Wegen naar Werk. Landenrapport Ghana

Wegen naar Werk Een onderzoek naar de mogelijkheden voor werkgelegenheid van terugkerende vreemdelingen in het kader van het project ‘Transithuis voor mensen in vreemdelingendetentie’

Landenrapport Ghana

Miranda Broersen April 2009

Samenwerkingsproject Kerk in Actie en Stichting Oikos

Inhoudsopgave Basisgegevens Ghana ........................................................................................... 3 Inleiding ............................................................................................................. 4 Hoofdstuk 1

Ghana .......................................................................................... 5

Algemeen......................................................................................................... 5 Bevolking ......................................................................................................... 5 Onderwijs ........................................................................................................ 5 Migratie van en naar Ghana ................................................................................ 6 Migratie van Ghana naar Nederland ..................................................................... 7 Economie ......................................................................................................... 7 Hoofdstuk 2

Arbeidsmarkt Ghana ....................................................................... 9

Sectoren .......................................................................................................... 9 Werkloosheid.................................................................................................. 10 Werkgelegenheid ............................................................................................ 11 Informele sector ............................................................................................. 12 Hoofdstuk 3

Rol van Bedrijven, NGO’s en kerken ............................................... 13

Bedrijven ....................................................................................................... 13 NGO’s............................................................................................................ 15 Kerken .......................................................................................................... 18 Hoofdstuk 4

Conclusies en aanbevelingen.......................................................... 21

Bronnen............................................................................................................ 25 Bijlage A ........................................................................................................... 27 Bijlage B ........................................................................................................... 28 Bijlage C ........................................................................................................... 29

Wegen naar Werk – Landenrapport Ghana

2

Basisgegevens Ghana Politiek Naam land

Republiek Ghana

Regeringsvorm

constitutionele republiek

Staatshoofd

president John Atta Mills

Geografie Oppervlakte

238.540 km2 (6,5 x Nederland)

Hoofdstad

Accra

Tijdverschil met Nederland

-1 uur (wintertijd), -2 uur (zomertijd)

Bevolking Bevolkingsaantal

23,4 miljoen inwoners (schatting 2008)

Bevolkingsgroei

2,0 procent (schatting 2001-2015)

Taal

Engels (handelstaal), Twi, Akan, Ewe en Fante

Religie

69 procent christelijk, 16 procent moslim en 15 procent overig

Economische indicatoren Bbp (tegen marktprijzen)

15 miljard US dollar (2008)

Bbp per hoofd van de bevolking

456 US dollar (2008)

Reële groei bbp t.o.v. vorige jaar

6,3 procent (2008)

Stijging consumentenprijzen

16,4 procent (2008)

Munteenheid

New Cedi; 1 cedi = 0,57 euro; 1 euro = 1,78 cedi (Koers 04-03-09)

Buitenlandse handel Totale invoer in Ghana

9,9 miljard US dollar (2008)

Totale uitvoer uit Ghana

5,5 miljard US dollar (2008)

Uitvoer uit Nederland naar Ghana

228 miljoen euro (2007)

Invoer in Nederland uit Ghana

244 miljoen euro (2007)

Voornaamste handelspartners

Invoer uit: Duitsland, VS, VK, Nederland, Nigeria Uitvoer naar: VS, VK, Duitsland, Nederland, Togo

Bronnen: EIU, EVD/CBS, Wereldbank


3

Inleiding Voor u ligt een rapport dat geschreven is naar aanleiding van de resultaten van een pilot onderzoek naar de mogelijkheden voor werk voor terugkerende uitgeprocedeerde migranten naar Ghana. Het onderzoek is verricht door Stichting Oikos (Oikos) in opdracht van Kerk in Actie. Het onderzoek valt als deelproject binnen het Project Transithuis, voor mensen in de vreemdelingendetentie van Kerk in Actie, het Justitiepastoraat, IOM, ICCO, INLIA en het Leger des Heils. Deze organisaties werken samen om een Transithuis in te richten waar mensen worden begeleid bij terugkeer naar hun land van herkomst. Het betreft hier voornamelijk mensen die in vreemdelingenbewaring zijn gesteld. Kerken en maatschappelijke organisaties houden zich al sinds vele jaren bezig met het welzijn van asielzoekers en migranten. In eerste instantie vooral door de opvang van asielzoekers & migranten én door zich in te zetten voor rechtvaardige en snellere asielprocedures. Tevens waren zij betrokken bij acties voor een generaal pardon, tegen het op straat zetten van mensen en de inhumane situatie in de vreemdelingenbewaring, met name ook waar het kinderen betrof. Maar kerken en maatschappelijke organisaties raakten vervolgens ook steeds meer betrokken bij het begeleiden van mensen wier situatie in Nederland uitzichtloos geworden was. Omdat zij, soms na langdurige en herhaalde procedures, niet erkend werden als vluchteling of als migrant zonder verblijfspapieren er niet in slaagden het hoofd boven water te houden. Kerk in Actie wil zich met dit onderzoek niet uitspreken of het terecht is dat deze mensen geen perspectief meer hebben in Nederland. Zij wil voornamelijk kijken of zij bij kan dragen aan een duurzaam toekomstperspectief in het land van herkomst, dan wel elders, voor mensen die dit in Nederland niet meer hebben. Dit pilot onderzoek richt zich op een specifiek onderdeel voor een geslaagde terugkeer; de mogelijkheden voor werk, en in het verlengde daarvan voor inkomen. Dit is één van de voorwaarden om in het land van herkomst een nieuw bestaan te kunnen opbouwen. Niet alleen om financieel onafhankelijk te zijn/worden maar ook om een sociaal netwerk op te bouwen, zich weer thuis te kunnen voelen en eigen waarde op te bouwen. Tegelijkertijd is er in de landen waar veel mensen naar terugkeren vaak een grote werkloosheid. Er is vaak een groot overschot aan arbeidskrachten. Dit maakt het vinden van werk, zeker in de formele sector, niet makkelijk. Toch zijn er soms ook mogelijkheden, bijvoorbeeld wanneer er in bepaalde sectoren tekorten bestaan aan gekwalificeerd en ervaren personeel. Het doel van het onderzoek is om zo concreet en gedifferentieerd mogelijke informatie te bieden over de mogelijkheden voor werk voor mensen die terugkeren naar Ghana. Hierbij wordt met name gekeken naar de mogelijke bijdragen van Nederlandse bedrijven, NGO’s en ook religieuze instellingen. Kerk in Actie en Oikos hebben het specifieke doel om met dit pilot onderzoek te testen of en zo ja, hoe deze informatie te verkrijgen is.


4

Hoofdstuk 1

Ghana

In dit hoofdstuk wordt een algemeen beeld geschetst van Ghana. Na een korte algemene introductie over Ghana komen achtereenvolgens de bevolking; onderwijs; gezondheidszorg; migratie en economie aan de orde. In hoofdstuk 2 wordt meer specifiek gekeken naar de arbeidsmarkt in Ghana. Algemeen Ghana, de voormalige Goudkust, was een Britse kolonie van 1873 tot 1957. In 1957 kreeg zij als eerste Afrikaanse land ten zuiden de Sahara haar onafhankelijkheid. Ghana heeft sinds haar onafhankelijkheid zowel democratische als militaire regeringen gehad. Elke vier jaar wordt er democratisch een regering gekozen. Na acht jaar John Agyekum Kufuor van de New Patriotic Party las president, is december 2009 (na twee verkiezingsrondes) John Attah Mill van het National Democratic Congress als president gekozen. Zijn partij is in het verleden opgericht door voormalig president Rawlings. De verwachtingen van de bevolking zijn hoog gespannen; zowel op het gebied van economie, energievoorziening, onderwijs en gezondheidszorg eisen zij verbetering. De nieuwe president heeft echter niet alleen met de verwachtingen van het volk te maken, maar ook van de internationale financiële instituten. Het zal lastig voor hem worden om tijdens zijn eerste regeerperiode aan alle verwachtingen te voldoen. Bevolking De Ghanese bevolking telt momenteel naar schatting 23,4 miljoen personen; de bevolkingsgroei is ongeveer 2% per jaar. De belangrijkste etnische groeperingen zijn de Ashantis, Ewes, Gas, Fantes. 69% van de bevolking is christen, 16% is moslim en 15% hangt inheemse/traditionele geloven aan. De meeste moslims wonen in het Noorden van het land. Engels is de officiële taal. Er is echter een groot aantal inheemse talen (56 dialecten) dat in het dagelijks leven wordt gesproken, zoals Twi, Akan, Ewe en Fante. Iets minder dan de helft van de bevolking is jonger dan 14 jaar en zo'n 3% is ouder dan 65. Dat betekent dat een groot deel van de bevolking voor inkomen afhankelijk is van een relatief kleine beroepsbevolking. De belangrijkste steden zijn Accra (2.280.000 inwoners), Kumasi (1.766.000) en Tamale (428.000). Takoradi en Tema zijn verder de belangrijke commerciële havensteden. 35% van de bevolking woont in de stedelijke gebieden. Samen met de cacaoteelt gebieden in het zuiden en noordoosten hebben zij de grootste bevolkingsdichtheid. (Bron:EVD) Onderwijs Ghana kent een onderwijssysteem met de volgende niveaus: basisonderwijs (primary education), voortgezet onderwijs (junior secondary en senior secondary education) en hoger onderwijs. De scholen voor voortgezet onderwijs bieden naast theoretisch onderwijs ook diverse beroepsopleidingen. Ghana heeft verschillende onderwijsinstellingen voor hoger onderwijs. Er zijn vijf publieke universiteiten in het land, negen privé colleges (universiteiten), tien polytechnische instituten, 38 scholen voor lerarenopleiding en zeven academies voor overige studies. Tevens zijn er verschillende particuliere instellingen die computer-, handels- en bedrijfskundige opleidingen aanbieden. Met name de computer opleidingen bij deze instituten zijn gewild maar zijn voor veel mensen ook te duur.


5

Naar schatting één derde van de bevolking is analfabeet. Gezondheidszorg Net zoals veel ontwikkelingslanden heeft Ghana te maken met grote tekorten in de gezondheidszorg; financiële tekorten, materiële tekorten én een groot tekort aan medisch personeel. Dit laatste als reactie op de financiële en materiële tekorten met internationale migratie van medisch specialisten als gevolg. De brain drain van medisch personeel is zeer problematisch voor de Ghanese gezondheidszorg. Met name in rurale gebieden is er bijna geen goed medisch geschoold personeel te vinden. De artsen en verpleegkundigen die in Ghana blijven willen maar zelden in deze meest rurale gebieden werken. De migratie van medisch personeel bestaat voornamelijk uit artsen en verpleegkundigen. De meeste Ghanese verpleegkundigen vertrekken naar het Verenigd Koninkrijk. Dit heeft te maken met het wervingsproces en de certificering en registratiesysteem van diploma’s. Voor artsen zijn de Verenigde Staten het meest gewild. Ook in Zuid Afrika en Canada werken er een groot aantal Ghanese artsen en verpleegkundigen. De Ghanese overheid probeert momenteel met verschillende incentives artsen (tijdelijk) terug naar Ghana te krijgen. Incentives bestaan uit de `Additional Duty Hourly Allowance’ (ADHA), het verzorgen van huisvesting en het aanbieden van een auto bij terugkomst naar Ghana. Ook IOM Nederland probeert met haar MIDA programma bij te dragen aan (tijdelijke) terugkeer van medisch personeel. Hiermee wordt niet alleen het aantal beschikbare medische krachten (tijdelijk) vergoot maar kan tevens de waardevolle in het buitenland opgedane kennis en ervaring worden overgedragen aan lokaal personeel. Dit komt ten goede aan de kwaliteit van de gezondheidszorg. Migratie van en naar Ghana Ghana is van oorsprong een immigratieland, met voornamelijk migranten uit de omringende landen zoals Burkina Faso, Nigeria, Ivoor Kust en Togo. Eind jaren ’70 van de vorige eeuw kwam daar een einde aan. Door de verslechterde politieke en economische situatie in Ghana, veranderde Ghana van een netto immigratieland tot een netto emigratieland. Dit veranderde tijdelijk toen in 1983 veel illegale Ghanese migranten uit Nigeria en Ivoorkust terug werden gestuurd naar Ghana. Maar sinds eind jaren ’80 en begin jaren ’90 is Ghana, door veranderingen in het politieke en economische klimaat, weer een netto emigratieland geworden en is dat tot heden gebleven. Voor veel Ghanese huishoudens is migratie, met name naar Europa, Amerika of Canada, een overlevingsstrategie geworden. Vaak wordt er door de hele familie geld bij elkaar gelegd zodat één familielid naar het buitenland kan vertrekken. Gehoopt wordt dat zo de leefomstandigheden van de gehele familie in de toekomst zullen verbeteren. De migrant draagt zo het lot van de hele familie met zich mee. Wanneer deze migrant in het buitenland minder succesvol is dan verwacht kan hij op de teleurstelling en vaak ook onbegrip van de familie rekenen. Het gaat bij migratie vanuit Ghana om geschoolde én ongeschoolde migranten die hun land verlaten op zoek naar een betere toekomst voor henzelf en de achtergebleven familieleden. Het meest genoemde voorbeeld van geschoolde migranten die het land verlaten zijn de artsen en verpleegkundigen. Dit is in de vorige paragraaf aan de orde gekomen. Maar ook anders geschoolde professionals, zoals onderwijzers en ingenieurs,


6

verlaten het land om elders te gaan werken voor een beter salaris en onder betere (arbeids)omstandigheden. Daardoor is er ook naar deze beroepsgroepen grote vraag. Migratie van Ghana naar Nederland Nadat het Verenig Koninkrijk in de jaren zeventig haar immigratiebeleid verscherpte, kwamen er in de jaren die volgden meer Ghanezen naar Nederland. Het grootste deel van hen waren economische migranten. Door gezinshereniging én doordat banden stevig werden onderhouden met familie en vrienden in Ghana kwamen er steeds meer Ghanese migranten naar Nederland. Inmiddels zijn er zo’n 13.000 gedocumenteerde Ghanezen in Nederland en er wordt geschat dat er nog eens ongeveer 13.000 ongedocumenteerde Ghanezen in Nederland verblijven. In totaal gaat het dus om circa 26.000 migranten. Een groot deel van hen woont in Amsterdam Zuidoost (Bijlmer). Economie Toen Ghana in 1957 haar onafhankelijkheid verkreeg had zij een levendige economie. Ghana was wereldleider op het gebied van cacao en ook goud en hout brachten veel inkomsten binnen. Dit zorgde voor een gezonde economie; een laag inflatie cijfer, grote economische groei en voldoende externe reserve. Maar doordat de regering het monetaire en fiscale beleid sterk verwaarloosde, gecombineerd met andere negatieve (externe) factoren heeft Ghana vanaf de jaren ’60 van de vorige eeuw ook politieke en economische instabiliteit gekend. De inflatie verdrievoudigde in die jaren, het BNP daalde steeds verder naar beneden, de externe reserve kromp snel en de cacao prijzen en productie daalden. Gecombineerd met slecht overheidsbeleid, erge droogte en politieke onrust, leidde dit in de jaren ’80 tot een economische crisis. Halverwege de jaren ’80 kondigde toenmalig president Rawlings daarom macro-economische hervormingen aan en tezamen met externe hulp leidde dit in de jaren ’90 tot een opleving van de economie. Door de grote inspanningen van de Ghanese overheid heeft Ghana sinds ruim 15 jaar weer één van de sterkste groeicijfers in Sub-Sahara Afrika en presteert het uitstekend op het gebied van armoedebestrijding. In 2008 bedroeg het groeicijfer 6,3%. Ghana is hard op weg om in 2015 (of misschien wel voor 2015) zijn armoedecijfer gehalveerd te zien ten opzichte van 1990 (Millennium Ontwikkelingsdoel 1). (Bron : EVD) Momenteel ontwikkelt Ghana zich van ontwikkelingsland naar een vrije markteconomie. Veel staatsbedrijven zijn of worden geprivatiseerd. Ook de oliesector wordt geprivatiseerd. De recente ontdekking van olie voor de kust van Ghana geeft een extra impuls aan de economie. De overheid voert ook nieuwe initiatieven uit om een gezond economisch klimaat te creëren voor de ontwikkeling van de private sector om zo ook de rol van de overheid in de economie terug te kunnen dringen. Tevens heeft Ghana wetswijzigingen doorgevoerd die gunstig zijn voor het aantrekken van buitenlandse investeerders en voor de buitenlandse handel. Ghana heeft per 1 januari 2009 ook een belastingverdrag met Nederland getekend. Het verdrag maakt het voor Nederlandse bedrijven aantrekkelijker om in Ghana te investeren. Ghana streeft er naar om in 2015 de middeninkomen status te bereiken. Er moet bij al dit positieve nieuws echter wel worden opgemerkt dat naast de economische groei, de economische ongelijkheid in Ghana aan het stijgen is. De Noordelijke regio blijft sterk achter in economische groei en armoedebestrijding in vergelijking met de rest van het land en ook in de hoofdstad Accra leven veel mensen in armoede. Dit laatste wordt mede veroorzaakt door de trek van het platteland naar de


7

grote stad van voornamelijk jonge Ghanezen die daar hun kansen proberen te vergroten. Ook heeft Ghana een zeer hoge inflatie waardoor producten die veel Ghanezen nodig hebben voor hun eerste levensbehoefte steeds duurder worden. Volgens de laatste cijfers van de EVD bedroeg de inflatie in 2008 maar liefst 16,4%. Ghana is erg gevoelig voor internationale prijsfluctuaties. Er wordt door de Ghanese overheid wel veel aandacht besteed aan het monetair beleid dat gericht is op verlaging van het hoge inflatiecijfer. Een Wereldbank rapport van januari 2009 meldt tenslotte dat er ondanks de economische groei, zowel op de fiscale als op de betalingsbalans een onverantwoord tekort is. Verbetering van de belastinginningprocedures moeten resulteren in hogere belastingopbrengsten. Ook wil het kabinet het overheidstekort verder terugdringen.


8

Hoofdstuk 2

Arbeidsmarkt Ghana

Het is lastig om een compleet overzicht te geven van de Ghanese arbeidsmarkt. Er wordt volgens de Bank van Ghana nog onvoldoende informatie gedocumenteerd om, op basis van echt betrouwbare en gedetailleerde informatie, een goede analyse van de arbeidsmarkt te kunnen geven. Om toch een beter beeld van de arbeidsmarkt proberen te verschaffen, gebruiken we de resultaten die uit de beperkte en niet altijd recente rapporten beschikbaar is. Onder andere gepubliceerd door de Bank van Ghana en Wereldbank. Sectoren De arbeidsmarkt van Ghana kan worden onderverdeeld in de: ‐ Publieke sector waarin zo’n 6,5 % van de werkende mensen werkzaam is; ‐ Formele private sector waarin zo’n 7,5 % van de werkende mensen werkzaam is; ‐ Informele sector waarin zo’n 86 % van de werkende mensen werkzaam is; (Bron: The State of the Ghanaian Economy in 2004, ISSER, University of Ghana ) De arbeidsomstandigheden voor met name de mensen die werkzaam zijn in de informele sector zijn slecht. Dit geldt dus voor het grootste deel van de werkende mensen. Er is weinig zekerheid en mensen zijn daardoor kwetsbaar. De informele sector kan worden onderverdeeld in mensen die: ‐ eigen baas zijn in landbouw sector; ‐ eigen baas zijn buiten de landbouw sector (veelal micro-ondernemers); ‐ onbetaalde arbeidskrachten zijn(meestal familieleden die meehelpen); ‐ betaalde (in natura of geld) arbeidskrachten zijn; ‐ trainees/stagiaires zijn (arbeiders die ‘betalen’ om het vak te leren, soms zelfs letterlijk). Micro- ondernemingen De meeste mensen die eigen baas zijn, vallen in de categorie micro-onderneming. Deze micro ondernemingen vallen grotendeels binnen de informele sector. Veel voorkomende micro-ondernemingen in de grote steden als Accra, Kumasi en Takoradi vallen in de volgende categorieën: ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐

Handel; Handwerk zoals kleding, kapsalons, nagelsalons etc.; Kleine winkeltjes; ICT en communicatie; Werkplaatsen/reparaties (auto's, machines, elektronica etc.); Restaurantjes, chop bars, kleine drinkgelegenheden/ drinking spots etc.

Veel voorkomende micro-ondernemingen op het platteland vallen in de volgende categorieën: ‐ ‐ ‐ ‐ ‐

Landbouw; Foodprocessing; Kleine drinkgelegenheden/ drinking spots; Verkoop van tweede hands elektronica en reparatie van elektronica; Verkoop van levensmiddelen.

(Deze informatie op basis van bevindingen IntEnt Ghana)


9

Een tweede onderverdeling van de arbeidsmarkt kunnen we maken door het in verschillende sectoren te onderscheiden: ‐ ‐ ‐

Landbouwsector; Industriesector; Dienstensector.

De dienstensector is in Ghana de belangrijkste sector met een bijdrage van 37,5 % aan het BBP in 2007. De landbouwsector was tot voor kort de grootste sector maar staat nu op een tweede plek met 37,3 % van het BBP. De industriesector is goed voor 25,2 %. (Bron: EVD) In de bosbouw zijn zo’n 70.000 mensen werkzaam. De bosbouw vertegenwoordigt ongeveer 6 procent van het bbp. Er bestaan 170 bosexploitatiemaatschappijen, 84 zagerijen en 22 bedrijven die gespecialiseerd zijn in de vervaardiging van fineerhout. Het hout wordt geëxporteerd naar voornamelijk Nederland, Italië en Duitsland. (Bron: EVD) Het toerisme en ICT zijn sectoren binnen de dienstensectoren die sterk groeiende zijn en vanuit de overheid worden gestimuleerd. Werkloosheid De werkloosheid in Ghana is hoog. Meer dan 20 % van de beroepsbevolking zit zonder werk. De overheid heeft het scheppen van banen tot prioriteit uitgeroepen. Nationaal gezien is de omvang van betaalde werkgelegenheid stabiel maar in het Noorden en in de rurale gebieden dalen de cijfers. Dit heeft te maken met een gebrek aan betaalde banen maar ook aan de slechtere onderwijsomstandigheden aldaar. Werkloosheid onder jonge Ghanezen Er is een hoge werkloosheid onder jonge Ghanezen. Ook pas afgestudeerden (van universiteiten maar ook van polytechniques) kunnen niet of nauwelijks werk vinden. Er zijn te weinig banen voor het aantal afgestudeerden. Dit is echter niet de enige verklaring voor de hoge werkloosheid onder pas afgestudeerde Ghanezen. Een andere reden is het feit dat de programma’s van de onderwijsinstellingen vaak niet goed aansluiten op de wensen en eisen die gesteld worden door het bedrijfsleven. Hierdoor kunnen pas afgestudeerden vaak niet aan het vereiste niveau voldoen. Studenten klagen daarentegen over het bedrijfsleven dat hen niet (of nauwelijks) kansen biedt om door middel van stageplekken de benodigde ervaring op te doen. Door samenwerking tussen de onderwijsinstellingen, het bedrijfsleven en de overheid zal er naar oplossingen moeten worden gezocht om dit probleem te verhelpen en zo de werkloosheid onder deze groep te verlagen. Gender Uit een rapport van de ILO/UNDP (2004) zijn meer gegevens te zien over het genderaspect. Op basis van Ghana Living Standards Survey (GSS). Helaas zijn deze cijfers gebaseerd op 1998/9. Misschien is er sinds die tijd veel veranderd. Er is vooral een verschil te zien in deelname in de formele sector. Dit kan gevolgen hebben voor de arbeidsomstandigheden en hoogte van inkomen. De eerdere cijfers die in dit hoofdstuk voorkomen over werkloosheid en verdeling over de sectoren zijn recenter maar laten geen onderscheid zien tussen gender. Daarom kunnen er verschillen bestaan.


10

Employement/ unemployement by gender, Ghana 1998/9 Total population aged 15+ Unemployed Employed Employed population aged 15-64 Formal private and public employment Total informal employment (a-b) (a) Private informal and nonagricultural selfemployment (b) Self-employment (agricultural) Sub-category of employed Unpaid family work (Bron: GSS, 2000a)

All

Male

Female

6,7% 7,2% 6,4% 82,1% 84,0% 80,7% 13,7% 22,7% 6,2% 86,3% 77,3% 93,8% 34,3% 21,4% 45,1% 52,0% 55,9% 48,7%

17,2% 10,7% 22,7%

Werkgelegenheid Uit onderzoek van de Bank van Ghana blijkt dat er in 2006 formeel 8,607 vacatures open hebben gestaan. De meeste vacatures kwamen voor in de dienstensector (84 %). Van deze vacatures was 26,3 % afkomstig uit de onderwijssector, 11,5 % uit groot –en detailhandel en 8,9 % uit communicatiesector. De industriële sector was verantwoordelijk voor 14,8 % van de vacatures. Binnen de industriële sector was 59 % van de vacatures van de productiesector afkomstig, 22,2 % van de bouwsector, 16,3 % uit de mijnbouw & steen groeves en maar 2,5 % uit de nutsector. De vacatures in de landbouwsector bedroeg slechts 1 % van het geheel. Het grootste gedeelte van de beroepsbevolking in Ghana is echter wel werkzaam in de landbouwsector, zo’n 60 %. Dit aandeel bestaat voornamelijk uit arbeidsplekken in de informele sector en het onderzoek van de Bank van Ghana beslaat alleen de vacatures in de formele sector. Het aandeel in de landbouwsector neemt wel langzaam af. Gender Uit dezelfde Ghana Standard Survey uit 2000 is meer over de genderverdeling over de sectoren te vinden. Vrouwen zijn met name oververtegenwoordigd in de handel en productie sector. Employment by sector, Ghana 1998/9 All Employed population aged 15-64 by Type of Work

Male

Female

Agriculture

55.0%

59.8%

51.1%

Mining/quarrying Manufacturing Utilities Construction Trading Transportation/communication Financial services

0,7% 11,7% 0,2% 1,4% 18,3% All 2,2% 0,8%

1,4% 8,9% 0,4% 2,8% 7,4% Male 4,6% 1,7%

0,1% 13,9% 0,1% 0,2% 27,4% Female 0,1% 0,1%


11

Community and social services (Bron: GSS, 2000a)

9,8%

13,0%

7,1%

Vraag naar type arbeidskrachten Naast de informatie over de sectoren waarin in 2006 vacatures open stonden is het belangrijk om te weten naar wat voor soort arbeidskrachten deze sectoren vragen en welke capaciteiten de kandidaten moeten bezitten. Uit hetzelfde onderzoek van de Bank van Ghana kunnen we meer informatie over deze vragen vinden. Aan de aanbodzijde in de arbeidsmarkt is er geen probleem wat betreft de hoeveelheid potentiële arbeidskrachten. Ongeschoolde arbeidskrachten zijn overal in het land te vinden. Het probleem zit hem in de kwaliteit en vaardigheden die de meeste mensen beschikken. Verschillende soorten vaardigheden/arbeidskrachten zijn, mede door migratie naar het buitenland, schaars. Vaak wordt het gebrek aan artsen en verpleegkundigen genoemd maar ook andere vaardigheden/ vaklui/ professionals zijn niet voldoende te vinden om de openstaande vacatures op te vullen. De vraag naar geschoolde en bekwame arbeiders was in 2006 63,4% van de totale vraag. Er werd voornamelijk gevraagd naar technici, onderwijzers, onderwijsdeskundigen, executives en andere professionals. 81% van de vraag naar deze arbeidskrachten kwam uit de diensten sector. De opvolgend meest gevraagde categorie waren sales mensen (16 %), ambachtslieden en machinewerkers (9,7%), secretarieel personeel (7,3%) en anderen (3,6%).De vraag naar arbeiders in de productie sector is stijgende. Hoogte inkomen per sector De landbouwsector is de slechts betaalde sector. In hoogte van inkomen wordt de landbouwsector gevolgd door de productie sector. Dit is tegelijkertijd wel een sector waar veel arbeidskrachten voor nodig zijn. De financiële sector is de best betaalde sector. Gevolgd door de nutsector en vervolgens de mijnbouw. Er moet wel worden opgemerkt dat er in de mijnbouw sector erg lange uren worden gemaakt. (Bron:Wereldbank) Informele sector Doordat het onderzoek Wegen naar Werk voor Terugkeerders vanuit Nederland is verricht, is het bijna alleen mogelijk geweest om naar de mogelijkheden te kijken die terugkeerders hebben in de formele private sector in Ghana. Gezien het feit dat slechts 7,5% van de werkende mensen in deze sector werkzaam is, is dit een beperking in het onderzoek. Om terugkeerders goed te kunnen begeleiden naar arbeid en inkomen moet juist ook worden gekeken naar de mogelijkheden binnen de informele sector. Deze mogelijkheden zijn echter niet of nauwelijks vanuit Nederland te onderzoeken. Misschien kan er in individuele gevallen wel succes te behalen zijn, maar voor goede begeleiding naar werk is het belangrijk dat de mogelijkheden in de informele sector in Ghana zelf worden onderzocht door lokale onderzoekers of dat er daar, door lokale partnerorganisaties , contacten worden gelegd met lokale ondernemers.


12

Hoofdstuk 3

Rol van Bedrijven, NGO’s en kerken

Een belangrijke doelstelling van dit onderzoek was het inventariseren van de rol die gespeeld kan worden van door Nederlandse bedrijven, NGOs’ en religieuze instellingen. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de aanwezigheid van deze organisaties in Ghana en de rol die van hen kan worden verwacht. Bedrijven Sinds 2003 is er een gezamenlijke Nederlands-Ghanese Kamer van koophandel en Cultuur (GHANECC). Via contact met de GHANECC en de Nederlandse ambassade in Accra is er een lijst van Nederlandse bedrijven in Ghana tot stand gekomen en zijn de actuele contactgegevens verzameld. Het is uit deze gegevens niet altijd duidelijk hoe ‘Nederlands’ deze bedrijven echt zijn. Nederland heeft een zeer gunstig fiscaal vestigingsklimaat voor hoofdkantoren van multinationals en veel hoofdkantoren van multinationale bedrijven zijn dan ook in Nederland gevestigd. Dit betekend echter niet altijd dat er een Nederlandse bedrijfscultuur is. Alle bedrijven van de lijst zijn vervolgens aangeschreven. Het aantal bedrijven dat de volledige questionnaire heeft beantwoord is laag. Na bemiddeling van een medewerker van GHANECC, een persoonlijk geadresseerde brief (geschreven vanuit Oikos) met het verzoek tot medewerking aan het onderzoek en de questionnaire te hebben verstuurd (met twee herhaalde contactverzoeken/reminders) en verschillende telefoontjes te hebben gepleegd, reageren er maar weinig bedrijven. Tevens zijn er bedrijven die aangegeven niet te willen meewerken of geven aan op dit moment, i.v.m de economische/financiële situatie, niet in staat te zijn tijd vrij te maken voor het onderzoek. De prioriteit ligt duidelijk ergens anders, ook al staat men soms wel sympathiek tegenover het onderzoek. Een klein aantal bedrijven is echter wel geïnteresseerd en/of bereid mee te werken en heeft alle vragen van de questionnaire beantwoord. Resultaten In totaal zijn 55 bedrijven aangeschreven. Vier bedrijven hebben de volledige questionnaire ingevuld en negen bedrijven hebben negatief geantwoord op ons verzoek. Twee bedrijven beloofden mee te werken maar hebben vervolgens niet meer gereageerd ondanks herhaalde verzoeken. De rest van de bedrijven heeft, ondanks de herhaalde oproep en de correcte contactgegevens, niet gereageerd. Het bieden van werk aan terugkeerders vanuit Nederland lijkt voor de Nederlandse bedrijven ter plekke geen prioriteit. Deze bedrijven zijn druk met hun eigen werkzaamheden. Voor hen is het echter wel interessant om toegang te hebben tot goede, ervaren en gemotiveerde arbeidskrachten. De informatie waar de meeste benaderde bedrijven in eerste instantie om vroegen was om met meer informatie te komen over de mensen die terugkeren; om hoeveel mensen gaat het? welke leeftijd hebben ze? wat is hun opleidingsniveau en werkervaring? etc. Pas als dergelijke informatie bekend is, kan er meer worden gezegd over eventuele interesse in het ‘Transithuis’ project. Op basis van het kleine aantal reacties van de bedrijven is het lastig om goed gefundeerde conclusies te trekken. Daarom zullen we ons beperken tot omschrijving van de verschillende reacties.


13

De meeste bedrijven werken voornamelijk met lokale werknemers. Vaak bestaat alleen het hoger management uit enkele Nederlanders en/of expatriats uit andere landen. De bedrijven werven nieuwe werknemers in Ghana ter plekke. Zij doen dit met name via advertenties in landelijke media. Soms wordt er gewerkt met recruitment bureaus (uit reactie van Golden Tulip). Open sollicitatiebrieven met bijgevoegd CV zijn welkom, worden serieus bestudeerd en worden zorgvuldig in een file bewaard. Golden Tulip geeft aan dat er bij hen weinig doorstroom van personeel is. Uit de questionnaire van Golden Tulip: ‘Unfortunately there are not enough. The turnover of staff is very low. This has to do with the fact that the average employee once secured of the position will not easily leave for greener pastures. Labor laws in Ghana and Union activity is not stimulating best practices since even employees that are clearly not functioning well in the job and not developing are very well protected once in the system.’ Uit de reacties van de bedrijven blijkt dat kennis van de Nederlandse taal en (arbeids)cultuur, bij met name werknemers in uitvoerende functies, bijna nooit een toegevoegde waarde te zijn voor het bedrijf. Voor een baan op hoger management niveau kan het soms wel een klein voordeel zijn als de werknemer Nederlands spreekt (om bijvoorbeeld te communiceren met kantoor in Nederland) maar veelal voldoet het als er perfect Engels wordt gesproken en geschreven. Op dit niveau gelden met name internationale standaarden. Kennis en begrip van de ‘Europese mentaliteit’ wordt soms wel als een ‘pro’ gezien. Dit is afhankelijk van de baan/positie binnen het bedrijf en de sector waarin het bedrijf werkzaam is. KPMG (financiële/accounting sector) geeft aan dat kennis van normen en waarden in Nederland/Europa er in het geheel niet toe doet. Voor KPMG is universitaire vakkennis het voornaamste dat telt. Verstaat iemand zijn vaak, daar gaat het om. Aan goedgeschoolde mensen geen gebrek, meldt KPMG. Ook Donewell Insurance geeft aan dat ervaring en vakkennis het enige is dat telt. In de verzekeringssector is er echter wel een gebrek aan werknemers met relevante vakkennis en ervaring. Voor Philips Healthcare is vakkennis én juist kennis & begrip van de lokale Ghanese cultuur het meest belangrijk. Terugkerende migranten met de juiste vakkennis die tevens de Ghanese cultuur nog steeds van binnenuit kennen en aanvoelen, kunnen door die combinatie een grote toegevoegde waarde hebben voor de organisatie. Ook Philips Healthcare ondervindt een tekort aan goed geschoolde werknemers. Voor Philips Healthcare zijn dit ingenieurs (universitair niveau), het liefst aangevuld met specifieke trainingen gevolgd bij Philips in Nederland of Duitsland. Door Golden Tulip (hotelwezen) wordt er daarentegen wel degelijk waarde gehecht aan deze kennis. Op de vraag ‘Is it a benefit/pro when a potential employee is familiar with both the Dutch/European as the Ghanaian culture, language, customs and work ethics? ‘ Antwoordt Golden Tulip: ‘ Indeed. There are differences in approach that otherwise could create friction or misunderstanding. European Managers are task orientated and often do not sugar coat issues and instructions, although a Ghanaian person likes everything to be sugar coated. ‘ Verder geeft Golden Tulip aan dat er behoefte bestaat aan personeel dat bekend is met international standaarden , gewend is om met computers te werken, klant georiënteerd en efficiënt is en goed Engels spreken en schrijven. Het liefst ook met een toeristische opleiding of hotelwezen. Er zijn in Ghana nog niet voldoende en kwalitatief goede opleiding voor het hotelwezen.


14

Interessant is de reactie van Golden Tulip op de vragen: ‘Do you (for) see problems/difficulties working with (forced) returning migrants? If yes, please specify why.’ En ‘What can be an incentive for you to be involved in the return project? For example: training/support provided by NGO in the Netherlands and/or in Ghana. ‘ Op de eerste vraag antwoordt Golden Tulip: ‘We have ample experience with this and have employed several persons of Ghanaian Nationality who were educated and worked abroad. It starts of very well, but the system and status quo absorbs the competitive advantage over pears within a few months. The social (family) pressure on such persons is also very high which takes away the focus on the responsibility at work. However with the right support such employees are a huge benefit to the company. ‘ Op de tweede vraag antwoordt Golden Tulip: ‘Assistance with the recruitment process and data base sharing, training support, repatriations assistance.’ Bij het antwoord op de eerste vraag geeft Golden Tulip eigenlijk aan dat extra begeleiding/coaching (in Ghana en vanuit het Transithuis), als de terugkeerder al aan het werk is in de organisatie, een groot voordeel voor de werkgever kan opleveren. Tevens kan het voor de werkgevers een voordeel zijn als er vanuit het Transithuis bij het wervingsproces wordt geassisteerd, training voor de toekomstige werknemer wordt georganiseerd en als er vanuit het project informatie en ervaring kan worden gedeeld. Opgemerkt moet worden dat het voor het begeleiden van terugkerende migranten belangrijk is om niet alleen contact te zoeken met Nederlandse bedrijven in Ghana, maar ook met Ghanese en andere internationale bedrijven. Deze zijn net zo relevant voor de zoektocht naar werk. Alvorens bedrijven in Ghana te benaderen is het wel belangrijk om specifieke gegevens te hebben over de achtergrond en opleidingsniveau van de terugkeerders. Het ontbreken van deze gegevens is waarschijnlijk een belangrijke oorzaak van de lage respons van bedrijven. Het zoeken van contact kan het beste gebeuren vanuit Ghana zelf. Er kunnen dan persoonlijke afspraken worden gemaak. NGO’s Ghana is een geliefd land bij NGO’s. Er is een veelheid van Nederlandse NGO’s werkzaam , volgens gegevens van het Ministerie van Buitenlandse Zaken ruim 200! Er is op de website van het ministerie een complete lijst van deze organisaties te vinden. Per regio is aangegevens waar de NGO’s werkzaam zijn. Deze lijst is als bijlage bij het rapport gevoegd. Velen van hen houden zich vanuit Nederland bezig met kleinschalige projecten in Ghana. Deze projecten richten zich voornamelijk op kinderen, onderwijs, ICT en landbouw. Naast de kleinere (zelf)organisaties werken ook de meeste grote Nederlandse NGO’s, zoals ICCO, Oxfam Novib, Cordaid en HIVOS in Ghana met lokale Ghanese NGO’s samen. De rol van deze NGO’s bestaat voornamelijk uit het bieden van (financiële) ondersteuning aan projecten van lokale organisaties. ‘Ownership’, ‘decentralisatie’ en een ‘bottom-up benadering’ zijn kernwoorden die bij (bijna) alle Nederlandse NGOs centraal staan. Er zijn maar een aantal NGO’s die in Ghana werken met (tijdelijk) terugkerende migranten; o.a. IOM en Maatwerk bij Terugkeer (Cordaid). Mogelijke rollen voor NGO’s


15

Er zijn bij het vinden van werk voor terugkeerders , in tegenstelling tot de bedrijven, twee verschillende rollen die de NGO’s zouden kunnen vervullen. Ten eerste kan de NGO een potentiële werkgever zijn en ten tweede kan NGO mogelijk ondersteuning bieden aan de terugkeerder bij het zoeken van werk en het re-integratieproces. Dit kan bijvoorbeeld door het coachen van terugkeerders (ook als de terugkeerder al weer een baan heeft gevonden. Zie de opmerking hierover van Golden Tulip in de voorgaande paragraaf.), het ontwikkelen en geven van onderwijs/trainingsworkshops voor terugkeerders en hulp bij het opbouwen van een relevant netwerk. De mogelijke rol van NGO’s als werkgever is waarschijnlijk zeer beperkt. Twijfelachtig is of er veel van de terugkeerders (bij terugkeer) passen in het werknemersprofiel van NGO’s. Of een terugkerende migrant voor een bepaalde NGO kan (en wil) werken hangt af van iemands vaardigheden én maatschappelijke betrokkenheid. Niet iedereen is een ontwikkelingswerker. Het kan wellicht een voordeel zijn als de terugkeerder van plan is (of bereid is) terug te keren naar een zeer ruraal en afgelegen gebied waar maar weinig (Ghanese) mensen willen werken. De ondersteunende rol van NGO’s is waarschijnlijker. Inzet op samenwerking met deze kleinere organisaties lijkt niet logisch door de thematiek en doelgroep waarmee de meeste organisaties zich bezig houden én de complexiteit van de terugkeerproblematiek. Samenwerking met andere terugkeerinitiatieven Uit een intern onderzoek van het Ministerie van Buitenlandse Zaken naar terugkeerinitiatieven (mondeling bevestigd door Gerda Dommerholt, verantwordelijke en uitvoerder van het onderzoek) blijkt dat er (te) weinig samenwerking is tussen de vele kleinere en grotere terugkeerinitiatieven en dat dit de effectiviteit en efficiency niet ten goed komt (noot invoegen). Het heeft de voorkeur om goed te kijken naar de mogelijkheden voor samenwerking met andere terugkeerinitiatieven (buiten het Transithuis) en met zoveel mogelijk terugkeerinitiatieven samenwerking te overwegen. Dit is met name belangrijk als er voor het Transithuis subsidie wordt aangevraagd bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken/Justitie. IOM is door haar ervaring met terugkeerinitiatieven een belangrijke partner in het Transithuis en de rol van IOM (als begeleider van de terugkeerders bij herintegratie) zal binnen het samenwerkingsverband van het Transithuis moeten worden afgesproken. Maatwerk bij Terugkeer is een initiatief van Cordaid. Dit was één van de eerste initiatieven op het gebied van terugkeer en zij hebben dan ook veel kennis en ervaring. Cordaid/ Maatwerk bij Terugkeer is echter geen partner in het Transithuis. Toch is het nuttig om samen met de organisaties die betrokken zijn bij het Transithuis te kijken of zij eventueel kunnen samenwerken Cordaid/Maatwerk bij Terugkeer. Samenwerking met projecten ter bevordering lokale economie Naast aansluiting te zoeken met NGO’s die werken met terugkerende migranten, zoals IOM en Maatwerk bij Terugkeer, kan er ook aansluiting worden gezocht met NGO’s die projecten opzetten om de lokale economie duurzaam te ontwikkelen. Uit de websites van veel van de (kleinere) Nederlandse organisaties die dit doen, is het niet altijd even duidelijk op te maken hoe groot de projecten zijn, wat de kwaliteit ervan is en of er eventueel samenwerking mogelijk is.


16

Beter is het wellicht om samenwerking te zoeken met lokale Ghanese NGO’s. Zij zijn beter geworteld in de Ghanese samenleving en hebben vaak meer zicht op de (snel veranderende) lokale economische situatie dan organisaties die vanuit Nederland werken. Ook weten zij beter hoe bepaalde culturele en economische structuren in Ghana werken. Een andere reden is dat er via deze lokale organisaties beter ‘bottom up’ kan worden gewerkt. Er zijn (grotere en kleinere) Ghanese NGO’s die al partnerschappen hebben met Nederlandse NGO’s. Dit kan positief zijn maar het kan misschien ook samenwerking met het Transithuis in de weg staan. Een voorbeeld van een Ghanese NGO is de SEND Foundation. SEND werkt, naast thema’s als HIV/AIDS, voedselzekerheid, gendergelijkheid, o.a. op implementatie van innovatieve microfinancieringsprogramma’s en ontwikkelen van micro-ondernemerschap. SEND is een professionele organisatie met veel ervaring. Zij is vertegenwoordigd op verschillende plekken in Ghana, van het Zuiden tot het Noorden en werkt veel op grassroot level. SEND zou wellicht een rol kunnen vervullen bij het Transithuis. Zij krijgt echter wel financiële ondersteuning van Cordaid. Dit kan samenwerking misschien in de weg staan. Uit het geringe aantal en de traagheid van de reacties van deze NGO’s, lijkt de interesse in het onderwerp van het onderzoek laag. Wellicht heeft de lage en/of trage respons te maken met het feit dat de eigen doelstellingen prioriteit hebben en alle tijd (en dus geld) nodig is om aan deze doelstellingen te werken. Hier heeft het zoeken van contact wellicht meer succes als er een zeer concreet plan tot samenwerking is uitgewerkt (en het benodigde budget bekend is). Ook voor Nederlandse NGO’s lijkt het thema geen prioriteit. Sommige NGO’s, die rond de doelgroep (terugkerende migranten) werkzaam zijn, geven aan dat er een veelheid van soortgelijke onderzoeken gaande zijn of in het verleden hebben plaatsgevonden. Zelfs als de organisatie al werkzaam is met terugkeerders is dit geen garantie tot ‘enthousiaste’ medewerking aan het onderzoek. Hier heeft het wellicht meer succes wanneer de relevante contactpersoon van deze organisaties direct worden benaderd door een vertegenwoordiger van Kerk in Actie of het Transithuis. ICCO en Kerk in Actie hebben ook ‘eigen’ projecten (met lokale partners) om op duurzame wijze de lokale economie te stimuleren. Er kan intern worden onderzocht of met één of meer van deze projecten kan worden samengewerkt. Staatssecretaris van Justitie, mevrouw Albayrak, wijst in haar brief van 24 juni 2009, voortbouwend op de ervaringen van IOM met financiële herintegratieondersteuning, op de mogelijkheden voor ondersteuning van terugkerende migranten in de vorm van scholing, hulp bij bemiddelingen naar werk en begeleiding bij het opzetten van een eigen bedrijf, inclusief toegang tot microkredieten. Een potentiële partner bij begeleiding van terugkeerders bij het opzetten van een eigen bedrijf is IntEnt. IntEnt begeleidt niet speciaal migranten bij terugkeer naar hun land van herkomst maar begeleidt (o.a) migranten ondernemers bij het opzetten van een eigen bedrijf in het land van herkomst. IntEnt werkt in een beperkt aantal landen, waaronder Ghana. IntEnt is van mening (noot) dat algemene programma’s voor ondernemerschap niet gecombineerd kunnen worden met gedwongen remigratieprogramma’s. IntEnt heeft tijdens haar tienjarig bestaan een nieuw product ontwikkeld en geïmplementeerd in Ghana: ‘Business out of the Box’. Dit product is speciaal ontwikkeld


17

om migranten en/of hun familie in het herkomstland te ondersteunen bij het opzetten van een klein bedrijf met een investeringen tussen € 250 en € 2.500. ‘Het gaat om een soort toolset (hangt af van het type bedrijf), advies en ondersteuning op maat op basis van vouchers. Dat kan zijn een ’vocational’ training, boekhouden, marketing etc.’zegt Bert Spenkelink van IntEnt Ghana. Ook ‘Business in the Box’ is niet ontworpen voor terugkerende migranten maar dit nieuwe product van IntEnt zou, in tegenstelling tot de oude formule, door de kleinschaligheid misschien wel kunnen worden ingezet voor het Transithuis. Terugkeerders zouden dan als micro-ondernemers aan de slag kunnen om in hun eigen onderhoud te voorzien. Belangrijk is dat lokale ondersteuning door IntEnt in Ghana ter plekke aanwezig is. Er zal per individueel geval bekeken moeten worden of de terugkerende persoon de capaciteiten, mentaliteit en wilskracht heeft om een eigen micro-onderneming op te starten. Zeker voor personen die lang in onzekerheid, afhankelijkheid en gedwongen passiviteit in Nederland hebben geleefd en vervolgens gedwongen worden terug te keren naar hun Ghana , zal het niet gemakkelijk zijn te reintegreren. Het opzetten van een eigen bedrijfje, hoe klein ook, is in veel van die gevallen geen optie. Er zal nader onderzocht moeten worden of er een samenwerkingsverband tussen het Transithuis en IntEnt tot stand kan komen of dat er met IntEnt kan worden afgesproken dat zij bij begeleiding van individuele Ghanese terugkeerders (van het Transithuis of breder) worden betrokken. Er is tijdens dit onderzoek al over deze mogelijkheid gecommuniceerd met IntEnt Ghana. Tevens zal er geld (in eenmalige (reintegratietegemoetkoming of als microkrediet) beschikbaar moeten zijn dat de terugkeerder vervolgens kan investeren in zijn eigen bedrijf. Europese samenwerking In dit onderzoek is alleen gekeken naar informatie over mogelijke samenwerking met Nederlandse NGO’s maar ook samenwerking met andere internationale of Europese NGO’s zou moeten worden overwogen. Zeker in het geval van Ghana; Ghanese migranten opereren, net als veel andere migranten overigens, veelal in een transnationaal netwerk en ook NGO’s zouden dit meer moeten doen. Samenwerking met organisaties in landen in Europa waar veel Ghanese migranten wonen, zoals het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Italië kan veel voordelen opleveren voor wat betreft de kwaliteit en kwantiteit van de terugkeerinitiatieven. Tevens kan er ervaring worden uitgewisseld en dit kan bijdragen aan kwaliteitsverbetering van de initiatieven. ICCO’s zusterorganisatie in het Verenigd Koninkrijk, Christian Aid is bijvoorbeeld ook werkzaam in Ghana. Zij werkt daar o.a. samen met de SEND Foundation die in deze paragraaf al eerder aan de orde kwam. Er zou bijvoorbeeld kunnen worden gekeken of er op het gebied van terugkeerinitiatieven samenwerking met Christian Aid kan worden gezocht. Ook IOM Italië heeft een succesvol MIDA programma in Ghana op het gebied van ontwikkeling van midden -en kleinbedrijf. Kerken Cijfers lopen iets uiteen maar volgens de meest recente cijfers van de EVD is zo’n 69% van de Ghanese bevolking christen. Het aantal is in tegenstelling tot in Nederland nog steeds groeiende. Ook veel van de Ghanese migranten in Nederland zijn christen en zijn trouwe leden van hun kerk.Bij terugkeer kan de kerk dan ook een grote rol spelen bij reintegratie in Ghana. Misschien moet er bij de rol van de kerken niet teveel aan Nederlandse kerken worden gedacht maar in plaats daarvan aan Ghanese kerken. Hiermee voorkom je een ‘top down’ benadering. Wellicht is het goed om per individueel


18

geval te kijken bij welke kerk hij/zij is aangesloten in Nederland. Via deze kerk kan contact worden gelegd met kerken in Ghana die de betreffende terugkeerder kunnen opvangen. De kerk kan bijvoorbeeld een belangrijke rol spelen bij het opbouwen van een sociaal netwerk. Tevens kan zij de terugkeerder spiritueel en psychisch bij staan. Ook op praktisch gebied kan de kerk de terugkeerder ondersteuning bieden. De mogelijkheden tot praktische ondersteuning zijn per kerk verschillend. Dit hangt mede af van de grote van de kerk, de financiële situatie van de kerk en of de kerk zich in de stad of op het platteland bevind. Voorbeelden van ondersteuning (die ook veel genoemd werden in de reacties op de questionnaire) zijn: het vinden of tijdelijk bieden van onderdak of ondersteuning bij het vinden van werk of een stageplek, dit laatste gebeurd vaak via individuele leden van de kerk en komt vaker voor bij grote kerken in de stad, waar meer welgestelde ondernemers te vinden zijn, dan bij de kleine kerken op het platteland. Grotere kerken zouden speciale programma’s voor terugkerende migranten kunnen opzetten. Het aantal kerken in Ghana is groot en erg versnipperd. Door missiewerk in de 19e eeuw is er een groot aantal Anglicaanse, Protestante en Katholieke kerken. Tevens is er een groot aantal onafhankelijke kerken. Volgens informatie van de website van de Wereld Raad van Kerken zijn er zo’n 5,232,930 protestanten, 2,500,000 Katholieken, 265,000 Anglicanen. Ongeveer 3,530,000 Ghanezen zijn aangesloten bij één van de vele onafhankelijke kerken. Het is lastig om vanuit Nederland goede contactgegevens en informatie over deze kerken te vinden. Met uitzondering van de Methodist (zo’n 800.000 leden), Presbyterian (ruim 536.000 leden) en de Katholieke kerk. Er is via de websites van deze kerken veel informatie te vinden over de activiteiten (en de omvang van de activiteiten) van deze kerken op het gebied van onderwijs, gezondheidszorg en diaconie. Er is geen informatie gevonden over specifieke programma’s voor terugkeerders. Er is geen persoonlijk contact tot stand gekomen met deze kerken. Wel is er contact geweest op secretarieel niveau maar geen inhoudelijk contact. Doordat er al veel bekend is over sociale en maatschappelijke activiteiten en doordat Kerk in Actie in Ghana al samenwerkt met de Presbyterian kerk, is er verder nog geen energie gestoken in contact met deze kerken. Het Transithuis en eventuele samenwerking kan het best worden besproken door de betreffende contactpersoon van Kerk in Actie met de contactpersoon in Ghana. Wellicht heeft Kerk in Actie ook binnen de Methodist Church of Ghana al een contactpersoon. Als er een concreter plan is vanuit het Transithuis en er meer bekend is over de terugkeerders kan er per kerk contact worden gezocht. Veel kerken in Ghana (met name de onafhankelijke) hebben geen website en/of email adres en zijn vanuit Nederland moeilijk te achterhalen en te bereiken. Daarom is er voor het onderzoek een alternatieve methode bedacht om kerken te benaderen. Er is gekeken naar de reacties en mogelijkheden van kerken in slechts één stad, Kumasi. Dit is een beperking in het onderzoek maar het geeft wel een beeld hoe er over de thematiek van het onderzoek wordt gedacht binnen veel kerken. Reacties


19

De questionnaire is in Kumasi door Pastor Kofi Owusu Afriyei van de Disciples Revival Church persoonlijk uitgezet binnen zijn netwerk. 11 kerken (12 reacties) hebben hun medewerking verleend en hebben de questionnaire volledig beantwoord. De volgende kerken hebben gereageerd op de questionnaire: Christian South Mission, Konongo Branch; Ghana Council of Gospel Church; Agape Grace Centre; Grace Bible Revival Church; Power of Faith Centre; Disciples Bible College; Christian Life Centre (2x); Christ The Way Ministries; Global Outreach Ministries; New Hope Ministries. De antwoorden op de meeste vragen lopen niet erg ver uiteen. De meest belangrijke zullen worden omschreven. Op de vraag ‘What do people in Ghana think of returning migrants who are forced to leave Europe and don’t bring savings back home? ’ is er in verschillende bewoording door allen hetzelfde geantwoord. Voorbeelden van reacties: ‘ People in Ghana generally think that returning migrants did not well when they were in Europe.’, Ghanaians always think that these migrants are the problem coursers and lazy ones and don’t regard them.’, The people in Ghana think of them as failures and unsuccessful.’, ‘Some believe that it is because of their bad habits.’ Op de vraag ‘What do churches in Ghana think of returning migrants, especially of returning migrants who are forced to leave Europe and don’t bring savings back home?’ was er ook veel overeenstemming in de antwoorden. Enkele antwoorden: ‘The church does not discriminate. We take them as brothers who travelled and now come back home.’, ‘We think they should be helped.’, Churches see them different as the society see them, because we all are created in the image of God. The churches in Ghana welcome and accept them.’ Slechts één reactie week af: ‘ Some churches in Ghana believe that these migrants are liars because of previous returning migrant attitude.’ Op de vraag wat de kerken zelf (kunnen) doen voor remigranten wordt veelal geantwoord dat er geen middelen zijn om een echt programma op te starten voor ondersteuning van terugkerende migranten maar dat er binnen de mogelijkheden ondersteuning wordt geboden aan individuen. Voorbeelden zijn al eerder in deze paragraaf genoemd. In aanvulling op de al eerder genoemde voorbeelden gaf Rev. Asamoah-Koduah van het Power of Faith Centre het voorbeeld van een kerk die terugkerende migranten door middel van vocational training een vak leert, zodat ze in de toekomst in hun eigen onderhoud kunnen voorzien.


20

Hoofdstuk 4

Conclusies en aanbevelingen

Op basis van literatuurstudie, contacten met bedrijven, kerken en NGO’s en de ervaringen gedurende dit onderzoek, moeten er aan het einde van dit onderzoek conclusies worden getrokken en aanbevelingen worden gedaan over de mogelijkheden voor werk en ondersteuning voor terugkeerders vanuit Nederland naar Ghana. Er moet worden vermeld dat door het gebrek aan informatie en het beperkt aantal reacties van met name bedrijven niet goed algemeen geldende conclusies te trekken zijn over de rol die bedrijven, NGO’s en kerken kunnen hebben. In dit hoofdstuk zal er worden geprobeerd toch om een aantal ‘voorzichtige’ conclusies en aanbevelingen te formuleren. Algemeen Benader de zoektocht naar werk als één van de onderwerpen die van belang is voor terugkeer. Mogelijkheden voor werkgelegenheid worden mede bepaald door de bredere context waarin iemand terugkeert. De locatie en het type werk wat gezocht wordt hangt onder andere ook af van verwachtingen van familieleden, gezondheidssituaties, toegang tot (sociale) voorzieningen etc. Werkgelegenheid Ghana Kansrijke sectoren voor werkgelegenheid (in de formele sector) Officiële cijfers over werkgelegenheid definiëren een aantal sectoren met veel werkgelegenheid. De meeste vacatures kwamen voor in de dienstensector (84 %). Van deze vacatures was 26,3 % afkomstig uit de onderwijssector, 11,5 % uit groot –en detailhandel en 8,9 % uit communicatiesector. De industriële sector was verantwoordelijk voor 14,8 % van de vacatures. Binnen de industriële sector was 59 % van de vacatures van de productiesector afkomstig, 22,2 % van de bouwsector, 16,3 % uit de mijnbouw & steen groeves en maar 2,5 % uit de nutsector. De ICT sector en het toerisme zijn sectoren die sterk groeien en door de overheid extra worden gestimuleerd. Type arbeidskrachten Er wordt vooral gevraagd naar ingenieurs,elektrotechneuten,andere technici, onderwijsdeskundigen, onderwijzers, artsen, verpleegkundigen, sales mensen , verzekeringsdeskundigen, vakbekwame ambachtslieden en machinewerkers. Informele sector In Ghana werkt maar liefst 86% van de bevolking in de informele sector. Slechts een zeer klein gedeelte is werkzaam in de formele private sector. Informatie over de informele sector en kansrijke sectoren daarbinnen, zijn vanuit Nederland bijna niet te verkrijgen.


21

Rol Nederlandse bedrijven 1. Het is onmogelijk om op basis van het lage aantal reacties van bedrijven goed gefundeerde conclusies te trekken. 2. Op basis van de lage respons van de bedrijven, kan geconcludeerd worden dat bedrijven niet echt geïnteresseerd zijn in het onderzoek en geen speciale rol voor zichzelf zien weggelegd. 3. Voor het begeleiden van terugkerende migranten belangrijk is om niet alleen contact te zoeken met Nederlandse bedrijven in Ghana, maar ook met lokale Ghanese en andere internationale bedrijven. 4. Alvorens bedrijven in Ghana te benaderen is het belangrijk om specifieke gegevens te hebben over de achtergrond en opleidingsniveau van de terugkeerders. 5. Het zoeken van contact kan het beste lokaal vanuit Ghana zelf gebeuren. 6. Het Transithuis (of één van de partnersorgansiaties, Kerk in Actie lijkt het meest voor de hand te liggen) kan als NGO een lidmaatschap van GHANECC overwegen. De kosten voor lidmaatschap van de Ghanees-Nederlandse Kamer van koophandel en Cultuur zijn €250 voor het eerste jaar.Daarna zijn de kosten €500. Er kan dan gebruikt maakt worden van verschillende diensten en netwerkgelegenheden van GHANECC. Via lidmaatschap is het wellicht makkelijker contact te maken met de juiste mensen binnen bedrijven. De volgende reacties van bedrijven vielen het meest op: 

Bedrijven hebben voornamelijk lokaal personeel in dienst en personeel wordt in Ghana geworven. Open sollicitaties zijn welkom.



Kennis van de Nederlandse taal en (arbeids)cultuur is bijna nooit een toegevoegde waarde voor het bedrijf. Voor een baan op hoger management niveau kan het soms wel een klein voordeel opleveren



Kennis en begrip van de ‘Europese mentaliteit’ wordt soms wel als een ‘pro’ gezien. Dit is afhankelijk van de baan/positie binnen het bedrijf en de sector waarin het bedrijf werkzaam is.



Extra begeleiding/coaching (in Ghana en vanuit het Transithuis), als de terugkeerder al aan het werk is in de organisatie, een groot voordeel voor de werkgever kan opleveren. Tevens kan het voor de werkgevers een voordeel zijn als er vanuit het Transithuis bij het wervingsproces wordt geassisteerd, training voor de toekomstige werknemer wordt georganiseerd en als er vanuit het project informatie en ervaring kan worden gedeeld.

Rol van NGO’s 1. NGO kan potentiële werkgever zijn en/of ondersteuning bieden aan de terugkeerders bij het zoeken van werk en het re-integratieproces. Rol van potentiële werkgever is waarschijnlijk zeer beperkt. 2. Uit het geringe aantal en de traagheid van de reacties van NGO’s (Nederlandse en Ghanese), lijkt de interesse in het onderwerp van het onderzoek laag. Wellicht heeft de lage en/of trage respons te maken met het feit dat de eigen


22

doelstellingen prioriteit hebben en alle tijd (en dus geld) nodig is om aan deze doelstellingen te werken. 3. Het zoeken van contact met NGO’s (zowel in Nederland als Ghana) heeft wellicht meer succes als er een zeer concreet plan tot samenwerking is uitgewerkt (en het benodigde budget bekend is). 4. Onderzoek én overweeg samenwerking met andere terugkeerinitiatieven. Zowel met andere terugkeerinitiatieven in Nederland, Ghana maar ook in andere Europese landen. Dit kan veel voordelen opleveren voor wat betreft de kwaliteit en kwantiteit van de terugkeerinitiatieven. Tevens kan er ervaring worden uitgewisseld en dit kan bijdragen aan kwaliteitsverbetering van de initiatieven. 5. Onderzoek en overweeg samenwerking met NGO’s die al projecten hebben op het gebied van werkgelegenheid, scholing of het stimuleren van microondernemerschap. Zowel Nederlandse, Europese als lokale Ghanese NGO’s. 6. Werk samen met een lokale partner/kantoor/aanspreekpunt. Vanuit Nederland is het lastig te voorspellen wat de precieze situatie gaat zijn in het land van herkomst. Vanuit Nederland is namelijk niet alle informatie te vinden, met name informatie over de informele sector is van afstand moeilijk te verkrijgen. Bovendien kan de actuele situatie snel veranderen, waardoor de informatie op websites en documenten verouderd is. Daarnaast is het lastig het proces van werk zoeken helemaal van te voren te plannen. Er zullen altijd dingen gebeuren die maken dat van het plan moet worden afgeweken. Begeleiding ter plaatse is dan ook sterk aan te raden. 7. Lokale Ghanese NGO’s hebben vaak weinig middelen. Reserveer daarom voldoende financiering voor activiteitskosten en arbeidskosten die gemaakt zullen worden door partners in Ghana. Rol van kerken 1. Contactgegevens van kerken in Ghana zijn moeilijk (vanuit Nederland) te vinden. Een deel van de gegevens van de grotere kerken is via de website van de Wereld Raad van kerken te vinden. 2. Bij terugkeer kan de kerk een grote rol spelen bij re-integratie in Ghana. De kerk kan bijvoorbeeld een belangrijke rol spelen bij het opbouwen van een sociaal netwerk. Tevens kan zij de terugkeerder spiritueel en psychisch bij staan. Ook op praktisch gebied kan de kerk de terugkeerder ondersteuning bieden. 3. De mogelijkheden tot praktische ondersteuning zijn per kerk verschillend. Dit hangt mede af van de grote van de kerk, de financiële situatie van de kerk en of de kerk zich in de stad of op het platteland bevind. 4.

Voorbeelden van ondersteuning die voorkwamen in de reacties zijn: het vinden of tijdelijk bieden van onderdak of ondersteuning bij het vinden van werk of een stageplek, geven van vakonderwijs.

5. Veel Ghanese migranten maken ook in Nederland deel uit van een kerkgemeenschap. Misschien moet er bij de rol van de kerken niet teveel aan Nederlandse kerken worden gedacht, maar juist aan Ghanese kerken. Hiermee voorkom je een ‘top down’ benadering. Wellicht is het goed om per individueel


23

geval te kijken bij welke kerk hij/zij is aangesloten in Nederland. Via deze kerk kan contact worden gelegd met kerken in Ghana die de betreffende terugkeerder kunnen opvangen/ondersteunen.

Aanbevelingen m.b.t. eventueel verder onderzoek Doe eventueel vervolg onderzoek van de lokale arbeidssituatie in Ghana ter plaatse. Lokale onderzoekers kunnen beter inzicht krijgen van de economie, arbeidsmarkt, lokale sollicitatieprocedures en andere wegen naar werk naar de mogelijkheden voor werk voor terugkeerders. Vanuit Nederland is namelijk niet alle informatie te vinden, met name informatie over de informele sector is van afstand moeilijk te verkrijgen. Bovendien kan de actuele situatie snel veranderen, waardoor de informatie op websites en documenten verouderd is. Daarnaast is het lastig het proces van werk zoeken helemaal van te voren te plannen. Er zullen altijd dingen gebeuren die maken dat van het plan moet worden afgeweken. Begeleiding ter plaatse is dan ook sterk aan te raden. Bovendien hebben lokale onderzoekers mogelijk al een netwerk van contacten bij bedrijven, NGO’s, kerken en overige organisaties die een rol kunnen spelen bij het vinden naar werk en ondersteunen bij re-integratie.


24

Bronnen Rapporten/ beleidsnotities/kamerbrieven Albayrak N. Brief nr. 5525460/08/DVB d.d. 24 juni 2008 Bank of Ghana (2007), Policy Brief January 2007 R. Black, R. King and R. Tiemoko (2003), Sussex Centre for Migration Research, Migration, return and small enterprise development in Ghana: a route out of poverty? Canagarajah S. en Mazumdar D. (2007), World Bank, Employment, Labor Markets and Poverty in Ghana: A Study of Changes During Economic Decline and Recovery Cordaid/Maatwerk bij Terugkeer (2008), Handleiding voor begeleiders Danish Ministry of Foreign Affairs (2006), Ref. No. 104.Ghana.809, Component Five of Business Sector Programme Support (BSPS) Ghana Component Description Strengthening the Labour Market. J.Heintz (2004), Report of a joint ILO/UNDP mission, Elements of an Employment Framework For Poverty Reduction in Ghana. Jubilee Nederland (2006), Debt and Millennium Development Goals in Ghana V. Mazzucato (2005), Ghanaian migrants double engagement: a transnational view of development and integration policies. P. Quartey (2006), Institute of Statistical, Social and Economic Research University of Ghana, Migration and Development: Challenges and Opportunities for Sending Countries, Ghana Country Case Study. A.Tsekpo (2005), Employment: the Missing Link in Ghana’s Macroeconomic Framework UNDP (2007), Ghana Human Development Report 2007, Towards a more inclusive society. University of Ghana, ISSER, (2005), The State of the Ghanaian Economy in 2004 Van Houte en Mireille de Koning (2008), Towards a better embeddedness? Monitoring assistance to involuntary returning migrants from Western countries. AMIDst Universiteit van Amsterdam/CIDIN Radboud Universiteit World Bank (2007), Report No. 40934-GH, Ghana Meeting the Challenge of Accelerated and Shared Growth. Web/kranten artikelen Ghanaian Chronicle (2008), Ghana graduate unemployment. http://allafrica.com/stories/200808260182.html GNH (2007), Governement on course in addressing unemployment. http://www.ghana.gov.gh/ghana/government_course_addressing_unemployment_baah_ wiredu.jsp


25

Websites www.ambaccra.nl (de Nederlandse ambassade in Accra) www.buza.nl http://www.empretec.net www.evd.nl www.ghanecccom www.ghanaembassy.n www.ghana.pagina.nl www.ghanaplatform.nl www.ghanaweb.com http://www.gipc.org.gh (Ghana investment promotion centre)

www.nabc.nl (Netherlands African Business Council) http://www.oikoumene.org http://nl.wikipedia.org/wiki/Ghana


26

Bijlage A Nederlandse NGO’s in Ghana per regio http://www.minbuza.nl/nl/reizenlanden/landen,ghana/dutch_organisations_active_in_gh ana.html Nederlandse NGO’s met terugkeerinitiatieven Cordaid/ Maatwerk bij terugkeer [email protected] www.cordaid.nl/maatwerkbijterugkeer IOM Nederland Platform voor Duurzame terugkeer en reintegratie (in oprichting) Betrokken organisaties zijn: HealthNet TPO, Hersteld Vertrouwen in de Toekomst (HIT), Internationale Organisatie voor Migratie (IOM), Stichting Nidos, SAMAH, Stichting Mondiale Samenleving (SMS), Pharos, VluchtelingenWerk Nederland, Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) en Cordaid/Maatwerk bij Terugkeer. Gegevens enkele Ghanese NGO´s IOM Ghana P.O. Box 5222 Accra North Ghana Tel: +233.21 508 696 or +233.21 508 698 [email protected] SEND Foundation [email protected] www.send IESA Foundation www.iesafoundation.com Isodec Ghana www.Isodec.org.gh


27

Bijlage B Gegevens Nederlandse bedrijven Ghana Algemene lijst van GHANECC Bedrijven per gebied en per sector http://www.ghanecc.com/Business/default.asp?Action=SEARCH®I_ID=0&CIT_ID=0& IND_ID=0&page=1 Aanvullende gegevens bedrijven De emailadressen van deze bedrijven zijn niet aanwezig of waren niet correct in de weblijst van GHANECC. Daarom deze aanvullende gegevens. Ballast Nedam [email protected] Royal Haskoning [email protected] Cargill [email protected] Cargill wilde niet meewerken aan het onderzoek. Shell [email protected] Atlantic Port services [email protected] Bamson [email protected] Cargo Company Ijmend [email protected] Cargo heeft aangegeven geen tijd te hebben voor deelname aan het onderzoek. Contactgegevens GHANECC Francesca Holdbrook-Smith / Sherifa C. Fuller Coordinator / Project Manager [email protected] +233 21 767 825 : +233 28 50 60 140 Postal Address Private Mail Bag 44 Cantonments Post Office, Accra Ghana Physical Address 2A Silver Star Tower, Liberation Road, Airport City, Accra Ghana www.ghanecc.com Contact met GHANECC is via Sherifa C. Fuller verlopen.


28

Bijlage C Gegevens Kerken Ghana http://www.oikoumene.org/en/member-churches/regions/africa/ghana.html Contactgegevens kerken die hebben meegewerkt aan onderzoek 

Christian South Mission, Konongo Branch, Rev. Peter Bonsu



Agape Grace Centre, Pastor Simon Nsia Boahen



Ghana Council of Gospel Church, Bible Hour Temple, Rev. James Oduro Appiah



Grace Bible Revival Church, Pastor Joseph Mensah; P.O. Box SE 1473, Suame, Kumasi



Power of Faith Centre, Rev. David Asamoah-Koduah, P.O. Box TA 206, Old Tafo, Kumasi,



Christian Life Centre, Rev. Opoku Mensah en Rev. Peter Williams Antwi



Christ The Way Ministries, Rev. Nsiah KariKari, P.O. Box SE 632, Kumasi



Global Outreach Ministries, Rev. Daniel Oti Akenten, P.O. Box 4644, Kumasi



New Hope Ministries, Bishop Opoku Tawiah, P.O.Box X 681 FNT – Kumasi



Disciples Bible College, Anthony Kwevi



Disciples Revival Church, Rev. Kofi Owusu Afriyei, P.O. Box 6759, Kumasi, Tel


29

Wegen naar Werk. Landenrapport Ghana

Recommend Documents