Stichting
ARBO La Guardiaweg 4 1043 DG Amsterdam Telefoon (020)- 580 55 80 Telefax (020)- 580 55 55 Correspondentieadres: Postbus 81 14 1005 AC Amsterdam
Interne mblikatie
EFFECTTVITEIT VAN KILOGRENZEN IN DE CAO
Amsterdam, november 1993
ARB 0049.9305
Verbetering van arbeidsomstandigheden in de bouwnijverheid
INHOUD
1. Inleiding
...................................................
1
......................................
2
.........................................
2
2 . CAO afspraken en A-bladen 3 . Opbouw van dit rapport
4 . Verpakkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1 Welke afspraak. waar vastgelegd in de CAO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2 Voorbeelden van zware materialen waar het om gaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3 Belangrijkste werkzaamheden met zakken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4 Wat is de gezondheidskundige norm voor dit werk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.5 Wordt afspraak in de praktijk nageleefd? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.6 Effectiviteit van de afspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 3 3 3 3 3 4
5 . Blokken (kalkzandsteen/beton etc.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1 Welke afspraak. waar vastgelegd in de CAO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2 Voorbeelden van zware materialen waar het om gaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3 Belangrijkste werkzaamheden met blokken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4 Wat is de gezondheidskundige norm voor dit werk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.5 Wordt afspraak in de praktijk nageleefd? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.6 Effectiviteit van de afspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5 5 5 5 5 5 5
6. Bestratingsmaterialen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1 Welke afspraak. waar vastgelegd in de CAO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2 Voorbeelden van zware materialen waar het om gaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.3 Wat is de gezondheidskundige norm voor dit werk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.4 Wordt afspraak in de praktijk nageleefd? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.5 Effectiviteit van de afspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7 7 7 7 7 7
7. Dakbedekkingsmaterialen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1 Welke afspraak. waar vastgelegd in de CAO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2 Voorbeelden van zware materialen waar het om gaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3 Belangrijkste werkzaamheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4 Wat is de gezondheidskundige norm voor dit werk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.5 Wordt afspraak in de praktijk nageleefd? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.6 Effectiviteit van de afspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8 8 8 8 8 8 8
8. Schildersmateriaal inclusief verpakkingsmateriaal en glas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.1 Welke afspraak. waar vastgelegd in de CAO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.2 Voorbeelden van zware materialen waar het om gaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.3 Belangrijkste werkzaamheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.4 Wat is de gezondheidskundige norm voor dit werk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.5 Wordt afspraak in de praktijk nageleefd? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.6 Effectiviteit van de afspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9 9 9 9 9 9 9
9. Samenvatting en conclusies
.......................................
10
1.
Inleiding
In verschillende CAO's die in de bouw gelden worden afspraken opgenomen over arbeidsomstandigheden. Dit onderwerp is nu extra actueel omdat minister de Vries recent (opnieuw) een oproep heeft gedaan te komen tot dit soort afspraken. Een van de onderwerpen die vaak is geregeld is het maximale gewicht van diverse materialen. De bekendste afspraak is wel de 25kg zak. Maar ook voor metsel- en lijmblokken, bestratingsmaterialen, dakbedekkingsmaterialen en schildersmateriaal (inclusief glas) bestaan afspraken. De bedoeling van de afspraken is te komen tot een vermindering van de (rug)belasting door tillen en dragen. Ook van overheidswege wordt momenteel aan grenzen voor tilgewichten gewerkt. Er is een P-blad in de maak (verwachte publikatie rond januari 1994) waarin de grens van 24kg wordt genoemd. Verder wordt aangegeven dat afhankelijk van de tilhouding en de tilfrequentie de grens lager dan 24 kg kan liggen. Een nieuwe ontwikkeling binnen bouw vormen de A-bladen. Hierin wordt niet alleen aangegeven welke werkzaamheden of beroepen "zwaar" zijn, maar worden ook maatregelen op verschillende niveaus aangegeven. Ook deze A-bladen worden op basis van consensus tussen de sociale partners in de bouw vastgesteld. In die zin vormen zij dus een vervolg én een verfijning van de CAO afspraken. Of de afspraken in de CAO's ook tot effectieve vermindering van de belasting in de praktijk hebben geleid is niet goed bekend. Het gaat daarbij twee vragen: - houdt men zich in de praktijk aan de afspraak - als men zich aan de afspraak houdt, in hoeverre leidt dit dan tot een vermindering van de belasting Een afgeleide van de beide vragen is dan hoe de bouw nu verder om zou kunnen gaan met deze afspraken. In dit onderzoek zijn allereerst de verschillende gewichtsafspraken beschreven. Verder is beschreven om welke materialen en welke werkzaamheden het gaat.
Vervolgens wordt op basis van met name binnen Arbouw ontwikkelde literatuur beschreven wat een gezondheidskundige grenswaarde zou zijn voor het betreffende materiaal, met andere woorden hoe zwaar zou het materiaal mogen zijn om zonder risico op overbelasting (van met name de rug) te kunnen worden verwerkt. De naleving en effectiviteit van de afspraak in de praktijk is ook beschreven. Hierbij is gebruik gemaakt van binnen het NIA beschikbare kennis en praktijk ervaring en van de ervaring van Arbouw (adviseurs en mensen van het kantoor). Het is de bedoeling dat dit rapport wordt samengevat in een artikel voor het tijdschrift "het betere werk" van de Stichting Arbouw.
2.
CAO afspraken en A-bladen
Afspraken in CAO'S over arbeidsomstandigheden zijn per definitie een compromis. Door partijen worden afwegingen gemaakt die te maken hebben met bijvoorbeeld: - het conflict tussen een "haaibare" afspraak en een gezondheidskundige grens - het conflict tussen enerzijds benodigde gedetailleerdheid en anderzijds toepasbaarheid van een dergelijke detaillering - de controleerbaarheid / afdwingbaarheid. Recent is door de Stichting Arbouw een nieuwe lijn van afspraken voorgesteld: de A-bladen. Dit zijn door werknemers en werkgevers aanvaardde documenten waarin voor een specifiek beroep dan wel een specifiek knelpunten op een meer gedetailleerd niveau gezondheidsbevorderende maatregelen worden beschreven (vergelijk de P-laden van de Arbeidsinspectie). Ook A-bladen zijn door partijen vastgesteld en kennen compromissen. Door de detaillering is echter een veel genuanceerder beeld mogelijk. 3.
Opbouw van dit rapport
De zware materialen waarvoor CAO afspraken bestaan zijn: - verpakkingen - blokken - bestratingsmaterialen - dakbedekkingsmaterialen - schildersmateriaal inclusief verpakkingsmateriaal en glas In de volgende hoofdstukken worden voor elk van deze materialen de volgende aspecten behandeld: 1. Welke afspraak, waar vastgelegd in de CAO 2. Voorbeelden van zware materialen waar het om gaat 3. Belangrijkste werkzaamheden met de materialen 4. Wat is de gezondheidskundige norm voor dit werk 5. Wordt afspraak in de praktijk nageleefd? 6 . Wat is de effectiviteit van de afspraak
In het laatste hoofdstuk wordt een samenvatting gegeven en worden conclusies getrokken.
4.
Verpakkingen
4.1 Weke afspraak, waar vastgelegd in de CAO
CAO-bouwbedrijf art. 48.4 1993194 : "Het is niet toegestaan cement of andere grondstoffen zwaarder dan 25 kg op het werk te gebruiken" CAO-stukadoors 9 1/92 art 46.a: "Het is niet toegestaan verpakkingseenheden gips, cement, graniet- of marmerkorrels of andere grondstoffen zwaarder dan 25 kg op het werk voorhanden te hebben" 4.2 Voorbeelden van zware materialen waar het om gaat
Het gaat meestal om papieren of plastic zakken van ongeveer 50 x 30 cm met meestal een duidelijke aanduiding over het inhoudsgewicht 4.3 Belangrijkste werkzaamheden met zakken
Bij sommige werkzaamheden worden twee zakken tegelijk gepakt, bij ander niet. optillen tot op schouderhoogte 1 zak2 zakken- optillen tot buikhoogte dragen (soms over grotere afstanden) 112neerzettenllaten vallen op de grond 112neerleggen op vulopening van een menglpomp machine 11openen van de zak uitscheppen l handmatig storten, b.v. in een speciekuip of betonmolen 14.4 Wat is de gezondheidskundige norm voor dit werk
9 kg bij huidige methode van tillen (bron: van der Grinten 1993 "A-blad tillen") 4.5 Wordt afspraak in de praktijk nageleefd?
Voor zand en cement worden nauwelijks nog zwaardere zakken aangetroffen. Voor andere materialen komen nog wel geregeld zwaardere verpakkingen voor. Voorbeelden: gips (stukadoor), spachtels, sierpleisters, mortels. Belangrijk is de overgang van zakken naar silo's vooral voor zand en cement waardoor in het algemeen minder zakken voorkomen.
4.6 Effectiviteit van de afspraak
Een zeer effectieve afspraak die een groot tilrisico (tillen van 50 kg zakken) duidelijk heeft doen afnemen. Verdere verbetering: - vergroting van de verpakkingen vgl. silo's - verbetering van de hanteerbaarheid van de verpakking zelf: vulling, stijfheid, greep, openmaken - verbetering van de aanvoerwijze van de zakken: op hoogte en op smalle pallets - tilinstructie
5.
Blokken (kakzandsteenheton etc.)
5.1 Welke afspraak, waar vastgelegd in de CAO CAO-bouwbedrijf art. 48.5 1993194: Metsel- en lijmblokken met een gewicht van 18 kg of meer mogen slechts worden verwerkt met mechanische hulpmiddelen CAO-stukadoors art. 46.c: - Het is verboden gipsblokken van meer dan 18 kg te verwerken (Dat geen uitzondering is gemaakt voor mechanisch werken komt omdat dit binnen meestal niet goed mogelijk is) - Het is verboden wandelementen van meer dan 18 kg handmatig te verwerken 5.2 Voorbeelden van zware materialen waar het om gaat
-
-
betonblok van 290x190~190weegt 19 kg kalkzandsteen blok van 327x102~240weegt 16kg gipsblok van 670~500x70weegt 17,5kg (voor lage dichtheid gips)
5.3 Belangrijkste werkzaamheden met blokken
Opperman - optillen en neerzetten op blokkenkruiwagen - rijden met blokkenkruiwagen (b.v. ook over de steiger) - stapelen op grond/metselplateau/metselsteiger - doorsteken door ramen 1 onder steigers door etc. Metselaar I Blokkensteller - optillen en plaatsen in de wand (1 of 2 handig) - verkleinen (knippen/hakken/zagen) 5.4 Wat is de gezondheidskundigenorm voor dit werk (bron: van der Grinten 1993: "A-blad tillen", uitgaande van de huidige werkwijze) opperman 3kg metselaar éénhandig werken: 4kg metselaarlkalkzandsteen blokkensteller bij tweehandig werken: 6kg gipsblokkensteller: 9-11kg
-
5.5 Wordt afspraak in de praktijk nageleefd? Voor alle typen blokken (beton, kalkzandsteen en gips) komen nog geregeld blokken zwaarder dan 18 kg voor. Er is een tendens waar te nemen dat producenten hun materialen precies 18 kg maken. 5.6 Effectiviteit van de afspraak
Het effect is tot nu toe beperkt. In de praktijk zijn het aantal extreme situaties waarbij blokken tot b.v. 35kg werden verwerkt verminderd.
Veel energie steken in het handhaven van de 18kg grens is in de praktijk niet zinvol omdat dan nog steeds sprake is van een sterke overbelasting. Veeleer zou gezocht moeten worden naar een combinatie van: - verdere verlaging van de grens naar b.v. 8 of 10 kg - verbetering van de tilomstandigheden: metselplateau, oppervlak op steiger, etc. - vergroting van de gewichten en mechanisch stellen optimaliseren - mechanisch opperen - tilinstructie
6.
Bestratingmaterialen
6.1 Welke afspraak, waar vastgelegd in de CAO CAO-bouwbedrijf Aanhangsel H.2 1993194: programma van actie gericht op mechanisch verwerken van bestratingsmaterialen zwaarder dan 35 kg. Tevens is (met als uiterste datum 31-1294) voor specifieke materialen mechanische verwerking verplicht. 6.2 Voorbeelden van zware materialen waar het om gaat
-
300x300~50tegel weegt 10,4 kg grootformaat tegel van 400x600~70weegt 38kg alle trottoirbanden zijn veel zwaarder (55 - 190 kg) alle beton straatstenen zijn lichter bijna alle bijzondere materialen (putten, banken, paaltjes etc.) zijn zwaarder dan 35 kg
Het hanteren van trottoirbanden en grootformaattegels wordt als voorbeeld uitgewerkt. Een trottoirband die handmatig wordt gesteld wordt gemiddeld 6 maal opgetild voor hij goed op zijn plaats ligt: - aanvoeren, soms over grotere afstand - tillen met twee mensen met bandentangen - nauwkeurig neerzetten en vaak nog een paar maal kort optillen, zand eronder, neerzetten Voor grootformaat tegels worden meestal staand gevlijd: vooraf het zandbed netjes klaarmaken en vervolgens de tegels inleggen en eventueel aankloppen. Het tilwerk betreft de aanvoer door de opperman en het vlijen door de straatmaker. 6.3 Wat is de gezondheidskundigenorm voor dit werk
Alle trottoirbanden die momenteel te koop zijn, zijn te zwaar om handmatig te verwerken. Dit betekent dat altijd mechanisch moet worden gewerkt, ook al worden er maar een paar gesteld (Ablad bestratingsmaterialen). Ook alle grootformaattegels zijn te zwaar om handmatig te verwerken. Gezondheidskundig zou een tegel niet meer mogen wegen dan ongeveer 7 3 kg. 6.4 Wordt afspraak in de praktijk nageleefd?
Trottoirbanden worden alleen in een aantal gemeentes en dan nog alleen bij grotere projecten mechanisch gesteld. Voor het overige wordt vrijwel altijd handmatig gewerkt. Voor grootformaattegels geldt dat men deze steeds minder toepast en teruggaat naar 300x300 mm. 6.5 Effectiviteit van de afspraak
Als al het bestratingsmateriaal zwaarder dan 35 kg mechanisch zou worden verwerkt dan zou de tilbelasting van straatmaker sterk afnemen. In de praktijk zal het nog veel moeite kosten om hiertoe te komen. Mechanisatie blijft toenemen. Ook het begrip van de noodzaak van maatregelen neemt toe bij bedrijven en opdrachtgevers (gemeenten).
7.
Dakbedekkingsmaterialen
7.1 Welke afspraak, waar vastgelegd in de CAO CAO bitumineuze dakbedekkingsbedrijven 92/93: transport van materialen zwaarder dan 35 kg in verticale richting en naar daken hoger dan 3 meter slechts mechanisch
7.2 Voorbeelden van zware materialen waar het om gaat
-
APP bitumen rollen van lom lengte en 4 mm d i e weegt 40kg SBS bitumen rollen van 7,5m lengte en 4 mm dikte wegen 35kg een smeltblok bitumen weegt 25-30 kg
7.3 Belangrijkste werkzaamheden
De CAO betreft alleen het verticale transport (en naar daken hoger dan 3 meter). De werkzaamheden waar het hier om gaat zijn dan vooral: - optillen en lopen met een rol bitumen - traplladder oplopen met de rol op de schouder idem smeltblokken of gereedschap naar boven versjouwen 7.4 Wat is de gezondheidskundige norm voor dit werk De gezondheidskundige norm voor dit verticale transport met traplopen is niet bekend maar zal zeker beduidend onder de 35 kg (en waarschijnlijk ook onder de 20 kg) liggen. 7.5 Wordt afspraak in de praktijk nageleefd? Bij verticaal transport naar grotere hoogtes dan 3 meter worden in het algemeen voldoende mechanische hulpmiddelen zoals bouwliften en ladderliften ingezet. Alleen bij heel kieine reparaties / renovaties komt handmatig transport nog veel voor. 7.6 Effectiviteit van de afspraak
De effectiviteit van de afspraak is groot, al is hiermee zeker de fysieke belasting van de dakbedekker niet opgelost. Allerlei andere zware handelingen (zoals horizontaal transport, scheppen, kruiwagen rijden, gebukt lopen etc.) worden immers niet door de CAO gedekt.
8.
Schildersmateriaal inclusief verpakkingsmateriaal en glas
8.1 Welke afspraak, waar vastgelegd in de CAO CAO-schilders 91/92: Arbouw opdracht onderzoek te verrichten naar het werken met, vermijden van werken met, dan wel mechanische verwerking van materialen zwaarder dan 25 kg Artikel 51.7: Vanaf 1-1-93 mogen verpakkingseenheden van 25 kg en zwaarder niet meer op het werk voorhanden zijn Artikel 51.8: Vanaf 1-1-93 dient glas van 25 kg of meer door minimaal twee personen te worden geplaatst. 8.2 Voorbeelden van zware materialen waar het om gaat
Bedoeld worden verpakkingsmaterialen als zakken, emmers, blikken (peut, verf) en glas. Dit laatste is het voornaamste zware materiaal. Als voorbeeld wordt dit verder uitgewerkt: - dubbel glas van normale dikten (5+6 mm) van ongeveer 0,9m2 weegt al 25 kg - enkel glas van normale dikte (6mm) van ongeveer 1,75m2 weegt 25 kg 8.3 Belangrijkste werkzaamheden
Glasplaten worden vrijwel altijd met vacuüm handgrepen aangepakt. Daardoor staat men naast de ruit en kan in het algemeen slechts met één hand tillen. Het tillen van glas betreft: - afladen - transport horizontaal - transport verticaal (lift, ladder, hijsen) - stellen / zetten 8.4 Wat is de gezondheidskundige norm voor dit werk
Geschat wordt een grens van 13-20 kg afhankelijk van de omstandigheden (van der Grinten 1993). Voor tillen met twee personen (wat veel voorkomt bij glaszetten) zou dit betekenen dat ruiten groter dan ongeveer 1 m2 (dubbel glas) niet handmatig zouden mogen worden verwerkt. 8.5 Wordt afspraak in de praktijk nageleefd?
Nauwelijks, alleen bij grotere projecten of bij zeer zware ruiten worden hulpmiddelen ingezet. De inzet van hijsmiddelen neemt op hele kleine schaal toe. 8.6 Effectiviteit van de afspraak Tot nu toe weinig effect merkbaar in de praktijk.
9.
Samenvatting en conclusies
Van de afspraken in CAO'S inzake kilogrenzen blijken de afspraken over de zakverpak&hgen en de dakbeclekkingsmaterialenvrij goed te worden nageleefd. Voor de zakverpakkingen is er ook een vrij groot positief effect geweest op de gezondheid van werknemers. Voor de dakbedekkingsmaterialen is het effect kleiner doordat de afspraak slechts een deel van de fysieke belastingen die voorkomen beslaat. De afspraken over de bouwblokken worden redelijk nageleefd, echter de grens licht zo ver van de gezondheidskundige waarde dat het effect niet erg groot genoemd kan worden. Bestratingsrnaterialen worden steeds vaker mechanisch gesteld. Ook neemt het besef van het belang van maatregelen toe. Maar het gat tussen "de huidige praktijk" en "gezond werken" is nog erg groot.
Voor de schildersmaterialen (met name het glas) geldt dat nog nauwelijks effect in de praktijk merkbaar is. De algemene conclusie mag daarom zijn dat hoewel CAO-afspraken inzake kilogrenzen geen revolutie teweeg hebben gebracht zij toch wel degelijk tot aanpassing van de praktijk hebben geleid. De momenteel door de sociale partners ingezette lijn van A-bladen zal kunnen voortborduren op de bewustmaking die van deze CAO afspraken is uitgegaan.
