se da st r
aa t
re
ama
weg
sesse prin
t aa
str
ius
en
ll co
lage der a
h
an erm
aweg
an
rla
te ruy
t lmstr strranaho holm bo
aat
r st pt m
t aa
ew nd
eg
i ep rd te ho r ve
le
d ng
ew
i
c ns ark helperp
e st
aan haydnl
CENTRAAL INFORMATIEPUNT OP OPEN MONUMENTENDAG Martinikerk, Martinikerkhof 3, t 06-29 205 784
Kunst & Ambacht
oo
om zo er
u bo INFORMATIE Op werkdagen van 07 t/m 11 september via t 050-367 82 31
eg
lp
w pa
ro
t aa
he
eu
tr gs
in
sberg
n ko
kempken
op itt
e kamp
w
engels
al ira
adm
lubeck weg
in auple nass
aa t
lst r
va n
bornholmstraat
born
t aa tr ms
ol
el
pa
n
nlaa
ab m
o
ev ul
w w w. g r on i ngen . n l / monumenten A
at ra lst aa ch
e gs we
ho ud ate sstra rsla solm n an a v lia
an
zil ve rl a
st ad
otkad e
e gro
ofste de d
dr c h
de
h rn
n va
Noorderbinnensingel 14
ole pierm
t aa
bo
eg
Martinikerkhof 12
20 Remonstrantse Kerk
n io st e ba ut do re
at ra
29 Watertoren Noord (De Bovenkamer van Groningen)
Moesstraat 20
ns
ha
sc
t aa
de
r st
en
t as em
i vr
28 Vrijmetselaren Logegebouw Turfsingel 46 ingang hoek W.A. Scholtenstraat
19 Provinciehuis
Coehoornsingel 14
de
ns
Sint Walburgstraat 1
Oude Kijk in ’t Jatstraat 7a
ke
27 Universiteitsmuseum
p
ha
c ds
lk
Peperstraat 22
Westerbinnensingel 48
en
ol
sm
en
l el
ee
16 Pepergasthuis (Sint Geertruidsgasthuis)
n to
Pelsterstraat 43
weg
Martinikerkhof 1a
Programmafolder Open Monumentendag Groningen eu ro w vanaf dinsdag 1 september gratis af te halen bij De programmafolderpais eg de VVV, het Gemeentelijk Informatiecentrum, de openbare bibliotheken, de gemeentelijke balies aan het Gedempte Zuiderdiep 98 en Harm Buiterplein 1 en op Open Monumentendag zelf in de Martinikerk. U kunt het programma ook adownloaden via www.groningen.nl/monumenten. rd
Grote Markt 1
26 Stichting Monument & Materiaal here
10 Martinitoren
w pa ro
15 Pelstergasthuis (Heiligen Geest Gasthuis)
b
winscho terdiep
Radesingel 2-4
g kwe par
18 De Poort
eu
25 Stadhuis
rab
r st
ei n
t aa
ct
co
aan
rsl
Spilsluizen 5
Haddingestraat 23
9 Martinikerk
Zaagmuldersweg 67
24 Sint Jozefkathedraal
17 Pictura
co
Rademarkt 29
23 Sint Franciscuskerk
at E. Thomassen à Thuessinklaan 1 stra upt
an 58 Coendersweg sla ur
con 8 Lutherse Kerk en Lutherzaal
Damsterdiep 146
g we ter oos
g
7 Helperkerk
Martinikerkhof 3 ou nc
du avia emm
e sew
Nieuwe Boteringestraat 47
22 Sint Anthonygasthuis
g ewe
5
old rsw pate
94 0-1 94
Damsterdiep 233
6 Doopsgezind Gasthuis
12 Noordelijk Scheepvaartmuseum (Gotisch Huis en Canterhuis)
14 Open Hof
5 Doopsgezinde Kerk (Vermaning) Oude Boteringestraat 33
h er
n1
laa
(max. 20 personen, vol=vol) Duur: circa 1,5 uur Vertrekpunt: Trompsingel 27
n
laa
eits
21 Rioolgemaal Groningen
a en h
ki
pl nt
str
en
Daarnaast zijnlubtijdensbe de Groninger Open Monumentendag de belangrijkste eg nw rge historische gebouwenbeweer open voor het publiek. In de programmafolder staan de openingstijden per locatie vermeld, sommige gebouwen zijn slechts een gedeelte van de dag geopend. Alle activiteiten en rondleidingen raat zijn gratis tenzij anders vermeld. olmst ornh
zuid
stationswe 11 Nieuwe Kerk en Toren
g
we
gen ber
g
we ux n el
g
we eck
ark erp
Brugstraat 24
in ls
so
ol
hereplein
he
l
13 Oosterkerk
4 Damsterstede
Ook in Groningen spelen we in op het thema Kunst & Ambacht, met programmaonderdelen waarbij het ambachtaatin en rond monumenten centraal str olm staat. Zo stelt een aantal glasateliers ckh hun werkplaats open, vertellen en sto demonstreren restaurateurs (over) hun werkwijzen, zijn resultaten van opgravingen te zien, is er een fietstocht langs de werken van De Grote Gevelversierder Anno Smith, een excursie naar een Bronsgieterij, een h el sin kis wandeling van het CBK met o.a. (klank)dichten, kunt u een kijkje nemen tra at eg slow nog veel meer. in een villa van architect Egbert Reitsma oen eg
ew
iff
gr
l
km
ge
sin
re
ra
eg
w nt
so
eg
r ba
he
24
ge
in
s de
kt
ru ys da e
n ve ha
w avië
r ma
ep
Tijd: 13.30 uur Opgave verplicht: via 06 - 42 69 46 66
gel ota sab
h
ndin
de
ja co b
en
ra
22
20
singel
in Groningen
sca
at
at
at
at
zu
g
Oude Boteringestraat 24
at
at
tra ges
t raa
est
a str
tra ges
tra ges
din
kin
pte
i ep
Nieuwe Kerkhof 1
3 Het Calmershuis
il nt ive
p ko
r ste
7
aan
ra st
p
oo
rd ide
ussingel
2 Armhuiszittend Convent (Lamme Huiningegasthuis)
rd
g
p
aat
die
die
ter ms da
we pa
ro
en
16
15
rn
coehoo
uit
rstr
a str
kin
h er
r ste pel
had
fol
8
i ep
open monumentendag
Het landelijke thema is dit jaar: Kunst & Ambacht. Daarmee staat zowel de kunst als het ambacht in en rond het monument centraal. Met dit thema is er aandacht voor de architectuur zelf en voor de toegepaste kunsten die daarin te zien zijn. Monumenten kunnen zelf ook een inspiratiebron zijn t aa str voor andere kunstvormen, zoals en beeldende kunst, letteren of muziek. ag
eu
sch
pepe
ter oos gel
rkt ma vis
ubbo emmi
Akerkhof 2
jer ai pw
i ep
rd
25
em
1 Der Aa-kerk
eg
te ms da
at kg
grote markt
ged
emmaplein
aw m
i
10
3
l ba
at
gel
ust
do
g
e aw
e ijk
at
a str jat
ra
sin
ard
1
12
Akerkstraat 22
it gal ille
e st m da
zaterdag 12 september 2015
4
19
9
de
r ste
we
ger
aat aat str str ijn eer nr erm t va es v nd nn aat a bra str joh t ris raa mie van ns fra
rem
f
kho
aker
pd
t raa
5
27
2
po
est ing
ra est ng
in 't
b
r
eg
at
21
ge
26
17
ebb
eri
bot
kijk
ho
Bezichtiging Dubbele villa’s, Nassaulaan ria nd
lein
rp roe
h
sw
rijksweg
eg gew
de
de
de
at
tra ers
s vis
lu i
rug
ou
ou
ou
rh
at
Opgave van dinsdag 1 t/m vrijdag 11 september tussen 10.00 en 16.00 uur via t 06 42 69 46 66
g de we ka uis ra rsl flo ste oo at tra ths ci n hya aat nstr pioe
gel
i ep
d de
rs
t aa
r st
er
d id
eltjo
t aa
tur fsin
izen slu spil
en av
hoendi
Het Centrum Beeldende Kunst Groningen organiseert een wandelexcursie langs twee g bijzondere kunstwerken die herinneren aan peizerwe de Groninger kunstenaar Hendrik Nicolaas Werkman. De gids bespreekt onderweg drie ambachten:er(klank)dichten, vormgeven en weg peiz monumentale beeldende kunst. Ook laat zij u kennismaken met de verhalen achter de kunstwerken. De Oosterbrug gaat speciaal voor de wandeling open.
de ka ra flo
r st
at
n
28
14
ge
tra ats 't j
eg
at
a str
ade ost
Wandelexcursie CBK Groningen: Kunst en Ambacht
at tra hs
rin
k in kij
de
or
no
Deze ‘Lekker Landschapstocht’ (circa 8 km) Detrrubensstraat monumentale dubbele villa’s van architect aat ns aat oye voert onder meer door de moestuinen van stvran g en Ploeglid Egbert Reitsma (1892-1976) zijn a n m ja bbe ho g de biologische Tuindersvereniging Groningen, bijzondere voorbeeldenanvan ert ewe de bouwstijl t ind kr traa me ons r t langs het Boterdiep, langs een historische van de Amsterdamse School in Groningen. u ne at druivenkas in Zuidwolde van meer dan 100 jaar Ze zijn van cultuurhistorische at en ragrote stra nst dag stee meshet ontwerp is jan oud en door het Kardinge-gebied. Onderweg architectonische waardeh wen worden drie openbare boomgaarden van hoogwaardige esthetische kwaliteit. protonstraat bezocht. Tekst en uitleg onderweg is van De villa’s worden toegelicht door kleindochter at interieurontwerper, Frederiek Reitsma. kruidenkenner Saskia Nieboer van de Groene en ra t p s er Tenminste éénoevilla ndie is ook van binnen te Zon en landschapsdeskundige Ine Bielevelt tt h o sp lu van Landschapsbeheer Groningen. Na afloop bezichtigen. u p pa h ndie nd hoe worden deoeverzamelde en geplukte produkten i ep verwerkt tot eenhoen smaakvolle salade. Organisatie: Stichting Egbert Reitsma diep Tijd: 11.00 en 13.00 uur plein kel Tijd: 10.00 uur Opgave verplicht: via 06 - 42 69 bra 46 66 van at a r ieweg energverplicht: st (max. 20 per tocht, vol=vol) Opgave via de Groene Agenda ckpersonen ker ms hee max. 1,5 uur op www.landschapsbeheergroningen.nl Duur: van ein lpl t ake aa Verzamelpunt: Nassaulaanbr6 Duur: circa 3 uur tr ks van rc e k Vertrek- en eindpunt: Stadsboerderij de ms ee nh va Wiershoeck, Beijumerweg 20
st e
Zaterdag 12 september 2015
du
e ot
e uw
e lop
a str tma t lu n rajaa t s an
mo
at
eb w eu
nie
tw aa
an nv
g
tra ns
11
ni
raat usst
at sstra
at
tr es es
iaa
adr
aa t
e pio
s pega
raat
anu erid
ra
st r
aa t
int ac hy
ep
vio
i rd
str
len
6
oo
tra ers av pap
te bo
t aa
M O N U M E N T E N D A G
Kunst & Ambacht
29
e
(max. 20 idpersonen per tocht, vol=vol) at stra lhe adecirca Duur: 2 uur e akad elmin melden bij het Vertrekpunt: Martinikerk, wilh informatiepunt
gh
st r
eg w rs
at
urst centa
sst
er
de
a tr ss
e
aan
n
aat
ei tn
at
ra hst
go
h
àt
en
ss ma ho
O P E N
13
Tijd: 12.00 en 15.00 uur laan simir st ca- 42 69 46 66 Opgave verplicht: via ern06
i fr
va n
sin
s ue
an
a kl
.t
n el
nlaa
rstr
Fietstocht g bor ter Nieuwe ‘Lekker Landschapstocht’ rd era
br
r
e
ad kk
l mu ag za
oe oo
ri
m ha
m
zon
orio
de hoe
at seu straper man voer
eg tw aa
Glasatelier Gekleurd glas, Nieuwe Ebbingestr. 121 10.00 - 17.00 uur Glazenier Eelco Stoffers en zijn vrouw Roxana zijn gespecialiseerd in het vervaardigen van nieuwe glas-in-loodramen en de restauratie en reparatie van oude panelen. Ook geven zij deskundig advies. In hun winkel zijn een grote collectie glas, diverse materialen en gereedschappen te koop. In het erachter gelegen atelier worden cursussen gegeven, onder meer in glas in lood, tiffany, maar ook in glas versmelten.
st
or
spo
eg omw ato
Gepkienes Brouwer kreeg als zoon van een Gronings-Friese meesterschilder de liefde voor verf en kwasten met de paplepel ingegoten. Met veel kennis van en ervaring met ambachtelijke materialen en technieken werkt hij met respect voor de eigenheid en het individuele karakter van (Noord-Nederlands) decoratieschilderwerk. Hij is gespecialiseerd in de duurzame restauratie van ambachtelijk decoratief schilderwerk, hout- en marmerimitaties, craquelé, trompe l’oeuil, plafond- en wandschilderingen, letterzetten en verguldwerk. Brouwer vertelt over en demonsteert het kleuronderzoek dat hij in diverse molens in het noorden heeft verricht.
be
d
(max. 20 personen per tocht, vol=vol) fr Duur: circa 2 uur ie se st Vertrekpunt: Martinikerk, melden bij het ra at w informatiepunt aegt ra ste
18
e st
eg
w
re
r ko
Excursie Brons gieten bij Ateliers Museum at Technische Werken ra rst
t traa olfs
fa graa
Tijd: 11.00 en 15.00 uur Opgave verplicht: via 06 - 42 69 46 66
eer
lie
r rst
Bij Ateliers MTW worden in professioneel geoutilleerde ateliers de meest uiteenlopende producten vervaardigd. Zo worden er voor an zonnela musea en soortgelijke instellingen replica’s van oudheidkundige voorwerpen gemaakt. Daarnaast worden er kunstwerken, monumenten en beelden van diverse materialen, zoals hout, gips en brons geconserveerd en gerestaureerd. Ateliers MTW beschikt bovendien over een bronsgieterij waar o.a. beelden worden gegoten.
gr
eg
Mense Ruiter Orgelmakers bouwt orgels, veelal geënt op de bouw- en klankprincipes uit de 18de en vroege 19de eeuw. Naast ervaring met de restauratie van instrumenten uit deze
Restauratieschilder Gepkienes Brouwer
Glasatelier Ballast en Bonekamp, Turfsingel 3 10.00 - 17.00 uur Irma Ballast en Rens Bonekamp werken al bijna dertig jaar in het sfeervolle Jugendstilpand van de bekende Groninger architect Van Elmpt aan de Turfsingel in Groningen. In hun werkplaats komen ambacht, kunst en architectuur op een prachtige wijze samen. Beiden zijn gespecialiseerd in het maken van glas in lood en gebrandschilderde ramen voor veelal monumentale gebouwen. Ze gebruiken echter ook hedendaagse technieken zoals glasappliqué en glaslaminering.
r
atw
Mense Ruiter Orgelmakers
Molen Wilhelmina, Noorderhoogebrug 10.00 - 17.00 uur
Open werkateliers
tr es ies
Castellanos Afbouw is een vakkundig bedrijf dat gespecialiseerd is in oude ambachtelijke technieken: stucadoorswerk, het maken van lijstwerk en ornamenten en de restauratie van oude plafonds en gevels. Een specialiteit van het bedrijf is het maken en restaureren van terrazzo; een van oorsprong Italiaanse techniek die bestaat uit het bekleden van vloeren en wanden met veelkleurige marmerkorrels die in cement- of kleimortel worden gedrukt. Tijdens OMD toont het bedrijf monsters van terrazzo en maakt het ter plaatse mozaïek en ornamenten voor stucwerk.
De Schreef is een ambachtelijke steenhouwerij voor grafmonumenten, gevel- en eerste stenen voor restauratie en vrij werk. Er wordt bij voorkeur Belgische hardsteen verwerkt; een materiaal dat zich in duurzaamheid heeft bewezen, getuige de vloeren van de oude Groninger kerken. Maar het materiaal is bovenal geschikt voor het aanbrengen van detailleringen, zoals het hakken van letters/teksten en reliëfs in steen, de specialiteit van De Schreef. Hoe? Dat laten vaklieden zien in de kerk.
a str ese fri
Castellanos
De Schreef
fr
Veldman en Veltman restauratie- en decoratieschilders houdt zich al zo’n twintig jaar bezig met de restauratie, conservering en reconstructie van historisch schilderwerk. Denk daarbij aan marmer- en houtimitaties, polychromie, sjabloneren en vergulden. Kortom, met alle bijzondere ambachtelijke schildertechnieken die in het verleden werden (en ook nu nog worden) toegepast. Ook kleurhistorisch onderzoek aan gevels en interieurs is een belangrijk deel van hun werk. Veldman en Veltman is met regelmaat werkzaam in middeleeuwse kerken en talloze andere rijksmonumenten in Stad en Ommeland. Tijdens OMD demonstreren zij een van bovengenoemde schilderstechnieken.
De van oorsprong laat-romaanse kruiskerk stamt uit de late 13de eeuw. Tijdens de Reductie van Groningen werd nagenoeg alles wat aan de rooms-katholieke eredienst herinnerde, verwijderd. Zo ook de uit 1530 stammende gewelfschilderingen. Tijdens een restauratie uitgevoerd in de oorlogsjaren bleken ze verstopt onder dikke lagen kalkverf. Nadien zijn ze aangetast door vocht, temperatuur en aardbevingen. Lut Gielen en collega’s startten in 2013 met de restauratie en conservatie. Ook werden de kerkbanken en de orgelkas in de oude kleuren teruggebracht. Een projectie van het restauratiedagboek uit 1941-1943 en een doorlopende presentatie schetsen een beeld van de toestand vóór de restauratie en van het proces.
t traa aaks
De Groningse keramist Anno Smith (1915- d 1990) voorzag in de naoorlogse wederopbouwperiode in de hele stad Groningen tientallen at stra gebouwen van kleurrijke gevelversieringen. taur cenHij koos voor alledaagse voorwerpen en taferelen: ruislaan erk zuid vissen, bloemen, spelende kinderen en werkende ambachtslieden. Deze fietstocht, o.l.v. Jaap Ekhart, voert langs een aantal van zijn werken an in de eRivierenbuurt, De Wijert en de Grunoalla m ta buurt. Ook wordt een bezoek gebracht aan het voormalige atelier van Smith aan de Veenweg. g we at ra est
Veldman en Veltman
Ellens Leidekkers is een dynamisch (leer)bedrijf, onstaan uit een passie voor oude gebouwen, voorwerpen en technieken. Ouderen leren jongeren er het vak. Het bedrijf kent zowel zinkmeesters, leidekkers als koperslagers. Onder de vakbekwame leiding van Peter Visscher is het bedrijf verantwoordelijk voor de restauratie van diverse kerken, borgen, stadhuizen en musea in het noorden. In de eigen zetterij worden onderdelen op maat, naar historisch voorbeeld en geheel met de hand gemaakt. Het bedrijf demonstreert hoe het leisteen en koperen ornamenten bewerkt.
Restauratie- en Decoratieschilder Lut Gielen
at stra
edis
ies fr
Der AA-kerk 10.00 - 17.00 uur
Ellens Leidekkers
Kerk van Garmerwolde, dorpsweg 69 10.00 - 17.00 uur
n stee
t traa boks
hag Fietstocht aat r t s Anno Smith, de ‘grote ioen at orp stra oorn gevelversierder’ sch een h
aat ltstr koba
In verband met de nieuwbouw van het Forum aan de Grote Markt Oostzijde voerde RAAP in de periode 2008 - 2012 archeologische opgravingen uit. Tijdens OMD presenteert RAAP de voorlopige resultaten. Ten zuiden van de Martinikerk zijn bij de graafcampagnes enkele honderden oude skeletten geborgen. Steffen Baetsen, expert op het gebied van menselijke botten, laat zien hoe fysisch-antropologisch onderzoek van de aangetroffen skeletten werkt en welke informatie dit oplevert. Maja d’Hollosy is gespecialiseerd in het maken van (voornamelijk) archeologische gezichtsreconstructies. Eén op het Martinikerkhof aangetroffen schedel zal door haar worden gereconstrueerd. Tijdens OMD zal zij uitleg geven over hoe zo’n reconstructie in zijn werk gaat.
aat
nstr
roo
derk
r noo
raat
RAAP
periode voert het bedrijf ook reconstructies uit in deze stijl. Met gebruikmaking van originele bewaard gebleven onderdelen en met nog vaak oude gereedschappen streven zij naar een zo authentiek mogelijk uitziend resultaat. Een ander substantieel onderdeel in orgels is metaal voor mechanieken en pijpwerk. Ook deze worden volgens oude methoden vervaardigd en gerestaureerd met gebruikmaking van overeenkomende legeringen en materiaalsoorten.
t aa
Fietstochten/excursies/bezichtiging
eg tw aa str ese fri aat mstr radiu
Martinikerk 10.00 - 17.00 uur
Dit glas-, schilder- en onderhoudsbedrijf wist met haar veelzijdigheid de Nationale Schildersprijs binnen te slepen voor het kantoor van de Gasunie en de restauratie van het monumentale NS-Hoofdstation van Groningen. De restauratieafdeling, onder leiding van restauratieschilder Lex van der Zwaag, houdt zich bezig met restauraties op allerlei gebied, variërend van gevelsteen tot behangrestauratie. Tijdens OMD is Lex van der Zwaag live aan het werk zien: hij maakt een wit-marmer imitatie in een monumentaal woonhuis.
23
raat iast
cord con
an
la gen wil
anst erm wat
Tijdens openingstijden van onderstaande gebouwen kunt u diverse specialisten/vakmensen live aan het werk zien.
Restaurateur Lex van der Zwaag
laan
osse
Demonstraties diverse restauratietechnieken
Radesingel 3 10.00 - 16.00 uur
aat
Speciaal programma
den
pleia
radi
at tra
t raa
n
alaa weg
www.groningen.nl/monumenten
se da st r
aa t
re
ama
weg
sesse prin
t aa
str
ius
en
ll co
lage der a
h
an erm
aweg
an
rla
te ruy
t lmstr strranaho holm bo
aat
r st pt m
t aa
ew nd
eg
i ep rd te ho r ve
le
d ng
ew
i
c ns ark helperp
e st
aan haydnl
CENTRAAL INFORMATIEPUNT OP OPEN MONUMENTENDAG Martinikerk, Martinikerkhof 3, t 06-29 205 784
Kunst & Ambacht
oo
om zo er
u bo INFORMATIE Op werkdagen van 07 t/m 11 september via t 050-367 82 31
eg
lp
w pa
ro
t aa
he
eu
tr gs
in
sberg
n ko
kempken
op itt
e kamp
w
engels
al ira
adm
lubeck weg
in auple nass
aa t
lst r
va n
bornholmstraat
born
t aa tr ms
ol
el
pa
n
nlaa
ab m
o
ev ul
w w w. g r on i ngen . n l / monumenten A
at ra lst aa ch
e gs we
ho ud ate sstra rsla solm n an a v lia
an
zil ve rl a
st ad
otkad e
e gro
ofste de d
dr c h
de
h rn
n va
Noorderbinnensingel 14
ole pierm
t aa
bo
eg
Martinikerkhof 12
20 Remonstrantse Kerk
n io st e ba ut do re
at ra
29 Watertoren Noord (De Bovenkamer van Groningen)
Moesstraat 20
ns
ha
sc
t aa
de
r st
en
t as em
i vr
28 Vrijmetselaren Logegebouw Turfsingel 46 ingang hoek W.A. Scholtenstraat
19 Provinciehuis
Coehoornsingel 14
de
ns
Sint Walburgstraat 1
Oude Kijk in ’t Jatstraat 7a
ke
27 Universiteitsmuseum
p
ha
c ds
lk
Peperstraat 22
Westerbinnensingel 48
en
ol
sm
en
l el
ee
16 Pepergasthuis (Sint Geertruidsgasthuis)
n to
Pelsterstraat 43
weg
Martinikerkhof 1a
Programmafolder Open Monumentendag Groningen eu ro w vanaf dinsdag 1 september gratis af te halen bij De programmafolderpais eg de VVV, het Gemeentelijk Informatiecentrum, de openbare bibliotheken, de gemeentelijke balies aan het Gedempte Zuiderdiep 98 en Harm Buiterplein 1 en op Open Monumentendag zelf in de Martinikerk. U kunt het programma ook adownloaden via www.groningen.nl/monumenten. rd
Grote Markt 1
26 Stichting Monument & Materiaal here
10 Martinitoren
w pa ro
15 Pelstergasthuis (Heiligen Geest Gasthuis)
b
winscho terdiep
Radesingel 2-4
g kwe par
18 De Poort
eu
25 Stadhuis
rab
r st
ei n
t aa
ct
co
aan
rsl
Spilsluizen 5
Haddingestraat 23
9 Martinikerk
Zaagmuldersweg 67
24 Sint Jozefkathedraal
17 Pictura
co
Rademarkt 29
23 Sint Franciscuskerk
at E. Thomassen à Thuessinklaan 1 stra upt
an 58 Coendersweg sla ur
con 8 Lutherse Kerk en Lutherzaal
Damsterdiep 146
g we ter oos
g
7 Helperkerk
Martinikerkhof 3 ou nc
du avia emm
e sew
Nieuwe Boteringestraat 47
22 Sint Anthonygasthuis
g ewe
5
old rsw pate
94 0-1 94
Damsterdiep 233
6 Doopsgezind Gasthuis
12 Noordelijk Scheepvaartmuseum (Gotisch Huis en Canterhuis)
14 Open Hof
5 Doopsgezinde Kerk (Vermaning) Oude Boteringestraat 33
h er
n1
laa
(max. 20 personen, vol=vol) Duur: circa 1,5 uur Vertrekpunt: Trompsingel 27
n
laa
eits
21 Rioolgemaal Groningen
a en h
ki
pl nt
str
en
Daarnaast zijnlubtijdensbe de Groninger Open Monumentendag de belangrijkste eg nw rge historische gebouwenbeweer open voor het publiek. In de programmafolder staan de openingstijden per locatie vermeld, sommige gebouwen zijn slechts een gedeelte van de dag geopend. Alle activiteiten en rondleidingen raat zijn gratis tenzij anders vermeld. olmst ornh
zuid
stationswe 11 Nieuwe Kerk en Toren
g
we
gen ber
g
we ux n el
g
we eck
ark erp
Brugstraat 24
in ls
so
ol
hereplein
he
l
13 Oosterkerk
4 Damsterstede
Ook in Groningen spelen we in op het thema Kunst & Ambacht, met programmaonderdelen waarbij het ambachtaatin en rond monumenten centraal str olm staat. Zo stelt een aantal glasateliers ckh hun werkplaats open, vertellen en sto demonstreren restaurateurs (over) hun werkwijzen, zijn resultaten van opgravingen te zien, is er een fietstocht langs de werken van De Grote Gevelversierder Anno Smith, een excursie naar een Bronsgieterij, een h el sin kis wandeling van het CBK met o.a. (klank)dichten, kunt u een kijkje nemen tra at eg slow nog veel meer. in een villa van architect Egbert Reitsma oen eg
ew
iff
gr
l
km
ge
sin
re
ra
eg
w nt
so
eg
r ba
he
24
ge
in
s de
kt
ru ys da e
n ve ha
w avië
r ma
ep
Tijd: 13.30 uur Opgave verplicht: via 06 - 42 69 46 66
gel ota sab
h
ndin
de
ja co b
en
ra
22
20
singel
in Groningen
sca
at
at
at
at
zu
g
Oude Boteringestraat 24
at
at
tra ges
t raa
est
a str
tra ges
tra ges
din
kin
pte
i ep
Nieuwe Kerkhof 1
3 Het Calmershuis
il nt ive
p ko
r ste
7
aan
ra st
p
oo
rd ide
ussingel
2 Armhuiszittend Convent (Lamme Huiningegasthuis)
rd
g
p
aat
die
die
ter ms da
we pa
ro
en
16
15
rn
coehoo
uit
rstr
a str
kin
h er
r ste pel
had
fol
8
i ep
open monumentendag
Het landelijke thema is dit jaar: Kunst & Ambacht. Daarmee staat zowel de kunst als het ambacht in en rond het monument centraal. Met dit thema is er aandacht voor de architectuur zelf en voor de toegepaste kunsten die daarin te zien zijn. Monumenten kunnen zelf ook een inspiratiebron zijn t aa str voor andere kunstvormen, zoals en beeldende kunst, letteren of muziek. ag
eu
sch
pepe
ter oos gel
rkt ma vis
ubbo emmi
Akerkhof 2
jer ai pw
i ep
rd
25
em
1 Der Aa-kerk
eg
te ms da
at kg
grote markt
ged
emmaplein
aw m
i
10
3
l ba
at
gel
ust
do
g
e aw
e ijk
at
a str jat
ra
sin
ard
1
12
Akerkstraat 22
it gal ille
e st m da
zaterdag 12 september 2015
4
19
9
de
r ste
we
ger
aat aat str str ijn eer nr erm t va es v nd nn aat a bra str joh t ris raa mie van ns fra
rem
f
kho
aker
pd
t raa
5
27
2
po
est ing
ra est ng
in 't
b
r
eg
at
21
ge
26
17
ebb
eri
bot
kijk
ho
Bezichtiging Dubbele villa’s, Nassaulaan ria nd
lein
rp roe
h
sw
rijksweg
eg gew
de
de
de
at
tra ers
s vis
lu i
rug
ou
ou
ou
rh
at
Opgave van dinsdag 1 t/m vrijdag 11 september tussen 10.00 en 16.00 uur via t 06 42 69 46 66
g de we ka uis ra rsl flo ste oo at tra ths ci n hya aat nstr pioe
gel
i ep
d de
rs
t aa
r st
er
d id
eltjo
t aa
tur fsin
izen slu spil
en av
hoendi
Het Centrum Beeldende Kunst Groningen organiseert een wandelexcursie langs twee g bijzondere kunstwerken die herinneren aan peizerwe de Groninger kunstenaar Hendrik Nicolaas Werkman. De gids bespreekt onderweg drie ambachten:er(klank)dichten, vormgeven en weg peiz monumentale beeldende kunst. Ook laat zij u kennismaken met de verhalen achter de kunstwerken. De Oosterbrug gaat speciaal voor de wandeling open.
de ka ra flo
r st
at
n
28
14
ge
tra ats 't j
eg
at
a str
ade ost
Wandelexcursie CBK Groningen: Kunst en Ambacht
at tra hs
rin
k in kij
de
or
no
Deze ‘Lekker Landschapstocht’ (circa 8 km) Detrrubensstraat monumentale dubbele villa’s van architect aat ns aat oye voert onder meer door de moestuinen van stvran g en Ploeglid Egbert Reitsma (1892-1976) zijn a n m ja bbe ho g de biologische Tuindersvereniging Groningen, bijzondere voorbeeldenanvan ert ewe de bouwstijl t ind kr traa me ons r t langs het Boterdiep, langs een historische van de Amsterdamse School in Groningen. u ne at druivenkas in Zuidwolde van meer dan 100 jaar Ze zijn van cultuurhistorische at en ragrote stra nst dag stee meshet ontwerp is jan oud en door het Kardinge-gebied. Onderweg architectonische waardeh wen worden drie openbare boomgaarden van hoogwaardige esthetische kwaliteit. protonstraat bezocht. Tekst en uitleg onderweg is van De villa’s worden toegelicht door kleindochter at interieurontwerper, Frederiek Reitsma. kruidenkenner Saskia Nieboer van de Groene en ra t p s er Tenminste éénoevilla ndie is ook van binnen te Zon en landschapsdeskundige Ine Bielevelt tt h o sp lu van Landschapsbeheer Groningen. Na afloop bezichtigen. u p pa h ndie nd hoe worden deoeverzamelde en geplukte produkten i ep verwerkt tot eenhoen smaakvolle salade. Organisatie: Stichting Egbert Reitsma diep Tijd: 11.00 en 13.00 uur plein kel Tijd: 10.00 uur Opgave verplicht: via 06 - 42 69 bra 46 66 van at a r ieweg energverplicht: st (max. 20 per tocht, vol=vol) Opgave via de Groene Agenda ckpersonen ker ms hee max. 1,5 uur op www.landschapsbeheergroningen.nl Duur: van ein lpl t ake aa Verzamelpunt: Nassaulaanbr6 Duur: circa 3 uur tr ks van rc e k Vertrek- en eindpunt: Stadsboerderij de ms ee nh va Wiershoeck, Beijumerweg 20
st e
Zaterdag 12 september 2015
du
e ot
e uw
e lop
a str tma t lu n rajaa t s an
mo
at
eb w eu
nie
tw aa
an nv
g
tra ns
11
ni
raat usst
at sstra
at
tr es es
iaa
adr
aa t
e pio
s pega
raat
anu erid
ra
st r
aa t
int ac hy
ep
vio
i rd
str
len
6
oo
tra ers av pap
te bo
t aa
M O N U M E N T E N D A G
Kunst & Ambacht
29
e
(max. 20 idpersonen per tocht, vol=vol) at stra lhe adecirca Duur: 2 uur e akad elmin melden bij het Vertrekpunt: Martinikerk, wilh informatiepunt
gh
st r
eg w rs
at
urst centa
sst
er
de
a tr ss
e
aan
n
aat
ei tn
at
ra hst
go
h
àt
en
ss ma ho
O P E N
13
Tijd: 12.00 en 15.00 uur laan simir st ca- 42 69 46 66 Opgave verplicht: via ern06
i fr
va n
sin
s ue
an
a kl
.t
n el
nlaa
rstr
Fietstocht g bor ter Nieuwe ‘Lekker Landschapstocht’ rd era
br
r
e
ad kk
l mu ag za
oe oo
ri
m ha
m
zon
orio
de hoe
at seu straper man voer
eg tw aa
Glasatelier Gekleurd glas, Nieuwe Ebbingestr. 121 10.00 - 17.00 uur Glazenier Eelco Stoffers en zijn vrouw Roxana zijn gespecialiseerd in het vervaardigen van nieuwe glas-in-loodramen en de restauratie en reparatie van oude panelen. Ook geven zij deskundig advies. In hun winkel zijn een grote collectie glas, diverse materialen en gereedschappen te koop. In het erachter gelegen atelier worden cursussen gegeven, onder meer in glas in lood, tiffany, maar ook in glas versmelten.
st
or
spo
eg omw ato
Gepkienes Brouwer kreeg als zoon van een Gronings-Friese meesterschilder de liefde voor verf en kwasten met de paplepel ingegoten. Met veel kennis van en ervaring met ambachtelijke materialen en technieken werkt hij met respect voor de eigenheid en het individuele karakter van (Noord-Nederlands) decoratieschilderwerk. Hij is gespecialiseerd in de duurzame restauratie van ambachtelijk decoratief schilderwerk, hout- en marmerimitaties, craquelé, trompe l’oeuil, plafond- en wandschilderingen, letterzetten en verguldwerk. Brouwer vertelt over en demonsteert het kleuronderzoek dat hij in diverse molens in het noorden heeft verricht.
be
d
(max. 20 personen per tocht, vol=vol) fr Duur: circa 2 uur ie se st Vertrekpunt: Martinikerk, melden bij het ra at w informatiepunt aegt ra ste
18
e st
eg
w
re
r ko
Excursie Brons gieten bij Ateliers Museum at Technische Werken ra rst
t traa olfs
fa graa
Tijd: 11.00 en 15.00 uur Opgave verplicht: via 06 - 42 69 46 66
eer
lie
r rst
Bij Ateliers MTW worden in professioneel geoutilleerde ateliers de meest uiteenlopende producten vervaardigd. Zo worden er voor an zonnela musea en soortgelijke instellingen replica’s van oudheidkundige voorwerpen gemaakt. Daarnaast worden er kunstwerken, monumenten en beelden van diverse materialen, zoals hout, gips en brons geconserveerd en gerestaureerd. Ateliers MTW beschikt bovendien over een bronsgieterij waar o.a. beelden worden gegoten.
gr
eg
Mense Ruiter Orgelmakers bouwt orgels, veelal geënt op de bouw- en klankprincipes uit de 18de en vroege 19de eeuw. Naast ervaring met de restauratie van instrumenten uit deze
Restauratieschilder Gepkienes Brouwer
Glasatelier Ballast en Bonekamp, Turfsingel 3 10.00 - 17.00 uur Irma Ballast en Rens Bonekamp werken al bijna dertig jaar in het sfeervolle Jugendstilpand van de bekende Groninger architect Van Elmpt aan de Turfsingel in Groningen. In hun werkplaats komen ambacht, kunst en architectuur op een prachtige wijze samen. Beiden zijn gespecialiseerd in het maken van glas in lood en gebrandschilderde ramen voor veelal monumentale gebouwen. Ze gebruiken echter ook hedendaagse technieken zoals glasappliqué en glaslaminering.
r
atw
Mense Ruiter Orgelmakers
Molen Wilhelmina, Noorderhoogebrug 10.00 - 17.00 uur
Open werkateliers
tr es ies
Castellanos Afbouw is een vakkundig bedrijf dat gespecialiseerd is in oude ambachtelijke technieken: stucadoorswerk, het maken van lijstwerk en ornamenten en de restauratie van oude plafonds en gevels. Een specialiteit van het bedrijf is het maken en restaureren van terrazzo; een van oorsprong Italiaanse techniek die bestaat uit het bekleden van vloeren en wanden met veelkleurige marmerkorrels die in cement- of kleimortel worden gedrukt. Tijdens OMD toont het bedrijf monsters van terrazzo en maakt het ter plaatse mozaïek en ornamenten voor stucwerk.
De Schreef is een ambachtelijke steenhouwerij voor grafmonumenten, gevel- en eerste stenen voor restauratie en vrij werk. Er wordt bij voorkeur Belgische hardsteen verwerkt; een materiaal dat zich in duurzaamheid heeft bewezen, getuige de vloeren van de oude Groninger kerken. Maar het materiaal is bovenal geschikt voor het aanbrengen van detailleringen, zoals het hakken van letters/teksten en reliëfs in steen, de specialiteit van De Schreef. Hoe? Dat laten vaklieden zien in de kerk.
a str ese fri
Castellanos
De Schreef
fr
Veldman en Veltman restauratie- en decoratieschilders houdt zich al zo’n twintig jaar bezig met de restauratie, conservering en reconstructie van historisch schilderwerk. Denk daarbij aan marmer- en houtimitaties, polychromie, sjabloneren en vergulden. Kortom, met alle bijzondere ambachtelijke schildertechnieken die in het verleden werden (en ook nu nog worden) toegepast. Ook kleurhistorisch onderzoek aan gevels en interieurs is een belangrijk deel van hun werk. Veldman en Veltman is met regelmaat werkzaam in middeleeuwse kerken en talloze andere rijksmonumenten in Stad en Ommeland. Tijdens OMD demonstreren zij een van bovengenoemde schilderstechnieken.
De van oorsprong laat-romaanse kruiskerk stamt uit de late 13de eeuw. Tijdens de Reductie van Groningen werd nagenoeg alles wat aan de rooms-katholieke eredienst herinnerde, verwijderd. Zo ook de uit 1530 stammende gewelfschilderingen. Tijdens een restauratie uitgevoerd in de oorlogsjaren bleken ze verstopt onder dikke lagen kalkverf. Nadien zijn ze aangetast door vocht, temperatuur en aardbevingen. Lut Gielen en collega’s startten in 2013 met de restauratie en conservatie. Ook werden de kerkbanken en de orgelkas in de oude kleuren teruggebracht. Een projectie van het restauratiedagboek uit 1941-1943 en een doorlopende presentatie schetsen een beeld van de toestand vóór de restauratie en van het proces.
t traa aaks
De Groningse keramist Anno Smith (1915- d 1990) voorzag in de naoorlogse wederopbouwperiode in de hele stad Groningen tientallen at stra gebouwen van kleurrijke gevelversieringen. taur cenHij koos voor alledaagse voorwerpen en taferelen: ruislaan erk zuid vissen, bloemen, spelende kinderen en werkende ambachtslieden. Deze fietstocht, o.l.v. Jaap Ekhart, voert langs een aantal van zijn werken an in de eRivierenbuurt, De Wijert en de Grunoalla m ta buurt. Ook wordt een bezoek gebracht aan het voormalige atelier van Smith aan de Veenweg. g we at ra est
Veldman en Veltman
Ellens Leidekkers is een dynamisch (leer)bedrijf, onstaan uit een passie voor oude gebouwen, voorwerpen en technieken. Ouderen leren jongeren er het vak. Het bedrijf kent zowel zinkmeesters, leidekkers als koperslagers. Onder de vakbekwame leiding van Peter Visscher is het bedrijf verantwoordelijk voor de restauratie van diverse kerken, borgen, stadhuizen en musea in het noorden. In de eigen zetterij worden onderdelen op maat, naar historisch voorbeeld en geheel met de hand gemaakt. Het bedrijf demonstreert hoe het leisteen en koperen ornamenten bewerkt.
Restauratie- en Decoratieschilder Lut Gielen
at stra
edis
ies fr
Der AA-kerk 10.00 - 17.00 uur
Ellens Leidekkers
Kerk van Garmerwolde, dorpsweg 69 10.00 - 17.00 uur
n stee
t traa boks
hag Fietstocht aat r t s Anno Smith, de ‘grote ioen at orp stra oorn gevelversierder’ sch een h
aat ltstr koba
In verband met de nieuwbouw van het Forum aan de Grote Markt Oostzijde voerde RAAP in de periode 2008 - 2012 archeologische opgravingen uit. Tijdens OMD presenteert RAAP de voorlopige resultaten. Ten zuiden van de Martinikerk zijn bij de graafcampagnes enkele honderden oude skeletten geborgen. Steffen Baetsen, expert op het gebied van menselijke botten, laat zien hoe fysisch-antropologisch onderzoek van de aangetroffen skeletten werkt en welke informatie dit oplevert. Maja d’Hollosy is gespecialiseerd in het maken van (voornamelijk) archeologische gezichtsreconstructies. Eén op het Martinikerkhof aangetroffen schedel zal door haar worden gereconstrueerd. Tijdens OMD zal zij uitleg geven over hoe zo’n reconstructie in zijn werk gaat.
aat
nstr
roo
derk
r noo
raat
RAAP
periode voert het bedrijf ook reconstructies uit in deze stijl. Met gebruikmaking van originele bewaard gebleven onderdelen en met nog vaak oude gereedschappen streven zij naar een zo authentiek mogelijk uitziend resultaat. Een ander substantieel onderdeel in orgels is metaal voor mechanieken en pijpwerk. Ook deze worden volgens oude methoden vervaardigd en gerestaureerd met gebruikmaking van overeenkomende legeringen en materiaalsoorten.
t aa
Fietstochten/excursies/bezichtiging
eg tw aa str ese fri aat mstr radiu
Martinikerk 10.00 - 17.00 uur
Dit glas-, schilder- en onderhoudsbedrijf wist met haar veelzijdigheid de Nationale Schildersprijs binnen te slepen voor het kantoor van de Gasunie en de restauratie van het monumentale NS-Hoofdstation van Groningen. De restauratieafdeling, onder leiding van restauratieschilder Lex van der Zwaag, houdt zich bezig met restauraties op allerlei gebied, variërend van gevelsteen tot behangrestauratie. Tijdens OMD is Lex van der Zwaag live aan het werk zien: hij maakt een wit-marmer imitatie in een monumentaal woonhuis.
23
raat iast
cord con
an
la gen wil
anst erm wat
Tijdens openingstijden van onderstaande gebouwen kunt u diverse specialisten/vakmensen live aan het werk zien.
Restaurateur Lex van der Zwaag
laan
osse
Demonstraties diverse restauratietechnieken
Radesingel 3 10.00 - 16.00 uur
aat
Speciaal programma
den
pleia
radi
at tra
t raa
n
alaa weg
www.groningen.nl/monumenten
se da st r
aa t
re
ama
weg
sesse prin
t aa
str
ius
en
ll co
lage der a
h
an erm
aweg
an
rla
te ruy
t lmstr strranaho holm bo
aat
r st pt m
t aa
ew nd
eg
i ep rd te ho r ve
le
d ng
ew
i
c ns ark helperp
e st
aan haydnl
CENTRAAL INFORMATIEPUNT OP OPEN MONUMENTENDAG Martinikerk, Martinikerkhof 3, t 06-29 205 784
Kunst & Ambacht
oo
om zo er
u bo INFORMATIE Op werkdagen van 07 t/m 11 september via t 050-367 82 31
eg
lp
w pa
ro
t aa
he
eu
tr gs
in
sberg
n ko
kempken
op itt
e kamp
w
engels
al ira
adm
lubeck weg
in auple nass
aa t
lst r
va n
bornholmstraat
born
t aa tr ms
ol
el
pa
n
nlaa
ab m
o
ev ul
w w w. g r on i ngen . n l / monumenten A
at ra lst aa ch
e gs we
ho ud ate sstra rsla solm n an a v lia
an
zil ve rl a
st ad
otkad e
e gro
ofste de d
dr c h
de
h rn
n va
Noorderbinnensingel 14
ole pierm
t aa
bo
eg
Martinikerkhof 12
20 Remonstrantse Kerk
n io st e ba ut do re
at ra
29 Watertoren Noord (De Bovenkamer van Groningen)
Moesstraat 20
ns
ha
sc
t aa
de
r st
en
t as em
i vr
28 Vrijmetselaren Logegebouw Turfsingel 46 ingang hoek W.A. Scholtenstraat
19 Provinciehuis
Coehoornsingel 14
de
ns
Sint Walburgstraat 1
Oude Kijk in ’t Jatstraat 7a
ke
27 Universiteitsmuseum
p
ha
c ds
lk
Peperstraat 22
Westerbinnensingel 48
en
ol
sm
en
l el
ee
16 Pepergasthuis (Sint Geertruidsgasthuis)
n to
Pelsterstraat 43
weg
Martinikerkhof 1a
Programmafolder Open Monumentendag Groningen eu ro w vanaf dinsdag 1 september gratis af te halen bij De programmafolderpais eg de VVV, het Gemeentelijk Informatiecentrum, de openbare bibliotheken, de gemeentelijke balies aan het Gedempte Zuiderdiep 98 en Harm Buiterplein 1 en op Open Monumentendag zelf in de Martinikerk. U kunt het programma ook adownloaden via www.groningen.nl/monumenten. rd
Grote Markt 1
26 Stichting Monument & Materiaal here
10 Martinitoren
w pa ro
15 Pelstergasthuis (Heiligen Geest Gasthuis)
b
winscho terdiep
Radesingel 2-4
g kwe par
18 De Poort
eu
25 Stadhuis
rab
r st
ei n
t aa
ct
co
aan
rsl
Spilsluizen 5
Haddingestraat 23
9 Martinikerk
Zaagmuldersweg 67
24 Sint Jozefkathedraal
17 Pictura
co
Rademarkt 29
23 Sint Franciscuskerk
at E. Thomassen à Thuessinklaan 1 stra upt
an 58 Coendersweg sla ur
con 8 Lutherse Kerk en Lutherzaal
Damsterdiep 146
g we ter oos
g
7 Helperkerk
Martinikerkhof 3 ou nc
du avia emm
e sew
Nieuwe Boteringestraat 47
22 Sint Anthonygasthuis
g ewe
5
old rsw pate
94 0-1 94
Damsterdiep 233
6 Doopsgezind Gasthuis
12 Noordelijk Scheepvaartmuseum (Gotisch Huis en Canterhuis)
14 Open Hof
5 Doopsgezinde Kerk (Vermaning) Oude Boteringestraat 33
h er
n1
laa
(max. 20 personen, vol=vol) Duur: circa 1,5 uur Vertrekpunt: Trompsingel 27
n
laa
eits
21 Rioolgemaal Groningen
a en h
ki
pl nt
str
en
Daarnaast zijnlubtijdensbe de Groninger Open Monumentendag de belangrijkste eg nw rge historische gebouwenbeweer open voor het publiek. In de programmafolder staan de openingstijden per locatie vermeld, sommige gebouwen zijn slechts een gedeelte van de dag geopend. Alle activiteiten en rondleidingen raat zijn gratis tenzij anders vermeld. olmst ornh
zuid
stationswe 11 Nieuwe Kerk en Toren
g
we
gen ber
g
we ux n el
g
we eck
ark erp
Brugstraat 24
in ls
so
ol
hereplein
he
l
13 Oosterkerk
4 Damsterstede
Ook in Groningen spelen we in op het thema Kunst & Ambacht, met programmaonderdelen waarbij het ambachtaatin en rond monumenten centraal str olm staat. Zo stelt een aantal glasateliers ckh hun werkplaats open, vertellen en sto demonstreren restaurateurs (over) hun werkwijzen, zijn resultaten van opgravingen te zien, is er een fietstocht langs de werken van De Grote Gevelversierder Anno Smith, een excursie naar een Bronsgieterij, een h el sin kis wandeling van het CBK met o.a. (klank)dichten, kunt u een kijkje nemen tra at eg slow nog veel meer. in een villa van architect Egbert Reitsma oen eg
ew
iff
gr
l
km
ge
sin
re
ra
eg
w nt
so
eg
r ba
he
24
ge
in
s de
kt
ru ys da e
n ve ha
w avië
r ma
ep
Tijd: 13.30 uur Opgave verplicht: via 06 - 42 69 46 66
gel ota sab
h
ndin
de
ja co b
en
ra
22
20
singel
in Groningen
sca
at
at
at
at
zu
g
Oude Boteringestraat 24
at
at
tra ges
t raa
est
a str
tra ges
tra ges
din
kin
pte
i ep
Nieuwe Kerkhof 1
3 Het Calmershuis
il nt ive
p ko
r ste
7
aan
ra st
p
oo
rd ide
ussingel
2 Armhuiszittend Convent (Lamme Huiningegasthuis)
rd
g
p
aat
die
die
ter ms da
we pa
ro
en
16
15
rn
coehoo
uit
rstr
a str
kin
h er
r ste pel
had
fol
8
i ep
open monumentendag
Het landelijke thema is dit jaar: Kunst & Ambacht. Daarmee staat zowel de kunst als het ambacht in en rond het monument centraal. Met dit thema is er aandacht voor de architectuur zelf en voor de toegepaste kunsten die daarin te zien zijn. Monumenten kunnen zelf ook een inspiratiebron zijn t aa str voor andere kunstvormen, zoals en beeldende kunst, letteren of muziek. ag
eu
sch
pepe
ter oos gel
rkt ma vis
ubbo emmi
Akerkhof 2
jer ai pw
i ep
rd
25
em
1 Der Aa-kerk
eg
te ms da
at kg
grote markt
ged
emmaplein
aw m
i
10
3
l ba
at
gel
ust
do
g
e aw
e ijk
at
a str jat
ra
sin
ard
1
12
Akerkstraat 22
it gal ille
e st m da
zaterdag 12 september 2015
4
19
9
de
r ste
we
ger
aat aat str str ijn eer nr erm t va es v nd nn aat a bra str joh t ris raa mie van ns fra
rem
f
kho
aker
pd
t raa
5
27
2
po
est ing
ra est ng
in 't
b
r
eg
at
21
ge
26
17
ebb
eri
bot
kijk
ho
Bezichtiging Dubbele villa’s, Nassaulaan ria nd
lein
rp roe
h
sw
rijksweg
eg gew
de
de
de
at
tra ers
s vis
lu i
rug
ou
ou
ou
rh
at
Opgave van dinsdag 1 t/m vrijdag 11 september tussen 10.00 en 16.00 uur via t 06 42 69 46 66
g de we ka uis ra rsl flo ste oo at tra ths ci n hya aat nstr pioe
gel
i ep
d de
rs
t aa
r st
er
d id
eltjo
t aa
tur fsin
izen slu spil
en av
hoendi
Het Centrum Beeldende Kunst Groningen organiseert een wandelexcursie langs twee g bijzondere kunstwerken die herinneren aan peizerwe de Groninger kunstenaar Hendrik Nicolaas Werkman. De gids bespreekt onderweg drie ambachten:er(klank)dichten, vormgeven en weg peiz monumentale beeldende kunst. Ook laat zij u kennismaken met de verhalen achter de kunstwerken. De Oosterbrug gaat speciaal voor de wandeling open.
de ka ra flo
r st
at
n
28
14
ge
tra ats 't j
eg
at
a str
ade ost
Wandelexcursie CBK Groningen: Kunst en Ambacht
at tra hs
rin
k in kij
de
or
no
Deze ‘Lekker Landschapstocht’ (circa 8 km) Detrrubensstraat monumentale dubbele villa’s van architect aat ns aat oye voert onder meer door de moestuinen van stvran g en Ploeglid Egbert Reitsma (1892-1976) zijn a n m ja bbe ho g de biologische Tuindersvereniging Groningen, bijzondere voorbeeldenanvan ert ewe de bouwstijl t ind kr traa me ons r t langs het Boterdiep, langs een historische van de Amsterdamse School in Groningen. u ne at druivenkas in Zuidwolde van meer dan 100 jaar Ze zijn van cultuurhistorische at en ragrote stra nst dag stee meshet ontwerp is jan oud en door het Kardinge-gebied. Onderweg architectonische waardeh wen worden drie openbare boomgaarden van hoogwaardige esthetische kwaliteit. protonstraat bezocht. Tekst en uitleg onderweg is van De villa’s worden toegelicht door kleindochter at interieurontwerper, Frederiek Reitsma. kruidenkenner Saskia Nieboer van de Groene en ra t p s er Tenminste éénoevilla ndie is ook van binnen te Zon en landschapsdeskundige Ine Bielevelt tt h o sp lu van Landschapsbeheer Groningen. Na afloop bezichtigen. u p pa h ndie nd hoe worden deoeverzamelde en geplukte produkten i ep verwerkt tot eenhoen smaakvolle salade. Organisatie: Stichting Egbert Reitsma diep Tijd: 11.00 en 13.00 uur plein kel Tijd: 10.00 uur Opgave verplicht: via 06 - 42 69 bra 46 66 van at a r ieweg energverplicht: st (max. 20 per tocht, vol=vol) Opgave via de Groene Agenda ckpersonen ker ms hee max. 1,5 uur op www.landschapsbeheergroningen.nl Duur: van ein lpl t ake aa Verzamelpunt: Nassaulaanbr6 Duur: circa 3 uur tr ks van rc e k Vertrek- en eindpunt: Stadsboerderij de ms ee nh va Wiershoeck, Beijumerweg 20
st e
Zaterdag 12 september 2015
du
e ot
e uw
e lop
a str tma t lu n rajaa t s an
mo
at
eb w eu
nie
tw aa
an nv
g
tra ns
11
ni
raat usst
at sstra
at
tr es es
iaa
adr
aa t
e pio
s pega
raat
anu erid
ra
st r
aa t
int ac hy
ep
vio
i rd
str
len
6
oo
tra ers av pap
te bo
t aa
M O N U M E N T E N D A G
Kunst & Ambacht
29
e
(max. 20 idpersonen per tocht, vol=vol) at stra lhe adecirca Duur: 2 uur e akad elmin melden bij het Vertrekpunt: Martinikerk, wilh informatiepunt
gh
st r
eg w rs
at
urst centa
sst
er
de
a tr ss
e
aan
n
aat
ei tn
at
ra hst
go
h
àt
en
ss ma ho
O P E N
13
Tijd: 12.00 en 15.00 uur laan simir st ca- 42 69 46 66 Opgave verplicht: via ern06
i fr
va n
sin
s ue
an
a kl
.t
n el
nlaa
rstr
Fietstocht g bor ter Nieuwe ‘Lekker Landschapstocht’ rd era
br
r
e
ad kk
l mu ag za
oe oo
ri
m ha
m
zon
orio
de hoe
at seu straper man voer
eg tw aa
Glasatelier Gekleurd glas, Nieuwe Ebbingestr. 121 10.00 - 17.00 uur Glazenier Eelco Stoffers en zijn vrouw Roxana zijn gespecialiseerd in het vervaardigen van nieuwe glas-in-loodramen en de restauratie en reparatie van oude panelen. Ook geven zij deskundig advies. In hun winkel zijn een grote collectie glas, diverse materialen en gereedschappen te koop. In het erachter gelegen atelier worden cursussen gegeven, onder meer in glas in lood, tiffany, maar ook in glas versmelten.
st
or
spo
eg omw ato
Gepkienes Brouwer kreeg als zoon van een Gronings-Friese meesterschilder de liefde voor verf en kwasten met de paplepel ingegoten. Met veel kennis van en ervaring met ambachtelijke materialen en technieken werkt hij met respect voor de eigenheid en het individuele karakter van (Noord-Nederlands) decoratieschilderwerk. Hij is gespecialiseerd in de duurzame restauratie van ambachtelijk decoratief schilderwerk, hout- en marmerimitaties, craquelé, trompe l’oeuil, plafond- en wandschilderingen, letterzetten en verguldwerk. Brouwer vertelt over en demonsteert het kleuronderzoek dat hij in diverse molens in het noorden heeft verricht.
be
d
(max. 20 personen per tocht, vol=vol) fr Duur: circa 2 uur ie se st Vertrekpunt: Martinikerk, melden bij het ra at w informatiepunt aegt ra ste
18
e st
eg
w
re
r ko
Excursie Brons gieten bij Ateliers Museum at Technische Werken ra rst
t traa olfs
fa graa
Tijd: 11.00 en 15.00 uur Opgave verplicht: via 06 - 42 69 46 66
eer
lie
r rst
Bij Ateliers MTW worden in professioneel geoutilleerde ateliers de meest uiteenlopende producten vervaardigd. Zo worden er voor an zonnela musea en soortgelijke instellingen replica’s van oudheidkundige voorwerpen gemaakt. Daarnaast worden er kunstwerken, monumenten en beelden van diverse materialen, zoals hout, gips en brons geconserveerd en gerestaureerd. Ateliers MTW beschikt bovendien over een bronsgieterij waar o.a. beelden worden gegoten.
gr
eg
Mense Ruiter Orgelmakers bouwt orgels, veelal geënt op de bouw- en klankprincipes uit de 18de en vroege 19de eeuw. Naast ervaring met de restauratie van instrumenten uit deze
Restauratieschilder Gepkienes Brouwer
Glasatelier Ballast en Bonekamp, Turfsingel 3 10.00 - 17.00 uur Irma Ballast en Rens Bonekamp werken al bijna dertig jaar in het sfeervolle Jugendstilpand van de bekende Groninger architect Van Elmpt aan de Turfsingel in Groningen. In hun werkplaats komen ambacht, kunst en architectuur op een prachtige wijze samen. Beiden zijn gespecialiseerd in het maken van glas in lood en gebrandschilderde ramen voor veelal monumentale gebouwen. Ze gebruiken echter ook hedendaagse technieken zoals glasappliqué en glaslaminering.
r
atw
Mense Ruiter Orgelmakers
Molen Wilhelmina, Noorderhoogebrug 10.00 - 17.00 uur
Open werkateliers
tr es ies
Castellanos Afbouw is een vakkundig bedrijf dat gespecialiseerd is in oude ambachtelijke technieken: stucadoorswerk, het maken van lijstwerk en ornamenten en de restauratie van oude plafonds en gevels. Een specialiteit van het bedrijf is het maken en restaureren van terrazzo; een van oorsprong Italiaanse techniek die bestaat uit het bekleden van vloeren en wanden met veelkleurige marmerkorrels die in cement- of kleimortel worden gedrukt. Tijdens OMD toont het bedrijf monsters van terrazzo en maakt het ter plaatse mozaïek en ornamenten voor stucwerk.
De Schreef is een ambachtelijke steenhouwerij voor grafmonumenten, gevel- en eerste stenen voor restauratie en vrij werk. Er wordt bij voorkeur Belgische hardsteen verwerkt; een materiaal dat zich in duurzaamheid heeft bewezen, getuige de vloeren van de oude Groninger kerken. Maar het materiaal is bovenal geschikt voor het aanbrengen van detailleringen, zoals het hakken van letters/teksten en reliëfs in steen, de specialiteit van De Schreef. Hoe? Dat laten vaklieden zien in de kerk.
a str ese fri
Castellanos
De Schreef
fr
Veldman en Veltman restauratie- en decoratieschilders houdt zich al zo’n twintig jaar bezig met de restauratie, conservering en reconstructie van historisch schilderwerk. Denk daarbij aan marmer- en houtimitaties, polychromie, sjabloneren en vergulden. Kortom, met alle bijzondere ambachtelijke schildertechnieken die in het verleden werden (en ook nu nog worden) toegepast. Ook kleurhistorisch onderzoek aan gevels en interieurs is een belangrijk deel van hun werk. Veldman en Veltman is met regelmaat werkzaam in middeleeuwse kerken en talloze andere rijksmonumenten in Stad en Ommeland. Tijdens OMD demonstreren zij een van bovengenoemde schilderstechnieken.
De van oorsprong laat-romaanse kruiskerk stamt uit de late 13de eeuw. Tijdens de Reductie van Groningen werd nagenoeg alles wat aan de rooms-katholieke eredienst herinnerde, verwijderd. Zo ook de uit 1530 stammende gewelfschilderingen. Tijdens een restauratie uitgevoerd in de oorlogsjaren bleken ze verstopt onder dikke lagen kalkverf. Nadien zijn ze aangetast door vocht, temperatuur en aardbevingen. Lut Gielen en collega’s startten in 2013 met de restauratie en conservatie. Ook werden de kerkbanken en de orgelkas in de oude kleuren teruggebracht. Een projectie van het restauratiedagboek uit 1941-1943 en een doorlopende presentatie schetsen een beeld van de toestand vóór de restauratie en van het proces.
t traa aaks
De Groningse keramist Anno Smith (1915- d 1990) voorzag in de naoorlogse wederopbouwperiode in de hele stad Groningen tientallen at stra gebouwen van kleurrijke gevelversieringen. taur cenHij koos voor alledaagse voorwerpen en taferelen: ruislaan erk zuid vissen, bloemen, spelende kinderen en werkende ambachtslieden. Deze fietstocht, o.l.v. Jaap Ekhart, voert langs een aantal van zijn werken an in de eRivierenbuurt, De Wijert en de Grunoalla m ta buurt. Ook wordt een bezoek gebracht aan het voormalige atelier van Smith aan de Veenweg. g we at ra est
Veldman en Veltman
Ellens Leidekkers is een dynamisch (leer)bedrijf, onstaan uit een passie voor oude gebouwen, voorwerpen en technieken. Ouderen leren jongeren er het vak. Het bedrijf kent zowel zinkmeesters, leidekkers als koperslagers. Onder de vakbekwame leiding van Peter Visscher is het bedrijf verantwoordelijk voor de restauratie van diverse kerken, borgen, stadhuizen en musea in het noorden. In de eigen zetterij worden onderdelen op maat, naar historisch voorbeeld en geheel met de hand gemaakt. Het bedrijf demonstreert hoe het leisteen en koperen ornamenten bewerkt.
Restauratie- en Decoratieschilder Lut Gielen
at stra
edis
ies fr
Der AA-kerk 10.00 - 17.00 uur
Ellens Leidekkers
Kerk van Garmerwolde, dorpsweg 69 10.00 - 17.00 uur
n stee
t traa boks
hag Fietstocht aat r t s Anno Smith, de ‘grote ioen at orp stra oorn gevelversierder’ sch een h
aat ltstr koba
In verband met de nieuwbouw van het Forum aan de Grote Markt Oostzijde voerde RAAP in de periode 2008 - 2012 archeologische opgravingen uit. Tijdens OMD presenteert RAAP de voorlopige resultaten. Ten zuiden van de Martinikerk zijn bij de graafcampagnes enkele honderden oude skeletten geborgen. Steffen Baetsen, expert op het gebied van menselijke botten, laat zien hoe fysisch-antropologisch onderzoek van de aangetroffen skeletten werkt en welke informatie dit oplevert. Maja d’Hollosy is gespecialiseerd in het maken van (voornamelijk) archeologische gezichtsreconstructies. Eén op het Martinikerkhof aangetroffen schedel zal door haar worden gereconstrueerd. Tijdens OMD zal zij uitleg geven over hoe zo’n reconstructie in zijn werk gaat.
aat
nstr
roo
derk
r noo
raat
RAAP
periode voert het bedrijf ook reconstructies uit in deze stijl. Met gebruikmaking van originele bewaard gebleven onderdelen en met nog vaak oude gereedschappen streven zij naar een zo authentiek mogelijk uitziend resultaat. Een ander substantieel onderdeel in orgels is metaal voor mechanieken en pijpwerk. Ook deze worden volgens oude methoden vervaardigd en gerestaureerd met gebruikmaking van overeenkomende legeringen en materiaalsoorten.
t aa
Fietstochten/excursies/bezichtiging
eg tw aa str ese fri aat mstr radiu
Martinikerk 10.00 - 17.00 uur
Dit glas-, schilder- en onderhoudsbedrijf wist met haar veelzijdigheid de Nationale Schildersprijs binnen te slepen voor het kantoor van de Gasunie en de restauratie van het monumentale NS-Hoofdstation van Groningen. De restauratieafdeling, onder leiding van restauratieschilder Lex van der Zwaag, houdt zich bezig met restauraties op allerlei gebied, variërend van gevelsteen tot behangrestauratie. Tijdens OMD is Lex van der Zwaag live aan het werk zien: hij maakt een wit-marmer imitatie in een monumentaal woonhuis.
23
raat iast
cord con
an
la gen wil
anst erm wat
Tijdens openingstijden van onderstaande gebouwen kunt u diverse specialisten/vakmensen live aan het werk zien.
Restaurateur Lex van der Zwaag
laan
osse
Demonstraties diverse restauratietechnieken
Radesingel 3 10.00 - 16.00 uur
aat
Speciaal programma
den
pleia
radi
at tra
t raa
n
alaa weg
www.groningen.nl/monumenten
se da st r
aa t
re
ama
weg
sesse prin
t aa
str
ius
en
ll co
lage der a
h
an erm
aweg
an
rla
te ruy
t lmstr strranaho holm bo
aat
r st pt m
t aa
ew nd
eg
i ep rd te ho r ve
le
d ng
ew
i
c ns ark helperp
e st
aan haydnl
CENTRAAL INFORMATIEPUNT OP OPEN MONUMENTENDAG Martinikerk, Martinikerkhof 3, t 06-29 205 784
Kunst & Ambacht
oo
om zo er
u bo INFORMATIE Op werkdagen van 07 t/m 11 september via t 050-367 82 31
eg
lp
w pa
ro
t aa
he
eu
tr gs
in
sberg
n ko
kempken
op itt
e kamp
w
engels
al ira
adm
lubeck weg
in auple nass
aa t
lst r
va n
bornholmstraat
born
t aa tr ms
ol
el
pa
n
nlaa
ab m
o
ev ul
w w w. g r on i ngen . n l / monumenten A
at ra lst aa ch
e gs we
ho ud ate sstra rsla solm n an a v lia
an
zil ve rl a
st ad
otkad e
e gro
ofste de d
dr c h
de
h rn
n va
Noorderbinnensingel 14
ole pierm
t aa
bo
eg
Martinikerkhof 12
20 Remonstrantse Kerk
n io st e ba ut do re
at ra
29 Watertoren Noord (De Bovenkamer van Groningen)
Moesstraat 20
ns
ha
sc
t aa
de
r st
en
t as em
i vr
28 Vrijmetselaren Logegebouw Turfsingel 46 ingang hoek W.A. Scholtenstraat
19 Provinciehuis
Coehoornsingel 14
de
ns
Sint Walburgstraat 1
Oude Kijk in ’t Jatstraat 7a
ke
27 Universiteitsmuseum
p
ha
c ds
lk
Peperstraat 22
Westerbinnensingel 48
en
ol
sm
en
l el
ee
16 Pepergasthuis (Sint Geertruidsgasthuis)
n to
Pelsterstraat 43
weg
Martinikerkhof 1a
Programmafolder Open Monumentendag Groningen eu ro w vanaf dinsdag 1 september gratis af te halen bij De programmafolderpais eg de VVV, het Gemeentelijk Informatiecentrum, de openbare bibliotheken, de gemeentelijke balies aan het Gedempte Zuiderdiep 98 en Harm Buiterplein 1 en op Open Monumentendag zelf in de Martinikerk. U kunt het programma ook adownloaden via www.groningen.nl/monumenten. rd
Grote Markt 1
26 Stichting Monument & Materiaal here
10 Martinitoren
w pa ro
15 Pelstergasthuis (Heiligen Geest Gasthuis)
b
winscho terdiep
Radesingel 2-4
g kwe par
18 De Poort
eu
25 Stadhuis
rab
r st
ei n
t aa
ct
co
aan
rsl
Spilsluizen 5
Haddingestraat 23
9 Martinikerk
Zaagmuldersweg 67
24 Sint Jozefkathedraal
17 Pictura
co
Rademarkt 29
2 3 Sint Franciscuskerk
at E. Thomassen à Thuessinklaan 1 stra upt
an 58 Coendersweg sla ur
con 8 Lutherse Kerk en Lutherzaal
Damsterdiep 146
g we ter oos
g
7 Helperkerk
Martinikerkhof 3 ou nc
du avia emm
e sew
Nieuwe Boteringestraat 47
2 2 Sint Anthonygasthuis
g ewe
5
old rsw pate
94 0-1 94
Damsterdiep 233
6 Doopsgezind Gasthuis
12 Noordelijk Scheepvaartmuseum (Gotisch Huis en Canterhuis)
14 Open Hof
5 Doopsgezinde Kerk (Vermaning) Oude Boteringestraat 33
h er
n1
laa
(max. 20 personen, vol=vol) Duur: circa 1,5 uur Vertrekpunt: Trompsingel 27
n
laa
eits
2 1 Rioolgemaal Groningen
a en h
ki
pl nt
str
en
Daarnaast zijnlubtijdensbe de Groninger Open Monumentendag de belangrijkste eg nw rge historische gebouwenbeweer open voor het publiek. In de programmafolder staan de openingstijden per locatie vermeld, sommige gebouwen zijn slechts een gedeelte van de dag geopend. Alle activiteiten en rondleidingen raat zijn gratis tenzij anders vermeld. olmst ornh
zuid
stationswe 11 Nieuwe Kerk en Toren
g
we
gen ber
g
we ux n el
g
we eck
ark erp
Brugstraat 24
in ls
so
ol
hereplein
he
l
13 Oosterkerk
4 Damsterstede
Ook in Groningen spelen we in op het thema Kunst & Ambacht, met programmaonderdelen waarbij het ambachtaatin en rond monumenten centraal str olm staat. Zo stelt een aantal glasateliers ckh hun werkplaats open, vertellen en sto demonstreren restaurateurs (over) hun werkwijzen, zijn resultaten van opgravingen te zien, is er een fietstocht langs de werken van De Grote Gevelversierder Anno Smith, een excursie naar een Bronsgieterij, een h el sin kis wandeling van het CBK met o.a. (klank)dichten, kunt u een kijkje nemen tra at eg slow nog veel meer. in een villa van architect Egbert Reitsma oen eg
ew
iff
gr
l
km
ge
sin
re
ra
eg
w nt
so
eg
r ba
he
24
ge
in
s de
kt
ru ys da e
n ve ha
w avië
r ma
ep
Tijd: 13.30 uur Opgave verplicht: via 06 - 42 69 46 66
gel ota sab
h
ndin
de
ja co b
en
ra
22
20
singel
in Groningen
sca
at
at
at
at
zu
g
Oude Boteringestraat 24
at
at
tra ges
t raa
est
a str
tra ges
tra ges
din
kin
pte
i ep
Nieuwe Kerkhof 1
3 Het Calmershuis
il nt ive
p ko
r ste
7
aan
ra st
p
oo
rd ide
ussingel
2 Armhuiszittend Convent (Lamme Huiningegasthuis)
rd
g
p
aat
die
die
ter ms da
we pa
ro
en
16
15
rn
coehoo
uit
rstr
a str
kin
h er
r ste pel
had
fol
8
i ep
open monumentendag
Het landelijke thema is dit jaar: Kunst & Ambacht. Daarmee staat zowel de kunst als het ambacht in en rond het monument centraal. Met dit thema is er aandacht voor de architectuur zelf en voor de toegepaste kunsten die daarin te zien zijn. Monumenten kunnen zelf ook een inspiratiebron zijn t aa str voor andere kunstvormen, zoals en beeldende kunst, letteren of muziek. ag
eu
sch
pepe
ter oos gel
rkt ma vis
ubbo emmi
Akerkhof 2
jer ai pw
i ep
rd
25
em
1 Der Aa-kerk
eg
te ms da
at kg
grote markt
ged
emmaplein
aw m
i
10
3
l ba
at
gel
ust
do
g
e aw
e ijk
at
a str jat
ra
sin
ard
1
12
Akerkstraat 22
it gal ille
e st m da
zaterdag 12 september 2015
4
19
9
de
r ste
we
ger
aat aat str str ijn eer nr erm t va es v nd nn aat a bra str joh t ris raa mie van ns fra
rem
f
kho
aker
pd
t raa
5
27
2
po
est ing
ra est ng
in 't
b
r
eg
at
21
ge
26
17
ebb
eri
bot
kijk
ho
Bezichtiging Dubbele villa’s, Nassaulaan ria nd
lein
rp roe
h
sw
rijksweg
eg gew
de
de
de
at
tra ers
s vis
lu i
rug
ou
ou
ou
rh
at
Opgave van dinsdag 1 t/m vrijdag 11 september tussen 10.00 en 16.00 uur via t 06 42 69 46 66
g de we ka uis ra rsl flo ste oo at tra ths ci n hya aat nstr pioe
gel
i ep
d de
rs
t aa
r st
er
d id
eltjo
t aa
tur fsin
izen slu spil
en av
hoendi
Het Centrum Beeldende Kunst Groningen organiseert een wandelexcursie langs twee g bijzondere kunstwerken die herinneren aan peizerwe de Groninger kunstenaar Hendrik Nicolaas Werkman. De gids bespreekt onderweg drie ambachten:er(klank)dichten, vormgeven en weg peiz monumentale beeldende kunst. Ook laat zij u kennismaken met de verhalen achter de kunstwerken. De Oosterbrug gaat speciaal voor de wandeling open.
de ka ra flo
r st
at
n
28
14
ge
tra ats 't j
eg
at
a str
ade ost
Wandelexcursie CBK Groningen: Kunst en Ambacht
at tra hs
rin
k in kij
de
or
no
Deze ‘Lekker Landschapstocht’ (circa 8 km) Detrrubensstraat monumentale dubbele villa’s van architect aat ns aat oye voert onder meer door de moestuinen van stvran g en Ploeglid Egbert Reitsma (1892-1976) zijn a n m ja bbe ho g de biologische Tuindersvereniging Groningen, bijzondere voorbeeldenanvan ert ewe de bouwstijl t ind kr traa me ons r t langs het Boterdiep, langs een historische van de Amsterdamse School in Groningen. u ne at druivenkas in Zuidwolde van meer dan 100 jaar Ze zijn van cultuurhistorische at en ragrote stra nst dag stee meshet ontwerp is jan oud en door het Kardinge-gebied. Onderweg architectonische waardeh wen worden drie openbare boomgaarden van hoogwaardige esthetische kwaliteit. protonstraat bezocht. Tekst en uitleg onderweg is van De villa’s worden toegelicht door kleindochter at interieurontwerper, Frederiek Reitsma. kruidenkenner Saskia Nieboer van de Groene en ra t p s er Tenminste éénoevilla ndie is ook van binnen te Zon en landschapsdeskundige Ine Bielevelt tt h o sp lu van Landschapsbeheer Groningen. Na afloop bezichtigen. u p pa h ndie nd hoe worden deoeverzamelde en geplukte produkten i ep verwerkt tot eenhoen smaakvolle salade. Organisatie: Stichting Egbert Reitsma diep Tijd: 11.00 en 13.00 uur plein kel Tijd: 10.00 uur Opgave verplicht: via 06 - 42 69 bra 46 66 van at a r ieweg energverplicht: st (max. 20 per tocht, vol=vol) Opgave via de Groene Agenda ckpersonen ker ms hee max. 1,5 uur op www.landschapsbeheergroningen.nl Duur: van ein lpl t ake aa Verzamelpunt: Nassaulaanbr6 Duur: circa 3 uur tr ks van rc e k Vertrek- en eindpunt: Stadsboerderij de ms ee nh va Wiershoeck, Beijumerweg 20
st e
Zaterdag 12 september 2015
du
e ot
e uw
e lop
a str tma t lu n rajaa t s an
mo
at
eb w eu
nie
tw aa
an nv
g
tra ns
11
ni
raat usst
at sstra
at
tr es es
iaa
adr
aa t
e pio
s pega
raat
anu erid
ra
st r
aa t
int ac hy
ep
vio
i rd
str
len
6
oo
tra ers av pap
te bo
t aa
M O N U M E N T E N D A G
Kunst & Ambacht
29
e
(max. 20 idpersonen per tocht, vol=vol) at stra lhe adecirca Duur: 2 uur e akad elmin melden bij het Vertrekpunt: Martinikerk, wilh informatiepunt
gh
st r
eg w rs
at
urst centa
sst
er
de
a tr ss
e
aan
n
aat
ei tn
at
ra hst
go
h
àt
en
ss ma ho
O P E N
13
Tijd: 12.00 en 15.00 uur laan simir st ca- 42 69 46 66 Opgave verplicht: via ern06
i fr
va n
sin
s ue
an
a kl
.t
n el
nlaa
rstr
Fietstocht g bor ter Nieuwe ‘Lekker Landschapstocht’ rd era
br
r
e
ad kk
l mu ag za
oe oo
ri
m ha
m
zon
orio
de hoe
at seu straper man voer
eg tw aa
Glasatelier Gekleurd glas, Nieuwe Ebbingestr. 121 10.00 - 17.00 uur Glazenier Eelco Stoffers en zijn vrouw Roxana zijn gespecialiseerd in het vervaardigen van nieuwe glas-in-loodramen en de restauratie en reparatie van oude panelen. Ook geven zij deskundig advies. In hun winkel zijn een grote collectie glas, diverse materialen en gereedschappen te koop. In het erachter gelegen atelier worden cursussen gegeven, onder meer in glas in lood, tiffany, maar ook in glas versmelten.
st
or
spo
eg omw ato
Gepkienes Brouwer kreeg als zoon van een Gronings-Friese meesterschilder de liefde voor verf en kwasten met de paplepel ingegoten. Met veel kennis van en ervaring met ambachtelijke materialen en technieken werkt hij met respect voor de eigenheid en het individuele karakter van (Noord-Nederlands) decoratieschilderwerk. Hij is gespecialiseerd in de duurzame restauratie van ambachtelijk decoratief schilderwerk, hout- en marmerimitaties, craquelé, trompe l’oeuil, plafond- en wandschilderingen, letterzetten en verguldwerk. Brouwer vertelt over en demonsteert het kleuronderzoek dat hij in diverse molens in het noorden heeft verricht.
be
d
(max. 20 personen per tocht, vol=vol) fr Duur: circa 2 uur ie se st Vertrekpunt: Martinikerk, melden bij het ra at w informatiepunt aegt ra ste
18
e st
eg
w
re
r ko
Excursie Brons gieten bij Ateliers Museum at Technische Werken ra rst
t traa olfs
fa graa
Tijd: 11.00 en 15.00 uur Opgave verplicht: via 06 - 42 69 46 66
eer
lie
r rst
Bij Ateliers MTW worden in professioneel geoutilleerde ateliers de meest uiteenlopende producten vervaardigd. Zo worden er voor an zonnela musea en soortgelijke instellingen replica’s van oudheidkundige voorwerpen gemaakt. Daarnaast worden er kunstwerken, monumenten en beelden van diverse materialen, zoals hout, gips en brons geconserveerd en gerestaureerd. Ateliers MTW beschikt bovendien over een bronsgieterij waar o.a. beelden worden gegoten.
gr
eg
Mense Ruiter Orgelmakers bouwt orgels, veelal geënt op de bouw- en klankprincipes uit de 18de en vroege 19de eeuw. Naast ervaring met de restauratie van instrumenten uit deze
Restauratieschilder Gepkienes Brouwer
Glasatelier Ballast en Bonekamp, Turfsingel 3 10.00 - 17.00 uur Irma Ballast en Rens Bonekamp werken al bijna dertig jaar in het sfeervolle Jugendstilpand van de bekende Groninger architect Van Elmpt aan de Turfsingel in Groningen. In hun werkplaats komen ambacht, kunst en architectuur op een prachtige wijze samen. Beiden zijn gespecialiseerd in het maken van glas in lood en gebrandschilderde ramen voor veelal monumentale gebouwen. Ze gebruiken echter ook hedendaagse technieken zoals glasappliqué en glaslaminering.
r
atw
Mense Ruiter Orgelmakers
Molen Wilhelmina, Noorderhoogebrug 10.00 - 17.00 uur
Open werkateliers
tr es ies
Castellanos Afbouw is een vakkundig bedrijf dat gespecialiseerd is in oude ambachtelijke technieken: stucadoorswerk, het maken van lijstwerk en ornamenten en de restauratie van oude plafonds en gevels. Een specialiteit van het bedrijf is het maken en restaureren van terrazzo; een van oorsprong Italiaanse techniek die bestaat uit het bekleden van vloeren en wanden met veelkleurige marmerkorrels die in cement- of kleimortel worden gedrukt. Tijdens OMD toont het bedrijf monsters van terrazzo en maakt het ter plaatse mozaïek en ornamenten voor stucwerk.
De Schreef is een ambachtelijke steenhouwerij voor grafmonumenten, gevel- en eerste stenen voor restauratie en vrij werk. Er wordt bij voorkeur Belgische hardsteen verwerkt; een materiaal dat zich in duurzaamheid heeft bewezen, getuige de vloeren van de oude Groninger kerken. Maar het materiaal is bovenal geschikt voor het aanbrengen van detailleringen, zoals het hakken van letters/teksten en reliëfs in steen, de specialiteit van De Schreef. Hoe? Dat laten vaklieden zien in de kerk.
a str ese fri
Castellanos
De Schreef
fr
Veldman en Veltman restauratie- en decoratieschilders houdt zich al zo’n twintig jaar bezig met de restauratie, conservering en reconstructie van historisch schilderwerk. Denk daarbij aan marmer- en houtimitaties, polychromie, sjabloneren en vergulden. Kortom, met alle bijzondere ambachtelijke schildertechnieken die in het verleden werden (en ook nu nog worden) toegepast. Ook kleurhistorisch onderzoek aan gevels en interieurs is een belangrijk deel van hun werk. Veldman en Veltman is met regelmaat werkzaam in middeleeuwse kerken en talloze andere rijksmonumenten in Stad en Ommeland. Tijdens OMD demonstreren zij een van bovengenoemde schilderstechnieken.
De van oorsprong laat-romaanse kruiskerk stamt uit de late 13de eeuw. Tijdens de Reductie van Groningen werd nagenoeg alles wat aan de rooms-katholieke eredienst herinnerde, verwijderd. Zo ook de uit 1530 stammende gewelfschilderingen. Tijdens een restauratie uitgevoerd in de oorlogsjaren bleken ze verstopt onder dikke lagen kalkverf. Nadien zijn ze aangetast door vocht, temperatuur en aardbevingen. Lut Gielen en collega’s startten in 2013 met de restauratie en conservatie. Ook werden de kerkbanken en de orgelkas in de oude kleuren teruggebracht. Een projectie van het restauratiedagboek uit 1941-1943 en een doorlopende presentatie schetsen een beeld van de toestand vóór de restauratie en van het proces.
t traa aaks
De Groningse keramist Anno Smith (1915- d 1990) voorzag in de naoorlogse wederopbouwperiode in de hele stad Groningen tientallen at stra gebouwen van kleurrijke gevelversieringen. taur cenHij koos voor alledaagse voorwerpen en taferelen: ruislaan erk zuid vissen, bloemen, spelende kinderen en werkende ambachtslieden. Deze fietstocht, o.l.v. Jaap Ekhart, voert langs een aantal van zijn werken an in de eRivierenbuurt, De Wijert en de Grunoalla m ta buurt. Ook wordt een bezoek gebracht aan het voormalige atelier van Smith aan de Veenweg. g we at ra est
Veldman en Veltman
Ellens Leidekkers is een dynamisch (leer)bedrijf, onstaan uit een passie voor oude gebouwen, voorwerpen en technieken. Ouderen leren jongeren er het vak. Het bedrijf kent zowel zinkmeesters, leidekkers als koperslagers. Onder de vakbekwame leiding van Peter Visscher is het bedrijf verantwoordelijk voor de restauratie van diverse kerken, borgen, stadhuizen en musea in het noorden. In de eigen zetterij worden onderdelen op maat, naar historisch voorbeeld en geheel met de hand gemaakt. Het bedrijf demonstreert hoe het leisteen en koperen ornamenten bewerkt.
Restauratie- en Decoratieschilder Lut Gielen
at stra
edis
ies fr
Der AA-kerk 10.00 - 17.00 uur
Ellens Leidekkers
Kerk van Garmerwolde, dorpsweg 69 10.00 - 17.00 uur
n stee
t traa boks
hag Fietstocht aat r t s Anno Smith, de ‘grote ioen at orp stra oorn gevelversierder’ sch een h
aat ltstr koba
In verband met de nieuwbouw van het Forum aan de Grote Markt Oostzijde voerde RAAP in de periode 2008 - 2012 archeologische opgravingen uit. Tijdens OMD presenteert RAAP de voorlopige resultaten. Ten zuiden van de Martinikerk zijn bij de graafcampagnes enkele honderden oude skeletten geborgen. Steffen Baetsen, expert op het gebied van menselijke botten, laat zien hoe fysisch-antropologisch onderzoek van de aangetroffen skeletten werkt en welke informatie dit oplevert. Maja d’Hollosy is gespecialiseerd in het maken van (voornamelijk) archeologische gezichtsreconstructies. Eén op het Martinikerkhof aangetroffen schedel zal door haar worden gereconstrueerd. Tijdens OMD zal zij uitleg geven over hoe zo’n reconstructie in zijn werk gaat.
aat
nstr
roo
derk
r noo
raat
RAAP
periode voert het bedrijf ook reconstructies uit in deze stijl. Met gebruikmaking van originele bewaard gebleven onderdelen en met nog vaak oude gereedschappen streven zij naar een zo authentiek mogelijk uitziend resultaat. Een ander substantieel onderdeel in orgels is metaal voor mechanieken en pijpwerk. Ook deze worden volgens oude methoden vervaardigd en gerestaureerd met gebruikmaking van overeenkomende legeringen en materiaalsoorten.
t aa
Fietstochten/excursies/bezichtiging
eg tw aa str ese fri aat mstr radiu
Martinikerk 10.00 - 17.00 uur
Dit glas-, schilder- en onderhoudsbedrijf wist met haar veelzijdigheid de Nationale Schildersprijs binnen te slepen voor het kantoor van de Gasunie en de restauratie van het monumentale NS-Hoofdstation van Groningen. De restauratieafdeling, onder leiding van restauratieschilder Lex van der Zwaag, houdt zich bezig met restauraties op allerlei gebied, variërend van gevelsteen tot behangrestauratie. Tijdens OMD is Lex van der Zwaag live aan het werk zien: hij maakt een wit-marmer imitatie in een monumentaal woonhuis.
23
raat iast
cord con
an
la gen wil
anst erm wat
Tijdens openingstijden van onderstaande gebouwen kunt u diverse specialisten/vakmensen live aan het werk zien.
Restaurateur Lex van der Zwaag
laan
osse
Demonstraties diverse restauratietechnieken
Radesingel 3 10.00 - 16.00 uur
aat
Speciaal programma
den
pleia
radi
at tra
t raa
n
alaa weg
www.groningen.nl/monumenten
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
30
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
32
31
B U I T E N D E S TA D DORKWERD 30 Hervormde PKN Kerk en wierde Hoogeweg 2a 10.00 tot 17.00 uur
Diverse jeugdactiviteiten, orgelspel en rommelmarkt. Om 11.00 en 14.30 uur koorzang in de kerk.
1 Der Aa-kerk &
4 Damsterstede
9 Martinikerk
Akerkhof 2 10.00 tot 17.00 uur
Damsterdiep 233 10.00 tot 17.00 uur
zie speciaal programma Kunst & Ambacht
Monumentaal huis, oorspronkelijk behorend bij een voormalige oliemolen met een parkachtige tuin.
Extra: virtuele schommel Happy Ship is een computeranimatiestudio, gevestigd vlakbij de Der Aa-kerk. Naast visual effects voor met name Nederlandse filmproducties maakt Happy Ship eigen animatiefilms en video-installaties. Met de introductie van de Oculus Rift, een stereoscopische bril, experimenteerde het bedrijf de laatste twee jaar met de Virtual Reality techniek. Het eerste resultaat hiervan kunt u tijdens OMD ervaren met de installatie ‘De Schommel’: zet de bril op, neem ‘virtueel’ plaats op de schommel en beleef het interieur van de Der Aa-kerk van heel dichtbij! 2 Armhuiszittend Convent (Lamme Huiningegasthuis) Akerkstraat 22 10.00 tot 17.00 uur
3 Het Calmershuis Oude Boteringestraat 24 13.00 tot 17.00 uur
Expositie Tussen Ambacht en Kunst, georganiseerd door de Open Universiteit i.s.m. docenten en cursisten van kunstencentrum Vrijdag. Meer dan dertig gevorderde cursisten van de afdelingen edelsmeden, textiele vormgeving, weven, keramiek en houtbewerking stellen hun werk tentoon in de grote zaal op de eerste verdieping. De muzikale omlijsting wordt verzorgd door leerlingen van StrijkersStudio Groningen en cursisten van muziekschool Vrijdag, afdeling Blokfluit. In de kelder, met authentieke gewelven uit de 13de eeuw, bent u welkom voor een drankje en een hapje.
&
= speciaal programma Kunst & Ambacht
gedeeltelijk
&
Martinikerkhof 3 10.00 tot 17.00 uur
10 Martinitoren gedeeltelijk
zie speciaal programma Kunst & Ambacht De Martinikerk is de hele dag informatiepunt voor de Open Monumentendag 2015.
Open atelier en expositie. 5 Doopsgezinde Kerk (Vermaning) Oude Boteringestraat 33 10.00 tot 16.30 uur
10.00, 11.30 en 13.00 uur: orgelspel door Eeuwe Zijlstra. 10.30 en 15.30 uur: presentatie Gemeente en Doperdom door ds. Geert Brusewitz. 14.00 uur: optreden van het koor Musica Retorica.
6 Doopsgezind Gasthuis Nieuwe Boteringestraat 47 10.00 tot 16.00 uur
7 Helperkerk Coendersweg 58 10.00 tot 17.00 uur
gedeeltelijk
Rondleiding en activiteiten voor de jeugd. 8 Lutherse Kerk en Lutherzaal Haddingestraat 23 10.00 tot 17.00 uur
13.00 en 15.00 uur: korte presentatie door ds. S. Freytag over de kerk en de preekstoel uit 1696. 13.30 en 15.30 uur: vocaal ensemble Ten Toon! met werk van o.a. Brahms en Distler.
Doorlopend programma met rondleidingen en muziekoptredens. Aanwezig zijn stands van het Comité Open Monumentendag Groningen, Vereniging van Vrienden Martinikerk, Stichting Groningen Orgelland, Stichting Martini Beiaard Groningen, Hervormde Wijkgemeente Martinikerk, Platform GRAS, Bond Heemschut en Vrienden van de Stad. Rondleiding Heemschut Rondleiding door bouwhistoricus Taco Tel over het Martinikerkhof en bezoek aan het Prinsenhof. Tijd: 10.30 en 13.30 uur Duur: 1,5 uur Inschrijving: melden bij tafel van Heemschut (20 personen per rondleiding). Rondleiding Vrienden van de Stad Groningen Wandeling langs een aantal minder geslaagde voorbeelden van ‘moderniseringen’ en optoppingen in de historische binnenstad. Tijd: tussen 11.00 en 14.00 uur (2 à 3 rondleidingen) Duur: 45 minuten Inschrijving: melden bij tafel van Vrienden van de Stad (20 personen per rondleiding). Muziekuitvoeringen 12.30 - 13.30 uur: lunchconcert door harmonieorkest Harmonie ‘67 uit Groningen. 14.15 - 15.00; 16.00 - 16.45 uur: orgelconcert door Leo van Doeselaar en Erwin Wiersinga.
Martinikerkhof 1 11.00 tot 17.00 uur
Stadsbeiaardier Auke de Boer geeft een demonstratie van het carillon, het Groninger Klokkenluidersgilde luidt de klokken en iedereen is welkom om het demo-carillon te bespelen. Kaartjes zijn gratis verkrijgbaar bij de VVV-Groningen, tegenover de Martinitoren. 11 Nieuwe Kerk en Toren Nieuwe Kerkhof 1 alleen de kerk zaterdag 10.00 tot 18.00 uur (toren tot 17.00 uur) zondag 14.00 tot 17.00 uur
Zaterdag Festival van de Geest, over het ambacht van verhalen vertellen: 10.00 tot 17.00 uur: Kunst- en cultuurmarkt op het grasveld rondom de kerk, de mogelijkheid om de toren te beklimmen; in de kerk muziek en demonstratie orgelbouw. 11.00 - 13.00; 14.30 - 16.30 uur: elk half uur poppenkast ‘Het verhaal van het tinnen soldaatje’, met aansluitend mogelijkheid om zelf tinnensoldaatjes te gieten en te beschilderen. 18.00 uur: Monnikenmaal driegangenmenu met eten uit vervlogen tijden, ook voor vegetariërs. Kosten: € 15,- p.p. (€ 5,- met Stadjers- of studentenpas en kinderen tot 12 jaar) Opgave: verplicht en vóór 5 september via
[email protected]). 20.00 uur: Muziekavond, verzorgd door Harry Niehof, met troubadours en singer-songwriters.
Zondag Kerk open voor bezichtiging en Tuinentocht van de Hortusbuurt en het Ebbingekwartier. Opgave verplicht en vóór 5 september via
[email protected], voor informatie zie hortusbuurt.nl.
12 Noordelijk Scheepvaartmuseum (Gotisch Huis en Canterhuis) Brugstraat 24 zaterdag 10.00 tot 17.00 uur zondag 13.00 tot 17.00 uur
Zaterdag gratis toegang, zondag normale entreeprijs. 13 Oosterkerk E. Thomassen à Thuessinklaan 1 10.00 tot 17.00 uur
Gedurende de dag wordt het orgel geregeld bespeeld. 14 Open Hof Spilsluizen 5 11.00 tot 15.00 uur
Fototentoonstelling over de stad, gezien door de ogen van daklozen. 15 Pelstergasthuis (Heiligen Geest Gasthuis) Pelsterstraat 43 10.00 tot 17.00 uur
Kerk, voogdenkamer en museum (weegkamer) zijn doorlopend te bezichtigen. 13.00 - 13.30 uur; 15.00 - 15.30 uur: solozang, dans, orgel en klavecimbel in de Pelstergasthuiskerk. Met werk van o.a. Frescobaldi, Buxtehude, Händel, Krebs, Gounod. 13.15, 14.15 en 15.15 uur: rondleiding over het terrein, de voogdenkamer en de kerk. 14.00 tot 14.30 uur: orgelspel door Janny Knol - de Vries in de Pelstergasthuiskerk.
16 Pepergasthuis (Sint Geertruidsgasthuis) Peperstraat 22 10.00 tot 17.00 uur
12.00, 14.00 en 16.00 uur: toneeluitvoering over de historie van het Pepergasthuis. Duur: 30 minuten 12.30 en 14.30 uur: optreden van de accordeongroep van muziekschool Vrijdag.
In de keuken, hal en eetzaal zijn versnaperingen verkrijgbaar. Op diverse momenten worden er orgelconcerten en rondleidingen gegeven door de beheerder en is in de voogdenkamer informatie te vinden over de bewoners van de hof. 17 Pictura Sint Walburgstraat 1 10.00 tot 17.00 uur
gedeeltelijk
Expositie 5×5 small art expo Kunstwerken van maximaal 5 bij 5 centimeter. 18 De Poort Moesstraat 20 10.00 tot 17.00 uur
Expositie met werk van cursisten, cursusleiders en vrijwilligers van Centrum voor Spiritualiteit De Poort. 19 Provinciehuis Martinikerkhof 12 10.00 tot 17.00 uur
Presentatie Groninger ontwerpers namens House of Design. Met werk van Paul Bloemers, Pieter Dijkstra, Monique Middelhoek, Joost Speet, Erna de Bie, Joke Ruiter, Liesbeth van Huet en Nynke Rixt Jukema. Locatie: kamer 20 en 21 Speurtocht voor kinderen Vragenformulieren zijn verkrijgbaar in de centrale hal. Na afloop krijgen alle deelnemers een leuke surprise.
11.30, 13.30 en 15.30 uur: Voorstelling over stadsbouwmeester Allert Meijer (1654-1723) door Beno Hofman. Bezoekers worden zo’n 300 jaar terug in de tijd gevoerd: Beno Hofman kruipt in de huid van de geboren Stadjer Meijer. Hij heeft zijn eigen kijk op al het fraais in de Gedeputeerdenkamer en de Statenzaal. Hij had er een belangrijke hand in, maar deed hij het ook allemaal alleen? En hoe wist hij met een opleiding tot meubelmaker uiteindelijk op te klimmen tot stadsbouwmeester? Duur: 30 minuten Verzamelpunt: centrale hal 13.00 - 13.30 uur: Statenlid Hilma OudmanDam vertelt over het schilderij ‘Religie en vrijheid’ van Herman Collenius. Locatie: Statenzaal In de provincie Leden van de Provinciale Staten vertellen ook op verschillende monumentale locaties buiten de stad hun verhaal over kunst en ambacht.
Onder meer in: Sappemeer, met Statenlid Arjen Nolles: wandeling langs Historische Scheepswerf Wolthuis en oude Rijks HBS. Zuidbroek, met Truus van Kleef rondleiding Noord-Nederlands Trein- en Trammuseum. Finsterwolde, met Rikus Brader fietstocht langs diverse plekken Hongerige Wolf. Kijk op provinciegroningen.nl voor meer informatie, zoals locaties en (vertrek)tijden.
20 Remonstrantse Kerk met kosterswoning Coehoornsingel 14 10.00 tot 16.00 uur
25 Stadhuis
gedeeltelijk
21 Rioolgemaal Groningen Damsterdiep 146 10.00 tot 17.00 uur
22 Sint Anthonygasthuis Rademarkt 29 10.00 tot 17.00 uur
23 Sint Franciscuskerk Zaagmuldersweg 67 10.00 tot 17.00 uur
Expositie Geen gebruikelijke Gipstroep Aan de hand van de nog aanwezige correspondentie over de bouw en inrichting van de kerk wordt uitgelegd waarom in de kerk hoogwaardig vakwerk is toegepast door gerenommeerde kunstenaars uit het Interbellum (o.m. Joep Nicolas, Herman van Remmen, Charles Eijk en de gebroeders Jan en Eloy Brom) onder architectuur van de school van Dom Bellot. Ook is er een speurtocht voor kinderen.
Radesingel 2-4 10.00 tot 16.00 uur
33
HOOGKERK 31 De Olle Kerk
Grote Markt 1 10.00 tot 17.00 uur
Rondleidingen door het gebouw en de kosterswoning zijn mogelijk.
24 Sint Jozefkathedraal
27
rolstoelingang voorzijde via de trouwingang onder het bordes
Hoendiep 210 ingang aan de Kerkstraat 10.00 tot 17.00 uur
In de historische Trouwzaal geven ambtenaren van de burgerlijke stand informatie over huwelijksvoltrekkingen.
Orgelspel en expositie met foto’s van oudHoogkerk en van de restauratie van de kerk (i.s.m. de Historische Vereniging van Hoogkerk).
26 Stichting Monument & Materiaal
28
34
Westerbinnensingel 48 11.00 tot 16.30 uur
LEEGKERK 32 Kerk van Leegkerk Leegeweg 38 10.00 tot 17.00 uur
11.00 - 16.30 uur: brocantemarkt op het pleintje. 14.00 en 15.30 uur: rondleiding door de archeologische werkruimten.
MIDDELBERT 33 Sint Maartenskerk
27 Universiteitsmuseum Oude Kijk in ’t Jatstraat 7a 10.00 tot 17.00 uur
Middelberterweg 13 10.00 tot 17.00 uur 29
35
Voormalige Universiteitsbibliotheek uit 1917 (ontwerp: Rijksbouwmeester J.A. Vrijman) met monumentaal interieur met prachtig glas in lood.
NOORDDIJK 34 Stefanuskerk Noorddijkerweg 16 10.00 tot 17.00 uur
Tentoonstelling Verborgen verhalen, waarom archeologen bewaren.
35 Boerderij Kerkenheem Noorddijkerweg 12 10.00 tot 17.00 uur
28 Vrijmetselaren Logegebouw Turfsingel 46 ingang hoek W.A. Scholtenstraat 10.00 tot 17.00 uur
36
36 Noordermolen
12.30, 14.00 en 15.30 uur: pianoconcert door Wim Dirriwachter.
29 Watertoren Noord (De Bovenkamer van Groningen) Noorderbinnensingel 14 10.00 tot 17.00 uur
In de spectaculair verbouwde en gerestaureerde Watertoren Noord uit 1907 is een presentatie met werk van vormgever Lambert Kamps te zien.
Monumentale boerderij uit circa 1830-1838, met voorhuis uit 1934, nu kerkelijk centrum. Noorddijkerweg 6 10.00 tot 16.00 uur
Colofon Uitgave: Gemeente Groningen Samenstelling & Organisatie: Rita Overbeek en Platform GRAS Ontwerp: Peter Boersma - www.hehallo.nl Drukwerk: Drukkerij de Marge beeld omslag: Tegel (detail): collectie Tegelmuseum Otterlo Foto’s: Peter Boersma, De Bovenkamer van Groningen, Daniël van Huizen, René Keijzer, Rita Overbeek, Gert Jan Rodenboog, Gisella Roling, Taco Tel, Marcel Verkerk en Wutsje.
Bij voldoende wind is de molen in werking te zien. De molenaar geeft uitleg en de molengids een rondleiding. Voor kinderen is er een grabbelton. 37
NOORDERHOOGEBRUG 37 Korenmolen Wilhelmina &
Molenstreek 1 10.00 tot 17.00 uur
begane grond en winkel
zie speciaal programma Kunst & Ambacht Expositie én pannenkoeken.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
30
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
32
31
B U I T E N D E S TA D DORKWERD 30 Hervormde PKN Kerk en wierde Hoogeweg 2a 10.00 tot 17.00 uur
Diverse jeugdactiviteiten, orgelspel en rommelmarkt. Om 11.00 en 14.30 uur koorzang in de kerk.
1 Der Aa-kerk &
4 Damsterstede
9 Martinikerk
Akerkhof 2 10.00 tot 17.00 uur
Damsterdiep 233 10.00 tot 17.00 uur
zie speciaal programma Kunst & Ambacht
Monumentaal huis, oorspronkelijk behorend bij een voormalige oliemolen met een parkachtige tuin.
Extra: virtuele schommel Happy Ship is een computeranimatiestudio, gevestigd vlakbij de Der Aa-kerk. Naast visual effects voor met name Nederlandse filmproducties maakt Happy Ship eigen animatiefilms en video-installaties. Met de introductie van de Oculus Rift, een stereoscopische bril, experimenteerde het bedrijf de laatste twee jaar met de Virtual Reality techniek. Het eerste resultaat hiervan kunt u tijdens OMD ervaren met de installatie ‘De Schommel’: zet de bril op, neem ‘virtueel’ plaats op de schommel en beleef het interieur van de Der Aa-kerk van heel dichtbij! 2 Armhuiszittend Convent (Lamme Huiningegasthuis) Akerkstraat 22 10.00 tot 17.00 uur
3 Het Calmershuis Oude Boteringestraat 24 13.00 tot 17.00 uur
Expositie Tussen Ambacht en Kunst, georganiseerd door de Open Universiteit i.s.m. docenten en cursisten van kunstencentrum Vrijdag. Meer dan dertig gevorderde cursisten van de afdelingen edelsmeden, textiele vormgeving, weven, keramiek en houtbewerking stellen hun werk tentoon in de grote zaal op de eerste verdieping. De muzikale omlijsting wordt verzorgd door leerlingen van StrijkersStudio Groningen en cursisten van muziekschool Vrijdag, afdeling Blokfluit. In de kelder, met authentieke gewelven uit de 13de eeuw, bent u welkom voor een drankje en een hapje.
&
= speciaal programma Kunst & Ambacht
gedeeltelijk
&
Martinikerkhof 3 10.00 tot 17.00 uur
10 Martinitoren gedeeltelijk
zie speciaal programma Kunst & Ambacht De Martinikerk is de hele dag informatiepunt voor de Open Monumentendag 2015.
Open atelier en expositie. 5 Doopsgezinde Kerk (Vermaning) Oude Boteringestraat 33 10.00 tot 16.30 uur
10.00, 11.30 en 13.00 uur: orgelspel door Eeuwe Zijlstra. 10.30 en 15.30 uur: presentatie Gemeente en Doperdom door ds. Geert Brusewitz. 14.00 uur: optreden van het koor Musica Retorica.
6 Doopsgezind Gasthuis Nieuwe Boteringestraat 47 10.00 tot 16.00 uur
7 Helperkerk Coendersweg 58 10.00 tot 17.00 uur
gedeeltelijk
Rondleiding en activiteiten voor de jeugd. 8 Lutherse Kerk en Lutherzaal Haddingestraat 23 10.00 tot 17.00 uur
13.00 en 15.00 uur: korte presentatie door ds. S. Freytag over de kerk en de preekstoel uit 1696. 13.30 en 15.30 uur: vocaal ensemble Ten Toon! met werk van o.a. Brahms en Distler.
Doorlopend programma met rondleidingen en muziekoptredens. Aanwezig zijn stands van het Comité Open Monumentendag Groningen, Vereniging van Vrienden Martinikerk, Stichting Groningen Orgelland, Stichting Martini Beiaard Groningen, Hervormde Wijkgemeente Martinikerk, Platform GRAS, Bond Heemschut en Vrienden van de Stad. Rondleiding Heemschut Rondleiding door bouwhistoricus Taco Tel over het Martinikerkhof en bezoek aan het Prinsenhof. Tijd: 10.30 en 13.30 uur Duur: 1,5 uur Inschrijving: melden bij tafel van Heemschut (20 personen per rondleiding). Rondleiding Vrienden van de Stad Groningen Wandeling langs een aantal minder geslaagde voorbeelden van ‘moderniseringen’ en optoppingen in de historische binnenstad. Tijd: tussen 11.00 en 14.00 uur (2 à 3 rondleidingen) Duur: 45 minuten Inschrijving: melden bij tafel van Vrienden van de Stad (20 personen per rondleiding). Muziekuitvoeringen 12.30 - 13.30 uur: lunchconcert door harmonieorkest Harmonie ‘67 uit Groningen. 14.15 - 15.00; 16.00 - 16.45 uur: orgelconcert door Leo van Doeselaar en Erwin Wiersinga.
Martinikerkhof 1 11.00 tot 17.00 uur
Stadsbeiaardier Auke de Boer geeft een demonstratie van het carillon, het Groninger Klokkenluidersgilde luidt de klokken en iedereen is welkom om het demo-carillon te bespelen. Kaartjes zijn gratis verkrijgbaar bij de VVV-Groningen, tegenover de Martinitoren. 11 Nieuwe Kerk en Toren Nieuwe Kerkhof 1 alleen de kerk zaterdag 10.00 tot 18.00 uur (toren tot 17.00 uur) zondag 14.00 tot 17.00 uur
Zaterdag Festival van de Geest, over het ambacht van verhalen vertellen: 10.00 tot 17.00 uur: Kunst- en cultuurmarkt op het grasveld rondom de kerk, de mogelijkheid om de toren te beklimmen; in de kerk muziek en demonstratie orgelbouw. 11.00 - 13.00; 14.30 - 16.30 uur: elk half uur poppenkast ‘Het verhaal van het tinnen soldaatje’, met aansluitend mogelijkheid om zelf tinnensoldaatjes te gieten en te beschilderen. 18.00 uur: Monnikenmaal driegangenmenu met eten uit vervlogen tijden, ook voor vegetariërs. Kosten: € 15,- p.p. (€ 5,- met Stadjers- of studentenpas en kinderen tot 12 jaar) Opgave: verplicht en vóór 5 september via
[email protected]). 20.00 uur: Muziekavond, verzorgd door Harry Niehof, met troubadours en singer-songwriters.
Zondag Kerk open voor bezichtiging en Tuinentocht van de Hortusbuurt en het Ebbingekwartier. Opgave verplicht en vóór 5 september via
[email protected], voor informatie zie hortusbuurt.nl.
12 Noordelijk Scheepvaartmuseum (Gotisch Huis en Canterhuis) Brugstraat 24 zaterdag 10.00 tot 17.00 uur zondag 13.00 tot 17.00 uur
Zaterdag gratis toegang, zondag normale entreeprijs. 13 Oosterkerk E. Thomassen à Thuessinklaan 1 10.00 tot 17.00 uur
Gedurende de dag wordt het orgel geregeld bespeeld. 14 Open Hof Spilsluizen 5 11.00 tot 15.00 uur
Fototentoonstelling over de stad, gezien door de ogen van daklozen. 15 Pelstergasthuis (Heiligen Geest Gasthuis) Pelsterstraat 43 10.00 tot 17.00 uur
Kerk, voogdenkamer en museum (weegkamer) zijn doorlopend te bezichtigen. 13.00 - 13.30 uur; 15.00 - 15.30 uur: solozang, dans, orgel en klavecimbel in de Pelstergasthuiskerk. Met werk van o.a. Frescobaldi, Buxtehude, Händel, Krebs, Gounod. 13.15, 14.15 en 15.15 uur: rondleiding over het terrein, de voogdenkamer en de kerk. 14.00 tot 14.30 uur: orgelspel door Janny Knol - de Vries in de Pelstergasthuiskerk.
16 Pepergasthuis (Sint Geertruidsgasthuis) Peperstraat 22 10.00 tot 17.00 uur
12.00, 14.00 en 16.00 uur: toneeluitvoering over de historie van het Pepergasthuis. Duur: 30 minuten 12.30 en 14.30 uur: optreden van de accordeongroep van muziekschool Vrijdag.
In de keuken, hal en eetzaal zijn versnaperingen verkrijgbaar. Op diverse momenten worden er orgelconcerten en rondleidingen gegeven door de beheerder en is in de voogdenkamer informatie te vinden over de bewoners van de hof. 17 Pictura Sint Walburgstraat 1 10.00 tot 17.00 uur
gedeeltelijk
Expositie 5×5 small art expo Kunstwerken van maximaal 5 bij 5 centimeter. 18 De Poort Moesstraat 20 10.00 tot 17.00 uur
Expositie met werk van cursisten, cursusleiders en vrijwilligers van Centrum voor Spiritualiteit De Poort. 19 Provinciehuis Martinikerkhof 12 10.00 tot 17.00 uur
Presentatie Groninger ontwerpers namens House of Design. Met werk van Paul Bloemers, Pieter Dijkstra, Monique Middelhoek, Joost Speet, Erna de Bie, Joke Ruiter, Liesbeth van Huet en Nynke Rixt Jukema. Locatie: kamer 20 en 21 Speurtocht voor kinderen Vragenformulieren zijn verkrijgbaar in de centrale hal. Na afloop krijgen alle deelnemers een leuke surprise.
11.30, 13.30 en 15.30 uur: Voorstelling over stadsbouwmeester Allert Meijer (1654-1723) door Beno Hofman. Bezoekers worden zo’n 300 jaar terug in de tijd gevoerd: Beno Hofman kruipt in de huid van de geboren Stadjer Meijer. Hij heeft zijn eigen kijk op al het fraais in de Gedeputeerdenkamer en de Statenzaal. Hij had er een belangrijke hand in, maar deed hij het ook allemaal alleen? En hoe wist hij met een opleiding tot meubelmaker uiteindelijk op te klimmen tot stadsbouwmeester? Duur: 30 minuten Verzamelpunt: centrale hal 13.00 - 13.30 uur: Statenlid Hilma OudmanDam vertelt over het schilderij ‘Religie en vrijheid’ van Herman Collenius. Locatie: Statenzaal In de provincie Leden van de Provinciale Staten vertellen ook op verschillende monumentale locaties buiten de stad hun verhaal over kunst en ambacht.
Onder meer in: Sappemeer, met Statenlid Arjen Nolles: wandeling langs Historische Scheepswerf Wolthuis en oude Rijks HBS. Zuidbroek, met Truus van Kleef rondleiding Noord-Nederlands Trein- en Trammuseum. Finsterwolde, met Rikus Brader fietstocht langs diverse plekken Hongerige Wolf. Kijk op provinciegroningen.nl voor meer informatie, zoals locaties en (vertrek)tijden.
20 Remonstrantse Kerk met kosterswoning Coehoornsingel 14 10.00 tot 16.00 uur
25 Stadhuis
gedeeltelijk
21 Rioolgemaal Groningen Damsterdiep 146 10.00 tot 17.00 uur
22 Sint Anthonygasthuis Rademarkt 29 10.00 tot 17.00 uur
23 Sint Franciscuskerk Zaagmuldersweg 67 10.00 tot 17.00 uur
Expositie Geen gebruikelijke Gipstroep Aan de hand van de nog aanwezige correspondentie over de bouw en inrichting van de kerk wordt uitgelegd waarom in de kerk hoogwaardig vakwerk is toegepast door gerenommeerde kunstenaars uit het Interbellum (o.m. Joep Nicolas, Herman van Remmen, Charles Eijk en de gebroeders Jan en Eloy Brom) onder architectuur van de school van Dom Bellot. Ook is er een speurtocht voor kinderen.
Radesingel 2-4 10.00 tot 16.00 uur
33
HOOGKERK 31 De Olle Kerk
Grote Markt 1 10.00 tot 17.00 uur
Rondleidingen door het gebouw en de kosterswoning zijn mogelijk.
24 Sint Jozefkathedraal
27
rolstoelingang voorzijde via de trouwingang onder het bordes
Hoendiep 210 ingang aan de Kerkstraat 10.00 tot 17.00 uur
In de historische Trouwzaal geven ambtenaren van de burgerlijke stand informatie over huwelijksvoltrekkingen.
Orgelspel en expositie met foto’s van oudHoogkerk en van de restauratie van de kerk (i.s.m. de Historische Vereniging van Hoogkerk).
26 Stichting Monument & Materiaal
28
34
Westerbinnensingel 48 11.00 tot 16.30 uur
LEEGKERK 32 Kerk van Leegkerk Leegeweg 38 10.00 tot 17.00 uur
11.00 - 16.30 uur: brocantemarkt op het pleintje. 14.00 en 15.30 uur: rondleiding door de archeologische werkruimten.
MIDDELBERT 33 Sint Maartenskerk
27 Universiteitsmuseum Oude Kijk in ’t Jatstraat 7a 10.00 tot 17.00 uur
Middelberterweg 13 10.00 tot 17.00 uur 29
35
Voormalige Universiteitsbibliotheek uit 1917 (ontwerp: Rijksbouwmeester J.A. Vrijman) met monumentaal interieur met prachtig glas in lood.
NOORDDIJK 34 Stefanuskerk Noorddijkerweg 16 10.00 tot 17.00 uur
Tentoonstelling Verborgen verhalen, waarom archeologen bewaren.
35 Boerderij Kerkenheem Noorddijkerweg 12 10.00 tot 17.00 uur
28 Vrijmetselaren Logegebouw Turfsingel 46 ingang hoek W.A. Scholtenstraat 10.00 tot 17.00 uur
36
36 Noordermolen
12.30, 14.00 en 15.30 uur: pianoconcert door Wim Dirriwachter.
29 Watertoren Noord (De Bovenkamer van Groningen) Noorderbinnensingel 14 10.00 tot 17.00 uur
In de spectaculair verbouwde en gerestaureerde Watertoren Noord uit 1907 is een presentatie met werk van vormgever Lambert Kamps te zien.
Monumentale boerderij uit circa 1830-1838, met voorhuis uit 1934, nu kerkelijk centrum. Noorddijkerweg 6 10.00 tot 16.00 uur
Colofon Uitgave: Gemeente Groningen Samenstelling & Organisatie: Rita Overbeek en Platform GRAS Ontwerp: Peter Boersma - www.hehallo.nl Drukwerk: Drukkerij de Marge beeld omslag: Tegel (detail): collectie Tegelmuseum Otterlo Foto’s: Peter Boersma, De Bovenkamer van Groningen, Daniël van Huizen, René Keijzer, Rita Overbeek, Gert Jan Rodenboog, Gisella Roling, Taco Tel, Marcel Verkerk en Wutsje.
Bij voldoende wind is de molen in werking te zien. De molenaar geeft uitleg en de molengids een rondleiding. Voor kinderen is er een grabbelton. 37
NOORDERHOOGEBRUG 37 Korenmolen Wilhelmina &
Molenstreek 1 10.00 tot 17.00 uur
begane grond en winkel
zie speciaal programma Kunst & Ambacht Expositie én pannenkoeken.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
30
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
32
31
B U I T E N D E S TA D DORKWERD 30 Hervormde PKN Kerk en wierde Hoogeweg 2a 10.00 tot 17.00 uur
Diverse jeugdactiviteiten, orgelspel en rommelmarkt. Om 11.00 en 14.30 uur koorzang in de kerk.
1 Der Aa-kerk &
4 Damsterstede
9 Martinikerk
Akerkhof 2 10.00 tot 17.00 uur
Damsterdiep 233 10.00 tot 17.00 uur
zie speciaal programma Kunst & Ambacht
Monumentaal huis, oorspronkelijk behorend bij een voormalige oliemolen met een parkachtige tuin.
Extra: virtuele schommel Happy Ship is een computeranimatiestudio, gevestigd vlakbij de Der Aa-kerk. Naast visual effects voor met name Nederlandse filmproducties maakt Happy Ship eigen animatiefilms en video-installaties. Met de introductie van de Oculus Rift, een stereoscopische bril, experimenteerde het bedrijf de laatste twee jaar met de Virtual Reality techniek. Het eerste resultaat hiervan kunt u tijdens OMD ervaren met de installatie ‘De Schommel’: zet de bril op, neem ‘virtueel’ plaats op de schommel en beleef het interieur van de Der Aa-kerk van heel dichtbij! 2 Armhuiszittend Convent (Lamme Huiningegasthuis) Akerkstraat 22 10.00 tot 17.00 uur
3 Het Calmershuis Oude Boteringestraat 24 13.00 tot 17.00 uur
Expositie Tussen Ambacht en Kunst, georganiseerd door de Open Universiteit i.s.m. docenten en cursisten van kunstencentrum Vrijdag. Meer dan dertig gevorderde cursisten van de afdelingen edelsmeden, textiele vormgeving, weven, keramiek en houtbewerking stellen hun werk tentoon in de grote zaal op de eerste verdieping. De muzikale omlijsting wordt verzorgd door leerlingen van StrijkersStudio Groningen en cursisten van muziekschool Vrijdag, afdeling Blokfluit. In de kelder, met authentieke gewelven uit de 13de eeuw, bent u welkom voor een drankje en een hapje.
&
= speciaal programma Kunst & Ambacht
gedeeltelijk
&
Martinikerkhof 3 10.00 tot 17.00 uur
10 Martinitoren gedeeltelijk
zie speciaal programma Kunst & Ambacht De Martinikerk is de hele dag informatiepunt voor de Open Monumentendag 2015.
Open atelier en expositie. 5 Doopsgezinde Kerk (Vermaning) Oude Boteringestraat 33 10.00 tot 16.30 uur
10.00, 11.30 en 13.00 uur: orgelspel door Eeuwe Zijlstra. 10.30 en 15.30 uur: presentatie Gemeente en Doperdom door ds. Geert Brusewitz. 14.00 uur: optreden van het koor Musica Retorica.
6 Doopsgezind Gasthuis Nieuwe Boteringestraat 47 10.00 tot 16.00 uur
7 Helperkerk Coendersweg 58 10.00 tot 17.00 uur
gedeeltelijk
Rondleiding en activiteiten voor de jeugd. 8 Lutherse Kerk en Lutherzaal Haddingestraat 23 10.00 tot 17.00 uur
13.00 en 15.00 uur: korte presentatie door ds. S. Freytag over de kerk en de preekstoel uit 1696. 13.30 en 15.30 uur: vocaal ensemble Ten Toon! met werk van o.a. Brahms en Distler.
Doorlopend programma met rondleidingen en muziekoptredens. Aanwezig zijn stands van het Comité Open Monumentendag Groningen, Vereniging van Vrienden Martinikerk, Stichting Groningen Orgelland, Stichting Martini Beiaard Groningen, Hervormde Wijkgemeente Martinikerk, Platform GRAS, Bond Heemschut en Vrienden van de Stad. Rondleiding Heemschut Rondleiding door bouwhistoricus Taco Tel over het Martinikerkhof en bezoek aan het Prinsenhof. Tijd: 10.30 en 13.30 uur Duur: 1,5 uur Inschrijving: melden bij tafel van Heemschut (20 personen per rondleiding). Rondleiding Vrienden van de Stad Groningen Wandeling langs een aantal minder geslaagde voorbeelden van ‘moderniseringen’ en optoppingen in de historische binnenstad. Tijd: tussen 11.00 en 14.00 uur (2 à 3 rondleidingen) Duur: 45 minuten Inschrijving: melden bij tafel van Vrienden van de Stad (20 personen per rondleiding). Muziekuitvoeringen 12.30 - 13.30 uur: lunchconcert door harmonieorkest Harmonie ‘67 uit Groningen. 14.15 - 15.00; 16.00 - 16.45 uur: orgelconcert door Leo van Doeselaar en Erwin Wiersinga.
Martinikerkhof 1 11.00 tot 17.00 uur
Stadsbeiaardier Auke de Boer geeft een demonstratie van het carillon, het Groninger Klokkenluidersgilde luidt de klokken en iedereen is welkom om het demo-carillon te bespelen. Kaartjes zijn gratis verkrijgbaar bij de VVV-Groningen, tegenover de Martinitoren. 11 Nieuwe Kerk en Toren Nieuwe Kerkhof 1 alleen de kerk zaterdag 10.00 tot 18.00 uur (toren tot 17.00 uur) zondag 14.00 tot 17.00 uur
Zaterdag Festival van de Geest, over het ambacht van verhalen vertellen: 10.00 tot 17.00 uur: Kunst- en cultuurmarkt op het grasveld rondom de kerk, de mogelijkheid om de toren te beklimmen; in de kerk muziek en demonstratie orgelbouw. 11.00 - 13.00; 14.30 - 16.30 uur: elk half uur poppenkast ‘Het verhaal van het tinnen soldaatje’, met aansluitend mogelijkheid om zelf tinnensoldaatjes te gieten en te beschilderen. 18.00 uur: Monnikenmaal driegangenmenu met eten uit vervlogen tijden, ook voor vegetariërs. Kosten: € 15,- p.p. (€ 5,- met Stadjers- of studentenpas en kinderen tot 12 jaar) Opgave: verplicht en vóór 5 september via
[email protected]). 20.00 uur: Muziekavond, verzorgd door Harry Niehof, met troubadours en singer-songwriters.
Zondag Kerk open voor bezichtiging en Tuinentocht van de Hortusbuurt en het Ebbingekwartier. Opgave verplicht en vóór 5 september via
[email protected], voor informatie zie hortusbuurt.nl.
12 Noordelijk Scheepvaartmuseum (Gotisch Huis en Canterhuis) Brugstraat 24 zaterdag 10.00 tot 17.00 uur zondag 13.00 tot 17.00 uur
Zaterdag gratis toegang, zondag normale entreeprijs. 13 Oosterkerk E. Thomassen à Thuessinklaan 1 10.00 tot 17.00 uur
Gedurende de dag wordt het orgel geregeld bespeeld. 14 Open Hof Spilsluizen 5 11.00 tot 15.00 uur
Fototentoonstelling over de stad, gezien door de ogen van daklozen. 15 Pelstergasthuis (Heiligen Geest Gasthuis) Pelsterstraat 43 10.00 tot 17.00 uur
Kerk, voogdenkamer en museum (weegkamer) zijn doorlopend te bezichtigen. 13.00 - 13.30 uur; 15.00 - 15.30 uur: solozang, dans, orgel en klavecimbel in de Pelstergasthuiskerk. Met werk van o.a. Frescobaldi, Buxtehude, Händel, Krebs, Gounod. 13.15, 14.15 en 15.15 uur: rondleiding over het terrein, de voogdenkamer en de kerk. 14.00 tot 14.30 uur: orgelspel door Janny Knol - de Vries in de Pelstergasthuiskerk.
16 Pepergasthuis (Sint Geertruidsgasthuis) Peperstraat 22 10.00 tot 17.00 uur
12.00, 14.00 en 16.00 uur: toneeluitvoering over de historie van het Pepergasthuis. Duur: 30 minuten 12.30 en 14.30 uur: optreden van de accordeongroep van muziekschool Vrijdag.
In de keuken, hal en eetzaal zijn versnaperingen verkrijgbaar. Op diverse momenten worden er orgelconcerten en rondleidingen gegeven door de beheerder en is in de voogdenkamer informatie te vinden over de bewoners van de hof. 17 Pictura Sint Walburgstraat 1 10.00 tot 17.00 uur
gedeeltelijk
Expositie 5×5 small art expo Kunstwerken van maximaal 5 bij 5 centimeter. 18 De Poort Moesstraat 20 10.00 tot 17.00 uur
Expositie met werk van cursisten, cursusleiders en vrijwilligers van Centrum voor Spiritualiteit De Poort. 19 Provinciehuis Martinikerkhof 12 10.00 tot 17.00 uur
Presentatie Groninger ontwerpers namens House of Design. Met werk van Paul Bloemers, Pieter Dijkstra, Monique Middelhoek, Joost Speet, Erna de Bie, Joke Ruiter, Liesbeth van Huet en Nynke Rixt Jukema. Locatie: kamer 20 en 21 Speurtocht voor kinderen Vragenformulieren zijn verkrijgbaar in de centrale hal. Na afloop krijgen alle deelnemers een leuke surprise.
11.30, 13.30 en 15.30 uur: Voorstelling over stadsbouwmeester Allert Meijer (1654-1723) door Beno Hofman. Bezoekers worden zo’n 300 jaar terug in de tijd gevoerd: Beno Hofman kruipt in de huid van de geboren Stadjer Meijer. Hij heeft zijn eigen kijk op al het fraais in de Gedeputeerdenkamer en de Statenzaal. Hij had er een belangrijke hand in, maar deed hij het ook allemaal alleen? En hoe wist hij met een opleiding tot meubelmaker uiteindelijk op te klimmen tot stadsbouwmeester? Duur: 30 minuten Verzamelpunt: centrale hal 13.00 - 13.30 uur: Statenlid Hilma OudmanDam vertelt over het schilderij ‘Religie en vrijheid’ van Herman Collenius. Locatie: Statenzaal In de provincie Leden van de Provinciale Staten vertellen ook op verschillende monumentale locaties buiten de stad hun verhaal over kunst en ambacht.
Onder meer in: Sappemeer, met Statenlid Arjen Nolles: wandeling langs Historische Scheepswerf Wolthuis en oude Rijks HBS. Zuidbroek, met Truus van Kleef rondleiding Noord-Nederlands Trein- en Trammuseum. Finsterwolde, met Rikus Brader fietstocht langs diverse plekken Hongerige Wolf. Kijk op provinciegroningen.nl voor meer informatie, zoals locaties en (vertrek)tijden.
20 Remonstrantse Kerk met kosterswoning Coehoornsingel 14 10.00 tot 16.00 uur
25 Stadhuis
gedeeltelijk
2 1 Rioolgemaal Groningen Damsterdiep 146 10.00 tot 17.00 uur
2 2 Sint Anthonygasthuis Rademarkt 29 10.00 tot 17.00 uur
2 3 Sint Franciscuskerk Zaagmuldersweg 67 10.00 tot 17.00 uur
Expositie Geen gebruikelijke Gipstroep Aan de hand van de nog aanwezige correspondentie over de bouw en inrichting van de kerk wordt uitgelegd waarom in de kerk hoogwaardig vakwerk is toegepast door gerenommeerde kunstenaars uit het Interbellum (o.m. Joep Nicolas, Herman van Remmen, Charles Eijk en de gebroeders Jan en Eloy Brom) onder architectuur van de school van Dom Bellot. Ook is er een speurtocht voor kinderen.
Radesingel 2-4 10.00 tot 16.00 uur
33
HOOGKERK 31 De Olle Kerk
Grote Markt 1 10.00 tot 17.00 uur
Rondleidingen door het gebouw en de kosterswoning zijn mogelijk.
24 Sint Jozefkathedraal
27
rolstoelingang voorzijde via de trouwingang onder het bordes
Hoendiep 210 ingang aan de Kerkstraat 10.00 tot 17.00 uur
In de historische Trouwzaal geven ambtenaren van de burgerlijke stand informatie over huwelijksvoltrekkingen.
Orgelspel en expositie met foto’s van oudHoogkerk en van de restauratie van de kerk (i.s.m. de Historische Vereniging van Hoogkerk).
26 Stichting Monument & Materiaal
28
34
Westerbinnensingel 48 11.00 tot 16.30 uur
LEEGKERK 32 Kerk van Leegkerk Leegeweg 38 10.00 tot 17.00 uur
11.00 - 16.30 uur: brocantemarkt op het pleintje. 14.00 en 15.30 uur: rondleiding door de archeologische werkruimten.
MIDDELBERT 33 Sint Maartenskerk
27 Universiteitsmuseum Oude Kijk in ’t Jatstraat 7a 10.00 tot 17.00 uur
Middelberterweg 13 10.00 tot 17.00 uur 29
35
Voormalige Universiteitsbibliotheek uit 1917 (ontwerp: Rijksbouwmeester J.A. Vrijman) met monumentaal interieur met prachtig glas in lood.
NOORDDIJK 34 Stefanuskerk Noorddijkerweg 16 10.00 tot 17.00 uur
Tentoonstelling Verborgen verhalen, waarom archeologen bewaren.
35 Boerderij Kerkenheem Noorddijkerweg 12 10.00 tot 17.00 uur
28 Vrijmetselaren Logegebouw Turfsingel 46 ingang hoek W.A. Scholtenstraat 10.00 tot 17.00 uur
36
36 Noordermolen
12.30, 14.00 en 15.30 uur: pianoconcert door Wim Dirriwachter.
29 Watertoren Noord (De Bovenkamer van Groningen) Noorderbinnensingel 14 10.00 tot 17.00 uur
In de spectaculair verbouwde en gerestaureerde Watertoren Noord uit 1907 is een presentatie met werk van vormgever Lambert Kamps te zien.
Monumentale boerderij uit circa 1830-1838, met voorhuis uit 1934, nu kerkelijk centrum. Noorddijkerweg 6 10.00 tot 16.00 uur
Colofon Uitgave: Gemeente Groningen Samenstelling & Organisatie: Rita Overbeek en Platform GRAS Ontwerp: Peter Boersma - www.hehallo.nl Drukwerk: Drukkerij de Marge beeld omslag: Tegel (detail): collectie Tegelmuseum Otterlo Foto’s: Peter Boersma, De Bovenkamer van Groningen, Daniël van Huizen, René Keijzer, Rita Overbeek, Gert Jan Rodenboog, Gisella Roling, Taco Tel, Marcel Verkerk en Wutsje.
Bij voldoende wind is de molen in werking te zien. De molenaar geeft uitleg en de molengids een rondleiding. Voor kinderen is er een grabbelton. 37
NOORDERHOOGEBRUG 37 Korenmolen Wilhelmina &
Molenstreek 1 10.00 tot 17.00 uur
begane grond en winkel
zie speciaal programma Kunst & Ambacht Expositie én pannenkoeken.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
30
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
32
31
B U I T E N D E S TA D DORKWERD 30 Hervormde PKN Kerk en wierde Hoogeweg 2a 10.00 tot 17.00 uur
Diverse jeugdactiviteiten, orgelspel en rommelmarkt. Om 11.00 en 14.30 uur koorzang in de kerk.
1 Der Aa-kerk &
4 Damsterstede
9 Martinikerk
Akerkhof 2 10.00 tot 17.00 uur
Damsterdiep 233 10.00 tot 17.00 uur
zie speciaal programma Kunst & Ambacht
Monumentaal huis, oorspronkelijk behorend bij een voormalige oliemolen met een parkachtige tuin.
Extra: virtuele schommel Happy Ship is een computeranimatiestudio, gevestigd vlakbij de Der Aa-kerk. Naast visual effects voor met name Nederlandse filmproducties maakt Happy Ship eigen animatiefilms en video-installaties. Met de introductie van de Oculus Rift, een stereoscopische bril, experimenteerde het bedrijf de laatste twee jaar met de Virtual Reality techniek. Het eerste resultaat hiervan kunt u tijdens OMD ervaren met de installatie ‘De Schommel’: zet de bril op, neem ‘virtueel’ plaats op de schommel en beleef het interieur van de Der Aa-kerk van heel dichtbij! 2 Armhuiszittend Convent (Lamme Huiningegasthuis) Akerkstraat 22 10.00 tot 17.00 uur
3 Het Calmershuis Oude Boteringestraat 24 13.00 tot 17.00 uur
Expositie Tussen Ambacht en Kunst, georganiseerd door de Open Universiteit i.s.m. docenten en cursisten van kunstencentrum Vrijdag. Meer dan dertig gevorderde cursisten van de afdelingen edelsmeden, textiele vormgeving, weven, keramiek en houtbewerking stellen hun werk tentoon in de grote zaal op de eerste verdieping. De muzikale omlijsting wordt verzorgd door leerlingen van StrijkersStudio Groningen en cursisten van muziekschool Vrijdag, afdeling Blokfluit. In de kelder, met authentieke gewelven uit de 13de eeuw, bent u welkom voor een drankje en een hapje.
&
= speciaal programma Kunst & Ambacht
gedeeltelijk
&
Martinikerkhof 3 10.00 tot 17.00 uur
10 Martinitoren gedeeltelijk
zie speciaal programma Kunst & Ambacht De Martinikerk is de hele dag informatiepunt voor de Open Monumentendag 2015.
Open atelier en expositie. 5 Doopsgezinde Kerk (Vermaning) Oude Boteringestraat 33 10.00 tot 16.30 uur
10.00, 11.30 en 13.00 uur: orgelspel door Eeuwe Zijlstra. 10.30 en 15.30 uur: presentatie Gemeente en Doperdom door ds. Geert Brusewitz. 14.00 uur: optreden van het koor Musica Retorica.
6 Doopsgezind Gasthuis Nieuwe Boteringestraat 47 10.00 tot 16.00 uur
7 Helperkerk Coendersweg 58 10.00 tot 17.00 uur
gedeeltelijk
Rondleiding en activiteiten voor de jeugd. 8 Lutherse Kerk en Lutherzaal Haddingestraat 23 10.00 tot 17.00 uur
13.00 en 15.00 uur: korte presentatie door ds. S. Freytag over de kerk en de preekstoel uit 1696. 13.30 en 15.30 uur: vocaal ensemble Ten Toon! met werk van o.a. Brahms en Distler.
Doorlopend programma met rondleidingen en muziekoptredens. Aanwezig zijn stands van het Comité Open Monumentendag Groningen, Vereniging van Vrienden Martinikerk, Stichting Groningen Orgelland, Stichting Martini Beiaard Groningen, Hervormde Wijkgemeente Martinikerk, Platform GRAS, Bond Heemschut en Vrienden van de Stad. Rondleiding Heemschut Rondleiding door bouwhistoricus Taco Tel over het Martinikerkhof en bezoek aan het Prinsenhof. Tijd: 10.30 en 13.30 uur Duur: 1,5 uur Inschrijving: melden bij tafel van Heemschut (20 personen per rondleiding). Rondleiding Vrienden van de Stad Groningen Wandeling langs een aantal minder geslaagde voorbeelden van ‘moderniseringen’ en optoppingen in de historische binnenstad. Tijd: tussen 11.00 en 14.00 uur (2 à 3 rondleidingen) Duur: 45 minuten Inschrijving: melden bij tafel van Vrienden van de Stad (20 personen per rondleiding). Muziekuitvoeringen 12.30 - 13.30 uur: lunchconcert door harmonieorkest Harmonie ‘67 uit Groningen. 14.15 - 15.00; 16.00 - 16.45 uur: orgelconcert door Leo van Doeselaar en Erwin Wiersinga.
Martinikerkhof 1 11.00 tot 17.00 uur
Stadsbeiaardier Auke de Boer geeft een demonstratie van het carillon, het Groninger Klokkenluidersgilde luidt de klokken en iedereen is welkom om het demo-carillon te bespelen. Kaartjes zijn gratis verkrijgbaar bij de VVV-Groningen, tegenover de Martinitoren. 11 Nieuwe Kerk en Toren Nieuwe Kerkhof 1 alleen de kerk zaterdag 10.00 tot 18.00 uur (toren tot 17.00 uur) zondag 14.00 tot 17.00 uur
Zaterdag Festival van de Geest, over het ambacht van verhalen vertellen: 10.00 tot 17.00 uur: Kunst- en cultuurmarkt op het grasveld rondom de kerk, de mogelijkheid om de toren te beklimmen; in de kerk muziek en demonstratie orgelbouw. 11.00 - 13.00; 14.30 - 16.30 uur: elk half uur poppenkast ‘Het verhaal van het tinnen soldaatje’, met aansluitend mogelijkheid om zelf tinnensoldaatjes te gieten en te beschilderen. 18.00 uur: Monnikenmaal driegangenmenu met eten uit vervlogen tijden, ook voor vegetariërs. Kosten: € 15,- p.p. (€ 5,- met Stadjers- of studentenpas en kinderen tot 12 jaar) Opgave: verplicht en vóór 5 september via
[email protected]). 20.00 uur: Muziekavond, verzorgd door Harry Niehof, met troubadours en singer-songwriters.
Zondag Kerk open voor bezichtiging en Tuinentocht van de Hortusbuurt en het Ebbingekwartier. Opgave verplicht en vóór 5 september via
[email protected], voor informatie zie hortusbuurt.nl.
12 Noordelijk Scheepvaartmuseum (Gotisch Huis en Canterhuis) Brugstraat 24 zaterdag 10.00 tot 17.00 uur zondag 13.00 tot 17.00 uur
Zaterdag gratis toegang, zondag normale entreeprijs. 13 Oosterkerk E. Thomassen à Thuessinklaan 1 10.00 tot 17.00 uur
Gedurende de dag wordt het orgel geregeld bespeeld. 14 Open Hof Spilsluizen 5 11.00 tot 15.00 uur
Fototentoonstelling over de stad, gezien door de ogen van daklozen. 15 Pelstergasthuis (Heiligen Geest Gasthuis) Pelsterstraat 43 10.00 tot 17.00 uur
Kerk, voogdenkamer en museum (weegkamer) zijn doorlopend te bezichtigen. 13.00 - 13.30 uur; 15.00 - 15.30 uur: solozang, dans, orgel en klavecimbel in de Pelstergasthuiskerk. Met werk van o.a. Frescobaldi, Buxtehude, Händel, Krebs, Gounod. 13.15, 14.15 en 15.15 uur: rondleiding over het terrein, de voogdenkamer en de kerk. 14.00 tot 14.30 uur: orgelspel door Janny Knol - de Vries in de Pelstergasthuiskerk.
16 Pepergasthuis (Sint Geertruidsgasthuis) Peperstraat 22 10.00 tot 17.00 uur
12.00, 14.00 en 16.00 uur: toneeluitvoering over de historie van het Pepergasthuis. Duur: 30 minuten 12.30 en 14.30 uur: optreden van de accordeongroep van muziekschool Vrijdag.
In de keuken, hal en eetzaal zijn versnaperingen verkrijgbaar. Op diverse momenten worden er orgelconcerten en rondleidingen gegeven door de beheerder en is in de voogdenkamer informatie te vinden over de bewoners van de hof. 17 Pictura Sint Walburgstraat 1 10.00 tot 17.00 uur
gedeeltelijk
Expositie 5×5 small art expo Kunstwerken van maximaal 5 bij 5 centimeter. 18 De Poort Moesstraat 20 10.00 tot 17.00 uur
Expositie met werk van cursisten, cursusleiders en vrijwilligers van Centrum voor Spiritualiteit De Poort. 19 Provinciehuis Martinikerkhof 12 10.00 tot 17.00 uur
Presentatie Groninger ontwerpers namens House of Design. Met werk van Paul Bloemers, Pieter Dijkstra, Monique Middelhoek, Joost Speet, Erna de Bie, Joke Ruiter, Liesbeth van Huet en Nynke Rixt Jukema. Locatie: kamer 20 en 21 Speurtocht voor kinderen Vragenformulieren zijn verkrijgbaar in de centrale hal. Na afloop krijgen alle deelnemers een leuke surprise.
11.30, 13.30 en 15.30 uur: Voorstelling over stadsbouwmeester Allert Meijer (1654-1723) door Beno Hofman. Bezoekers worden zo’n 300 jaar terug in de tijd gevoerd: Beno Hofman kruipt in de huid van de geboren Stadjer Meijer. Hij heeft zijn eigen kijk op al het fraais in de Gedeputeerdenkamer en de Statenzaal. Hij had er een belangrijke hand in, maar deed hij het ook allemaal alleen? En hoe wist hij met een opleiding tot meubelmaker uiteindelijk op te klimmen tot stadsbouwmeester? Duur: 30 minuten Verzamelpunt: centrale hal 13.00 - 13.30 uur: Statenlid Hilma OudmanDam vertelt over het schilderij ‘Religie en vrijheid’ van Herman Collenius. Locatie: Statenzaal In de provincie Leden van de Provinciale Staten vertellen ook op verschillende monumentale locaties buiten de stad hun verhaal over kunst en ambacht.
Onder meer in: Sappemeer, met Statenlid Arjen Nolles: wandeling langs Historische Scheepswerf Wolthuis en oude Rijks HBS. Zuidbroek, met Truus van Kleef rondleiding Noord-Nederlands Trein- en Trammuseum. Finsterwolde, met Rikus Brader fietstocht langs diverse plekken Hongerige Wolf. Kijk op provinciegroningen.nl voor meer informatie, zoals locaties en (vertrek)tijden.
20 Remonstrantse Kerk met kosterswoning Coehoornsingel 14 10.00 tot 16.00 uur
25 Stadhuis
gedeeltelijk
21 Rioolgemaal Groningen Damsterdiep 146 10.00 tot 17.00 uur
22 Sint Anthonygasthuis Rademarkt 29 10.00 tot 17.00 uur
23 Sint Franciscuskerk Zaagmuldersweg 67 10.00 tot 17.00 uur
Expositie Geen gebruikelijke Gipstroep Aan de hand van de nog aanwezige correspondentie over de bouw en inrichting van de kerk wordt uitgelegd waarom in de kerk hoogwaardig vakwerk is toegepast door gerenommeerde kunstenaars uit het Interbellum (o.m. Joep Nicolas, Herman van Remmen, Charles Eijk en de gebroeders Jan en Eloy Brom) onder architectuur van de school van Dom Bellot. Ook is er een speurtocht voor kinderen.
Radesingel 2-4 10.00 tot 16.00 uur
33
HOOGKERK 31 De Olle Kerk
Grote Markt 1 10.00 tot 17.00 uur
Rondleidingen door het gebouw en de kosterswoning zijn mogelijk.
24 Sint Jozefkathedraal
27
rolstoelingang voorzijde via de trouwingang onder het bordes
Hoendiep 210 ingang aan de Kerkstraat 10.00 tot 17.00 uur
In de historische Trouwzaal geven ambtenaren van de burgerlijke stand informatie over huwelijksvoltrekkingen.
Orgelspel en expositie met foto’s van oudHoogkerk en van de restauratie van de kerk (i.s.m. de Historische Vereniging van Hoogkerk).
26 Stichting Monument & Materiaal
28
34
Westerbinnensingel 48 11.00 tot 16.30 uur
LEEGKERK 32 Kerk van Leegkerk Leegeweg 38 10.00 tot 17.00 uur
11.00 - 16.30 uur: brocantemarkt op het pleintje. 14.00 en 15.30 uur: rondleiding door de archeologische werkruimten.
MIDDELBERT 33 Sint Maartenskerk
27 Universiteitsmuseum Oude Kijk in ’t Jatstraat 7a 10.00 tot 17.00 uur
Middelberterweg 13 10.00 tot 17.00 uur 29
35
Voormalige Universiteitsbibliotheek uit 1917 (ontwerp: Rijksbouwmeester J.A. Vrijman) met monumentaal interieur met prachtig glas in lood.
NOORDDIJK 34 Stefanuskerk Noorddijkerweg 16 10.00 tot 17.00 uur
Tentoonstelling Verborgen verhalen, waarom archeologen bewaren.
35 Boerderij Kerkenheem Noorddijkerweg 12 10.00 tot 17.00 uur
28 Vrijmetselaren Logegebouw Turfsingel 46 ingang hoek W.A. Scholtenstraat 10.00 tot 17.00 uur
36
36 Noordermolen
12.30, 14.00 en 15.30 uur: pianoconcert door Wim Dirriwachter.
29 Watertoren Noord (De Bovenkamer van Groningen) Noorderbinnensingel 14 10.00 tot 17.00 uur
In de spectaculair verbouwde en gerestaureerde Watertoren Noord uit 1907 is een presentatie met werk van vormgever Lambert Kamps te zien.
Monumentale boerderij uit circa 1830-1838, met voorhuis uit 1934, nu kerkelijk centrum. Noorddijkerweg 6 10.00 tot 16.00 uur
Colofon Uitgave: Gemeente Groningen Samenstelling & Organisatie: Rita Overbeek en Platform GRAS Ontwerp: Peter Boersma - www.hehallo.nl Drukwerk: Drukkerij de Marge beeld omslag: Tegel (detail): collectie Tegelmuseum Otterlo Foto’s: Peter Boersma, De Bovenkamer van Groningen, Daniël van Huizen, René Keijzer, Rita Overbeek, Gert Jan Rodenboog, Gisella Roling, Taco Tel, Marcel Verkerk en Wutsje.
Bij voldoende wind is de molen in werking te zien. De molenaar geeft uitleg en de molengids een rondleiding. Voor kinderen is er een grabbelton. 37
NOORDERHOOGEBRUG 37 Korenmolen Wilhelmina &
Molenstreek 1 10.00 tot 17.00 uur
begane grond en winkel
zie speciaal programma Kunst & Ambacht Expositie én pannenkoeken.
