Arm en rijk Auteur
VO-content StudioVO
Laatst gewijzigd
13 July 2013
Licentie
CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie
Webadres
http://maken.wikiwijs.nl/45299
Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt. Stel zo voor iedere onderwijssituatie de optimale leermiddelenmix samen.
Inhoudsopgave A. Inleiding Werkplan
B1. Kenmerken van ontwikkelingslanden Vooraf Stap 1: Arm of rijk? Stap 2: Kenmerken ontwikkelingslanden Stap 3: Slechte gezondheidszorg en bevolkingsgroei Stap 4: Monocultuur en grote schuld Stap 5: Nog meer kenmerken Stap 6: Zuid-Afrika ontwikkelingsland?
B2. Verschillen tussen ontwikkelingslanden Vooraf Stap 1: Burundi en Afghanistan Stap 2: Kenmerken ontwikkelingslanden Stap 3: Eindproduct Extra
B3. Arm en rijk in China Vooraf Stap 1a: Groot en divers land Stap 1b: Bevolking Stap 1c: Buurlanden, klimaten, talen Stap 2: Economie Stap 3: Eindproduct
B4. Ontwikkelingssamenwerking Vooraf Stap 1: Soorten ontwikkelingssamenwerking Stap 2: Nederland en ontwikkelingssamenwerking Stap 3: Artsen zonder grenzen en Plan Nederland Stap 4: Eindproduct
B5. Wereldhandel Vooraf Stap 1: Voorbereiding Stap 2: Evaluatie
B6. Trade not aid Vooraf Stap 1: Fair Trade Stap 2: Fair trade organisaties
Pagina 1
Arm en rijk
Stap 3: Minister van Handel en Ontwikkelingszaken Stap 4: Afsluiting
B7. Armoede in Nederland Vooraf Stap 1: Nederland is rijk Stap 2: Portretten van armoede Stap 3: Armoedegrens Stap 4: Cijfers Stap 5: Afwerking
C. Afsluiting: Maak het waar Eindproduct Stap 1: Doelen Stap 2: Voorbeelden Stap 3a: Kinderen Stap 3b. Kinderen Stap 4: Maak het waar!
Over dit lesmateriaal
Pagina 2
Arm en rijk
A. Inleiding
Dit thema heeft als titel Arm en rijk. De opdrachten in dit thema gaan over: de kenmerken van ontwikkelingslanden. de verschillen (diversiteit) tussen ontwikkelingslanden. ontwikkelingssamenwerking. over armoede in Nederland. Het thema sluit je af met de opdracht 'Maak het waar!'. Je bedenkt een plan waarin je aangeeft hoe jij een (deel)probleem in een arm land kunt helpen oplossen. Succes.
Werkplan
Pagina 3
Arm en rijk
werkplan.JPG
Het thema Arm en rijk bestudeer je door een aantal opdrachten en de afsluiting te maken. In iedere opdracht wordt een ander aspect van arm en rijk belicht. Het is belangrijk dat je goed bijhoudt wat gedaan hebt. Om je hierbij te helpen is er een werkplan gemaakt. Op dat werkplan kun je bijhouden welke onderdelen je al gedaan hebt. Download hieronder het werkplan. Werkplan Thema Arm en rijk kn.nu/wwac8c2e8 (doc, maken.wikiwijs.nl)
Pagina 4
Arm en rijk
B1. Kenmerken van ontwikkelingslanden
Leerdoel Aan het eind van deze opdracht: kun je een aantal kenmerken van ontwikkelingslanden noemen. weet je in welke continenten de meeste ontwikkelingslanden te vinden zijn. Eindproduct Aan het einde van deze opdracht schrijf je een artikel van ongeveer 150 woorden. In het artikel bespreek je of Zuid-Afrika wel of geen ontwikkelingsland is. Samen of alleen Deze opdracht voer je samen met een klasgenoot uit. Tijd: Voor deze opdracht heb je ongeveer 3 lesuren nodig.
Vooraf
Pagina 5
Arm en rijk
Leerdoel Aan het eind van deze opdracht: kun je een aantal kenmerken van ontwikkelingslanden noemen. weet je in welke continenten de meeste ontwikkelingslanden te vinden zijn. Eindproduct Aan het einde van deze opdracht schrijf je een artikel van ongeveer 150 woorden. In het artikel bespreek je of Zuid-Afrika wel of geen ontwikkelingsland is. Samen of alleen Deze opdracht voer je samen met een klasgenoot uit. Tijd: Voor deze opdracht heb je ongeveer 3 lesuren nodig.
Stap 1: Arm of rijk?
Pagina 6
Arm en rijk
Als je op vakantie bent in een ander land heb je al snel door of je in een arm of rijk land terecht bent gekomen. Dat zie als je op straat loopt aan bijvoorbeeld de mensen, de huizen en de auto's die er rijden. Toch bepaal je de welvaart van een land niet door op straat om je heen te kijken. Bekijk het volgende filmpje op de website van SchoolTV.
kn.nu/ww202511e (schooltv.nl)
Maak nu samen met een klasgenoot op een A4-tje een woordspin. Zet in het midden ‘Arm of Rijk’ en geef in je woordspin aan op welke manieren je kunt bepalen of een land wel of niet welvarend is.
Stap 2: Kenmerken ontwikkelingslanden
Pagina 7
Arm en rijk
Of een land wel of geen ontwikkelingsland is, kun je vaststellen aan de hand van een aantal kenmerken. Ga op de website StudioAardrijkskunde naar het onderdeel Arm en Rijk. Bestudeer het onderdeel ‘Kenmerken’.
Kennisbank studioaardrijkskunde: ontwikkelingslanden kn.nu/ww54f1e45 (studioaardrijkskunde.nl)
Als eerste kenmerk van een ontwikkelingsland wordt een laag inkomen per inwoner van de bevolking genoemd. Op de website van indexmundie worden alle landen vergeleken op basis van het inkomen per hoofd van de bevolking. Zoek op op welke plaats Nederland staat. Onder welk inkomen per hoofd van de bevolking zou jij spreken van een ontwikkelingsland? Het inkomen per hoofd wordt vaak als maatstaf voor de welvaart genomen. Welke drie bezwaren worden er genoemd tegen een laag inkomen per inwoner als maatstaf voor de welvaart?
Stap 3: Slechte gezondheidszorg en bevolkingsgroei
Pagina 8
Arm en rijk
Kenmerkend voor veel ontwikkelingslanden is een slechte gezondheidszorg en een grote bevolkingsgroei. Hieronder zie je de bevolkingsopbouw van mannen en vrouwen in Nederland en in Angola in 2010. Kijk goed naar beide diagrammen. Kunnen jullie een verklaring vinden voor de verschillen?
Stap 4: Monocultuur en grote schuld
Een monocultuur en een grote schuld bij rijke westerse landen zijn kenmerken van ontwikkelingslanden. Beide kenmerken kunnen met elkaar te maken hebben. Hoe? Dat kun je uitleggen in een aantal stappen. Hieronder staan die stappen. Ze staan nog niet in de juiste volgorde. Zet de stappen in de juiste volgorde en controleer jezelf. Stap 1 staat al goed. 1. Een ontwikkelingsland exporteert slechts één product. 2._______. 3._______. 4._______. 5._______. 6._______.
Pagina 9
Arm en rijk
Beschikbare keuzes: Dat exportproduct is vaak een landbouwproduct of een grondstof, Door geld te lenen ontstaat er een schuld bij westerse landen, De export levert minder op dan voor de input moet worden betaald, Het landbouwproduct of de grondstof wordt in het Westen nog bewerkt, Om het uitvoertekort te kunnen betalen moet geld worden geleend
Stap 5: Nog meer kenmerken
stap 5.JPG
Op StudioAardrijkskunde worden vijf kenmerken van ontwikkelingslanden besproken. Als je googled op kenmerken van ontwikkelingslanden vind je vele site waarop kenmerken worden bespreken. Ga naar www.google.nl. Tik in het zoekvak ‘kenmerken ontwikkelingslanden’ in. Bezoek vier of vijf websites met kenmerken van ontwikkelingslanden. Scan de informatie op de websites. Ga op zoek naar kenmerken die niet op StudioAardrijkskunde worden besproken. Schrijf deze kenmerken op. Bespreek deze kenmerken met een klasgenoot.
Stap 6: Zuid-Afrika ontwikkelingsland?
Pagina 10
Arm en rijk
Stel je de volgende situatie voor: Een politieke partij in Nederland, de PP, heeft voorgesteld de ontwikkelingshulp aan ZuidAfrika stop te zetten. De mensen van de partij hebben het volgende standpunt: Zuid-Afrika is een welvarend land en heeft daarom geen hulp meer nodig. Je bent een Nederlandse journalist die een bezoek brengt aan Zuid-Afrika. Het dagblad waar je voor werkt, wil een artikel over Zuid-Afrika. In het artikel geef je antwoord op de vraag of Pagina 11
Arm en rijk
Zuid-Afrika wel of geen ontwikkelingsland is. Je moet de lezer duidelijk uitleggen waarom dat zo is. Je begint je artikel met het nieuws dat de PP de hulp aan Zuid-Afrika wil afschaffen en waarom ze dat willen. In het artikel bespreek je vier kenmerken van ontwikkelingslanden. Het artikel mag uit maximaal 250 woorden bestaan. Om de vraag of Zuid-Afrika een ontwikkelingsland is te kunnen beantwoorden moet je een aantal deelvragen beantwoorden. Bijvoorbeeld: Hoe hoog is het nationaal inkomen per hoofd van de bevolking in Zuid-Afrika? Hoe staat het met de gezondheidszorg in Zuid-Afrika? Heeft Zuid-Afrika een hoge bevolkingsgroei? Is er in Zuid-Afrika sprake van een monocultuur? Heeft Zuid-Afrika een hoge buitenlandse schuld? Zoek op internet naar sites met informatie over Zuid-Afrika. Schrijf het artikel over Zuid-Afrika. Gebruik de informatie die je opgezocht hebt. Vergeet de conclusie niet.? Klaar? Laat het artikel beoordelen door jullie docent. Jullie docent geeft jullie een goede beoordeling als jullie: een aantal verschillende kenmerken van ontwikkelingslanden bespreken. per kenmerk aangeven of het wel of niet van toepassing is op Zuid-Afrika. aangeven of Zuid-Afrika wel of geen ontwikkelingsland is. artikel niet te veel taalfouten bevat.
Pagina 12
Arm en rijk
B2. Verschillen tussen ontwikkelingslanden
Leerdoel In deze opdracht vergelijk je twee landen op basis van een aantal kenmerken van ontwikkelingslanden. Eindproduct Aan het einde van deze opdracht maak je twee posters. Op één van de posters staat Burundi centraal, de andere poster gaat over Afghanistan. Samen of alleen Deze opdracht voer je uit samen met een klasgenoot. Tijd: Voor deze opdracht heb je ongeveer 2 lesuren nodig.
Vooraf
Pagina 13
Arm en rijk
Leerdoel In deze opdracht vergelijk je twee landen op basis van een aantal kenmerken van ontwikkelingslanden. Eindproduct Aan het einde van deze opdracht maak je twee posters. Op één van de posters staat Burundi centraal, de andere poster gaat over Afghanistan. Samen of alleen Deze opdracht voer je uit samen met een klasgenoot. Tijd: Voor deze opdracht heb je ongeveer 2 lesuren nodig.
Stap 1: Burundi en Afghanistan
Pagina 14
Arm en rijk
Begin met het opzoeken van een aantal algemene gegevens van beide landen: Hoeveel inwoners heeft het land? Wat is de oppervlakte van het land? Hoeveel keer zo groot als Nederland is dat? Wat is de voertaal? Hoe heeft de hoofdstad? Hoe is het klimaat? Hoe heet het officiële betaalmiddel. …… Een website die je goed kunt gebruiken voor het opzoeken van dit soort informatie is bijvoorbeeld www.landenweb.net.
Stap 2: Kenmerken ontwikkelingslanden
Pagina 15
Arm en rijk
Kenmerken ontwikkelingslanden
Hieronder zie je een aantal kenmerken van ontwikkelingslanden. een laag inkomen per inwoner slechte gezondheidszorg grote bevolkingsgroei analfabetisme monocultuur … Vul het lijstje eventueel zelf nog aan. Probeer voor Burundi en voor Afghanistan informatie te vinden over de situatie op deze punten. Bekijk eventueel ook de volgende twee films: Film Burundi Film Afghanistan kn.nu/ww5f95ed8 (takecareonline.nl)
Stap 3: Eindproduct
Pagina 16
Arm en rijk
Als eindproduct van deze opdracht maken jullie twee posters. Op de ene poster staat Burundi centraal. De andere poster gaat over Afghanistan. Op de posters komt: een landkaart algemene informatie over het land informatie over de kenmerken van ontwikkelingslanden. Deel beide posters op dezelfde manier in, zodat de situaties in beide landen goed kunt vergelijken. Conclusie Wat is jullie conclusie als je beide landen met elkaar vergelijkt? Zien jullie vooral verschillen of vooral overeenkomsten?
Klaar? Laat beide posters beoordelen door jullie docent. Jullie docent geeft jullie een goede beoordeling als jullie: beide landen op de belangrijkste kenmerken van ontwikkelingslanden met elkaar vergeleken hebben. de posters met zorg gemaakt zijn.
Extra Survivalcalculator Hoe oud denk je dat je wordt? Heb je kans om 90 te worden? En hoe zit dat als je in Burundi of in Afghanistan zou wonen? Hoe oud je wordt, hangt onder andere af van hoe je leeft, maar belangrijker is nog waar je geboren bent. Test het met de survivalcalculator. Doe de test op de survivalcalculator. Vul de antwoorden zo eerlijk mogelijk in.
Pagina 17
Arm en rijk
Survivalcalculator (Bron: Schooltv) kn.nu/ww24f5a18 (schooltv.nl)
Beschrijf in één zin wat je opvalt aan de uitslag van de test. Doe de test nog een tweede keer. Vul nu bijvoorbeeld de gegevens van je moeder of van je vader in.
Pagina 18
Arm en rijk
B3. Arm en rijk in China
Als jullie voor het maken van het eindproduct meer tijd nodig hebben, overleg dan met jullie docent. Leerdoel Aan het eind van deze opdracht: Kun je enkele oorzaken van de groei van de Chinese economie noemen. Kun je de kloof tussen arm en rijk in China beschrijven. Eindproduct Jullie maken een eindproduct over de kloof tussen arm en rijk in China. Jullie mogen zelf bedenken wat voor soort eindproduct jullie maken. Dat kan een verhaal zijn, maar ook een nieuwsitem voor op het journaal. Alleen of samen Deze opdracht voer je uit samen met een klasgenoot. Tijd: Voor deze opdracht heb je ongeveer 2 lesuren nodig.
Vooraf
Pagina 19
Arm en rijk
Als jullie voor het maken van het eindproduct meer tijd nodig hebben, overleg dan met jullie docent. Leerdoel Aan het eind van deze opdracht: Kun je enkele oorzaken van de groei van de Chinese economie noemen. Kun je de kloof tussen arm en rijk in China beschrijven. Eindproduct Jullie maken een eindproduct over de kloof tussen arm en rijk in China. Jullie mogen zelf bedenken wat voor soort eindproduct jullie maken. Dat kan een verhaal zijn, maar ook een nieuwsitem voor op het journaal. Alleen of samen Deze opdracht voer je uit samen met een klasgenoot. Tijd: Voor deze opdracht heb je ongeveer 2 lesuren nodig.
Stap 1a: Groot en divers land
Pagina 20
Arm en rijk
Pak de atlas en zoek een kaart van China op. Verschillende steden Download de blinde kaart van China. Geef op de kaart de liggen van de volgende steden aan: Shanghai, Peking, Guangzhou, Shenzhen, Zhuhai, Xiamen, Hainan en Shantou. Onderstreep de hoofdstad van China. Afstanden Hoe groot is de afstand van het meest noordelijke puntje in China tot het meest zuidelijke puntje in China? Als je vanuit je woonplaats deze afstand naar het zuiden zou rijden. In welk land kom je dan terecht?
Blinde kaart van China kn.nu/ww6e489a0 (doc, maken.wikiwijs.nl)
Stap 1b: Bevolking
Pagina 21
Arm en rijk
Zoek in je atlas op welke etnische groepen er in China wonen. Kun je op de blinde kaart aangegeven waar de verschillende bevolkingsgroepen wonen? Beroepsbevolking Maak met behulp van de statistiek in de Bosatlas een cirkeldiagram waarin je aangeeft hoe de beroepsbevolking is verdeeld over ‘landbouw’, ‘industrie’ en ‘diensten’. Bevolkingsdichtheid Hoeveel km² is de oppervlakte van China? Hoeveel mensen wonen er in China? Bereken de bevolkingsdichtheid. Zoek eens uit in welk deel van China de meeste mensen wonen en in welke delen bijna geen mensen wonen.
Stap 1c: Buurlanden, klimaten, talen
Pagina 22
Arm en rijk
Buurlanden Welke landen grenzen aan China. Geef ze allemaal aan op de blinde kaart. Klimaten Welke klimaten komen er in China voor? Geef de klimaatgebieden ook aan op de kaart. Talen Wat is de voertaal in China? Worden er ook nog andere talen gesproken?
Stap 2: Economie
Pagina 23
Arm en rijk
Er gaat bijna geen dag voorbij zonder dat er een artikel in de krant staat over de Chinese economie. De Chinese economie is enorm gegroeid en China is hard op weg om een economische grootmacht te worden. Hieronder zie je zeven zinnen die iets zeggen over China. Bespreek de zinnen met z’n tweeën. Geef per zin aan of hetgeen beschreven is een voordeel of een nadeel is voor de groei van de economie van China. In China wonen heel veel mensen, dat zijn veelal goedkope arbeidskrachten. In China is veel corruptie. In China zijn veel wegen slecht, sommige gebieden zijn slecht bereikbaar. China is heel goed in het namaken van producten. China heeft moeite met het ontwikkelen van eigen producten van een hoge kwaliteit. In China wonen heel veel mensen die zelf iets willen kopen. Er wordt bij de productie van producten weinig rekening gehouden met de gevolgen voor het milieu.
Stap 3: Eindproduct
Pagina 24
Arm en rijk
Bekijk het onderstaande filmfragment:
Kloof tussen Arm en rijk in China. Bron: Terzake 14-6-2011 kn.nu/wwb44ac10 (deredactie.be)
Ter afsluiting van deze opdracht maak je samen met een klasgenoot een eindproduct over de kloof tussen arm en rijk in China. In het eindproduct laat je ook zien wat de gevolgen zouden kunnen zijn van de groeiende ongelijkheid. Jullie mogen zelf bedenken wat voor soort eindproduct jullie maken. Kijk voor ideeën in de gereedschapskist van StudioVO.
Gereedschapskist StudioVO kn.nu/ww6f0ea7f (arrangeren.wikiwijs.nl)
Klaar? Laat je eindproduct beoordelen door je docent. Jullie docent let bij de beoordeling op: de inhoud: het eindproduct laat zien dat er in China grote verschillen zijn tussen arm en rijk. de vorm: het eindproduct is origineel en met zorg gemaakt.
Pagina 25
Arm en rijk
B4. Ontwikkelingssamenwerking
Leerdoel Aan het eind van deze opdracht weet je: het verschil tussen noodhulp en structurele samenwerking. het verschil tussen gebonden en ongebonden samenwerking. het verschil tussen bilaterale en multilaterale samenwerking. wat een NGO (niet-gouvernementele organisatie) is.
Eindproduct Je maakt een schema waarin je duidelijk maakt welke vormen van ontwikkelingssamenwerking er zijn. Samen of alleen Deze opdracht voer je uit samen met een klasgenoot. Tijd: Voor deze opdracht heb je ongeveer 2 lesuren nodig.
Vooraf
Pagina 26
Arm en rijk
Leerdoel Aan het eind van deze opdracht weet je: het verschil tussen noodhulp en structurele samenwerking. het verschil tussen gebonden en ongebonden samenwerking. het verschil tussen bilaterale en multilaterale samenwerking. wat een NGO (niet-gouvernementele organisatie) is.
Eindproduct Je maakt een schema waarin je duidelijk maakt welke vormen van ontwikkelingssamenwerking er zijn. Samen of alleen Deze opdracht voer je uit samen met een klasgenoot. Tijd: Voor deze opdracht heb je ongeveer 2 lesuren nodig.
Stap 1: Soorten ontwikkelingssamenwerking
Pagina 27
Arm en rijk
Ontwikkelingssamenwerking kun je op verschillende manieren indelen. Ga op de website StudioAardrijkskunde naar het onderdeel Arm en Rijk: StudioAardrijkskunde: Arm en Rijk Bestudeer het onderdeel ‘Ontwikkelingssamenwerking’. Hieronder zie je een twee voorbeelden van ontwikkelingssamenwerking. Gaat het om incidentele of om structurele ontwikkelingssamenwerking. > Na de tsunami in Zuid-Oost Azië werd in er Nederland geld opgehaald voor de slachtoffers van de ramp. Het geld werd onder andere gebruikt om ervoor te zorgen dat mensen die hun huis kwijt waren geraakt, in tenten opgevangen konden worden. > In de Filippijnen wonen ruim 100 miljoen mensen. Als de bevolking zo blijft groeien als de laatste jaren, wonen er in 2025 meer dan 150 miljoen mensen in de Filippijnen. Nederland heeft in de Filippijnen projecten financieel ondersteund die geboortebeperking tot doel hebben.
Stap 2: Nederland en ontwikkelingssamenwerking
Pagina 28
Arm en rijk
In de begroting van de Nederlandse regering is een bedrag opgenomen voor ontwikkelingssamenwerking. Binnen de Europese Unie is afgesproken dat elke lidstaat 0,7% van het Bruto Nationaal Product besteed aan ontwikkelingshulp. Bekijk ook het volgende filmpje:
kn.nu/ww513c5d7 (schooltv.nl)
Het Nederlandse beleid. Aan welke soorten ontwikkelingssamenwerking geeft Nederland volgens het filmpje geld uit?
Stap 3: Artsen zonder grenzen en Plan Nederland
Pagina 29
Arm en rijk
Bezoek de websites van Artsen zonder grenzen en van Plan Nederland. Artsen zonder grenzen Plan Nederland Kijk op beide websites ongeveer 5 minuten rond. Beantwoord daarna de volgende vragen: Zijn 'Artsen zonder grenzen' en 'Plan Nederland' overheidsorganisaties of niet? Hoe komen de organisaties aan geld voor ontwikkelingssamenwerking? Wat is het verschil als je kijkt naar de soort ontwikkelingssamenwerking tussen beide organisaties?
Stap 4: Eindproduct
Pagina 30
Arm en rijk
Een tabel of een schema is een goede manier om gegevens op een overzichtelijke manier in beeld te brengen. Als eindproduct van deze opdracht maken jullie een tabel of schema waarin julli duidelijk maken welke vormen van ontwikkelingssamenwerking er zijn. In het schema laten jullie zien: Wat het verschil is tussen noodhulp en structurele samenwerking. Geef ook voorbeelden. Wat het verschil is tussen gebonden samenwerking en ongebonden samenwerking. Geef ook voorbeelden. Wat het verschil is tussen bilaterale en multilaterale samenwerking. Geef ook voorbeelden. Dat er verschillende soorten organisaties betrokken zijn bij ontwikkelingssamenwerking. Geef ook voorbeelden. Klaar? Laat het artikel beoordelen door jullie docent. Jullie krijgen een goede beoordeling als jullie schema duidelijk maakt: wat het verschil is tussen noodhulp en structurele samenwerking. wat het verschil is tussen gebonden samenwerking en ongebonden samenwerking. wat het verschil is tussen bilaterale en multilaterale samenwerking. dat er verschillende soorten organisaties betrokken zijn bij ontwikkelingssamenwerking.
Pagina 31
Arm en rijk
B5. Wereldhandel
Deze opdracht gaat over wereldhandel. Je speelt samen met je klasgenoten het wereldhandelspel. Het spel is oorspronkelijk ontworpen door Marianne Hendrix. Naderhand zijn de spelregels door diverse personen enigszins herzien. Het doel van het spel is inzicht krijgen in de handelsverhoudingen in de wereld, met name de verhoudingen tussen grondstofproducerende landen en industrielanden (zonder grondstoffen). Benodigdheden De spelregels van het Wereldhandelsspel. In de spelregels staan de benodigdheden. De docent zal er voor zorgen dat de benodigdheden aanwezig zijn. Tijd Het spel zelf duurt 1,5 uur. Daarvoor is voor de instructie ongeveer een half uur nodig. De evaluatie na afloop van het spel duurt ook minstens een half uur.
Vooraf
Pagina 32
Arm en rijk
Deze opdracht gaat over wereldhandel. Je speelt samen met je klasgenoten het wereldhandelspel. Het spel is oorspronkelijk ontworpen door Marianne Hendrix. Naderhand zijn de spelregels door diverse personen enigszins herzien. Het doel van het spel is inzicht krijgen in de handelsverhoudingen in de wereld, met name de verhoudingen tussen grondstofproducerende landen en industrielanden (zonder grondstoffen). Benodigdheden De spelregels van het Wereldhandelsspel. In de spelregels staan de benodigdheden. De docent zal er voor zorgen dat de benodigdheden aanwezig zijn. Tijd Het spel zelf duurt 1,5 uur. Daarvoor is voor de instructie ongeveer een half uur nodig. De evaluatie na afloop van het spel duurt ook minstens een half uur.
Stap 1: Voorbereiding
Pagina 33
Arm en rijk
Download de spelregels van het Wereldhandelsspel. Spelregels wereldhandelspel kn.nu/ww23d4d15 (doc, maken.wikiwijs.nl)
Lees de spelregels nauwkeurig door. Bespreek de spelregels in de klas. Zorg dat je begrijpt wat het doel van het spel is: een hoge productie is belangrijk voor het levenspeil in het land waarin je woont. Het gaat niet om liefdadigheid. Zorg dat je begrijpt dat je kunt handelen in goederen door goederen te ruilen en door te lenen. Zorg dat je begrijpt hoe het onderhandelen verloopt. Zorg dat je ook begrijpt hoe aan het eind van het spel de inflatie wordt berekend.
De klas wordt verdeeld in groepjes. Bepaal welke lid in je groepje de onderhandelaar is. Speel het spel. Veel succes.
Stap 2: Evaluatie
Pagina 34
Arm en rijk
Het spel evalueren Het is belangrijk dat iedereen na het spel bij elkaar komt. Samen bespreken jullie wat jullie van het spel vonden. Was het leuk, spannend of vervelend? Wat voor afspraken zijn er gemaakt? Heeft ieder land zich steeds aan de afspraken gehouden? Waren jullie het met elkaar eens over de te voeren strategie? Is het spel realistisch? Wat zijn de overeenkomsten en de verschillen met de werkelijkheid? Heb je iets geleerd door dit spel te spelen? Ben je door het spelen van het spel anders naar de wereldhandel gaan kijken?
Pagina 35
Arm en rijk
B6. Trade not aid
Leerdoel Aan het eind van deze opdracht kun je: uitleggen wat wordt bedoeld met ‘fair trade’. voorbeelden noemen van fair trade. uitleggen wat wordt bedoeld met ‘trade not aid’. Eindproduct Aan het einde van deze opdracht schrijf je een brief naar een de directeur van je school. In de brief probeer je hem of haar te overtuigen om in de school alleen nog maar ‘eerlijke koffie’ te schenken. Samen of alleen Deze opdracht doe je alleen. Tijd: Voor deze opdracht heb je ongeveer 2 lesuren nodig.
Vooraf
Pagina 36
Arm en rijk
Leerdoel Aan het eind van deze opdracht kun je: uitleggen wat wordt bedoeld met ‘fair trade’. voorbeelden noemen van fair trade. uitleggen wat wordt bedoeld met ‘trade not aid’. Eindproduct Aan het einde van deze opdracht schrijf je een brief naar een de directeur van je school. In de brief probeer je hem of haar te overtuigen om in de school alleen nog maar ‘eerlijke koffie’ te schenken. Samen of alleen Deze opdracht doe je alleen. Tijd: Voor deze opdracht heb je ongeveer 2 lesuren nodig.
Stap 1: Fair Trade
Pagina 37
Arm en rijk
Bekijk het volgende filmpje van de website van SchoolTV: Fair Trade kn.nu/ww42e0352 (schooltv.nl)
Hieronder zie je zes criteria voor eerlijke handel. Lees de criteria goed door. Een faire beloning voor gedane arbeid. Het naleven van de mensenrechten. Gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen. Geen kinderarbeid. Verbetering van de positie van minderheden. Duurzaam omgaan met het milieu.
Welke drie criteria vind jij de belangrijkste? Vergelijk jouw keuze met de keuze van een klasgenoot. Zijn jullie het met elkaar eens? Bespreek de verschillen.
Stap 2: Fair trade organisaties
Pagina 38
Arm en rijk
Fair Trade Original en Max Havelaar Twee voorbeelden van organisaties die zich inzetten voor eerlijke handel zijn Fair Trade Original en Max Havelaar. Bezoek de websites van beide organisaties: http://www.fairtrade.nl/ kn.nu/ww4bf6b80 (fairtrade.nl)
http://www.maxhavelaar.nl/ kn.nu/ww51f60d4 (maxhavelaar.nl)
Kijk op iedere website ongeveer vijf minuten rond.Ga op zoek naar antwoorden op de volgende vragen: Welke producten vind je bij Fair Trade? Welke producten kunnen een Max Havelaar keurmerk krijgen? Wat is het grootste verschil tussen Fair Trade en Max Havelaar? Hoeveel procent van de koffie die in Nederland gedronken wordt, heeft het Max Havelaar keurmerk? Vind je dat veel of weinig.
Stap 3: Minister van Handel en Ontwikkelingszaken
Pagina 39
Arm en rijk
In het tweede kabinet Rutte heeft Nederland een minister van Handel en Ontwikkelingssamenwerking. Hoe heet de minister van Handel en Ontwikkelingssamenwerking? Ben jij het eens met de stelling dat de beste vorm van ontwikkelingssamenwerking handel is: ‘Trade not aid’. Bespreek de stelling met één of enkele klasgenoten.
kn.nu/ww1cc0910 (youtu.be)
Stap 4: Afsluiting
Pagina 40
Arm en rijk
Eindproduct Je gaat een brief schrijven naar de directeur van je school. Je probeert de directeur over te halen om over te stappen op Max Havelaar koffie.
Zet alle argumenten om over te stappen op Max Havelaar koffie op en rijtje. Maak een nette brief met het goede adres, een aanhef en alinea's. Vergeet niet de brief te ondertekenen. Zet ook in de brief wat de directeur kan doen om over te stappen (contactgegevens Max Havelaar, website, winkels in de buurt waar het te koop is). Klaar? Laat je brief beoordelen door je docent. Je docent zal letten op: de inhoud: staan er goede argumenten in je brief om de directeur van je school te overtuigen. de vorm: is de brief geschreven volgens de regels voor het schrijven van een brief. taalfouten: bevat de brief niet te veel taalfouten. Overleg met je docent of je de brief ook echt aan de directeur stuurt. Je kunt de brief eventueel ook in de schoolkrant laten plaatsen.
Pagina 41
Arm en rijk
B7. Armoede in Nederland
Leerdoelen Aan het eind van deze opdracht: weet je dat armoede een relatief begrip is. weet je wat wordt bedoeld met een armoedegrens. kun je voorbeelden noemen van armoede in Nederland. Eindproduct Jullie maken een eindproduct over armoede in Nederland. Jullie mogen zelf bedenken wat voor soort eindproduct jullie maken. Alleen of samen Deze opdracht voer je uit samen met een klasgenoot. Tijd Voor deze opdracht heb je ongeveer 2 lesuren nodig.Als jullie voor het maken van het eindproduct meer tijd nodig hebben, overleg dan met jullie docent
Vooraf
Pagina 42
Arm en rijk
Leerdoelen Aan het eind van deze opdracht: weet je dat armoede een relatief begrip is. weet je wat wordt bedoeld met een armoedegrens. kun je voorbeelden noemen van armoede in Nederland. Eindproduct Jullie maken een eindproduct over armoede in Nederland. Jullie mogen zelf bedenken wat voor soort eindproduct jullie maken. Alleen of samen Deze opdracht voer je uit samen met een klasgenoot. Tijd Voor deze opdracht heb je ongeveer 2 lesuren nodig.Als jullie voor het maken van het eindproduct meer tijd nodig hebben, overleg dan met jullie docent
Stap 1: Nederland is rijk
Nederland een rijk land Nederland is één van de rijkste landen ter wereld. Toch spreek je ook van armoede in Nederland. Bekijk dit filmpje op de website van SchoolTV. De voedselbank kn.nu/ww797656c (schooltv.nl)
Brainstorm met een klasgenoot over wat armoede in Nederland betekent. Maak een woordspin op een A4-tje. Bekijk armoede vanuit verschillende standpunten.
Stap 2: Portretten van armoede
Pagina 43
Arm en rijk
Portretten van armoede Armoede kun je indelen in absolute armoede en relatieve armoede.In ontwikkelingslanden heb je vaker te maken met absolute armoede.In ontwikkelde landen is de armoede vaak relatieve armoede. In Nederland is iemand arm als hij onder de armoedegrens leeft. In Nederland ligt die grens voor een gezin met twee kinderen op 50 euro per dag. Voor een alleenstaande is dat 30 euro per dag. Dat lijkt misschien best veel, maar van dat bedrag moet alles worden betaald: de huur, voedsel, kleding, gas/water/licht, enzovoorts.
http://www.stichtingclip.nl kn.nu/wwd6e7137 (stichtingclip.nl)
Kies drie portretten uit en lees en luister naar hun verhaal. Kun je voor deze drie personen achterhalen waarom ze onder de armoedegrens terecht zijn gekomen? Hoe gingen ze met de armoede om?
Stap 3: Armoedegrens
Pagina 44
Arm en rijk
Armoedegrens In Nederland ligt de armoedegrens voor een gezin met twee kinderen op 50 euro per dag. De hoogte van de armoedegrens verschilt per land. In rijke landen ligt de armoedegrens vaak hoger dan in ontwikkelingslanden. De Wereldbank hanteert een algemene armoedegrens van 1,25 dollar per dag. Hieronder zie je een aantal leefomstandigheden beschreven. Bespreek de situaties. Geef steeds aan wat de beschreven situatie volgens jullie voor effect heeft op de armoedegrens in dat land in vergelijking met de armoedegrens in Nederland. 1. Juan woont in een land waar het het hele jaar warm is. In de winter wordt het niet kouder dan 16°C. 2. Sita heeft achter haar huis een moestuin. In de moestuin lopen ook enkele kippen rond. 3. In de supermarkt waar Kennifer zijn boodschappen doet, betaal je nog geen € 0,50 voor een brood, dat is wel wat anders dan de € 1,50 die je in Nederland toch al snel voor een brood betaalt.
Stap 4: Cijfers
Pagina 45
Arm en rijk
Als je op ‘cijfers armoede in Nederland’ googlet, krijg je heel veel hits.Ga op internet op zoek naar cijfers over de armoede in Nederland. Probeer antwoord te vinden op de volgende vragen: Hoeveel procent van de Nederlanders leven in armoede? Hoeveel heb je te besteden als je arm bent in Nederland? Hoeveel procent van de ouderen heeft een inkomen onder de armoedegrens? Hoeveel euro besteden de ‘armsten’ aan wonen? En aan voeding? En aan kleding? Niet alles wat op internet staat is waar.Stel je bij het zoeken op internet altijd de volgende vragen: Van wie is de site? Is het een site van een particulier of van een organisatie of instelling? Wat voor soort site is het? Is het een commerciële site, een persoonlijke site, een overheidssite, een site speciaal voor het onderwijs? Is de informatie nog juist? Wanneer is de site voor het laatst bijgewerkt? Komt de informatie overeen met informatie op andere sites?
Stap 5: Afwerking
Pagina 46
Arm en rijk
Eindproduct Ter afsluiting van deze opdracht maak je samen met een klasgenoot een eindproduct over armoede in Nederland. In het eindproduct geef je antwoord op de volgende vragen: Wat is armoede? Welke groepen mensen in Nederland zijn het armst? Hoe komt dat? Wat betekent armoede in de praktijk van het dagelijks leven? Voor ouders, kinderen, bejaarden? Hoeveel Nederlanders leven in armoede, hoeveel %? Waar wonen armere mensen? Wat gebeurt er om mensen te helpen? Gebruik de woordspin die je in stap 1 gemaakt hebt en de cijfers die je in stap 4 hebt verzameld. Jullie mogen zelf bedenken wat voor soort eindproduct jullie maken. Kijk voor ideeën in de gereedschapskist van StudioVO http://arrangeren.wikiwijs.nl/44858/Gereedschapskist kn.nu/wwc38f444 (arrangeren.wikiwijs.nl)
Klaar? Laat je eindproduct beoordelen door je docent. Jullie docent zal letten op: de inhoud: het eindproduct laat zien wat wordt bedoeld met armoede in Nederland en laat voorbeelden van armoede in Nederland zien. de vorm: het eindproduct origineel is en met zorg gemaakt is.
Pagina 47
Arm en rijk
C. Afsluiting: Maak het waar
Het thema 'Arm en rijk' sluit je af door samen met twee klasgenoten een plan te maken waarin jullie beschrijven wat julllie zouden kunnen doen om een probleem in een ontwikkelingsland op te lossen. Het plan presenteren jullie aan jullie klasgenoten. Het plan en de presentatie van het plan worden beoordeeld door jullie docent. Hij/zij zal bij de beoordeling letten op: de inhoud: is het plan er op gericht om een probleem in een ontwikkelingsland op te lossen? de originaliteit: is het plan origineel? de haalbaarheid: is het plan uitvoerbaar? Werkwijze Deze opdracht doe je in een groepje van drie of vier leerlingen. Voor het bedenken van het plan krijgen jullie 3 lesuren. Reserveer voor uitvoeren van het plan ook nog tijd.
Eindproduct
Pagina 48
Arm en rijk
Het thema 'Arm en rijk' sluit je af door samen met twee klasgenoten een plan te maken waarin jullie beschrijven wat julllie zouden kunnen doen om een probleem in een ontwikkelingsland op te lossen. Het plan presenteren jullie aan jullie klasgenoten. Het plan en de presentatie van het plan worden beoordeeld door jullie docent. Hij/zij zal bij de beoordeling letten op: de inhoud: is het plan er op gericht om een probleem in een ontwikkelingsland op te lossen? de originaliteit: is het plan origineel? de haalbaarheid: is het plan uitvoerbaar? Werkwijze Deze opdracht doe je in een groepje van drie of vier leerlingen. Voor het bedenken van het plan krijgen jullie 3 lesuren. Reserveer voor uitvoeren van het plan ook nog tijd.
Stap 1: Doelen
Pagina 49
Arm en rijk
In het jaar 2000 beloofden de regeringleiders van 189 landen in de wereld om binnen vijftien jaar de armoede in de wereld flink terug te dringen. Die belofte is verwoord in de millenniumdoelen. Hieronder zie je de acht doelen. Extreme armoede en honger zijn uitgebannen Sterfte door zwangerschap sterk afgenomen Alle kinderen naar school Mannen en vrouwen dezelfde rechten Kindersterfte sterk afgenomen Geen verspreiding meer van ziektes als Aids en Malaria Mensen leven in een duurzaam mileu Eerlijke handel, schuldenverlichting en hulp Misschien vind je op het eerste gezicht dat de doelen weinig met elkaar te maken hebben, maar dat is niet zo. Als bijvoorbeeld meer mensen veilig drinkwater hebben (doel 6), sterven er minder mensen aan dodelijke ziektes (doel 5). Bedenk zelf nog een voorbeeld waaruit blijkt dat de doelen met elkaar te maken hebben.
Stap 2: Voorbeelden
Voorbeelden van ontwikkelingssamenwerking Bekijk de volgende filmpjes van de SchoolTV over problemen in ontwikkelingslanden en voorbeelden van ontwikkelingssamenwerking. Drinkwaterzuivering kn.nu/ww84a9809 (schooltv.nl)
Pagina 50
Arm en rijk
Microkrediet kn.nu/ww3aad8ed (schooltv.nl)
Aids kn.nu/ww7735bf9 (schooltv.nl)
Wonen in een sloppenwijk kn.nu/wwbf6b822 (schooltv.nl)
Opklimmen in Oeganda kn.nu/ww3925be7 (schooltv.nl)
Stap 3a: Kinderen
Alle kinderen naar school Eén van de doelen van ontwikkelingssamenwerking is: Alle kinderen naar scholen. Alle kinderen in alle landen moeten minimaal basisonderwijs krijgen. Hiernaast zie je een cirkelschema. Je kunt met zo’n schema in stappen uitleggen waarom veel kinderen niet naar school gaan. Stap 1 is al ingevuld. Vul de vier nog open stappen in. A In ontwikkelingslanden zijn veel gezinnen arm. B Kinderen kunnen niet lezen en schrijven. C Kinderen kunnen later alleen slecht betaalde baantjes krijgen.
Pagina 51
Arm en rijk
D Kinderen kunnen niet naar school. E Kinderen moeten werken om een deel van het gezinsinkomen te verdienen.
Stap 3b. Kinderen
Een arm gezin kan de cirkel moeilijk doorbreken.
Daarvoor moet er iets gebeuren. Stel dat de vader van het gezin meer loon krijgt dan kan de cirkel doorbroken worden. Lees de vijf stappen hieronder. Zet ze in de goede volgorde. Stap 1 staat al goed. 1. Vader krijgt meer geld. 2._______. 3._______ 4._______ 5._______
Beschikbare keuzes: Kinderen leren lezen en schrijven, Kinderen hoeven niet te werken om het inkomen aan te vullen, Kinderen die geleerd hebben krijgen later een betere baan, Kinderen kunnen naar school
Stap 4: Maak het waar!
Pagina 52
Arm en rijk
Maak het waar! Jullie hebben een aantal problemen in ontwikkelingslanden en een aantal mogelijke oplossingen gezien. Jullie gaan bedenken wat jullie zouden kunnen doen om te helpen om één van die problemen op te lossen. Wat voor actie jullie willen ondernemen mogen jullie zelf bepalen. Hieronder vind je wel een aantal tips: Gebruik je talenten. Kun je heel goed tekenen of zingen. Laat het zien of horen. Vorm een team. Werk samen. Samen kun je meer dan alleen. Vraag mensen die je kent om je te helpen. Misschien ken je iemand die werkt bij een goed doel. Ga naar hem of haar toe en vraag hulp. Maak het niet te ingewikkeld. De actie moet uitvoerbaar blijven.
Bedenk een plan Als jullie een idee hebben bedacht, gaan jullie aan de slag. Omschrijf het plan zo nauwkeurig mogelijk. Maak daarna een lijstje met dingen die gedaan moeten worden. Verdeel de werkzaamheden onder elkaar. Maak een planning. Plan een of twee bijeenkomsten om elkaar te kunnen overleggen. Presenteer het plan Voor jullie het plan gaan uitvoeren, presenteren jullie het plan aan de rest van de klas en aan de docent.Zij hebben mogelijk nog goede tips om het plan tot een nog groter succes te maken. Maak hierover duidelijke afspraken met je docent. Het plan in de praktijk
Pagina 53
Arm en rijk
Jullie gaan het plan dat jullie hebben bedacht ook uitvoeren. Dat doen jullie op de manier die jullie zelf hebben bedacht. Hopelijk levert het plan op wat jullie bedacht hadden.
Pagina 54
Arm en rijk
Antwoorden 1. Een ontwikkelingsland exporteert slechts één product. 2.Dat exportproduct is vaak een landbouwproduct of een grondstof. 3.Het landbouwproduct of de grondstof wordt in het Westen nog bewerkt. 4.De export levert minder op dan voor de input moet worden betaald. 5.Om het uitvoertekort te kunnen betalen moet geld worden geleend. 6.Door geld te lenen ontstaat er een schuld bij westerse landen.
Een arm gezin kan de cirkel moeilijk doorbreken.
Daarvoor moet er iets gebeuren. Stel dat de vader van het gezin meer loon krijgt dan kan de cirkel doorbroken worden. Lees de vijf stappen hieronder. Zet ze in de goede volgorde. Stap 1 staat al goed. 1. Vader krijgt meer geld. 2.Kinderen hoeven niet te werken om het inkomen aan te vullen. 3.Kinderen kunnen naar school 4.Kinderen leren lezen en schrijven 5.Kinderen die geleerd hebben krijgen later een betere baan
Pagina 55
Arm en rijk
Over dit lesmateriaal Colofon Auteur
VO-content StudioVO
Laatst gewijzigd
13 July 2013 om 21:26
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau
VMBO gemengde leerweg, 2; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 1; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 2; VMBO basisberoepsgerichte leerweg, 1; VMBO theoretische leerweg, 1; VMBO gemengde leerweg, 1; VMBO theoretische leerweg, 2; VMBO basisberoepsgerichte leerweg, 2;
Leerinhoud en
Economie; Aardrijkskunde; Godsdienst; Geschiedenis;
doelen Eindgebruiker
leerling/student
Moeilijkheidsgraad gemiddeld Trefwoorden
arm en rijk in china, armoede in nederland, kenmerken van ontwikkelingslanden, maak het waar, menm, mens en maatschappij, ontwikkelingssamenwerking, trade not aid, verschillen tussen ontwikkelingslanden, wereldhandel
Bronnen Bron
Type
http://www.schooltv.nl/be...?clip=20051031_verschil01 http://www.schooltv.nl/beeldbank/embedded.jsp?clip=20051031_verschil01
Video
Kennisbank studioaardrijk...unde: ontwikkelingslanden http://www.studioaardrijkskunde.nl/havovwo_ob/KB/ontwikkelingslanden/
Link
Film Afghanistan http://www.takecare-online.nl/afghanistan1518.html
Video
Pagina 56
Arm en rijk
Bron
Type
Survivalcalculator (Bron: Schooltv) http://www.schooltv.nl/eigenwijzer/shared/templates/popup/flash.jsp?item=2121110&nr=2483966&site=184980
Video
Kloof tussen Arm en rijk .... Bron: Terzake 14-6-2011 http://www.deredactie.be/permalink/1.1044790
Video
Gereedschapskist StudioVO http://arrangeren.wikiwijs.nl/44858/Gereedschapskist
Link
http://www.schooltv.nl/be...lip=20040531_ontwsamenw01 http://www.schooltv.nl/beeldbank/embedded.jsp?clip=20040531_ontwsamenw01
Video
Fair Trade http://www.schooltv.nl/beeldbank/embedded.jsp?clip=20051101_fairtrade01
Video
http://www.fairtrade.nl/ http://www.fairtrade.nl/
Link
http://www.maxhavelaar.nl/ http://www.maxhavelaar.nl/
Link
https://youtu.be/Ur3BCdaG9sY?rel=0 https://youtu.be/Ur3BCdaG9sY?rel=0
Video
De voedselbank http://www.schooltv.nl/beeldbank/embedded.jsp?clip=20070829_voedselbank01
Video
http://www.stichtingclip.nl http://www.stichtingclip.nl
Link
http://arrangeren.wikiwij...nl/44858/Gereedschapskist http://arrangeren.wikiwijs.nl/44858/Gereedschapskist
Link
Drinkwaterzuivering http://www.schooltv.nl/beeldbank/embedded.jsp?clip=20081204_water03
Video
Microkrediet http://www.schooltv.nl/beeldbank/embedded.jsp?clip=20051031_microkrediet01
Video
Aids http://www.schooltv.nl/beeldbank/embedded.jsp?clip=20051031_aids01
Video
Wonen in een sloppenwijk http://www.schooltv.nl/beeldbank/embedded.jsp?clip=20051219_kenia01
Video
Opklimmen in Oeganda http://www.schooltv.nl/beeldbank/embedded.jsp?clip=20090710_uganda02
Video
Gebruikte Wikiwijs Arrangementen StudioVO, VO-content. (2013). Arm en rijk - Armoede in Nederland. http://maken.wikiwijs.nl/45306/Arm_en_rijk___Armoede_in_Nederland StudioVO, VO-content. (2013). Arm en rijk - China. http://maken.wikiwijs.nl/45166/Arm_en_rijk___China
Pagina 57
Arm en rijk
StudioVO, VO-content. (2013). Arm en rijk - Kenmerken van ontwikkelingslanden. http://maken.wikiwijs.nl/45121/Arm_en_rijk___Kenmerken_van_ontwikkelingslanden StudioVO, VO-content. (2013). Arm en rijk - Maak het Waar. http://maken.wikiwijs.nl/45307/Arm_en_rijk___Maak_het_Waar StudioVO, VO-content. (2013). Arm en rijk - Onwikkelingssamenwerking. http://maken.wikiwijs.nl/45193/Arm_en_rijk___Onwikkelingssamenwerking StudioVO, VO-content. (2013). Arm en rijk - Trade not Aid. http://maken.wikiwijs.nl/45304/Arm_en_rijk___Trade_not_Aid StudioVO, VO-content. (2013). Arm en rijk - Verschillen tussen ontwikkelingslanden. http://maken.wikiwijs.nl/45158/Arm_en_rijk___Verschillen_tussen_ontwikkelingslanden StudioVO, VO-content. (2013). Arm en Rijk - Wereldhandel. http://maken.wikiwijs.nl/45303/Arm_en_Rijk___Wereldhandel
Pagina 58
Arm en rijk
