Armoede en ongelijkheid in de wereld Inleiding tot een eenvoudig én complex onderwerp Francine Mestrum, 27 maart 2016
Wat gaan we bestuderen? • Wanneer en hoe zijn armoede en ongelijkheid op de agenda van de ontwikkelingssamenwerking verschenen? • Hoe kunnen armoede en ongelijkheid worden gedefinieerd en gemeten? • Hoe kunnen armoede en ongelijkheid worden bestreden? En waarom moeten ze bestreden worden? • Wat is de band tussen armoede en ongelijkheid enerzijds en andere ontwikkelingsproblemen anderzijds?
1. Armoede, ongelijkheid en ontwikkeling • Armoede: een nieuw thema – VN en de eerste rapporten over de sociale situatie in de wereld
– De jaren ‘60 en de ‘decennia’ voor ontwikkeling: de ‘kloof’ tussen de inkomens per capita van de economisch ontwikkelde landen en minder ontwikkelde landen is groter geworden’ – 1969: VN-Verklaring over vooruitgang en ontwikkeling op sociaal vlak; de jaren ‘70: ‘decennium voor sociale ontwikkeling’, maar de ontwikkelingslanden waren helemaal niet enthousiast – 1986: VN-Verklaring over het ‘recht op ontwikkeling’
1. Armoede, ongelijkheid en ontwikkeling • Armoede: een nieuw thema – 1990: ‘Verslag over de ontwikkeling in de wereld’ (Wereldbank) over armoede – 1990: Eerste verslag van UNDP (VN-ontwikkelingsprogramma) over ‘menselijke ontwikkeling’
• Ontwikkeling geldt voortaan voor mensen en niet langer voor landen en economieën – Seers: een ‘arm land is een land waar de mensen arm zijn’
• Het eind van de ‘ontwikkelingseconomie’: mono-economie (Hirschmann)
• Het eind van ‘ontwikkeling’ als nationaal project voor modernisering en diversifiëring
1. Armoede, ongelijkheid en ontwikkeling • Sinds 1995 (VN-top over sociale ontwikkeling) is armoede de grote prioriteit voor ontwikkelingssamenwerking • 2000: VN-Millenniumtop met Millenniumverklaring en ‘Millenniumdoelstelingen’ : doel 1: de armoede uitroeien/de extreme armoede met de helft verminderen tussen 1990 en 2015) • Nieuwe doelstelling van de Wereldbank (2013) en de VN doelstellingen voor duurzame ontwikkeling (2015): de extreme armoede uitroeien tegen 2030 en de welvaart verdelen door de inkomens van de armste 40 % op te trekken
1. Armoede, ongelijkheid en ontwikkeling • De ideologie van de armoede: = een consensusthema Maar: - Conservatieve ideologie: armoede is te wijten aan het gedrag, de ‘cultuur’ van de armen, hun gebrek aan verantwoordelijkheid - Liberale ideologie: armoede is te wijten aan een gebrek aan kansen - Marxistische ideologie: armoede is een sociale relatie, een gevolg van de accumulatie van rijkdom door sommigen
1. Armoede, ongelijkheid en ontwikkeling • En de ongelijkheid? – Met de prioriteit voor armoede verdween de ongelijkheid van de agenda; (WB in 1990: ‘ongelijkheid is geen armoede’) – 2006: rapport van de WB over ‘equity’ of gelijkheid van kansen (en niet inkomens) – Begin van een international debat over de ongelijkheid, o.m. in verband met de mondialisering
1. Armoede, ongelijkheid en ontwikkeling Global economic disparities Source: United Nations Development Programme, Human Development Report, New York: Oxford University Press, 1992, p. 35.
1. Armoede, ongelijkheid en ontwikkeling Global income distributed by percentiles of the population in 2007 (or latest available) in PPP constant 2005 international dollars* * According to the inter-country accounting model. Source: Isabel Ortiz and Matthew Cummins, ‘Global inequality: beyond the bottom billion – a rapid review of income distribution in 141 countries’, Social and Economic Policy Working Paper, New York: United Nations Children’s Fund, April 2011, p. 21.
Armoede, ongelijkheid en ontwikkeling • Vandaag wordt ongelijkheid als een probleem gezien: remt de armoedevermindering af, remt ontwikkeling af • Heel wat academisch onderzoek is vandaag gewijd aan het probleem van de ongelijkheid, zelfs bij het IMF • Wereldbank: ‘de welvaart verdelen’ door de inkomens van de 40 % laagste inkomens te verhogen • Ongelijkheid in de DDO: doelstelling 10: ‘de ongelijkheid verminderen in en tussen de landen’
2. Definiëren en meten • Wat is armoede? – Een gebrek aan inkomen: voer voor statistieken
– Een mondiale consensus: armoede is ‘multidimensioneel’: naast of zelfs voorbij het inkomenstekort : en gebrek aan schooling, aan gezondsheidszorg, aan goede huisvesting … (Wereldbank: ‘de armen spreken niet over inkomen…’ – Wereldbank 2000: armoede wordt een ‘gebrek aan stem’, een gebrek aan ‘empowerment’ en ‘kwetsbaarheid’
2. Definiëren en meten
2. Definiëren en meten • Armoede: – Absolute en relatieve armoede
– Extreme armoede en ‘armoede’ – De armoedekloof
• Armoededrempels: vandaag 1,9 US$ per dag volgens de Wereldbank
2. Definiëren en meten • Armoedemetingen: – Gezinsenquêtes: inkomen en verbruik
– Het probleem van de ‘PPP’s’ (Purchase Power Parity): – Internationale vergelijkingen – Omrekeningskoers om rekening te houden met het verschil in koopkracht van nationale munten
• Het meten van multidimensionele armoede • Gebrek aan (betrouwbare) gegevens
2. Definiëren en meten De ongelijkheid: • Absolute en relatieve ongelijkheid • Netto en bruto ongelijkheid • Ongelijkheid van inkomens, vermogens, verbruik of andere elementen van ongelijkheid • Ongelijkheid in landen • Ongelijkheid tussen landen • Ongelijkheid tussen mensen, ongeacht de grenzen
2. Definiëren en meten • De meest gebruikte coëfficient voor het meten van ongelijkheid: Gini (tussen 0 en 1) • Meer en meer wordt gebruik gemaakt van vergelijkingen tussen decielen/kwintielen … – De 10 % (of 20 % …) rijksten in vergelijking met de 10 % (of 20 % …) armsten
• De 1 % vs de 99 %, of het aantal personen (Oxfam: 62 individuen bezitten evenveel als de armste helft van de wereldbevolking) • Ideologie is nooit veraf bij al deze metingen en de gekozen criteria kunnen tot grote verschillen leiden
3. Waarom moeten armoede en ongelijkheid bestreden worden? • Om ethische, politieke en economische redenen – Mensenrechten: het recht op leven
– Stabiliteit, grenzen – Groei, productiviteit
3. Hoe kunnen armoede en ongelijkheid bestreden worden? • De armoedebestrijding van 1990 van de Wereldbank hield geen nieuw beleid in: mondialisering, ‘Washington Consensus’ – Verplichte PRSPs
– Onderwijs en gezondheidszorg – Veiligheidsnetten – ‘user fees’ – Openbare werken (workfare)
– Micro-krediet – ‘targeting’ van de armsten
• Vanaf 2000 (nieuw armoedeverslag van WB en MDGs): opening voor meer en ander sociaal beleid – ‘conditional cash transfers’ • 2015: opening naar meer en ander social beleid: sociale bescherming (DDO doelstelling 1.3 + ‘sokkels voor sociale bescherming’ ILO
3. Hoe de ongelijkheid bestrijden? • De laagste inkomens optrekken : jobs, lonen, prijzen… • De hoogste inkomens beperken: fiscaliteit • Branco Milanovic: – De inkomens in de armste landen optrekken – groei
– Mondiale (her)verdeling van inkomens – Migratie naar rijkere landen Vandaag: ‘mensen zijn arm omdat ze in arme landen wonen’
4. De band met andere problemen van ontwikkeling: • Duurzame ontwikkeling en conflicten: Soedan, Somalië, Syrië, kleine eilandstaten • Conflicten en grote werken (dammen) • Revoluties en ‘terrorisme’ • Kinderen en vrouwen • (extreme) armoede en sociale rechtvaardigheid: het gebrek aan perspectieven, de moderniteit …
Een poging tot besluit • Nooit vergeten: – Armoede is een relatief nieuw thema voor de ontwikkelingssamenwerking
– De ongelijkheid is een ernstiger probleem, maar wordt nog niet ten volle als dusdanig erkend – De trend van de armoedevermindering is duidelijk, maar voorzichtig blijven met cijfers – De uitroeiing van de armoede kan slechts het resultaat zijn van een geslaagd ontwikkelingsproces – De vermindering van de ongelijkheid is cruciaal voor een geslaagde mondialisering
