ARRIVEDERCI, SIGNOR CAPRONI (het seniorenbrein deel 31)
Umberto Caproni, °1920 in Barga (Italië), 2013 in Heule Deze foto is getrokken op 27 mei 2007 en zo staat pappa ons nu nog voor ogen!
Even van me afschrijven. Werkt therapeutisch, schijnt ‘t. ….. Als titel hierboven vindt u mijn ‘onbeholpen’ afscheidswoorden aan mijn schoonvader op zijn sterfbed, de man met de prachtige naam Umberto Caproni. Ik heb zo nu en dan wat zinnetjes Italiaans geleerd, leren tellen en klokkijken in het Italiaans en hem daarmee ‘geamuseerd’, in die zin dat hij meteen in zijn moedertaal overschakelde, zodat zijn dochter en het verplegend personeel hem niet meer konden verstaan. En ik ook niet. Het Italiaans kwam er veel beter uit dan het Nederlands. Hij vond trouwens dat ik een slecht accent had. Da’s juist! “Babbo” Caproni is niet meer. Hij is vredig ingeslapen in de nacht van 4 januari 2013 om 02.00 uur. Terugblik Donderdag 3 januari 2013, rond 13.00 uur. Mijn vrouw en ik stappen het woonzorgcentrum “Ter Melle” binnen, omdat de huisdokter ’s morgens gebeld had en vertelde dat het slecht met pappa ging en als we hem nog bij bewustzijn zouden willen zien, dan zouden we beter meteen van Brugge naar Heule gaan. Natuurlijk wilden me hem nog (even?) spreken of tegen hem praten.
1
Ik raad u aan eerst de twee vorige hersenbrekers over “Het seniorenbrein” te lezen om helemaal mee te zijn.
Niet dus. Pappa had het bewustzijn al verloren. De aanblik liet aan duidelijkheid niets te wensen over. Hij lag in bed, mond opengesperd, ogen toe, geen beweging, flauwe ademhaling. Als pastor heb ik vele malen aan een sterfbed gestaan, dit ‘herkende’ ik. En er staat een machine naast zijn bed, een ‘Oxycure Reserve Concentrator’. Zuurstof dus, anders is het echt “over and out”. En hij heeft morfine gekregen. Anne-Marie Lucy Caproni (mijn vrouw) zit bij haar pappa, haar hand in de zijne en ze zit tegen hem te praten en te praten, Bijbelstukjes te lezen uit zijn huwelijksbijbel (Statenvertaling) enz. Geen enkele reactie. Echt, al zouden we willen, of interpreteren ….. “kijk, hij lacht” … Niks. De geest is op, het lichaam vecht een verloren partij. Door de wolken breekt een zonnestraal de kamer binnen. Pappa zou zo op die straal naar boven kunnen lopen, denk ik even. Of God opent een kiertje van de hemel. Geloof is iets raars, of niet? Interpretatie, dat is het. Of aan iets zin geven dat er niet is, volgens sommigen (of velen?). Bij sterven komt een hoop symboliek naar boven. Ik heb het gezien bij mensen die niets, maar dan ook helemaal niets moesten weten over het bovennatuurlijke, het geloof en meer van “die onzin”. Alleen: op de begrafenis van een dierbare van die mensen hoorde je over “de overkant”. Wel, als er niets is, dan is er toch ook geen overkant?! Soit. Het afgelopen jaar lag pappa het grootste deel daarvan in de kliniek en hij onderging ook nog drie operaties (beide ogen, blaas). De oogoperaties waren zeker zinvol, hij kon zelfs weer goed zien zonder bril. Of de laatste operatie op 9 november 2012 echt geholpen heeft? Eerst kon zo’n operatie absoluut niet, levensgevaarlijk was ons verteld, daarna zaten we met z’n vieren bij een specialist en wat wij van hem begrepen was, dat die operatie tamelijk eenvoudig was. Wel, een operatie nog geen tweetal maanden voor zijn overlijden. Nodig? Medisch gesproken wel. Eén zaak is ‘gelukkig’ …. pappa wist kort na de operatie zelfs niet meer dat hij geopereerd was! Is dat een prettig (sic!) neveneffect van dementie? Of heeft hij wel (veel) pijn gehad, maar kon hij dit meer vertellen? Ook al zitten we met enkele vragen, we hebben vertrouwen in de (klassieke) medische wetenschap en we zijn dankbaar voor alle medische hulp die we in ons land hebben! …. Terug naar pappa Caproni. De keren dat hij “de grote reis” ging maken zijn niet te tellen. Toen hij nog kon, belde hij meer dan eens in paniek op en wij ‘als een speer’ richting Kortrijk. Toen hij niet meer wist hoe hij een telefoonnummer moest vormen, belden wij, en jawel: de grote reis, vanavond nog…. We liepen toen zo hard niet meer en wachtten liever op een bericht van de dokter. Of we gingen een dag of wat later naar hem toe. En toen wist hij absoluut van niets meer.
Ik zou heel graag bewust oud worden2. Aftakelen zoals mijn grootmoeder van 97 die al tien jaar dement is, vind ik verschrikkelijk. Nu kan ik zeggen dat ik euthanasie wil als het mij ooit overkomt, maar waar begint dementie? Bij het vergeten van bepaalde dingen? Dat heb ik nu al! Maar niet meer in staat zijn om te zeggen: Maak er maar een einde aan, zou ik heel erg vinden. Ik zou een levenstestament moeten maken waarin ik alles bepaal, maar dan nog. Wanneer vind je het leven niet meer de moeite waard om geleefd te worden? Ook tijdens een ziekteproces verlegt een mens de grenzen van wat er voor hem en zijn omgeving aanvaardbaar is.
Marleen Temmerman, hoogleraar in de verloskunde-gynaecologie en afdelingshoofd van de afdeling verloskunde aan de Universiteit van Gent in: Portret uit het boek VROUW van Betty Mellaerts en Lieve Blancquaert, Lannoo, Tielt, 2003. 2
Dementie Ik heb in de vorige twee artikelen van dit drieluik een paar zaken verteld uit het boek van André Aleman met de titel “Het Seniorenbrein”. Ik kom er nu voor de laatste keer nog een keer op terug. Bent u al 50 jaar? Oké, ik nog wat ouder. Natuurlijk, ‘iedereen’ zegt dat ik er jonger uitzie … Gebeurt het wel eens dat u zich afvraagt waar u uw portefeuille, uw bankkaart, uw autosleutels gelegd hebt? Gaat u naar de keuken en vraagt u zich af wat u daar ging halen? U komt niet op een naam en u ziet zijn of haar gezicht duidelijk voor ogen? Maak u niet meteen grote zorgen dat u gaat dementeren. Goed, Aleman onderkent dat heel wat mensen zich die vraag stellen, zeker boven de 60 jaar. Maar vragen stellen is wat anders dan een diagnose stellen. MCI De wetenschap heeft een term voor het meer dan gemiddeld achteruitgaan van het geheugen, de concentratie en het denkvermogen: ‘mild cognitive impairment’. Aleman noemt een aantal kenmerken van MCI, zoals: vergeet u dingen vaker dan normaal gesproken? Vergeet u regelmatig belangrijke dingen zoals afspraken, verjaardagen, feestjes. Treden er stemmings– en/of gedragswisselingen op (depressief, geagiteerd, agressief, angstig, apathisch), begint u moeite te krijgen de weg te vinden in een bekende omgeving enz. MCI als voorstadium van Alzheimer is door voortschrijdend hersenonderzoek steeds beter vast te stellen. Daardoor weet men nu dat in bijna de helft van de gevallen deze problemen zich niet verder ontwikkelen en dat één op de zeven zelfs verbeterd, in die zin dat na 5 jaar de diagnose MCI niet meer van toepassing is. Nu wil ik er heel duidelijk bij zeggen, dat u beter niet zelf een diagnose stelt, noch dit door niet-specialisten laat doen! Maar als u dit wilt omdat u zich ongerust maakt, laat dit dan al of niet vaststellen door een arts c.q. specialist! Tegen Alzheimer is (nog) geen effectieve behandeling, al zijn er wel ontstekingsremmende middelen en medicijnen die eiwitophopingen kunnen tegengaan in de hersenen. Mijn schoonvader heeft ook middelen gehad in het ziekenhuis, maar achteraf hoorden we dat deze geen effect hadden, wel bijwerkingen, vandaar dat de behandeling werd gestopt. In Nederland hebben bijna een kwart miljoen mensen dementie en door de toenemende vergrijzing zal dit toenemen. Volgens de Nederlandse Alzheimerstichting zo’n 500.000 mensen in 2050 en in de hele wereld ongeveer 100 miljoen! Kies uw ouders met zorg! Deze zin staat in een boek van prof. Kahn 3 met aanbevelingen voor een fit brein, zoals: maak vrienden, maak muziek, doe aan lichaamsbeweging, lees, eet gezond enz. Met de zin om zelf je ouders te kiezen geeft Kahn aan, dat erfelijke factoren van belang zijn voor gezond ouder worden. We zijn genetisch bepaald, of ‘belast’, zo u wilt. Bevordert godsdienst de geestelijke gezondheid? Volgens Aleman hebben studies “aangetoond, dat kerkgang, Bijbellezen en bidden samenhangen met minder stressgevoeligheid en minder depressie onder ouderen ”. Dus je ‘zit beter in je vel’ als (actieve) gelovige. Eerlijkheidshalve is het nog ruimer, want dit geldt ook voor spiritualiteit, levenskunst en mindfulness. Zowel het sociale contact (belangrijk!) als godsdienstig–spirituele oefeningen zorgen voor meer innerlijke vrede. Terecht zegt Aleman erbij dat heel wat gelovigen wijzen op de intrinsieke waarde van het geloof en dat men niet in de eerste plaats in God gelooft om er beter van te worden. Maar als je hoort dat het ook de eigen gezondheid verbetert, is dat uiteraard goed!
3
R.S. Kahn, De tien geboden voor het brein, Balans, Amsterdam, 2011
Symboliek Op mijn studeerkamer staat een kaars, die onaangeroerd in het huis van mijn schoonouders stond, en die ik nu laat branden. Dat gebeurde ook tijdens de begrafenisdienst van pa Caproni. Hieronder geef ik in dankbaarheid voor mijn schoonouders de eredienst weer die ik mocht houden op 17 mei 1998 in de Verenigde Protestantse Kerk in Brugge en waarin onze kinderen een muzikaal aandeel hadden4. O'j kykt up myn, en ik up joe' Me sloan nuus oog'n nere... Me zegg'n niet'n, en pertank, me zegg'n toch zo vele! Joris DECLERCQ (1921-1981)
50 jaar gehuwd
Mijn schoonouders5 met mijn vrouw, na de eredienst op hun huwelijksverjaardag in de tuin van de pastorie
VERENIGDE PROTESTANTSE KERK BRUGGE ‘t KEERSKE’ ORDE VAN DIENST ZONDAG 17 MEI 1998 SAMENZANG GEZANG 314 VERZEN 1 EN 3 Gij die gelooft, verheugt u samen, ’t is God, die trouw zijn kerk bewaart! Die hoop zal nimmer ons beschamen: de Heer is God en zijns is d’aard; Zijn woord heeft vrede, heil bereid van eeuwigheid tot eeuwigheid. Nabij of ver, wij zijn verbonden: één Heer en één geloof, één doop, één Geest is tot ons neergezonden, en één is aller liefd’ en hoop. Wij bidden en wij danken saam, wij roemen in één Vadernaam. Op de begrafenisdienst van pappa Caproni speelde mijn schoondochter Annelies Decock viool. Mamma werd op 11 oktober 1927 in Kortrijk geboren en overleed thuis op 6 januari 2001. De rouwdienst was in de Verenigde Protestantse Kerk in Kortrijk op 11 januari 2001. 4 5
VOTUM & GROET GEBED SAMENZANG JOH. DE HEER NR. 8846 Mijn Herder is de Here God, in Hem is al mijn lust. In groene weiden voert Hij mij aan wateren der rust. De Heer verkwikt mijn matte ziel, Hij doet mijn voeten gaan. In ’t spoor van zijn gerechtigheid ter wille van Zijn Naam. Genade en goedheid volgen mij mijn ganse levensdag. Totdat ik eens in ’s Heren huis voor eeuwig roemen mag. VERTELLING VOOR DE KINDEREN KOORZANG:
Wat de toekomst brengen moge (verzen 1 en 2) De Heer is mijn herder (verzen 1, 2 en 5)
GEBED BIJBELLEZINGEN: AMOS 3:1-8 & EXODUS 20:4 & JOHANNES 10:11-15 SAMENZANG JOH. DE HEER NR. 569 VERZEN 1 EN 3 Heer wees mijn Gids, op heel mijn levenspad. Wees Gij mijn Gids. Wijs mij de weg naar Sions gouden stad. Wees Gij mijn Gids. Blijf dicht mij bij, ga stap voor stap mij voor. Dan ben ‘k gerust, en veilig volg ‘k Uw spoor. Nu aan Zijn hand, dwaal ‘k nimmer van de weg, Hij is mijn Gids. ’t Zij door moeras of wel langs struik en heg. Leid mij mijn Gids. Licht, vriend’lijk licht stroomt van Zijn aangezicht. ‘k Houd daarom steeds mijn oog op Hem gericht. PREDIKING KOORZANG “My Lord, what a morning” (3 verzen) “Welk een vriend is onze Jezus” (verzen 1 en 3) COLLECTEN VOOR KERK EN DIACONIE MUZIEKSPEL VOORBEDEN & ONZE VADER
Dit lied is zowel op de begrafenisdienst van mijn schoonmoeder als van mijn schoonvader gezongen en heeft dus een heel speciale betekenis voor ons. Cfr. http://www.youtube.com/watch?v=y9neHh4bFJw 6
SAMENZANG GEZANG 477(2 VERZEN) Geest van hierboven, leer ons geloven, hopen, liefhebben door Uw kracht. Hemelse Vrede deel U nu mede, aan een wereld die U verwacht. Wij mogen zingen van grote dingen, als wij ontvangen al ons verlangen met Christus opgestaan. Halleluja! Eeuwigheidsleven zal Hij ons geven als wij herboren Hem toebehoren, die ons is voorgegaan. Halleluja! Wat kan ons schaden, wat van U scheiden, liefde die ons hebt liefgehad? Niets is ten kwade, wat wij ook lijden, Gij houdt ons bij de hand gevat. Gij hebt de zege voor ons verkregen, Gij zult op aarde, de macht aanvaarden en onze koning zijn. Halleluja! Gij, onze Here, doet triomferen, die naar U heten En in U weten, dat wij Gods kind’ren7 zijn. Halleluja! ZEGEN, direct gevolgd door GEZANG 456 VERS 3 Amen, amen, amen! Dat wij niet beschamen, Jezus Christus onze Heer, amen, God, Uw Naam ter eer! De uitgangscollecte is bestemd voor de actie: “Ik help een kind”8
HARTELIJK WELKOM NA DE DIENST BIJ DE RECEPTIE! Koorleider Organist Ouderling Diaken Blokfluit Hobo Cello Predikant
Dhr. P. Hellebuck Dhr. P. Vandenkerckhove Dhr. W. Buijs Mevr. E. Verbeke Dimos de Beun Iris Van Conkelberge–de Beun Johan Van Conkelberge Ds. J.C. de Beun
Het boek “Het seniorenbrein” van André Aleman heb ik –zoals u inmiddels wel begrepen hebt– met grote aandacht gelezen. En vanuit een herkenbare ervaring met een dierbare met dementie –een ervaring die velen van u ook meegemaakt hebben of nu meemaken– heb ik er drie artikelen over geschreven. Met dankbare herinnering aan mijn schoonouders! Cor de Beun (9 januari 2013).
In de originele tekst staan “dat wij Gods zonen zijn”. VPKB Brugge steunt financieel de diaconale dienst van de Église Protestante de Rwanda om twee behoeftige weeskinderen aan de secondaire school ‘APACOPE’ te laten studeren. De namen van de leerlingen zijn: Jocelyne UMURARONEZA en Jean-Pierre UWIZEYE. 7
8
