Aromatherapie, meer dan alleen maar therapie. Een weg doorheen WZC Home t Hoge

Aromatherapie, meer dan alleen maar therapie. Een weg doorheen WZC Home ‟t Hoge.

Studiegebied Gezondheidszorg Opleiding Bachelor in de Ergotherapie Academiejaar 2010-2011 Promotor De heer Jean - Marc Mullie Mevrouw Siska Vandemaele Student Sarah Ver Eecke

Aromatherapie, meer dan alleen maar therapie. Een weg doorheen WZC Home ‟t Hoge.

Studiegebied Gezondheidszorg Opleiding Bachelor in de Ergotherapie Academiejaar 2010-2011 Promotor De heer Jean - Marc Mullie Mevrouw Siska Vandemaele Student Sarah Ver Eecke

WOORD VOORAF Voor de realisatie van mijn bachelorproef zijn er heel wat mensen die mij geholpen hebben. Ik wil hen graag bedanken voor de medewerking, de steun en de begeleiding die ze mij aanboden. Eerst zou ik de directie van WZC Home ‟t Hoge willen bedanken omdat zij mij de mogelijkheid aanbood om mijn bachelorproef daar uit te werken. Graag wil ik het ergo-team van WZC Home „t Hoge bedanken; dank aan Stefanie Deweer, Justine Vanhee en Nena Verleyen voor hun steun en tips. Evenzo wil ik Griet Rysman danken voor de hulp die zij mij aanbood. Ze is gespecialiseerd in aromatherapie en heeft me specifiek geholpen bij de praktische uitwerking. Ik wil ook een dankwoord uitbrengen voor Mevr. Joke Vanthuyne die me haar cursus aromatherapie in de zorgsector heeft gegeven en waaruit ik veel informatie heb kunnen putten. Voor mijn externe promotor, Dhr. Jean-Marc Mullie, en mijn interne promotor, Mevr. Siska Vandemaele wil ik ook een dankwoord uitbrengen. Dankzij de goede samenwerking, hun tips, steun en feedback kon ik mijn bachelorproef tot een goed einde brengen. Ook de bewoners en het personeel van WZC Home „t Hoge wil ik bedanken voor de goede samenwerking en de leuke tijd die ze mij bezorgden. Verder wil ik alle mensen bedanken die mijn scriptie hebben gelezen en verbeteringen en tips hebben aangebracht.

Bedankt, Sarah

SAMENVATTING Tijdens mijn Bachelorproefstage in WZC Home ‟t Hoge heb ik geprobeerd om aromatherapie op een zo eenvoudig mogelijke manier te optimaliseren naar de medewerkers toe. Aan de hand van steekkaarten en een vorming die op twee verschillende data doorging, heb ik geprobeerd om de medewerkers zoveel mogelijk nuttige en bruikbare info te verschaffen omtrent aromatherapie die nodig is in een WZC. Ook de ervaringen en het effect van aromatherapie wou ik in mijn praktijk weergeven. Aan de hand van zelf opgestelde evaluatiefiches voor de bewoners en voor mezelf probeerde ik de ervaringen met aromatherapie bij bewoners te ontdekken. Ik heb vier bewoners gevolgd die elk een verschillende problematiek hadden waaraan ik heb gewerkt. Na elke sessie evalueerde ik met de bewoners hoe ze de sessie hadden ervaren. De bewoners konden telkens hun ervaringen evalueren aan de hand van een visueel analoge schaal Naast de individuele aromatherapiesessie heb ik ook nog namiddagen georganiseerd rond aromatherapie. Zo zorgde ik voor een verwennamiddag met aromatherapie, dan maakte ik met de bewoners een crème met etherische oliën en bracht ik aromatherapie in een activiteit waarbij de bewoners de geuren van de oliën moesten raden. Het effect van aromatherapie heb ik gedurende mijn stage ook onderzocht. Zo kwam ik bij twee van de vier volgbewoners tot een goed resultaat. Ook via het opzoeken van onderzoeken rond aromatherapie kwam ik meer te weten. Ik heb uit deze stage kunnen besluiten dat aromatherapie zeer zinvol is bij ouderen. Zowel dementerende als niet-dementerende ouderen kunnen ervan genieten. Aromatherapie is belangrijk in die zin dat het bij de ouderen niet alleen ontspanning biedt, maar ook vaak zijn werking aantoont.

INHOUDSOPGAVE

Woord vooraf .............................................................................................................. 4 Samenvatting.............................................................................................................. 5 Inhoudsopgave ........................................................................................................... 6 Verklarende woordenlijst ............................................................................................ 9 Algemene inleiding ................................................................................................... 10 1 Wat is aromatherapie?........................................................................................... 11 1.1 Inleiding ........................................................................................................... 11 1.2 Definitie van aromatherapie ............................................................................. 11 1.3 Definitie aromatische, etherische oliën ............................................................ 11 1.4 De winning en fabricage van etherische oliën ................................................. 12 1.4.1 Stoomdistillatie........................................................................................... 12 1.4.2 Persing ...................................................................................................... 13 1.4.3 Enfleurage ................................................................................................. 13 1.4.4 Extractie door middel van solventen .......................................................... 13 1.4.5 Synthetische oliën...................................................................................... 14 1.4.6 CO2 - extractie ........................................................................................... 14 1.5 De algemene kernmerken van etherische, aromatische oliën ......................... 14 1.6 Korte geschiedenis van de aromatherapie ...................................................... 15 1.7 Het aankopen en bewaren van een etherische olie ......................................... 16 1.7.1 Het aankopen van een etherische olie ....................................................... 16 1.7.2 Het bewaren van een etherische olie......................................................... 16 2 de werking van aromatherapie .............................................................................. 17 2.1 Via inhalatie ..................................................................................................... 17 2.2 Via de huid ....................................................................................................... 17 2.3 Via de neus ...................................................................................................... 18 3 Hoe gebruik je aromatherapie, etherische oliën .................................................... 20 3.1 Inleiding ........................................................................................................... 20 3.2 Test voor gebruik ............................................................................................. 20 3.3 Atmosferische verspreiding ............................................................................. 20 3.3.1 Verstuiven en verdampen van etherische oliën ......................................... 20 3.3.2 Het inhaleren van dampen van etherische oliën ........................................ 25 3.4 Dermatologisch gebruik ................................................................................... 26 3.4.1 Aromatische relaxatie baden ..................................................................... 26 3.4.2 Massage met etherische oliën ................................................................... 27

3.4.3 Topisch gebruik door middel van kompressen en zalven .......................... 28 3.5 Inname............................................................................................................. 29 3.5.1 Orale en sublinguale(10) opname.............................................................. 29 3.5.2 Voeding ..................................................................................................... 29 4 Korte voorstelling WZC Home „T Hoge .................................................................. 30 5 Hoe ervaren medewerkers van WZC Home „t Hoge het gebruik van aromatherapie? ........................................................................................................ 31 5.1 Inleiding ........................................................................................................... 31 5.2 Uitdieping van de vragenlijst ............................................................................ 31 5.3 Korte presentatie van de meest gebruikte oliën in WZC Home ‟ t Hoge .......... 35 5.4 Een optimalisatie voor het gebruik van aromatherapie bij de verschillende medewerkers ......................................................................................................... 39 5.4.1 Ergotherapie .............................................................................................. 39 5.4.2 Kinesitherapie ............................................................................................ 42 5.4.3 Verpleging en verzorging ........................................................................... 44 5.5 Korte bespreking van de bewoners uit WZC Home ‟ T Hoge .......................... 46 6 Praktijk tijdens de stageperiode ............................................................................. 47 6.1 Inleiding ........................................................................................................... 47 6.2 Dagverloop van de ergotherapie...................................................................... 47 6.3 Praktische voorbereidingen ............................................................................. 48 7 Voorstelling van de volgbewoners ......................................................................... 49 7.1 Inleiding ........................................................................................................... 49 7.2 Volgbewoner 1: Sylvie ..................................................................................... 49 7.2.1 Anamnese ................................................................................................. 49 7.2.2 Huidige situatie .......................................................................................... 50 7.2.3 Probleemdefiniëring, gebruikte olie en doelstellingen ................................ 52 7.2.4 Therapieplanning en therapie-uitvoering ................................................... 52 7.2.5 Evaluatie van de praktijk ............................................................................ 52 7.2.6 Besluit ........................................................................................................ 53 7.3 Volgbewoner 2: Georgette ............................................................................... 54 7.3.1 Anamnese ................................................................................................. 54 7.2.3 Huidige situatie .......................................................................................... 55 7.3.3 Probleemdefiniëring, gebruikte olie en doelstellingen ................................ 56 7.3.4 Therapieplanning en therapie-uitvoering ................................................... 56 7.3.5 Evaluatie van de praktijk ............................................................................ 61 7.3.6 Besluit ........................................................................................................ 61 7.4 Volgbewoner 3: Marie ...................................................................................... 62 7.4.1 Anamnese ................................................................................................. 62

7.2.4 Huidige situatie .......................................................................................... 62 7.4.3 Probleemdefiniëring, gebruikte olie en doelstellingen ................................ 64 7.4.4 Therapieplanning en therapie-uitvoering ................................................... 65 7.4.5 Evaluatie van de praktijk ............................................................................ 65 7.4.6 Besluit ........................................................................................................ 66 7.5 Volgbewoner 4: Maurice .................................................................................. 67 7.5.1 Anamnese ................................................................................................. 67 7.5.2 Huidige situatie .......................................................................................... 67 7.5.3 Probleemdefiniëring, gebruikte olie en doelstellingen ................................ 69 7.5.4 Therapieplanning en therapie-uitvoering ................................................... 70 7.5.5 Evaluatie van de praktijk ............................................................................ 74 7.5.6 Besluit ........................................................................................................ 75 8 Het effect van aromatherapie ............................................................................... 76 9 De vorming en steekkaarten voor de medewerkers .............................................. 79 10 Algemeen besluit ................................................................................................. 83 Bijlagenlijst................................................................................................................ 85 Bijlage 1: De Sjankara draagolies ............................................................................. 86 Bijlage 2: Vragenlijst voor de medewerkers .............................................................. 88 Bijlage 3: Evaluatiefiche voor de bewoner ................................................................ 91 Bijlage 4: Evaluatiefiche voor de medewerker .......................................................... 94 Bijlage 5: Powerpointweergave van de vorming ....................................................... 95 Lijst van figuren ...................................................................................................... 101 Literatuurlijst ........................................................................................................... 102 Boeken ................................................................................................................ 102 Internet ................................................................................................................ 103 Folder .................................................................................................................. 103 Wetenschappelijke artikels .................................................................................. 103

VERKLARENDE WOORDENLIJST De woorden die in deze lijst worden verklaard, vindt u terug in de scriptie. Zie bijbehorend nummer, tussen haakjes. 1) Holistische benadering (p.11) : een benadering waarbij zowel naar lichaam als geest wordt omgekeken. 2) Archetype (p.11): een persoon geeft de voorkeur aan een archetype van een bepaalde olie omdat deze zich daar het beste bij voelt. Bijvoorbeeld citroen: deze personen zijn jonge, frisse persoonlijkheden, een krachtige energieke persoon, zeer positief ingesteld,… 3) Een essence (p.12): een essence is een substantie die wordt geproduceerd in de speciale kliercellen die zich bevinden in de bladeren, bloemen, de schors of de wortels, of in het vruchtvlees of de schil, vaak net onder het oppervlak. Deze essences worden dan in de cellen opgeslagen en worden pas een etherische olie na distillatie. 4) Decanteren (p.13): het afgieten van een vloeistof nadat de vaste stof in de vloeistof bezonken is. 5) Hydraulische persen (p.13): een pers waarbij de benodigde kracht wordt geleverd door de druk van een vloeistof. 6) Extraheren (p.13): een aftreksel of uittreksel maken van een vloeistof, een vloeistof scheiden. 7) Infusie (p.15): kruidengeneesmiddel dat wordt bereid door het plantenmateriaal in water te laten weken. 8) Ionisator (p.23): een `ionisator` of ionizer is een apparaat dat moleculen ioniseert, wat wil zeggen op deeltjes een elektrische lading aanbrengen. Over het algemeen wordt met een ionisator een apparaat bedoeld dat bijvoorbeeld in huis gebruikt kan worden, en het aantal stofdeeltjes in de lucht vermindert. Het principe wordt ook gebruikt bij het reinigen van een uitlaat. 9) Ultrasoontechnologie (p.23): onder ultrasoontechnologie begrijpt men geluidsgolven. Ultrasonen zijn trillingen die worden voortgebracht met een frequentie hoger dan 20 kHz en zijn dus niet meer waarneembaar met het oor. 10) Sublinguale opname (p.29): opname van etherische oliën onder de tong. 11) Systolisch (p.76): samentrekking van de hartkamers. 12) Diastolisch (p.76): een verslapping van het hart en de bloedvaten. 13) Agitatie (p76): zenuwachtige gemoedstoestand, opgewondenheid.

ALGEMENE INLEIDING Als laatstejaarsstudente ergotherapie Wellnesscoaching aan de Hogeschool WestVlaanderen departement Renaat De Rudderlaan te Kortrijk kreeg ik de kans om mijn bachelorproef uit te werken. Omdat ik het keuzetraject Wellnesscoaching volg, was het dan ook vanzelfsprekend dat ik een bachelorproef zou uitwerken rond het thema Wellness. Het was moeilijk om een keuze te maken omdat alles rond Wellness erg interessant is en ook nog in haar kinderschoenen staat. Via school konden we een lijst inkijken met stageplaatsen die openstonden voor het uitwerken van een bachelorproef. WZC Home „t Hoge stelde een onderwerp voor rond aromatherapie en dit sprak mij meteen aan. Via school hadden wij enkele lessen aromatherapie gekregen, maar onvoldoende voor mij. Uit interesse wilde ik meer te weten komen over aromatherapie. Dit voorstel was de ideale kans om mij in de aromatherapie te verdiepen. Zowel het WZC Home „t Hoge als mezelf hebben een grote interesse voor aromatherapie en beiden waren we benieuwd naar de ervaringen van de bewoners. Dit was voor mij een perfecte manier om dit te achterhalen. Aromatherapie is een onderwerp dat heel vaak aan bod komt, maar op een weinig correcte wordt gebruikt. Dit was dan ook de ideale kans om de bestaande aromatherapiewerking te optimaliseren in WZC Home „t Hoge. Allereerst wordt er beschreven hoe aromatherapie werkt en op welke verschillende manieren het kan gebruikt worden. Daarvoor heb ik gebruik gemaakt van een aantal boeken. Ook via het internet vond ik heel wat interessante informatie, alsook in de cursus van Joke Vanthuyne. Zij geeft cursussen over aromatherapie in de zorgsector. Daarna komen de ervaringen van de medewerkers en de optimalisatie voor hen aan bod. Daarvoor heb ik gebruik gemaakt van een zelfopgestelde vragenlijst en eveneens van literatuur om de optimalisatie via een PowerPoint op te stellen. Tijdens de stage heb ik gezorgd voor een vorming voor de medewerkers en een handleiding voor aromatherapie opgesteld aan de hand van steekkaarten. Ook ben ik de ervaringen van enkele bewoners nagegaan door aromasessies aan te bieden. Tot slot wordt er een algemeen besluit weergegeven waarin wordt afgewogen wat aromatherapie bij een mens teweegbrengt. Veel leesgenot, Sarah

11

1 WAT IS AROMATHERAPIE? 1.1 Inleiding In het eerste deel van mijn scriptie wordt er een omschrijving gegeven van wat aromatherapie is. Vervolgens wordt uitleg gegeven inzake de werking, de winning, de kenmerken en het gebruik van een aromatische olie.

1.2 Definitie van aromatherapie Aromatherapie is een tak uit de kruidengeneeskunde die bestaat uit twee Griekse woorden. Enerzijds heb je „aroma‟, wat duidt op een aangename geur, en anderzijds „therapia‟, wat duidt op een behandeling of verzorging van het lichaam. Zo kunnen we spreken van een behandeling die een lichamelijke of geestelijke aandoening ondersteunt of verzorgt, een behandeling met geuren. Aromatherapie is een therapie met een holistische benadering(1) die gebruik maakt van etherische oliën met elk hun specifieke therapeutische werking. Aromatherapie wordt ook een complementaire therapie genoemd. Wanneer men spreekt van complementaire therapie wordt de aromatherapie als een aanvulling bij de medicatie gebruikt.

1.3 Definitie aromatische, etherische oliën De geuren die worden gebruikt, zijn essentiële of etherische oliën, afhankelijk of de olie wordt verkregen door persing of distillatie. Wanneer een olie verkregen wordt door persing spreken we van een essentiële olie. Wanneer een olie verkregen wordt door distillatie spreken we van een etherische olie. Essentiële en etherische oliën zijn oliën die onttrokken worden aan planten. Etherische oliën kunnen gewonnen worden uit de wortel, het zaad of uit de bloem van de plant en kennen naargelang de manier van winning een andere samenstelling. Er bestaan heel wat verschillende soorten etherische oliën en allemaal hebben ze hun specifieke werking. Ze kunnen ingedeeld worden in drie categorieën. 1) De basisgeuren: deze geuren zijn centerend, verdiepen de ademhaling en verhelderen de gedachten. Vb: houten en harsen: vetiver, benzoë, patchouli, sandelhout, … 2) De middengeuren: deze geuren hebben een open en wijd karakter, zijn rustgevend en ontspannend en herstellen het psychisch evenwicht. Vb: ylang ylang, lavendel, jeneverbes, roos, kamille, … 3) De topgeuren: deze geuren zijn het meest stimulerend, verkoelend, verhelderend en bevorderen de concentratie. Vb: citroen, pepermunt, tea tree, rozemarijn, bergamot, … Ook elke etherische olie bezit een archetype(2), elke olie is werkzaam bij een specifieke problematiek of aandoening.

12

1.4 De winning en fabricage van etherische oliën Uit de natuurlijke stof die in planten voorkomt, produceert men een essence(3) en via distillatie wordt dan een etherische olie bekomen. Oliën kunnen gewonnen worden uit de wortel, het zaad of uit de bloem van de plant. Dit gebeurt aan de hand van verschillende methodes. De kwaliteit die je bekomt, is sterk afhankelijk van de methode die je gebruikt. Er bestaan zes methodes waarvan twee, namelijk stoomdistillatie en persing, het meest geschikt zijn voor therapeutisch gebruik. Andere methodes zoals enfleurage, extractie door middel van solventen, synthetische oliën en CO2 extractie komen minder vaak aan bod. Hieronder worden de verschillende methodes verduidelijkt. 1.4.1 Stoomdistillatie Bij stoomdistillatie wordt het plantenmateriaal op een rooster boven kokend water gelegd. Door het kokend water verschijnt er hete stoom die onder druk de planten doordringt. Hierdoor worden etherische oliën vrijgemaakt en meegenomen door de stoom. De stoom met de aanwezige etherische oliën wordt in een scheidtrechter of Florentijnse vaas gescheiden van het water. Ook het water kan nog worden gebruikt als bloemenwater. Bloemenwater bezit een aangename geur maar heeft niet de werking van een etherische olie. Bloemenwater kan gebruikt worden om aan te brengen op bv. het lichaam zodat het lichaam aangenaam geurt.

Figuur 1: Stoomdestillatie, een manier om de etherische olie te verkrijgen

13 1.4.2 Persing Persing kan enkel toegepast worden bij citrusvruchten en levert geen etherische oliën op, maar essences. Bijvoorbeeld: citroen, sinaasappel,… Doordat de schil van de vrucht wordt geperst, verkrijg je een olie. Persing kan handmatig of mechanisch worden uitgevoerd. Bij handmatige persing worden de vruchten doormidden gesneden en wordt het vruchtvlees verwijderd. De schillen van de vrucht worden in warm water geweekt om ze zacht te maken. Daarna wordt de schil binnenstebuiten op een spons gelegd waardoor de aanwezige oliecellen kapotgaan. De olie die vrijkomt, wordt geabsorbeerd door de spons. De spons wordt daarna uitgeknepen waardoor de olie wordt opgevangen in een vat en gedecanteerd(4). Mechanische persing zorgt ervoor dat hele vruchten vanuit een vultrechter in een draaitrommel terechtkomen waarin scherpe punten aanwezig zijn die de schil verwijderen. Daarna wordt de essence uit de schil geperst via een hydraulische pers(5). 1.4.3 Enfleurage Enfleurage wordt vooral gebruikt om etherische oliën uit bloemen te extraheren(6). Daarvoor wordt een glasplaat met een speciaal vervaardigde vette olie ingesmeerd. Om welke olie het gaat, is niet geweten. Het is als het ware een goed bewaard fabrieksgeheim. De olielaag die op de glasplaat werd aangebracht, wordt besprenkeld met bloemen. Na ongeveer 24 uur is de etherische olie opgenomen door de vette olie. Wanneer dit is gebeurd, worden de bloemen verwijderd en wordt er een nieuwe vetlaag aangebracht. Dit wordt tot zo‟n 70 maal herhaald. Daarna wordt de vette olie “gewassen” met een alcohol die verdampt. Als eindresultaat bekom je de etherische olie. Oliën die op deze manier gewonnen worden, zijn door de arbeidsintensieve techniek erg duur en daarom wordt deze methode niet zo vaak meer toegepast. Deze methode wordt vervangen door een nieuwe methode namelijk het extraheren door middel van solventen. 1.4.4 Extractie door middel van solventen Bij extractie door middel van solventen wordt het kruid samen met een oplosmiddel, bijvoorbeeld hexaan, benzeen, aceton,…in een vat gedaan. In het vat lossen de etherische oliën op waardoor er een soort pasta ontstaat. De pasta bevat de etherische olie en plantenwas. Deze pasta wordt dan gewassen met alcohol zodat de plantenwas uit de pasta wordt gefilterd. Na verdamping van de alcohol blijft de etherische olie over. Deze methode heeft als groot voordeel dat de opbrengst van etherische olie erg groot is. Een ander voordeel is dat deze methode over de hele wereld wordt toegepast om oliën te verkrijgen die anders moeilijk te winnen zijn of omdat het rendement ervan veel hoger ligt. Aan deze methode zijn natuurlijk ook enkele nadelen verbonden. Zo kan er in het eindproduct nog een hoog gehalte aan oplosmiddelen aanwezig zijn, welke schadelijk zijn voor de gezondheid.

14 1.4.5 Synthetische oliën Het gebeurt erg vaak dat er van etherische oliën een synthetische namaakolie wordt vervaardigd. Het is erg belangrijk dat men waakzaam is voor deze olie, hij kan een gevaar betekenen voor de gezondheid. Het is onmogelijk om elke synthetische stof afzonderlijk te bespreken. Via het bekijken van de site: http://www.heelnatuurlijk.nl kan een beeld verkregen worden van de schadelijke effecten die elke synthetische stof afzonderlijk kan teweegbrengen voor de gezondheid. Alcohol bijvoorbeeld irriteert de huid en tast de natuurlijke beschermingslaag van de huid aan waardoor deze kwetsbaarder wordt voor virussen, bacteriën, schimmels en chemische stoffen. 1.4.6 CO2 - extractie CO2 - extractie wordt vooral door parfumeurs gebruikt door parfumeurs omdat de olie die ze met deze methode verkrijgen een erg fijne geur bevat. Bij deze methode wordt de koolstofdioxide onder hoge druk gebruikt; de druk van de koolstofdioxide kan tot 200 atmosfeer oplopen en de temperatuur kan tot 65° graden stijgen, om zo de etherische olie te extraheren. Deze methode is vrij nieuw en wordt daarom nog maar weinig gebruikt.

1.5 De algemene kernmerken van etherische, aromatische oliën Een etherische olie bevat naast zijn specifieke werking, die verder wordt besproken1, ook heel wat algemene kenmerken. Zo zorgt ze voor een revitaliserende en stimulerende werking op het lichaam. De etherische oliën kunnen ook de ademhaling vergemakkelijken en bevorderen door verstuiving in de ruimte en door het binnendringen in het lichaam waardoor het de cel beïnvloedt. Doordat het in het lichaam binnendringt, stimuleert het de bloedsomloop. Het zorgt er ook voor dat ons lichaam antilichamen aanmaakt en zo ook microben aanvalt. Etherische oliën hebben niet alleen een stimulerende werking, maar kunnen ook evengoed een rustgevende en ontspannende werking bieden. Enkele voorbeelden van oliën met hun therapeutische werking: - Kalmerend, rustgevend, angst: lavendel, zoete sinaasappel - Klachten aan de luchtwegen: ravintsara, grove den - Opwekkend: citroen, pepermunt - Ontgeurend: pompelmoes, citroen - Schimmels: tea tree - Spieren en gewrichten: wintergreen, strobloem - Palliatief: cipres, roos - Huidverzorgend: rozenhout, ylang ylang

1

Zie hoofdstuk 2

15

1.6 Korte geschiedenis van de aromatherapie De geschiedenis van de aromatherapie kan ingedeeld worden in verschillende perioden. In de Oudheid werd al gebruik gemaakt van aromatherapie, meer bepaald van aromatische kruiden om het lichaam en de geest te reinigen, en te genezen. Er werd 5000 jaar geleden al gebruik gemaakt van distilleertoestellen. Dit werd aangegeven in Oosterse geschriften. In India worden etherische oliën al duizenden jaren gebruikt. Dit is een traditie die nooit verloren is gegaan. Er wordt nog steeds gebruik gemaakt van etherische oliën in India. Zo bestaan de tempels bijna volledig uit sandelhout, wat zorgt voor een aromatische sfeer in de tempel. Meer dan zesduizend jaar geleden werden in Egypte oliën uit aromatische planten geëxtraheerd door middel van infusie(7). De Egyptenaren gebruikten de etherische oliën eerst in de vorm van wierook, later werden de etherische oliën ook gebruikt voor massages en voor het balsemen van mummies. De oude Grieken gebruikten de aromatische stoffen in hun badhuizen en pasten aromatische oliën toe als een geneeskrachtig middel. Later ontleenden de Romeinen heel wat medische kennis aan de Grieken en verbeterden ze het gebruik van aromatische stoffen bij de persoonlijke verzorging en in de geneeskunde. Tijdens de Middeleeuwen werden kleren en lichamen niet vaak gewassen en werd er gebruik gemaakt van aromatische kruiden om over de grond te strooien en zo de stank te verminderen. Heel wat mensen droegen kleine aromatische kruidenbuiltjes met zich mee tegen besmettingen. In de 16e eeuw was Paracelsus (arts, chirurg en alchemist) de eerste om actieve chemische stoffen uit planten te scheiden. In de 17e eeuw schreef Nicholas Culpeper (arts, botanicus en kruidenkenner) zijn bekende boek “Complete Herbal”, waaruit nu nog vaak citaten worden gehaald. Tijdens de jaren 1920 raakte de Franse scheikundige, René Maurice Gatefossé, in de ban van de geneeskundige werking van essentiële oliën. Hij ontdekte dat lavendelolie een brandwond op zijn hand genas. Hij was het die voor het eerst de term „aromatherapie‟ vernoemde. Daarna heeft een Franse legerarts, Dr. Jean Valnet, het onderzoek voortgezet door essentiële oliën te gaan gebruiken bij soldaten die wonden hadden opgelopen tijdens hun strijd. Hij ging later de oliën ook gaan gebruiken in een psychiatrisch ziekenhuis. In 1964 publiceerde hij het boek „Aromathérapie‟. In de jaren vijftig was er ene, Marguerite Maury, schoonheidsspecialiste van beroep, die in Groot Brittannië andere schoonheidsspecialisten aanleerde hoe ze essentiële oliën moesten gebruiken bij een massage. Vanaf toen werd duidelijk dat massages niet alleen dienden voor ontspanning, maar dat ze een meerwaarde betekenden in de paramedische gezondheidszorg. Maury probeerde door middel van onderzoek het effect van aromatherapie aan te tonen. Ze gaf lezingen in heel Europa en opende aromatherapieklinieken in Parijs, Zwitserland en Engeland. Haar werkt leeft nu nog verder in de moderne aromatherapie.

16

1.7 Het aankopen en bewaren van een etherische olie 1.7.1 Het aankopen van een etherische olie Tegenwoordig kan een etherische olie overal aangekocht worden. In praktisch elke winkel worden etherische oliën aangeboden, wat niet betekent dat de kwaliteit evengoed is. Heel vaak worden etherische oliën erg goedkoop aangeboden en raken de mensen zo verleid om die aan te kopen, wat niet altijd betrouwbaar is. Het is daarom belangrijk dat de etherische olie aangekocht wordt bij een erkende leverancier. Het is ook belangrijk rekening te houden met bepaalde kwaliteitsgaranties vooraleer een olie wordt aangekocht. De kwaliteitsgaranties waaraan een etherische olie moet voldoen zijn de volgende: - De specifieke botanische variëteit moet vermeld zijn: de Latijnse naam van de plant moet zeker op de flesjes vermeld worden. - Het gebruikte plantendeel moet vermeld zijn: van welk plantendeel is de etherische olie afkomstig is. Bijvoorbeeld: afkomstig van de plant, ecologische teelt. - De chemische samenstelling moet vermeld worden: alcoholen, terpenen,… - De bewaartijd moet op elk flesje vermeld worden. In het volgende punt wordt er meer uitleg gegeven omtrent het bewaringsproces. 1.7.2 Het bewaren van een etherische olie Het is erg belangrijk wanneer u een etherische olie aankoopt, dat u deze goed bewaart. Het is belangrijk dat een etherische olie in een donker gekleurd flesje wordt bewaard zodat deze niet wordt blootgesteld aan het zonlicht. Zo zou de kwaliteit en dus ook de werking van de etherische olie kunnen verzwakken of zelfs verloren gaan. Etherische oliën zijn ook erg vluchtig, waardoor het belangrijk is na het gebruik van de olie het flesje goed te sluiten. Een etherische olie wordt best het op een koele en donkere plaats bewaard zodat ze niet ranzig kan worden. Bepaalde oliën zoals citrussen, dennen en sparren zijn erg gevoelig en bewaren ook niet lang. Deze etherische oliën bewaren maximum 1 jaar. Het is dan ook erg belangrijk bij aankoop van een olie dat er goed wordt gelet op de bewaartijd.

17

2 DE WERKING VAN AROMATHERAPIE Aromatherapie werkt via een etherische olie. Een etherische olie is een vluchtige, olieachtige vloeistof die een sterke geur heeft en erg geconcentreerd is 2. Etherische oliën kunnen op verschillende manieren door ons lichaam opgenomen worden. Deze etherische oliën worden ofwel ingeademd via inhalatie of worden ze opgenomen door onze huid -meer bepaald door de poriën- en worden zo via onze bloedbaan naar alle delen van het lichaam vervoerd. Deze kunnen ook via de neus worden opgenomen, waardoor deze op hun beurt het limbisch systeem in onze hersenen stimuleert.

2.1 Via inhalatie Door middel van inhalatie komen de etherische oliën; meer bepaald de oliemoleculen in de longen terecht. Eénmaal in de longen aanwezig, zorgen de longblaasjes ervoor dat die oliemoleculen in de haarvaten van de bloedsomloop terechtkomen waar ze dan door het bloed worden opgenomen.

2.2 Via de huid Onze lichaamsmassa bestaat voor 12% uit huid en één van de belangrijkste functies van de huid is ervoor te zorgen dat er zo weinig mogelijk vreemde deeltjes het lichaam binnendringen. Er kunnen microscopisch kleine deeltjes door ons lichaam worden opgenomen, zeker als ze net zoals etherische oliën oplosbaar zijn in vet. Wanneer er een etherische olie op de huid wordt aangebracht, zijn het de oliemoleculen met de inhoudsstoffen die binnendringen via de talgklieren naar de eerste laag, de opperhuid of epidermis. Er zijn heel wat verschillende soorten inhoudsstoffen en elke inhoudsstof heeft zijn specifieke werking. Zo hebben de monoterpenen een zuiverende werking en zorgen de esters voor een kalmerend en ontstekingsremmend effect. De epidermis is niet overal even dik; zo is hij het dikst aan de voetzolen en het dunst aan de oogleden. Daardoor is de doordringbaarheid ook op elke plaats anders. Hoe dunner de huid, hoe beter de oliemolecule met de inhoudsstoffen doordringt naar de tweede laag, de lederhuid of de dermis. De lederhuid is erg rijk aan haarvaten waardoor de oliemoleculen en haar inhoudsstoffen langs deze weg in de bloedsomloop terechtkomen. Via de bloedsomloop worden deze oliemoleculen dan naar alle delen van het lichaam vervoerd. Na het gebruik van etherische oliën op de huid blijven de etherische oliën niet achter in het lichaam. Ze kunnen op verschillende manieren worden uitgescheiden via urine, faeces, zweet of uitgeademde lucht.

2

Devlieghere, Vanhove, “Etherische oliën, handboek voor aromatherapie ", p. 9

18

2.3 Via de neus De etherische oliën, meer bepaald de oliemoleculen met haar inhoudsstoffen, komen binnen via de neus en lossen op in het reukslijmvlies. Dat reukslijmvlies wordt geproduceerd door het buitenste weefsel in de neus, namelijk het reukepitheel. Het reukepitheel staat enerzijds in verbinding met het huidoppervlak aan de binnenkant van de neus en anderzijds staat het in verbinding met de zenuwbanen die onder het epitheel gelegen zijn. De zenuwbanen zorgen voor een vervoer van geurprikkels naar het limbisch systeem gelegen in de hersenen. Het limbisch systeem was één van de eerste delen van het menselijk lichaam dat ontwikkeld werd. Het wordt ook aanzien als een centrum dat een aantal erg belangrijke lichaamsfuncties regelt. Het limbisch systeem staat ook in voor ons geheugen en onze emoties. Het is net daarom dat een geur zoveel kan teweegbrengen of oproepen. Het limbisch systeem registreert wanneer er een geurmolecule aankomt in de hersenen en als reactie daarop komen er in de hersenen bepaalde chemische stoffen vrij die dan inwerken op ons zenuwstelsel. Daardoor ontspant het lichaam zich of wordt het gestimuleerd. Deze chemische stoffen kunnen ook het fysieke lichaam beïnvloeden, bijvoorbeeld bij pijn.

Figuur 2: Werking van de etherische olie via de neus

19 De etherische oliën kunnen hun werking beoefenen op psychologisch en fysiologisch vlak. Op psychologisch vlak bereiken de oliemoleculen het limbisch systeem zonder dat ze eerst worden geregistreerd in de hersenschors. Ze komen terecht in het diepergelegen stuurcentrum in onze hersenen, dit is de plek waar er informatie omtrent de geur wordt opgeslagen. Ons onderbewustzijn neemt deze geur waar en reageert erop nog voor we er zelf bewust van worden. Deze rechtstreekse interactie tussen het zenuwstelsel en de hersenen zorgt ervoor dat de etherische oliën een geneeskrachtige werking uitoefenen. Op die manier heeft deze interactie een invloed op de geestelijke activiteit en de emoties die worden gestuurd vanuit het limbisch systeem. Op fysiologisch vlak kan een etherische olie haar werking beoefenen doordat de oliemoleculen worden opgenomen via de huid en zo in de bloedbaan terechtkomen. Via de bloedbaan worden de oliemoleculen naar alle delen van het lichaam gestuurd, waar ze verder hun werking uitoefenen.

20

3 HOE GEBRUIK JE AROMATHERAPIE, ETHERISCHE OLIËN 3.1 Inleiding Etherische oliën kunnen op heel wat verschillende manieren worden gebruikt of toegepast. Deze toepassingen kunnen worden onderverdeeld in drie grote groepen: atmosferische verspreiding, dermatologisch gebruik en inname. Hoe alles precies wordt gebruikt, zal in punt 3.3 worden verklaard.

3.2 Test voor gebruik Vooraleer met een etherische olie aan de slag wordt gegaan, is het belangrijk dat er wordt getest of de persoon in kwestie niet allergisch is voor de olie. Dit kan door middel van de patch-test. Bij deze test wordt er een druppeltje etherische olie in de elleboogplooi aangebracht. Na tien minuten moet een controle worden gedaan naar roodheid, jeuk, blaasjes, zwelling of een andere vorm van irritatie. Indien die niet aanwezig zijn, is de olie bruikbaar voor de betrokken persoon. Wanneer er wel een allergische reactie plaatsvindt, mag de olie niet gebruikt worden. Bij sommige personen treedt een allergische reactie niet meteen op na 10 minuten. Het is best om na 12 uur nog eens een controle uit te voeren om volledig zeker te zijn of er geen reactie aanwezig is.

3.3 Atmosferische verspreiding 3.3.1 Verstuiven en verdampen van etherische oliën Wanneer u een etherische olie wil verstuiven, kunt u enkele druppels in een verstuiver aanbrengen. Er bestaan heel wat verschillende verstuivers die hieronder worden besproken. Wanneer de olie in de verstuiver of verdamper wordt aangebracht, wordt de geur van de olie verspreid over de ruimte. Bijna elke olie is geschikt voor verdamping. Verstuiving wordt meestal toegepast bij een aandoening van de luchtwegen. De etherische olie kan door middel van een ventilator, warmte of luchtdruk in de lucht worden verspreidt en via inhalatie of inademing komen de geurmoleculen terecht in enerzijds het limbisch systeem en anderzijds worden ze opgenomen in onze bloedbaan. Daardoor hebben ze twee manieren van werken. Doordat ze in het limbisch systeem terechtkomen, worden volgende neurotransmitters vrijgegeven: - Encephalines: pijnstillend; - Endorphines: pijnstillend en sexueel stimulerend; - Serotonines: kalmerend en ontspannend; - Noradrenaline: opwekkend en maakt helder; Door het vrijkomen van de neurotransmitters hebben etherische oliën invloed op het psychische, (de geest) en/of het fysische, (het lichaam). Atmosferische verspreiding werkt dus zeer therapeutisch naar: - Luchtweginfecties bijvoorbeeld: ravintsara, grove den, rozenhout, … - Geurbestrijding bijvoorbeeld: pompelmoes, lemongrass,… - Sfeerschepping Bijvoorbeeld: opwekkend: citroen, rozemarijn,… relaxerend: lavendel, petit grain,… - Antibacteriële werking en zuivering van de lucht

21 bijvoorbeeld: MRSA(Meticilline-resistente Staphylococcus aureus), ook wel ziekenhuisbacterie genoemd omdat de bacteriën voornamelijk voorkomen in een ziekenhuis. Heel vaak wordt de etherisch olie op een zakdoekje aangebracht om dan te inhaleren3, maar je kan ook op heel wat verschillende manieren de etherische olie laten verdampen. Elke verdamper kent zijn specifieke werking.

Zo kan je gebruikmaken van volgende verstuivers: 3.3.1.1 Aromastream

Figuur 3: De Aromastream

Bij gebruik van de aromastream wordt de etherische olie door middel van een ventilator in de lucht gestuurd zonder dat er warmte gebruikt wordt. Onderaan het toestel zit een cartouche waarop 5 tot 10 druppels etherische olie aangebracht wordt. De aromastream werkt elektronisch waardoor je de stekker in het stopcontact kan plaatsen. Bij de meeste aromastreams kan je via een schakelaar het toestel op stand 1(voor ruimtes tot 50 m3) of op stand 2 (voor ruimtes tot 100 m3) plaatsen. Er bestaan ook andere aromastreams die enkel in het bezit zijn van een aan-uit knop. Wanneer je 5 druppels aanbrengt op het cartouche wordt er ongeveer 30 minuten verstoven. Het toestel is erg veilig en kan ook „s nachts gebruikt worden. Het voordeel bij het gebruik van de aromastream is dat het bijna volledig geruisloos is en dat het een erg veilig toestel is. Het nadeel van de aromastream is dat de druppelgrootte iets te groot is waardoor het niet tot in de luchtwegen dringt. De olie die wordt verstoven, reikt maar tot aan de keel en helpt dus enkel tegen keelinfecties.

3

Zie punt 3.3.2 p. 25

22 3.3.1.2 Aromastone

Figuur 4: De Aromastone

De aromastone is een verdamper in keramiek waarin een elektrisch verwarmingselement is ingebouwd. De aromastone werkt op een lage temperatuur; 40-45°C. Hoger mag de aromastone niet gebruikt worden om te verdampen, anders zou de kwaliteit van de etherische olie kunnen aangetast zijn. Om de aromastone in werking te brengen, voeg je 5 tot 10 druppeltjes etherische olie toe en breng je de stekker in het stopcontact. Afhankelijk van de vluchtigheid van de olie verdampt ze in 1 tot 2 uur en is het geschikt voor een ruimte tot 60m3. Het nadeel bij deze verstuiver is dat de bewoners zomaar aan de olie kunnen komen, de olie wordt niet afgeschermd. Het voordeel van de aromastone is dat hij volledig geruisloos is, wordt ook nooit te warm en er is geen overhitting mogelijk. Deze verstuiver is ideaal bij doorslaapproblemen. 3.3.1.3 Whisper

Figuur 5: De Whisper

De whisper is een aerosol verstuiver; een toestel dat zorgt voor de verspreiding van zeer kleine deeltjes van een stof in een gas dat wordt gebruikt om geneesmiddelen toe te dienen via inhalatie in de neus. Door de luchtdruk wordt de etherische olie in de vorm van minieme druppeltjes in de ruimte gebracht. Door middel van dit systeem wordt de etherische olie optimaal in de bloedsomloop gebracht. Het is voldoende om het toestel iedere 2 uur 10 minuten te laten werken. Het kan gebruikt worden voor ruimtes tot 150 m3. Aan het toestel is ook een gebogen glazen buisje verbonden dat ervoor zorgt dat het geluid wordt gedempt. Het is belangrijk om het glas regelmatig te reinigen in de vaatwas of door er ontsmettingsalcohol in te verdampen, omdat er vaak restjes etherische olie blijven hangen en die zijn dan moeilijk te verwijderen. Het grote voordeel bij deze verstuiver

23 is dat hij een therapeutische werking heeft en dat hij veel minder olie verbruikt dan de streamer. 3.3.1.4 Aromalamp

Figuur 6: De Aromalamp

De aromalamp is een vrij eenvoudig systeem om mee te werken. Bovenaan vindt men een waterbakje waarin een 5-tal druppels etherische olie mag worden toegevoegd. Onder het waterbakje is een theelichtje aanwezig. Wanneer je dit aansteekt, zorgt het ervoor dat het waterbakje wordt verwarmd en de etherische olie verdampt. Het wordt enkel gebruikt voor kleine ruimtes. De aromalamp brengt licht, geur en sfeer. Deze verstuiver heeft geen therapeutische werking omdat de etherische olie door de toename van warmte verbrandt. Het nadeel bij deze verstuiver is dat de bewoners de lamp kunnen omverlopen en zo in gevaar kunnen worden gebracht door het theelichtje, daarom wordt deze verstuiver niet als veilig bevonden. 3.3.1.5 “ BAMBOO”

Figuur 7: De BAMBOO

De “BAMBOO” is een toestel met vier functies: als aromaverstuiver, als luchtbevochtiger, als luchtzuiveraar en als ionisator(8). De “BAMBOO”-verstuiver produceert via ultrasoontechnologie(9) een fijne mist van etherische olie en water. De mistdeeltjes zijn zo klein dat ze zeer diep in de longen binnendringen en dus ook snel worden opgenomen. Ook dikvloeibare oliën kunnen met dit toestel makkelijk verneveld worden, zoals bijvoorbeeld sandelhout, benzoë, …De ruimte wordt niet alleen verneveld door dit toestel, maar ook de lucht wordt bevochtigd. De “BAMBOO” bezit onderaan een filter met een natuurlijk mineraal. Het zorgt ervoor dat er constant negatieve ionen worden geproduceerd. Dit zorgt er op zijn beurt voor dat er een betere zuurstofopname is en dat de positief geladen ionen in contact met negatief geladen ionen worden neergeslagen en uit de ruimte verdwijnen. Het is aangeraden

24 om de filter jaarlijks te vervangen indien je een optimale werking als luchtzuiveraar wenst. De “BAMBOO” wordt gebruikt voor ruimtes tussen de 30 en 50 m3, en beschikt over een erg gemakkelijk gebruik. Er is een waterreservoir dat enkel met bronwater of leidingwater mag gevuld worden tot aan de maatstreep. Aan het water voeg je 5 tot 10 druppeltjes etherische olie toe. Je kiest de juiste timerstand en het toestel is klaar voor gebruik. Het kan 1 uur continue werken of 2 uur met tijdsintervallen. Het toestel schakelt zich automatisch uit. Een “BAMBOO” kan ideaal zijn voor in de slaapkamer daar het volledig geruisloos is. 3.3.1.6 Breathe Easy

Figuur 8: De Breathe Easy

Dit toestel wordt op dezelfde manier gebruikt als de Aromastone. Het is een verdamper van etherische oliën en tevens ook een ionisator. Door deze ionisator wordt de lucht van de meeste verontreiniging gezuiverd. Dit toestel wordt vooral aangeraden voor mensen die lijden aan astma, allergie en chronische luchtwegenklachten. De negatief geladen deeltjes, afkomstig van de ionisator, worden gemakkelijker opgenomen door het lichaam en dit is erg interessant voor mensen met kortademigheid. De kwaliteit van de etherische olie wordt met dit toestel goed behouden omdat het werkt op een lage temperatuur van 40 tot 45 °C. Er kan 1 tot 2 uur verdampt worden met toevoeging van 5 tot 10 druppeltjes etherische olie. 3.3.1.7 Easy Driver

Figuur 9: De Easy Driver

De Easy Driver is een verstuiver voor in de wagen. Er mogen een 6-tal druppeltjes etherische olie worden aangebracht op het bijgevoegde houdertje. De easy driver kan je gebruiken door het in de sigarettenaansteekhouder in te brengen.

25 3.3.1.8 Aromiser

Figuur 10: De Aromiser

De Aromiser is een professioneel programmeerbaar verneveltoestel. De Aromiser is programmeerbaar omdat het voorzien is van een ingebouwde tijdsklok met 25 programma‟s. Het toestel is geschikt voor grote ruimtes tot 500 m2 en zelfs nog meer. Wanneer de Aromiser continue wordt gebruikt, verstuift hij tot 4 ml etherische olie per uur en geeft een fijne verneveling. Het toestel werd getest in het laboratorium aan de universiteit van Delft. De druppelgrootte bleek daar 90%, wat erg klein is, waardoor de etherische olie veel dieper in de longen doordringt en ook snel geresorbeerd wordt. Het nadeel van deze verstuiver is dat hij lawaai maakt en dat hij erg duur is.

3.3.2 Het inhaleren van dampen van etherische oliën Inhalatie wordt vooral toegepast bij aandoeningen van de luchtwegen en bij ademhalingsproblemen. Inhaleren kan je op verschillende manieren doen: o o o

De eenvoudigste manier: enkele druppels etherische olie op een zakdoek of in je handpalm aanbrengen en dan gewoon inhaleren. Je kan ook inhaleren door de olie in een aërosoltoestel te brengen, bv. bij de Whisper of de “BAMBOO”. Je kan ook gebruik maken van de oude manier waarbij je enkele druppels olie in een kommetje brengt en daarover een handdoek legt. Daarna breng je je hoofd onder de handdoek om te inhaleren.

Deze techniek wordt niet toegepast bij astmapatiënten omdat dit een astma-aanval kan uitlokken.

26

3.4 Dermatologisch gebruik 3.4.1 Aromatische relaxatie baden Aromatische baden zijn erg plezierig en makkelijk toepasbaar. Bij deze techniek wordt er aan het badwater één of meerdere etherische oliën toegevoegd. Het zorgt voor ontspanning, stimuleert de huid en de spieren en het geeft een zuiverend effect. Etherische oliën kunnen niet onverdund aan het badwater worden toegevoegd omdat vetten en water niet oplosbaar zijn.. Er wordt gebruik gemaakt van een drager om de etherische oliën wateroplosbaar te maken. Enkele geschikte dragers zijn: - Plantaardige olie zoals zoete amandelolie; - Vette room; - Melk; - Badzout zoals Himalaya ( zoutsteen); - Neutraal badschuim; Algemeen wordt gesteld dat je 6 druppels etherische olie mag toevoegen per badbeurt. Bij deze techniek is het belangrijk dat volgende oliën niet in het bad gebruikt worden omdat ze een gevaar kunnen betekenen voor de persoon die het bad neemt. - Muntolie: dit is een olie die sterk afkoelend werkt waardoor je in shock kan geraken. - Kaneel: deze olie kan erg irriterend zijn en kan zelfs leiden tot brandwonden. - Citrusoliën: wanneer je oliën gebruikt die uit de schil geperst zijn, kan dit irriterend werken. Enkele etherische oliën die wel bruikbaar zijn in bad: - Voor een ontspannende werking wordt er gekozen voor lavendel, petit grain en marjolein; - Voor een verkwikkende werking kan er gebruikgemaakt worden van rozemarijn, witte tijm;

27 3.4.2 Massage met etherische oliën Massages met etherische oliën houden meer in dan alleen maar het manipuleren van het zachte weefsel van het lichaam. Masseren is een genezende handeling met een diepe uitwerking op de psyche. Door toepassing van massage absorbeert de huid de etherische oliën en wordt dit snel opgenomen in de bloedbaan die de etherische oliën dan over het volledige lichaam, meer bepaald alle organen, verspreidt. Wanneer je een etherische olie toedient via de huid is er een snelle werking en ook een lange werkingsduur. De oliën die bij een massage gebruikt worden, kunnen de massage versterken: o o o o o o o

ontspannen van de spieren; betere bloedcirculatie; verbeterde huidconditie; afname van pijn en stress; geest in evenwicht brengend en een diepere ontspanning; activatie van het immuunsysteem; opname geur in het limbisch systeem

De etherische oliën kennen heel wat voordelen maar daarnaast zijn er ook enkele contra-indicaties waar rekening mee moet worden gehouden. Indien men geen cursus over massage gevolgd heeft of geen kennis bezit van massage, is het aangewezen om bij volgende symptomen niet te masseren: o o o o

wanneer de bloeddruk te hoog staat, er hartklachten zijn, de persoon een besmettelijke ziekte heeft of wanneer er koorts ontstaat; wanneer er een huidinfectie, acute ontsteking of ernstige kneuzing aanwezig is; als er een ontsteking is van het vaatstelsel; Bv. flebitis of trombose; wanneer er sprake is van acute rugpijn;

Men zou schade kunnen aanrichten aan het lichaam indien men niet over de nodige kennis beschikt. Het is belangrijk om te weten dat je nooit mag masseren bij een persoon met spataders of een te hoge of te lage bloeddruk. Etherische oliën mogen ook niet onverdund op de huid worden aangebracht. Er wordt gebruik gemaakt van een drager4 zoals Jojoba olie. Wanneer de oliën worden verdund, spreken we van een algemene verhouding van 3 %. Dat wil betekent 100 ml massageolie en 3 ml etherische olie. - 1ml etherische olie = 20 druppels (bij gevoelige huid, vooral bij baby‟s en ouderen); - 3ml etherische olie = 60 druppels (bij gezonde huid); Enkele etherische oliën die bruikbaar zijn bij massage zijn: - pijnstillend: pepermunt, wintergreen,… - circulatieverhogend: rozemarijn, cipres - spierontspannend: lavendel, basilicum,.. - stimuleren van spijsvertering: zoete sinaas, gember,..

4

Zie bijlage 1: De SJANKARA draagolies, u krijgt een zicht van alle draagolies die u kan gebruiken

28 3.4.3 Topisch gebruik door middel van kompressen en zalven Men spreekt van topisch gebruik wanneer men de etherische olie plaatselijk gaat gebruiken. Kompressen en zalven kunnen worden aanzien als topisch gebruik . 3.4.3.1 Het gebruik van kompressen

Bij het gebruik van kompressen wordt er een kom met heet of koud water gevuld en worden daar enkele druppels olie aan toegevoegd. Daarna wordt er een doek of kompres in de hete of koude kom gelegd waarbij eventjes tijd wordt gegeven om de olie te laten indringen. Daarna wordt het doek of kompres uit de kom gehaald en helemaal uitgewrongen om deze dan aan te brengen op het lichaamsdeel in kwestie. Warme kompressen worden vooral gebruikt bij spieren gewrichtspijn, koude kompressen worden vooral gebruikt bij hoofdpijn en verstuikingen. 3.4.3.2 Zalven

U kunt ook gebruikmaken van een zalf om aan te brengen op het lichaamsdeel in kwestie. Zo voeg je enkele druppels toe aan een neutrale crème en kan je deze daarna aanbrengen op het lichaamsdeel in kwestie.

29

3.5 Inname 3.5.1 Orale en sublinguale(10) opname Inname van etherische oliën is mogelijk maar gebeurt niet zo frequent. Het is belangrijk om niet te overdrijven indien je toch gebruik maakt van deze techniek, omdat dit schade kan aanrichten aan het lichaam. Vooraleer er gebruik gemaakt wordt van een opname met etherische oliën wordt de huisarts best gecontacteerd. Het is erg belangrijk om goed na te gaan wat de inhoudsstoffen van de etherische olie zijn die je inneemt. Het is voldoende om dagelijks 2 tot 3 maal 1 druppel in te nemen. Je kan dit puur innemen, maar je kan ook gebruik maken van een koffielepel honing, olie of een klontje suiker. Therapeutisch wordt deze techniek gebruikt om de lever te zuiveren met de etherische olie citroen, infectieziekten te genezen met de etherische olie grove den en het immuunsysteem te verhogen met de etherische olie ravinsara. 3.5.2 Voeding5 Etherische oliën kunnen ook in de voeding worden toegevoegd om de smaak wat te verbeteren. Ze worden in de voeding beschouwd als smaakmakers. Je moet wel zeker zijn dat de olie veilig is. De etherische olie mag je ook nooit zomaar met je voeding vermengen, je moet de etherische olie eerst vermengen met een draagolie zoals olijfolie. Enkele voorbeelden van etherische oliën in de voeding: - 200 ml room met 2 druppels pompelmoes - eetlepel mayonaise met 1 druppel etherische olie (bv. limoen, citroen,..) - pudding aromatiseren - saus met room, yoghurt en etherische olie sinaas en citroen -… Ik heb het onderdeel „inname‟ bewust kort gehouden omdat deze techniek niet wordt toegepast op de stageplaats.

5

Ik heb het onderdeel „inname‟ bewust kort gehouden omdat deze techniek niet wordt toegepast op de stageplaats

30

4 KORTE VOORSTELLING WZC HOME „T HOGE Het Woon- en Zorgcentrum Home „t Hoge werd opgericht in 1980 en ligt aan de rand van de stad Kortrijk. Het biedt woon- en leefgelegenheid aan 65 ouderen. Naast permanent verblijf in het WZC, biedt de instelling ook transmurale zorg aan zoals kortverblijf, nacht- en crisisopvang. De klemtoon in de instelling ligt op bewonersgerichte zorg met aandacht voor respect en kwaliteit van het individuele leven van elke bewoner, daarbij aansluitend het stimuleren van sociale contacten en beweging. Doorheen de jaren is WZC Home „t Hoge dan ook uitgegroeid en gekend als een “huis” dat een familiaal karakter en huiselijke sfeer uitstraalt.

Figuur 11: Foto van een bewoner uit WZC Home „t Hoge

Via belevingsgerichte zorg die een inlevende, empatische houding van alle medewerkers vereist, verplaatsen ze zich in de belevingswereld van de bewoners en proberen ze daarbij aan te voelen wat er in de bewoner omgaat, zonder zichzelf daarin te verliezen. Met aandacht en respect voor ieders eigenheid proberen ze op elke zorgvraag een passend antwoord te vinden.

31

5 HOE ERVAREN MEDEWERKERS VAN WZC HOME „T HOGE HET GEBRUIK VAN AROMATHERAPIE? 5.1 Inleiding Toen duidelijk was wat het onderwerp van mijn bachelorproef zou zijn, kwam ik in actie. Samen met mijn interne en externe promotor koos ik voor een optimalisering in het gebruik van aromatherapie in WZC Home ‟t Hoge in Kortrijk. Vooraleer ik kon werken aan de optimalisering van het gebruik van aromatherapie, vond ik het erg belangrijk om te weten wat de medewerkers al wisten van aromatherapie en hoe ze het gebruik van aromatherapie ervaren. Aan de hand van een vragenlijst was het mogelijk om de ervaringen van de medewerkers van WZC Home „t Hoge in kaart te brengen. Hieronder kunt u de uitdieping van deze vragenlijst terugvinden.6 (In bijlage de originele vragenlijst)

5.2 Uitdieping van de vragenlijst Om het gebruik van aromatherapie in WZC Home „t Hoge in kaart te brengen heb ik gebruik gemaakt van een vragenlijst die ik opstelde voor alle medewerkers die zorg aan bed leveren bij de bewoners. Ik heb de vragenlijst laten invullen door de ergotherapeuten, kinesitherapeuten, verzorgenden en de verpleegkundigen die er tewerkgesteld zijn. Ook omdat dit ook de medewerkers zijn die zorg aan bed leveren en dus tevens de belangrijkste personen zijn om aromatherapie toe te passen. Het doornemen en het uitdiepen van de ingevulde vragenlijst leidde tot de volgende analyse: Alle 4 de ergotherapeuten die in het WZC tewerkgesteld zijn, hebben de vragenlijst ingevuld. Van de verpleegkundigen die in het WZC tewerkgesteld zijn, vulden er 6 van de 8 de vragenlijst in. De nachtverpleging werd niet bevraagd omdat zij niet in contact komen met aromatherapie. Tijdens de nachtdienst wordt er vaak verstoven maar de nachtverpleging hoeft daar niks voor uit te voeren. Van de verzorgenden die in het WZC tewerkgesteld zijn, vulden er 7 van de 8 de vragenlijst in. En tenslotte hebben ook 3 kinesitherapeuten die in het WZC tewerkgesteld zijn de vragenlijst ingevuld.

Als alle medewerkers die zorg aan bed leveren worden opgeteld, komen we aan een totaal van 23 medewerkers. Daarvan hebben 20 medewerkers de vragenlijst ingevuld, wat neerkomt op een medewerking va 87% van de betrokken medewerkers.

6

Zie bijlage 2: de vragenlijst voor de medewerkers

32 Hieronder vindt u een schematische weergave van resultaten van de vragenlijst:

1) Maakt u gebruik van aroma‟s, etherische oliën?

Kinesitherapeuten Ergotherapeuten Verzorgenden Verpleegkundigen Ja 3 Nee

4

7

6

2) Welke oliën gebruikt u het meest?

Kinesitherapeuten Ergotherapeuten Verzorgenden Verpleegkundigen Lavendel 3 4 3 5 Citroen 1 2 1 Wintergreen 2 Tijm 1 Rozemarijn 1 1 1 1 (grove)Den 1 1 Eucalyptus 1 Rozenhout 3 1 1 Salie 1 Cypres 3

3) Hoeveel keer maakt u gebruik van aromatherapie op uw dienst?

Kinesitherapeuten Ergotherapeuten Verzorgenden Verpleegkundigen 1x/dag

2

2x/week

1

1x/week

1

1x/ 2 weken

1

2

1 2

1

3

1

33 1x/maand

2

Andere: Afhankelijk van de bewoner

1

Afhankelijk van de noodzaak

2

Meerdere keren 1 per dag 4) Waarvoor gebruikt u de aroma‟s, etherische oliën het meest?

Kinesitherapeuten

Ergotherapeuten

Verzorgenden

Verpleegkundigen

Palliatief

1

3

4

5

Infecties

1

Angst

4

4

1

Stress

2

2

1

Psychische toestand Sfeer

3

3

3

3

6

6

Geur

2

3

7

6

Schimmels

Andere: Pijnstillend

1

Artrose

1

Eucalyptus op borst van de bewoner Ademhaling

1

1

Droge huid

1

34 5) Welke technieken gebruikt u om de aroma‟s / etherische oliën tot werking te brengen?

Verstuiving

Kinesitherapeuten Ergotherapeuten Verzorgenden Verpleegkundigen 2 4 3 4

Massage

3

4

3

Relaxatiebad

1

4

6

5

Inwendig gebruik Andere: In waswater

1

6) Vindt u dat u genoeg kennis bezit omtrent het gebruik van aromatherapie?

Kinesitherapeuten Ergotherapeuten Verzorgenden Ja Nee

2 1

2 2

5 2

Verpleegkundigen 6

Indien de medewerkers vonden dat ze niet genoeg kennis bezitten omtrent het gebruik van aromatherapie mochten ze aangeven wat voor hen wel belangrijk was om hun kennis op te schroeven. Heel wat medewerkers vinden dat er nog meer verdieping mag geboden worden omtrent minder bekende oliën zoals tea - tree. Zij vroegen zich ook af wanneer welke olie gebruikt wordt in een WZC? Er werd ook voorgesteld om een algemene opfrissing te krijgen omtrent het gebruik en de werking van aromatherapie. Heel wat medewerkers hebben ook hun twijfels bij de werking van aromatherapie. Na de uitdieping van de vragenlijst kwam ik tot de conclusie dat aromatherapie vaak wordt gebruikt in WZC Home „t Hoge maar dat de personeelsleden nog meer nood hebben aan specifieke kennis omtrent het gebruik en de werking van aromatherapie. Daardoor ben ik tot het besluit gekomen dat ik tijdens mijn stage een vorming zou aanbieden rond aromatherapie, waarbij ik theoretisch zou toelichten wat aromatherapie inhoudt en wat het effect daarvan kan zijn. De vorming werd vrij praktisch toegelicht zodat de medewerkers er iets van opsteken. Ik heb er ook voor gezorgd dat er steekkaarten beschikbaar zijn die kort en duidelijk aan de medewerkers meegeven wat ze het best gebruiken in een bepaalde situatie. Tijdens mijn stage volgde ik 4 bewoners waarbij ik bij ieder afzonderlijk een aromatherapieprogramma had uitgewerkt naargelang hun aandoening. Tijdens elke aromasessie overliep ik met de bewoner hoe hij de sessie ervaren had a.d.h.v. een voor de bewoner opgestelde vragenlijst en een vragenlijst voor mezelf.7 7

Zie bijlage 3 en 4: evaluatiefiche voor de bewoner en voor de medewerker

35

5.3 Korte presentatie van de meest gebruikte oliën in WZC Home ‟ t Hoge Hieronder worden de oliën besproken die het meest uit de vragenlijst naar voor kwamen. Daarnaast zijn er nog 10 oliën die in WZC Home ‟t Hoge aanwezig zijn, maar op heden weinig worden gebruikt. Het gebruik van deze oliën wordt in de steekkaarten kort toegelicht. Lavendel Latijnse naam: Gebruikte deel: Geurprofiel: Gebruik:

Lavandula angustifolia de bloem verspreidt een zachte, zoete en bloemige geur. verstuiving - bad - massage

Therapeutische werking:

- huidregenererend - pijnstillend - ontspannend - hypotensief (bloeddrukverlagend) - krampstillend

Contra-indicaties:

geen

Latijnse naam: Gebruikte deel: Geurprofiel: Gebruik:

Citrus Limonum de schil verspreidt een frisse, prikkelende en vrolijke geur verstuiving - massage


- antibacterieel - antiseptisch - antiviraal - spijsverteringsbevorderend - ontgeuren en ontsmetten van lucht

Contra-indicaties:

- fotosensibiliserend (overgevoeligheid voor licht) - geen badtoepassing - 1 jaar houdbaar

Figuur 12: Lavendel

Citroen

Figuur 13: Citroen

Wintergreen

Latijnse naam: Gebruikte deel: Geurprofiel: Gebruik:

Gaultheria Procumbens het blad verspreidt een prikkelende geur die doet denken aan reflexspray massage - bad - kompres


- krampstillend - pijnstillend - goede werking bij hoofdpijn - antireumatisch - ontstekingswerend

Contra-indicaties:

- niet puur op de huid aanbrengen

Figuur 14: Wintergreen

36 Tijm CT thymol Latijnse naam: Gebruikte deel: Geurprofiel: Gebruik: Figuur 15: Tijm

Thymus Vulgaris CT thymol de plant, de bloemtoppen verspreidt een vurige, krachtige en kruidachtige geur massage - bad - verstuiving


- krachtig antiparasitair - antiviraal en immuunstimulerend - schimmelwerend - algemeen tonicum (opwekkend) en stimulerend

Contra-indicaties:

- niet puur op de huid aanbrengen, kan huidirritatie en overgevoeligheid veroorzaken

Rozemarijn CT verbenon Latijnse naam: Gebruikte deel: Geurprofiel: Gebruik: Figuur 16: Rozemarijn

Rosmarinus officinalis CT verbenon de plant, de bloemtoppen sterk en fris kruidenaroma met een duidelijke eucalyptustoon bad - verstuiving - inhalatie


- ontstekingsremmend - wondhelend en huidregenererend (huidherstellend) - regelend effect op hart en zenuwen - krachtig endocrien regelend effect - levercelregenererend

Contra-indicaties:

- niet gebruiken tijdens zwangerschap, epilepsie of hoge bloeddruk

Grove den Latijnse naam: Gebruikte deel: Geurprofiel: Gebruik:

Pinus Sylvestris L. het blad ( de naalden) verspreidt een harsachtige, heldere, lichte en theeachtige geur bad - verstuiving - inhalatie


- antibacterieel - stimulans, tonicum - schimmelwerend - bloeddrukverhogend

Contra-indicaties:

- dermocaustisch(huidirriterend) - kan overgevoeligheid veroorzaken

Figuur 17: Grove den

37

Eucalyptus Latijnse naam: Gebruikte deel: Geurprofiel: Gebruik:

Eucalyptus Globulus het blad verspreidt een frisse en verkwikkende geur bad - verstuiving - massage

Therapeutische werking: Rozenhout

- immuunstimulerend - infecties van de luchtwegen - antiviraal - antibacterieel - ontstekingswerend - griep, verkoudheid

Figuur 18: Eucalyptus

Contra-indicaties:

- niet gebruiken bij astmapatiënten, kan een astma-aanval uitlokken - niet inwendig gebruiken, dit zorgt voor vergiftiging

Rozenhout Latijnse naam: Gebruikte deel: Geurprofiel:

Aniba Rosaeodora Var. Amazonica het hout verspreidt een bloemige, rozige en warme geur bad - massage

Gebruik: Therapeutische werking:

- krachtig antibacterieel - huidverzorgend, algemeen - antiviraal - luchtweginfecties (bij kind en baby) - acute en Chronische bronchitis

Contra-indicaties:

geen

Figuur 19: Rozenhout

Cypres Latijnse naam: Gebruikte deel: Geurprofiel: Gebruik:

Cupressus Sempervirens Var. Stricta het blad en de jonge takken verspreidt een rokerige en zoete geur bad - massage - puur op de huid aanbrengen


- hoeststillend - aderversterkend - helpt op palliatief vlak - angst - depressie - helpt tegen gezwollen benen

Contra-indicaties:

- niet verwarmen of verdampen (irritatie en toxiciteit van huid mogelijk) - Niet gebruiken tijdens de zwangerschap

Figuur 20: Cypres

38

Salie Latijnse naam: Gebruikte deel: Geurprofiel: Gebruik:

Salvia Officinalis de bloemen en de bladeren sterk doordringende geur massage - verstuiving - inhalatie


- slechte eetlust - zweetvoeten - slaapmoeilijkheden - leverziekten

Contra-indicaties:

- niet bij zwangerschap en epilepsie

Figuur 21: Salie

De 10 andere oliën die aanwezig zijn in WZC Home ‟t Hoge worden nog weinig gebruikt door de medewerkers door een tekort aan kennis en zijn ook op de steekkaarten terug te vinden. Het zijn de volgende: basilicum, bergamot, jeneverbes, mandarijn, pepermunt, pompelmoes, ravintsara, zoete sinaasappel, synergie respiratoir en synergie wintersprookje. Ik heb ook enkele van deze oliën gebruikt tijdens mijn stage zodat ook de medewerkers een zicht krijgen op de werking van deze oliën.

39

5.4 Een optimalisatie voor het gebruik van aromatherapie bij de verschillende medewerkers 5.4.1 Ergotherapie 5.4.1.1 Doel van een ergotherapie

Ergotherapeuten zorgen in‟t Hoge voor een zinvolle daginvulling van de bewoners. Het is belangrijk als ergotherapeut dat je cliëntgericht gaat werken. Dat betekent dat je ervoor zorgt dat er wordt gewerkt volgens de wensen en behoeften van de bewoner. In WZC Home ‟t Hoge zijn er 4 ergotherapeuten tewerkgesteld waarvan 3 in leefgroep „KLAVERBLAD‟ en 1 in leefgroep „GROENENDAEL‟ . In leefgroep „GROENENDAEL‟ verblijven ouderen die mentaal minder mogelijkheden bezitten. In leefgroep „KLAVERBLAD‟ verblijven ouderen met voornamelijk minder mogelijkheden op lichamelijk niveau (zich wassen, zich aankleden, moeilijkheden om zich te verplaatsen,..). Ergotherapie in „t Hoge omvat onder andere A.D.L. (Activiteiten Dagelijks Leven) en P.D.L. (Passiviteiten van het Dagelijks Leven), mentale stimulatie en een activiteitenprogramma. Via A.D.L. wordt de zelfzorg van de bewoner zoveel mogelijk gestimuleerd. Het feit dat je als bewoner ouder wordt en in een rusthuis verblijft, betekent niet dat alle zorg uit handen wordt genomen. Het is de bedoeling dat elke bewoner nog zoveel mogelijk zelf gaat uitvoeren omdat zelfstandigheid één van de belangrijkste aandachtspunten is voor elke bewoner. Er wordt per individuele bewoner nagegaan hoe deze persoon zich in dagdagelijkse situaties kan handhaven. Dit is ook één van de belangrijkste doelen, namelijk ervoor zorgen dat de zelfredzaamheid en de mogelijkheden van de bewoner worden behouden of indien mogelijk nog worden vergroot. Bij eventuele moeilijkheden op psychisch of fysisch vlak wordt gezocht naar aanpassingen via hulpmiddelen en dit uit respect voor de privacy en de zelfredzaamheid van iedere bewoner. Mentale stimulatie zorgt ervoor dat bewoners die moeilijkheden hebben met verwardheid of ouderdomsvergeetachtigheid individuele concentratie-, denkgerichteen geheugenoefeningen krijgen. Elke dag worden er ook activiteiten aangeboden, meestal in de namiddag. De ergotherapeut gaat dan rond bij elke bewoner met de vraag of die wil deelnemen aan de activiteit van de dag. hij wordt niet verplicht en de keuze ligt bij hemzelf. De activiteiten zijn erg gevarieerd, gaande van creatieve activiteiten over kookactiviteiten tot amusementsactiviteiten zoals optredens, volksspelen, gymnastiek,… Ergotherapeuten geven ook vaak voet- en/of handmassages aan de hand van etherische oliën. De etherische oliën worden door de ergotherapeut ook heel vaak gebruikt om te verstuiven. Zij houden ook enkele keren per week een individuele sessie waarin ze bv. een relaxatiebad geven aan de bewoner Ik wil mij verder toespitsen op de voet- en handmassage, voetenbad en verstuiving omdat dit technieken zijn die door de ergotherapeuten vaak worden gebruikt in samenwerking met aromatherapie. Ergotherapeuten hebben hun rol in aromatherapie doordat ze deze oliën gebruiken bij het masseren van bewoners en verstuiven van de ruimtes waar bewoners zich bevinden.

40 Enkele etherische oliën die in „t Hoge worden gebruikt door ergotherapeuten voor massage en verstuiving zijn lavendel, citroen, rozemarijn, grove den, rozenhout, salie en cypres. Er zijn nog een aantal andere oliën aanwezig in „t Hoge die ook aan te raden zijn voor het gebruik bij het geven van een massage of bij het verstuiven van een ruimte. Bij massage: - bergamot citrus aurantium; - eucalyptus, Eucalyptus Smitthi; - jeneverbes, Juniperus communis; - mandarijn, Citrus reticula; - pepermunt. Mentha piperita L.var piperita; - pompelmoes, Citrus paradise; - zoete sinaasappel, Citrus sinensis;

Bij verstuiving: - bergamot citrus aurantium; - pepermunt. mentha piperita L.var piperita; - zoete sinaasappel, Citrus sinensis; - wilde tijm, Thymus serpyllum; - wintergreen, Gaultheria procumbens;

5.4.2.2 Aan te raden oliën voor de ergotherapeuten

Verder zijn er nog enkele oliën die door „t Hoge zouden kunnen worden aangekocht omdat ze nuttig kunnen zijn voor het gebruik bij massage of bij verstuiving van de ruimtes. Ik heb een keuze gemaakt omdat de functie ervan een goede werking heeft bij de meest voorkomende ouderdomssymptomen. Massage: 1) benzoë siam, sumatra, styrax tonkinensis: it is een erg dikke en krachtige olie die ook kan worden gebruikt voor massage. Deze olie kan worden toegepast bij urine- en luchtweginfecties, astma, bronchitis en hoest. Ze werkt antiseptisch, ontstekingsremmend, slijmoplossend, urineafdrijvend en bloedsomloopstimulerend; 2) mandarijn rood, tangerine: deze olie is geschikt voor oudere mensen en werkt spijsverteringsbevorderend, vermindert een opgeblazen gevoel, is lymfe ontstuwend, helpt tegen vochtophopingen en bij slaapmoeilijkheden; 3) dragon, artemisia pallens: deze olie is geschikt voor massage en werkt erg goed tegen reuma; Het is een krampstillende olie en stimuleert de bloedsomloop. 4) jasmijn absolue, jasminum officinalis: deze olie werkt zeer ontstekingsremmend en is effectief bij massage; Ze helpt ook goed tegen een droge en gevoelige huid.

41 5) roos, rosa damascena: deze olie kan ook worden gebruikt bij massage; het kan worden toegepast bij bloedingen, keelontstekingen, zwelling, eczeem, slapeloosheid, depressies en verdriet. 6) scharlei, salvia sclarea: de olie is sterk ontstekingsremmend en krampstillend het heeft ook een opwekkende, kalmerende, diep ontspannende werking;

Voetenbad: 1) lemongrass, cymbopogon citratus: dit is een erg verfrissende olie die tijdens een voetbadje wel veel baat kan bieden; het zorgt ook voor een betere stemming, uithoudingsvermogen en concentratie 2) mirte, myrtus communis: deze olie werkt erg goed bij slapeloosheid en spanningen, het is kalmerend, zuiverend en concentratiebevorderend.

Verstuiving: 1) citronella: deze olie heeft een opwekkende en activerende werking; 2) spijklavendel, lavandula latifolia: dit is een activerende olie die werkt op spanningen; Deze olie wordt ook vaak gebruikt tegen luchtwegenvernauwing en is sterk pijnverminderend. 3) litsea, litsea cubeba: deze olie is erg verfrissend, bevordert de spijsvertering en werkt goed op concentratie en stemming; 4) oregano, origanum vulgare: wanneer een bewoner een gebrek heeft aan energie, kan deze olie verstoven worden, het is tevens verwarmend en stimulerend;

Uit de beantwoorde vragenlijst blijkt dat de algemene ervaringen van de ergotherapeuten bij het gebruik van aroma‟s of etherische oliën in „t Hoge zowel positief als negatief zijn. De ergotherapeuten vinden net zoals de kinesitherapeuten dat de ene geur al beter ruikt dan de andere waardoor ze ook steeds meer met de voor hen beter geurende olie zullen werken. Zij merken ook op dat de reacties op de huid bij massage en relaxatiebad positief zijn. Men vindt ook dat de oliën zichzelf positief beïnvloeden. Een minder positief aspect bij het gebruik van etherische oliën is dat de oliën erg vettig zijn, dat sommige oliën te sterk ruiken waardoor het vaak storend kan werken in plaats van ontspannend. Men kijkt erg positief naar het gebruik van aromatherapie maar wat hen een beetje afremt is de gedachte dat aromatherapie er enkel is voor de sfeer en niet voor de echte therapeutische werking.

42 5.4.2 Kinesitherapie 5.4.2.1 Doel van de kinesitherapie

Ouder worden is niet vanzelfsprekend, het gaat vaak gepaard met tal van ongemakken die zich zowel op lichamelijk als op geestelijk vlak voordoen. Een kinesitherapeut gaat zich vooral richten op die lichamelijke veranderingen die een oudere doormaakt en de gevolgen die daarmee gepaard gaan. Maar een kinesitherapeut zal er ook voor zorgen dat die lichamelijke ongemakken min of meer worden opgevangen. In Home ‟t Hoge zijn 3 kinesitherapeuten tewerkgesteld. Zij zorgen voor een aangepast behandelschema per individuele bewoner, de therapieën zijn afgestemd op de mogelijkheden van elke individuele bewoner. De kinesitherapeuten proberen elke bewoner zo functioneel mogelijk te houden of opnieuw te maken indien dit nog mogelijk is. Er kan dus sprake zijn van preventie. In ‟t Hoge is er onder meer revalidatie, katrol- en fietstherapie, modderbad, relaxatietherapie ter ontspanning, massage,… Ik wil mij verder toespitsen op massage met aromatherapie omdat dit een techniek is die door de kinesitherapeuten vaak wordt gebruikt. Kinesitherapeuten gebruiken etherische oliën voornamelijk bij het masseren van bewoners. Enkele etherische oliën die in „t Hoge worden gebruikt door kinesitherapeuten voor massage zijn lavendel, citroen, wintergreen, wilde tijm, rozemarijn en grove den. Er zijn nog een aantal oliën aanwezig die ook aan te raden zijn voor het gebruik bij een massage. - Bergamot Citrus aurantium; - Eucalyptus, Eucalyptus Smitthi; - jeneverbes, Juniperus communis; - mandarijn, Citrus reticula; - pepermunt. Mentha piperita L.var piperita; - pompelmoes, Citrus paradise; - rozenhout, Aniba rosaeodora; - salie, Salvia officinalis; - zoete sinaasappel, Citrus sinensis;

43 5.4.1.2 Aan te raden oliën voor de kinesitherapeuten

Er zijn nog enkele oliën die door „t Hoge zouden kunnen worden aangekocht omdat ze ook nuttig kunnen zijn voor het gebruik bij massage. Ik heb een keuze gemaakt voor deze oliën omdat zij een goede uitwerking hebben bij de meest voorkomende ouderdomssymptomen. 1) benzoë Siam, Sumatra, Styrax tonkinensis: dit is een erg dikke en krachtige olie die ook kan worden gebruikt voor massage; Deze olie kan worden toegepast bij urine- en luchtweginfecties, astma, bronchitis en hoest. Ze werkt antiseptisch, ontstekingsremmend, slijmoplossend, urineafdrijvend en bloedsomloopstimulerend. 2) mandarijn rood, tangerine: deze olie is geschikt voor oudere mensen en werkt spijsverteringsbevorderend, vermindert opgeblazen gevoel, is lymfe ontstuwend, helpt tegen vochtophopingen en helpt bij slaapmoeilijkheden. 3) dragon, Artemisia pallens: deze olie is ook geschikt voor massage en werkt erg goed tegen reuma. Het is een krampstillende olie en stimuleert de bloedsomloop. 4) jasmijn absolue, Jasminum officinalis: deze olie werkt zeer ontstekingsremmend en is effectief bij massage. Ze helpt ook goed tegen een droge en gevoelige huid. 5) roos, Rosa damascena: deze olie kan ook worden gebruikt bij massage. Het kan worden toegepast bij bloedingen, keelontstekingen, zwelling, eczeem, slapeloosheid, depressies en verdriet.

Uit de beantwoorde vragenlijst blijkt dat de algemene ervaringen van de kinesitherapeuten bij het gebruik van aroma‟s of etherische oliën in „t Hoge positief zijn. De kinesitherapeuten vinden dat de ene geur al beter ruikt dan de andere waardoor ze ook steeds meer met de voor hen beter geurende olie zullen werken. Zij merken ook op dat de bewoners wel reageren op de oliën die worden gebruikt bij zowel massage als verstuiving. Er wordt graag gebruikgemaakt van etherische oliën in hun werkgebied omdat het erg aangenaam is om met etherische oliën te masseren en omdat elke olie een specifiek doel heeft waarop kan worden gewerkt. De kinesitherapeuten gebruiken etherische oliën ook wekelijks tijdens het geven van een relaxatie omdat ze vinden dat er met de oliën een juiste sfeer kan worden geschept.

44 5.4.3 Verpleging en verzorging 5.4.3.1 Doel van de verpleging en de verzorging

In „t Hoge zijn zowel 8 verpleegkundigen als 8 verzorgenden tewerkgesteld die zorg aan bed leveren overdag. Zij hebben heel wat taken te vervullen. Allereerst helpen verpleegkundigen en verzorgenden de bewoners met hun dagelijkse verzorging. Ze helpen de bewoners zich te wassen, te kleden, ze maken hun bed op, helpen hen naar het toilet . Ze zorgen ervoor dat de bewoners hun maaltijd krijgen en begeleiden de bewoners ook tijdens de maaltijden. Verpleegkundigen zorgen er ook voor dat elke bewoner de gepaste medicatie toegediend krijgt. Daarnaast verrichten ze ook heel wat verpleegtechnische handelingen, zoals het toedienen van een inspuiting of wondverzorging. De verpleegkundigen en verzorgenden zijn ook verantwoordelijk voor uitvoeren van een zorgenplan. Elke bewoner heeft een bewonersdossier waarin alles wordt vermeld. Dagelijks wordt dit dossier aangevuld met nieuwe informatie waarna dit ook aan andere disciplines wordt doorgespeeld. In de bewonersdossiers vind je de gegevens van de bewoner terug alsook een dagverslag. Als verpleegkundige of verzorgende is het ook belangrijk dat je aan de familie kan doorgeven hoe de toestand van hun familielid is wanneer er geen dokter aanwezig is. De verantwoordelijkheid wordt dan volledig bij de verpleegkundige gelegd. Doordat verpleegkundigen en verzorgenden de bewoners helpen met hun dagelijkse verzorging, is het ook hun taak om de bewoners een bad te geven. Ik wil mij hierbij vooral toespitsen op het geven van een bad door de verpleegkundigen en verzorgenden. Wanneer zij een bad geven aan de bewoner gebruiken ze vaak etherische oliën om de bewoner bv. te laten relaxeren en te ontspannen. Enkele etherische oliën die in het Home worden gebruikt door verpleegkundigen en verzorgenden zijn lavendel, citroen, rozemarijn, eucalyptus en rozenhout. Er zijn nog enkele oliën aanwezig in het home die ik ook zou aanraden voor gebruik bij het geven van een bad: - basilicum ,zoet, Ocimum basilicum; - bergamot citrus aurantium; - cypres, Sempervirens var stricta; - grove den, Pinus sylvestris; - jeneverbes, Juniperus communis; - mandarijn, Citrus reticula; - pompelmoes, Citrus paradise; - salie, Salvia officinalis; - zoete sinaasappel, Citrus sinensis; - wilde tijm, Thymus serpyllum;

45 5.4.3.2 Aan te raden oliën voor de verpleegkundigen en de verzorgenden

Er zijn nog enkele oliën die door „t Hoge zouden kunnen worden aangekocht omdat ze nuttig kunnen zijn bij het geven van een bad. Ik heb een keuze gemaakt voor deze bepaalde oliën omdat deze een goede uitwerking hebben bij de meest voorkomende ouderdomssymptomen. Relaxatiebad: 1) cederhout Atlas, Cedrus Atlantica: deze olie werkt erg kalmerend, harmoniserend, stabiliserend, troostend, verwarmend en zelfbewustzijn versterkend; 2) engelwortel: dit is een olie die sterk de angst verminderd, het is ook een krampstillende olie; 3) kamfer, Cinamomum camphora: eze olie werkt zeer ontspannend en kalmerend; 4) kaneel, Cinamomum ceylanicum : deze olie verbetert het eigenwaardegevoel en helpt bij zwaarmoedigheid;

Uit de beantwoorde vragenlijst blijkt dat de algemene ervaringen van de verpleegkundigen en de verzorgenden erg gelijklopend zijn, men is zowel positief als negatief. Zij vinden de meeste oliën lekker ruiken en vinden dat ze een aangename werking bieden wanneer ze aan het badwater worden toegevoegd. Vaak zijn heel wat bewoners rustiger na het geven van een bad met etherische oliën. De oliën zorgen voor een rustgevende en aangename ontspannende sfeer. Het zorgt ook voor een verfrissing van de ruimtes. Maar niet alles is positief bij het gebruik van een etherische olie. Sommige oliën ruiken helemaal niet lekker en worden als erg storend bevonden men twijfelt ook erg sterk aan het effect van de etherische oliën.

46

5.5 Korte bespreking van de bewoners uit WZC Home ‟ T Hoge In „t Hoge verblijven 65 bewoners. De bewoners verblijven in één- of tweepersoonskamers en de meesten verblijven overdag in een gemeenschappelijke leefruimte. De kamers van de bewoners zijn verpersoonlijkt. Zo krijgen ze de mogelijkheid om hun eigen meubilair mee te brengen. Er zijn twee leefruimtes in WZC Home ‟t Hoge: een leefgroep op het gelijkvloers en een leefgroep op de bovenverdieping. Leefgroep „Klaverblad‟ bevindt zich op het gelijkvloers en is bestemd voor de minder mobiele bewoners. Zo denken we aan moeilijkheden tijdens het wassen, bij het zich aankleden, het zich verplaatsen,… Leefgroep „Groenendael‟ die zich op de bovenverdieping bevindt, is vooral bedoeld voor de bewoners met minder mentale mogelijkheden. Zo denken we aan personen met verwardheid, dementie,… Er is speciaal voor de bewoners een relaxatiebad geplaatst. Dit bad wordt meestal gebruikt voor de personen van leefgroep „Groenendael‟ ter ontspanning. Maar de bewoners van leefgroep „Klaverblad‟ gaan ook wel wekelijks tot tweewekelijks eens in het bad, afhankelijk van bewoner tot bewoner. Elke bewoner is verschillend en niet elke bewoner wil wekelijks in bad. Wanneer de bewoners een relaxatiebad krijgen, wordt er gebruik gemaakt van etherische oliën. Etherische oliën worden heel vaak bij de bewoners gebruikt omwille van hun therapeutische werking. Zo kan een etherische olie krampstillend, antibacterieel, antidepressief, ontstekingswerend, antiviraal, kalmerend, pijnstillend of wondhelend werken. Maar vaak wordt er rekening gehouden met de aandoening, huidaandoening of psychische aandoening van de bewoner en wordt er voor een efficiënte olie gekozen. De meest voorkomende aandoeningen bij ouderen en de oliën die hierbij een therapeutisch effect kunnen hebben zijn: Huidaandoeningen: - wonden: voornamelijk lavendel , geranium en kamille; - droge, broze huid: rozenhout, ylang ylang, wierook; - schimmels: tea tree, geranium; - blauwe plekken, kneuzingen: strobloem; - allergische huidaandoeningen: roomse kamille; - kloven: patchoulli; - oedemen: geranium, cederhout, cypres; - eczeem: blauwe kamille, (lavandin is een kruising van lavendel en spijklavendel), mirre; Psychische aandoeningen: - slapeloosheid: combavablad, zoete sinaas, basilicum; - rouwverwerking,verdriet: roos, cypres; - angst: scharlei, cypres, roomse kamille; - roepgedrag, agressie: marjolein, mandarijn; - eenzaamheid: bergamot, tijm, wierook; - verwardheid en concentratieproblemen: cederhout, pompelmoes, rozemarijn;

47

6 PRAKTIJK TIJDENS DE STAGEPERIODE 6.1 Inleiding Voor het uitwerken van mijn praktijk heb ik gekozen om vier bewoners met elk een andere aandoening te volgen en te bespreken. Voor hen heb ik een aromatherapieprogramma uitgewerkt waarin ik voor elk van hen de meest geschikte oliën heb gekozen. De eerste twee weken van mijn stage heb ik mijn vier volgbewoners grondig geobserveerd en hun zorgenplan goed bestudeerd. Vanuit deze observatie heb ik hun belangrijkste problematiek gekozen en voor elk van hen een olie geselecteerd die ik op hen kon toepassen. Alle oliën die ik heb gebruikt, waren oliën die aanwezig waren in „t Hoge. Ook heb ik evaluatiefiches8 gemaakt voor zowel de bewoner, via een visueel analoge schaal als voor de begeleider zodat er bij elke aromasessie een evaluatie kon worden gemaakt van de opgedane ervaring. Na tien weken stage hoopte ik een verandering te zien bij mijn volgbewoners. Verder heb ik nog steekkaarten uitgewerkt die als hulp kunnen worden gebruikt door elke discipline en licht ik de medewerkers meer in over het gebruik van aromatherapie aan de hand van een vorming.

6.2 Dagverloop van de ergotherapie In WZC Home „t Hoge hebben de ergotherapeuten een vast dagverloop dat ik even toelicht. In dit dagverloop heb ik samen met de ergotherapeuten de aromasessies die ik zou geven gepland. Alles wat in het vetgedrukte lettertype wordt weergegeven is het dagverloop die op mij van toepassing was.

8

8u - 9u30

ADL en PDL

10u - 11u30

Krantenleesgroep / kaarting / individuele therapie / reminiscentie Aromasessie (bad of massage)

11u45

Middagmaal + bewoners naar hun kamer brengen

12u - 12u30

Middagpauze

12u30 - 13u15

Informeel overleg / administratie of voorbereidingen

13u15

Tafel dekken voor de koffietafel / bewoners van hun kamer naar de leefgroep begeleiden

13u45

Koffietafel

14u30

Koffietafel opruimen

15u - 16u 16u

Activiteit / aromasessie (bad of massage) Dessert

16u15

Administratief werk:  Affiches maken  Versiering uithangen  Dossiers invullen

Zie bijlage 3 en 4: evaluatiefiche voor de bewoner en voor de medewerker

48

6.3 Praktische voorbereidingen Voor gestart werd met de praktische uitwerking van mijn stage, ging er heel wat werk aan vooraf. Toen ik van het onderwerp van mijn bachelorproef op de hoogte was, kwam ik in actie. Ik zocht alle mogelijke literatuur op over aromatherapie en probeerde uit elk boek het belangrijkste te halen. Ik zocht ook contact met aromatherapeuten om van hen meer info te verkrijgen. Zo kwam ik in contact met aromatherapeute Joke Vanthuyne en kreeg ik van haar een cursus die was uitgewerkt naar de zorgsector. Ook nam ik opnieuw mijn basiscursus van aromatherapie van Mevr. Magda Cremers bij de hand. Daarnaast zocht ik ook heel wat informatie op betrouwbare wetenschappelijke sites waardoor ik meer te weten kwam over het effect van aromatherapie. Na alle belangrijke informatie te hebben gebundeld, kwam ik tot het theoretische deel. Daarna kon ik me focussen op het praktisch gedeelte. Ik startte op 14 februari 2011 met mijn stage in WZC Home „t Hoge en leerde er de bewoners goed kennen. Samen met de hoofdergotherapeut koos ik vier bewoners uit die ik gedurende mijn stage wilde opvolgen. Vanaf de tweede week van mijn stage heb ik gezocht welke oliën ik het beste kon gebruiken bij elke bewoner. De oliën die ik selecteerde waren oliën die al aanwezig waren in WZC Home ‟t Hoge, zij beschikken over een heel breed gamma aan etherische oliën. De werkplanning per bewoner bestond uit een eenmalige massage en een tweewekelijks relaxatiebad. Ik bekeek ook voor wie het een gunstig effect zou zijn om elke avond voor het slapengaan te verstuiven. Naast dit alles zorgde ik ervoor dat ik bij alle bewoners een patch-test afnam. Dit is een test om te kijken of de bewoner al dan niet allergisch is voor de olie. Voor drie bewoners bleek er zich geen probleem te stellen, bij de vierde bewoner heb ik een andere olie moeten selecteren, waarbij de patch-test dan wel in orde was. Vanaf de derde week ben ik gestart aan het praktisch gedeelte. Elke dag had ik één bewoner die ik een massage gaf met de daarvoor gemaakte massage-olie (drager+ olie). Na elke massage nam ik nog eventjes de tijd om samen met de bewoner een vragenlijst in te vullen die ik had opgesteld aan de hand van een visueel analoge schaal, om te weten te komen hoe ze de sessie hadden ervaren. Verder heb ik ook aan het volledige team uitgelegd wat mijn bedoeling was en wat ze van mij mochten verwachten.

49

7 VOORSTELLING VAN DE VOLGBEWONERS 7.1 Inleiding In dit hoofdstuk zal ik elke volgbewoner afzonderlijk bespreken volgens het OPPM9 procesmodel. Tijdens de bespreking heb ik gekozen voor het gebruik van een pseudoniemnaam om een zekere privacy te behouden. Bij elke volgbewoner maak ik na 3 weken een korte evaluatie, zo kunnen eventuele veranderingen opgemerkt worden. 7.2 Volgbewoner 1: Sylvie 7.2.1 Anamnese 1) Persoonlijke informatie         

Sylvie is een vrouw en geboren op 30/03/1923; weduwe sinds 2006; heeft 1 zoon: bewoonster heeft geen contact meer met haar zoon; beroep: was huisvrouw en hielp heel vaak op de boerderij van haar ouders; heeft 1 zus; heeft 3 kleinkinderen die ze zelden ziet; heeft weinig bezoek want vrienden van vroeger zijn allemaal overleden; opname in WZC Home „t Hoge: 27/02/2006; staat positief tegenover opname;

2) Algemene problematiek       

9

cardiale problematiek; artrose; algemene verzwakking; pulmonale problemen; gastro-enteritis; ademhalingsmoeilijkheden ( snel uitgeput, waardoor ademhaling erg diep gaat) Sylvie neemt volgende medicatie: o Coruno: cardiovasculair geneesmiddel, behandeling ter voorkoming van hartkramp; o Omeprazole: verminderen van hoeveelheid maagzuur; o Spironolactone: vochtafdrijver; o Domperidon: middelen tegen misselijkheid en braken en tegen maagzuur; o Asaflow: bloedverdunner; o Burinex: vochtafdrijver; o Vasexten: verlaging van de bloeddruk; o Transtec: pijnstiller; o Duphalac: behandeling van obstipatie;

Een ergotherapeut verantwoordt zijn handelen en zijn visie met behulp van enkele modellen. Er kunnen twee modellen worden onderscheiden. De inhoudsmodellen, die de mogelijkheden en beperkingen van een cliënt in kaart brengen en de basis vormen voor elk proces zoals CMOP en de procesmodellen, die het denkproces van de ergotherapeut in kaart brengen dat tot interventie leidt zoals het OPPM.

50 7.2.2

Huidige situatie

1) Zelfzorg    

Sylvie heeft hulp nodig tijdens het wassen van haar rug en het aantrekken van haar kleed; Sylvie gaat zelfstandig naar het toilet maar heeft hulp nodig om haar incontinentiemateriaal aan- en uit te trekken; Sylvie doet haar transfers zelfstandig met hulp van een rollator; Sylvie eet en drinkt zelfstandig;

2) Cognitieve vaardigheden 

MMSE10( minimental state of examination): Sylvie behaalde voor de MMSE, afgenomen op 21 februari 2011, 19/30. o Oriëntatie:  tijd: 4/5  plaats: 3/5  persoon: ok o Taal:  benoemen: 2/2  herhalen 1/1 o Geheugen:  registratie: 3/3  herinneren 2/3  (Gestoord korte/langetermijngeheugen) o Aandacht en concentratie: 1/5 o Begrijpend lezen: 1/1 o Spontaan schrijven: 1/1 o Praxis  Visuoconstructief: 0/1  Ideationeel: 3/3 o Het kortetermijngeheugen van Sylvie is niet goed. Alles wat er vroeger gebeurd is, herinnert Sylvie zich nog heel erg goed maar ze heeft moeite om dingen die nog niet lang geleden gebeurd zijn te onthouden. Ze heeft een gestoord kortetermijngeheugen.

3) Sensomotorische vaardigheden 

10

Grove motoriek: o transfers: Sylvie stapt zelfstandig mits ondersteuning van een rollator; o mobiliteit:  in bed en uit bed: volledig zelfstandig;

MMSE is een onderzoek naar iemands psychische toestand door middel van een vragenlijst. Het is dus een onderzoeksmethode waarmee de cognitieve processen (waarneming, leren, denken,..) worden gemeten om te beoordelen hoe het zenuwstelsel functioneert. Op die manier kan worden nagegaan hoe groot een eventuele neurologische schade is, hoe een stoornis zich ontwikkelt en hoe een patiënt op een bepaalde behandeling reageert.

51    



zijwaarts verplaatsen: volledig zelfstandig; zitvlak heffen: volledig zelfstandig; stand: Minimale ondersteuning van 1 begeleider onder arm; stoel met leuning:  gaan zitten: volledig zelfstandig  opstaan: volledig zelfstandig  aanschuiven aan tafel: volledig zelfstandig  recht zitten: volledig zelfstandig

Fijne motoriek: o pincetgreep Li/Re: ok o vingertopgreep 2/3/4/5 Li/Re/: 2/3/4/5 ok o sleutelgreep Li/Re: ok o cilindergreep met duim Li/Re: ok o hanteren schaar/schrijfmateriaal: schaar ok, schrijfmateriaal ok

4) Affectieve vaardigheden 

Affectief o Interpersoonlijk:  spontane 1-1 relatie met de ergotherapeut;  weinig groepsinteractie;  communiceert erg vlot tegenover begeleiders;  Sylvie heeft weinig contact met andere bewoners, familie of kinderen; o

Intrapersoonlijk:  interesses: Sylvie luistert graag naar muziek en leest erg graag;  zelfbeeld: goed, Sylvie is erg positief ingesteld;  weinig motivatie. Sylvie neemt bijna nooit deel aan een activiteit;  begrijpt waarom ze werd opgenomen en voelt zich goed in WZC Home ‟t Hoge;

5) Sociale vaardigheden    

Sylvie komt elke morgen na het wassen en aankleden naar de leefgroep om bij de andere bewoners te zitten; ze heeft een spontane 1-1 relatie met de begeleiders; neemt moeilijk contact met andere bewoners; Sylvie neemt bijna nooit deel aan activiteiten omdat ze daar geen behoefte aan heeft;

52 7.2.3 Probleemdefiniëring, gebruikte olie en doelstellingen 7.2.3.1 Probleemdefiniëring

Sylvie heeft erg veel moeite met haar ademhaling. Bij de kleinste inspanning is ze kortademig. Het is dus aangewezen om aromatherapie bij haar uit te voeren. 7.2.3.2 Gebruikte olie

Voor Sylvie heb ik gekozen voor de etherische olie grove den Dit is een olie die erg ontstekingswerend werkt bij luchtwegaandoeningen in het algemeen en die ook zeer goed is bij diepe luchtwegenklachten met ademgebrek. 7.2.3.3 Doelstelling

De grootste doelstellingen die mogelijk bij Sylvie zou kunnen bereikt worden door toepassing van aromatherapie zijn: 1) minder kortademig; 2) betere en diepere ademhaling; 7.2.4 Therapieplanning en therapie-uitvoering 7.2.4.1 Therapieplanning

Iedere maandag is er voor Sylvie een uurtje massagebehandeling en op dinsdag een uurtje relaxatiebad, elke avond wordt de streamer aangelegd en wordt er van 20u tot 6u verstoven en dit 10 minuten om de 3 uur. De nachtverpleging noteert de observatie op een door mij opgestelde observatiefiche. 7.2.4.2 Therapie-uitvoering

De uitvoering van de massage, relaxatiebad en verstuiving gebeurt a.d.h.v. de olie grove den. Vooraf heb ik bij Sylvie een patch-test uitgevoerd om te zien of ze mag behandeld worden met deze olie. Er werd een patch-test gedaan op donderdag 24/02/2011. Om 13u45 bracht ik 1 druppel grove den op de rechter elleboogplooi van Sylvie aan. Na 10 minuten ging ik opnieuw observeren en zag ik geen verandering, ik vroeg haar ook of er jeuk of pijn aanwezig was, maar dit was niet het geval. Om 17u heb ik nog een controle gedaan, maar er was nog steeds geen verandering. De behandeling met grove den is mogelijk. 7.2.5 Evaluatie van de praktijk 7.2.5.1 Week 1 - 3: 28/02 - 18/03

Toen ik een verkennend gesprek met Sylvie voerde rond aromatherapie was zij zeer enthousiast. Ik mocht zo snel mogelijk beginnen. Sylvie wou zo graag van die kortademigheid af. De eerste weken waarin de massage werd uitgevoerd, was Sylvie heel erg positief. De massage op de borst deed erg veel deugd en ze voelde er zich goed bij, ze vond zelfs dat de massage te kort was. Dus zorgde ik ervoor dat de

53 massage wat langer kon doorgaan. Van een halfuurtje ging ik over naar een uurtje. Ik merkte wel dat Sylvie tijdens de eerste sessies van de massage erg zenuwachtig was, maar ik maakte haar duidelijk dat ze niet bang hoefde te zijn en stelde haar verder op haar gemak. Van de verstuiving die ‟s nachts plaatsvond, merkte Sylvie niet zoveel. Ook op de observatielijst die door de nachtverpleging werd ingevuld stonden geen speciale opmerkingen. Het bad dat Sylvie elke week kreeg deed haar ook erg veel deugd. Ik zorgde altijd voor een warm kompres voor op de borst, met de etherische olie grove den. Na de eerste drie weken vroeg ik Sylvie of ze al een verschil opmerkte, wat niet zo was. Ze vertelde mij dat de massages en de baden erg veel deugd deden maar dat ze geen verschil voelde. Ikzelf vond ook niet dat haar kortademigheid verminderd was. Sylvie was er van overtuigd dat de behandeling met de etherische olie wel zou werken als we ermee doorgingen. Tot nog toe was de vooropgestelde doelstelling nog niet bereikt. 7.2.5.2 Week 4 - 6: 21/03 - 8/04

Tijdens deze periode was Sylvie de laatste twee weken ziek en werd ze opgenomen in het ziekenhuis wegens een aandoening van de galblaas. De eerste week heb ik Sylvie kunnen masseren en haar een bad kunnen geven. Ze was nog steeds erg positief over aromatherapie. Ze vertelde me tijdens de evaluatie van de massage dat er door de massage slijmen losgekomen waardoor ze ook een mindere druk voelde op haar borst. Dit was goed om te horen. Ik vond dat Sylvie nog steeds kortademig was. De laatste twee weken van deze periode hebben er geen aromasessies bij sylvie plaatsgevonden. 7.2.5.3 Week 7 - 10: 11/04 – 13/05

In de laatste periode van de aromasessies is Sylvie nog steeds heel erg positief. Telkens ik haar masseer of een bad geef, wil ze niet dat ik stop. Het doet haar allemaal zoveel deugd. Tijdens de evaluatie vertelt Sylvie steeds dat de etherische olie grove den helpt bij haar omdat de druk in haar borst weg is. Ze voelt zich beter en haar ademhaling is ook veel beter. In de laatste weken is Sylvie veel verzwakt en loopt ze nog heel moeilijk zelfstandig. Doordat ze zo verzwakt is ademt ze ook moeilijker, Sylvie zelf heeft dit ook opgemerkt. Wel vindt ze telkens ze een aromatherapiesessie krijgt ze zich daarna ook veel beter voelt. Daarom is het ook goed dat de aromatherapiesessie blijft verdergaan, ook na mijn stageperiode.

7.2.6 Besluit De etherische olie grove den heeft niet het gewenste effect bereikt. De kortademigheid die Sylvie bezat, is na 10 weken nog niet verdwenen. Wel heeft Sylvie enorm genoten van de massages en de baden die ze kreeg. Ook de druk die op haar borst aanwezig was is voor een groot deel verdwenen. Haar ervaringen met aromatherapie zijn erg positief. Daarom is het ook erg belangrijk indien mogelijk om de aromasessie te blijven uitoefenen. Het gewenste effect werd niet bereikt, maar de ervaringen zijn wel erg positief en dit is ook van groot belang.

54

7.3 Volgbewoner 2: Georgette 7.3.1 Anamnese 1) Persoonlijke informatie      

Georgette is een vrouw en geboren op: 08/06/193:1 is gehuwd met A.R. die ook in WZC Home „t Hoge woont; heeft 1 zoon en 1 dochter; o goede relatie met dochter, geen contact meer met zoon beroep: was poetsvrouw in een ziekenhuis te Kortrijk; opname in WZC Home „t Hoge: 11/12/2007; staat positief tegenover opname, voelt zich goed in WZC Home ‟t Hoge;

2) Algemene problematiek       



rolstoelafhankelijk; obesitas; navelbreuk; verlamming van de handen; dehydratatie van de benen; gezwollen benen; Georgette neemt volgende medicatie: o Coruno: cardiovasculair geneesmiddel, behandeling ter voorkoming van hartkramp; o Furosemide: Vochtafdrijver; o Wellbutrin: Behandeling van depressie; o Marevan: bloedverdunner; o Coruno: behandeling en preventie van angina pectoris; o Elthyrone: schildklierinsufficiëntie; o Doctrazodone: Kalmeringsmiddel; o Paracetamol: pijnstillend en koortswerend middel; o Omeprazole: verminderen van hoeveelheid maagzuur; o Matrifen: pijnstiller; o D-vital: vitamine; o Forlax: stoelgang bevorderend; o Zanidip: behandeling van hoge bloeddruk; o Zocor: behandeling voor hoge cholesterol; o Rivotril: behandeling van epilepsie; o Oxycontin: pijnstiller; o Ibuprofen: pijnstiller; Georgette heeft veel pijn en andere klachten die worden opgevangen door medicatie;

55 7.2.3

Huidige situatie


Georgette heeft volledige hulp nodig tijdens het wassen en het zich aankleden; Georgette is incontinent; de transfers gebeuren met de tillift minerva; Georgette heeft hulp nodig bij het eten en drinken. Ze heeft een aangepaste drinkbeker, de l‟il sucker en een groot rietje, het vlees wordt gemalen;


MMSE: Georgette behaalde voor de MMSE 24/25. Bij Georgette stond het puntentotaal niet op 30 maar is dit herleid naar 25 omdat Georgette door de verlamming aan haar handen de oefeningen wat betreft schrijven, praxis (natekenen) en praxis ideationeel (vouwen) niet kan uitvoeren.



Georgette bezit goede cognitieve vaardigheden;


Grove motoriek: o transfers: Georgette heeft volledige hulp nodig, ze is volledig passief wat transfers betreft. De transfers worden met de tillift minerva uitgevoerd; o mobiliteit:  in bed en uit bed: volledig passief;  zijwaarts verplaatsen: volledig passief;  zitvlak heffen: volledig passief;  stand: niet meer mogelijk;  stoel met leuning: Georgette zit in een comfortrolwagen;



Fijne motoriek: o pincetgreep Li/Re: niet ok; o vingertopgreep 2/3/4/5 Li/Re/: 2/3/4/5 niet ok; o sleutelgreep Li/Re: niet ok; o cilindergreep met duim Li/Re: niet ok; o hanteren schaar/schrijfmateriaal: schaar niet ok, schrijfmateriaal niet ok;

4) Affectieve vaardigheden 

Affectief o Interpersoonlijk:  spontane 1-1 relatie met de ergotherapeut;  goede groepsinteractie;  communiceert erg vlot;

56 o

Intrapersoonlijk:  interesses: Georgette kijkt graag naar televisie of leest in een boekje, ze is ook graag in de leefgroep aanwezig om bij de andere bewoners te zijn, ze heeft een goed contact met de bewoners aan haar tafel;  zelfbeeld: goed, ze is erg positief ingesteld, ziet haar opname als iets positiefs;  begrijpt waarom ze werd opgenomen en voelt zich goed in WZC Home ‟t Hoge;

5) Sociale vaardigheden   

Georgette is een erg sociale vrouw, elke dag komt ze naar de leefgroep; ze heeft een spontane 1-1 relatie met de begeleiders; Georgette heeft een erg goed contact met de bewoners aan haar tafel;

7.3.3 Probleemdefiniëring, gebruikte olie en doelstellingen 7.3.3.1 Probleemdefiniëring

Georgette is een vrouw met een verlamming aan de handen door een slechte doorbloeding van de aderen (maandelijks moet ze naar het ziekenhuis voor baxters), ze heeft vochtophoping in de benen en een erg droge huid aan de benen. Ze is nog goed bij geest en is nog actief. Ik heb gekozen om haar droge huid en haar vochtophoping te behandelen. 7.3.3.2 Gebruikte olie

Voor Georgette heb ik gekozen voor de etherische oliën rozenhout en jeneverbes. Rozenhout is een olie die goed is voor alle huidaandoeningen en jeneverbes is een olie die kan gebruikt worden bij vochtophoping. 7.3.3.3 Doelstelling

De grootste doelstellingen die mogelijk zouden kunnen bereikt worden door toepassing van aromatherapie zijn: 1) een vermindering van droge huid aan de benen; 2) een vermindering van vochtophoping; 3) een verminderde pijn aan de benen, vooral ‟s nachts; 7.3.4 Therapieplanning en therapie-uitvoering 7.3.4.1 Therapieplanning

Elke dinsdagnamiddag volgt er een uurtje massagebehandeling, om de twee weken ook een uurtje relaxatiebad. Voor Georgette heb ik een crème aangemaakt met de etherische olie rozenhout voor haar droge huid, waarmee ze dagelijks wordt ingesmeerd. Ik heb bij Georgette niet gekozen voor verstuiving omdat dit vooral op het psychische werkt en dit bij haar niet van toepassing is.

57 7.3.4.2 Therapie-uitvoering

De uitvoering van de massage en relaxatiebad gebeurt a.d.h.v. de olie jeneverbes. Ze wordt ook dagelijks ingewreven voor de droge huid met een crème gemaakt met de olie rozenhout. De behandeling startte ook een week later omdat ik eerst een andere bewoner opvolgde. Deze haakte af omdat ze het gebruik van etherische olie niet vertrouwde. Bij Georgette had ik eerst gekozen voor de olie cipres, maar ze was allergisch voor deze olie. Op donderdag 03/03/2011 heb ik de patch-test uitgevoerd in haar linker elleboogplooi maar na tien minuten was er erg veel jeuk en kwam de elleboogplooi rood. Ik deed de patch-test ook op haar rechter elleboogplooi met de olie rozenhout. Ik bracht om 13u40 1 druppel rozenhout op de rechter elleboogplooi van Georgette aan. Na 10 minuten ging ik opnieuw observeren en zag ik geen verandering. Ik vroeg haar of er jeuk of pijn aanwezig was, maar dit was niet zo. Om 17u ging ik opnieuw op controle en er was nog steeds geen verandering bij de olie rozenhout, maar was er nog steeds een rode plek op de plaats waar ik een druppel cipres had aangebracht. De behandeling met rozenhout was dus mogelijk. Op maandag 07/03/2011 ging ik opnieuw langs bij Georgette met twee oliën die gunstig waren voor haar namelijk jeneverbes en basilicum. Ik liet haar kiezen. Ze koos voor de olie jeneverbes omdat deze olie lekker geurde. Ik deed om 9u35 1 druppel jeneverbes op de rechter elleboogplooi en na tien minuten ging ik opnieuw observeren. Er was geen jeuk, geen roodheid en geen pijn. De behandeling met jeneverbes is ook mogelijk. Om te zien of er enige verandering plaatsvindt na 10 weken, neem ik om de drie weken foto‟s van de benen van Georgette. Zo kan er een vergelijking gemaakt worden. Foto‟s genomen op 08/03/2011

58

Foto‟s genomen op 29/03/2011

59

Foto genomen op 26/04/2011

60 Foto‟s genomen op 11/05/2011

Figuur 22: Benen bewoner Georgette

61 7.3.5 Evaluatie van de praktijk 7.3.5.1 Week 1 - 3: 07/03 - 24/03

Met Georgette ben ik pas een week later kunnen starten met haar therapie. Ze was meteen heel erg enthousiast en had er heel veel zin in. Ze had zoveel pijn aan haar benen en die waren ook steeds gezwollen. Ze hoopte dat ik daar iets aan kon veranderen, (ze geloofde erin). De eerste keren praatte Georgette veel, ze vertelde wel altijd dat de massage zoveel haar deugd deed. Ik zag ook hoe Georgette genoot van de massage aan haar benen. Ze werd er helemaal rustig van en sloot vaak de ogen. Ze vertelde mij dat de crème die ik had gemaakt om dagelijks aan de benen te smeren erg goed was, haar benen voelden goed aan. Na de eerste drie weken zagen Georgette en ikzelf niet veel verandering, wel voelden haar benen na een massage telkens lichter aan. Georgette was al tevreden. 7.3.5.2 Week 4 - 6: 28/03 - 15/04

In de tweede periode was Georgette nog positiever. Op een morgen vertelde ze mij dat de pijn die ze ‟s nachts in de benen voelde verdwenen was. Georgette kwam vaak ‟s nachts wakker van de pijn in haar benen, nu had ze dit niet meer. Dit was er pas gekomen tijdens de aromasessie. Ook haar benen zagen er veel beter uit. Tijdens de wekelijkse massage vertelde ze dat die massages zoveel deugd deden dat ze zelfs niet meer zonder zou kunnen. Ik mocht ook goed wrijven aan de onderbenen en de tenen, wat ze voordien niet toeliet. Ze had toen steeds heel veel pijn. Na deze drie weken konden Georgette en ikzelf vaststellen dat de behandeling met de etherische oliën goed had geholpen. 7.3.5.3 Week 7 - 10: 25/04 – 13/05

In de laatste periode van de aromasessies is Georgette nog steeds heel erg positief. Telkens ik haar masseer is ze vol lof. Georgette weet dat het de laatste weken zijn dat ik (op de stage) aanwezig ben en ze vraagt zich ook af wie er dan voor haar benen zal zorgen. Georgette wil absoluut dat de aromasessie wordt verdergezet. Het doet zoveel deugd en de etherische oliën hebben een positieve uitwerking.

7.3.6 Besluit De etherische olie rozenhout heeft het gewenste effect bereikt, de droge huid aan de benen is verdwenen en de pijn die Georgette ‟s nachts voelde is verdwenen. De zwelling in de benen is er nog steeds maar dit komt doordat er weinig doorbloeding aanwezig is in haar benen. Georgette zit in een rolwagen en kan niet wandelen waardoor haar benen een hele dag naar beneden hangen en er dus geen goede doorbloeding mogelijk is. Telkens Georgette gemasseerd wordt met de etherische olie jeneverbes voelen de benen lichter aan en is de zwelling minder, maar dit blijft maar eventjes. Georgette geniet ook heel erg van de massages die ze krijgt en haar ervaringen met aromatherapie zijn dan ook erg positief. Het is erg belangrijk en het zou goed zijn als het mogelijk zou zijn om de aromasessies te blijven uitoefenen bij Georgette. Het gewenste effect werd bereikt en de ervaringen waren erg positief.

62

7.4 Volgbewoner 3: Marie 7.4.1 Anamnese 1) Persoonlijke informatie        

Marie is een vrouw en geboren op 11/07/1912; weduwe sinds 1993; heeft 1 dochter; beroep: was naaister en hielp haar man die beenhouwer was; heeft 2 zussen; heeft 1 kleindochter en 2 achterkleinkinderen; opname in WZC Home „t Hoge: 12/01/2005; staat positief tegenover opname;

2) Algemene problematiek     

dementie; diabeet; symptomen van depressie; rolstoelafhankelijk; Marie neemt volgende medicatie: o Lasix: vochtafdrijver; o Lormetazepam: behandeling van slaapstoornissen; o Steovit: Vitamine: preventie en behandeling van calcium en vitamine D tekort; o Sipralexa: behandeling van depressie; o Novonorm: behandeling van diabetes; o Paracetamol: pijnstillend en koortswerend middel; o Asaflow: bloedverdunner; o Movicol: behandeling van obstipatie; o Imodium: behandeling van diaree; o Risperidone: anti-psychotica;

7.2.4

Huidige situatie


Marie heeft volledige hulp nodig tijdens het wassen en het zich aankleden; Marie is incontinent; Marie wordt verplaatst via een comfortrolwagen; Marie eet en drinkt met manuele hulp, ze heeft een bord met verhoogde rand en een plastieken drinkbeker;


MMSE: Marie behaalde voor de MMSE die werd afgenomen op 1 februari 2011, 7/30.

63 o



Oriëntatie:  tijd: 2/5  plaats: 2/5  persoon: gestoord o Taal:  benoemen: 2/2  herhalen 1/1 o Geheugen:  registratie: 2/3  herinneren 0/3  (gestoord korte/langetermijngeheugen) o Aandacht en concentratie: 1/5 o Begrijpend lezen: 1/1 o Spontaan schrijven: 0/1 o Praxis  Visuoconstructief: 0/1  Ideationeel: 0/3 Marie heeft een gestoord korte- en langetermijngeheugen;


Grove motoriek: o Transfers: Marie is volledig passief en wordt geholpen door de begeleider en verplaatst via de minerva tillift; o Mobiliteit:  in bed en uit bed: volledig passief;  zijwaarts verplaatsen: volledig passief;  zitvlak heffen: volledig passief;  stand: kan niet meer naar stand gaan;  stoel met leuning: functioneert in een rolwagen, zit in een comfortstoel;



Fijne motoriek: o pincetgreep Li/Re: niet ok o vingertopgreep 2/3/4/5 Li/Re/: 2/3/4/5 niet ok o sleutelgreep Li/Re: niet ok o cilindergreep met duim Li/Re: ok o hanteren schaar/schrijfmateriaal: schaar niet ok, schrijfmateriaal niet ok Marie is slechtziend en draagt een bril;



64 4) Affectieve vaardigheden 

Affectief o Interpersoonlijk:  spontane 1-1 relatie met de ergotherapeut, kan heel lief doen tegenover de begeleiders, door te wrijven over hun hand of te glimlachen;  weinig groepsinteractie;  communicatie: uitdrukkingsmoeilijkheden: Marie heeft moeite om duidelijk te maken wat ze bedoeld, ze spreekt erg stil en soms onduidelijk, je moet trachten zoveel mogelijk af te leiden uit haar gelaatsuitdrukking;  Marie heeft een goed contact met de bewoners aan haar tafel in de leefgroep; o

Intrapersoonlijk:  interesses: Marie kijkt graag naar televisie met medebewoonster (vooral wielrennen) en luistert graag naar muziek;  zelfbeeld: goed;  begreep waarom ze werd opgenomen maar begrijpt daar nu wellicht niet veel meer van;

5) Sociale vaardigheden    

Marie komt elke morgen na het wassen en aankleden door de begeleider naar de leefgroep om bij de andere bewoners te zitten; Ze heeft een spontane 1-1 relatie met de begeleiders; Marie neemt bijna nooit deel aan activiteiten maar is aanwezig en luistert mee; Marie geniet van lichamelijk contact;


Marie is een dementerende vrouw, ze heeft ook vaak depressieve neigingen. Ik wil via de toepassing van aromatherapie Marie zoveel mogelijk stimuleren en motiveren tot positievere gedachten; 7.4.3.2 Gebruikte olie

Voor Marie heb ik gekozen voor de etherische oliën rozemarijn en bergamot. Rozemarijn is een olie die goed is bij dementie en die het geheugen stimuleert. Het is ook een krachtige energiegever, een oppepper. Ik heb daarnaast ook gekozen voor bergamot omdat dit een olie is die erg ontspant en die mag gebruikt worden tijdens verstuiving ‟s nachts.

65 7.4.3.3 Doelstelling

De grootste doelstellingen die bij Marie mogelijk zouden kunnen bereikt worden door toepassing van aromatherapie zijn: 1) een verbetering van het geheugen verkrijgen; 2) haar energiepeil verhogen; 7.4.4 Therapieplanning en therapie-uitvoering 7.4.4.1 Therapieplanning

Elke maandag volgt er voor Marie een uurtje massagebehandeling, om de twee weken een uurtje relaxatiebad, elke avond wordt de streamer aangelegd en wordt er van 20u tot 6u verstoven, 10 minuten om de 3 uur. De nachtverpleging noteert de observatie op een zelfgemaakte observatiefiche. 7.4.4.2 Therapie-uitvoering

De uitvoering van de massage en relaxatiebad gebeurt a.d.h.v de olie rozemarijn. De verstuiving gebeurt a.d.h.v. de olie bergamot. Vooraf heb ik bij Marie een patch-test uitgevoerd om te weten of ik haar mag behandelen met deze olie. Ik deed de patchtest op donderdag 24/02/2011. Ik bracht om 13u20 1 druppel rozemarijn op de rechterelleboogplooi van Marie. Na 10 minuten ging ik opnieuw observeren en zag ik geen verandering. Ik vroeg haar ook of er jeuk of pijn aanwezig was, maar dit was niet zo. Om 17u ben ik nog eens gaan observeren en was er nog steeds geen verandering. De behandeling met rozemarijn is mogelijk. 7.4.5 Evaluatie van de praktijk 7.4.5.1 Week 1 - 3: 28/02 - 18/03

Toen ik een verkennend gesprek met Marie voerde rond aromatherapie was zij zeer enthousiast. Ze zei dat ze het leuk vond als ze werd verwend. Ik probeerde Marie ook zo goed mogelijk uit te leggen wat aromatherapie was en welke effecten de oliën op haar zouden hebben. Ze vond het goed en zei dat ze ook had ondervonden dat ze overdag vaak moe was. De eerste week dat ik Marie ging masseren was ze vol lof. De olie rook erg lekker en ik kon zo goed masseren. Marie heeft de hele dag aan haar handen geroken en telkens herhaald hoe zacht en mooi haar handen wel waren. De week erna ging ik opnieuw langs bij Marie om haar handen en haar gezicht te masseren. Ik moest alles opnieuw uitleggen want Marie wist niet meer wat ik zou doen. Ze was een beetje onzeker en lette goed op wat ik zou doen. Ze leek het niet te vertrouwen. Samen overliepen we de evaluatielijst en die kon gemakkelijk worden ingevuld. In de derde week was Marie opnieuw wat positiever ingesteld. Ze ging met plezier mee naar haar kamer voor een massage. Ze herhaalde ook enkele keren dat ze het leuk vond. In diezelfde week ging ik ook met Marie naar het bad. Marie was toen net met haar vriendin naar T.V. aan het kijken, ze wilde niet meegaan en maakte zich boos. Marie bleef boos tot op het moment dat ik haar in het badwater bracht. Toen vond ze het erg aangenaam en werd ze heel erg rustig. Nadien vroeg ik haar of ze genoten had en ze antwoordde erg enthousiast dat ze het heel erg aangenaam vond. Na de derde week merkte ik nog steeds geen verandering op bij Marie. Ze leek nog altijd erg moe te zijn en sliep ook heel veel aan tafel.

66

7.4.5.2 Week 4 - 6: 21/03 - 8/04

De eerste week tijdens deze periode was Marie opnieuw erg onzeker. Ze wilde helemaal niet mee naar haar kamer om zich te laten masseren, ze had er geen behoefte aan. Eenmaal de massage gestart, was Marie erg rustig en ontspannen. Ze vond dat de kamer lekker rook en herhaalde meermaals dat ze ervan genoot. Het invullen van de vragenlijst verliep erg moeilijk. Marie begreep de vragen deze keer niet zo goed, alhoewel het dezelfde waren als de vorige keer. Ik heb de vragen zo goed mogelijk proberen uit te leggen waarna de vragenlijst toch werd ingevuld. De week daarna was Marie opnieuw erg positief en popelde ze om mee te gaan naar de kamer. De massage verliep ook heel erg vlot. Diezelfde week ging ik met Marie naar het bad. Opnieuw was ze boos en wilde ze niet meegaan, ze deed dit absoluut niet graag. Maar eenmaal in het badwater werd Marie weer erg rustig en wilde ze zelfs niet meer uit het bad. Ze zei dat ze verlangde naar de volgende badsessie. De laatste week verliep ook erg goed. Marie ging graag mee naar de kamer en de vragenlijst invullen verliep vlot. Ik vroeg Marie of ze al enige verandering voelde met de olie, maar ze vond van niet. Ze kon enkel zeggen dat ze genoot van de massages. Er was na zes weken nog niets bereikt. 7.4.5.3 Week 7 - 10: 11/04 – 13/05

De laatste weken heeft Marie weer enorm genoten van de massages en het bad die ze kreeg. De ene keer was ze positiever dan de andere keer maar het eindresultaat is telkens dat Marie erg veel genoten heeft. Het zou dan ook goed zijn dat de massage wordt voortgezet. Ook al bereikt de massage niet het gewenste effect, Marie geniet van de sessies en dat is even belangrijk.

7.4.6 Besluit De etherische olie rozemarijn heeft niet het gewenste effect bereikt. Het geheugen van Marie werd er niet mee verbeterd wat op zich ook wel normaal is als iemand dementeert. Het energiepeil verhogen bij Marie verliep ook in fases. De ene week was Marie al opgewekter dan de andere week. Wel heeft Marie enorm genoten van de massages en de baden die ze kreeg. Haar ervaringen met aromatherapie zijn over het algemeen positief. Daarom is het ook erg belangrijk en zou het goed zijn als het mogelijk blijkt om de aromasessie te blijven uitoefenen. Het gewenste effect werd niet bereikt maar de ervaringen zijn wel erg positief en dit is ook van groot belang.

67

7.5 Volgbewoner 4: Maurice 7.5.1 Anamnese 1) Persoonlijke informatie      

Maurice is een man en geboren op: 4/10/1941; Gescheiden; heeft 2 kinderen (een zoon en een dochter): weinig contact met kinderen; beroep: was vrachtwagenchauffeur; zwaar alcoholmisbruik, door het weinige contact met de kinderen werd dit te laat opgemerkt; opname in WZC Home „t Hoge: 4/10/2010;

2) Algemene problematiek    

fysische en psychische verwaarlozing; dehydratatie (heeft een schilferende huid); dementieel beeld; vermoeden tot Apraxie (de onmogelijkheid om complexe handelingen uit te voeren);  Maurice neemt volgende medicatie: o Pantomed: behandeling van terugkerend maagzuur; o Risperdal: anti-psychotica; o Befact Forte: Vitamine; o Nobiten: behandeling van hoge bloeddruk, ook gebruikt bij hartfalen; o Ciproxine: behandeling van infecties veroorzaakt door bacteriën; o Forlax: Behandeling van obstipatie; o Laxoberon: symptomatische behandeling van obstipatie; 7.5.2 Huidige situatie 1) Zelfzorg    

Maurice heeft hulp nodig van een begeleider tijdens het wassen en zich aankleden; Maurice gaat zelfstandig naar het toilet; Maurice doet zijn transfers zelfstandig mits ondersteuning aan 1 arm van een begeleider; Maurice eet zelfstandig;


MMSE: Maurice behaalde voor de MMSE die werd afgenomen op 29 oktober 2010, 9/30. o Oriëntatie:  tijd: 0/5  plaats: 1/5  persoon: gestoord

68 o

o

o o o o

  

Taal:  benoemen: 2/2  herhalen 1/1 Geheugen:  registratie: 3/3  herinneren 0/3  (gestoord korte/langetermijngeheugen) Aandacht en concentratie: 0/5 Begrijpend lezen: 0/1 Spontaan schrijven: 0/1 Praxis  visuoconstructief: 0/1  ideationeel: 2/3

volledige desoriëntatie, hij herkent wel zijn kinderen, familie en de medewerkers op de dienst; hij is erg verward in tijd. Wanneer je hem vraagt welke dag we vandaag zijn kan hij daar niet op antwoorden; het geheugen van Maurice is ook niet goed, zowel het korte- als het langetermijngeheugen is aangetast;


Grove motoriek: o transfers: Maurice stapt zelfstandig mits ondersteuning van 1 begeleider onder arm; o mobiliteit:  in bed en uit bed: volledig zelfstandig;  zijwaarts verplaatsen: volledig zelfstandig;;  zitvlak heffen: volledig zelfstandig;  stand: minimale ondersteuning van 1 begeleider onder arm;  stoel met leuning: functioneert in een rolwagen, zit in een comfortstoel  gaan zitten: volledig zelfstandig;  opstaan: volledig zelfstandig;  aanschuiven aan tafel: volledig zelfstandig;  recht zitten: volledig zelfstandig;



Fijne motoriek: o pincetgreep Li/Re: niet ok o vingertopgreep 2/3/4/5 Li/Re/: 2/3 OK (4/5 niet ok) o sleutelgreep Li/Re: ok o cilindergreep met duim Li/Re: ok o hanteren schaar/schrijfmateriaal: schaar niet ok, schrijfmateriaal ok

69

4) Affectieve vaardigheden  Affectief o Interpersoonlijk:  spontane 1-1 relatie met de ergotherapeut;  weinig groepsinteractie;  uitdrukkingsmoeilijkheden: confabuleert;  gedragsstooris: rusteloos, verbaal storend;  Maurice is gescheiden; o

Intrapersoonlijk:  interesses: Maurice was vrachtwagenchauffeur. Nogal een eenzaat, hij zocht weinig sociaal contact;  zelfbeeld: overschatting, denkt van zichzelf dat hij nog heel veel kan;  emotioneel: soms zeer erg (kan soms beginnen schelden);  selectieve motivatie, afhankelijk van dag tot dag  weinig inzicht in ziektetoestand;

5) Sociale vaardigheden   

Maurice komt elke morgen na het wassen en aankleden naar de leefgroep om bij de andere bewoners te zitten; hij heeft een spontane 1-1 relatie met de begeleiders; neemt moeilijk contact met andere bewoners;


Maurice is een man met een erg zwakke huid. Zijn huid is erg droog waardoor hij kampt met schilfers, ook heeft hij vaak depressieve neigingen. Ik wil via de toepassing van aromatherapie zijn huidaandoening aanpakken. 7.5.3.2 Gebruikte olie

Voor Maurice heb ik gekozen voor de etherische olie rozenhout. Dit is een olie die goed is bij alle huidaandoeningen en helpt bij depressies. 7.5.3.3 Doelstelling

De grootste doelstellingen die mogelijk zouden kunnen bereikt worden door toepassing van aromatherapie zijn: 1) een vermindering van droge huid; 2) betere stemming;

70 7.5.4 Therapieplanning en therapie-uitvoering 7.5.4.1 Therapieplanning

Elke woensdag volgt er een uurtje massagebehandeling, om de twee weken een uurtje relaxatiebad. De nachtverpleging noteert de observatie op een zelfgemaakte observatiefiche. 7.5.4.2 Therapie-uitvoering

De uitvoering van de massage, relaxatiebad en verstuiving gebeurd a.d.h.v. de olie rozenhout. Vooraf heb ik bij Maurice een patch-test uitgevoerd om te zien of ik hem mag behandelen met deze olie. Ik deed de patch-test op donderdag 03/03/2011. Dit gebeurde een week later omdat Maurice een week werd opgenomen in het ziekenhuis wegens een urinaire infectie. Ik bracht om 16u30 1 druppel rozenhout op de rechter elleboogplooi aan. Na 10 minuten ging ik opnieuw observeren en zag ik geen verandering. Ik vroeg hem ook of er jeuk of pijn aanwezig was, maar dit was niet zo. Om 17u ben ik nog eens gaan observeren en was er nog steeds geen verandering. De behandeling met rozenhout is mogelijk. Bij Maurice start de behandeling een week later. Om te zien of er enige verandering plaatsvindt na 10 weken, neem ik om de drie weken foto‟s van Maurice zijn benen. Zo kan er een vergelijking gemaakt worden. Foto‟s genomen op 03/03/2011

71


72


73


74

Figuur 23: Benen bewoner Maurice

7.5.5 Evaluatie van de praktijk 7.5.5.1 Week 1 - 3: 07/03 - 24/03

De therapie van Maurice is pas een week later van start kunnen gaan. Maurice was de week die ik zou starten opgenomen in het ziekenhuis met een urinaire infectie. Maurice was wel enthousiast toen ik hem vroeg of ik hem mocht behandelen. Hij voelde zich er zelf niet goed bij dat zijn benen zo droog waren. Vanaf de eerste massagedag genoot hij met volle teugen. Met het invullen van de vragenlijst had hij meer moeite. De visueel analoge schaal snapte hij niet zo goed. Ik heb dit opgelost door telkens de vraag te stellen aan Maurice en hem dan gewoon te laten antwoorden zonder een score te geven. De weken daarop glunderde hij als ik de leefgroep binnenkwam. Hij wist meteen dat ik voor hem kwam. Ook tijdens de badsessie was hij erg enthousiast, hij genoot erg veel van het bad maar ook van de rust die hij daarbij vond. Maurice geniet van de rust en die heeft hij niet altijd wanneer hij in de leegroep vertoeft. Na de eerste drie weken was er al een zekere verandering merkbaar. De benen waren al veel minder droog en Maurice zei ook dat ze niet meer zo strak aanvoelden wanneer hij wandelde. 7.5.5.2 Week 4 - 6: 28/03 - 15/04

In de tweede periode was Maurice nog positiever. Hij zei dat ik hem geholpen had om opnieuw mooie benen te krijgen, hij voelde zich ook goed in zijn vel. Het straalde van hem af. Elke massage- en badsessie waren voor hem een uurtje van verwenning. Hij zei zelf dat hij zich erg goed voelde en dat het heel veel deugd deed. De benen zagen er nog steeds erg goed uit. Na deze drie weken konden Maurice en ikzelf vaststellen dat de behandeling met de etherische olie goed had geholpen. Zijn benen zagen er steeds beter uit.

75 7.5.5.3 Week 7 - 10: 25/04 – 13/05

In de laatste periode is Maurice wat verzwakt, hij heeft weinig eetlust en energie. en kan nog moeilijk op zijn benen staan. Hij geniet dan ook van het uurtje massage en het uurtje bad die hij tijdens de week krijgt. Daar komt hij volledig tot rust en dat is net wat Maurice nodig heeft. Hij vertelt tijdens de massage erg veel dat het zoveel deugd doet. Tijdens het bad is Maurice veel stiller, hij geniet van de rust waarin hij vertoeft. Ook na deze periode zijn de benen van Maurice nog steeds erg mooi, ze verbeteren nog elke dag. Het is ook belangrijk dat de medewerkers de benen van Maurice blijven inwrijven met de zelfgemaakte crème en dat ze hem de massages blijven aanbieden waarvan hij zoveel geniet. 7.5.6 Besluit De etherische olie rozenhout heeft het gewenste effect bereikt. De droge huid van de benen van Maurice is verdwenen. Hij geniet ook heel erg van de massages die hij krijgt en zijn ervaringen met aromatherapie zijn dan ook erg positief. Het is ook erg belangrijk en het zou goed zijn als dit mogelijk blijkt om de aromasessies te blijven uitoefenen bij Maurice. Het gewenste effect werd bereikt en de ervaringen zijn erg positief.

76

8 HET EFFECT VAN AROMATHERAPIE Heeft aromatherapie effect of niet? Daar wordt heel wat over gediscussieerd. Het is ook erg moeilijk om het effect van aromatherapie te meten. Er werd nog niet algemeen bewezen dat het effect zou hebben, maar er bestaan enkele studies rond bepaalde oliën die wel degelijk bewijzen dat de olie bij een bepaalde aandoening effect heeft gehad. Hieronder schets ik enkele studies waarbij er bepaalde onderzoeken zijn die aantonen dat het effect heeft en andere onderzoeken die aantonen dat het geen effect heeft. Om deze wetenschappelijk artikels te verzamelen, raadpleegde ik onder andere de databank Pubmed en gebruikte ik de volgende sleutelwoorden: aromatherapie, effect, werking. Een artikel in de Knack beschrijft een interview met Edzard Ernst, hoogleraar in de alternatieve geneeskunde. Over alle resultaten die hij na onderzoek bekwam heeft hij nu een boek geschreven. Het is al twintig jaar dat Edzard Ernst alle mogelijke vormen van alternatieve geneeskunde test en onderzoekt om na te gaan of ze werken en veilig zijn. In dit artikel gaat het vooral over homeopathie, maar onderaan het artikel staat er een stukje dat de titel „Het finale verdict‟ krijgt. Daarin zegt hij kort welke alternatieve technieken al dan niet werken. Over Aromatherapie zegt hij het volgende: „ Het heeft kortdurende ontstressende effecten die kunnen bijdragen aan een verbeterd welzijn na behandeling. Er is geen bewijs dat ze bepaalde ziekten kan genezen‟11 In een artikel uit U.S. National Library of Medicine met als titel 12: “Effecten van aromatherapie op veranderingen in het autonome zenuwstelsel, Aorta polsgolfsnelheid en aorta Augmentation Index bij patiënten met essentiële hypertensie”, las ik het volgende: Het doel van dit onderzoek is het onderzoeken van de effectiviteit van aromatherapie op de bloeddruk, hartslag, variabiliteit, aorta polsgolfsnelheid en de aorta augmentatie index van essentiële hypertensie patiënten.Dit onderzoek werd uitgevoerd met behulp van een toss. Er waren 22 deelnemers toegewezen aan de experimentele groep en 20 aan de controlegroep. De experimentele groep kreeg een mengsel van de olie van citroen (Citrus limonum), lavendel (Lavandula angustifolia) en ylang-ylang (Cananga odorata) die bereid zijn in de respectievelijke verhouding van 02:02:01. De controlegroep kreeg een kunstmatige citroen geur van limoneen (35 cc) en Citral (15 cc) mengsel. Het experiment, „inhalatie‟, werd uitgevoerd gedurende 3 weken (2 min. per inhalatie, 2 keer per dag) bij beide groepen. Er was een merkbaar verschil in systolische(11) bloeddruk tussen de groepen, het verschil in diastolische(12) bloeddruk tussen de twee groepen was niet significant. Er was een opmerkelijk verschil in sympathische zenuwstelsel, de verschillen in de aorta polsgolfsnelheid of de aorta augmentatie index waren niet significant. Er werd besloten dat aromatherapie effectief is in het verlagen van de systolische bloeddruk en sympathische zenuwstelsel activiteit. 11

DE CEULAER, J. "Edzard Ernst: In homeopathie geloven is voor dokters een doodzonde", in: Knack, 29 september 2010, p. 10-16. 12

CHA, J. H.,e.a. “Effects of aromatherapy on changes in the autonomic nervous system, aortic pulse wave velocity and aortic augmentation index in patients with essential hypertension”, in: Journal Of Korean Academy Of Nursing, oktober 2010, p. 705-713.

77

In het boek van Angelika Koot – Fokkink werden er ook vier studies beschreven over het effect van aromatherapie13. In het eerste onderzoek werd getest of er een afname van agitatie(13) ontstaat bij het toepassen van aromatherapie. Dit werd getest met de oliën lavendel en melisse. Er waren enkele methodes die in dit onderzoek werden toegepast: aromatherapie en massage, aromatherapie en verneveling en een praatje maken en massage zonder aroma. Men ontdekte dat er bij een massage in de namiddag tussen 15u en 16u met de etherische olie lavendel een afname van geagiteerd gedrag ontstond. De conclusie was dat de etherische olie lavendel effectief is voor de afname van geagiteerd gedrag tussen 15u en 16u. Er werd nog een onderzoek gedaan naar de afname van agitatie bij het toepassen van aromatherapie. Met de olie lavendel werd het effect van aromatherapie onderzocht. Er werd elke dag op een duidelijk omschreven tijdsduur vernevelt in de huiskamer. Bij meer dan de helft van de personen was er een vermindering van agitatie. Er werd geconcludeerd dat de etherische olie lavendel via verstuiving effectief is voor de afname van geagiteerd gedrag. Op de Faculteit der Geneeskunde, Tottori Universiteit, Yonago, Japan werd een onderzoek gedaan naar de heilzame effecten van aromatherapie bij 28 ouderen waarvan 17 de ziekte van Alzheimer hebben. Na een controleperiode van 28 dagen werd aromatherapie uitgevoerd tijdens de volgende 28 dagen, met een wash-out periode van nog eens 28 dagen. Aromatherapie bestond uit het gebruik van rozemarijn en citroen essentiële oliën in de ochtend, en lavendel en oranje in de avond. Voor het bepalen van de effecten van aromatherapie werden de patiënten geëvalueerd. Alle patiënten vertoonden een verbetering in de persoonlijke oriëntatie gerelateerd aan cognitieve functie. Resultaat van routine laboratoriumonderzoek toonde geen significante veranderingen, wat suggereert dat er geen bijwerkingen geassocieerd worden met het gebruik van aromatherapie. Men concludeerde dat aromatherapie een werkzame niet-farmacologische therapie is voor dementie. Aromatherapie kan zorgen voor verbetering van de cognitieve functie vooral bij Alzheimerpatiënten. In een internationaal tijdschrift voor neurowetenschappen 14 staat een onderzoek beschreven naar het effect van de etherische olie lavendel en rozemarijn. Er werd voor en na de interventie een vergelijking gemaakt van aromatherapie op de stemming, de wiskundige berekening en EEG. Het gebruik van de etherische olie lavendel en rozemarijn zorgde voor meer snelheid in de wiskundeberekeningen, voor meer ontspanning en een afname van angst. De EEG-veranderingen werden in stand gehouden met het idee dat lavendel kalmeert en rozemarijn waarschuwt.

13

14

Ballard 2002, Booker 1997, Holmes 2002, Smallwood 2001

HERZ, R. 2009. Aromatherapy facts and fictions: a scientific analysis of olfactory effects on mood, physiology and behavior. International journal of Neuroscience, 263-290

78 Naast een aantal onderzoeken die de positieve effecten van aromatherapie aangeven, zijn er ook studies die de resultaten weerleggen en geen effect aangeven. Een Brits onderzoek heeft aangetoond dat aromatherapie weggegooid geld is. Dr. Neil Martin concludeerde zelfs dat aromatherapie puur boerenbedrog is. Er werd aan zestig mannen en vrouwen gevraagd om gedurende vijftien minuten met hun handen in een emmer ijskoud water te zitten. Er werd één groep ondergebracht in een kamer die naar limoen geurde, een andere groep werd in een kamer gebracht waar het rook naar smeerolie en een derde groep werd ondergebracht in een geurloze kamer. Tijdens het experiment werd aan de deelnemers gevraagd om hun pijn weer te geven op een schaal van 0 tot 11. (0 was helemaal geen pijn en 11 was onhoudbare pijn). In de kamer waar het naar limoen en smeerolie rook gaven de deelnemers een gemiddelde van 8 weer. In de derde kamer kwam er een gemiddelde van 6 genoteerd. De derde kamer ervaarde dus minder pijn. Dr. Neil Martin besloot daaruit dat aromatherapie niet werkt. Aromatherapie helpt niet tegen pijn. Aromatherapie (met citrus- en lavendelolie) heeft geen enkel effect op het weerstandsvermogen, wondheling of pijnbestrijding, en evenmin op de bloeddruk of de productie van stresshormonen. De citrusgeur had wel een licht positief effect op het welbevinden van de proefpersonen, bij de lavendelgeur kon zelfs dat niet worden aangetoond. Gedistilleerd water had meer effect dan het lavendelpreparaat. Dat blijkt uit een Amerikaanse studie bij 56 gezonde proefpersonen, (mannen en vrouwe). Sommigen waren voorstanders van aromatherapie, anderen waren tegenstanders of hadden geen mening. Besluit: Er hebben nog veel meer onderzoeken plaatsgevonden die aantonen dat aromatherapie effectief kan zijn bij verschillende aandoeningen. Wel is het zo dat dit allemaal afhankelijk is van olie tot olie, van persoon tot persoon en van uur tot uur. In het algemeen kan niet gesteld worden dat aromatherapie werkt, het zijn de kleinschalige studies die kunnen aantonen dat sommige oliën effect hebben. Er is zeker nog meer onderzoek nodig om een duidelijk zicht te krijgen op de effectieve werking van aromatherapie. Ondertussen kunnen we in onze praktijk met professionele voorzichtigheid oliën gebruiken ter ondersteuning van een medische behandeling en om kleine klachten en ongemakken bij de patiënten aan te pakken. Goede praktijkervaring toont aan dat de patiënt deze momenten als positief ervaart en er soms een verbetering van de klachten wordt vastgesteld.

79

9 DE VORMING EN STEEKKAARTEN VOOR DE MEDEWERKERS Op het einde van de stageperiode vond er een vorming rond aromatherapie plaats voor de medewerkers. De medewerkers konden kiezen tussen dinsdag 3 mei of dinsdag 10 mei. In het verpleeglokaal werd daartoe een inschrijvingsblad uitgehangen. De vorming werd opgemaakt door Dhr. Jean-Marc Mullie, ergotherapeute Griet Rysman en mezelf. We zorgden voor een PowerPointpresentatie zodat de medewerkers de vorming goed konden meevolgen. Tijdens de vorming was er ook aandacht voor het theoretische leuik. De overige tijd werd besteed aan het praktische gedeelte. Tijdens het praktische gedeelte werd voornamelijk aangetoond welke oliën de medewerkers het best konden gebruiken, welke toepassingen er bestaan en hoe je deze moet uitvoeren. De medewerkers hebben ook enkele zaken zelf mogen uitvoeren en proeven wat de vorming aangenamer maakte. De vorming werd afgesloten met een presentatie van de steekkaarten die ik had gemaakt voor gebruik tijdens de stagedienst. De steekkaarten zijn een eenvoudige handleiding voor het gebruik van aromatherapie. Op de steekkaarten wordt massage, badtoepassing en verstuiving kort toegelicht en worden oliën aangeboden die bij deze toepassing kunnen worden gebruikt. Na elke toepassing zit een blaadje waarop de meeste voorkomende aandoeningen voorkomen. Zo kunnen de medewerkers snel kijken welke olie ze kunnen gebruiken. Indien ze meer willen weten over de olie hoeven ze enkel verder te bladeren en vinden ze meer info over elke olie afzonderlijk.

Besluit van de vorming: Van de 31 medewerkers die overdag in WZC Home „t Hoge aanwezig zijn, gaande van directie tot verzorgend personeel, hebben er 21 de vorming bijgewoond. De medewerkers waren enorm enthousiast en vonden dat de vorming als een goede opfrisbeurt diende. De medewerkers vonden de beschrijving op de steekkaarten zeer waardevol, elke medewerker kreeg ook een bundeltje mee voor thuisgebruik. De steekkaarten bieden de medewerkers een houvast en geven duidelijk weer welke olie wel of niet aangewezen is tijdens een badsessie, een massagesessie of tijdens de verstuiving. Ook het feit dat die steekkaarten aanwezig zijn op de plaatsen waar aromatherapie wordt gegeven (de badkamer, de kinesitherapieruimte, de verschillende leefgroepen) ervaart men als zeer praktisch omdat men er snel naar kan teruggrijpen. Tenslotte vond men het ook praktisch dat de kaarten gelamineerd zijn, zodat deze bij waterspatten (vooral tijdens een badsessie) intact blijven.

80 Enkele foto‟s van de steekkaarten15:

15

De volledige PowerPoint van de vorming kan je terugvinden in bijlage 5.

81

82

Figuur 24: Foto‟s van de handleiding aanwezig in WZC Home „t Hoge

83

10 ALGEMEEN BESLUIT Tijdens mijn stageperiode werd al snel duidelijk dat het niet zo evident was om aromatherapie te optimaliseren binnen het WZC Home „t Hoge. In theorie bleek alles evident, maar aromatherapie in de praktijk bleek het wel iets moeilijker om toe te passen. Aromatherapie is ook een begrip die binnen de ergotherapie nog in zijn kinderschoenen staat. Heel wat medewerkers waren er niet mee vertrouwd. Ik selecteerde vier bewoners die ik gedurende tien weken opvolgde. De overige twee weken gebruikt ik om de geselecteerde bewoners optimaal te kunnen observeren en zo een degelijke therapieplanning op te stellen. Bij elke bewoner werd één of meerdere verschillende oliën gebruikt die elk hun specifieke werking hadden. Ik probeerde tijdens de wekelijkse overdracht aan de medewerkers mee te geven wat mijn taak in WZC Home „t Hoge was en waarvoor elke olie mocht gebruikt worden. Het enige nadeel van de overdracht was dat niet elke medewerker aanwezig was en ze daardoor ook niet allemaal op de hoogte waren van mijn bedoeling. Dankzij de steun van de directie en de hoofdverpleegkundige verliep alles toch naar wens. Ik vermeldde ook alle nodige info in het dagboek van de bewoners, die elke medewerker dagelijks doorneemt. Ook aan mijn vier volgbewoners moest ik de nodige info omtrent aromatherapie overbrengen. Ik had meteen het geluk dat ze alle vier enthousiast waren over de aromatherapiesessies die ze zouden krijgen. Ik stelde voor elke bewoner enkele doelstellingen op die ik na mijn twaalf weken stage hoopte te bereiken. Na twaalf weken stage kan ik besluiten dat het grootste deel van mijn doelstellingen werden bereikt. Maar wat voor mij erg belangrijk is, is dat ik ook heb kunnen ontdekken dat aromatherapie voor de bewoners een openbaring kan zijn. Elke bewoner die ik met aromatherapie heb behandeld heeft op zijn manier genoten van de aromatherapiesessies. Ik vind niet alleen het bereiken van een resultaat het belangrijkste, dat de bewoners de aromatherapie als iets positiefs ervaren is ook van belang. En dit was ook net wat ik wou bereiken met mijn bachelorproef. Aromatherapie heeft ook bijgedragen tot het algemeen welbevinden van elke bewoner. Wat ook dient vermeld te worden is dat het niet gemakkelijk is om vast te stellen of aromatherapie de toestand van een bewoner verbetert of het bijdraagt tot een verbetering. Ikzelf heb gewerkt met evaluatielijsten voor de bewoner, (aan de hand van een visueel analoge schaal), en voor mezelf. Ook al reageren de bewoners erg enthousiast tijdens de evaluatie, het blijft een subjectieve beoordeling. Ze wordt wel als minder subjectief ervaren als er meerdere personen zijn die hetzelfde resultaat ervaren. Naast de ervaringen van de bewoners, wenste ik ook de ervaringen van de medewerkers na te gaan. Dit deed ik aan de hand van een zelfopgestelde vragenlijst die ik voor de aanvang van mijn stage liet invullen door al het personeel dat zorg aan bed levert. (Met uitzondering van de nachtdienst en de keukenploeg). Uit de vragenlijst vernam ik meermaals dat de medewerkers het belangrijk vonden dat er een vorming rond aromatherapie werd gebracht. Ik probeerde de medewerkers daarbij tevreden te stellen, want ik organiseerde een vorming die op twee verschillende data doorging. Groot was mijn verbazing dat er zoveel medewerkers vrijwillig aanwezig waren. Dit toonde ook aan hoe sterk zij achter de vorming stonden. Tijdens de vorming stelde ik ook de steekkaarten voor als een eenvoudige handleiding voor diegenen die weinig kennis bezaten rond aromatherapie.

84 Elke medewerker was enthousiast en vond het aangenaam dat ik ook een bundeltje voor thuisgebruik had voorzien. Als ik terugblik op mijn twaalf weken stage, ben ik een tevreden persoon. Ik heb ervoor gezorgd dat de medewerkers aromatherapie graag gaan gebruiken door de eenvoudige handleiding die nu in WZC Home „t Hoge aanwezig is. Ook de bewoners heb ik tevreden gestemd met het gebruik van aromatherapie. Voor de ene bewoner was het een aangename ervaring, de andere was tevreden door het bekomen resultaat. Ik ben blij dat ik de kans heb gekregen om mijn scriptie in WZC Home „t Hoge te mogen uitwerken waardoor ik niet alleen mijn kennis heb verruimd, maar ook de kans heb gekregen om dit in de praktijk te mogen ervaren.

85

BIJLAGENLIJST Bijlage 1: De Sjankara draagolies Bijlage 2: Vragenlijst voor de medewerkers Bijlage 3: Evaluatiefiche voor de bewoner Bijlage 4: Evaluatiefiche voor de medewerker Bijlage 5: Powerpointweergave van de vorming

86

BIJLAGE 1: DE SJANKARA DRAAGOLIES

87

88

BIJLAGE 2: VRAGENLIJST VOOR DE MEDEWERKERS Vragenlijst Aromatherapie: Eindwerk Sarah Ver Eecke Ik ben Sarah Ver Eecke, derdejaarsstudente Ergotherapie-Wellnesscoaching aan de hogeschool West-Vlaanderen te Kortrijk. Ik werk dit jaar een bachelorproef uit omtrent het effect van Aromatherapie op ouderen in jullie dienst. Dit wil ik aantonen via een beschrijvende studie, maar daarvoor moet ik eerst te weten komen wat jullie inbreng van aromatherapie is op de stagedienst. Daarom wil ik eventjes van jullie tijd vragen om deze vragenlijst in te vullen.

1) Deze vragenlijst word ingevuld door: (ergotherapeut, verpleegkundige, kinesitherapeut, verzorgende, onderhoudspersoneel,…) ………………………………………………………………………………………….. 2) Maakt u gebruik van aroma‟s / etherische oliën op uw dienst?

Ja

Nee

Indien ja, van welke oliën maakt u het meest gebruik? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… 3) Hoeveel keer maakt u gebruik van aroma‟s / etherische oliën op uw dienst?

1x / dag

1x / week

2x / week

1x / 2 weken

1x / maand

Andere: ………………

4) Voor wat gebruikt u de aroma‟s / etherische oliën het meest?

Palliatief Infecties Schimmels Angst Stress Psychische toestand

89 Voor de Sfeer Voor de geur Andere: ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………

5) Welke technieken gebruikt u om de aroma‟s / etherische oliën tot werking te brengen? Verstuiving Massage Relaxatiebad Inwendig gebruik (vloeibare inname via honing, suikerklontje,…) Andere: …………………………………………................................... 6) Vindt u dat u genoeg kennis bezit omtrent het gebruik van aromatherapie?

Ja

Indien nee, welke kennis zou u nog wensen? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………

90

7) Wat zijn uw algemene ervaringen bij het gebruik van aroma‟s / etherische oliën? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… 8) Heeft u nog andere opmerkingen en/of voorstellen (handige tips, wetenschappelijke informatie, meer oliën, meer mogelijkheden, makkelijker en praktisch gebruik) ? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… Alvast bedankt voor uw tijd, Met vriendelijke groeten, Sarah Ver Eecke

91

BIJLAGE 3: EVALUATIEFICHE VOOR DE BEWONER Evaluatie van de bewoner Naam bewoner:…………………………………………………………… Datum:……………………………………………………………………… Omcirkel telkens wat past

1) Wat vind je van de olie?

Slechte olie

Goede olie

Andere opmerkingen? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………

2) Vond je de geur vandaag aangenaam?

Niet aangenaam Andere opmerkingen?

Erg aangenaam

92 3) Heeft u genoten van de massage/ het bad?

Helemaal niet

Heel aangenaam

Andere opmerkingen? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………

4) Hoe voelt u zich na de behandeling?

Niets veranderd

Helemaal anders

Zoja, wat is het verschil? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… Verwacht u verbetering met het gebruik van de etherische olie?

93

Helemaal niet

Helemaal wel

Zoja, wat is het verschil? ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………

94

BIJLAGE 4: EVALUATIEFICHE VOOR DE MEDEWERKER Naam bewoner:

Etherische olie:

Toepassing:

Datum

Observaties (rustig, genieten, ogen sluiten, praten, wenen, onrustig) + verandering merkbaar? Zoja waar en hoe?

Naam medewerker:

95

BIJLAGE 5: POWERPOINTWEERGAVE VAN DE VORMING

 Aromatherapie is een tak uit de kruidengeneeskunde die

bestaat uit twee Griekse woorden.  Enerzijds heb je ‘aroma’ wat duidt op een aangename geur

en anderzijds ‘ therapia’ wat duidt op een behandeling of verzorging. Zo kunnen we spreken van een behandeling die een lichamelijke of geestelijke aandoening ondersteunt of verzorgt.

 Een behandeling met geuren. Aromatherapie is een

therapie met een holistische benadering die gebruik maakt van etherische oliën met elk hun specifieke therapeutische werking.  Aromatherapie wordt ook wel eens een alternatieve of complementaire therapie genoemd.  Wanneer men spreekt van een alternatieve therapie, wordt de aromatherapie gebruikt ter vervanging van medicatie.  Wanneer men spreekt van complementaire therapie, wordt de aromatherapie gebruikt als een aanvulling bij de medicatie.

 1. In de voeding  2. Via verstuiving

 De geuren die gebruikt worden, zijn essentiële of etherische

   

oliën.(afhankelijk of de olie wordt verkregen door persing of distillatie). Wanneer een olie verkregen wordt door persing, spreken we van een essentiële olie. Wanneer een olie verkregen wordt door distillatie, spreken we van een etherische olie. Essentiële en etherische oliën, zijn oliën die onttrokken worden aan planten. Etherische oliën kunnen gewonnen worden uit planten, uit de wortel, uit het zaad of uit de bloem en hebben naargelang de manier van winning, een andere samenstelling

 Etherische oliën kunnen in de voeding worden toegevoegd

om de smaak wat te verbeteren. (smaakmakers).

 3. In het bad

 Je moet wel zeker zijn dat de olie veilig is.

 4. Via massage

 De etherische olie mag je ook nooit zomaar in je voeding

vermengen. Je moet de etherische olie eerst vermengen met een draagolie. Bijvoorbeeld: olijfolie.

96

 Enkele voorbeelden van etherische oliën in de voeding:

 Wanneer u een etherische olie wil verstuiven, kunt u enkele

 - Eetlepel mayonaise met 1 druppel etherische olie bv.

druppels in een verstuiver aanbrengen. Er bestaan heel wat verschillende verstuivers die hieronder verder worden besproken. Wanneer de olie in de verstuiver of verdamper wordt aangebracht, wordt de geur van de olie verspreid over de ruimte.  Bijna elke olie is geschikt voor verdamping.  Verstuiving wordt meestal toegepast bij een aandoening van de luchtwegen.  In WZC Home ‘t Hoge wordt dit ook vaak gedaan om de ruimte (bijvb. kamer) te ontgeuren.

limoen, citroen,..  - Pudding aromatiseren met citroen  - Boterwafeltjes met lavendel, mandarijn en bergamot : we gaan deze eens proeven.

Er zijn 8 soorten verschillende verstuivers die kunnen worden gebruikt: 1. De Aromastream

3. De Whisper

4. De Aromalamp 2. De Aromastone I

5. De Bamboo

7. De Easy Driver

6. De Breathe-easy

8. De Aromiser

I

I

97

   

Verstuiving bij slaapstoornissen: Lavendel, mandarijn en rozenhout Verstuiving voor de luchtwegen: Grove den, eucalyptus, wintergreen en pepermunt Verstuiving om te ontgeuren: Bergamot, citroen, mandarijn, sinaasappel Verstuiving om te ontspannen: lavendel, rozenhout





 

Aromatische baden worden toegepast omwille van het zuiverend vermogen, stimulerend voor de huid en spieren en het ontspant. De algemene regel is 6 druppels etherische olie oplossen in een drager want etherische oliën zijn niet wateroplosbaar. 6 druppels op een soeplepel drager volstaat Enkele dragers kunnen zijn: Melk Neutrale badolie Neutraal badschuim

  

I

De ideale badtemperatuur is 37° en minstens 20 minuutjes in het bad blijven  wateroplosbaar.  Enkele dragers kunnen zijn: 

  

Melk Neutrale badolie Neutraal badschuim

 Zeker nooit in het bad gebruiken



Een ontspannend bad:  



Een opwekkend bad: 



Lavendel Rozenhout

Rozemarijn

Een bad voor de luchtwegen:  

Eucalyptus Grove den

Schil-oliën: zorgt voor het gekookte kreeft syndroom Kaneel: zorgt voor brandwonden  Pepermunt: kan een koudeshock veroorzaken  



Een voetbad voor:  

  

Gezwollen benen: CIPRES Huidaandoeningen: ROZENHOUT Koorts te laten dalen: PEPERMUNT Zweetvoeten: SALIE Koude handen: ROZEMARIJN

 Massages met etherische oliën houden meer in dan alleen maar

het manipuleren van het zachte weefsel van het lichaam. Masseren is een genezende handeling met een diepe uitwerking op de psyche. Door toepassing van massage absorbeert de huid de etherische oliën en wordt dit snel opgenomen in de bloedbaan die de etherische oliën dan over het volledige lichaam, meer bepaald alle organen, verspreidt.  Wanneer je een etherische olie toedient via de huid, is er een snelle werking en het heeft ook een lange werkingsduur.

98

 De oliën die bij een massage gebruikt worden, kunnen de

massage versterken:  Het kan de spieren ontspannen  Het kan je bloed beter laten stromen  Het verbetert de conditie van de huid  Het vermindert pijn en stress  Het brengt uw geest in evenwicht en laat je dieper ontspannen.  Het immuunsysteem wordt geactiveerd

 De etherische oliën hebben heel wat voordelen maar

daarnaast zijn er ook enkele contra-indicaties waar rekening mee moet worden gehouden.  Belangrijk om weten dat je nooit iemand mag masseren indien:  De bloeddruk te hoog staat, er hartklachten zijn, de persoon een

besmettelijke ziekte heeft of koorts.  Er een huidinfectie, acute ontsteking of ernstige kneuzing aanwezig

is.  Er een ontsteking is van het vaatstelsel. Bv. flebitis, trombose  Er acute rugpijn is.  Nooit masseren bij een persoon met spataders, een te hoge of te

lage bloeddruk.

 Etherische oliën mogen ook niet onverdund op de huid

worden aangebracht. Er wordt gebruik gemaakt van een drager.  Hier in WZC Home ‘t Hoge gebruiken:  Jojoba-olie  Neutrale massage olie  Amandelolie

Benen M.S. Voor:

 Wanneer de oliën worden verdund, spreken we van een

algemene verhouding van 3 %. : Dat wil zeggen 100 ml massageolie en 3 ml etherisch olie.  - 1ml etherische olie = 20 druppels (bij gevoelige huid, vooral bij baby’s en ouderen)  - 3ml etherische olie = 60 druppels (bij gezonde huid)

Benen M.S. Voor:

99

Benen M.S. Voor:

Benen M.S. Voor:

Benen G.D. Voor:

Benen G.D.:

Benen G.D. na:

Benen G.D. na:

100

 Voor op de stagedienst heb ik steekkaarten gemaakt die een

handig hulpmiddel kunnen zijn bij het gebruik van aromatherapie.  Er werd een bundeltje gemaakt voor de kiné, één voor in de badkamer en één voor in de aromakast.  In het bundeltje kan je per toepassing terugvinden welke oliën je kan gebruiken en voor welke aandoeningen ze kunnen worden toegepast.

101

LIJST VAN FIGUREN Figuur 1: Stoomdestillatie, een manier om de etherische olie te verkrijgen .......................... 12 Figuur 2: Werking van de etherische olie via de neus .......................................................... 18 Figuur 3: De Aromastream ................................................................................................... 21 Figuur 4: De Aromastone ..................................................................................................... 22 Figuur 5: De Whisper ........................................................................................................... 22 Figuur 6: De Aromalamp ...................................................................................................... 23 Figuur 7: De BAMBOO ........................................................................................................ 23 Figuur 8: De Breathe Easy ................................................................................................... 24 Figuur 9: De Easy Driver ...................................................................................................... 24 Figuur 10: De Aromiser ........................................................................................................ 25 Figuur 11: Foto van een bewoner uit WZC Home „t Hoge .................................................... 30 Figuur 12: Lavendel ............................................................................................................. 35 Figuur 13: Citroen ................................................................................................................ 35 Figuur 14: Wintergreen ........................................................................................................ 35 Figuur 15: Tijm ..................................................................................................................... 36 Figuur 16: Rozemarijn.......................................................................................................... 36 Figuur 17: Grove den ........................................................................................................... 36 Figuur 18: Eucalyptus .......................................................................................................... 37 Figuur 19: Rozenhout .......................................................................................................... 37 Figuur 20: Cypres ................................................................................................................ 37 Figuur 21: Salie.................................................................................................................... 38 Figuur 22: Benen bewoner Georgette .................................................................................. 60 Figuur 23: Benen bewoner Maurice ..................................................................................... 74 Figuur 24: Foto‟s van de handleiding aanwezig in WZC Home „t Hoge ................................ 82

102

LITERATUURLIJST Boeken ANGELIKA, K.-F. 2004. Aroma-activiteiten met ouderen, ThiemeMeulenhoff bv. ASTRID, K. & MIEKE, L. G. 2006. Grondslagen van de ergotherapie, Maarssen, Elsevier gezondheidszorg. CLARE, M.-H. 1995. Aromatherapie massage boek, een praktische, geïllustreerde gids voor massage met etherische oliën, Tielt, Lannoo. CLARE, W. 1999. Aromatherapie, een geïllustreerde gids, Groningen, TextCase. DOMINIQUE, B. 2003. Aromatherapie, verzorging met essentiële oliën, Brussel, Snoeck. ELLEN, A. 1992. Aromatherapie: genezen met geuren, Deventer, Ank-Hermes. JENNIE, H. 2004. Handboek voor etherische olie, Groningen, Parragon. JOANNA, H. 2011. Handboek Aromatherapie, complete gids voor de theorie en praktijk van de aromatherapie, Utrecht, Veltman uitgevers. JULIA, L. Aromatherapie thuis, etherische oliën zelf toepassen, The Reader's Digest NV, Amsterdam NV reader's Digest SA, Brussel. JULIA, L. 1999. Aromatherapie, etherische oliën voor lichaam en ziel, Keulen, Könemann. KIM-BEICKLER, H. Aromatherapie en aromamassage, België, Delta. LAVERY, S. 1998. Aromatherapie, Een beknopte handleiding, Antwerpen, Zetwerk Intertext. LEEN, D. C. 2008. Ergotherapie in de gerontologie, Leuven, Acco. MICHEL, V. & GEERT, D. 1999. Etherische oliën, handboek voor aromatherapie, Wielsbeke, De Eenhoorn. PH., G. 2000. Aromatherapie, een praktische familiegids, VZW, V. E. & WILFRIED, V. H. 2009. Jaarboek Ergotherapie, Leuven, Acco.

103

Internet Rust en verzorgingstehuis Home ’t Hoge, http://www.homethoge.be 2011. 2000. Sjankara B.V.B.A: If it's natural and you can smell it, we sell it, http://www.sjankara.com 2011. 2004-2005. aromatherapie, edelstenen-, bachbloesem- en chakratherapie, http://www.aromaatelier.be 2011. 2010. Chi, your natural lifestyle, http://www.chiaromatherapy.com 2011. ANETTE, M. 2010. Aromatheek, speciaalzaak aromatherapie en voetreflexologie, //www.aromatheek.be 2011. MICHEL, V. 2006. Aromathérapie, http://www.nature-helps.com 2011.

Folder B.V.B.A., S. Sjankara, aromaverdampers en -verstuivers. Tielt.

Wetenschappelijke artikels BOWERS, L. J. 2006. To what extent does aromatherapy use in palliative cancer care improve quality of life and reduce levels of psychological distress? A literature review. The international Journal of Aromatherapy, 27-35 CHA, J. H., e.a. 2010. [Effects of aromatherapy on changes in the autonomic nervous system, aortic pulse wave velocity and aortic augmentation index in patients with essential hypertension]. Journal Of Korean Academy Of Nursing, 40, 705-713. COOKE, B. & ERNST, E. 2000. Aromatherapy: a systematic review. The British Journal Of General Practice: The Journal Of The Royal College Of General Practitioners, 50, 493-496. D, J., e.a. 2009. Effect of aromatherapy on patients with Alzheimer's disease. Psychogeriatrics, HEGARTY, J. R. & GALE, E. 1996. Touch as a therapeutic medium for people with challenging behaviours. British Journal of Learning Disabilities, 24, 26-32. HERZ, R. 2009. Aromatherapy facts and fictions: a scientific analysis of olfactory effects on mood, physiology and behavior. International journal of Neuroscience, 263-290 KYLE, G. 2006. Evaluating the effectiveness of aromatherapy in reducing levels of anxiety in palliative care patients: results of a pilot study. Complementary Therapies in Clinical Practice, 12, 148-155.

104 TAKEDA, H., TSUJITA, J., KAYA, M., TAKEMURA, M. & OKU, Y. 2008. Differences between the physiologic and psychologic effects of aromatherapy body treatment. Journal Of Alternative And Complementary Medicine (New York, N.Y.), 14, 655-661. WATT, G. V. D. 2008. Aromatherapy in nursing and mental health care. Contemporary Nurse, 69-75. YIM, V. W. C., e.a. 2009. A review on the effects of aromatherapy for patients with depressive symptoms. Journal Of Alternative And Complementary Medicine (New York, N.Y.), 15, 187-195.

105

Aromatherapie, meer dan alleen maar therapie. Een weg doorheen WZC Home t Hoge

Recommend Documents