Analyse enquête StemWijzer Om te bepalen over welke onderwerpen stellingen in de StemWijzer zouden moeten worden opgenomen, is onderzoek gedaan naar de vraag: Op welke onderwerpen baseren mensen op welke partij zij zullen gaan stemmen? Door middel van een een enquête onder de leden van het EenVandaag Opiniepanel is een antwoord gezocht op deze vraag. Deze rapportage bevat de antwoorden op de belangrijkste vragen uit de enquête. Welke onderwerpen vinden mensen belangrijk als het gaat om het bepalen van stemkeuze? ste De enquête bevatte de open vraag: Welk onderwerp weegt voor u het zwaarst bij het bepalen van uw stem bij de komende Tweede Kamerverkiezingen? De deelnemers kregen de mogelijkheid om in 500 tekens een onderwerp met toelichting te noemen. Deze vraag werd gesteld voordat de gesloten vragen over dit onderwerp gesteld werden, waarbij de deelnemers een lijst met mogelijke onderwerpen te zien kregen. De antwoorden van de eerste 2500 deelnemers zijn geanalyseerd door de specifieke onderwerpen die door de deelnemers genoemd werden te verdelen in categorieën. Op deze manier is een overzicht ontstaan van de onderwerpen die het meest genoemd werden. Opgemerkt moet worden dat, hoewel gevraagd werd om het zwaarst wegende onderwerp te noemen, het merendeel van de deelnemers meerdere onderwerpen heeft genoemd. Wanneer dit het geval was, dan werd het antwoord in alle genoemde categorieën meegeteld. Tegelijkertijd hebben sommige deelnemers geen onderwerp genoemd, maar iets anders bijvoorbeeld een specifieke partij of waarden als eerlijkheid of betrouwbaarheid. Omdat dit geen onderwerpen zijn waarover een stelling kan worden opgenomen in de StemWijzer en omdat dit slechts door enkele deelnemers werd genoemd, zijn hier geen categorieën voor gemaakt. Het totaal aantal genoemde genoemde onderwerpen is hierdoor niet gelijk aan 2500. Hieronder volgt een overzicht van de vijf onderwerpen die het meest genoemd werden als antwoord op de open vraag ‘Welk onderwerp weegt voor u het zwaarst bij het bepalen van uw stem bij de komende Tweedee Kamerverkiezingen?’ In de tabel staat eerst het onderwerp genoemd, gevolgd door het aantal deelnemers dat dit onderwerp noemde. Vervolgens volgt een toelichting in de vorm van de belangrijkste punten die in het kader van het betreffende onderwerp genoemd werden. Wanneer een deelnemer bijvoorbeeld antwoordde: ‘Ik ga letten op goede en betaalbare zorg’, dan is dit antwoord ingedeeld in de categorie zorg. Als toelichting volgt dan dat de deelnemer met name de kwaliteit en betaalbaarheid van de zorg belangrijkk vindt. Een overzicht van alle genoemde onderwerpen is te vinden in bijlage 1. Tabel 1: Overzicht van de vijf meeste genoemde onderwerpen als antwoord op de open vraag:
1. 2. 3. 4.
Onderwerp: Zorg EU/Euro Begroting Verdeling lasten
Aantal: 305 268 205 192
5.
Woningmarkt
147
Belangrijkste genoemde punten: Betaalbaarheid, kwaliteit teit en toegankelijkheid van de zorg Bevoegdheden EU, kosten EU, Eurocrisis en steun noodfonds Terugdringen begrotingstekort, 3% norm Wens om eerlijke verdeling van de lasten – ‘sterkste schouders dragen zwaarste lasten’, eerlijke verdeling over verschillende groepen in de samenleving, bijv. ouderen en jongeren Hypotheekrenteaftrek, woningmarkt op gang krijgen
1
Eén interessant punt van aandacht voor de StemWijzer die uit de open antwoorden naar voren kwam, is dat StemWijzer uitgaat van stellingen over de vraagstukken van dit moment. Deze vraagstukken kunnen echter snel veranderen. De ideologie of maatschappijvisie van een partij geeft een indicatie van hoe de partij zal reageren op nieuwe vraagstukken die de komende vier jaar zullen ontstaan. Ideologie is daarom ook erg belangrijk bij het bepalen van een stem. Een aantal deelnemers gaf dan ook aan zijn of haar stem te baseren op de ideologie van de partij, waarbij er een expliciet meldde het jammer te vinden dat dit aspect – de als maar veranderende onderwerpen en de rol van ideologie daarin - is onderbelicht bij StemWijzer. Belangrijkste onderwerpen uit een lijst met mogelijkheden Na de open vraag volgde de gesloten vraag: ‘Welke onderwerpen wegen voor u het zwaarst bij het bepalen van uw stem bij de komende Tweede Kamerverkiezingen?’ De deelnemers konden hier maximaal 5 onderwerpen kiezen uit een lijst van 22 mogelijkheden, 21 onderwerpen en de optie ‘ik weet het niet/geen mening’. Deze vraag werd gevolgd door de vraag: ‘Als u maar één onderwerp mag kiezen, welk onderwerp weegt dan voor u het zwaarst bij het bepalen van uw stem bij de komende Tweede Kamerverkiezingen?’ Hier konden de deelnemers opnieuw kiezen uit de lijst van 22 antwoordmogelijkheden. Ruim 27.000 mensen hebben deze vraag beantwoord. Hieronder volgt een overzicht van de resultaten. Allereerst volgen de vijf meest gekozen onderwerpen, op het moment dat de deelnemers 5 onderwerpen mochten kiezen uit een lijst van in totaal 21 onderwerpen. In de tabel staat het onderwerp, gevolgd door het percentage deelnemers dat dit onderwerp heeft gekozen. Tabel 2: Top vijf van onderwerpen die zwaar wegen bij het bepalen van stemkeuze (max. 5 onderwerpen per deelnemer): 1 2 3 4 5
Eigen bijdrage in de zorg Hypotheekrenteaftrek Begrotingstekort Ontwikkelingshulp Versobering basispakket zorg of niet
49,6% 41,1% 39,8% 31,2% 30,6%
Net als uit de antwoorden op de open vraag, blijkt bij deze vraag dat het onderwerp zorg voor veel mensen belangrijk is bij het bepalen van hun stem. Wanneer er vijf onderwerpen gekozen mogen worden, dan staat de eigen bijdrage in de zorg op de eerste plaats en het al dan niet versoberen van het basispakket op de vijfde plaats. Ook de hypotheekrenteaftrek en het begrotingstekort werden door veel mensen gekozen. Deze onderwerpen stonden ook in de top vijf van meest gegeven antwoorden op de open vraag. Ontwikkelingshulp eindigt in deze tabel op een vierde plaats. Bij de open vraag viel dit antwoord net buiten de top vijf, het eindigde op de zesde plaats. Hieronder volgt de top vijf van meest gekozen onderwerpen wanneer mensen maar één onderwerp mochten kiezen uit de lijst van 22 antwoordmogelijkheden. Opnieuw volgt eerst het onderwerp, gevolgd door het aantal mensen dat dit onderwerp koos.
Top vijf van onderwerpen die het zwaarst wegen bij het bepalen van stemkeuze (max. 1 onderwerp per deelnemer): 1 Begrotingstekort 2 Eigen bijdrage in de zorg 3 Hypotheekrenteaftrek 4 Meer of minder bevoegdheden EU 5 Versobering basispakket zorg N.B. 6,1% antwoordde ‘ik weet het niet/geen mening’.
18,3% 16,3% 9,4% 6,9% 5,7%
Ook wanneer de deelnemers één onderwerp moeten aanwijzen dat het zwaarst weegt bij het bepalen van hun stemkeuze, eindigen de zorg, het begrotingstekort en de hypotheekrenteaftrek net als bij de open vraag en de vraag waar men vijf onderwerpen mocht kiezen, in de top vijf. De top vijf wordt in dit geval aangevuld met de vraag of de EU meer of minder bevoegdheden zou moeten krijgen. Dit onderwerp stond niet in de top vijf toen de deelnemers 5 onderwerpen mochten kiezen, maar wel in de top vijf meest gegeven antwoorden op de open vraag. Wanneer de antwoorden op de open vraag en de antwoorden op de gesloten vragen samengenomen worden, kan geconcludeerd worden dat de belangrijkste onderwerpen voor het bepalen van stemkeuze zijn: -
Zorg (zowel eigen bijdrage als versobering basispakket) Begrotingstekort Hypotheekrenteaftrek Meer of minder bevoegdheden voor de Europese Unie Ontwikkelingshulp
Relatie met partijvoorkeur In de enquête is ook gevraagd op welke partij de deelnemers zouden stemmen als er nu verkiezingen zouden zijn. De antwoorden op deze vraag zijn naast de onderwerpen gelegd waarop men stemkeuze bepaalt. Hieronder volgt een top 5 van onderwerpen per partij. Het gaat hier om de onderwerpen die zijn gekozen, op het moment dat men 5 onderwerpen mocht kiezen. Wanneer gekeken wordt naar de ranglijsten met meest gekozen onderwerpen wanneer men maar één onderwerp mag kiezen, worden over het algemeen dezelfde onderwerpen belangrijk gevonden, als de onderwerpen die hieronder weergegeven staan, al wisselen zij soms van plek. Opnieuw zijn de onderwerpen genoemd, gevolgd door het percentage kiezers dat van plan is deze partij te gaan stemmen die dit onderwerp gekozen heeft. De onderwerpen die niet in de top vijf van alle kiezers voorkwamen zijn cursief weergegeven: VVD 1 2 3 4 5
Begrotingstekort Ontwikkelingshulp Hypotheekrenteaftrek Immigratieregels Eigen bijdrage in de zorg
64,3% 48,7% 48,3% 33,8% 30,4%
PvdA 1 2 3 4 5
Eigen bijdrage in de zorg Hypotheekrenteaftrek Ontslagrecht Begrotingstekort Versobering basispakket zorg of niet
53,3% 49,9% 41,8% 39,4% 33,7%
Immigratieregels Ontwikkelingshulp Eigen bijdrage in de zorg Meer of minder bevoegdheden EU Permanent noodfonds euro
57,6% 56,9% 47,7% 39,9% 32,5%
Begrotingstekort Hypotheekrenteaftrek Eigen bijdrage in de zorg Ontwikkelingshulp AOW-leeftijd
67,5% 47,7% 38,7% 29,6% 27,3%
PVV 1 2 3 4 5
CDA 1 2 3 4 5
SP 1 2 3 4 5
Eigen bijdrage in de zorg Versobering basispakket zorg of niet Ontslagrecht Hypotheekrenteaftrek BTW verhoging
69,4% 49,4% 33,6% 33,2% 29,7%
GroenLinks 1 2 3 4 5
66,7%
Investeren in duurzame energie of niet Hypotheekrenteaftrek Begrotingstekort Eigen bijdrage in de zorg Meer of minder bevoegdheden EU
48,5% 37,3% 35,7% 29,3%
Hypotheekrenteaftrek Begrotingstekort Eigen bijdrage in de zorg Meer of minder bevoegdheden EU AOW-leeftijd
60,7% 57,7% 38,6% 38,3% 31,9%
D66 1 2 3 4 5
ChristenUnie 1 2 3 4 5
Eigen bijdrage in de zorg Begrotingstekort Hypotheekrenteaftrek Versobering basispakket zorg of niet Ontwikkelingshulp
56,1% 46,4% 44,2% 36,0% 33,0%
SGP 1 Eigen bijdrage in de zorg 57,6% 2 Versobering basispakket zorg of niet 41,9% 3 Hypotheekrenteaftrek 29,5% 4 Meer of minder bevoegdheden EU 17,0% 5 Kinderbijslag 16,9% N.B. 17,5% koos ‘ik weet het niet/geen mening’
Partij voor de Dieren 1 2 3 4 5
Megastallen Ritueel slachten Investeren in duurzame energie of niet Hypotheekrenteaftrek Eigen bijdrage in de zorg
77,4% 57,1% 47,1% 37,2% 36,6%
50Plus 1 2 3 4 5
Eigen bijdrage in de zorg Ontwikkelingshulp Versobering basispakket zorg of niet Begrotingstekort Immigratieregels
74,6% 53,6% 52,8% 36,9% 36,1%
Hoewel partijvoorkeur enigszins uitmaakt voor de volgorde van de onderwerpen, komen de onderwerpen die uit eerdere vragen naar voren kwamen als zwaarwegend - zorg, hypotheekrenteaftrek, begrotingstekort, meer of minder bevoegdheden voor de EU en ontwikkelingshulp – hier ook weer naar voren als belangrijke onderwerpen. Echter, bij partijen die bekend staan voorvechter te zijn van een bepaald onderwerp, komt ook dit onderwerp naar voren als zwaarwegend. Zo vinden PVV-stemmers de onderwerpen immigratieregels, ontwikkelingshulp, meer of minder bevoegdheden voor de EU en het noodfonds van de Euro zwaarwegende onderwerpen. Onderwerpen waar de PVV een sterke mening over heeft. Hetzelfde geld voor investeringen in duurzame energie bij GroenLinks en megastallen, ritueel slachten en investeren in duurzame energie bij de Partij voor de Dieren. Opvallende uitzondering is 50Plus, waar het onderwerp AOW niet in de top 5 terecht is gekomen. Daarnaast zijn er nog enkele opmerkelijke uitkomsten. Zo staat het als rechts bekend staande onderwerp immigratieregels in de top 5 bij de VVD, terwijl het meer linkse onderwerp ontslagrecht in de top 5 staat bij PvdA en SP.
1
Partijvoorkeur hangt dus enigszins samen met de onderwerpen waar deelnemers hun stem op baseren . Echter, de 5 belangrijkste onderwerpen die naar voren kwamen uit het gehele onderzoek, de zorg, het begrotingstekort, de hypotheekrenteaftrek, ontwikkelingshulp en meer of minder bevoegdheden voor de EU, spelen voor vrijwel iedereen een belangrijke rol.
1
Dit blijkt ook uit een kruistabel van de partijvoorkeur en het onderwerp dat men kiest wanneer één onderwerp gekozen mag worden. Het verband is significant (P = 0,000). De waarde van de Cramer’s V is 0,231, wat een matig zwak verband inhoudt.
Bijlage 1 – Overzicht van alle genoemde onderwerpen als antwoord op de open vraag Zorg 305 Het behouden van een kwalitatief goede en betaalbare gezondheidszorg, voor iedereen toegankelijk, is het belangrijkste punt van aandacht onder de deelnemers. Ouderenzorg werd binnen het onderwerp zorg door 26 deelnemers specifiek benoemd. EU/Euro 268 De vraag hoeveel macht de EU zou moeten hebben, de vraag of Nederland al dan niet uit de EU en/of uit de Euro zou moeten stoppen, hoe de Eurocrisis opgelost zou moeten worden en de vraag of Nederland andere EU landen financieel zou moeten helpen. Begroting 205 Het al dan niet snel terugdringen van de staatsschuld. De discussie rondom de norm van 3%. Eerlijke verdeling van de lasten 192 Hiermee wordt bedoeld het eerlijk verdelen van de lasten van de overheid over verschillende groepen mensen. Meestal noemden deelnemers hier de wens om ‘de sterkste schouders de zwaarste lasten te laten dragen’, maar soms ging het ook om een eerlijke verdeling tussen jong en oud. Woningmarkt 147 Deze categorie omvat diverse zaken die met de woningmarkt te maken hebben, bijvoorbeeld het beleid ten aanzien van huren en hoe partijen de woningmarkt op gang willen krijgen. Hypotheekrenteaftrek was het belangrijkste onderwerp binnen woningmarkt, 85 deelnemers noemden dit. Ontwikkelingshulp 141 Het al dan niet bezuinigen op ontwikkelingshulp door de partijen. Onderwijs 133 Extra investeren in onderwijs werd in dit verband opvallend vaak genoemd. Daarnaast lijkt het snijden in management een belangrijk punt te zijn. 12 deelnemers noemden specifiek het hoger onderwijs. AOW en pensioenen 130 Omvat onder andere de verhoging van de AOW-leeftijd, maar ook regels omtrent pensioenfondsen. Immigratie 102 De vraag hoe partijen staan ten opzichte van het asielbeleid – willen zij een strenger beleid of juist humaner? 91 Milieu, duurzaamheid, natuur Het al dan niet extra investeren in milieu en duurzame maatregelen zoals subsidie op zonnepanelen. Het al dan niet bezuinigen op beleid ten aanzien van natuur. Aanpak financiële crisis 91 In samenhang met de wens om de begroting op orde te brengen, gaat een aantal deelnemers letten op de manier waarop partijen de financiële crisis willen oplossen. Gaan zij bezuinigen? Stimuleren? Hoe snel willen partijen bezuinigen, op welke onderwerpen en volgens welke visie? Arbeidsmarkt 87 Omvat diverse mogelijke maatregelen op het gebied van de arbeidsmarkt. Genoemd werden creëren van extra banen, het verrichten van arbeid aantrekkelijk houden, al dan niet flexibeler maken van de arbeidsmarkt.
Ontslagrecht Het al dan niet versoepelen van het ontslagrecht werd binnen het onderwerp arbeidsmarkt 32 keer specifiek genoemd. Economie 87 Omvat zaken als het wel of niet stimuleren van de economie door de overheid en de vraag hoe partijen de economie weer op gang willen krijgen en het vertrouwen in de economie willen herstellen. Sociale voorzieningen 67 Het al dan niet behouden van sociale voorzieningen. Kleinere overheid 49 Omvat zaken als inkrimpen aantal ambtenaren, afschaffen provincies, waterschappen, stadsdelen, etc. Veiligheid 45 De voornemens van partijen ter verbetering van de veiligheid. Bonuscultuur 42 De bonuscultuur en ‘het graaien’ is diverse mensen een doorn in het oog. Zij noemen de maatregelen die partijen eventueel hiertegen willen nemen een belangrijk onderwerp bij het bepalen van hun stem. 39 Defensie Aanschaf van de JSF is het belangrijkste punt van debat met betrekking tot defensie. Belastingen 38 Omvat aanpassingen in het belastingstelsel, bijvoorbeeld BTW verhoging, invoeren extra schijf, etc. Lastenverzwaringen 32 Een aantal deelnemers gaat er op letten of partijen lastenverzwaringen willen doorvoeren. Islamisering 25 Het verminderen van de invloed van de Islam in Nederland. Subsidies 25 Door verschillende mensen werd afschaffen van subsidies als een belangrijke bezuinigingsmaatregel genoemd. De deelnemers gebruikten de algemene term ‘subsidies’ en specificeerden niet welke subsidies zouden moeten worden afgeschaft. 24 Forenzentaks Het wel of niet afschaffen van de vergoeding van woon-werkverkeer. Jeugd en gezin 24 Dit onderwerp omvat kinderopvangtoeslag, kinderbijslag en alimentatie. Buitenlandse Zaken 23 De Nederlandse opstelling naar het buitenland toe. Meest genoemd is de Nederlandse aanwezigheid in Afghanistan. Cultuur 23 Het al dan niet bezuinigen op de uitgaven aan cultuur en het al dan niet terugbrengen van het aantal publieke omroepen. Banken 22 Onder deze categorie zijn de plannen ten aanzien van eventueel verscherpt toezicht en extra regels voor
banken geteld. Ook zijn de deelnemers die aangaven te willen zien dat de banken als veroorzakers van de financiële crisis aangepakt zouden moeten worden in deze categorie meegeteld. Privatisering 21 Privatisering van overheidstaken wordt door sommige gezien als oorzaak van de huidige financiële problemen, andere zien verdere privatisering juist als een oplossing. Vrijheden en grondrecht 21 Omvat vrijheid van godsdienst, vrijheid om eigen keuzes te maken, etc. Recht op privacy werd door 4 deelnemers specifiek genoemd. Democratische waarden 13 Een aantal deelnemers vindt het van belang dat een partij democratisch georganiseerd is en dat een partij democratische waarden respecteert. Infrastructuur, mobiliteit en openbaar vervoer 14 Beleid ten aanzien van wegen, openbaar vervoer, files, etc. Politie 13 Het standpunt van partijen ten opzichte van extra inzet dan wel bezuinigingen op de politie. Justitie 13 Met name de wens om strengere straffen, minder gedogen en een enkele keer het aanstellingsbeleid van rechters. Aanpak fraude 11 De aanpak van fraude met sociale voorzieningen en/of subsidies. Ondernemerschap 9 De maatregelen die partijen willen nemen om ondernemerschap te stimuleren om zo de economie een impuls te geven. Bureaucratie 9 De voornemens van partijen om het aantal regels en procedures terug te dringen. Coalitievorming en compromissen 9 Een aantal deelnemers vindt het van belang om te weten met welke partijen de partij van hun keuze wel of niet zou willen samenwerken en in hoeverre de partijen bereid zijn compromissen te sluiten. Dierenwelzijn 8 Beleid ten aanzien van dierenwelzijn in het algemeen en het standpunt ten aanzien van megastallen. Innovatie 7 Het beleid van partijen ten aanzien van innovatie, willen zij investeren in innovatie of niet? Armoede 7 De ideeën van partijen voor het tegengaan van armoede. Koningshuis 5 Het al dan niet bezuinigen op het koningshuis en de vraag of Nederland een republiek moet worden. Wachtgeld 5 Het afschaffen van de wachtgeldregeling voor politici werd een aantal keer gezien als een goede bezuinigingsmaatregel.
Overheidstoezicht 5 Verscherpt overheidstoezicht op bijvoorbeeld financiële instellingen en ZBO’s. Zelfredzaamheid 4 Door sommige wordt het stimuleren van de zelfredzaamheid van burgers gezien als een manier voor de overheid om zich terug te trekken uit de maatschappij en om te bezuinigen. Deze categorie omvat het beleid van de partijen ten aanzien van zelfredzaamheid van burgers. Transparantie van overheidsuitgaven 4 Deze categorie omvat vragen als: In hoeverre willen partijen inzicht geven in de overheidsuitgaven? En in overheidsdeclaraties? Vrijwilligerswerk 4 Het stimuleren van vrijwilligerswerk wordt door sommige deelnemers gezien als een oplossing om maatschappelijke betrokkenheid onder mensen te begroten. Ook kan de inzet van vrijwilligers ervoor zorgen dat mensen minder afhankelijk worden van de overheid. Emancipatie 3 Het emancipatiebeleid op het gebied van vrouwenemancipatie of emancipatie van homo’s en lesbiennes. Binnenlands beleid 2 De standpunten van partijen ten aanzien van binnenlands beleid. Aardgasbaten 1 De besteding van de aardgasbaten, ten behoeve van wie worden deze aangewend? Ontpoldering 1 Eén maal werd de mogelijke ontpoldering in Zeeland als belangrijkste onderwerp genoemd. Orgaandonatie 1 Het beleid ten aanzien van orgaandonatie, hoe kunnen extra donoren worden verkregen? Landbouw 1 De standpunten van partijen ten aanzien van landbouw.
Bijlage 2 – Lijst van 22 antwoordmogelijkheden voorgelegd aan de deelnemers bij de gesloten vragen Onderwerp:
Toelichting:
1.
Begrotingstekort
3 Procentnorm handhaven of niet
2.
Btw-verhoging
Wel of niet verhogen van hoog Btw-tarief van 19% naar 21%
3.
Forenzen tax
Wel of niet - deels – afschaffen van reiskostenvergoeding woon-werkverkeer
4.
AOW-leeftijd
Wanneer AOW-leeftijd verhogen of niet verhogen
5.
Ontslagrecht
Wel of geen versoepeling van ontslagrecht
6.
Salarissen ambtenaren
Wel of niet bevriezen
7.
Basisbeurs
Basisbeurs voor studenten behouden of vervangen door een leenstelsel
8.
Kinderbijslag
Inkomensafhankelijk maken of niet
9.
Hypotheekrenteaftrek
Hoe aanpakken of niet aanpakken
10.
Huur sociale woningen
Hoogte huur afhankelijk maken van inkomen
11.
Eigen bijdrage in de zorg
Hoeveel verhogen van eigen risico in de zorg
12.
Versobering basispakket zorg
Basispakket zorg versoberen of niet
13.
Immigratieregels
Aanscherpen of niet
14.
Strengere straffen
Wel of niet invoeren
15.
Teelt en verkoop softdrugs, wietpas
Strenger aanpakken of niet, voor of tegen
16.
Ontwikkelingshulp
Beperken uitgaven ontwikkelingshulp of niet
17.
Bevoegdheden Europese Unie
Meer of minder bevoegdheden Europese Unie
18.
Permanent noodfonds euro
Wel of niet bijdragen om euro te redden, voorwaarden
19.
Duurzame energie
Investeren in duurzame energie of niet
20.
Megastallen
Wel of niet toestaan
21.
Ritueel slachten
Verbod of niet
22.
Ik weet het niet/geen mening
