Artis - Met een vervoersplan naar optimale bereikbaarheid Henk Veerdig, Artis, Amsterdam

Welke verantwoordelijkheid neem je? “Met een vervoersplan committeer je je als organisatie aan een aantal maatregelen. Maak van tevoren een zorgvuldige afweging of je daarmee slechts wilt voldoen aan de wet, of écht je maatschappelijke verantwoordelijkheid wilt nemen en zorg wil dragen voor het milieu. Voor Artis was dat laatste vanzelfsprekend. Artis kiest voor een zorgvuldige balans tussen het bedrijfs- en milieubelang, en doet daarmee meer dan wettelijk gezien noodzakelijk is.” Henk Veerdig, KAM-coördinator, Artis, Amsterdam

Artis - Met een vervoersplan naar optimale bereikbaarheid Henk Veerdig, Artis, Amsterdam

In het kort Het nieuwe vervoersplan van Artis is een verplicht onderdeel van de nieuwe milieuvergunning die bij de gemeente is aangevraagd. Tegelijkertijd waarborgt het een goede bereikbaarheid van de dierentuin voor bezoekers, cruciaal voor een gezonde toekomst van Artis. Een helder stappenplan, betrokkenheid van het MT en een goede dialoog met de gemeentelijke milieudienst lag aan de basis. Het gedegen vervoersplan weerspiegelt de zorgvuldige balans tussen het bedrijfsbelang en het milieubelang die Artis nastreeft. Organisatie Artis, de oudste en bekendste dierentuin van Nederland. Artis is een dynamische dierentuin, waar voor bezoekers steeds weer nieuwe dingen te ontdekken zijn. Zo opende Prinses Margriet in 2002 de Afrika Savanne, waarmee de dierentuin werd uitgebreid tot 14 hectare. In 2004 opende prinses Máxima de nieuwe Zuid-Amerika Pampa, waarna in 2005 de deuren van het nieuwe Insectarium en in 2006 de deuren van de nieuwe Vlindertuin werden geopend. In de komende jaren wil Artis op het terrein van het huidige parkeerterrein graag verder uitbreiden. Het concept ontwerpbestemmingsplan voorziet in een ondergrondse parkeergarage waarbij bovengronds drie nieuwe dierenverblijven mogelijk zijn. Een bezoek aan Artis blijft onverminderd populair. Met 1,2 miljoen bezoekers in 2006 is Artis één van de belangrijkste toeristische trekpleisters van Amsterdam. Locatie Artis ligt in stadsdeel Centrum, middenin een woonwijk in de oostelijke binnenstad, tussen de Plantage Middenlaan, Plantage Kerklaan, de Plantage Muidergracht en het Entrepotdok. Vanaf Amsterdam CS is Artis met tramlijn 9 te bereiken (15 minuten reistijd en aansluitend 2 minuten lopen). Vraagstuk Het opstellen van een vervoersplan, waarvoor twee aanleidingen waren: • •

De aanvraag van een nieuwe milieuvergunning bij de gemeente Amsterdam, ter vervanging van de oude vergunning uit 1998. Een vervoersplan is een verplicht onderdeel. Het waarborgen van een goede bereikbaarheid voor bezoekers, cruciaal voor een gezonde toekomst van Artis.

1

Welke maatregel? Het opstellen van een vervoersplan, dat duidelijk maakt wat Artis doet om bezoekers en personeel op een maatschappelijk verantwoorde manier naar de dierentuin te laten reizen. Daarvoor werden de volgende stappen werden gezet: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Visievorming (gewenste bereikbaarheidssituatie). Inventarisatie (huidige bereikbaarheidssituatie). Probleemidentificatie. Identificatie van mogelijke maatregelen. Beoordeling van mogelijke maatregelen. Keuze van maatregelen en vaststellen vervoersplan.

Onderzoeksbureau? Eenduidige opdrachtformulering! Ter ondersteuning werd een onderzoeksbureau ingehuurd. Twee bureaus brachten een offerte uit. Artis koos nadrukkelijk voor kwaliteit en daarmee voor het duurste bureau. Doorslag gaf het vertrouwen dat dit bureau het kwalitatief best onderbouwde onderzoek zou kunnen uitvoeren. In eerste instantie bleef de uitvoering echter achter bij de verwachtingen. Enerzijds kwam dit doordat Artis zelf al verder op weg was dan zij zich realiseerde. Anderzijds interpreteerde Artis de opdrachtformulering anders dan het onderzoeksbureau. Daardoor waren de aangedragen oplossingen voor Artis nog te weinig toegespitst op de specifieke Artis-situatie. Bovendien ontbrak een indicatie van de mogelijke effecten van de geïnventariseerde opties. Aanscherping van het onderzoeksrapport leverde overigens wel een acceptabel resultaat op. Ad 1) Visievorming De visievorming vond plaats binnen het MT. Hier stond de wat-vraag centraal: wat willen we? Belangrijke overwegingen daarbij waren: • • • • •

Een van de kerndoelen van Artis is het vervullen van een maatschappelijke rol. Tegelijkertijd is Artis een bedrijf waarvan het voortbestaan afhankelijk is van een gezonde exploitatie. Artis ligt in het centrum van Amsterdam, waardoor de bereikbaarheid per definitie zwakke punten heeft. De parkeercapaciteit in het centrum van Amsterdam is schaars en zal dat in de toekomst blijven. Op drukke dagen is er te weinig parkeercapaciteit en kunnen de bezoekersaantallen dus alleen groeien als mensen op een andere manier naar de dierentuin komen.

Er werden verschillende visies geformuleerd, door zowel Artis als het onderzoeksbureau. Deze werden beoordeeld aan de hand van een aantal concrete vragen: • • • •

Willen we een toename in het deel van de bezoekers dat niet met de eigen auto komt? Willen we dat het aantal bezoekers dat met de auto komt zeker niet afneemt? Willen we dat het aantal bezoekers dat met de auto optimaal aansluit op onze toekomstige parkeercapaciteit? Willen we alternatieve vervoersmiddelen alleen stimuleren als (en op een manier dat) het niet ten koste gaat van de maximaal haalbare parkeerinkomsten vanuit de geplande ondergrondse garage?

2

• •

Zijn we bereid te investeren in het creëren van voorwaarden om alternatief vervoer aantrekkelijk te maken? Willen we geen maatregelen nemen omdat we toch geen wezenlijke invloed kunnen uitoefenen op vervoersgedrag en vervoerskeuze van onze bezoekers?

De antwoorden werden gevangen in een scorebord (5 = helemaal eens; 1 = helemaal oneens). Het groepsresultaat werd gebruikt om tot een keuze voor een visie te komen en deze aan te scherpen: Artis wil voor haar bezoekers goed bereikbaar zijn. Vanuit haar maatschappelijke verantwoordelijkheid en beperkte parkeercapaciteit wijst Artis haar bezoekers op mogelijkheden voor duurzame middelen van vervoer. Deze visie laat de zorgvuldige balans zien tussen het bedrijfsbelang en het milieubelang die Artis nastreeft. Dat vertaalt zich in de uiteindelijke maatregelen waarvoor is gekozen. Artis wil het gebruik van alternatieve vervoersmiddelen stimuleren, maar voorkomen dat bezoekers de indruk krijgen dat Artis met de auto onbereikbaar is of dat de auto niet welkom is. Bezoekers moeten wél blijven komen. De ervaring van Artis is dat de Dienst Milieu en Bouwtoezicht in Amsterdam ook oog heeft voor het bedrijfsbelang dat een onderneming nastreeft. Het vanwege het bedrijfsbelang afwijzen van bepaalde maatregelen die gunstig zijn voor het milieu, hoeft geen bezwaar te zijn voor goedkeuring van het vervoersplan. Voorwaarde is wel dat die keuze goed is onderbouwd. Ad 2) Inventarisatie Het onderzoek naar de bestaande bereikbaarheidsaspecten liet Artis uitvoeren door het onderzoeksbureau. Er werden drie vervoersstromen onderscheiden: • • •

Bezoekers. Personeel. Goederen.

Het onderzoek spitste zich toe op de bezoekersstroom, omdat dit veruit de grootste vervoersstroom is. Bovendien had Artis voor het personeel al verregaande maatregelen genomen. Alleen werknemers die met de fiets of het OV komen, krijgen een onkostenvergoeding. Wie met de eigen auto komt niet. Het parkeren op de Artis-parkeerplaats is voor werknemers echter wel gratis (behalve op vakantie- en feestdagen). De overweging is dat veel werknemers op grotere afstand wonen en het OV hen vaak geen alternatief biedt. Van de 160 werknemers komt 21 procent per auto, 52 procent met het OV en 27 procent met de fiets. In de inventarisatie van de bezoekersstroom is onderscheid gemaakt tussen: • •

Kenmerken bezoekers (bezoekersprofiel). Kenmerken bereikbaarheid voor bezoekers.

3

Bezoekersprofiel Basis voor het bezoekersprofiel was de informatie afkomstig uit een onderzoek onder bezoekers, uitgevoerd in 2005: De bezoekersaantallen fluctueren over het jaar. Tijdens de schoolvakanties ligt het dagbezoek 3 tot 4 keer zo hoog als in de wintermaanden. Artis wordt met name bezocht door gezinnen met kinderen (52 procent) die gemiddeld met 3 of 4 personen komen. Bezoekers uit Amsterdam hebben vaak een jaarkaart en komen relatief vaak met het OV, de fiets of lopend. Bezoekers van buiten Amsterdam kopen meestal een dagkaartje en komen meestal met de auto. Van de bezoekers komt: • • • • •

31 procent met de auto. 24 procent met het OV. 27 procent met de fiets. 17 procent lopend. 2 procent met de boot.

Bereikbaarheid • OV. Artis is vanaf Amsterdam CS de tram redelijk bereikbaar (15 minuten reistijd, vanaf de halte is het 2 minuten lopen naar Artis). Tevens stoppen er diverse metrolijnen vanaf Amsterdam CS nabij Artis (5 minuten reistijd, vanaf de halte is het 10 minuten lopen naar Artis). • Boot. Vanaf het Centraal Station bieden Lovers en Canalbus met hun rondvaartbooten een regelmatige verbinding met Artis. Vanaf de steiger is het 5 à 10 minuten lopen. De steiger bij Artis zelf is niet in gebruik. • Fiets. Artis is goed te bereiken met de fiets. Belangrijke fietsroutes door de stad lopen langs Artis. Op drukke dagen is de stallingscapaciteit (op de openbare weg bij de poort) echter onvoldoende. • Auto. Artis heeft een eigen parkeerplaats met een formele capaciteit van 450 plaatsen (betaald parkeren). In de praktijk is er ruimte voor zo’n 600 auto’s, maar dat is op drukke dagen niet voldoende. Bezoekers kunnen dan voor hetzelfde tarief parkeren in parkeergarage Markenhove, op ongeveer 500 meter van Artis. Hiervoor krijgen zij vanaf de Artis-parkeerplaats een folder met instructies mee. Ad 3) Probleemidentificatie Een groot deel van de bezoekers komt met het hele gezin naar Artis: met kleine kinderen in kinderwagens en/of grootouders die slecht ter been zijn. Daarom komen ze relatief vaak met de auto. Dat vinden ze toch gemakkelijker dan het OV. Op drukke dagen is de parkeercapaciteit echter te gering: • •

Naar schatting 60 dagen per jaar treden er wachtrijen op, waarbij de wachttijd kan variëren van enkele minuten tot 1½ uur. Als er op drukke dagen wordt doorverwezen naar parkeergarage Markenhove (500 meter afstand, 10 minuten lopen), dan is niet iedereen bereid daar te parkeren. Er ontstaat een wachtrij voor de Artis-parkeerplaats en zoekverkeer in de buurt. Dat leidt tot extra verkeersdrukte en overlast voor omwonenden.

Op drukke dagen is ook de capaciteit van de fietsenstallingen te gering. Fietsen worden dan her en der op het trottoir gestald, wat ten koste gaat van de kwaliteit van de openbare ruimte. Gegeven de verre ligging van de treinstations is de bereikbaarheid met het OV redelijk te noemen.

4

Ad 4) Identificatie van mogelijke maatregelen Op basis van de geconstateerde knelpunten werden de maatregelen geïnventariseerd. Deze werden aangedragen door het onderzoeksbureau en vanuit Artis zelf: Parkeren auto • Prijsdifferentiatie (stimuleren bezoek in rustige uren). • Uitbreiden openingstijden (spreiding van bezoek). • Stimuleren gebruik transferium Arena. • Stimuleren openbaar vervoer en andere vervoerswijzen. (De geplande uitbreiding van Artis, waarbij in het concept ontwerpbestemmingsplan op het huidige parkeerterrein een ondergrondse parkeergarage is voorzien, zal waarschijnlijk het grootste effect hebben. Daarmee groeit het aantal parkeerplaatsen van 450 naar 650.) Parkeren fiets • Uitbreiden fietsparkeerplaatsen (beperkte ruimte, wel subsidiabel). • Prijsdifferentiatie (stimuleren bezoek in rustige uren). • Uitbreiden openingstijden (spreiding van bezoek). Openbaar vervoer • Betere communicatie bestaande OV-mogelijkheden. • Rechtstreekse Artisbus / -tram tussen station & Artis. • GVB & Artis-kaartjes. • NS & Artis-kaartjes. • Promoten wandelroutes CS-Artis. Alternatieve vervoerswijzen • Beter communicatie bestaande mogelijkheden. • Verbeteren bereikbaarheid per boot (steiger bij Artis openen). • Promoten Canalbus. • Waterfietsen. • Samenwerking fietsverhuur. Communicatie via de website • Stimuleren gebruik transferium Arena. • Stimuleren openbaar vervoer en andere vervoerswijzen. • Betere communicatie bestaande OV-mogelijkheden. • Promoten wandelroutes CS-Artis.

5

Ad 5) Beoordeling van mogelijke maatregelen De geïnventariseerde maatregelen werden gestructureerd gepresenteerd aan het MT, en daarbinnen beoordeeld: • • • • •

Per direct uitvoeren. Op termijn uitvoeren. Uitproberen. Overwegen, maar eerst meer informatie verzamelen. Afwijzen.

Belangrijk is dat elke keuze door het MT nauwkeurig werd gemotiveerd. Dit leverde de onderbouwing voor de zorgvuldige balans tussen het milieu- en bedrijfsbelang in het uiteindelijke vervoersplan. Artis wil vanuit haar milieudoelstelling het gebruik van alternatieve vervoersmiddelen graag stimuleren, maar vanuit haar bedrijfsbelang voorkomen dat bezoekers de indruk krijgen dat Artis met de auto onbereikbaar is of dat de auto niet welkom is. De keuze van bezoekers voor de auto is hardnekkig en zij moeten wél blijven komen. Een goede onderbouwing van de gemaakte keuzes maakt het vervoersplan voor de gemeentelijke milieudienst inzichtelijk en acceptabel. Ad 6) Keuze van maatregelen en vaststellen vervoersplan Na de beoordeling werd aan de niet-afgewezen maatregelen een uitvoeringstermijn gekoppeld en werd het definitieve vervoersplan opgesteld. Artis voerde geen kostenbegroting door. Dat gebeurt op het moment dat een specifieke maatregel wordt aangepakt. Voor de meeste maatregelen blijven de kosten waarschijnlijk beperkt. Baten Met het vervoersplan: • • •

Kan de aanvraag van het de milieuvergunning doorgang vinden. Heeft meer inzicht opgeleverd in bereikbaarheidsaspecten. Heeft een duidelijk verhaal opgeleverd waarmee Artis zich kan profileren als een bedrijf dat durft te investeren in onderzoeken naar verbetermogelijkheden.

Kosten Tijdsinvestering door Artis: •

12 uur

• • • • • •

6 uur 50 uur 50 uur 10 uur 10 uur 4 uur

Bureaus zoeken, oriënterend gesprekken voeren, opdracht formuleren, bureau contracteren Startoverleg (2 uur x 3 personen) 5 werkbesprekingen met de werkgroep (5 x 2 uur x 5 personen) Inventarisatiewerk (door KAM-medewerker) Voorbereiding besluitvorming (door KAM-coördinator en KAM-medewerker) Besluitvorming (2 uur x 5 personen) Contacten met de gemeentelijke milieudienst

Het totaal aantal manuren komt daarmee neer op 142 uur. Naast de kosten voor het onderzoeksbureau (ongeveer € 11.500,-) komt dat neer op ongeveer € 10.000,-.

6

Tijdsinvestering Juli 2005 Augustus 2005 September 2005 September 2005 Oktober 2005 Maart 2006 April 2006 Juli 2006 November 2006

Start proces revisievergunning (milieuvergunning) Verzoek van de gemeentelijke milieudienst om een rapport bij te voegen over verbetering van het vervoersmanagement Offerteaanvraag bij twee onderzoeksbureaus Keuze voor een onderzoeksbureau Start onderzoek bereikbaarheid Presentatie definitieve rapport Interne bespreking, besluitvorming en verslaglegging Indiening vervoersplan bij de gemeentelijke milieudienst Feedback vanuit de gemeentelijke milieudienst

Promotie van de maatregel Wie binnen de aanvraag van een milieuvergunning verantwoordelijk is voor het opstellen van een vervoersplan, moet daarover naar twee kanten overleg voeren. Enerzijds met het MT en anderzijds met de gemeentelijke milieudienst: MT • Stel je op naast het management. Voer geen oppositie, maar maak duidelijk dat een degelijk vervoersplan noodzakelijk is om te voldoen aan de wetgeving. • Vertel dat het bedrijfsbelang in de beoordeling van het vervoersplan wordt meegenomen. • Lever de input voor een gestructureerd overleg, dat duidelijk maakt waarom de organisatie bepaalde maatregelen vanwege het bedrijfsbelang afwijst. Die argumentering is nodig voor een positieve beoordeling door de gemeentelijke milieudienst. Gemeentelijke milieudienst • Gebruik het toetsingskader van de gemeentelijke milieudienst als leidraad. • Draag bij aan een goede overlegsfeer, waar ruimte is voor wederzijds begrip en oog voor de complexiteit van de materie, de dilemma’s en mogelijk tegenstrijdige bedrijfs- en milieubelangen. • Zorg voor een degelijke onderbouwing van maatregelen die vanwege het bedrijfsbelang worden afgewezen. • Maak gebruik van de expertise van de gemeentelijke milieudienst. Bijvoorbeeld om snel in contact te komen met een degelijk onderzoeksbureau, of voor (gratis) onderzoek en advies door de milieudienst zelf. Tips Leer van de ervaring die soortgelijke organisaties hebben opgedaan. Zo zocht Artis voor het opstellen van het vervoersplan contact met vakgenoten in andere dierentuinen. Dat leverde nieuwe aanknopingspunten, inzichten en tijdwinst op. Neem je een onderzoeksbureau in de arm, zorg dan voor een duidelijke opdrachtformulering. Dat voorkomt verkeerde verwachtingen en kan de kwaliteit en bruikbaarheid van het onderzoek ten goede komen. Bijvoorbeeld doordat de voorgestelde maatregelen méér worden toegespitst op de specifieke bedrijfssituatie en er ook een indicatie wordt gegeven van de mogelijke consequenties van deze maatregelen.

7

Gebruik je gezonde verstand. De ervaring van Artis is dat je daar verder mee komt dan van tevoren wellicht verwacht. Met het vervoersplan committeer je je als organisatie aan een aantal maatregelen. Maak van tevoren een zorgvuldige afweging of je daarmee slechts wilt voldoen aan de wet, of écht je maatschappelijke verantwoordelijkheid wilt nemen en goed wil zijn voor het milieu. Voor Artis was dat laatste vanzelfsprekend. Artis kiest voor een zorgvuldige balans tussen het bedrijfs- en milieubelang, en doet daarmee meer dan wettelijk gezien noodzakelijk is. Bij Artis was het contact met de gemeentelijke milieudienst constructief, maar beperkt. Naast het noodzakelijk contact voor overleg en afstemming kwam Artis via de milieudienst in contact met een degelijk onderzoeksbureau, maar je kunt ook gebruik maken van (gratis) onderzoek en advies door de milieudienst zelf. Meer weten? Artis Henk Veerdig KAM-coördinator Telefoon (020) 5233629 / 400 E-mail [email protected]

Artis Robert van der Kleij KAM-medewerker Telefoon (020) 5233440 E-mail [email protected]

8