Architecture of authority

Architecture of authority

 

ARCHITECTURE OF AUTHORITY

Met hun ietwat provocerende stelling kondigden curatoren Charlotte Van Buylaere en Laurens Mariën aan dat ze een maand lang drie daklozen als aapjes te kijk zouden zetten in Het Paviljoen. Hiermee drongen ze zichzelf binnen in de kantoren van het CAW (Centrum Algemeen Welzijn), het OCMW, Victoria de Luxe, HoGent, kabinet van Schepen Coddens, Solidariteit van Onderop en Occupy Gent. Er werd ontzet gereageerd op het artistieke project van Mariën en Van Buylaere. Onethisch, luidde het! Nutteloos en vooral, niet hulpverlenend. De kunstwereld vond het dan weer niet innovatief genoeg, het doel ontging hen en de zogezegde kritische houding van de curatoren bleef uit. Ja, beste lezer, het thema daklozen is allesbehalve populair, ook bij de ‘free spirit art community’. Een recent artikel over Jonas Staals’ New World Academy in Metropolis M bewijst wederom de moeilijk­heid waarmee kunst met een activistisch objectief, steeds op een muur van causaliteitsdenken stuit. Het nut van kunst wordt opnieuw in vraag gesteld als het zich inlaat met een maatschappelijk probleem, in meerdere mate wanneer er geen pasklaar ‘kunstwerk’ wordt voorgeschoteld. Zo verweet de auteur in Metropolis M dat Staal geen concrete oplossingen opperde en dat ook in dit geval de kunst geen soelaas kon bieden aan het lot der asielzoekers. Maar hoeft dat dan? Is het niet net de taak van kunst om een inzicht of bewustzijn te creëren, een bepaald thema te benaderen vanuit onconventionele invalshoek, te reflecteren, een discours aan te sporen? Is dat niet waar “de taak” van kunst begint maar ook eindigt, bij het ‘kritisch in beeld brengen’? Daarnaast is deze activistische hype in het heden­ daagse kunstcircuit zowat een must geworden, denk maar aan het overheersende sociale engagement in kunsten­festivals als DOCUMENTA 13, the 7th Berlin Biennal, Manifesta 9 of de Moscow Biennal 2013. Een activistische houding is tegenwoordig haast een conditio sine qua non geworden voor de heden­ daagse kunstenaar. Het lijkt wel alsof we kunstenaars vandaag meer dan ooit nodig hebben om ons uit onze slaap te wekken, om ons bewust te maken van politieke agenda’s en onrecht in de wereld. Vanwaar komt die drang? En van waar komt de perceptie dat dit een nieuwigheid is in het veld van de kunsten? Met Goya’s ‘El tres de Mayo de 1808 en Madrid’, Gericault’s ‘Le radeau de la Méduse’ en Picasso’s ‘Guernica’ als voorbeelden kunnen we toch aannemen dat de maatschappijkritische houding van kunstenaars allesbehalve nieuw is? Volgens de Franse filosoof Alain Badiou komt het doordat we het kwade al sinds het einde van de jaren zestig ervaren als een vanzelfsprekendheid behorend tot onze maatschappij.1 Kapitalistische staten zijn hierbij overtuigd dat democratie de enige uitweg biedt tot het meest humane systeem. Democratie was de weldoener (in vergelijking tot voorgaande dictaturen) en werd in het westen tot voor kort niet (of nauwelijks) in vraag gesteld. Ook in de democratische landen was er ongelijkheid en armoede, maar men was er van overtuigd dat dit er nu eenmaal bij hoorde en dat het zelfs in het best mogelijke systeem als ‘de democratie’ onmogelijk is om sociale ongelijkheid volledig ongedaan te maken.2 Het westen leefde in min of meer goede omstandigheden en vanuit de democratische recht­ staten werd ‘humanitaire hulp’ uitgezonden naar derdewereld landen en/of landen die nog steeds onder het juk van de dictatuur lagen. De grote ommekeer echter, kwam er in 2001 met de aanval op de Twin Towers. Het kwade keerde zich tegen de ‘goede’ staten en president George Bush Jr. declareerde zijn befaamde ‘War on Terror’. De ‘War on Terror’ wekte heel wat mensen uit hun morele slaap en deed kritische stemmen oplaaien ten aanzien van ethische waarden in een democratie. Het is een fenomeen waar ook kunstenaars in de laatste decennia mee aan de kar trokken. De grote shift in de hedendaagse kunst echter, is de positie die de kunstenaar inneemt in het kritisch debat over onrecht. De positie is noch goed, noch slecht, maar eerder polemisch, belust op een publieke erkenning aan medeplichtigheid en confronterend van strategie. In tegenstelling tot participatieve kunst uit de jaren negentig en Bourdieu’s aanverwante theorie rond relationele esthetiek, instrumentaliser­en kunstenaars vandaag de vaak immorele machtsstrategieën die ook binnen een democratie door leiders worden gehanteerd. Bij politiek geëngageerde kunst zoals die van Liam Gillick en Rirkrit Tiravanija, dewelke vaak als schoolvoorbeelden van relationele esthetiek worden aangeduid, bekleedt de toe­ schouwer een verzoenende en collaboratieve rol met de kwetsbaren van de maatschappij. Maar aan het eind van de jaren negentig wordt de bewustmaking van sociale problemen veel agressiever aange­ pakt door kunstenaars als Milo Rau, Artur Zjimewski en Santiago Sierra. Sierra was één van de eerste kunstena­ars die in zijn performance ‘Laborers who cannot be payed, remunerated to remain in the interior of carton boxes’ (1999) de slachtoffers van het aan te klagen probleem opnieuw gaat uitbuiten binnen de muren van de tentoonstellingscontext. Wanneer hij asielzoekers vraagt om urenlang in een karton­nen doos te zitten tegen een belachelijk lage vergoeding, positioneert hij niet alleen zichzelf als uitbuiter maar dwingt hij tevens het (kunst)publiek om deze rol aan te nemen. Anders dan bij eerder vernoemde kunsthistorische voorbeelden van maatschappijkritiek, is de toeschouwer niet langer de stiekeme voyeur, maar wordt hij recht in de ogen gekeken door zijn eigen slachtoffers. Dergelijke expliciete confrontatie drijft het gevoel van medeplichtigheid op de spits. De kunstenaar zelf treedt op als een perverse uitbuiter waarbij zijn moraliteit vanuit verschillende kampen wordt in vraag gesteld. En

toch doet de kunstenaar in feite niets anders dan het transponeren van bestaande situaties naar een tentoonstellings­ruimte. De ethische vraagstelling binnen dit soort van ‘kunstactivisme’ werd ook beproefd door de curatoren van ‘Architecture of Authorithy’ waarbij niet kunstenaars maar curatoren het initiatief namen om drie daklozen een maand lang in Het Paviljoen onder te brengen. Althans, dat was de vooronderstelling die de curatoren verspreidden naar aanleiding van de tentoonstelling die ze er wilden maken. Want, laat het me even duidelijk stellen, ook de curatoren vonden het immoreel om misbruik te maken van de afhankelijke situatie waarin daklozen zich begeven en die ten gaan uitbuiten ten aanzien van de kunst. Hiermee wilden ze niet alleen het probleem van dakloosheid en huisvesting aankaarten, maar ook de ethische zijde van hedendaags kunstactivisme.

De (on)zichtbare medemens De kritische stellingname tegenover sociaal-maatschappelijke problemen door ze te herhalen en na te bootsen in een geïsoleerde context werkt. Het shockeffect wordt uitgespeeld, hiërarchische structuren worden uitvergroot en het bewerkstelligt immers de snelste weg tot media-aandacht. Maar is het ethisch verantwoord? In de zoektocht naar een antwoord op die vraag moet een duidelijk onderscheid gemaakt worden tussen ethiek en moraliteit. Net zoals bij eerder beschreven voorbeelden als bij het project ‘Architecture of Authority’ worden onethische praktijken aangeklaagd met de bedoeling te pleiten voor verandering ten aanzien van het aangeklaagde fenomeen. In die zin zijn al deze interventies intentioneel zeer ethisch correct. De strategie die ervoor gehanteerd wordt is echter immoreel maar evenzeer dubieus, net omdat het niets anders doet dan de bestaande praktijk herhalen. En toch zit het verschil met het ‘échte’ leven in de nuance dat de verdrukten als middel worden ingezet om een ander doel, met name het kunstproject, te laten slagen. Maar het kunstproject zelf kan –om het met Bataillaanse termen te duiden – herleid worden tot ‘the principle of utility’ en in dienst staan van het goede (le service des biens).3 Toch werden er in ‘Architecture of Authority’ geen mensen ingezet als middel dan wel de dubieuze strategie. De bewering dat ze dakloze mensen zouden te kijk zetten veroorzaakte reeds het beoogde shockeffect, en bracht de curatoren tot bij de autoriteiten die de tentoonstelling enerzijds verboden, en anderzijds maakten. Dat de geplande tentoonstelling uiteindelijk verboden werd, heeft dus een paradoxale omwenteling teweeggebracht waarbij niet de verdrukten werden ingezet om het project te laten slagen, maar de autoriteiten zelf. De bevoegde instanties waarmee de curatoren rond de tafel zaten, hebben in die zin, door het boycotten van de expliciete confrontatie met daklozen, zichzelf tot onderwerp van de tentoonstelling gemaakt. Waar de curatoren gefaald zijn in hun opzet om daklozen visibiliteit te geven, zijn autoriteiten er in geslaagd hun soevereiniteit voorop te stellen en de daklozen nog onzichtbaarder te maken. En dit, is jammer genoeg de échte ‘re-enactment’ van het systeem. Met de lege bedden die nog tot eind februari te zien zijn in Het Paviljoen en de bijhorende verslagen van gesprekken die gevoerd werden naar aanleiding van de tentoonstelling, willen de curatoren de onmenselijke omstandigheden van daklozen in Gent aanklagen en het consequent niet toepassen van artikel 23 uit de Belgische grondwet door beleidsorganisaties.

DE WEG NAAR HET PAVILJOEN

We lichten de huidige OCMW-voorzitter in 4.11.2013 over onze plannen om drie daklozen onder­ dak te geven in Het Paviljoen. De OCMW-voorzitter geeft zijn kabinets­medewerkster de opdracht ons te contacteren. Uit het telefoongesprek op 6.11.2013 blijkt dat het kabinet liever heeft dat we een conventionele tentoonstelling maken in plaats van dakloze mensen onderdak te geven.

In een e-mail van de kabinetsmedewerkster aan 6.11.2013 de curatoren staat “er is in Gent een coherent systeem van nacht (en winter)opvang voor daklozen, waarbij we concurrentie tussen initiatieven willen vermijden”

Verslag meeting CAW (centrum algemeen 25.11.2013 welzijn), OCMW ( Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn) en straathoekwerk. Constructief gesprek met als doel een samenwerking bewerkstelligen in Het Paviljoen als tijdelijke woonplaats voor daklozen. CAW, OCMW en straathoekwerk zijn er van overtuigd dat een effectieve hulp aan daklozen uit blijft met het verlenen van een tijdelijke woonplaats in Het Paviljoen. Belangrijkste argumenten: Het biedt geen structurele oplossing. Mensen krijgen geen begeleiding . Nachtopvang is een enkel en alleen een noodoplossing . De mensen zullen achteraf spijt hebben dat ze meededen aan het project. CAW: “Het probleem zit hem niet in het te kort aan dakpannen, voedsel of kleren het is vooral de maatschappelijke uitsluiting.” De curatoren confronteren hen met het feit dat er op weekdag­en tussen 16u en 21u en op zondag geen opvang is. Kinderen moeten opblijven tot 21uur? CAW: “Kinderen horen niet thuis in een nachtopvang maar als we mogen kiezen tussen op straat of in de nachtopvang dan kiezen we voor het tweede, maar er zijn niet genoeg financiële middelen om extra uren opvang te voorzien.” Iedereen is er het tijdens deze meeting over eens dat leegstand en de huizenmarkt een groot probleem vormt. “Een verhuurder zal minder snel aan iemand met een leefloon van 800 euro willen verhuren. Iemand die niet goed Nederlands spreekt zal al vlug te horen krijgen dat het pand verhuurd is terwijl het een uur later het verhuurd wordt aan iemand anders. Sommige daklozen worden door de huisvestingmarkt aangeraden om een tent te kopen en deze op te stellen op een rustige plek.” Advies van het CAW aan de curatoren: Geld geven aan een organisatie die zich inzet voor daklozen. Vrijwilligerswerk verrichten. Een publiek bewust maken van de problematiek.

“Maatschappelijke uitsluiting duidelijk maken. Dakloos zijn wordt vaak omschreven als een bijzonder complex en niet op te lossen probleem. Dat is niet zo er, zijn genoeg andere plaatsen met minder geld waar dat wel lukt. Kunnen jullie met de tentoonstelling de mensen niet confronteren met het feit dat het probleem wel opgelost kan worden. Met voorbeelden te tonen van succesvolle regio’s? Praten over alternatieve woonvormen? Iets doen tussen 16u en 21u, de uren waar geen opvang voorzien is ? Zoek vrij­ willigers, zet koffie, thee, dan is de keuze vrij aan de mensen om vrijwillig te komen. De plaatsen tonen waar daklozen nu de nacht door brengen? Stations, parken… Iedereen als burger is verantwoordelijk, ga daar mee aan de slag! Speel zelf een dakloze en probeer aan een huis te geraken en documenteer dit.”

We vragen de HoGent om de toelating om 28.11.2013 van Het Paviljoen een tijdelijke woonplaats te maken. We zeggen niet dat we er dakloze mensen willen laten in wonen.

Na een afspraak ter plaatse met de technische 17.12.2013 dienst, blijkt dat er gunstig geadviseerd zal worden om Het Paviljoen te laten functioneren als tijdelijke woon­ plaats, mits er voldaan wordt aan een aantal voorwaarden omtrent brandveiligheid. Het feit dat het om daklozen gaat is nu bekend en wordt probleemloos aanvaard. Enkele uren laten krijgen we een e-mail dat het project op ethische gronden is afgekeurd. HoGent weigert de toelating om van Het Paviljoen een tijdelijke residentie voor daklozen te maken.

Samenvatting van gesprekken met Victoria 20.12.2013 Deluxe. Victoria Deluxe zet als sociaal­ artistieke werking projecten op die gericht zijn op het ontwikkelen van nieuwe vormen van zin- en betekenisgeving en op het versterk­en van de deelnemers. In Gent is er een huisvestingsproblematiek die vanuit verschil­ lende perspectieven verklaard kan worden. Eén ervan is dat de prijzen van woningen enorm zijn toegenomen. België heeft een atypische woningmarkt. De klassieke politieke partijen hebben de mensen decennialang aangezet tot het verwerven van een eigen woning, privé bezit. In België bezit bijna drie kwart van de bevolking een eigen woning. Dat is significant hoog in vergelijking met onze buurlanden. In Duitsland, Nederland en Groot-Brittannië zijn er veel meer publieke woningen die door burgers gehuurd kunnen worden. Ze huren van de steden, van de regionale of federale overheden. In België leveren de hypothecaire leningen meestal een fiscaal voordeel op. Die woonbonus veroorzaakt een Mattheuseffect: vooral mensen die het sociaaleconomisch vrij goed hebben maken aanspraak op deze woonbonus. Mensen met een laag inkomen kunnen dikwijls geen eigen woning kopen en hebben dus ook geen recht op een woonbonus. Misschien moet men de woonbonus afschaffen en de 1,4 miljard euro die de Belgische overheid hieraan

besteedt, inzetten voor het bouwen van nieuwe publieke woningen. Het aanmoedigen tot de aankoop van een eigen woning werd en wordt te veel beschouwd als een vorm van ‘pensioen’. Wonen kan veel sterker onderdeel worden van publieke dienst­ verlening. Het recht op wonen moet dus minder afhankelijk gemaakt worden van de eigen woning. Er is een te kort aan wooneenheden. Die woningen worden schaars omdat men demografisch dacht dat het bevolkings­ aantal zou dalen. Het tegendeel is waar. Onder andere door collectieve regularisaties, huwelijksmigratie werd de demo­ grafische ontwikkeling verkeerd ingeschat. In veel steden hebben tot meer dan de helft van de kinderen die er geboren worden, een andere dan de Belgische origine. Het aantal woningen dat nu op de markt is, is te klein om alle mensen die hier wonen een kwaliteitsvolle en betaalbare woning aan te bieden. Dus er is schaarste op de markt. Dat betekent, prijzen gaan omhoog. Dus eigenlijk is er een tekort aan woningen. Er is een schaarste op verschillende velden, ook aan sociale woningen. Volgens een studie van het ACW zouden er zo’n 130.000 sociale woningen tekort zijn. Ik denk dat we ook rond sociale woningen een andere mentaliteit moeten ontwikkelen: om ghetto’s te vermijden moeten we het principe huldigen dat sociale woningen niet alleen beschikbaar moeten worden voor de meest arme of meest kwetsbare mensen . Daarnaast is er een groot probleem rond leegstand. Ik vind zelf dat onze overheid en onze civiele maatschappij veel creatiever moeten leren nadenken over hoe we met deze leegstand kunnen omgaan. Bijvoorbeeld, sociale woningen. Men schat dat er in Gent tussen de 5 à 10 % van de sociale woningen leeg staan. Deze lege woningen worden door de huisvestingsmaatschappijen gebarricadeerd. De woningen staan meestal lang leeg omdat men te weinig subsidies heeft om ze te renoveren. Wel, maak daar klusjeswoningen van. Laat mensen zelf kandideren om in die huisjes te werken en ze bewoonbaar te maken. Sluit een contract af dat mensen er voor een jaar, anderhalf jaar zeker kunnen in wonen maar dat ze autonoom kunnen functioneren. Je moet maar eens de kost uitrekenen van crisisopvang en dag­opvang, dat is een immens hoog bedrag. Waarom pas je het Housing First principe niet consequent toe? Opdat mensen toch via een bezetting ter bede – een wederzijds akkoord dus leegstaande panden tijdelijk kunnen betrekken. Hetzelfde geldt voor private woningen die lang leegstaan. Er is nu leegstandtaks maar misschien moet men veel sneller lang leegstaande woningen onteigenen om ze een woonfunctie te geven. Zeer vreemd is dat een zogezegd links progressieve stad als Gent ervoor kiest om anti-kraak firma’s in te zetten. Die anti-kraak firma’s lappen alle regels van de huurwetgeving aan hun laars. Ze laten jonge mensen tijdelijk wonen zonder contract waardoor het mogelijk wordt hen ten allen tijde uit hun huis te zetten. We worden geconfronteerd met een moeilijk te controleren vorm van migratie, namelijk de intra-Europese migratie. Men schat dat er gemiddeld 4.000 à 5.000 nieuwe Oost-Europeanen naar Gent zullen afzakken. Vind maar eens een woning voor hen! We zitten met een dermate hoge druk op de stad dat maakt dat er op heel verschillende niveaus een grote schaarste ontstaat. Persoonlijk vind ik dat we als overheid en als civiele maatschappij moeten zoeken naar oplossingen die het wel mogelijk maakt dat

mensen toch een fatsoenlijk dak boven hun hoofd krijgen. Maar tezelfdertijd is er politieke en maatschappelijke actie nodig op Europees niveau. De stad kan maar een bepaalde instroom van nieuwe bewoners aan. Wanneer de instroom de draagkracht overstijgt, dreigen er zware sociale spanningen te ontstaan. Hoog dringend tijd voor meer debat rond deze materie!

In een gesprek met de algemeen directeur van 8.01.2014 de HoGent peilen we naar ‘de ethische gronden’ waarop onze toelating werd afgekeurd. Het zou om een mis­ communicatie gaan. Het zijn niet de ethische kwesties die het plan onaanvaardbaar maken, maar de praktische aspecten. “Het Paviljoen is niet gemaakt om mensen in te laten overnachten, de HoGent is geen hotel”, luidt het standpunt. We confronteren de algemeen directeur met het feit dat scholen vaak worden ingezet als crisisopvang in extreme noodsituaties en dat het ‘hotelexcuus’ hierbij vervalt. “Klopt”, zegt de algemeen directeur, “maar dit is inderdaad in extreme noodsituaties”. We vragen of dakloosheid niet per definitie een extreme nood­ situatie is? Een duidelijk antwoord hierop blijft men ons schuldig.

De curatoren sturen opnieuw een e-mail naar de OCMW-voorzitter:

13.01.2014

Gezien deze wet, vinden we het frappant te horen, dat een nachtopvang niet mogelijk is zonder sociale en/of psychologische hulp te aanvaarden. Dat mensen in de zomer slechts 5 op 14 nachten terecht kunnen voor onder­ dak. Dat 1504 sociale woningen in Gent gewoon leeg staan. Dat mensen die geen huis hebben, (nog meer) schulden maken door crisisopvang. Dat er gewoonweg niets wordt gedaan aan de lacune tussen 16u en 21u ‘s avonds.  Iedereen probeert het beste te doen, daar ben ik van overtuigd. Maar als het beleid er van uitgaat dat je het de mensen zonder thuis niet te gemakkelijk of comfortabel mag maken omdat ze dan niet achter oplossingen zoeken, waarom dat dan niet eerlijk communiceren? Waarom is er zo weinig transparantie rond dit beleid? En waarom worden mensen zonder huis omgevormd tot controleerbare dossiers? Moet er ook niet wat meer aandacht besteed worden aan artikel 22 van de grondwet ‘recht op eerbiediging van privéen gezinsleven’?  Ons project heeft tot doel een groter bewustzijn te creëren rond daklozen­ problematiek, we willen een debat op gang krijgen waar hopelijk op langere termijn goede resultaten uit voortkomen en waarbij een (kunst) publiek wordt uitgenodigd om mee te denken. Dat de middelen die we daar­ voor gebruiken, onethisch zouden zijn, vervalt - zo vinden wij - bij alle opmerkingen die ik hierboven heb beschreven. We verzekeren een warme en gezellige plek met gordijnen waar drie mensen onvoorwaardelijk tijdelijk terecht kunnen. We zijn erg benieuwd naar uw stellingname binnen dit debat en kijken er naar uit dat van u te mogen vernemen.  De curatoren.

Dezelfde dag ontvingen we een e-mail terug waarin de OCMWvoorzitter schrijft dat hij in november aan zijn medewerkster de opdracht heeft gegeven ons in te lichten over het daklozenbeleid in Gent. Dat zij dit heeft gedaan en dat we verder met haar contact moeten opnemen als we dat wensen.

Verschillende stemmen binnen het instituut gaan op en er worden alsnog inspanningen geleverd om een toelating te krijgen.

15.01.2014

We ontvangen een laatste bericht:

17.01.2014

In navolging van ons plaatsbezoek aan Het Paviljoen deze ochtend omstreeks 10u30, 17/01/2014, kan de brandweer zich niet akkoord ver­ klaren met het (tijdelijke) nachtverblijf van personen gedurende de wintermaanden. De elektrische installatie is ontoereikend om de ruimte te ver­warmen. Het voorzien van verplaatsbare verwarmingsbronnen (zowel elektrisch, petroleum als aardgas) is absoluut ontoelaatbaar vanuit brandveiligheidsoogpunt. Negatief advies

OCMW-voorzitter Coddens is bereid deel te nemen aan een debat over huistvesting en dakloosheid in Gent.

20.01.2014

WIST JE DIT? 13 merkwaardige wetenswaardigheden over kraken

1 Is de winterregeling niet van kracht, dan heeft een dakloze in twee weken slechts recht op 5 nachten opvang . 2 In 2013 sloot Gent zijn winteropvang reeds op 29 maart. Veertig extra bedden waren niet langer beschikbaar. Het geld was op. De winter duurde te lang. 36 mensen werden aan de deur geweigerd. Die avond vroor het -2 in Gent.4 Acht maanden later. Terwijl in Brussel oproer ontstond na de eerste sneeuw omdat de winterregeling nog niet van kracht was, heeft Gent weer vrolijk gewacht tot 1 december 2013 om zijn winteropvang te openen. Op 27 november werden zo nog 4 mensen de deur gewezen.5 3 In 2012 was er gedurende 76 nachten een gebrek aan capaciteit in de nachtopvang. Dat is één nacht op vijf. 1441 mensen werden ’s avonds om 22u15 aan de deur geweigerd.6 4 Ook in Gent slapen er elke nacht mensen met kinderen in stadsparken en parkeergarages. 5 Gent telt 480 officiële krakers. Het aantal daklozen dat gebruik maakt van de opvang schommelt officieel rond de 250. Officieuze schattingen lopen op tot een 1000-tal. Het aantal bedden dat de stad voorziet voor daklozen varieert van 66 (zomer) tot 116 (winter). Als het wetsvoorstel van Karin Temmerman het haalt, en kraken wordt strafbaar, dan moet de stad zijn opvang minstens vervijfvoudigen… of erkennen dat er nog meer volk onder de sterrenhemel slaapt.7 6 De stad betaalt meer dan 30.000 € per jaar aan antikraakfirma’s om haar panden kraakvrij te houden.8 7 Antikraakfirma’s (leegstandsbewaking, vastgoedbeheer) bieden geen huurcontract aan. Van huurdersrechten is m.a.w. geen sprake. Geïnteresseerden moeten bovendien aan zulke strenge vereisten voldoen dat zwangere vrouwen en mensen met kinderen, huisdieren of een te laag inkomen niet in aanmerking komen.9 8 In Gent worden jaarlijks meer dan 300 huishoudens uit huis gezet.10 Crisisopvang kost een gezin met kinderen 23,09 € per nacht voor elke persoon ouder dan 12.11 9 De SP(A) is sinds ’86 ononderbroken aan de macht in Gent. Toch staan er na 27 jaar onafgebroken bewindsvoeren nog steeds 8000 mensen op de wachtlijst voor een sociale woning. Tussen 2001 en 2011 is zelfs geen enkele sociale woning bijgekomen. De wachttijd bedraagt gemiddeld drie jaar.12 10 Op 30 augustus 2012 stonden er 307 panden op de Gentse leegstandslijst. 307 geregistreerde gebouwen die minstens een jaar leeg staan.12 Onbenutte sociale woningen staan niet op deze lijst. 11 Op de hoek van de Vinkenlaan en de Valkenstraat in SintAmandsberg staat een sociale woning reeds 15 jaar leeg. Met dank aan sociale huisvestingsmaatschappij De Gentse Haard. Van de 12951 sociale woningen in Gent, staan er 1504 leeg. Dat is 11,6%.13 12 Verspreid over de Gentse kraakpanden is er elke dag wel een volkskeuken waar tegen vrije bijdrage een maaltijd kan gegeten worden. 13 De Gentse doorgeefwinkel bevindt zich in de Kanunnikstraat 3 en is elke woensdag open van 14u tot 17u.

HOME IS WHERE YOU ARE (NOT) Manuela Kölke is a registered ar­chitect and researcher based in Berlin since 2009. She has been teaching and researching in the fields of Spatial Justice and Planning Communication at the Chair of Urban Design and Urban Development, Department of Urban and Regional Planning at the Berlin Institute of Technology from 2012 – 2013 and at the Institute of Urban Design at the Technische Universität Braunschweig from 2010 - 2012. With her practice MANUKO_ Architecture & Design she works on commissioned, collaborative as well as self-initiated projects capable of addressing diverse issues, complexities and scales. Methods of working and collaboration are adapted to scale, structure and media of each project and imply innovative strategies critically questioning social, cultural, ecological and economic conditions. She recently won the EUROPAN EUROPE 12 competition in Heidelberg and conducted a workshop about “The Subjectivities of Work” at the Public School Berlin in summer 2013.

“The attempt of transforming the art space Het Paviljoen in Ghent, into a space for homeless people to stay and live for the length of the exhibition titled “Architecture of authority” sounds a bit unusual at first glance. But unusual is one of the middle names of art. Charlotte van Buylaeres and Laurens Mariëns idea to offer the space of Het Paviljoen in Ghent to homeless people for about a month in the wintertime explores other formats in art. Working with space has much more potential than exhibiting objects in a traditional way. Space can be used in many ways. Curating space means thinking about how space can be used in general and it also means asking questions. Doesn’t enclosed space initially have another purpose, to be a shelter, to protect? Why is this space reserved for art exclusively? Silvia Federici explains the history of use, ownership and enclosure of space in her book “The Caliban and the Witch”. During Europe’s Middle Ages, before the Enclosures, even the lowliest of serfs had their own plot of land with which they could use for just about any purpose. Federici explains, “With the use of land also came the use of the ‘commons’ – meadows, forests, lakes, wild pastures – that provided crucial resources for the peasant economy (wood for fuel, timber for building, fishponds, grazing grounds for animals) and fostered community cohesion and cooperation” 15. This access to land acted as a buffer, providing security for peasants who otherwise were mostly subject to the whim of their “Lord.” Not only could they grow their own food, or hunt in the relatively plentiful forests which were still standing in that era, but connection to the commons also gave peasants territory with which to organize resistance movements and alternative economies outside the control of their masters. The Enclosures were a process by which this land was taken away – closed off by the State and typically handed over to entrepreneurs to pursue a profit in sheep or cow herding, or large-scale agriculture. Instead of being used for subsistence as it had been, the land was sold away to expanding national and international markets. A new class of profit-motivated landowners emerged, known as “gentry,” but the underside of this development was experienced by the evicted peasants: “As soon as they lost access to land, all workers were plunged into a dependence unknown in medieval times, as their landless condition gave employers the power to cut their pay and lengthen the working-day”16. For Federici, then, the Enclosures created a property-less, landless working class, a “proletariat” who were left with little option but to work for a wage in order to survive; wage labor being one of the defining features of capitalism. Here, space becomes a category of difference. The right to the use of space is defined by ownership or by equivalent payment for the access to it. Het Paviljoen is a collaborative project by the Institute for Fine Arts (HISK), the School of Arts of Hogeschool Gent (KASK) and the Museum of Contemporary Art (S.M.A.K) Ghent and thereby financed by the public. Space and its identity are not merely created through ownership, but through appropriation, through its use, especially public space. Public space does not belong to someone, it is used by many. The introduction of a discourse of homelessness here seems to be exemplary but also ambiguous, because of its different positions towards space. For the Greek philosopher Diogenes (404–323 BC) homelessness or poverty was a virtue. Sitting in his abode in Athens he was lighting the lamp in daylight with which he was to search for an honest man. He believed that virtue was better revealed in action than in theory in his case an austere ex­istence in which he considered himself a cosmopolitan. He used his simple lifestyle and behavior to criticize the social values and institutions of what he saw as a corrupt society. In contrast the contemporary definition of homelessness reads as a long list: homeless are in­dividuals that lack a fixed, regular, and adequate nighttime residence; resided in a shelter or place not meant for human habitation and who is exiting an institution where he or she temporarily resided; living in a supervised publicly or privately operated shelter designated to provide temporary living ar­rangements (including hotels and motels paid for by Federal, State or local government programs for low-income individuals or by charitable organizations, congregate shelters, and transitional housing); have ex­perienced a long-term period without living independently in permanent housing, have ex­perienced persistent instability as measured by frequent moves over such period, and can be expected to con­ tinue in such status for an extended period of time because of chronic disabilities, chronic physical health or mental health conditions, substance addiction, histories of domestic violence or childhood abuse, the presence of a child or youth with a disability, or multiple barriers to employment.17 These definitions are not only coined by their negative relationship towards capital, namely the lack and loss of it, but by the clear perspective from which they are established. A nomadic lifestyle, mobile homes, camping, tourism is only accepted, if we pay for it. Homeless are considered a threat to society on the technical level of finance and economy, but on a highly psychological level of agency. Homeless are acting outside of society, but they are not autonomous. They are organized in a parallel network. Homeless are the new punks without knowing it. They are mobile, invisible, decentralized

individuals that are acting outside of social norms. It seems to be no coincidence, that in con­temporary fiction homeless in London are pictured as Sherlock Holmes support and alternative surveillance network providing him with the necessary information from the “street” to solve crimes. Most people turn their heads when they see them - local politics are forcing homeless to be invisible for economic reasons of having “clean streets” welcoming wealthy nomads. Avoiding public confronta­tion with the lives of the homeless also means avoiding confrontation with each and everyone’s life, because it does remind people not only of living conditions without a home, it resembles all the threats, like unpaid debts or rents or unemployment or other conditions of living with less or no income. Now taking into account that and the provision of permanent housing is considered as the most effective help for homeless, on economic, physical and psychological level, it sounds more than absurd that millions of people become homeless through eviction caused by the debt and housing crisis in the US while then their houses are actually physically available and vacant. The current economic system enforces dependency on organizations and thereby threatens to be paternal. Poverty and homelessness as a virtue are not affordable anymore. The curated show by Van Buylaere and Mariën works with the discursive site specifics and tries to generate a discourse that operates on two levels: a general perception and treatment of homeless people by the public and the local politics in Ghent and Belgium. Literally offering Het Paviljoen to homeless people would means temporary help but not with permanent effect and it would actually impair their dignity being “on display” in an exhibition. So in order to create a discourse about homelessness they asked actors to play homeless people using Het Paviljoen as a temporary shelter. The act of mimicking/imitating the everyday life of homeless people has the same effect towards an audience, like authentic homeless people: the audience will be con­fronted with the ho­meless’ and their own living conditions. Here, employing the power of re­presentation is not a retreat of art into itself, but displays art and especially spaces of art production as institutions and their dependencies within a social and political world based a financial paradigm. The narrative of how the homeless show came into place offers an institutional critique beyond the art context and back. It shows that art is not an autonomous practice, it never has been. As much as a journa­list, gathering information for display to the public and not even expressing an own position directly, is not acting objectively or neutral, an artist won’t be either. In inquiry on space, ownership and property in the context of today commodity culture seems only be possible as a critique from within. Whereas often investigations and discourses are aimed towards resolution and consent, this project intends a constant re-negotiation of relationships and redefinition of positions with and towards others. As much as property created through enclosure and thereby boundaries are artificial concepts introduced and applied to space, the homeless and their form-of-life become a metaphor for art that can transcend these concepts.” Manuela Kölke, 16 januari 2014.

“I normally utilize the model as an actor, and I most often see the model as a player in a metaphorical tableau, depicting various states of mind, sometimes reflective of the communal human condition, sometimes directly autobiographical.” Dan Gheno18

Jean-Léon Gérôme, Diogenes, 1860, oil on canvas

“To Protect & Serve The Rich - Jail The Homeless” Mark Vallen 1987. Silkscreen - 19” x 27”19

“Homeless, Port Authority, NY” - Dan Gheno. Oil, 50” x 60”

MENINGEN EN VISIES

Het onderzoek wierp ook een aantal interne vragen op, dewelke u hieronder kan lezen. In deze schriftelijke conversatie komt de complexiteit van het thema en de bijdrage van het kunstproject tot uiting. Doordat de curatoren met verschillende autoriteiten spraken, werd hun visie bijgeschaafd, of hun kritiek soms uit balans gebracht. Indien dit het geval was, gingen ze ten rade bij hun onzichtbare Ghost Curators die hen met de nodige expertise ge­fundeerde feedback gaven. Ook dit, deze twijfe­ls en herzieningen, maken wezenlijk deel uit van het project.

Aangezien het project plaatsvindt binnen een tentoonstellingscontext, dienen we niet alleen een debat te voeren rond huisvesting maar moeten we ook een artistieke positie innemen. We moeten nadenken over de specifiek ‘artistieke’ meerwaarde van het project. We dachten hiermee een bijdrage te kunnen leveren aan het discours over de vervagende grenzen tussen de kunstenaar en de curator (omdat wij geen kunstenaars gevraagd hebben) en die van de tentoonstelling en het kunstwerk (omdat de tentoonstelling het werk is. Of het een kunstwerk is, is dan weer een andere vraag…). Maar van anderen horen we dan weer dat dit discours totaal voorbijgestreefd is, en helemaal niet meer relevant om te voeren. Waarom? Het moet dus om een trend gaan? De relevantie begint met het idee om die ruimte, waarin je iets ‘exposeert’ te gebruiken om iets anders te tonen, dus curationeel te spelen met de opzet van het symbolisch karakter van een expositieruimte. We zouden het ook over artistieke vrijheid kunnen hebben, over de beperkingen die je als kunstenaar of curator worden opgelegd. Maar a) dat heeft niets met daklozenproblematiek te maken en b) is ook niet echt een interessant discours, artiesten kunnen nu eenmaal niet doen wat ze willen, dat weet iedereen al. Jawel, als ze vanwege het onderwerp die vrijheid niet toelaten. Het gaat er om dat ‘vrijheid’ zowat het heiligdom van hedendaagse kunst is, en jullie botsen op hypocrisie. Je kan als kunstenaar natuurlijk niet doen wat je wil, er zijn ethische grenzen en het ‘taboe-doorbreek’-gedoe is flauw, maar het punt is dat een serene benadering ook niet mag. Serene benadering was het niet echt hé?  We wilden wel met veel heisa tonen dat er daklozen in het paviljoen zitten.  Ja, maar dat doe je niet, makes a difference. Recht op wonen, dakloos zijn is geen keuze, ook al wordt het soms als een recht op vrijheid afgedaan. Wie zegt dat het een recht op vrijheid is, waar staat dat?   Je hoort dat argument soms, om er vanaf te zijn: ‘als die mensen nu per se de straat op willen, wij kunnen ze toch niet dwingen?’ maar veel van die mensen zijn psychisch kapot, vrij rond lopen, niet afhankelijk moeten zijn, is het enige dat hen nog rest, dat is geen keuze natuurlijk. Zij willen uiteraard liever een andere situatie. Tenzij er toevallig een masochist tussen zit, maar dat zal toch een uitzondering zijn... Het visualiseren van het daklozenbeleid maakt een mooie parallel met de school die schrik heeft voor zijn reputatie en hierdoor de kop in het zand steekt (ontkennen van het probleem, of niet willen meewerken aan het zichtbaar maken ervan) en de mensen die dakloze mensen negeren in het straatbeeld. (negeren van hun aanwezigheid) én de idee van een kunstwerk dat iets ‘in beeld’ brengt. Anderzijds maakte een CAW-medewerker mis­ schien ook wel een terechte opmerking, namelijk ‘dat het project op zich niet echt bijdraagt aan het probleem. Dat het puur eigenbelang is om een “leuk” projectje te maken. Mensen gebruiken om het project te laten slagen.’ Zijn ergernis met kunstprojecten is dat ze “eens iets gaan doen rond daklozen” maar daarna er niets meer mee doen.

Klopt natuurlijk niet, je stelt het beleid in vraag, maakt mensen er bewust van. Het kan toch niet zijn dat jullie persoonlijk dak­ lozen moeten opvangen. Dat is niet de taak van de kunstenaar. De kunstenaar kan wel iets expliciet maken, onze paradigmablindheid (en gezapigheid) doorprikken. Bijvoorbeeld dat CAW niet doet wat ze moeten doen? Het CAW zou jullie moeten steunen om dit aan te klagen. Ok, maar ik denk dat als je al 7 jaar elke dag tussen daklozen staat, je niet echt het gevoel hebt dat één project het probleem zal verhelpen. Maar je hebt natuurlijk gelijk, alle bewustmaking rond de problematiek is goed, en zeker vanuit een verfrissende invalshoek.   Mijn vermoeden is dat ze liever niet teveel aandacht krijgen, of ze willen geen kritiek. We kunnen ook een debat organiseren maar waarom dat doen in een context die al vrij links is en begrip heeft voor deze groep? Kunstwereld links? Grappig. Wat doen ze dan voor de dak­lozen buiten ‘begrip’? Wie klaagt het huisvestingsbeleid aan? Het debat zou ook kunnen gaan over het feit dat kunst nu een politi­ek paradig­ma opzoekt, het tracht daarmee avant-garde te zijn, maar botst op eigen middenklasse-bewustzijn, waardoor de goede bedoelingen ‘format’ worden, iets trendy. Maar dat betekent niet dat wat jullie doen dat ook is. De vraag voor dat debat zou net kunnen zijn: welke rol kan kunst hier spelen? Is het idioot? Is het zinvol? Indien het eerste, wat dan met al die geëngageerde kunst, etc. Die CAW-medewerker zegt iets fundamenteel ondemocra­ tisch: vooral geen discussie, geen slapende honden wakker maken, laat ons bij CAW maar stilletjes ons ding doen, geen reflectie, zelfkritiek, cross-over met de kunst, geen pottenkijkers... De CAW-medewerker dacht ook dat het debat efficiënter is, als het plaats­ vindt in een context waar veel tegenstanders te verwachten zijn. Tegenstanders genoeg. Naast debat ook een visueel en ruimte­ lijk project rond paviljoen (een leeg en gesloten paviljoen, met openingsuren van de opvang op, de adressen... Het feit dat die opvang eigenlijk laat begint in de winter, kinderen dan op straat moeten wachten en geen huiswerk kunnen maken, een spiraal van miserie van generatie op generatie, over het feit dat CAW ook een ontmoedigingsbeleid voert (een beetje wegpesten) om ‘profiteurs’ te vermijden, hangmat te vermijden (dat is dan het excuus waarom ze soms in gebreke blijven). Ik probeer zelf enkele krachtlijnen te benadrukken: 1. Het recht op wonen staat in onze Belgische grondwet ingeschreven. Toch blijkt dat heel wat mensen geen betaal­ bare huur- of koopwoning meer vinden, er een heel lange wachtlijst is om een sociale woning te kunnen betrekken (ongeveer 9.000 mensen staan in Gent op de wachtlijst), en er jaar in jaar uit heel wat mensen zijn die dakloos worden (heel wat daklozen blijven onder de radar omdat ze opvang zoeken en vinden bij vrienden en familie). 2. Terwijl er heel wat mensen zijn die dakloos zijn, is er tezelfdertijd een heel grote leegstand. In Gent alleen staan honderden sociale woningen leeg (omdat er geen of

onvoldoende geld is om deze te renoveren) en ook private eigenaars laten vaak hun panden lang leegstaan, ondanks de leegstandstaks die er op deze woningen wordt geheven. Vaak blijven panden leegstaan vanuit speculatieve doeleinden. Waarom is er geen wettelijk kader en politieke moed en wil om deze leegstaande woningen (tijdelijk) te laten bewonen? Maar dit is a) dit is geen structurele oplossing, is het niet beter geld te investeren in iets dat rendabel is op lange termijn? en b) binnen de idee van ‘dakloosheid = noodsituatie’, geeft dit een verkeerd signaal; het gaat de verantwoordelijkheidszin verlammen om op zoek te gaan naar een permane­nte uitweg uit de dakloosheid.  Het is alvast een goede voorlopige oplossing. Daarmee kan je de uitvlucht vermijden ‘ja we gaan vanalles doen, maar er moet eerst gebouwd worden, dat vraagt tijd...’ die huizen staan gewoon leeg, ze zijn zelfs onklaar gemaakt, bewust om krakers buiten te houden, op een week heb je dat in orde als er een wil is. 3. Wie dakloos wordt, verliest heel dikwijls veel van zijn/ haar autonomie. Je komt in opvangcentra terecht met bijzon­der weinig privacy, het kost veel geld en je wordt plots behandeld als een ‘hulpvrager’. a) hulpvrager word je sowieso, dat is logisch; als je geen hulp nodig hebt bij het vinden van een slaapplaats, kom je niet naar een opvangcentrum Ja maar er is een verschil tussen geholpen en betutteld worden, uw menselijke waardigheid on hold moeten zetten... b) Bij CAW moet je geen enkel document voorleggen, je kan zelfs re­serveren als ‘Bart Simpson’, dat is geen probleem. Ook tegen de toeleider zeg je wat je wil, of niks als je niet wil. Bij huize triest is dit inderdaad anders.  De regel om een toeleider te laten bellen 2 x op 14 dagen is om het probleem in kaart te kunnen brengen. Je zou kunnen zeggen ‘beheersbaar maken’ maar anderzijds ook ‘oplosbaar’.  c) de dakloze mensen die ik heb gesproken hebben nog nooit moeten betalen voor een overnachting.  d) Huize triest is op dat vlak een ramp, maar bij CAW hechten ze hier wel veel belang aan; zie nieuwe kamers Nieuwland.... één- of twee personen­kamers die ze langs binnen op slot kunnen doen. 4. De nachtopvang en crisisopvang is helemaal niet kind­ vriendelijk. De nachtopvang gaat pas heel laat open en gezinnen met kinderen die afhankelijk zijn van die nacht­ opvang moeten vaak uren lang in de kou rondhangen tot de nachtopvang opengaat. Al jaren wordt dit door heel diverse mensen aangeklaagd (ook door vrijwilligers en hulp­ verleners) en toch weigert het CAW om op deze kritiek in te gaan. Klopt, dit is onmenselijk. Ook op zondag is er geen opvang en alles is dan dicht.  5. In de meest progressieve stad van Vlaanderen werden vorig jaar vlak voor de verkiezingen gezinnen met heel kleine kinder­en aangetroffen op camping Blaarmeersen.

Nadien bleek dat maatschappelijk werkers van het OCMW Gent deze dakloze gezinnen naar de camping hadden doorverwezen. Kan echt niet, akkoord ! 6. De demografische verwachtingen voorspellen in alle grote steden een flinke toename van het bevolkingsaantal: geen enkele stad is hierop voorbereid. Het aantal daklozen zal exponentieel toenemen en explosieve vormen aannemen. Ha! Dit is een goede voor ons project; mensen laten nadenken over de herverdeling van de centen en de verantwoordelijkheid van openbare instituten. Er is plaats genoeg, er moet alleen een wil zijn. 7. Activisten, anarchisten die leegstaande gebouwen vanuit politieke doeleinden kraken, worden steeds repressiever aangepakt. Er was het recente wetsvoorstel van Karin Temmerman (SP.A = een linkse madam dus) dat kraken quasi wil verbieden. Krakers kiezen vaak bewust om leeg­ staande gebouwen te laten bewonen om op die manier het ‘Housing First’ principe te verdedigen: mensen die dakloos worden hebben in de eerste plaats recht op een dak boven hun hoofd en op autonomie en zelfbeschikking. In dit soort samenleving blijken sommigen mensen te vergeten hoe belangrijk dit wel is als uitgangspunt: onafhankelijkheid en zelfbeschikkingsrecht. Klopt zeer zeker; maar het is ook zo dat je altijd een stuk verantwoordelijk­ heid draagt en dat niemand volledig onafhankelijk en vrij is. ‘Housing first’ moet inderdaad veel meer toegepast worden, dat gebeurt niet. 8. De huisvestingsproblematiek is enorm en is één van de domeinen waar verschrikkelijk veel geld mee wordt verdiend (vaak op de kap van de meest kwetsbaren). Geld op spaar­ boekjes brengt nauwelijks nog iets op. Investeren in vastgoed wel. Mensen die snel geld willen verdienen investeren in grote herenhuizen waar ze tien studio’s in maken van 3 op 4 vierkante meter. Konijnenkoten die 500 tot 600 euro kosten. Het OCMW sponsort die rijken door de waarborg van veel van hun cliënten de financieren. Heel wat leefloners of mensen met een laag inkomen krijgen deze waarborg meestal niet terug. Als ik mijn huiswerk goed wil doen, mag ik dit niet zomaar geloven maar wil ik bewijzen :) Wat zijn de redenen dan voor het niet teruggeven van de waarborgen? Het OCMW stoort zich hier nauwelijks aan en trekt de verloren waarborg dan maandelijks af van het leefloon. Eigenlijk sponsort de overheid op die manier de rijken, die steeds rijker worden. Waarom is er geen plafond aan de huur dat er kan en mag gevraagd worden? Omdat we dan naar een soort van communisme gaan, met alle gevolgen van dien. Het OCMW zou beter grotere besparingen doorvoeren en sociale huisvesting als prioriteit beschouwen. Er moet gewoon eens herbekeken worden welke zaken prioritair zijn en waar het geld eerst naartoe moet.

Sommige wegen worden hier om de vijf jaar opnieuw aangelegd met aangepaste verkeersdrempeltjes en decoratie, terwijl er in Afrika geen asfaltwegen zijn en auto’s daar toch ook rijden? Ik heb zelf op de sociale dienst van de Stad Antwerpen gewerkt... er wordt daar met bakken geld gesmeten door onder meer posters en gadgets te laten maken die achteraf allemaal worden weggegooid als er om de zoveel tijd een nieuw logo of een nieuwe kleur is. Dure bakfietsen waar nooit mee gereden wordt, worden aangekocht. Bij de stad leer je ‘zo inefficiënt mogelijk’ werken waardoor ze permanent overbodige werkkrachten betalen etc. Maar iedereen blijft maar verkwisten om zijn “nodige” subsidies elk jaar opnieuw te kunnen binnenhalen. Dat is een mentaliteit die dringend moet veranderen, maar er zijn zo weinig mensen bereid hun comfort in te perken. Oeps, was er maar wat meer communisme. Er bestaat echt wel zoiets als uitbuiting, 70 procent van de toename uit rijkdom komt uit financiële beleggingen. De inkomensongelijkheid zit op factor 400, dat is allemaal hallucinant. Als mensen geld verdienen op armoede, honger, etc. Dan is dat gewoon obsceen. Natuurlijk wordt er door de overheid veel verspild, dat zou beter kunnen, maar dat is niets vergeleken met fiscale fraude, het massa geld dat de overheid steekt in subsidies voor bedrijven, leger, oorlog. Kortom, dat wanbeheer in de sociale diensten is natuurlijk verkee­rd maar wel klein bier met geld dat elders verkwist wordt (in de cultuursector bijvoorbeeld : ) ) Ik kan nog uren doorgaan :-) Begrijpen jullie wat er aan de hand is? De hulpverleners op vandaag worden ingezet om die problemen beheersbaar te maken maar niet om deze op te lossen. Ja, maar we moeten onze pijlen niet vuren op de hulpverleners, maar wel diegene van het huisvestingbeleid.  Hoewel die hulpverleners zelf ook iets strijdbaarder mogen zijn in plaats van de ambtenaar te spelen.

1STE GROTE GENTSE COULISSENTOCHT Beste, We maken vandaag een fietstocht langs 8 locaties waar we telkens wat uitleg zullen geven. De tocht duurt normaal 30 minuten op de fiets. Met de uitleg en aan ons tempo zullen we er ongeveer anderhalf uur over doen. We rijden tot aan de Vinkenlaan in Sint-Amandsberg, keren terug langs de Dampoort, en eindigen op de Muide in het Oud Klooster. Elke locatie illustreert een facet van de woonproblematiek in het Gentse. Mijn excuses. Uw gids is vreselijk subjectief. Maar hij heeft zijn best gedaan om alle flagrante onwaarheden te weren. (Dit is een pamflet, geen academische tekst. Daarvoor is de bronvermelding te slordig, de verontwaardiging te groot. Verspreiden naar wens.)

Evarist De Buckstraat 2: Een Bezoek van de Knokploeg Alerta! knokploeg vd eigenaar in Evarist de Buckstraat nr 2! Allen daarheen! Str door.’ Ik was aan het werk toen ik deze sms ontving. Ik vertrok meteen. Zwetend op de fiets want het was een warme dag. Toen ik arriveerde, druppelde het hier vol met activisten. Voornamelijk anarchistische jeugd. Hier; aan de overkant van de straat, stond A. Zijn vijf zoontjes tussen drie en twaalf jaar speelden daar iets verderop in het gras met hun moeder, weg van het geweld. Voor de deur stond een zwarte SUV. Die was van de eigenaar van het pand. Daar waren nog geen uur geleden zes mannen uit­ gekropen: de knokploeg. Zij hadden de deur ingebeukt en waren naar boven gestormd. Zij dreigden ermee op de kinderen te slaan. De activiste die bij de familie overnacht had, kon enkel nog om hulp bellen. Het gezin was naar buiten gevlucht. En hier stonden we dan. Vijftien anarchisten, een knokploeg en een kroostrijk gezin er tussenin. Voor de eerste – en hopelijk laatste – keer in mijn leven heb ik toen 112 gebeld. Een kleerkast van een vent kwam even uit de voordeur en stapte weer binnen. De politie kwam en gaf het gezin de keuze om opnieuw het huis binnen te gaan. Het pand was officieel gekraakt dus was het of­fi cieus van hen. Althans voorlopig. Het gezin was te ge­ïntimideerd om er nog een voet binnen te zetten. Inderhaast hebben we toen met z’n allen hun karige huisraad naar buiten gedragen. De zoektocht naar een huis begon weer van voor af aan. Dit gezin van Roma-origine kwam uit het ont­ ruimde beluik in de Spitaalpoortstraat, waar we straks nog een bezoekje brengen. Het heeft nog maanden geduurd voor ze een stabiele plek vonden op de Muide. In die maanden hebben ik hen weken lang in het park weten slapen. Dit huis in de Evarist De Buckstraat heeft na het bezoek van de knokploeg een stevige nieuwe deur gekregen. Daarna heeft het nog twee jaar “TE KOOP”gestaan. Er zijn ernstige vermoedens dat eigenaars en immo-makelaars onder één hoedje spelen om krakers te weren en leegstandstaks te vermijden. Wie zal het zeggen? Niet lang na het incident met de knokploeg werd het hoekhuis aan de overkant gekraakt door mensen die mij persoonlijk niet bekend zijn. Zij hebben er bij mijn weten jaren in kunnen blijven. Je moet geluk hebben met leegstand. Soms blijf je onder de radar. Soms is er niet meer nodig dan wat bewoning om eigenaars de zin te geven om wat naar hun pand om te kijken.

Jelle Joseph Poema: Krakers Eén winter geleden stond op deze plek nog het karkas van het gekraakte tankstation De Poema. Ik citeer uit het Nieuwsblad om de hoerastemming weer te geven toen de Poema tegen de vlakte ging. “Tien jaar geleden werd de laatste benzine er gepompt. Maar het duurde nog een decennium om zware bodemvervuiling op te sporen, krakers weg te jagen en het terrein te verkopen. […] Het vervallen tankstation, gebarricadeerd met allerlei golf­ platen en planken en voorzien van schreeuwerige slogans, is al jaren een doorn in het oog, een stadskanker.20” De Poema heeft jarenlang onderdak geboden aan een actief allegaartje. Het was

er rommelig maar de sfeer was er tenminste opgeruimd. Toch hadden veel mensen tien jaar lang liever geen activiteit gezien op dit zwaar vervuilde stukje grond. En verkiest de goegemeente de schreeuwerigheid van een functionerend pompstation boven de strijdbaarheid én gastvrijheid van een tankstation dat gekraakt werd. Een spijtige zaak. Gent telt naar schatting 480 krakers, gespreid over 96 kraak­ panden.21 Je hebt ruwweg twee soorten krakers. Je hebt de autonomen. De mensen die kraken uit ideologie - eerder an­archistisch van inslag - of uit pure vrijheidsdrang om niet met de markt mee te willen draaien. Kraken is voor hen een verzetsdaad. In kraakpanden van dit slag worden vaak optredens, volkskeukens en doorgeefwinkels georganiseerd. In Gent was er lange tijd elke dag wel ergens een volkskeuken. En er is een grote doorgeefwinkel in de Kanunnikstraat 3, elke woensdagnamiddag open tussen 14u en 17u. De Poema was een autonome gemeenschap. De tweede soort krakers zijn de mensen die geen keuze hebben. Het volk dat niet met de markt kán meedraaien. Zij vormen triest genoeg de meerderheid. Met hen in gedachten, is kraken de front­ linie van de allerarmsten Dit zijn de sans-papiers, de daklozen die tijdelijk uit de boot vallen, de Romafamilies die in hun thuisland als paria’s behandeld worden en - liever dan in Roemenië onder een brug te kamperen en dagelijks bespuwd te worden - hier aan een carrousel van uitzettingen beginnen. Hoe zit dat juridisch? Kraken - wonen zonder toestemming - is illegaal maar niet strafbaar.22 Een kraakpand wordt beschermd door het verbod op huisvredebreuk. Zolang het pand leeg staat, en zolang men zich niet op heterdaad laat betrappen tijdens het binnenbreken, kan men de kraker strafrechtelijk niets aanwrijven. Krakers zijn dus geen criminelen. Een kraakpand kan ge­legaliseerd worden om het zo te zeggen. Dit gebeurt via een conventie, een tijdelijke woonafspraak met de eigenaar. In het Oud Klooster op de Muide, onze eindbestemming, werd daartoe een bezetting ter bede afgesloten. Om nog een rechtse mythe te ontkrachten: doorgaans betalen krakers voor water, gas en elektriciteit.23 En domiciliëring in een kraakpand is wel degelijk mogelijk. Sterker nog: de stad moet het wettelijk verplicht toelaten. MAAR: officieus wordt dit aan alle kanten tegengewerkt. In het Oud Klooster bijvoorbeeld, kreeg de mondige, blanke provo Tom Bouman al heel vlug zijn domicilie te pakken. De meeste Romabewoners van het klooster daarentegen, stuiteren nog steeds van het kastje naar de muur. Kraken is een avontuur waarin je een stuk vrijheid verovert maar het kan ook een veldtocht worden van nederlaag naar nederlaag. De meeste krakers worden door de huiseigenaars voor het vrede­ gerecht gesleept en in kortgeding uitgezet. Krakers winnen geen rechtszaken. Dit zou namelijk een ontoelaatbaar precedent schep­ pen binnen de rechtspraak. Geen enkele zittende magistraat in dit land zal willens en wetens het privébezit uithollen. In de praktijk en in theorie komt het erop neer dat eigendomsrecht in onze samenleving primeert op onderdak, op een menswaardig bestaan, op het recht op wonen; een mensenrecht.

Camping: Woonwagenbewoners

24

Welkom op de ‘Camping’, een gekraakt stadsterrein met woon­ wagens en tijdelijke bouwsels. Dit was voorheen een braakliggend

stuk grond vol afval. De campingbewoners hebben ettelijke con­ tainers vuil geruimd voor ze zich hier vestigden. Ook de Camping wordt bedreigd. De stad plant naar eigen zeggen een park maar er zijn natuurlijk ook plannen voor een building in het aanpalende veld. Gewoonlijk klitten woonwagenbewoners samen. Zij vormen een solidaire, kleinschalige gemeenschap waar status­ angst en regeldwang van weinig tel zijn. Woonwagenbewoners zijn doorgaans geen bemiddelde mensen. Zij kunnen niet in de on­betaalbare woningen gaan wonen die tegenwoordig op de markt zijn. Zij wíllen niet naar de verloederde stadswijken waar eventueel nog iets kraps en bedompts binnen hun budget zou kunnen liggen. Het Vlaams Minderhedencentrum, het kenniscentrum rond etnisch-culturele diversiteit, constateert dat er meer en meer woon­ wagenbewoners zijn, terwijl het aantal standplaatsen nauwelijks toeneemt. Op de gemeentelijke terreinen kan slechts de helft van de Vlaamse woonwagengezinnen terecht. En door strenge stedenbouwkundige richtlijnen stijgt het aantal private woon­ wagenterreinen nauwelijks. De meeste woonwagenbewoners kunnen niet anders dan zich illegaal stationneren met dreiging van boetes en uitdrijving Zij zwerven vaak meer dan hen lief is. Gewoon omdat ze altijd weer verdreven worden van de plek waar ze halt houden. Het spreekt voor zich dat watertoevoer of elektriciteits­ voorziening op dergelijke stopplaatsen ofwel totaal afwezig is, ofwel geïmproviseerd moet worden. Als woonwagenbewoners geen plek hebben waar ze legaal kunnen verblijven, dan wordt hun recht op wonen met de voeten getreden. Daarnaast blijven zij vaak rechteloos door de ob­sessie van de wet met domicilieadressen en de onwil van lokale besturen om deze toe te kennen. Sociale zekerheid aanvragen is voor woonwagenbewoners bijna even moeilijk als voor dak­ lozen. Zonder vaste verblijfplaats heb je blijkbaar enkel recht op wat liefdadigheid. Weinig meer. Nochtans is de woonwagen (als verzamelnaam voor tal van verplaatsbare constructies, van caravan tot “chalet op wielen”) een volwaardig erkende woonvorm in Vlaanderen. Dat betekent dat ook zij beschermd worden door Art. 15 van de grondwet waarin de onschendbaarheid van de woning wordt gegarandeerd. Maar er zit een angel in de wetgeving. Officieel is de woonwagen­ bewoner een voyageur, een Manoesj of Roma. Vanuit een soort positieve discriminatie tegenover deze gestigmatiseerde groepen, heeft de Vlaamse Overheid beslist om enkel hen als woonwagen­ bewoner te erkennen.25 Mensen die dus niet uit traditie maar uit overtuiging of noodzaak voor de woonwagen kiezen, zoals de bewoners van de Camping hier, worden voorlopig niet eens als dusdanig erkend. Het recht op nomadisme - het recht van elke mens, niet enkel van erkende minderheden, om te reizen, om zich te verplaatsen zonder constante controle, zonder voortdurend verjaagd te worden - is nog bijlange niet gecementeerd. En dit zal nog zijn tijd duren in een land dat amper nog vluchtelingen erkent, een Europa dat veiligheid boven vrijheid plaatst, een wereld waarin werkelijk elke vorm van privacy bedreigd wordt.

Hoekhuis Vinkenlaan Valkenstraat: Leegstand Sociale Woningen Welkom op de beruchte hoek van de Vinkenlaan en Valkenstraat. Op 23 december 2004, bijna een decennium geleden, voerden de Krotbusters hier een Kerstspel op. Deze sociale woning stond toen 5 jaar leeg. Men heeft toen de bevoegde minister en sociale huis­vestingsmaatschappij De Gentse Haard aangeschreven. Er was sprake van een nakende renovatie. Op 27 oktober 2013 is er nog steeds geen verandering te zien. Wat we wel weten is dat elke kraker in deze buurt onmiddellijk een uitzettingsprocedure aan zijn broek heeft en dat De Gentse Haard vreselijk verontwaardigd reageert, telkens mensen oneigenlijk aan hun kostbare patrimonium raken. De SP(A) is sinds 1986 ononderbroken aan de macht in Gent. Toch staan er na 27 jaar onafgebroken bewindsvoeren nog steeds 8000 mensen op de wachtlijst voor een sociale woning. Tussen 2001 en 2011 is er zelfs geen enkele sociale woning bij­ gekomen. De wachttijd bedraagt gemiddeld vijf jaar.26 Gent heeft twee sociale verhuurkantoren die tegen een vergoe­ding de lasten van verhuring en renovatie op zich nemen, maar met amper 300 woningen in portefeuille is dit slechts een druppel op een hete plaat. Ondanks het voornemen om 20% sociaal te bouwen, zal het aantal sociale woningen waarschijnlijk stabiel blijven. De bouwprocedures zijn te rigide, de maatschap­ pijen hebben steeds meer moeite om grond aan te kopen en de bouwtechnische vereisten zijn strenger geworden.27 De echte schande echter, schuilt hem in de leegstand. De officiële Gentse leegstandslijst telt 307 panden. Dit zijn 307 gere­ gistreerde gebouwen die minstens een jaar leeg staan. Onbenutte sociale woningen staan niet op deze lijst.28 Van de 12951 sociale woningen in Gent, staan er 1504 leeg. Dat is 11,6%.29 Wie dat wil kan naar de Maïsstraat en het Jan Yoensplein gaan, naar Nieuw Gent of Scheldeoord en daar dezelfde verloedering aanschouwen als hier. In de Rabottorens bijvoorbeeld, hebben ze systematisch de meters uitgebroken om krakers buiten te houden. Als resultaat zullen die flats twee, drie jaar hebben leeggestaan alvorens te worden afgebroken. Wat is hier nu de reden voor? Sociale woningen van 40 jaar of ouder moeten volledig gerenoveerd worden. Zo’n totaalrenovatie kost ongeveer 65.000 euro per pand en duurt gemiddeld drie jaar. Renovatie is dus niet evident. Het is ook niet echt populair bij beleidsmakers. Doordat gezinnen geherhuisvest worden, verkorten de wachtlijsten er niet meteen door. Daarbij komt dat Minister Van den Bossche in het verleden nieuwbouwprojecten verkoos boven renovatie. Een renovatiepauze werd ingelast.30 De remedies tegen die enorme leegstand van sociale wo­ningen zijn zowel radicaal als reformistisch. Er is dringend een inhaalbeweging nodig op het vlak van renovatie. De sociale woningmaatschappijen zouden via renteloze leningen fin­anciële injecties kunnen gebruiken. De procedures kunnen nog veel versoepeld worden. Het beleid zou er kluswoningen van kunnen maken op Nederlandse leest en de maatregel afschilderen als een experiment. Zo kan iemand een krotwoning aan zeer lage prijs kopen of huren op voorwaarde dat zij of hij haar opknapt.31 Maar daar zal de strenge Vlaamse Wooncode vast een stokje voor steken. Je kunt deze woningen ook prima kraken. Ze hebben vaak gas en elektriciteit en alle nutsvoorzieningen. Al duurt het maximum 3 maanden voor je weer op straat staat en minimum een dagje. Ook is het zo dat de sociale woningmaatschappijen sluwer worden en

her en der te lande hun leegstaande panden al wat “renoveren” door de vloer en het sanitair uit te breken onder het mom van isolatiewerken, zoals deze week nog in Zelzate.32 Begrippen als ‘onbewoonbaarheid’ en ‘veiligheid’ vormen vaak een prima excuus om panden dicht te spijkeren in het algemeen belang. De federale regering heeft de voorbije vijf jaar 630.000 euro krotbelasting betaald voor 64 federale overheidsgebouwen.33

Beluik Spitaalpoortstraat: Antikraak – Daklozenopvang – Verkoop Stadspatrimonium Welkom in het Spitaalpoortciteetje. Laat mij even het volgende duidelijk maken. Er bestaat in België geen waterdicht vangnet voor thuislozen. Niet voor volwassenen en niet voor kinderen. Het is als met het armoedebeleid. Er zijn veel actieve instanties, er zijn gespreide initiatieven en er is een hoop volk dat zich al dan niet officieel inzet om accidenten te vermijden. Er zijn veel goede bedoelingen maar er is ook sprake van onwil en zelfs kwaad opzet. Vraag dit maar aan transitmigranten in Oostende, de honger­ stakende uitgeprocedeerden, de Roma die in Brussel Noord slapen en de Afghaanse families die terug moeten. Vraag dit maar aan de mensen die in mei 2011 uit het Spitaalpoortciteetje werden gezet. Er is een vangnet om mensen niet op straat te laten slapen maar dit werkt vaak uitsluitend. Enkele voorbeelden. Steden breiden hun daklozenopvang niet uit. Om het zo gevreesde aanzuigeffect te vermijden. In september 2012 is zo nog een man gestorven voor de deur van de Gentse nachtopvang. Alle bedden waren bezet.34 In 2013 sloot Gent zijn winteropvang reeds op 29 maart. Veertig extra bedden waren niet langer beschikbaar. Het geld was op. De winter duurde te lang. 36 mensen werden aan de deur geweigerd. Die avond vroor het -2° in Gent.35 Hulpverleners rapporteren dat één vrouw toen de nacht heeft doorgebracht op een bankje met haar twee kinderen onder haar jas. Dit haalde de pers niet. De verlengi­ng van de winteropvang in Brussel en Antwerpen was toen wel groot nieuws in de twee landelijke journaals. Het ganse jaar door zijn er 50 bedden beschikbaar voor dak­ lozen. In de winter zijn er 40 extra en nog eens 25 in het weekend. In 2012 was er gedurende 76 nachten een gebrek aan capaciteit in de nachtopvang. Dat is één nacht op vijf. 1441 mensen werden ’s avonds om 22u15 aan de deur geweigerd.36 Dit zijn dan nog de mensen die zich aanmeldden. Is de winterregeling niet in voege, dan heeft een dakloze slechts recht op 5 nachten in 2 weken. 9 Van de 14 nachten kan hij dus op straat gaan slapen.37 Naast de nacht­ opvang bestaat er crisisopvang. Voor diegenen die nergens anders meer terecht kunnen. Die kost 20 € per dag (!) voor iedereen ouder dan twaalf. Sommige mensen hebben schulden gemaakt om in de crisisopvang te kunnen zitten.38 In 2010 werden er in het Gentse 324 gezinnen uit hun huis gezet.39 Gezinnen hebben kinderen. De nachtopvang gaat pas open om 21u. Ouders moeten met hun kroost tot 21u op straat rond­ zwerven. Dakloze kinderen zijn ook schoolplichtig. Waarschijnlijk worden zij verondersteld om hun huiswerk maken in de wachtzaal van Gent Sint-Pieters. De vraag om hieraan iets te veranderen krijgt tot op heden geen gehoor. Dit is misschien nieuws voor veel mensen maar daklozen zijn verrassend doordeweeks. Zij worden uitgezet terwijl de buren uit hun raam hangen, maar zij voelen ook

schaamte. Zij voelen zich vuil omdat ze net zoals jij en ik heel goed weten wat een dagelijkse douche is. Zij zijn kieskeurig over de plek waar ze slapen. Het nachtlawaai in de daklozenopvang is voor hen even moeilijk weg te cijferen als voor mij. Ook daklozen slapen liever niet naast een junkie. In de laatste dagen van 2010 kraakten actievoerders dit beluik. Stad Gent, de eigenaar, had deze huizen jarenlang laten leeg­ lopen, gelaten wachtend op een koper die nooit kwam. Vier maanden lang zouden dertig volwassenen en vijftien kinderen hier onderdak krijgen. Ik had nog nooit zoiets gezien. Politiek actieve jongeren die de kou en de flikken trotseren om een onbenut, bijna ongewenst goed te herverdelen aan mensen die het nodig hebben. Daniël Termont deelde mijn enthousiasme niet. Zoals wel vaker in geval van gekraakt stadspatrimonium werd zo vlug mogelijk een ju­ridische uitzettingsprocedure gestart. Het gas werd afgesloten om veiligheidsredenen. Een klassieker.40 Een public relationsmachine schoot in gang. Onder druk van de publieke opinie beweerde de stad Gent dat ze samen met CAW Artevelde zouden zoeken naar een sociaal doel voor de citéwoningen.41 Doordat de woningen niet voldeden aan de wooncode – weer die wooncode - en het CAW sowieso niet over de middelen beschikte om te verbouwen, bleek deze belofte een holle doos. De rechtszaak werd verloren. De uitzetting dreigde. In de nacht van 5 mei 2011 kwamen tientallen activisten uit België en daarbuiten naar hier afgezakt om leegstaande panden te vinden voor de families die werden uitgezet. Niettegenstaande die golf van solidariteit, werden in twee gejaagde nachten nog altijd niet genoeg leegstaande panden gevonden om alle families te huis­ vesten. Twee gezinnen stonden zomaar op straat. Eén gezin werd na een dag door een knokploeg uitgedreven. Hier kwam een lang hekken. En onder auspiciën van toenmalig schepen van Facility Management, Christophe Peeters, kreeg antikraakfirma Entrakt de opdracht om hier de leegstand te bewaken. “Het beluik wordt verkocht in één geheel”, zei Peeters toen, en ik citeer: “We hopen die zaak in 6 maanden af te ronden”. Deze zomer, 28 maanden later, werd het laatste huisje apart ver­ kocht.42 Het zoveelste verpatste stukje stadspatrimonium. De recente kraak van het Gentbrugse kasteel de Pélichy – ook stadseigendom, ook liever leeg dan bewoond - zou twee jaar later volgens krek hetzelfde scenario verlopen. Zonder de loze belofte dat er nog een sociale bestemming gezocht werd. Die leugen hadden ze inmiddels afgeleerd. Ook in kasteel de Pélichy zit nu een antikraakfirma. Een bedrijf dat geen huurcontract aanbiedt en m.a.w. geen huurders­rechten hoeft te respecteren. Een bedrijf dat zich ook de vrijheid per­ mitteert om kandidaat-bewoners op zulke strenge criteria te selecteren dat zwangere vrouwen en mensen met kinderen, huis­ dieren of een te laag inkomen niet eens in aanmerking komen.43 De stad betaalt meer dan 30.000 € per jaar aan antikraak­ firma’s om haar panden kraakvrij te houden.44 Er is een belofte uitgesproken om leegstaande panden eerst ter beschikking te stellen aan vzw’s. Die belofte wordt min of meer gehouden. In het kasteel bijvoorbeeld, werden twee kamers gebruikt door de Stichting Keizer Karel om hun middeleeuwse kostuums op te slaan. Het creëren van opslagruimtes en ateliers schijnt op die manier een primaire bekommernis te zijn...men kan zich afvragen of een stad met een dermate grote woningnood niet beter een absolute prioriteit van onderdak zou maken. Ten langen leste zien we dat de bepaalde brave vzw’s een speelbal worden tussen

thuisloze gezinnen die willen kraken en de politiek die hen als leegstandsbeheerders wil inschakelen. Ik heb blijvend contact gehad met de familie die daags na de ontruiming met een knokploeg te maken kreeg. Zij hebben de voorbije twee jaar in 5 verschillende panden gewoond. Als er ooit een rechtse coalitie aan de macht komt - of liever: wanneer dat gebeuren zal - als het wetsvoorstel van Mathias De Clercq het haalt en kraken wordt strafbaar gemaakt, dan moet de stad zijn opvang minstens vervijfvoudigen…of erkennen dat er nog meer volk onder de sterrenhemel slaapt.

Dok Noord: Gentrificatie

45

Hier bouwt men Dok Noord, een immobiliënproject dat, eenmaal voltooid – en ik citeer – “zal zorgen voor een echte Docklands in Gent”.46 The Docklands; één van de meest onbetaalbare wijken in Londen, waar de oude armoede verdreven werd om plaats te maken voor blinkende nieuwe yuppieflats. Op deze plek komt een winkelcentrum, een evenementenhal en theaterzaal, kantoorgebouwen voor start-ups en gevestigde bedrijven en woningen: 210 parkappartementen en 20 duplexlofts. O ja, en ook nog 30 sociale woningen. 13 % sociaal dus. Ook al wil men op termijn in het Gentse tot 20% evolueren.47 Dit is de ground zero van een nakend gentrificatieproject. Wat is gentrificatie? Simpel gesteld: de oorspronkelijke arbeiders vertrekken. De wijk wordt opgekocht door de midden- en hogere klassen. De term ruikt naar sociale verdringing en doet vragen rijzen over sociale rechtvaardigheid in de stad. Voor rechtse poli­ tici is dit een spijtig maar onvermijdelijk proces, een logisch gevolg van evoluties in de stedelijke huizenmarkten. Linkse centrum­ partijen staan doorgaans kritischer tegenover gentrificatie maar laten het niettemin afweten op het vlak van strijdbaarheid.48 Stadsbesturen zoals dat van Gent houden bijvoorbeeld erg van het fetisjbegrip ‘sociale mix’; de gewenste mengeling van nieuwe welvarende gezinnen in stadsbuurten naast de meer arme inboorlingen van vanouds. Zo zou iedereen uit elke sociale klasse zijn baat kunnen halen uit de gentrificatie. In de realiteit getuigt dit echter van een eerder naïeve visie of een cynische ingesteld­ heid en leidt gentrificatie niet tot een mix maar tot segregatie (rijk wordt van arm gescheiden in dezelfde wijk) of assimilatie (de middenklassencultuur begint de nieuwe norm te dicteren). Sociale verdringing wordt niet uitgeroeid maar versterkt.49 Cru gesteld: een arbeider of een werkloze vaart er zelden goed bij dat de yuppies zijn buurt ontdekken en komen opwaarderen. Er zijn in Gent sinds de jaren ‘70 twee soorten gentrifica­ tie aan de gang: de stille soort, waarbij rijkere individuen het ene pand na het andere opkopen en opknappen. En de harde gentrificatie vanuit een publiek-private samenwerking, waarbij projectontwikkelaars in de historische gordel van Gent luxueuze appartementscomplexen bouwen in samenwerking met Sogent, het autonoom Stadsontwikkelingsbedrijf van Stad Gent.50 Dit gebeurt via prestigeprojecten op lege plekken, zoals in de buurt rond het Sint-Pietersstation of hier op de Oude Dokken.51 Complexe of kleinschalige projecten om de wijk leefbaarder te maken, worden vaak stiefmoederlijk behandeld doordat de prioriteit aan grootschalige luxeprojecten gegeven wordt.

Kortom: een gegoede middenklasse zonder hoge woningnood wordt aangetrokken ten koste van kwetsbare groepen met een zeer reële nood aan huisvesting. Niet echt een sociaal rechtvaardige stadspolitiek, dus.52 Recht evenredig met deze ontwikkelingen komt de wild om zich heen slaande bouw van studentenflats in universiteitsstad Gent. Afgezien van de vele politieke maatregelen om woningen uit de hebberige klauwen van studenten te houden, heeft een immoreus als Upgrade Estate vrij spel gekregen om overal in de stad enorme buildings neer te poten ten dienste van de meer bemiddelde student of als opbrengsteigendom voor hun ronduit rijke ouders.53 Nog een laatste opmerking over de mooie fietsbrug die daar ligt. Ik heb Derde Wereldstudie gedaan aan de unief. Uit dat ganse jaar heb ik misschien maar één casus onthouden. In de overbevolkte hoofdstad van een ontwikkelingsland moet er een brug over de rivier gelegd worden… In het noorden van de stad bevindt zich een volksbuurt met aan de overkant van de stroom een drukke markt. In het zuiden ligt een administratief centrum met op de andere oever een residentiële wijk. Waar wordt die brug gebouwd? Die komt in het zuiden te liggen en tienduizenden have-nots zullen elke dag kilometers moeten omlopen. Het gemak en de snelheid waarmee deze fietsbrug op Dok Noord er gekomen is, blijft me verbazen. Het ding is waarschijnlijk een voorsmaakje van wat komen gaat, een extra stimulans voor de geplande werken. Terwijl ho­nderden fietsende pendelaars dagelijks kilometers moeten omrijden om bijvoorbeeld van Merelbeke naar het SintPietersstation te raken.

C-Plus: De Huurtragedie We bevinden ons hier voor een van de vele panden van mis­ schien wel de grootste huisjesmelker van Gent: C-Plus. Hoeveel panden dit kleine kantoortje precies in portefeuille heeft, is net zo onduidelijk als de eigendomsstructuur die erachter schuil­ gaat. Een groot deel van het C-Pluspatrimonium zou toebehoren aan één rijke oude dame die geen zier geeft om huurders­ rechten, zolang ze maar haar geld krijgt. Zeker is dat er tientallen griezelverhalen circuleren over schimmel en ongerepareerde afvoerbuizen in C-Plushuizen. En dat C-Plus woekerprijzen vraagt omdat het bedrijfje toch niet maalt om een half jaartje meer of minder leegstand. De private huurmarkt is een slagveld. De prijzen zijn geëxplodeerd. Het aandeel van de huur in het budget van een onbemiddelde stadsbewoner is nagenoeg onhoudbaar geworden. De minimumuitkering van een alleenstaande werkloze schommelt rond de 953€. Bruto.54 De gemiddelde huurprijs van een private huurwoning in Gent bedroeg in 2007 al tussen de € 450 en € 510, afhankelijk van de bron.55 Het beleid reageert alsof het een tanker met de handen wil tegenhouden. Er zijn vooral pogingen om de markt te masseren tot meer sociale maatregelen zonder de eigenaars voor het hoofd te stoten en het privé-initiatief te belemmeren. Een enigszins ver­ staanbare keuze, want de eigenaars zijn koningen en vastgoed is goud. Gezinnen met een laag inkomen die al vijf jaar of langer op een sociale woning wachten, krijgen sinds 1 augustus 2012 in sommige situaties een Vlaamse huurpremie. Dit is eerder een

rechtstreeks gevolg van het falen op het sociale woningvlak dan wat anders. Bovendien zijn er strenge voorwaarden verbonden aan het krijgen van zo’n premie: de huurprijs bedraagt maximaal 550 euro en de woning moet conform de woonnormen zijn.56 Krotbewoners krijgen dus geen premie. Ook is het zo dat je recht berekend wordt o.b.v. je loon van 2 jaar voordien. Dus plotse werklozen kunnen het schudden. Naast de huurpremie, heb je de huursubsidie, feitelijk een ver­ huissubsidie. Enkel voor de gelukkige uitverkorenen wiens woning onbewoonbaar, ongeschikt of overbewoond werd verklaard door de burgemeester.57 En dan heb je nog het huurgarantiefonds, dat voor de ver­ huurders werd opgericht, opdat die hun huurgaranties zouden ontvangen in deze barre tijden van wanbetalingen. Opdat huren ook voor de eigenaar aantrekkelijk zou blijven.58 Het lijken allemaal tegemoetkomingen aan de markt, inge­ geven door een reformistische, neoliberale ideologie en door een misschi­en terechte angst dat de ontmoediging van privé-­ investeringen op de huurmarkt een nog grotere ramp zou betekenen.

Het Oud Klooster: Een Verhaal Apart We bevinden ons momenteel in het oude klooster, het vroegere huis Emmaüs waar bejaarde daklozen werden opgevangen. Deze vleugel en het gebouw achter me bevatten samen tientallen kamers met werkend sanitair. Er zijn twee comfortabele appartementen en een industriële keuken. Naast deze binnenkoer ligt er ook nog een prachtige groene tuin achter het gebouw. Dit complex is eigendom van de Zusters Kindsheid Jesu, maar zij gaven het in erfpacht aan CAW-Visserij. Toen de Slovaakse families die hier nu wonen het Emmaüs kraakten in de nacht van 17 juni jongstleden, kregen ze dus met het CAW te maken.59 In de maanden die volgden zette de Beweging Recht op Wonen zich in voor een onderhandelde oplossing. Het CAW verzette zich hevig en wierp op dat dit hun plannen dwarsboomde. Sociaal-artistieke organisatie Rocsa was namelijk reeds een tijdje in onderhandeling om een deel van het klooster als opslag te gebruiken – kwestie van leegstaand stadspatrimonium een be­stemming te geven, herinner u. Maar Rocsa ging aan de kant van de krakers staan. Rocsa, samen met 3 vzw’s uit de schoot van de Beweging Recht op Wonen; Victoria Deluxe, Samenlevingsopbouw, en Vluchtelingenwerk Gent begon onderhandelingen, en bij­ wijlen een openlijke oorlog met het CAW. Het heeft er een tijdje erg grimmig uitgezien. Er werd met brandveiligheidverslagen geschermd. De baas van Victoria raadde de baas van het CAW aan om waspoederfabrikant te worden.60 De rechtszaak ter uitzetting slofte het laatste stadium in. In die periode schreef ik een prozatekstje dat misschien de ernst van de toenmalige situatie kan illustreren. Maak je geen zorgen, ’t is niet te lang en het rijmt niet.

GENT IS THUIS

De man draagt de naam van een vader uit de Bijbel. Zwaar op de arm heeft hij zijn jongste zoon. Zwaar op mijn arm zit mijn eerstgeboren dochter. In een kindse taal bespreken we grotemensenzaken. “Waarom Gent?,” vraag ik zo terloops mogelijk. Waarom niet Brussel, waar de anonimiteit de overlevingsstrijd verzachten kan. Waarom niet Diksmuide, waar de gastvrijheid misschien nog onontgonnen is. De man haalt zijn schouders op zoals mannen in de Balkan hun schouders ophalen. “Gent is thuis.” Tien jaar kraakt hij hier al, hij en zijn gezin. Tien winters als verstekelingen. Zijn oudste zoon was toen vijf. De rest van zijn kinderen werd onderweg verwekt. Tien jaar tussen de deurwaarders, de huisjesmelkers, de nachtopvangvrijwilligers, de activisten. Tien jaar tussen de loszittende stopcontacten, een tentzeil in het stadspark, het luipaardvel van schimmel op de muren van de kinderkamer. Met vijftig wonen ze hier nu samen. Drie bevriende families. Vijfentwintig kinderen. Thuislozen in een pand bestemd voor jaren leegstand. Ik beeld me barricades in waar de kinderen nu spelen. Ik hoor al de stilte na de inval. Nu ken ik het lawaai dat krakers maken. Het klinkt onaangenaam; hol en krassend. Alsof een beer de deur probeert. En ik ken de zenuwen van krakers. Ik heb hen bezig gezien. Ineengedoken bij slecht licht, ademend in hun rechtopstaande kraag. Op het sein van de uitkijk werden het burgers, nachtelijke passanten op weg naar een verwarmd huis. In de vriesnacht zijn krakers niet bang om op heterdaad betrapt te worden. Het beven van hun naakte vingers is niet te wijten aan angst voor de cel. Nee, die toegeklemde kaak, de rilling in die schouders tegen de deurstijl, dat is de jacht, de onrust om tenminste vannacht niet meer op straat te moeten slapen. De zoon trekt als een hond aan de arm van de man. Hij wil los; het huis door, de tuin in. We kijken somber op hem neer. Tien jaar. Dat is langer dan ik Gentenaar ben. Niemand heeft míj ooit terloops die vraag gesteld: Waarom Gent.”

Op vrijdag 23 augustus, na bemiddeling van schepen Decruyenaere en burgemeester Termont die als deus ex machina zijn goed hart toonde, kwam er een oplossing uit de bus: dankzij een ‘bezetting ter bede’ mogen de families blijven tot 30 juni 2014. Wij bevinden ons daarom in het grootste Housing First-experiment van het Gentse, gebaseerd op het principe dat thuislozen eerst en vooral een dak boven hun hoofd moeten krijgen.61 De rest komt later. Wat er na 30 juni 2014 gebeuren zal, weet niemand. Maar om nog ongastvrijer te zijn dan het verleden, zal de toekomst verdomd hard zijn best moeten doen. Ik dank jullie allen. Jelle Joseph, 27 oktober 2013, Gent www.Solidariteit van Onderop.be

Deze tocht is opgedragen aan Tom Bouman, de eerste gedomicilieerde van het Oud Klooster die er eigenlijk bij had moeten zijn als welwillende stoorzender.

VOETNOTEN

1 COX C., On Evil: An Interview with Alain Badiou, Cabinet Winter 2001/2002 2 COX C., On Evil: An Interview with Alain Badiou, Cabinet, Winter 2001/2002; “we end up making believe that we have, if not the good, at least the best possible state of affairs” 3 BATAILLE G., The Accursed Share, Zone Books, 1993 4

5 6 7

8

9 10 11

12

13 14

http://lokaalsociaalbeleid gent.be/wijkwelzijnsoverleg/ SluizekenTolhuisHam/Lists/ Berichten/DispForm.aspx?ID=94 &ContentTypeId=0x01040013F 84DBAA87D6C4FA8DC4B6E 66D04911http://freemeteo. com/defaultasp?pid=155&la=1 1&gid=2800866&monthFrom=3 &yearFrom=2013&sid=064310 28 november 2013 - Het Journaal 7 Jaarverslag 2012 Nachtopvang en Nachtopvang+ http://lokaalsociaalbeleid gent.be/overlegfora/thuisloos/ monitor/Cijfers%20Monitor/ maandelijkse%20evolutie%20 daklozenprofiel.pdf http://www.nieuwsblad.be/ article/detail.aspx?articleid= DMF20130412_00538634 http://krakengent.squat. net/?page_id=2 qa.lokaalsociaalbeleidgent.be/ LSB/.../uithuiszetting.pdf http://www.vvsg.be/sociaal_ beleid/OCMW-dienstverlening/ bevoeg_OCMW/Documents/ Lijst%20erkende%20onthaalte huizen%202009.pdf http://www.nieuws blad.be/article/detail. aspx?articleid=9V397CBD http://krakengent.squat. net/?p=307 DE STANDAARD, 29 juli 2013. Een op de tien sociale woningen in Vlaanderen staat leeg.

15 FEDERICI, SILVIA. Caliban and the Witch: Women, the Body and Primitive Accumulation. 2004. Brooklyn, NY: Autonomedia. p.24 16 FEDERICI, SILVIA. Caliban and

the Witch: Women, the Body and Primitive Accumulation. 2004. Brooklyn, NY: Autonomedia. p.72 17 http://www.nhchc.org/faq/ official-definition-homelessness/, 14.01.14. A list of various definitions of homelessness. 18 http://www.dangheno.net/ partist_statement.htm, 14.01.14. 19 VALLEN’s silkscreen poster, To Protect and Serve the Rich Jail the Homeless, is part of the exhibition, Prison Nation: Posters On The Prison Industrial Complex. The exhibit opened on January 19, 2013 at the UC Merced Kolligian Library on the campus of the University of California, Merced. 20 HET NIEUWSBLAD, 5 juni 2012. Verlaten en gekraakt tankstation na tien jaar gesaneerd en afgebroken. 21 HET NIEUWSBLAD, 2 april 2013. Maak kraken strafbaar & HET LAATSTE NIEUWS, 22 april 2013. Open Vld wil kraken strafbaar maken & HET NIEUWSBLAD, 13 april 2013. Politie telt 96 kraakpanden in Gent. 22 MO, 19 mei 2013. Solidair kraken in Brussel. 23 DE STANDAARD, 31augustus 2013. Interview Siegfried Bracke. 24 CHARTER BEWEGING RECHT OP WONEN, Punt 5.3 & AGENTSCHAP VOOR BINNENLANDS BESTUUR. AFDELING BELEID BINNENLAND, STEDEN EN INBURGERING, 2010. Wonen op wielen. Woonwagenterreinen aanleggen en beheren,een handleiding. 25 AGENTSCHAP VOOR BINNENLANDS BESTUUR. AFDELING BELEID BINNENLAND, STEDEN EN INBURGERING, 2010. Wonen op wielen. Woonwagenterreinenaanleggen en beheren,een handleiding, p.16. 26 NIEUWSBLAD, 22 april 2011. In tien jaar tijd nul sociale

woningen bij. 27 BART VAN BOUCHAUTE , 2011—2012. Masterproef Politieke Wetenschappen. Gentrificatie als strategie van stadsvernieuwing, p. 54-55. 28 http://krakengent.squat. net/?p=307 29 DE STANDAARD, 29 juli 2013. Een op de tien sociale woningen in Vlaanderen staat leeg. 30 Oktober 2013. Mailverkeer met Herman Peeters. 31 http://nl.wikipedia.org/wiki/ Klushuis 32 AVS NIEUWS, 22 oktober 2013. Wat met Klein Rusland? 33 DE STANDAARD, 14 juli 2013. Overheid betaalt 630000 euro krotbelasting. 34 VTM NIEUWS, 3 september 2012. Tekort aan opvang voor daklozen kostte dit weekend twee levens. 35 http://lokaalsociaalbeleid gent.be/wijkwelzijnsoverleg/ SluizekenTolhuisHam/Lists/ Berichten/DispForm.aspx?ID=94 &ContentTypeId=0x010400 36 SEYS, P. & Auman S. Jaarverslag 2012 Nachtopvang en Nachtopvang+. 37 http://www.artevelde.be/nl/index. php?option=com_content&task =view&id=56&Itemid=134 38 http://www.vvsg.be/sociaal_ beleid/OCMW-dienstverlening/ bevoeg_OCMW/Documents/ Lijst%20erkende%20onthaalte huizen%202009.pdf 39 qa.lokaalsociaalbeleidgent.be/ LSB/.../uithuiszetting.pdf 40 DE WERELDMORGEN, 5 januari 2011. Stad Gent sluit gas af bij krakers Spitaalpoortstraat. 41 HET NIEUWSBLAD, 5 mei 2011. Misschien slapen we vannacht in het park. 42 LAATSTE NIEUWS, 6 mei 2011. Kraken in Gent wordt moeilijker. 43 http://krakengent.squat. net/?page_id=2 44 HET NIEUWSBLAD, 13 april 2013. Politie telt 96 kraakpanden in Gent. 45 BART VAN BOUCHAUTE. Gentrificatie als strategie van stadsvernieuwing? Primaire

46 47

48

49 50 51 52 53

54

55

56

57

58

59

60 61

bronnen uit dit werk werden niet geraadpleegd en worden hier dus niet apart vermeld. http://www.doknoord.be/ dok-noord NIEUWSBLAD, 23 maart 2013. Na tien jaar stilstand nu toch meer sociale woningen. BART VAN BOUCHAUTE, 2011-2012. Masterproef Politieke Wetenschappen. Gentrificatie als strategie van stadsvernieuwing, p. 7. idem, p. 12 idem, p. 96 idem, p. 58 idem, p. 100 NIEUWSBLAD, 22 september 2012. De grootste kotbaas van Gent. http://www.armoedebestrijding. be/cijfers_minimum_uitkeringen. htm DIENST WONEN EN DE DIENST STEDEBOUW EN RUIMTELIJKE PLANNING VAN DE STAD GENT, 2009. Samenvatting van de Gentse Woonstudie, p. 35. http://www.cm.be/dienstenen-voordelen/handicap/wonen/ huurpremie.jsp http://www.vlaanderen.be/ nl/bouwen-wonen-en-energie/ huren-en-verhuren/tegemoetko ming-de-huurprijs-huursubsidie GAZET VAN ANTWERPEN, 26 december 2012. Vlaamse regering keurt huurgarantiefonds goed. HET NIEUWSBLAD, 01.08.2013. Oud klooster in Muide gekraakt door Roma. & DE WERELDMORGEN, 24.08.2013. Akkoord Gents klooster. DE MORGEN, 20 augustus 2013. We willen een huis zoals iedereen. DE WERELDMORGEN, 24.08.2013. Akkoord Gents klooster.

Ontwerp: Ferre Marnef Printed at TOPOCOPY