ArcheoPro Archeologisch rapport Nr 885

ArcheoPro Archeologisch rapport Nr 885 Jeroen Boschstraat, Raamsdonksveer Gemeente Geertruidenberg Inventariserend Veldonderzoek (IVO-O); Geofysisch onderzoek met verificatie-boringen

Richard Exaltus Joep Orbons

januari 2009

ArcheoPro

Archeologische onderzoek Jeroen Boschstraat, Raamsdonksveer, Gemeente Geertruidenberg.

ArcheoPro Rapport 885, Pagina 2

ArcheoPro Archeologisch rapport Nr 885 Jeroen Boschstraat, Raamsdonksveer Gemeente Geertruidenberg Inventariserend Veldonderzoek (IVO-O); Geofysisch onderzoek met verificatie-boringen

Colofon Opdrachtgever: Geo-Logical, Molslaan 121, 2611 RK Delft Status: versie 09-01-2009 Projectcode : 08-134-S Jeroen Boschstraat, Raamsdonksveer Bestandsnaam : ArcheoPro, Jeroen Boschstraat, Raamsdonksveer, 2009 01 09 Opgesteld conform KNA 3.1 Archis CIS-nummer: 31858 Bevoegd gezag: Gemeente Geertruidenberg Opslagplaats documentatie: Provincie Noord-Brabant Auteur: Richard Exaltus, Joep Orbons Projectleider : Richard Exaltus, Joep Orbons Projectmedewerkers: Walther vd Coelen, Hon Rik Onderaannemers: nvt Autorisatie: Drs. R.P. Exaltus; senior-archeoloog ISSN : 1569-7363 Uitgegeven door Souterrains, Partner of ArcheoPro © Copyright 2008 Souterrains, Maastricht

Souterrains, Partner of ArcheoPro Holdaal 6 NL 6228 GH Maastricht Nederland

Versie: 09-01-2009

Tel : 0(0 31) 43 3672586 Fax: 0(0 31) 43 3672585 Mobiel: 0(0-31) 6-15 071 366

BTW: NL.1575.24.541.B01 e-mail: [email protected] www.souterrains.nl

Kamer van Koophandel Zuid Limburg: 14066883 Postbank: 8980640 IBAN: NL29PSTB0008980640 BIC/ Swift: PSTBN L21

www.ArcheoPro.nl



Inhoudsopgave: Samenvatting................................................................................................................................ 4 1 Inleiding .................................................................................................................................... 5 1.1 Algemeen ............................................................................................................................... 5 1.2 Locatiegegevens:.................................................................................................................... 5 1.3 Onderzoek .............................................................................................................................. 5 2 Veldonderzoek .......................................................................................................................... 8 2.1 Verrichte werkzaamheden ..................................................................................................... 8 2.2 Geofysisch onderzoek............................................................................................................ 8 2.3 Resultaten EM-31 onderzoek................................................................................................. 9 2.4 Resultaten RM-15 onderzoek .............................................................................................. 11 2.5 Resultaten booronderzoek.................................................................................................... 13 2.6 Interpretatie .......................................................................................................................... 14 3 Conclusies en aanbevelingen (selectieadvies) ........................................................................ 15 Bronnen...................................................................................................................................... 15 Literatuur.................................................................................................................................... 15 Bijlage 1: Boorbeschrijving ....................................................................................................... 16

Versie: 09-01-2009

www.ArcheoPro.nl



Samenvatting Op 11 oktober is door ArcheoPro een geofysisch onderzoek uitgevoerd op een terrein aan de Jeroen Boschstraat te Raamsdonksveer. Door Geo-Logical is met betrekking tot dit terrein een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd. (GeoLogical reeks-28, juni 2008, S.J. Kluiving). Op basis van dit onderzoek is geconcludeerd dat voor het noordoostelijk deel van het plangebied een verhoogde kans op de aanwezigheid van archeologische waarden geldt. Het gaat hier om resten die met de historie van de haven en de bebouwing daarlangs verband kunnen houden. Op grond van de gespecificeerde hoge en middelhoge archeologische verwachting voor respectievelijk de Nieuwe Tijd en Late Middeleeuwen is door GeoLogical in het noordelijk deel van het plangebied, voorafgaande aan de planontwikkeling, een non-destructief veldonderzoek in de vorm van bijvoorbeeld een weerstandsmetingsonderzoek aanbevolen. Het door ArcheoPro verrichte geofysische onderzoek, betrof EM-31 metingen en weerstandsmetingen, aangevuld met enkele verificatieboringen. Het onderzoek had tot doel om op non-destructieve wijze inzicht te verkrijgen in de aanwezigheid van (archeologische) structuren in de ondergrond. Hiermee kan o.a. Zo nauwkeurig mogelijk worden aangegeven waar de gedempte haven precies ligt. Deze informatie kan vervolgens gebruikt worden om te bepalen waar tijdens een volgende fase van onderzoek, proefsleuven aangelegd moeten worden. ArcheoPro heeft ter plaatse van de voormalige haven van Raamsdonksveer, een geofysisch onderzoek uitgevoerd met behulp van EM-31 metingen en electrische weerstandsmetingen. Teven zijn acht verificatieboringen gezet. Uit het verrichte onderzoek komt duidelijk de ligging van de voormalige haven, met de bijbehorende kades naar voren. Uit de ter verificatie gezette boringen blijkt dat de voormalige haven ongeveer vier en een halve meter diep is geweest en dat deze is opgevuld met een puin bevattend zandpakket. Het gebied aan de zuidrand van het plangebied lijkt minder verstoord. ArcheoPro adviseert om een proefsleuf over de noordelijke kade te plaatsen en een proefsleuf over de zuidelijke kade. De rand van de haven vormt de grens van de proefsleuven.

Versie: 09-01-2009

www.ArcheoPro.nl



1 Inleiding 1.1 Algemeen - Opdrachtgever: Geo-Logical, Molslaan 121, 2611 RK Delft - Geplande ingrepen: Bouw 4 blokken appartementen. Verwacht wordt een verstoringsdiepte van ca. 2,5 m - Datum uitvoering veldwerk: 11 oktober 2008 - Archis CIS nummer: 31858 - Opgesteld conform KNA 3.1, met gebruikmaking van de minimumeisen voor archeologisch onderzoek van de provincie Noord-Brabant. - Bevoegd gezag: Gemeente Geertruidenberg - Bewaarplaats vondsten: Provincie Noord-Brabant (provinciaal depot) - Bewaarplaats documentatie: Provincie Noord-Brabant (provinciaal depot) 1.2 Locatiegegevens: - Provincie: Noord-Brabant - Gemeente: Geertruidenberg - Plaats: Raamsdonksveer - Toponiem: Haven Raamsdonksveer - Globale ligging: Ten zuiden van de haven in Raamsdonksveer - Hoekcoördinaten plangebied: o 119.209 / 412.166 o 119.279 / 412.107 o 119.242 / 412.061 o 119.166 / 412.116 - Oppervlakte plangebied: 0.62 ha - Eigendom: Particulier - Grondgebruik: Braakliggend - Hoogteligging: ± 2 m +NAP - Bepaling locaties: GPS Garmin, meetlinten - Onderzoeksgebied bureauonderzoek: Cirkel met een straal van één kilometer rond het centrum van het plangebied 1.3 Onderzoek Op 11 oktober is door ArcheoPro een geofysisch onderzoek uitgevoerd op een terrein aan de Jeroen Boschstraat te Raamsdonksveer. Door Geo-Logical is met betrekking tot dit terrein een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd. (GeoLogical reeks-28, juni 2008, S.J. Kluiving). Op basis van dit onderzoek is geconcludeerd dat voor het noordoostelijk deel van het plangebied een verhoogde kans op de aanwezigheid van archeologische waarden geldt. Het gaat hier om resten die met de historie van de haven en de bebouwing daarlangs verband kunnen houden. Op grond van de gespecificeerde hoge en middelhoge archeologische verwachting voor respectievelijk de Nieuwe Tijd en Late Middeleeuwen is door GeoLogical in het noordelijk deel van het plangebied, voorafgaande aan de planontwikkeling, een non-destructief veldonderzoek in de vorm van bijvoorbeeld een weerstandsmetingsonderzoek aanbevolen. Het door ArcheoPro verrichte geofysische onderzoek, betrof EM-31 metingen en weerstandsmetingen, aangevuld met enkele verificatieboringen. Het onderzoek had tot doel om op non-destructieve wijze inzicht te verkrijgen in de aanwezigheid van (archeologische) structuren in de ondergrond. Hiermee kan o.a. Zo nauwkeurig mogelijk worden aangegeven waar de gedempte haven precies ligt. Deze

Versie: 09-01-2009

www.ArcheoPro.nl



informatie kan vervolgens gebruikt worden om te bepalen waar tijdens een volgende fase van onderzoek, proefsleuven aangelegd moeten worden. ArcheoPro voert haar onderzoeken uit conform de hiervoor vastgelegde normen en richtlijnen en is door de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) vergunning verleend tot het verrichten van bepaalde archeologische werkzaamheden in het kader van het doen van opgravingen, bestaande uit prospectie door middel van booronderzoek en geofysisch onderzoek. Het onderzoek is uitgevoerd door drs. R.P. Exaltus (senior-archeoloog), ing. P.J. Orbons (senior vakspecialist), W. vd Coelen en H. Rik (veld-technici).

Figuur 1: De ligging van het plangebied (rood omlijnd) met daaromheen de cirkel die de buitengrens van het onderzoeksgebied aangeeft.

Versie: 09-01-2009

www.ArcheoPro.nl



Figuur 2: Luchtfoto met daarop rood omlijnd het onderzoeksgebied.

Versie: 09-01-2009

www.ArcheoPro.nl



2 Veldonderzoek 2.1 Verrichte werkzaamheden - Geofysisch onderzoek met de Geonics EM-31 met een spoelafstand van 4 meter (Meetdiepte tussen 1.5 en 6 meter –mv). - Geofysisch onderzoek met de Geoscan RM-15 met twee electrodeafstanden van 100 cm en 150 cm. (Meetdiepte 100 cm en 150 cm –mv) - Gebruikt boormateriaal: guts met diameter van 3 cm / edelmanboor en puinboor met diameter van 7 cm. - Totaal aantal boringen: 8 - Geboorde diepte: 0.3 – 4.5 m -Mv - Inmeten boorlocaties: GPS, meetlint en waterpas - Boorbeschrijving: Archeologische Standaard Boorbeschrijving (ASB 5.1) - Inspectie bodemontsluitingen en/of oppervlaktekartering: In verband met de begroeiing van het plangebied was geen oppervlaktekartering mogelijk 2.2 Geofysisch onderzoek Door middel van geofysisch onderzoek kan de ondergrond op non-destructieve wijze in kaart gebracht worden. De verschillende typen geofysische meetinstrumenten detecteren elk, specifieke soorten ondergrondse structuren. De keuze van het juiste instrument, alsmede van de juiste meetmethodiek is cruciaal voor een optimaal resultaat. Een geofysisch onderzoek vindt plaats door in een regelmatig patroon (lijn of vlak) een groot aantal metingen te doen. Deze metingen worden in het meetinstrument opgeslagen en uitgelezen in een computer. Speciale computerprogramma’s bewerken de meetgegevens en visualiseren en combineren deze met de andere onderzoeksresultaten. In verband met de aard van de verwachte archeologische structuren, is binnen het plangebied geofysisch onderzoek door middel van weerstandsmetingen en door middel van electromagnetisch onderzoek toegepast. Een weerstandsmeter is een instrument dat door middel van electroden aan het bodemoppervlak een stroom de grond in stuurt en meet wat de bodemweerstand van de grond is. Grachtvullingen hebben gewoonlijk een lagere weerstandswaarde dan de omgevende bodem terwijl funderingsresten juist een hogere weerstandswaarde zullen hebben. Door per locatie meerdere metingen te verrichten, kan een diepteprofiel gemeten worden, een zogenaamde 3D weerstandsmeting. Vooral muren, kuilen, grachten en greppels worden als scherp begrensde structuren zichtbaar in de meetresultaten. Een electromagnetisch onderzoek is een methode die vergelijkbaar is met een weerstandsmeting. In plaats van elektrodes worden echter spoelen gebruikt. Deze meettechniek verloopt sneller, is minder gevoelig voor verstoringen aan het oppervlak en detecteert gemakkelijk ijzerconcentraties. Een nadeel is echter dat de methode minder scherp afgetekende structuren oplevert en ook sterk reageert op metalen objecten zonder archeologische betekenis.

Versie: 09-01-2009

www.ArcheoPro.nl



2.3 Resultaten EM-31 onderzoek Als eerste is een electromagnetisch onderzoek uitgevoerd met een Geonics EM-31 met een spoelafstand van 4 meter. Met dit instrument zijn haaks op de verwachtte havenstructuur, parallelle lijnen gelopen De afstand tussen de lijnen bedroeg steeds vijf meter. Op elke meetlijn is iedere twee meter een meting gedaan. Het resultaat van dit onderzoek is in figuur 4 weergegeven. Deze figuur geeft ook de ligging van de boorpunten aan.

Figuur 3: EM-31 onderzoek in het plangebied De resultaten van het EM-31 onderzoek kunnen als volgt worden geïnterpreteerd: A is een metalen hek dat op het plangebied aanwezig is. B is de kade ten zuiden van de haven. Hierin zijn geen structuren zichtbaar. C is de hoge weerstand van de havenvulling, vermoedelijk gevuld met zand en puin. Deze is aan de noordrand, binnen het omheinde deel, erg vlekkerig. D is een piek van hoge weerstand langs de rand; mogelijk veroorzaakt door metaal. E is de kade van de voormalige haven. Hierin is geen structuur herkenbaar F is de verstoring veroorzaakt door het gebouw in de noord-oost hoek van het plangebied. G is een piek van hoge weerstand die wordt veroorzaakt door een informatiebord op die locatie

Versie: 09-01-2009

www.ArcheoPro.nl



Figuur 4: Resultaten EM31 onderzoek

Versie: 09-01-2009

www.ArcheoPro.nl



2.4 Resultaten RM-15 onderzoek Na het onderzoek met de EM-31, is een weerstandsmeting uitgevoerd met behulp van een RM15 weerstandsmeter. Dit onderzoek is verricht op het terreindeel binnen het hekwerk omdat hier de gebouwen van de oude haven-kade verwacht worden. In verband met de onzekerheid omtrent de diepte waarop deze structuren liggen, is gekozen voor het uitvoeren van weerstandsmetingen op twee verschillende diepten; 100 cm –mv en 150 cm –mv. De resultaten van de op verschillende diepten uitgevoerde metingen zijn afzonderlijk weergegeven in de figuren 5 en 6. Beide figuren verschillen nauwelijks van elkaar en kunnen als volgt worden geïnterpreteerd: A is het huidige metalen hekwerk. C is de hoge weerstand van de havenvulling, vermoedelijk bestaande uit met puin vermengd zand. Deze vertoont in de resultaten van de weerstandsmetingen een stabieler beeld dan in de resultaten van de EM-31 metingen. D is een zone van lage weerstand die de kade vormt. E is een zone van hoge weerstand waarvan niet duidelijk is wat deze voorstelt.

Figuur 5: Weerstandsmeting tot 100 cm -mv

Versie: 09-01-2009

www.ArcheoPro.nl



De resultaten van de metingen tot een diepte van 150 cm –mv uitgevoerde weerstandsmetingen wijken niet noemenswaardig af van die van de tot 100 cm -mv uitgevoerde metingen.

Figuur 6: Weerstandsmeting tot 150 cm -mv

Versie: 09-01-2009

www.ArcheoPro.nl



2.5 Resultaten booronderzoek Figuur 7 toont de resultaten van de acht uitgevoerde boringen. Boring 5 is op de zuidelijke kade gezet waar onder een bouwvoor/ophogingslaag, een laag klei is aangetroffen. Hier kunnen mogelijk nog archeologisch structuren aanwezig zijn. De boringen 4, 3, 1, 2 en 6 zijn op het terreindeel gezet waarvan het geofysisch onderzoek aangeeft dat het hier de voormalige haven betreft. De afzettingen in de boringen worden hier gekenmerkt door de aanwezigheid van een dik ophogingspakket waarin veel puin voorkomt. Hierdoor konden enkele boringen niet tot onder het ophogingspakket worden doorgezet. Boring 2 is doorgezet tot 4.5 meter beneden maaiveld. Op deze diepte is klei aangetroffen. Boringen 7 en 8 zijn op de voormalige kade geplaatst. Hier is onder de ophogingslaag met puin een zone gevonden met zand en klei en veel puin, een erg verrommelde laag tot een meter onder maaiveld.

Figuur 7: Boorprofielen Versie: 09-01-2009

www.ArcheoPro.nl



2.6 Interpretatie Figuur 8 toont de interpretatie van de aangetroffen verschijnselen.

Figuur 8: Interpretatie

Versie: 09-01-2009

www.ArcheoPro.nl



3 Conclusies en aanbevelingen (selectieadvies) ArcheoPro heeft ter plaatse van de voormalige haven van Raamsdonksveer, een geofysisch onderzoek uitgevoerd met behulp van EM-31 metingen en electrische weerstandsmetingen. Teven zijn acht verificatieboringen gezet. Uit het verrichte onderzoek komt duidelijk de ligging van de voormalige haven, met de bijbehorende kades naar voren. Uit de ter verificatie gezette boringen blijkt dat de voormalige haven ongeveer vier en een halve meter diep is geweest en dat deze is opgevuld met een puin bevattend zandpakket. Het gebied aan de zuidrand van het plangebied lijkt minder verstoord. ArcheoPro adviseert om een proefsleuf over de noordelijke kade te plaatsen en een proefsleuf over de zuidelijke kade. De rand van de haven vormt de grens van de proefsleuven. In alle gevallen geldt dat indien archeologische materialen en/of sporen aangetroffen worden, deze gemeld dienen te worden bij de gemeente Geertruidenberg, conform Monumentenwet 1988, laatste wijzing van 1 september 2007, paragraaf 7, artikel 53 en verder.

Ing. P.J. Orbons Senior-Vakspecialist

Bronnen Kadaster Topografische Dienst, Top25Raster, Top10Vector, GBKN kaarten, Emmen 2008 Luchtfoto, http://maps.google.nl

Literatuur Kluiving S.J., Archeologisch bureauonderzoek, Locatie Jeroen Boschstraat, Raamsdonksveer (gemeente Geertruidenberg), Juni 2008

Versie: 09-01-2009

www.ArcheoPro.nl



Bijlage 1: Boorbeschrijving Algemene kopgegevens Soort boring Projectnummer Projectnaam Deelgebied Organisatie CIS-code coördinaatsysteem Coördinaatsysteemdatum Locatiebepaling Referentievlak Bepaling maaiveldhoogte Boormethode Boordiameter Opdrachtgever

BAR X08-134-S Jeroen Bosschstraat, Raamsdonksveer Nvt ArcheoPro 31858 RD2000 ETRS89 GPS en meetlint NAP AHN – Waterpas Guts en edelman 3 cm en 15 cm Geo-Logic

Boorbeschrijving volgens ASB 5.1 Boor LDO Lithologie Nr GD B BS BZ B K G 1 30 K 31 Ondoordringbaar 2 35 K 360 Z 450 K 3 3 50 K 70 Z 4 70 K

6

71 30 60 90 30

Ondoordringbaar K K 1 K 1 K

7

100 50 100 40 80

5

8

BH

Kleur HK

TK

BR BR GE GR BR GE BR

IK

Posities van de boringen (boorlocaties) Boornummer XCO YCO 1 119198.6 412125.6 2 119198.0 412124.9 3 119197.4 412124.1 4 119195.6 412121.7 5 119189.5 412113.7 6 119207.7 412137.6 7 119213.8 412145.5 8 119219.9 412153.4

Overige kenmerken VLK CO PLH VS SST

MA, M´s tov NAP 2.34 2.32 2.30 2.22 2.45 2.33 2.27 2.39

AIS BHN BI

DO

OPG

DO

OPG OPG

DO

OPG OPG OPG

BR

BR DO

GI

P1 P3, beton

BR BR BR BR

DO DO

OPG

P2

DO

OPG

Z K

BR BR

DO

OPG OPG

P3, mortel P1 P3, mortel

Z K K

GE BR BR

1

GR DO DO

OPG OPG ZL

P1

Betekenis van de afkortingen: LDO – Onderzijde boortraject Lithologie: GD – Onverharde sedimenten: G = grind, K = klei, L = leem, V = veen en Z = zand Bijmengsels: BK = bijmengsel klei, BS = bijmengsel silt, BZ =bijmengsel zand, BG= bijmengsel grind, BH = bijmengsel humus. Betekenis toegevoegde cijfers: 1 = zwak, 2 = matig, 3 = sterk en 4 = uiterst. Kleur: HK = hoofdkleur, BL = blauw, BR = bruin, GE = geel, GN = groen, GR = grijs, OL = olijf, OR =oranje, PA = paars, RO = rood, RZ = roze, WI = wit, ZW = zwart. TK = Tweede kleur (kleurafkortingen als boven). IK = Intensiteit kleur: LI = licht en DO = donker VLK = Vlekken (V): 2e en 3e letter is kleurafkorting als boven, 1 = weinig, 2 = matig , 3= veel Overige kenmerken: CO = Consistentie (C ): ZSL-zeer slap, SLA-slap, MSL-matig slap, MST-matig stevig, STV-stevig PLH = plantenresten (PL0 = geen, PL1 = spoor, PL2 = weinig, PL3 = veel) VS = veensoorten SST = Sedimentaire structuren BHN = Bodemhorizont; BHC = C-horizont BI = Bodemkundige interpretaties; BOV = bouwvoor , ROG = rommelig, OPG = opgebracht GI = Geologische interpretaties AIS = Archeologische indicatoren

Versie: 09-01-2009

www.ArcheoPro.nl

ArcheoPro Archeologisch rapport Nr 885

Recommend Documents