8 Budget&Recht 239 - maart/april 2015
IN DE KIJKER
PARTICIPATIEVE FINANCIERING
9
Het principe is simpel: vele kleintjes maken een groot
Budget&Recht 239 - maart/april 2015
10
De sponsorwerving voor de projecten gebeurt vooral via speciale websites
12
9
Een investering in een risicoproject kan altijd in rook opgaan
Geldschieters gezocht Participatieve financiering of crowdfunding zit in de lift. Deze collectieve financieringswijze kan de vorm aannemen van giften, leningen of een deelname in het kapitaal. Wat zijn de voor- en nadelen? En is het interessant? Jean-François Biernaux, Danièle Bovy en Philippe Tomberg
W
eet u nog hoe de elektricien Abdeslam begin november 2014 aan het station Brussel-Zuid machteloos moest toekijken hoe een menigte woedende stakers zijn auto en alles erin in de fik stak. Al gauw zette de internetgemeenschap een solidariteitsactie op poten om giften in te zamelen op de website GoFundMe. En in een mum van tijd had de arme man weer reden tot lachen, want met de opbrengst van de actie kon hij meteen een nieuwe wagen en nieuw materiaal kopen. Dit is een mooi voorbeeld van wat er mogelijk is met participatieve financiering of crowdfunding ("financiering door de menigte"): een persoon of onderneming genoeg middelen bezorgen voor een project, door een oproep te doen bij familie, kennissen, geïnteresseerde personen of bedrijven. Die leveren allemaal een bepaalde bijdrage, en uiteindelijk maken al die kleintjes een groot. De fondsenwerving en geldoverdracht gebeuren hoofdzakelijk via het internet, meer bepaald via een gespecialiseerd crowdfundingplatform.
Gift, lening of financiering
Bij deze vorm van financiering wordt in principe dus geen beroep gedaan op de traditionele financieringsinstellingen. In dit artikel gaan we dieper in op de drie varianten: crowdfunding door giften (al dan niet in ruil voor een compensatie), door leningen (met of zonder intrest) en door deelname in het kapitaal. De oprichter van
het project doet dus een beroep op gulle gevers (of sponsors), kredietgevers of investeerders. Liefdadigheidsinstellingen doen al langer een beroep op het grote publiek om bijdragen te schenken. Crowdfunding is op hetzelfde
principe gebaseerd. Participatieve financiering heeft tegenwoordig de wind in de zeilen dankzij het internet en de evolutie van sociaalnetwerksites. Het is een trend die volledig aansluit bij het huidige streven naar een socialere samenleving met meer solidariteit en engagement. Het fenomeen is vrij nieuw, maar evolueert razendsnel. In onze buurlanden en vooral in de Verenigde Staten is het de kinderschoenen intussen al ontgroeid. En ook Europa begint crowdfunding intussen te zien als mogelijke hefboom voor economische groei. België hinkt wat achterop, zowel wat de opgehaalde bedragen als wat de wetgeving betreft. Andere landen staan al wat verder. Zo bestaat er in Frankrijk een wettelijke omkadering sinds eind 2014. Inmiddels heeft onze regering wel aangekondigd dat ze "investeringen in creatieve projecten wil aanmoedigen". De omvang van crowdfunding in België is moeilijk te berekenen. Maar vast staat dat het fenomeen in de lift zit en dat het aantal platformen toeneemt. Ook banken als BNP Paribas Fortis, KBC (via Bolero) en Keytrade Bank springen vandaag al op de kar.
WAAR GAAT HET GELD NAARTOE? GIFTEN LENINGEN INVESTERINGEN
CROWDFUNDINGPLATFORM
TE FINANCIEREN PROJECTEN
10 Budget&Recht 239 - maart/april 2015
IN DE KIJKER
PARTICIPATIEVE FINANCIERING
gift | beloning | valkuilen
Uit goede wil Bij deze vorm van crowdfunding krijgt u een beloning in ruil voor het bedrag dat u stort.
I
n België doen crowdfundingplatformen zelden een beroep op pure giften (zonder enige beloning). De liefdadigheidsinstellingen in ons land hebben immers hun eigen methodes ontwikkeld om geld in te zamelen en hebben gewoonlijk geen toegang tot de voornaamste crowdfundingwebsites. Zo'n website kan u wel voorstellen om mecenas of sponsor te worden van een project dat u leuk of interessant lijkt of dat bij uw overtuigingen aansluit. In ruil daarvoor biedt de projectdrager u een bepaalde beloning aan. Het gaat dus niet om een puur belangeloze gift.
Hoe werkt het?
Een crowdfundingplatform selecteert verschillende projecten en stelt die voor op de website. Voor elk project geeft het een beschrijving, de financiële doestelling, de termijn om die te behalen (meestal maximaal 90 dagen) en een overzicht van de voorziene beloningen. De beloning hangt vaak af van het geschonken bedrag. Een voorbeeld: voor de financiering van een stripverhaal krijgen de schenkers een digitale versie in ruil voor € 5, een papieren versie in ruil voor € 20, een gesigneerde board voor € 50 enz. De projectdrager en zijn vrienden en familie promoten het project ook zelf, hoofdzakelijk via sociaalnetwerksites. En als het doelbedrag gehaald of overschreden is binnen de vooropgestelde termijn, is de actie geslaagd. Het geld wordt dan aan de initiatiefnemers uitgekeerd, na aftrek van een commissie (verder meer daarover). Wordt de doelstelling niet op tijd behaald,
ELK PROJECT BEPAALT EEN FINANCIËLE DOELSTELLING DIE MOET WORDEN BEREIKT dan krijgen de schenkers hun geld terug. Er bestaan niettemin ook platformen waarop de projectdragers de giften wel ontvangen, ook al is het doelbedrag niet gehaald. Dit soort van crowdfunding komt steeds vaker voor in verschillende domeinen, maar toch vooral in de kunst- en cultuursector: voor publicaties (strips, boeken …), muziek (tournees, cd's …), mode, games (videogames …), voorstellingen, grafische kunst enz. De formule is ook geschikt om sociale, sportieve, ecologische of wetenschappelijke projecten te steunen. Enkele voorbeelden van platformen: KissKissBankBank, Ulule, CroFun, Angel.me en Kickstarter.
Voordelen voor de projectdrager
Het nut van crowdfunding is in de eerste plaat natuurlijk geld te verkrijgen bij het publiek en niet via de klassieke financieringswijzen, zoals een banklening. Meestal is de procedure gratis, althans als de initiatiefnemers er niet in slagen om het doelbedrag bij elkaar te krijgen. Maar mecenaat of sponsoring via crowdfunding heeft nog enkele grote voordelen. Zo
is het een waardevol en origineel communicatiemiddel om het project in de kijker te zetten en klanten aan te trekken. De formule is ook handig om de interesse voor een project en het succes ervan uit te testen bij de internetgebruikers. Een geslaagde internetfinanciering helpt bovendien om het project meer geloofwaardigheid te geven in de ogen van klassieke kredietverstrekkers. Het komt immers zelden voor dat de giften alleen volstaan om het project te financieren. Gewoonlijk dient crowdfunding dan ook als aanvulling op een gewone lening. Het volume blijft marginaal en vormt hoegenaamd geen bedreiging voor de kredietsector. Als een crowdfundingwebsite een project selecteert, vormt dat op zich al een zekere garantie voor de betrouwbaarheid, ook al is de controle in de praktijk erg beperkt. De platformen gaan er ook prat op dat ze waardevol advies verlenen voor de presentatie van een project, de bepaling van het doelbedrag, de fondsenwerving, de communicatie enz. Maar die hulp blijkt vaak niet meer dan een algemene handleiding, zonder echt persoonlijk advies. Houd er rekening mee dat de meeste crowdfundingplatformen zich grotendeels financieren met een commissie (tot 10 %) op elke geslaagde fondsenwerving. Soms betaalt de schenker ook transactiekosten, die dan bij zijn gift worden geteld. De geldschieters van hun kant kunnen met hun gift een project steunen dat hen na aan het hart ligt of sterk aanspreekt. Soms hebben ze daar ook zelf baat bij, bijvoorbeeld als ze bijdragen leveren voor de oprichting van een buurtwinkel in hun omgeving.
Mogelijke valkuilen
Crowdfundingplatformen kunnen in principe een echte meerwaarde bieden. Ze zijn immers goed geplaatst om advies te geven aan kleine (onervaren) ondernemers, die vaak moeite hebben om de haalbaarheid, de kosten en de faalkans van hun project in te schatten. Maar jammer genoeg geven vele niet meer dan algemene richtlijnen. Aangezien ze geen enkele verantwoordelijkheid dragen (behalve de zorg voor de goede naam van het platform), zijn ze ook niet erg gemotiveerd om de projectdragers beter bij te staan. Bovendien geven ze geïnteresseerde geldschieters geen enkel advies om een goed project te kiezen, de slaagkans te beoordelen en hun bijdrage te bepalen. Die moeten de projectdragers dus op hun woord geloven omtrent de aanwending van de giften, want het platform ziet daar niet op toe. Als u een gift hebt gedaan maar de beloofde beloning niet ontvangt, kunt u dat aan het platform melden. Maar meer kunt u niet doen. Enkel de projectdrager is verantwoordelijk voor de correcte uitvoering van het project en de toekenning van de beloningen. Kortom, sponsoring via participatieve financiering is in opmars, maar de platformen zouden professioneler te werk moeten gaan door de ingediende dossiers grondig te analyseren, de risico's in te schatten, de projecten op te volgen enz.
Budget&Recht 239 - maart/april 2015
De kaap is gehaald! Eerdaags openen de late twintigers Martin Ringlet en Jérôme Hubert een afhaalzaak voor dagmenu's in het Brusselse. Die krijgt de naam "Au marché noir". Voor dit project hebben ze gebruikgemaakt van fondsenwerving via crowdfunding. Een gesprek met Martin Ringlet. Hoe is jullie project ontstaan en wat houdt het in? Ik kreeg het idee toen ik werkte bij Atrium, het agentschap voor Brusselse handel. Wanneer ik aan het einde van de werkdag naar huis ging, wist ik vaak niet goed wat ik 's avonds zou eten. Bereide gerechten uit de supermarkt vind ik maar niks. Ze zijn niet erg lekker en de herkomst van de ingrediënten is soms nogal twijfelachtig. En de frituur, de snackbar of de kebabzaak is natuurlijk ook geen optie voor elke dag. De keuze is dus al bij al beperkt. Hier in Brussel zijn verse lokale en seizoengebonden producten trouwens vrij moeilijk te vinden en bovendien peperduur. Daarnaast merk ik dat de vraag naar meeneemgerechten aan het veranderen is. Samen met mijn vriend Jérôme Hubert, een ervaren kok, wilde ik dus bereide gerechten gaan verkopen op basis van producten zonder pesticiden, chemische meststoffen en ggo's, die rechtstreeks van het veld komen. We willen werken met betrouwbare lokale producenten en met seizoenproducten om de weg van het veld naar de klant zo kort mogelijk te houden. Die kwaliteitsproducten willen we toegankelijk maken voor Jan met de pet, en niet alleen voor gastronomische restaurantbezoekers. Daarom willen we tegen een betaalbare prijs bereide gerechten aanbieden die smaakvol, vers, gezond, traceerbaar, seizoengebonden, ethisch en lokaal geproduceerd zijn. Hoe hebben jullie dat project op poten gezet? Eerst en vooral hebben we een businessplan opgesteld met een concrete beschrijving van het concept en de financiële kant van de zaak. Toen we op zoek gingen naar financiering, werden we geselecteerd door de jury van OpenSoon, een Europees financieringsprogramma voor kwaliteitsvolle commerciële initiatieven die inspelen op de behoefte van de consument. We zullen dus hopelijk heel binnenkort financiële steun krijgen, maar hoeveel precies weten we nog niet. Hoeveel hebben jullie nodig? We schatten dat we in totaal € 200 000 nodig hebben om de zaak te openen. Een deel daarvan bekostigen we zelf, maar
de rest zullen we moeten aanvullen met overheidssteun, Europese en gewestelijke subsidies en ook crowdfunding. Wanneer en waarom dachten jullie aan crowdfunding? Ik was zelf al overtuigd van de methode en de mogelijkheden die ze biedt voor commerciële projecten zoals het onze. Op een dag las ik toevallig op het internet dat de Hallen van Schaarbeek op zoek waren naar projecten die in oktober 2014 wilden deelnemen aan Europe Refresh, de eerste Europese beurs voor participatieve financiering in samenwerking met het crowdfundingplatform KissKissBankBank. Dankzij de begeleiding en het advies van de vertegenwoordigers van dat platform stond ons project al bij de start van de beurs op de website. De fondsenwerving kon dus meteen beginnen. Crowdfunding brengt echter niet alleen geld in het laatje, maar brengt ons project ook onder de aandacht. Zo kunnen we toekomstige klanten warm maken voor ons idee en rekening houden met hun commentaren en suggesties. Het draagt ook bij tot onze geloofwaardigheid, wat altijd nuttig is, bijvoorbeeld bij onze onderhandelingen met de bank. Wat is het doelbedrag en hoe willen jullie dat behalen? Op de website die aan ons project gewijd is, krijgen geïnteresseerden een gedetailleerde uitleg over ons concept, met foto's, beschrijvingen en prijsindicaties van de gerechten die we willen aanbieden. Ze vinden er ook altijd een laatste stand van zaken. Ons eerste doel was € 6 000 in te zamelen voor een dampkap, onder meer om burenhinder te beperken. In minder dan twee maanden was dat bedrag binnen! Dat gaf ons vleugels. We hebben dus meteen een nieuw doelbedrag vooropgesteld, ditmaal € 10 000. Daarmee willen we door plaatselijke vaklui een eenvoudige en functionele toonbank laten maken uit duurzame materialen. Krijgen jullie geldschieters iets in ruil voor hun bijdrage? Ja, afhankelijk van het bedrag. Wie bijvoorbeeld € 20 schenkt, krijgt bij ons een afhaalgerecht en een drankje naar keuze, alsook een inox bestekset. Een gift van € 300 of meer geeft recht op een diner voor
Jérôme Hubert (links) en Martin Ringlet (rechts) hebben onlangs in Sint-Gillis een pand gehuurd waarin ze binnenkort "Au marché noir" openen, een afhaalzaak voor kwaliteitsvolle dagmenu's.
zes personen in onze zaak, met een speciaal viergangenmenu van de chef, aperitief en wijn inbegrepen. Hoe ver staan jullie vandaag? We hebben een huurcontract getekend voor een pand van ongeveer 60 m² in de Adolphe Demeurlaan, vlak bij het gemeentehuis van Sint-Gillis. De vooruitgang hangt nu nog sterk af van verschillende externe partijen en administratieve formaliteiten. We doen echter ons uiterste best om in de loop van de komende weken de deuren te kunnen openen. Meer info: www.kisskissbankbank.com/ au-marche-noir-bruxelles
11
12 Budget&Recht 239 - maart/april 2015
IN DE KIJKER
PARTICIPATIEVE FINANCIERING
gift | beloning | valkuilen
ONS ADVIES
Stel uzelf de juiste vragen! ■■Stel u zoals bij elke investering een aantal vragen: behoud ik een voldoende grote noodreserve die ik zo nodig direct kan aanspreken? Heb ik nog genoeg liquide middelen voor mijn geplande grote uitgaven de komende jaren? Aangezien het gaat om een risicovolle investering – zelfs bij een lening -, ben ik bijgevolg bereid om mijn hele inleg te verliezen? Hoelang kan mijn geld maximaal blijven vaststaan? Kan ik er uitstappen, en zo ja, wanneer? ■■Diversificatie is het toverwoord wanneer het over beleggingen gaat. Spreid uw investering dus om het risico te verkleinen en toch het rendement te behouden. Het grensbedrag van € 1 000 per project voorkomt trouwens dat u te veel geld op één paard zou wedden. ■■Investeer via een ernstig platform om u zo goed mogelijk te behoeden voor oplichterij, nepprojecten en slecht uitgewerkte initiatieven. Kies daarom een platform dat de projecten zorgvuldig selecteert en controleert. Lees aandachtig op de website hoe het platform werkt. Normaal gezien moet u er uitgebreide en degelijke informatie vinden. ■■Probeer oplichters te herkennen door na te gaan welke onderneming achter het project zit, wie de aandeelhouders en de bestuurders zijn en wat voor garanties ze bieden. ■■Of het nu om een lening of een deelname in het kapitaal gaat, neem altijd de tijd om u grondig te informeren. Zoek uit wat de risico's zijn en hoe de projectaanbieders zich daartegen wapenen. Ga ook na hoeveel ervaring ze hebben. En probeer te achterhalen of er nog andere investeerders vertrouwen hebben in het project (bv. business angels). ■■Weeg af of de vergoeding in verhouding tot de risico's staat. Dat is bijvoorbeeld niet het geval als uw investering volledig tenietgaat wanneer het project faalt, terwijl uw winstdeelname niet hoger kan zijn dan de intrest van een lening.
De gewaagde vorm Crowdfunding kan ook de vorm aannemen van een lening. De investeerder verwacht zijn geld dan terug (evenwel zonder garantie), eventueel met intrest. Nog riskanter is een participatie in het kapitaal van een project. Tekst en uitleg bij deze twee vormen.
N
eemt u geen genoegen meer met de magere opbrengst van uw spaarboekje? Bent u een geboren ondernemer of "business angel" die wil investeren in een kleine startende onderneming (start-up) met beloftevolle vooruitzichten? Dan bent u misschien bereid om geld te investeren via crowdfunding. Meestal houdt dit in dat u aandeelhouder wordt en, in het beste geval, deelt in de winst van het project.
Alternatieve belegging ter diversificatie
Vergeet niet dat hier een aantal risico's aan verbonden zijn. Eerst en vooral is crowdfunding in geen geval een alternatief voor een spaarrekening, als u een spaarproduct met weinig risico zoekt en uw geld beschikbaar wilt houden. Het is evenmin een alternatief voor pensioensparen. Investeer dus enkel via crowdfunding met geld dat u kunt missen. Gaat het om een lening, bedenk dan dat die altijd een risico inhoudt en niet te vergelijken is met een
HELAAS LOOPT EEN GROOT DEEL VAN DE START-UPS MET EEN SISSER AF kasbon of termijnrekening. Bij een deelname in het kapitaal of de winst van de onderneming gaat het dan weer om een speculatieve belegging. In zo'n project investeren kan interessant zijn, maar enkel ter diversificatie, dat wil zeggen slechts een deeltje van uw vermogen en niet te veel geld in één en hetzelfde project. In België wordt gewoonlijk een limiet van € 1 000 per project gehanteerd, om te vermijden dat u te veel verliest als u op het verkeerde paard zou wedden. Blindelings een project steunen of een eerste
Budget&Recht 239 - maart/april 2015
ervaring opdoen kan niet heel veel kwaad, zolang u maar enkele tientallen euro's spendeert of geen hoop koestert om uw geld ooit terug te zien. Maar wilt u uw inleg terugkrijgen en eventueel winst laten opbrengen als appeltje voor de dorst, bijvoorbeeld met het oog op uw pensioen, kijk dan goed uit en denk twee keer na. Volg dus niet alleen uw gevoel als een project of de presentatie ervan u aanspreekt. Wat er met uw lening of investering gebeurt, hangt immers grotendeels af van het welslagen van het project. Helaas draaien lang niet alle projecten op een succes uit. De website MyMicroInvest vermeldt dat naar schatting 40 % van de startups mislukt, dat 40 % overleeft, maar niet de verwachte resultaten behaalt, en dat slechts 20 % écht slaagt. Het is dus belangrijk dat u de slaag- en faalkans kunt inschatten om geen financiële kater op te lopen. Dat is echter niet zo eenvoudig. Temeer omdat er vandaag geen onafhankelijke analyses of adviezen omtrent die projecten te vinden zijn. De beoordeling van de risico's en kansen vereist enerzijds voldoende en betrouwbare informatie over het project en het domein waarin het kadert. Anderzijds vergt het een correcte analyse van die informatie. Ook al bent u geen expert, toch maakt u daar maar beter werk van. U moet natuurlijk niet elk risico uit de weg gaan, anders bent u beter af met een spaarrekening of staatsbons. Maar u moet wel weten welke risico's u neemt. Als u daar niet grondig over nadenkt, is het veeleer een kansspel dan een investering. Jammer genoeg laat de informatie van de projectaanbieders vaak te wensen over. Zij willen hun project natuurlijk "verkopen". Dat is heel normaal. Maar wie controleert of ze wel juiste informatie geven en geen onrealistisch commercieel succes voorspiegelen? Wie beoordeelt hoe goed het project is voorbereid en georganiseerd? De uitgifte van een aandeel, een obligatie of een aandeel in een beleggingsfonds vereist door de band de publicatie van een prospectus, die moet zijn goedgekeurd door een bedrijfsrevisor en vervolgens door de FSMA, de Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten. Maar bij crowdfunding geldt dat niet indien elke investeerder maximaal € 1 000 kan beleggen en er maximaal € 300 000 wordt ingezameld via crowdfunding. De kwaliteit van de informatie hangt met andere woorden af van de projectaanbieders en het platform dat ze gebruiken. Daarom is er volgens ons nood aan een reglementering die minimale eisen oplegt, wat vandaag niet het geval is.
Diverse projecten en platformen
De projecten die zich tot crowdfunding lenen, zijn heel uiteenlopend en er bestaan verschillende gespecialiseerde platformen. Zo heeft Domobios, een start-up die een val voor huisstofmijt produceert en verkoopt, € 99 900 ingezameld via de website MyMicroInvest. Dat platform richt zich vooral op innovatieve projecten van bedrijven
13
INTERNETPLATFORMEN REKENEN EEN COMMISSIE AAN OP ELKE GESLAAGDE FONDSENWERVING en start-ups en biedt veel informatie aan over de projecten waarin u kunt investeren. De vzw Jeugdbond voor Natuur en Milieu heeft via het platform SoCrowd dan weer € 45 000 opgehaald om zijn vestigingen te renoveren. Hierbij ging het om leningen zonder intrest, niet echt een investering dus, maar een vorm van steun aan een project met sociale meerwaarde. SoCrowd biedt enkel leningen zonder intrest aan voor dit soort van projecten. Er werden al zo'n 110 van die projecten gefinancierd.
€
WIJ EISEN
Via appsfunder kunt u ook investeren in de ontwikkeling van nieuwe applicaties voor tablets en smartphones. Dat platform is wel in strijd met de wet en wel om de vo l ge n d e re d e n : h e t staat toe om meer dan € 1 000 in één keer te investeren, terwijl dat het Belgische maximumbedrag per investeerder is. Tot slot nog vermelden dat ook banken al samenwerken met onlinebeleggersplatformen (BNP Paribas Fortis en Keytrade Bank met MyMicroInvest) of er zelf een oprichten (Bolero Crowdfunding van KBC). n
Bescherming van de investeerders ■■Er is nood aan betere informatie. Investeringsvoorstellen toelaten zonder een minimum aan inlichtingen te verplichten, is onaanvaardbaar. Het kan ook niet door de beugel dat de belangrijkste informatie niet wordt gecontroleerd door een onafhankelijke persoon of instelling. Ook al gaat het om relatief kleine bedragen, dat is geen excuus om de deur op een kier te zetten voor misbruiken. Een bank zou nooit geld lenen aan een onderneming zonder de laatste balans te laten bestuderen door haar analisten. Het grote publiek heeft evengoed recht op een reglementering die minimale garanties biedt. Dat zou trouwens ook de groei van crowdfunding bevorderen. ■■Voor elk project zou op zijn minst de volgende info moeten worden verstrekt: de risico's en maatregelen om ze te beperken, de succesfactoren, een beknopt financieel plan en een link naar het gedetailleerde plan. Als de projectaanbieder een bedrijf is, moet dat een overzicht van zijn financiële situatie geven, met een link naar de laatste balans. De investeerders moeten op voorhand weten welke kosten aan de investering verbonden zijn. Voor investeringen in de vorm van een lening moeten ze bovendien de vergoedingsvoorwaarden, de looptijd en de uitstapmogelijkheden kennen. Voor leningen met een looptijd van meer dan een jaar, moet de kredietnemer hen op de hoogte
houden van de financiële toestand. Voor investeringen in de vorm van een deelname in het kapitaal moet de investeerder info krijgen over de minimale duur van de participatie, de mogelijkheid om zijn aandelen te verkopen en de kosten. Hij moet ook regelmatig een financiële stand van zaken krijgen. ■■Aangezien niet iedereen zich een totaalbeeld kan vormen om een weloverwogen keuze te kunnen maken, moeten investeerders een ondoordachte beslissing kunnen herroepen, bijvoorbeeld wanneer die beïnvloed was door berichten op sociaalnetwerksites. Bij investeringen is een bedenktijd doorgaans niet mogelijk, omdat de waarde van een aandeel of een deelame in een fonds natuurlijk voortdurend schommelt. Maar bij crowdfundingprojecten ligt dat anders, aangezien het een tijdje duurt eer de projectaanbieder de financiering in handen krijgt of gaat gebruiken. Het zou dus perfect mogelijk moeten zijn om een bedenktijd in te lassen. ■■Tot slot moet elk crowdfundingplatform een minimale controle uitvoeren. Voordat het een project op de website plaatst, zou het ten minste de identiteit van de aanbieder, de echtheid van het project en de volledigheid, begrijpelijkheid en externe goedkeuring van de informatie moeten controleren.
