inflatie en de lage werkloosheid (6,8% in 2013). IHS Global Insight voorspelt een lichte daling van de werkloosheid in 2014 - tot 6,6% - die de consumptie van huishoudens nog verder zal opstuwen.
Consumentenvertrouwen (Index 100 = Neutraal)
Bron: ICON; IHS Global Insight
Atradius 4
De inflatie van de consumentenprijzen steeg in 2013 met 1,5%: een lagere stijging dan in 2012 en 2011. In 2014 wordt een bescheiden jaar-op-jaar stijging verwacht (met 1,5%), wat de consumptie van huishoudens ten goede moet komen.
Inflatie consumentenprijzen (Jaar-op-jaar procentuele verandering)
Bron: Bundesbank; IHS Global Insight
De industriële productie zal naar verwachting in 2014 weer toenemen De groei van de industriële productie vertraagde in het vierde kwartaal van 2013 (zie onderstaande grafiek) en was voor het hele jaar bijna nul na de lichte daling van 0,5% in 2012. In de afgelopen twee jaar werden gezonde productiestijgingen van 10,1% in 2010 en 7,4% in 2011 gerealiseerd.
Groei industriële productie (Kwartaal-op-kwartaal procentuele verandering)
Bron: Bundesbank; IHS Global Insight
Na een daling in 2012 herstelde het ondernemersvertrouwen in 2013 (zie onderstaande grafiek), een bemoedigend teken voor de komende maanden.
Ondernemersvertrouwen (Index verwerkende industrie)
Bron: OECD (MEI); IHS Global Insight
Atradius 5
In 2014 wordt een stijging van 3,3% in de industriële productie verwacht, gevolgd door een groei van 3% in 2015 (zie onderstaande grafiek).
Industriële productie (% verandering ten opzichte van het voorgaande jaar)
8 6
7.4
4 2
3.3
3.0
2014*
2015*
0.0 -0.5
2011
2012
2013
*prognose Bron: Consensus Economics (Peildatum 10 maart 2014)
Ook de investeringen zullen weer aantrekken Terwijl investeringen in machines en apparatuur sterk bijdroegen aan de economische opleving van Duitsland in 2010 en 2011, keerde die trend in 2012 om doordat de toenemende onzekerheid over de economische vooruitzichten verdere investeringen temperde. Met een 4,0% jaar-op-jaar daling in 2012 konden de bruto-investeringen in vaste activa voor het eerst sinds 2009 geen positieve bijdrage leveren aan de groei van het bbp. In 2013 zette deze daling zich voort, zij het in mindere mate (met 2,4%). Gezien de verwachte toename van de wereldwijde groei in 2014 en de meer robuuste ontwikkelingen in de eurozone zullen de Duitse investeringen in machines en apparatuur echter terugkeren naar hun groeipad: een stijging van 4,8% in 2014 gevolgd door een stijging van 5,8% in 2015.
Investeringen in machines & apparatuur (% verandering ten opzichte van het voorgaande jaar)
10 8 6 4
5.8 4.8
5.8
2 0 -2
-2.4 -4.0
-4 -6 -8 -10 *prognose
2011
2012
2013
2014*
2015*
Bron: Consensus Economics (Peildatum 10 maart 2014)
Atradius 6
De export blijft een belangrijke motor voor groei Volgens het Duits Bureau voor de Statistiek daalden de export en import na prijscorrectie in 2013 met respectievelijk 0,2% en 1,1% en daalde het overschot op de handelsbalans tot EUR 182 miljard. De export naar de eurozone nam vorig jaar met 1% af, terwijl de export naar niet-EU landen met slechts 0,5% afnam. In het laatste kwartaal van 2013 begon de Duitse export echter weer toe te nemen - met 1,9% - omdat de opleving in de eurozone en de hogere wereldwijde vraag vaart kregen: de export naar de eurozone alleen al steeg in het vierde kwartaal van 2013 met 1,8%. Gezien de verwachte opleving van 1,0% in de economie van de eurozone na een krimp van twee jaar en de continue groei in de VS en Azië, zal de export in 2014 naar verwachting een grote bijdrage blijven leveren aan het Duitse bbp. IHS Global Insights verwacht dat de Duitse export in 2014 jaar-op-jaar met 6% zal groeien en in 2015 met 5,3%. Over het geheel genomen heeft de Duitse export naar niet-EU landen de exportgroei naar de EU-collega's in de afgelopen paar jaar overtroffen. Terwijl in 2000 de export naar de EU-lidstaten nog goed was voor 65% van de Duitse export, is dit aandeel in 2013 gedaald tot 57%. Tegelijkertijd is het aandeel van leveringen aan niet-EU landen gestegen van 35% in 2000 naar 43% in 2013.
Een begrotingsoverschot in 2014? De kredietcrisis van 2008 en de daaruit voortvloeiende stimuleringsmaatregelen scheepten Duitsland in 2010 op met een overheidsschuld van 83% van het bbp. In 2010 steeg het begrotingstekort tot 4,2% van het bbp. De federale regering beperkte het tekort in 2011 tot 0,8% van het bbp en realiseerde in 2012 een klein begrotingsoverschot van 0,1%, grotendeels dankzij hogere belastinginkomsten en lagere overdrachtsbetalingen voor werkloosheidsuitkeringen. In 2013 was de begroting in evenwicht op 0,0 % van het bbp. In 2014 verwacht IHS Global Insight een licht overschot en een daling van de overheidsschuld tot 77% van het bbp (zie onderstaande grafiek).
Overheidsschuld en begrotingsevenwicht Duitsland (Overheidsschuld en begrotingsevenwicht als percentage van het bbp)
Bron: IHS Global Insight
Duitsland voerde in 2009 een ‘schuldenrem’ in, die de overheid dwong om haar uitgaven te verminderen. Na een overgangsperiode stelt de wet een limiet voor structurele nieuwe schulden, die moeten zijn teruggebracht tot 0,35% van het bbp in 2016 en daarna op dat niveau moeten blijven. Extra leningen zijn alleen toegestaan als de economie zwak is.
Atradius 7
De insolventieomgeving In 2014 zal het aantal faillissementen na een daling van drie jaar naar verwachting afvlakken De relatief sterke economische prestaties van Duitsland sinds 2010 leidden tot minder faillissementen. In 2011 en 2012 daalde het aantal faillissementen met 6% per jaar, gevolgd door een daling met 8,1% in 2013 tot 25.995 gevallen: 11% lager dan het niveau voor de kredietcrisis (29.160 gevallen in 2007).
Trends in insolventies: Duitsland (gemiddelde som van insolventietellingen over 1 jaar op basis van maandelijkse gegevens)
Bron: Duits Bureau voor de Statistiek; IHS Global Insight
Gezien de goede economische vooruitzichten verwachten we dat de insolventie-omgeving gunstig zal blijven, met een bescheiden daling van het aantal faillissementen in 2014.
Duitse faillissementen (jaar-op-jaar verandering) 40,000
40,000
32,687
30,000 29,160
31,998
29,291
30,000 30,099
28,297 25,995
25,900
20,000
20,000
10,000
10,000
0 % change
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014*
-14.6 %
0.4 %
11,6 %
-2.1 %
-5.9 %
-6.0 %
-8.1 %
0.0 %
0
*prognose Bron: Duits Bureau voor de Statistiek; Atradius Economic Unit
Atradius 8
De verwachte wanbetalingsfrequentie is weer laag Tot medio 2011 zette de Verwachte Wanbetalingsfrequentie (Expected Default Frequency - EDF) mediaan voor Duitse beursgenoteerde ondernemingen zijn matigende trend voort, zij het in een trager tempo dan in 2010. In de tweede helft van 2011 leidde de schuldencrisis in de eurozone echter tot een lichte stijging van de Duitse EDF-niveaus. Na een verbetering in het begin van 2012 steeg de Duitse EDF opnieuw doordat de vrees voor een Griekse exit - en zelfs voor het uiteenvallen van de eurozone - toenam. Deze toename was echter veel minder groot dan in andere grote economieën van de eurozone (zie onderstaande grafiek). Sinds eind 2012 is de Duitse EDF verbeterd en het cijfer van januari 2014 (17 basispunten) is het laagste maandcijfer sinds de herfst van 2008, toen de wereldwijde kredietcrisis begon.
Mediaan EDF-evolutie per land* (Verwachte wanbetalingsfrequentie, procentpunten) 4,0
4,0 Verenigd Koninkrijk
3,5
3,5
Spanje
3,0
3,0
Nederland Duitsland
2,5
2,5
Italië Frankrijk
2,0
2,0
1,5
1,5
1,0
1,0
0,5
0,5
0,0 2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
0,0
Bron: KMV Credit Monitor en Atradius Economisch Onderzoek * De bovenstaande grafiek met de verwachte wanbetalingsfrequentie (EDF) is gebaseerd op beursgenoteerde ondernemingen in de referentiemarkten, en de waarschijnlijkheid van wanbetaling over alle sectoren voor het volgende jaar. In deze context wordt wanbetaling gedefinieerd als het niet maken van een geplande betaling, of het in gang zetten van een faillissementsprocedure. De kans op wanbetaling wordt berekend op basis van drie factoren: de marktwaarde van de activa van de onderneming, de volatiliteit en de structuur van haar huidige kapitaal. Als richtlijn wordt de kans dat één bedrijf op honderd in gebreke van betaling blijft als 1% weergegeven.
Ontwikkelingen in een aantal belangrijke sectoren Autosector Na de gemengde prestaties in 2013 zijn we vrij optimistisch over de Duitse auto-industrie in 2014. Op grond van de opleving op de binnenlandse markt die sinds eind 2013 aan de gang is en het herstel in de eurozone, die nog steeds de grootste exportmarkt voor Duitse auto's is (ongeveer 75% van de in Duitsland geproduceerde auto's worden geëxporteerd, waarvan 45% naar West-Europa), verwachten we in 2014 een toename van de binnenlandse productie en de export. Bijna alle bedrijven in de sector (fabrikanten van originele apparatuur, toeleveranciers, verkopers van banden en onderdelen) hebben lessen getrokken uit de kredietcrisis van 2008 en zijn nu flexibel genoeg om in tijden van verslechtering van de markt te reageren met flexibele arbeidscontracten en betere kosten-en liquiditeitsstructuren. De totale schuldenlast van de sector blijft laag en de banken zijn over het algemeen bereid om autofabrieken leningen te verstrekken. In het algemeen zijn de solvabiliteit en de liquiditeit van die bedrijven positief. Atradius 9
Wij hadden in de afgelopen twee jaar goede ervaringen met het betalingsgedrag in de sector en er was geen stijging van het aantal wanbetalingen. Het aantal faillissementen in deze sector is vrij laag en we verwachten geen grote veranderingen in 2014.
Bouwsector In de afgelopen jaren zijn de prestaties van de Duitse bouw- en bouwmaterialensector verbeterd en de vooruitzichten voor 2014 zijn positief. Volgens het Duits Bureau voor de Statistiek steeg het aantal nieuwe bestellingen in het bouwsegment in 2013 met 1,9%. Het gemiddelde eigen vermogen in de Duitse bouwsector is in de afgelopen jaren licht verbeterd en bereikte in 2013 ongeveer 12-13%. Daardoor is onze risicoacceptatie van de sector vrij ontspannen. De betalingstermijn in de Duitse bouwsector bedraagt gemiddeld ongeveer 45-50 dagen. Het aantal gevallen van wanbetaling en insolventie daalde in 2013 - een beter resultaat dan in het begin van het jaar werd verwacht. We verwachten dat het aantal faillissementen in de sector in 2014 verder zal dalen. Het slechte betalingsgedrag van overheidskopers blijft echter een probleem, want het zet de liquiditeit van leveranciers onder druk. In de subsectoren blijven de zagerijen/houtbewerkingsbedrijven kampen met problemen als gevolg van de hoge productie- en financieringskosten en overcapaciteit die leidden tot negatieve resultaten en het sluiten van een aantal fabrieken in 2012 en 2013. Daarom, en in tegenstelling tot andere subsectoren van de bouw/bouwmaterialen, is onze houding met betrekking tot risicoacceptatie in dit segment zeer restrictief.
Duurzame consumptiegoederen/non-food detailhandel Zoals eerder vermeld zal de Duitse particuliere consumptie naar verwachting in 2014 en 2015 een gezonde groei vertonen. In de tweede helft van 2013 besteedden de Duitse consumenten echter meer aan vrije tijd, reizen en consumentenelektronica dan aan wit-/bruingoed of meubelen en dit zou zich in 2014 kunnen voortzetten. In 2013 namen de productiekosten van alle segmenten met betrekking tot duurzame consumptiegoederen toe als gevolg van de hogere energiekosten en grondstofprijzen: kosten die niet volledig aan de detailhandelaren konden worden doorberekend. Ook in de huidige competitieve omgeving kunnen detailhandelaren niet alle stijgingen in de productiekosten aan consumenten doorberekenen. Dit heeft in de gehele waardeketen geleid tot een aanhoudende druk op de marges. De sector is echter vrij veerkrachtig. Het betalingsgedrag in de Duitse sector duurzame consumptiegoederen is goed en stabiel en we verwachten geen grote veranderingen aangezien het algemene vooruitzicht voor alle subsectoren positief is. Niettemin, wanneer bedrijven de hogere kosten niet kunnen doorberekenen aan klanten/consumenten of dit niet kunnen compenseren met besparingen elders, zou het kunnen dat ze langere betalingstermijnen gaan vragen. In lijn met de algemene trend in de Duitse activiteiten is het aantal faillissementen in de sector duurzame consumptiegoederen/non-food detailhandel vorig jaar gedaald. Wat onze ervaring als kredietverzekeraar met claims betreft, heeft de sector in 2013 goed gepresteerd in vergelijking met andere sectoren en we verwachten geen grote veranderingen in de insolventie-omgeving van de sector. Over al zijn subsectoren zien we de sector duurzame consumptiegoederen/non-food detailhandel nog steeds als een sector met een middelmatig risico.
Machines/machinebouw De Duitse sector van machines/machinebouw liet in 2013 sterke exportprestaties optekenen en nieuwe bestellingen van eind 2013/begin 2014 geven aan dat dit ook in 2014 het geval zal zijn. In eigen land lijkt het erop dat de sector na een zwak 2013 zal kunnen profiteren van de toename in de verwachte investeringen voor 2014 (zie pagina 6 in dit rapport).
Atradius 10
De bedrijven in deze sector hebben over het algemeen een comfortabele vermogenspositie en weinig schulden. Zij zijn dus niet overmatig afhankelijk van bankfinanciering. In vergelijking met andere Duitse sectoren zijn het betalingsgedrag en de percentages wanbetaling/insolventie van de sector goed en we verwachten dat dat in de komende maanden zo zal blijven. Het aantal faillissementen in de machinesector is in 2013 gedaald en we verwachten dat de insolventie-omgeving in 2014 gunstig zal blijven. Daarom is ons risicoacceptatiebeleid in het algemeen ontspannen en is onze blootstelling aan deze sector vergroot. Gezien de positieve vooruitzichten hebben we onze prognoses voor de prestaties van de Duitse sector van machines/machinebouw bijgesteld van ‘redelijk’ naar ‘goed’ (zie de grafiek met de prognose voor de Duitse sectorgebonden prestaties hieronder). Er is echter één subsector - papier/drukmachines - met een structureel probleem: de maatschappij in het algemeen wordt steeds meer ‘digitaal’. Deze verschuiving heeft geleid tot teruglopende winstmarges en veel bedrijven hebben geherstructureerd om de kosten te beteugelen.
Vooruitzichten prestaties Duitse sectoren Maart 2014 Landbouw
Auto’s/ Transport
Chemische/ Farmaceutische ind.
Bouw
Bouwmaterialen
Uitstekend
Goed Duurzame consumptiegoederen
Elektronica/ICT
Financiële Diensten
Voeding
Machines/ Engineering Redelijk
Metaal
Papier
Diensten
Staal
Textiel
Matig
Slecht
Atradius 11
Als u dit landenrapport nuttig vond, bezoek dan ook eens onze website www.atradius.be, waar u nog veel meer publicaties van Atradius over de wereldwijde economie vindt, met nog meer landenrapporten, industrieanalyses, advies over kredietbeheer en essays over actuele zakelijke onderwerpen Op Twitter? Volg @AtradiusBEnl of zoek naar #landenrapporten om up to date te blijven met de laatste edities.
Volg Atradius op sociale media
@atradiusbenl
Atradius
atradiusBEnl
Disclaimer Dit rapport wordt louter ter informatie verstrekt en is niet bedoeld als enige aanbeveling aan de lezer(s) met betrekking tot een specifieke transactie, investering of strategie. Lezers zijn zelf verantwoordelijk voor het nemen van commerciële en andere beslissingen omtrent de verstrekte informatie. Hoewel Atradius al het noodzakelijke heeft gedaan om te verzekeren dat de informatie in dit rapport verkregen is van betrouwbare bronnen, kan Atradius niet verantwoordelijk gesteld worden voor fouten of omissies, of voor de resultaten verkregen door gebruik van deze informatie. Alle informatie in dit rapport wordt gegeven ‘zoals ze is’, zonder garantie op volledigheid, accuraatheid, tijdsgebondenheid, of op de resultaten verkregen door gebruik van het rapport, en zonder garantie van enige soort, uitdrukkelijk of geïmpliceerd. In geen geval zal Atradius, haar gerelateerde partners of corporaties, of de partners, agenten of werknemers hiervan verantwoordelijk gesteld kunnen worden voor enige genomen beslissing of actie die zij zouden nemen op basis van de in dit rapport verstrekte informatie om het even welke schade het betreft, zelfs wanneer vooraf geïnformeerd over de mogelijke negatieve gevolgen. Copyright Atradius N.V. 2014
Atradius Jan van Gentstraat 1, bus 201-202 2000 Antwerpen
[email protected] www.atradius.be/nl
