Anne en Zef
docenthandleiding
Inleiding Iedereen kent het dagboek van Anne Frank, en weet hoe haar leven eindigde. Zef is een Albanese jongen, die het zoveelste slachtoffer is van een vete tussen twee families. Anne en Zef ontmoeten elkaar in de hemel. Deze twee jonge mensen, die op het eerste gezicht zo van elkaar lijken te verschillen, hebben toch meer gemeen dan vooraf kon worden verwacht. Ad de Bont, toneelschrijver en regisseur, schreef het scenario voor deze opera voor de jeugd, met als uitgangspunt het dagboek van Anne Frank. De Nederlandse componiste Monique Krüs componeerde de muziek daarbij. Anne en Zef is een opera voor twee zangers en musici van het Nederlands Philharmonisch orkest| Nederlands Kamerorkest. Het lesmateriaal is een voorbereiding op de voorstelling. In drie lessen zullen de leerlingen kennis maken met: de personages, het orkest, opera, de componiste, de solisten. Daarbij worden de leerlingen zelf zoveel mogelijk aan het werk gezet. Er wordt vanuit gegaan dat leerlingen beschikken over een computer om opdrachten te kunnen maken. De keuze is aan de docent om (een deel van) de opdrachten individueel of in groepjes te laten maken. Het lesmateriaal bevat een docentenhandleiding en een leerlingendeel.
Les 1: Orkest en Anne Frank De leerlingen gaan de voorstelling Anne & Zef en bekijken. Anne & Zef is een jeugdopera en zal worden gespeeld door twee solozangers, en een ensemble uit het Nederlands Philharmonisch Orkest. De muziek is gecomponeerd door Monique Krüs. In drie lessen zullen de leerlingen meer te weten komen over opera, over zang en instrumenten, over de componiste en over Anne & Zef. Tijdens de voorstelling van Anne & Zef zal er een klein orkest spelen met 10 muzikanten uit het Nederlands Philharmonisch orkest. Het NedPho is een symfonieorkest. Wat is nu zo’n symfonieorkest? Doel van de les: * de leerlingen kunnen beschrijven wat een symfonie orkest is en de verschillende instrumenten uit het orkest benoemen * de leerlingen kunnen de belangrijkste feiten uit het leven van Anne Frank presenteren Duur van de les: 60 minuten Nodig * smart board * computers voor leerlingen (groep/ individueel)
1.
Klassikale opdracht – symfonie orkest
Woordweb maken rond het woord ‘symfonieorkest’ 10 min. Begin met woord symfonieorkest uit te leggen. De woorden symfonie en orkest zijn afkomstig uit het Grieks. Symfonie betekent samenklank (“sym” betekent samen en “phonè” betekent klank). Orkest (orchestra) is de ruimte in het Griekse theater, waar musici (en dansers) zich bevonden. Later ging de naam op de musici van het orkest zelf over. Vragen die je kunt stellen: ? Wat voor soort muziek wordt door een symfonieorkest gespeeld. A geen pop, jazz maar klassiek e.v. filmmuziek. ? welke orkesten ken je in Nederland. A Het Concertgebouworkest, Nederlands Philharmonisch Orkest, Rotterdams Philharmonisch Orkest Schrijf het woord symfonieorkest op het bord en laat de leerlingen associaties noemen. Dat kan alles zijn wat met een orkest te maken heeft, dus ook met podiumopbouw, geluid, dirigent, verschillende instrumenten, bladmuziek.
2A. Instrumenten
15 min
Nodig: * computer (en internet) * koptelefoons Werkvorm: * in groepjes of individueel De instrumenten van een symfonie orkest kun je indelen in 4 groepen: * strijkers * houtblazers * koperblazers * slagwerk Opdracht 2A: Zoek op welke instrumenten er tot de verschillende groepen behoren op www.instrumentenweb.com. Je kunt hier ook geluidsvoorbeelden beluisteren. Vraag: Waarom zijn er veel strijkers en weinig slagwerkers in een orkest?
Antwoord: er zijn meer strijkers nodig om hetzelfde volume te krijgen als bij het slagwerk.
2B. In onderstaand filmpje speelt het Nederlands Philharmonisch orkest het beroemde stuk ‘Peter en de wolf’. Het is op een bijzondere manier gefilmd. https://www.youtube.com/watch?v=4RePOlD0EcY
Opdrachten 2B: * bekijk het filmpje * schrijf zoveel mogelijk instrumenten op die van heel dichtbij gefilmd zijn (maximaal 14) * vertel hoe jij denkt dat deze instrumenten gefilmd zijn
Antwoorden: * Dwarsfluit, klarinet, cello, grote trom, hoorn, trom pet, tamboerijn, viool, contrabas, castagnetten, trombone, hobo, fagot, snare drum. * De camera is op het instrument geplakt.
3. Anne Frank
25 min
Anne Frank is een joods meisje en zij is 15 jaar oud als zij sterft. Zij is één van de vele slachtoffers van de holocaust. Zij is wereldberoemd geworden door haar dagboek. Dat is bewaard gebleven en uitgegeven na de tweede wereldoorlog. Zij vertelt daarin over het dagelijks leven, over het onderduiken en haar tijd in het kamp. Zij overleefde de oorlog niet maar haar vader wel en die zorgde ervoor dat het dagboek werd uitgegeven. Er komen nog steeds dagelijks honderden mensen naar het huis (het Achterhuis) waar Anne ondergedoken heeft gezeten. Opdracht: Presenteer met jouw groepje één algemene gebeurtenis en één gebeurtenis uit een periode van het leven van Anne Frank. Iedere groep krijgt een eigen jaartal. Nu ga je feiten verzamelen en kies je over welke gebeurtenis je de klas iets gaat vertellen. Zoek er plaatjes bij en houd het kort. Deze website kun je gebruiken om informatie te vinden: http://entoen.nu/annefrank/vo
groep 1. 1933 | groep 2. 1940 | groep 3. 1942 | groep 4. 1944 groep 5. 1945 | extra groep: het Achterhuis Mogelijke thema’s: groep 1. 1933 * Hitler aan de macht in Duitsland, verhuizing van de familie Frank van Duitsland naar Nederland groep 2. 1940 * Oorlog breekt uit, Davidsster verplicht, Anne moet naar Joodse school. groep 3. 1942 * Eerste transporten van Joden naar concentratiekampen, familie Frank duikt onder groep 4. 1944 * razzia’s en oppakken Joden, Anne naar Westerbork, later Auschwitz groep 5. 1945 * bevrijding, Anne sterft in Bergen- Belsen, Miep Gies krijgt dagboeken extra groep: het Achterhuis * hoe leefde de familie, welke ruimte, wie verzorgde hen, hoe werden ze verraden
4. Anne - Lilian Farahani De rol van Anne wordt gespeeld door Lilian Farahani. In dit filmpje vertelt zij over haar rol en over opera zingen. Laat de leerlingen na het bekijken de volgende vragen beantwoorden: * * *
Over welke kunstdisciplines in de opera praat Lilian? Welke rol heeft Lilian behalve de rol van Anne? Wat moet zij daarvoor doen?
Antwoorden * * *
Acteren, muziek (zingen, instrumenten), kostuums, licht en decor. Zij speelt ook de moeder van Zef Heel hoog zingen
Les 2: Componist en Zef Bunga Inleiding Zef Bunga komt uit Albanië en is 15 jaar oud als hij sterft. Hij is één van de vele slachtoffers van de Kanun. Daar gaan we in deze les dieper op in. De componiste Monique Krüs schreef de muziek voor de opera Anne & Zef. Hoe zij dat deed ga je in deze les uitvinden. Doel van de les: * * * *
de leerlingen kunnen benoemen wat Kanun inhoudt de leerlingen weten wie de componiste is en hoe zij tot de muziek is gekomen weten wie de rol van Zef speelt hebben zelf passende muziek gevonden bij de per sonages Anne& Zef
Duur van de les: 45 minuten Nodig: * smart board * computers voor leerlingen (groep/ individueel)
1. Klassengesprek
10 min
Stel je eens voor: een familielid van jou wordt vermoord. De hele familie is in rep en roer en wil dat de dader gepakt wordt. Bespreek met de klas: • • • • •
Wat vind jij dat er met de dader moet gebeuren? Welke straf moet hij/ zij krijgen? Hoeveel gevangenisstraf staat er op moord in Neder land? Kan de ene dader meer straf krijgen dan de andere en waarom? Kun jij je voorstellen dat jij de dader of één van zijn familieleden vermoord? En wat gebeurt er dan daar na?
2. Kanun | lezen en video bekijken
10 min
Kanun is een Albanese traditie uit de 15e eeuw die zegt dat bloed alleen met bloed gewroken kan worden. Wij noemen dat bloedwraak. Wraak is nodig wanneer de eer van de familie geschonden is. De dader moet gewroken worden maar ook zijn familieleden kunnen worden vermoord om de eer te redden. Als bijvoorbeeld jouw vader iemand iets heeft aangedaan, loopt hij, maar ook jij gevaar om te worden vermoord door de familie van het slachtoffer. Opdracht: Bekijk deze video om te zien welke gevolgen dit heeft. De video is in het Engels, maar goed te begrijpen. Vraag het aan jouw docent als je iets niet weet. Geef na het bekijken antwoord op deze vragen: 1. Waarom zit deze jongen binnen? 2. Waar is zijn vader? 3. Wat wordt er in Albanië gedaan om het probleem op een andere manier op te lossen?
Antwoorden 1. 2. 3.
Hij dreigt te worden vermoord omdat zijn vader iemand vermoord heeft In de gevangenis Er wordt geprobeerd met Mediators tot een oplossing te komen.
3. Zef - Benjamin de Wilde, bariton
10 min
Filmpje Benjamin * * *
Wat vindt Benjamin de meerwaarde van zingen met een orkest? Welke klanken uit de Nederlandse taal zijn moeilijk om te zingen? Wat is zingen met je kopstem?
Antwoorden * Verschillende instrumenten. Het klinkt voller. De sfeer komt beter over. * De –ij van zijn, de u van rust. * Het hoge gedeelte (register) van je stem. Hoger dan de spreekstem, daardoor vaak iets dunner. Dit doet Benjamin voor aan het eind van het filmpje.
4. De muziek van de opera - Monique Krüs
Wat is er eerst, de muziek of de tekst? Dat kan verschillen bij opera. In dit geval bestond de tekst al als toneelstuk. De componiste Monique Krüs schreef de muziek bij dit toneelstuk en maakte er samen met de tekstschrijver (librettist) een opera van.
Wie is Monique Krüs? Hoe bedenkt Monique de muziek bij dit verhaal? Ze vertelt er zelf over in dit filmpje. Bekijk het en beantwoord deze vragen: 1. 2. 3. 4.
wat hebben de schrijver en de componiste gedaan om van het toneelstuk een opera te maken? waarom vindt Monique het zo leuk om een opera te componeren? kun je het motief dat Monique heeft bedacht voor deze opera nog nazingen? bij welke fase uit het leven van Anne Frank vind je dit passen?
Antwoorden: 1. 2.
veel tekst geschrapt omdat zij zelf veel opera gezongen heeft
In de opera worden sommige melodieën vaak herhaald. In de voorstelling zul je merken dat er een speciaal muziekje is als het over Anne en het kamp gaat en als het over het verhaal van Zef Bunga gaat. Opdracht: Je hebt kennis gemaakt met Anne& Zef en kent hun verhaal. Kun je voor beiden een muziekstuk of nummer bedenken dat jij bij hun verhaal vindt passen? Vertel ook waarom.
Les 3: Opera en zang
Inleiding Het begrip opera is al vaker gebruikt in de lessen maar nog niet uitgelegd. Aan de hand van een opdracht kome leerlingen te weten wat opera precies is en wat er nodig is om een opera uit te kunnen voeren. Zangers hebben verschillende soorten stemmen en ook de leerlingen hebben verschillende soorten stemmen. In deze les leren ze welke soorten er zijn en proberen ze hun eigen stemsoort te bepalen. Doel van de les: *
de leerlingen kunnen verschillen en overeenkomsten tussen de levens van Anne & Zef benoemen * de leerlingen kunnen vragen over opera beantwoorden * kunnen hun stemsoort bepalen Duur van de les: 45 minuten Nodig: * smart board * computers voor leerlingen (groep/ individueel)
1. Anne en Zef - klassengesprek 5 min Leerlingen weten inmiddels wie Anne & Zef zijn. Inventariseer met de klas wat Anne & Zef gemeenschappelijk hebben en waarin ze verschillen. Gemeenschappelijk: leeftijd, beide vermoord op 15- jarige leeftijd. Slachtoffer van ‘wetten’. 2. Wat is opera? Ga naar de volgende link: http://www.operamagazine.nl/opera-voor-beginners/6588/wat-is-opera-tien-vragen/ Het is de site van het tijdschrift Opera Magazine, die informatie geeft over opera. Bovenaan het venster zie je vier blokken: 1. 2. 3. 4.
Wat is opera? Tien vragen Een optimaal operadebuut De opera kijkwijzer De staalkaart van opera
Opdracht 2A: Lees blok 1, 2 en 4 en beantwoord de volgende vragen: 1. Noem drie belangrijke thema’s uit de opera. 2. Wat is een aria? 3. Uit welke opera komt de beroemdste sterfscène? 4. Wie is Luciano Pavarotti? 5. Wat is een ‘Opera Buffa’? 6. Worden operazangers versterkt? 7. Wat is vibrato? 8. Wat is de meest gezongen taal in opera’s? 9. Moet je speciale kleren aan als je naar de opera gaat kijken? 10. Wat is een ovatie? Antwoorden 1. 2. 3. 4. 5. 6.
liefde, haat, macht, wraak, bedrog een zangsolo (lied) begeleid door orkest ‘La Traviata’ van Verdi een beroemde heldentenor een komische opera nee, zij gebruiken hun stem op zo’n manier dat ver sterking niet nodig is 7. een trilling in de stem 8. Italiaans 9. nee, dat hoeft niet 10. applaus
Opdracht 2B: 1. 2.
Bedenk zelf een vraag over opera voor de klas. Luister en bekijk onderstaande filmpjes. Het zijn beroemde aria’s uit de opera. Schrijf op welke op jou de meeste indruk maakt en waarom.
Diana Damrau – Der Hölle Rache https://www.youtube.com/watch?v=JzFi-7H9TKs Luciano Pavarotti – Vesti la Gubbia https://www.youtube.com/watch?v=Z0PMq4XGtZ4 2C. Extra informatie decor en kostuums
10 min
Wil je weten hoe de decors en kostuums worden gemaakt voor een opera? Bekijk de filmpjes op de site van de Nationale Opera: http://operaballet.nl/nl/opera/opera 2D. Verbind de goede woorden en betekenissen aan elkaar: 5 min lied met twee zangers
applaus
duet
ovatie
libretto
plaats van het orkest
tekst van de opera
bedrijf
orkestbak
Antwoorden Acte – deel van een opera zonder decorwisseling Duet - lied met twee zangers Ovatie – applaus Libretto – tekst van de opera Componist – schrijver van de muziek Regisseur – leider van de opera Orkestbak – plek onder het toneel voor het orkest Coloratuur – hoge moeilijke zangmelodie Ouverture – beginstuk van de opera Solist – iemand die alleen zingt 3. Stemsoorten
15 min
3A. In de opera wordt alles zingend verteld; er is weinig gesproken tekst. De zangers zijn dus erg belangrijk. Niet iedereen heeft dezelfde stem. Alleen al tussen man of vrouw is er verschil. Vrouwen hebben in het algemeen een hoge stem en mannen een lage stem. Bij zangers worden nog meer verschillen gemaakt. Die verschillen hangen af van het stemregister van iemand. Het stemregister bepaal je door te luisteren naar de hoogte of laagte van een stem. In de klassieke zang zijn de stemregisters onderverdeeld in basiscategorieën. Van links naar rechts is van hoog naar laag: * vrouwenstemmen: sopraan, mezzosopraan, alt * mannenstemmen: countertenor, tenor, bariton, bas.
Opdracht 3A: Luister naar de volgende zangers en bepaal de stemsoort. Kies uit het schema hieronder. Peter Battei – ‘Largo al factotum’ https://www.youtube.com/watch?v=-ipb9xbXSAY
Anna Netrebko – ‘Sempre libera’ https://www.youtube.com/watch?v=cFJJ1zFBWgY
Antwoorden: bariton en (coloratuur)sopraan
Stemsoorten VROUW
MAN
sopraan
countertenor
Hoogste vrouwenstem Er zijn in deze stemsoort verschillende soorten sopranen: de coloratuursopraan, de dramatische sopraan, de lyrische sopraan mezzosopraan Middelste vrouwenstem
alt Laagste vrouwenstem
Hoogste mannelijke stem, op de hoogte van de vrouwelijke alt.
tenor Hoge mannenstem Ook in deze stemsoort zijn er verschillende soorten tenoren: de tenore di forza, de heldentenor, de lyrische tenor. bariton Middelste mannenstem bas Laagste mannenstem
3B Ook in de popmuziek zijn er verschillende stemmen te horen. Voicecoach Jay Henry vertelt je er meer over: https://www.youtube.com/watch?v=zLh5WGs2Tio
Opdracht 3B Luister nu naar deze zangers en bepaal jouw eigen stemsoort. Met wie kun je het beste meezingen en weke stemsoort is dat? https://www.youtube.com/watch?v=_j4RqLSh5f0
