april 2012 het houtblad
6
Het museum is wat hoger dan de omringende huizen, maar voegt zich harmonisch in het beeld. Door z’n vierdakigheid oogt het volume ook minder massaal.
a r mo e m a a k t r ijk k a a p sk il o u d e s child, t e x el
Op schitterende wijze zijn realiteit, fantasie en symboliek met elkaar vervlochten in de nieuwbouw van museum Kaap Skil te Oudeschild, Texel. Daarom past het vierdakige houten volume ook naadloos in de omgeving. Alsof het er al eeuwenlang staat.
april 2012 foto: christian richters berlijn
het houtblad
7
Oudeschild (circa 1.400 mensen) is een miniatuuruitvoe-
(VOC-)schepen uitvoeren naar Indië, Oostzee, Noordelij-
ring van een dorp op het vasteland (de ‘overkant’). Be-
ke IJszee (walvisvaart), nieuwe werelden of gewoon ten
schut gelegen achter een hoge deltadijk aan de zuidoost-
oorlog waar maar een Engelse, Spaanse, Portugese of
kust, is het nog steeds de vissersplaats van ons grootste
Franse vijand te vinden was. Oudeschild is altijd klein ge-
Waddeneiland. Jaarlijks bezoekt een kleine 1 miljoen men-
bleven, omdat de bemanning niet van boord mocht uit
sen Texel voor een insulaire vakantie, de meeste eilanders
wantrouwen van desertie.
zijn derhalve werkzaam in het toerisme. Ze noemen het
Wel vertoefden er grote mannen als Michiel de Ruyter,
havengehucht nog altijd Skil, wat verwijst naar de ont-
Cornelis Tromp, Willem Barentsz, Jacob Roggeveen,
staanstijd, toen er in de 17e eeuw aan het einde van de
Henry Hudson en Abel Tasman. Thans is het één lange De
Skilsloot (skil = ondiepe geul of kreek) enkele huizen ver-
Ruyterstraat, waar de oude huisjes met puntdaken zich
rezen als overlaadstation van vaten ijzerhoudend en dus
over 1 km oogstrelend aaneenrijgen. Letterlijke hoogte-
langer houdbaar water voor de vaderlandse handelsvloot.
punten zijn de kleine witte Zeemanskerk, waarvan de toren met groen geschilderd hout is bekleed (1650), en
Desertie Want hier voor de kust lag de Reede van
korenmolen De Traanroeier (Zaandam 1727; sinds 1902
Texel, waarvandaan in de Gouden Eeuw honderden
op Texel).
7
Plattegrond begane grond. Legenda.
4
5 6
3
1. Entree
7. Garderobe
2. Kassa, winkel, café-restaurant
8. Lift
3. Achteruitgang naar museumtuin
9. Vluchttrappen
4. Kantoor
10. Opslag
5. Repro
11. Keuken
2
1
het houtblad
8
11
10
9
8
Begane grond met links het winkeltje en rechts het café-restaurant. Op het Oregon pine plafond de kaart van Texel in eilandelijke materialen.
Onderverdieping. Van voor naar achter: maquette van de Reede van Texel, eiken tribune en wand en de (negen) wonderkamers.
foto’s + tekening: mecanoo architecten delft/machteld schoep
april 2012
6. Invalidentoilet
van de schatten der jutterij deed het Maritiem & Jutters
ter Dros Houtbewerking uit het naburige De Waal. Het is
Museum aan Barentszstraat 21 verslag. Toen het echter in
een zoete wraak voor de bittere ironie dat de aanleg van
2002 een kolossale maquette van de Reede van Texel
het Noord-Hollands Kanaal (en het Noordzeekanaal)
kreeg aangeboden (18 x 4 m), was het tijd voor nieuw-
Texel als handelseiland buitenspel hebben gezet. Dros
bouw, een museaal-digitale stap in de 21ste eeuw en een
hield pas op, toen hij tien woedende kilometers had ge-
nieuwe naam: Kaap Skil, museum van jutters & zeelui.
zaagd.
Woud van masten Zoals het nieuwe entreegebouw er
Weerbarstig mooi verweerd Uit oogpunt van
om de hoek aan Heemskerckstraat 9 bij staat, heb je geen
cradle to cradle gaat het bij het onbehandelde azobé ei-
flauw vermoeden dat het is ontworpen op juist die ma-
genlijk om upcycling pur sang: niet slechts functioneel,
quette. De voetafdruk is dan ook 18 x 4 + 3 m rondom of-
zoals de damwand, maar ook esthetisch als grandioze ge-
tewel 21 x 7 m. Het museum is wat hoger dan de huizen
velbekleding. Centrum Hout gaf advies. Gebout op hori-
aan weerszijden, maar voegt zich met z’n vier puntdaken
zontale azobé liggers staan de latten nu voor de glaswan-
harmonisch in het beeld. Door de vierendeling oogt het
den, gedromd op stalen H-profielen. De ongezaagde
volume ook minder massaal. In de contrasterende open
kanten zijn welbewust aan de zichtzijde geordend, daar-
houten materialisering wijkt het af van de dichte witge-
voor is het opvallende kleurenspel na veertig jaar verblijf
stuukte buren, maar juist door de aard en kleur van het
onder water te weerbarstig mooi verweerd: wit, grijs,
hout komt het alleen maar natuurlijk over. De historische
roestrood, paarsig, bruin. Uit esthetiek en opdat er geen
april 2012
De damwandplanken zijn tot lamellen gezaagd door Pie-
9
het houtblad
foto’s + tekening: mecanoo architecten delft/machteld schoep
Honderden schepen Van alle gloriejaren maar ook
bril laat zich lankmoedig verleiden er een woud van masten in te zien. Het turend zeemansoog ontwaart in de da-
tien woedende kilometers
ken met verschillende hoogtes en hoeken - recht, stomp,
gezaagd azobé
stomper - een geliefd stukje golvend water. Dat wordt voor de landrot het duidelijkst, als hij achter de dijk gaat staan waar ze dan als spitse golftoppen bovenuit komen.
vocht aan blijft hangen, zijn de delen afgeschuind, al is dit
Zachte filtering Tussen opdrachtgever, Mecanoo ar-
bij deze houtsoort van duurzaamheidsklasse 1 niet nood-
chitecten en bewoners is steeds overleg geweest over het
zakelijk. Aan de uiteinden proberen sommige lamellen,
ontwerp. Afkeuring verwierven driehoge bouw en com-
sleurend aan de verzonken bouten, uit het vlak te torde-
pleet glazen gevels van hergebruikte flessen. Om binnen
ren. Azobé werkt sterk, maar storend zijn deze verkrom-
de schaal van de dorpsbebouwing te blijven, is één verdie-
mingen allerminst: ze passen perfect bij een maritiem mu-
ping nu benedengronds aangelegd. Bij de twee etages
seum.
daarboven is het verdiepingshoge glas wel gehandhaafd (in grijs aluminium kozijnen), maar het gaat verborgen
Tegengestelde impuls Bij binnenkomst kun je met-
achter de verticale houten latten (50 x 50 mm) die zowel
een schuin doorlopen de museumtuin in, zo lichtdoorla-
de voor- en achterzijde als de daken bedekken. Door de
tend is de ruimte: waarom zou je er blijven? Maar ook
tussenruimtes van steeds 70 mm krijgt het museum ineens
kun je er halthouden in het café-restaurant annex winkel-
transparantie als je er recht voor staat: je kijkt dwars door
tje aan de linkerzijde, zo opaak is de ruimte: waarom zou
naar de museumtuin. Buiten ontstaat zo een strakke af-
je er weggaan? Met deze tegengestelde impuls stemmen
wisseling van open en beschut, binnen een zachte filte-
de klinkervloer respectievelijk het houten plafond over-
ring van licht en schaduw.
een, het laatste in balkjes van dezelfde afmetingen als het azobé. Het gebruikte hout is FSC-gecertificeerd lariks. Er-
Zoete wraak Ten laatste herbergt het hout ook een
achter zijn de leidingen en installaties zichtbaar, wat ge-
melancholische betekenis. In arme tijden van weleer werd
oorloofd is in deze ruwe omgeving. Deels wordt de zol-
voor de eigen huisjes en schuren veel wrakhout van sche-
dering bedekt door een plafondkleed van 9 x 4 m, die de
pen hergebruikt. De nu in de gevels toegepaste lamellen
kaart van Texel voorstelt. Het prachtige stukje huisvlijt,
zijn afkomstig van azobé damwanden uit het Noord-Hol-
ontworpen door kunstenares Erna van Sambeek, is uitge-
lands Kanaal. Rijkswaterstaat vervangt ze eens in de veer-
voerd in lokale producten: schapenwol, vilt, plantenverf
tig jaar. Navraag bij het CO2-servicepunt van de provincie
(vlier, boerenwormkruid, duizendblad) en zeewier. In een
Noord-Holland leidde naar dit oude waterbouwhout.
blok aan de rechterkant zijn een kantoor, repro, garderobe
■ ■ ■
foto’s: mecanoo architecten delft/machteld schoep
april 2012 het houtblad
10
Via de trap met iroko treden kom je op de stralende verdieping, waar de onderwaterarcheologie wordt tentoongesteld, onder de golven van de daken.
Door de ruimtes van 70 mm tussen de azobé lamellen wordt het museum transparant, als je er recht voor staat.
Eenheid met het verleden. Links vissershuisje en winkel (uitstekend), rechts korenmolen De Traanroeier en het oude entreegebouw.
en toiletten opgenomen. In het midden ervoor voert één
zijden (2 x 5=10 stuks) inzoomen op dertig dekken, waar-
trap naar het souterrain en één naar de verdieping. De tre-
op de figuurtjes tot sprekend scheepsleven komen. Achter
den zijn van iroko.
de eiken tribune bevinden zich langs de wand negen 17e eeuw, zoals admiraal Tromp, de handelaar Roemer
warmteopslag, betonkernactivering en vloerverwarming
Visscher en een vrouw die in vreze op haar man wacht.
april 2012
wonderkamers met verhalen en collectiestukken uit de
Jeneverbuurtje Het duurzame gebouw met koude- en achter je latend, sta je ineens in het verleden dat 1:1 de
Drie werelden Na de schemering in de kelder en het
paadjes, nostalgische achterommetjes en houten brugge-
getemperde clair-obscur van de begane grond is de ver-
tjes van ooit over een sloot vol kroos staat de tijd stil in de
dieping een feest van wadend badend licht: gefilterd tus-
jutterij, een winkeltje (1950), een smederij, de al genoem-
sen de azobé latten door, uitgestort door de hoge dakra-
de korenmolen, een reddingboothuis, oude TESO-sche-
men, weerkaatst door de stralende witheid van wanden,
pen (Texels Eigen Stoomboot Onderneming, die de ver-
op en neer gaande, geperforeerde akoestische gipspla-
binding met het vasteland onderhoudt), de lokale botter
fonds en enkele stalen rondkolommen die verjongd in de
TX11 en kotter TX99, de duikboot van Captaine Verbel en
vouw van de daken steken. In de stralende ruimte wordt
een herbouwd stukje van het Jeneverbuurtje anno 1900:
de onderwaterarcheologie tentoongesteld, onder de gol-
een timmermanshuisje en twee visserswoninkjes, die het
ven van de daken. Hier op eenhoog sta je dus in zekere zin
armoedige leven en kleinwonen van toen invoelbaar ma-
op de zeebodem, zonder - o zoete droom - te verdrinken.
11
het houtblad
museumtuin uitmaakt. Via klompenklossende klinker-
ken. In het hoogseizoen komt de tijd in beweging via activiteiten als scheepsmodellen bouwen, schiemannen (on-
i n z e k e r e z i n s ta j e o p d e
derhoud touwwerk op schepen), smeden, touwslaan en
zeebodem
visroken.
Tot varen gewekt De schemerige Schatkamer beneden in bars beton wordt grotendeels in beslag genomen
Vrolijke vlaggetjes Het onderwater is ingericht als la-
door de enorme maquette van de Reede van Texel. In de
boratorium met vondstvoorwerpen van scheepswrakken
rug heb je een FSC-eiken tribune met dito wand voor uit-
van voor de kust, in verrijdbare vitrines gerangschikt vol-
leg aan scholieren. De 20 m lange muur achter de ma-
gens de thema’s eten, drinken, slapen, leven. Een grote
quette toont een levend Panorama Texel van VOC-sche-
eikengefineerde dooswand fungeert als opslag. Door de
pen op woelige baren, in 20 minuten verglijden een volle
Hollandse helderheid toont het trekharmonicavertrek ab-
dag en nacht. De modellen zijn van oude schilderijen ge-
soluut niet klinisch. Een kaart van Texel op een wand
haald en met allerlei 21ste-eeuwse trucs tot varen gewekt.
toont met vrolijke vlaggetjes waar nog duikrijpe schepen
Daar weer achter zit een strook met opslagruimtes, lift,
liggen. Aldus is de toekomst van dit museum veiliggesteld,
vluchttrappen en installatieruimte. Het kolossale stilleven
geopend door licht, gesloten door hout. •
van Texel met meer dan honderd schepen (in epoxy met metalen tuigage) is historisch juist gereconstrueerd. Om
hans de groot
het bijdetijds te maken, kun je met kijkers aan beide langs-
Locatie: Heemskerckstraat 9, Oudeschild, Texel Opdrachtgever: Kaap Skil Oudeschild (skil.nl) Ontwerp: Mecanoo architecten Delft (mecanoo.nl) Museale inrichting: Kossmann.dejong Amsterdam (kossmanndejong.nl) Aannemer: Bouwcombinatie De Geus & Duin Bouwbedrijf Broek op Langedijk/Den Burg, Texel (geusbouw.nl) Constructeur: Pieters Bouwtechniek Utrecht (pietersbouwtechniek.nl) Azobé: Klein Wieringen Hippolytushoef (kleinwieringen.nl) Lariks: De Mossel Projectafbouw Noord-Scharwoude (demossel.nl) Iroko: Konijn Houtbewerking De Goorn (konijnhoutbewerking.nl) Eiken/eikenfineer: Pontmeyer Oudkarspel (pontmeyer.nl) Lamellengevel: Pieter Dros Houtbewerking De Waal, Texel (pieterdrostexel.nl) Bebouwd oppervlak: 1.200 m2 Bouwperiode: April 2010 september 2011 (Opening: 30 maart 2012) Bouwkosten: € 6 miljoen
■ ■ ■
