Primomagazine voor leerkracht en ouder Nr. 1 najaar 2014
Groeien en bloeien geef leerkrachten de ruimte Kitty en Robert over hun vak, passies en elkaars school Stop de prestatiedruk een kind is meer dan een Cito-score
Altijd in balans
© 2014 de Kleine Ambassade COLOFON
Concept en realisatie: de Kleine Ambassade, Schiedam Redactie: Peter Jonkers, Inge Werneke, Mariëlle van der Schoor, Herman Lamferkamp, Nichola Capel, Nuriye van Gelderen, Hans Loendersloot, Hanna de Vries & Annemiek Guis (hoofdredactie) en Sharon den Breems (beeldredactie) Tekst: Sharon den Breems, Hanna de Vries, Annemiek Guis Vormgeving: Rob Maan & Shanna van der Nat Fotografie: Darryll Atema (m.u.v. enkele foto’s in het artikel Jong Leren, gemaakt door Sanne van der Touw) Illustraties: Myra Rolaff Drukwerk: Drukkerij De Eendracht, Rotterdam Aan dit nummer werkten verder mee: Kitty Rijkers, Robert Streunding, Machiel Blok, Monique van der Helm, Jessica Brand, Annemieke Jeene, Sanne van der Touw, Emile Tijl, Esther van Heel, Jacky van Buuren, Ted, Erik van Duijvenbode, Pim van Kan, Anna Lorsheijd, Francien Schotte, Jeroen de Krom, Leonie Dickhof, Suzanne de Graaf, Peter Gestel, Wim Reitzema, Erik van der Waal, Bart van Dorp, Michael Robbe en Marian Kil, Astrid Lansbergen, Bram, Wendy Duchenne, Francine Dröge, Daniëlle van Oosten, Melissa Holleman, Theo Schilthuizen, Peet Marijnen, Hans van Hassel, Jari Medina, Wim van Mil, Helma van der Staaij, Betty van Dam, Patrick Heuchemer, het team van obs De Poldervaart, Laurian Verdel, Karlijn Kroon en Tanja Raap.
editorial
Varen Van jongs af aan is varen mijn passie. Op het water ben je er even helemaal uit, je bevindt je in jouw eigen wereld. Maak voor vertrek een goed plan en vervolgens hoef je alleen nog maar rekening te houden met de wind, zon en stroming. Varen zie ik als een mooie metafoor voor het besturen van onze stichting. Ook daarbij gaat het om goed vooruit kijken en bepalen waar je met elkaar naartoe gaat. Wanneer iemand bij mij aan boord stapt, val ik hem niet lastig met details. Hij moet kunnen instappen en helemaal op het water kunnen zijn. Op dezelfde manier vind ik het belangrijk dat onze medewerkers de ruimte krijgen om zich zoveel mogelijk te kunnen richten op het geven van goed en inspirerend onderwijs. In de afgelopen periode hebben we met het bestuur, directeuren en andere betrokken partijen onze koers voor de komende jaren bepaald. Het op waarde schatten van het zogenoemde ‘professioneel kapitaal’ is een belangrijke pijler. Wij willen medewerkers de kans geven om met elkaar te kunnen ontdekken wat het beste en prettigste werkt, zodat zij met plezier hun werk kunnen uitvoeren. Op de volgende pagina’s ontdek je dat er heel veel moois gebeurt op onze scholen. Ik hoop dat de artikelen jullie inspireren en uitdagen om na te denken over de eigen praktijk en het daar met elkaar over te hebben. Zonder relatie, geen prestatie. Je moet elkaar kennen om met elkaar iets moois te kunnen bereiken.
Hoe houden Primomedewerkers alle ballen in de lucht? Hoe vinden zij hun balans? En op welke manier geven zij invulling aan de pijlers van het Primo-beleid? Je leest het in dit magazine. Samengesteld door medewerkers, voor medewerkers en ouders.
| 1
primo academie
Leer van en met elkaar bij de Primo Academie, het professionaliseringsplatform voor alle medewerkers van Stichting Primo Schiedam.
2 |
inhoud
Inhoud 4 Favoriet tips van collega’s 6 Dilemma wat zou jij doen? 7 Onder collega’s kennismaken
7
12 Uitdaging voor ieder kind 14 Burgerschap een speech voor Obama 18 Column Annemieke Jeene 19 Jong leren altijd en overal
26
24 Cultuureducatie als speerpunt 26 In beweging inspireer elkaar 29 Conciërges onmisbaar 34 IKC gebouw of de mensen? 38 Van de minister stop de prestatiedruk 40 Van het bestuur hoofd in de wind 42 Vaardigheden voor de toekomst
42
44 Zorg nieuwe kansen 45 Adressen onze scholen
19
29 | 3
in balans
Op sbo De Poldervaart
“Spanning is wie je denkt te moeten zijn. Ontspanning is wie je bent.”
DOEN
Rustmomentje in de klas
Lekker koekjes bakken met de klas: leuk, gezellig én leerzaam. En met zo’n handig receptenpictogram kunnen de kinderen zelfstandig aan de slag.
www.rustmomentindeklas.nl Op deze website staan verschillende korte filmpjes (3-5 minuten) met ontspanningsoefeningen die eenvoudig en op een speelse manier in de klas kunnen worden gedaan. Leuk én effectief, voor zowel de klas als de leerkracht.
Bioboerderij De Buytenhof Lekker met je kind (of de klas) genieten van het boerenleven, aardbeien of kruiden plukken en boerderijdieren zien scharrelen? Bij zorgboerderij De Buytenhof in Rhoon ontdekken kinderen waar ons voedsel vandaan komt en kun je samen genieten van de rust van het platteland.
Ga niet altijd met de auto naar je werk en weer naar huis, maar stap ook eens op de fiets. Dit is een goede manier om te ontspannen, je hoofd leeg te maken en jezelf in balans te houden.
4 |
TIP
leestip
Het Balans Magazine staat vol nuttige en handige informatie over anders zijn en leer- en gedragsproblemen bij kinderen.
A
favoriet
COMMUNICATIE
Klasbord is een hele gemakkelijke app, waarmee je als leerkracht ouders rechtstreeks kunt bereiken. Via de app kan eenvoudig huiswerk worden doorgegeven, maar ouders kunnen ook op de hoogte worden gehouden van waar de klas zoal mee bezig is. Bijvoorbeeld door het plaatsen van leuke foto’s.
SPORT’81
A C B In de online webshop op www.sport81.eu vind je een breed aanbod leuk en kwalitatief goed buitenspel materiaal.
KIJKEN
In het mooie en ontroerende televisieprogramma Zeg eens B volgt Caroline Tensen enkele Nederlanders die laaggeletterd zijn. Met hulp van een taalcoach leren zij om op een normaal niveau te lezen en te schrijven.
INSPIRATIE
Ben je op zoek naar leuke en gemakkelijke knutselideeën die passen bij een bepaald project of thema? Op de website www.jufjanneke.nl kun je inspiratie opdoen! Zoals het maken van grappige skeletten van wattenstaafjes. Dit sluit bijvoorbeeld mooi aan bij het thema lichaam.
voorlezen
Voorlezen uit de Mees Kees -boeken, geschreven door Mirjam Oldenhave, betekent gegarandeerd succes! De boeken gaan over een leraar in opleiding die moet invallen op een basisschool, maar die zich door zijn onervarenheid regelmatig door de kinderen de les laat lezen. Kinderen zullen er geen genoeg van krijgen, dus gelukkig zijn er al vele delen verschenen.
| 5
dilemma
Lesprogramma kind aanpassen vanwege geloofsovertuiging ouders? Een collega vraagt jullie om raad
Maak afspraken Respecteer Iedere leerling is wettelijk verplicht om mee te doen Je dient dit in principe te respecteren. Alleen een apart aan alle activiteiten die bij het lesprogramma horen. programma zou betekenen dat een collega ook niet Dus ook de extra activiteiten. Zolang deze maar in de zou kunnen deelnemen en dat kan niet worden geëist. schoolgids vermeld staan. Het kind is leerplichtig, Daarnaast is het ook niet dus kan niet thuisblijven goed voor de eigenwaarde zonder toestemming van een kind wanneer het van Leerplicht. Verwijzen in een uitzonderingspositie naar Leerplicht dus, want Onlangs had ik een kennismakingsgesprek met wordt geplaatst. Uiteraard de viering is onderdeel een ouder. Hi j wilde wegens zi jn geloofsovertuiging kunnen de school en ouders van het jaarprogramma! niet dat zi jn kind mee zou doen aan vieringen, wel afspraken maken om Of voorleggen aan de zoals Sinterklaas of Kerst. Hi j sprak mi j erop aan geloofsovertuigingen vorm te inspectie. dat wi j een openbare school zi jn en dus respect geven binnen het onderwijs. Betty van Dam, zouden moeten hebben voor zi jn wensen. Hi j eiste Voorbeelden hiervan zijn: de obs De Taaltuin ook dat zi jn kind op die bewuste momenten een leerling neemt de traktatie vervangend programma kri jgt aangeboden. van een ander mee naar huis Dit druist in tegen mi jn eigen overtuiging, ik vind of slaat deze af, het kind Leg denkbeelden dat wi j vanuit onze openbare identiteit juist krijgt de gelegenheid om op naast elkaar alle kinderen kennis moeten laten maken met school een surprise te maken, Op de school waar ik uiteenlopende gewoontes en tradities. Hoe zouden het neemt geen cadeau mee werk, wordt het Kerstjullie reageren? naar school tijdens juffendag, en Sintfeest groots etc. Natuurlijk moet dit ook gevierd. De meeste Naam bij de redactie bekend met al het respect naar de ouders kiezen onze klasgenoten gecommuniceerd moderne dorpsschool, worden. omdat dit past bij hoe ze in het leven staan. Deze Machiel Blok, obs De Peperklip feesten zijn voor hun kinderen, op de verjaardag na, de belangrijkste van het jaar. Wij geven er op school geen Houd rekening met elkaar ‘geloofslading’ aan. Wij beschouwen het als folklore, Ik ben zelf moslim en kan het perspectief van de ouder waaraan kinderen veel plezier beleven. Sinterklaas hoort begrijpen. Maar we leven in een democratisch land, op de lijst van immaterieel cultureel erfgoed. Het lijkt met verschillende culturen. Het is belangrijk begrip te me een mooi gesprek met deze vader, waarin we onze hebben voor elkaars geloofsovertuiging. Het kan daarom denkbeelden naast elkaar kunnen leggen. Natuurlijk is geen kwaad voor een kind om een viering van kinderen respect hebben voor elkaar goed, maar naar mijn idee met een andere overtuiging mee te maken. Het kind ook iets te makkelijk; daarvan ga je naast elkaar leven. beleeft dit feest alleen op school samen met andere Verstandige bruggenbouwers hebben we nodig om in kinderen. Wat ouders thuis willen vieren, moeten zij deze samenleving met elkaar verder te komen! voor zichzelf bepalen. Als je wilt dat er rekening wordt Mariëlle van der Schoor, obs Het Windas gehouden met je eigen geloofsovertuiging en tradities, moet je ook rekening houden met die van anderen. Rachida Boutahar, bestuurskantoor
Hebt u zelf een kwestie die u anderen wilt voorleggen? Mail uw vraagstuk dan naar
[email protected] o.v.v. Dilemma. In iedere Primo-nieuwsbrief zal een nieuw dilemma worden geplaatst. 6 |
onder collega’s
“We zien elkaar nu echt als collega’s”
Kitty Rijkers, juf van groep 3 van obs De Peperklip, en Robert Streunding, meester van groep 4 van obs De Singel, liepen een dag met elkaar mee en onderwierpen elkaar daarna aan een diepteinterview. Ondertussen leerde Robert Kitty ook nog wat fijne kneepjes van het stijldans-vak, zijn favoriete hobby. Twee enthousiaste leerkrachten in gesprek over hun vak, passie en elkaars school.
| 7
Kitty: “Het was ontzettend leuk en goed om eens mee te lopen met een collega van een andere school. Ik zag De Singel altijd als een soort concurrent, een heel groot op zichzelf staand bedrijf in dezelfde wijk, maar totaal anders dan De Peperklip. Ik dacht ook dat het, misschien door de grootte, een gereserveerde school zou zijn met niet zoveel gezelligheid. Maar door de verschillende gebouwen toont het helemaal niet als een massieve school. Ik werd ook echt hartelijk ontvangen door de conciërge en alle leerkrachten waren heel geïnteresseerd in en enthousiast over wat ik kwam doen. Het gebouw was ook fris, netjes en mooi. Het voelde eigenlijk meteen allemaal goed toen ik er was. Ik zie Robert en de andere leerkrachten ook niet meer als ‘mensen van De Singel’ maar echt als collega’s. Er zijn ook ontzettend veel overeenkomsten, tussen ons als persoon, maar ook tussen de scholen. Het is bijvoorbeeld dezelfde populatie kinderen, dat had ik echt niet verwacht. Het waren allemaal superlieve enthousiaste en geïnteresseerde kinderen.” Robert: “Ik vond het ook leuk dat de uitwisseling echt een hele dag duurde en niet maar een paar uurtjes. We hebben de hele dag mogen proeven en beleven. Ik heb ook meteen op school aangegeven: dit moeten we absoluut veel vaker doen! Ook al ben je er ‘maar’ één dag, je ziet en merkt meteen al heel veel dingen waarvan je denkt: wow, dát ga ik ook zo doen! Kitty heeft bijvoorbeeld zelf voor ieder kind een wit blaadje gelamineerd, waarop zij met stift bijvoorbeeld het antwoord op een rekensom moeten schrijven. Ze steken het blaadje in de lucht en je kunt zo makkelijk de antwoorden overzien. Maar belangrijker nog is dat je op deze manier alle kinderen actief betrekt. Echt een hele simpele, maar zo’n effectieve én efficiënte werkmethode. Zo heb ik nog veel meer leuke ideetjes meegenomen waar ik zelf in de klas mee aan de slag ga. Zo’n uitwisseling is een simpele, maar heel sterke manier om kennis met elkaar uit te wisselen en elkaar te inspireren.” Kitty: “Op De Singel is geen pauze, wat viel dat me zwaar zeg! Ik heb echt veel respect voor de docenten. Dat halfuurtje is voor mij altijd een rustmomentje waarin ik mezelf weer kan herpakken. Ik vond het echt heftig om dat te moeten missen. Wat mij ook lastig lijkt is dat je als enige groep 4 leerkracht in het gebouw zit. Ik gluur nog wel eens bij mijn collega om het hoekje en kan als dat nodig is even snel wat dingen bespreken, sparren, overleggen. Of samen lessen voorbereiden. Dat lijkt me best wel lastig in je eentje, zonder een soort vangnet.” Robert: “Nee, even de tussendeur van je collega opengooien kan in ons gebouw niet, maar we hebben wel veel contact en regelmatig overleg met parallelcollega’s en de gebouwhoofden, die ook IB’er zijn. Verder zijn wij op De Singel niet anders gewend, maar een half uurtje pauze tussen de middag heb ik 8 |
onder collega’s
“zo’n uitwisseling is een sterke manier om van elkaars onderwijs te leren”
“zo’n ontzettend leuke, lieve en enthousiaste meester”
“ik vond het echt heftig, geen pauze” | 9
wel als heerlijk ervaren. Even met elkaar eten, wat dingen bespreken en kletsen. Ik had ook eigenlijk verwacht dat je na deze pauze je kinderen echt weer moet herpakken en dat het opstarten veel tijd zou kosten. Maar dat was bij De Peperklip totaal niet het geval! Ik heb gezien dat als je de opvang goed regelt, je de les gewoon weer soepel verder kunt laten gaan. Ik vond het fijn en heb dit ook op school aangegeven. Het geeft ook wel iets meer ruimte en vermindert het gevoel van werkdruk. Verder vind ik het erg mooi om te zien dat Kitty de methoden van haar groep zo goed beheerst dat zij hier zelf meer diepgang in kan aanbrengen door er een eigen interpretatie aan te geven. Op deze manier kun je als leerkracht echt je creativiteit kwijt. Tegelijkertijd vind ik het zelf, zeker nu ik voor het eerst groep 4 heb, wel fijn om mij nog strak aan de methoden vast te houden. Ik hoop dat ik er gaandeweg het jaar ook steeds meer mijn eigen draai aan kan geven.” Kitty: “Ik heb het idee dat het onderwijs op De Singel inderdaad wat meer ‘singel-breed’ is georganiseerd, dat er duidelijke afspraken zijn en dat iedereen een wat meer eenduidige manier van werken heeft. Het is heel efficiënt en effectief onderwijs, waarbij de kinderen veel structuur aangeboden krijgen. Ik heb de indruk dat jullie wat meer klassikaal werken dan wij. Het onderwijs op De Peperklip is natuurlijk ook goed en gestructureerd geregeld, alleen krijg je als leerkracht meer ruimte om op je eigen manier met de methoden te werken. Dat past heel goed bij mij en dat vind ik heel prettig werken. Ik kan dichtbij mezelf blijven. Ik vind het fijn om de deur van mijn klaslokaal open te houden, bij jullie zag ik vooral dichte deuren. Verder vond ik het mooi om te zien dat de kinderen zo blij waren en zich helemaal op hun gemak voelen. Maar dat kan ook bijna niet anders met zo’n ontzettend leuke, lieve en enthousiaste meester. Robert is voor de klas echt helemaal zichzelf en je ziet dat de kinderen hem helemaal vertrouwen. Ze leven helemaal op als hij ze complimentjes geeft. Ik heb de hele dag blije gezichten gezien en geen ongeregeldheid kunnen bespeuren.” Robert: “Bij jou ook niet hoor! Al die kinderen zijn helemaal weg van je, je bent echt een ontzettend lieve, vrolijke en zachte juf. Verder ben ik ook even bij de kleuters gaan kijken. Ik zag overeenkomsten en verschillen tussen het kleuteronderwijs, maar dit is op beide scholen gewoon heel goed. Kinderen werken heel goed zelfstandig, maar soms ook geconcentreerd in kleine groepjes. Ik had toch misschien wat onrust verwacht omdat de kleuterklassen op De Singel wat opgeruimder ogen, maar dat was absoluut niet het geval. Ik vond ook alle tekeningen en werkjes van kinderen en de kleuren op de gang heel gezellig. Het past gewoon helemaal bij de school. En wat ik ook leuk vond is dat jullie op De Peperklip de kinderen altijd aan het begin van iedere dag bij de deur opwachten en een hand geven als zij de klas binnen komen. Ik doe dit zelf ook en merk dat dit meteen een warm welkom is. Even contact met de kinderen maken, dat vind ik echt belangrijk.”
10 |
“ik heb veel ideeën opgedaan waarvan ik denk: wow, dát ga ik ook zo doen!”
Robert Streunding GEBOREN 31 december 1983 in Rotterdam STUDEERDE middelbaar laboratorium onderwijs en pabo IS GEK OP zijn vriendin en dochtertje, rolstoeldansen, hardlopen, motorrijden en scouting HET LEUKSTE AAN HET VAK de blije gezichten van de kinderen als ze ineens iets beheersen dat hun eerst nog niet lukte
Kitty Rijkers GEBOREN 28 juli 1984 in Rotterdam STUDEERDE onderwijsassistent, pabo, bewegingsonderwijs en is sinds vorig jaar taalspecialist IS GEK OP gitaarspelen, schilderen en sporten (waaronder kajakken). HET LEUKSTE AAN HET VAK de diversiteit
onder collega’s
“de hele dag heb ik blije gezichten gezien”
“je bent echt een ontzettend lieve, vrolijke en zachte juf, al die kinderen zijn helemaal weg van je”
| 11
Ieder kind verdient een goede, passende plek binnen ons onderwijs. Wij spelen in op de verschillende niveaus van kinderen en stimuleren ze in de breedste zin van het woord, door hen te ondersteunen en uit te dagen in de dingen waar zij zowel goed als minder goed in zijn. Zo zorgen wij dat ieder kind zijn of haar plekje vindt. Het liefst op een reguliere basisschool, maar wanneer dit niet mogelijk is in het speciaal (basis)onderwijs. Machiel Blok, gespecialiseerd leerkracht: “Vandaag ga ik met de kinderen van de Plusklas uit Schiedam-Noord op pad. Iedere maandag geef ik hen speciale lessen, waarin zij extra uitgedaagd worden. Regelmatig gaan we eropuit om bijvoorbeeld met elkaar te mountainbiken, survivalopdrachten te doen of een hoorcollege bij de Erasmus Universiteit te volgen.” Sommige kinderen missen door hun
12 |
denkniveau aansluiting, op welk gebied dan ook, in hun eigen klas. In de Plusklas leren de kinderen op een ongedwongen manier met elkaar samen te werken, ideetjes en gedachten uit te wisselen en zich te verplaatsen in elkaar. De kinderen kunnen helemaal zichzelf zijn en voelen zich begrepen. Zowel fysiek, als op sociaal vlak leren de kinderen hun eigen grenzen te verkennen en te verleggen. Maar natuurlijk is er in de Plusklas
ook aandacht voor de cognitieve vaardigheden. In speciale oplossingsgerichte lessen worden de kinderen gestimuleerd om (zelf)onderzoek te doen, eisen aan zichzelf te stellen, kritisch en creatief te zijn. Het ‘beleven’ is erg belangrijk. De kinderen worden zelf verantwoordelijk voor hun eigen leerproces en ontdekken door zelfreflectie hun sterke en zwakke kanten. Door deze afwisselende lessen ervaren de kinderen op verschillende vlakken dat er ook dingen zijn die zij niet in één keer perfect kunnen en waar zij zich écht voor moeten inzetten. Dit verbetert hun werkhouding. De kinderen krijgen meer plezier, motivatie en zelfvertrouwen. Kortom, zij zitten veel beter in hun vel. En daar gaat het om.
de klas
Voor ieder kind een passende plek Bij Primo Schiedam vinden ouders voor ieder kind van elk niveau een geschikte school. Of het kind nu iets moeilijker of juist heel makkelijk leert. Op sbo De Poldervaart geven wij les aan kinderen van 4 tot maximaal 14 jaar van wie vaststaat dat zij specifieke ondersteunings- en/ of instructiebehoeften hebben op het gebied van gedrag en leren. Zo worden de kinderen voorbereid op een zelfstandige plek in de maatschappij. Binnen een veilige en gestructureerde leeromgeving geeft een gespecialiseerd team op maat gesneden onderwijs. Daarbinnen besteden we niet alleen aandacht aan cognitieve vakken, zoals rekenen en taal, maar ook aan de sociaal-emotionele ontwikkeling en motoriek. Kinderen worden gestimuleerd om binnen hun eigen mogelijkheden het maximale uit zichzelf te halen.
| 13
Stiekem kijk ik Misschien breekt bij jou spontaan het zweet uit als je eraan denkt, een dag als wereldleider middenin de belangstelling staan. Tristan (toen in groep 7, nu in groep 8) draaide er zijn hand niet voor om. Tijdens de kinderconferentie Hope XXL sprak hij de zaal toe en gaf hij zijn visie op de actuele wereldproblematiek. Zijn juf Monique was er natuurlijk bij.
14 |
burgerschap
het jeugdjournaal nog eens terug
| 15
Supertrots op eigen uitzending Meer leren over televisie maken, zelf een reportage maken, geïnterviewd worden in de studio en dan jezelf terugzien op tv, dat is natuurlijk te gek! Leerlingen van sbo De Poldervaart kregen de kans om de pilotaflevering te maken van Kik’r TV, Schiedamse televisie voor kinderen gemaakt door kinderen. Op LOOKtv.nl kan iedereen de uitzending zien waarin de kinderen supertrots vertellen over ‘hun’ school.
16 |
burgerschap
Monique van der Helm, leerkracht groep 7 obs De Violier: “Het was zo speciaal om mee te maken. ‘Onze wereldleider’ Tristan werd als een VIP behandeld. Hij had geheel buiten de school om een speech aan Obama opgesteld en verstuurd naar de organisatie van Hope XXL. Die werd gekozen en dat hield in dat Tristan tijdens de conferentie zijn speech mocht voorlezen. Heel de dag werd hij begeleid door een bodyguard en er stonden allemaal journalisten klaar om hem te interviewen. Vol verbazing heb ik toegekeken. Ik stond samen met zijn moeder en onze directeur volledig op de achtergrond. Het was bijzonder en overweldigend. Maar Tristan staat sterk in zijn schoenen.” Een beleving voor de klas “Ieder kind heeft een talent waarmee het kan uitblinken. Als kinderen van zichzelf weten dat ze iets goed kunnen dan willen ze dat vaak ook graag laten zien. Als je niet goed bent in leren, ben je dat misschien wel in voetbal of muziek. Ik doe mijn best om ieder kind de kans te geven uit te blinken. Tristan heeft in de klas kunnen vertellen over zijn speech, waarom hij het belangrijk vond om mee te doen en hoe hij de dag heeft ervaren. Het is een jongen die echt over wereldproblematiek nadenkt. Niet ieder kind heeft dezelfde belevingswereld, maar omdat er een kind uit de klas bij betrokken is, wordt het voor de anderen ook meer tastbaar. Het is toch hun klasgenoot op het Jeugdjournaal. De kinderen reageerden heel positief, eigenlijk is dat ook je doel, dat het leuker en interessanter wordt voor andere kinderen en dat zij zich betrokken voelen.” Voorbereiding op de samenleving “Ik vind het belangrijk dat kinderen meer met een ‘open mind’ naar hun omgeving kijken en rekening
houden met verschillen. Wij zijn tenslotte allemaal onderdeel van de samenleving. Ik ben daarom blij dat burgerschap steeds meer wordt geïntegreerd in andere methoden. Sinds kort werken wij bijvoorbeeld met Taalactief en daar komt dat aspect veelvuldig in voor. Kinderen moeten dan bijvoorbeeld een spreekbeurt houden over een stichting en zelf bedenken wat zij voor die stichting kunnen betekenen. Maar burgerschap omvat meer: ook de jaarlijkse sponsorloop of het samen met de kinderen opstellen van klassenregels vallen hier naar mijn idee onder. Op De Violier hebben we ook een leerlingenraad. In de hal worden de kinderen met foto’s voorgesteld. Ieder jaar kunnen kinderen zich verkiesbaar stellen. Het is dan vaak een aangename verrassing wie zich opgeven. Dan denk ik soms: goh, dat had ik echt niet achter hem of haar gezocht! En het zijn echt niet altijd de populaire kinderen die worden gekozen. Wij leren de kinderen dat zij zich moeten afvragen: is dit de juiste persoon op de juiste plek? En wie kan het beste voor mijn belangen opkomen? Voor de jongere kinderen is dat vaak nog een leerpunt, maar je ziet ze erin groeien. Ik heb zelf heel bewust gekozen voor het openbaar onderwijs, dat is altijd zo welkom voor iedereen. Daar werken wij keihard aan. Iedereen vindt hier een eigen plekje. Burgerschap sluit hier goed op aan. Het is belangrijk dat wij kinderen de kennis meegeven, zodat zij daarna zelf kunnen bepalen welke kant ze op willen gaan.”
Jessica, moeder van Tristan: “Toen ik zijn brief aan Obama las (achteraf want hij had ‘m al zelf verstuurd!),
was ik echt verbaasd. Ik dacht: Tristan, ik wist niet dat je dit al wist! Maar hij is een kritische denker, hij is altijd bezig met het vergaren van kennis. Soms valt hij vanwege zijn cognitieve intelligentie buiten de groep, het is niet altijd leuk om de slimste jongen van de klas te zijn. Maar tegenwoordig doet hij mee met de Kindergemeenteraad Schiedam, de Shell Pernis Kinderraad en de Plusklas. Hij vindt er gelijkgestemden en maakt er vrienden. Ik ben wel eens bang dat het allemaal wat teveel is, maar hij is zo enthousiast. En omdat de andere kinderen net zo bijdehand zijn, leert hij ook op zijn beurt te wachten en niet meteen te roepen als hij een antwoord of vraag heeft. Dat is echt een uitkomst. Die dag, tijdens Hope XXL, voelde Tristan zich een beroemdheid. Wij moesten hem daarna echt even terug naar de aarde trekken. Wij zijn thuis heel erg van ‘doe maar normaal dan doe je al gek genoeg’. Tristan vond het heel spannend en speciaal. En soms betrap ik hem erop dat hij de uitzending terugkijkt.” En juf Monique? Ook zij keek het Jeugdjournaal nog wel even terug. Met de klas maar ook thuis: “Ik was zelf ook in beeld, en het ging allemaal zo snel.” | 17
column
Er waait een nieuwe, frisse wind door Wijkschool De Gorzen. Sinds dit schooljaar wordt ons team versterkt door vier nieuwe leerkrachten en dit brengt tot mijn plezier nieuwe energie, ideeën en initiatieven met zich mee. Om hier binnen ons onderwijs optimaal gebruik van te kunnen maken, rest ons nog een belangrijke taak: het creëren van balans.
Balans is evenwicht Voor mij betekent balans: elkaar (goed) leren kennen, een stevige basis van vertrouwen in elkaar hebben en elkaar de ruimte geven. Een goede balans in het team is het allerbelangrijkste, want hiermee creëer je automatisch de meest optimale en positieve sfeer binnen de school. En dit heeft een goede weerslag op het pedagogisch klimaat. Naar mijn idee begint die balans al bij het kiezen van de leerkrachten. Past iemand goed in het team? Wat straalt iemand uit? Hoe vertelt iemand over zijn of haar werk? Dat zorgt voor een basis. Daarnaast is het belangrijk om voortdurend met elkaar in gesprek te gaan. Wat vinden we met elkaar belangrijk op school? Wat zijn ieders ideeën daarbij? Hoe gaan we dit realiseren? De grote koers die wij als school varen ligt vast, maar daarbinnen moeten docenten worden gemotiveerd en de ruimte krijgen om initiatieven te nemen en hun ideeën over onderwijs met elkaar te delen. 18 |
Als directeur luister ik goed naar wat er in het team speelt, bij ouders en bij de kinderen. Zo krijg ik inzicht in wat nodig is om aan te pakken. Door onderwerpen van verschillende kanten te belichten zorg je ervoor dat er goede keuzes worden gemaakt. Het is de kunst om al de verschillende competenties van leerkrachten, maar ook van ouders en andere betrokkenen, met elkaar te verbinden en samen de brengen. Niet iedereen hoeft hetzelfde te doen, maak juist gebruik van ieders kwaliteiten. Zo creëer je een rijke omgeving, waarin iedereen zijn eigen bijdrage kan leveren om de school goed te laten draaien. Waarin iedereen open staat voor elkaars inzichten en bij elkaar terecht kan voor advies. Dat werkt inspirerend en motiverend. Als mensen hierdoor met energie aan het werk kunnen, heb je een goede balans. Iedere dag na schooltijd zetten we als team, onder het genot van een kopje thee, de puntjes op de i. Hier maken we echt tijd voor. Na een drukke dag kunnen we even bijkomen, wat dingen met elkaar bespreken, regelen en kennis uitwisselen. Het is belangrijk écht contact met elkaar te maken, iedere dag opnieuw. Dat zorgt voor de beste balans en sfeer.
jong leren
Niemand kan vrij zijn zonder zichzelf te zijn
Voor Sanne van der Touw (23), leidster* op de Montessori Schiedam, is haar werk haar hobby. Wanneer zij vertelt over de school, de kinderen en haar keuze voor het Montessori-onderwijs spat de bevlogenheid er vanaf. Er is voor Sanne niets mooiers dan te zien hoe oudere kinderen de jongere letterlijk en figuurlijk bij de hand nemen, maar ook om te ervaren hoe goed kinderen zich ontwikkelen wanneer zij ontdekken dat zij echt zichzelf mogen zijn. Die grote passie voor haar werk maakt het voor Sanne soms wel lastig om tijd voor zichzelf vrij te maken. Hoe vindt zij de balans? >> *Leidster ‘zon groep’ (4 tot 6 jaar) • Gespecialiseerd in het jonge kind • Werkt bij Primo sinds 2013
| 19
jongleren
Kinderen leren altijd en overal, niet alleen op school
“Tijdens mijn studie kreeg ik de kans om mijn Minor Passend Onderwijs in Indonesië te doen. Ik heb een enorme reislust, dus die kans heb ik gegrepen. In drie maanden heb ik leerkrachten ondersteund, meegedacht over schoolbeleid en kennisgemaakt met de cultuur. Mindfulness en boeddhisme zitten daar in het levensritme. Het leven in het hier en nu is er daarom veel makkelijker. Terug in Nederland zat ik meteen weer in het leven van alledag. Omdat ik mijn werk zo leuk vind, is het soms moeilijk loslaten. In het weekend of `s avonds ben ik geneigd om van alles voor te bereiden of af te maken. In de zomervakantie liep ik daar tegenaan, mijn schoolwerk viel weg en toen dacht ik: Wat nu? Toen heb ik mindfullness en boeddhisme weer opgepakt. Sindsdien maak ik vaker tijd voor mijzelf. Ik geniet heel erg van het wandelen met mijn hond. Dan maak ik mijn hoofd leeg en vraag ik mijzelf: Wat zie je allemaal? Het is een manier om je hersenen rust te geven. Vaak komen dan de meest creatieve ideeën naar boven.” Beste keus “Toen mij werd gevraagd of ik tegelijk met de Pabo de Montessori-opleiding wilde doen, had ik één dag om te beslissen. Ik ben ervoor gegaan en daar ben ik nog altijd blij mee. Montessori sluit heel erg aan bij hoe ik over onderwijs denk. Wat ik heel mooi vind, is dat oudere kinderen de jongste bij de hand nemen. Dat ze elkaar vragen: ‘Zal ik jou een lesje geven?’” Jezelf zijn “Het allerbelangrijkste is
20 |
dat kinderen zich op hun gemak voelen. Kinderen komen vaak met ideeën, die probeer ik zoveel mogelijk toe te passen. Hiermee laat je zien dat je hun inbreng waardeert en dat is belangrijk voor het zelfvertrouwen. Vorig jaar wilden twee kinderen bijvoorbeeld graag een spreekbeurt houden over judo. Even konden zij de anderen iets leren, de groep luisterde aandachtig. Deze fijne ervaring hebben zij overgebracht op de groep, steeds meer kinderen willen spreekbeurten houden. Mooi als kinderen elkaar zo inspireren.” Ouderbetrokkenheid “Wij denken dat kinderen altijd en overal leren, niet alleen op school. Ouderbetrokkenheid vinden wij daarom erg belangrijk. Onze ouders zijn erg enthousiast. Wanneer ze iets voor de school willen doen of ideeën hebben, geven zij dat bij ons aan. Daar gaan wij serieus mee om, op die manier kun je elkaar prikkelen.” Presentatie “Ik ben van nature een opgeruimd type en vind het prettig als het netjes en gezellig is in de klas. Ik heb daarnaast een voorbeeldfunctie: wanneer ik dingen netjes presenteer, gaan de kinderen er ook netjes mee om. Tijdens het onderwerp kunst hang ik de kunstwerken van de kinderen als museumstukken aan de muur. Ook het origineel en een afbeelding van / naam? de kunstenaar hangen erbij, zodat de kinderen weten wie het heeft gemaakt. Je hoort kinderen dan vragen: ‘Vergeet je niet om Het meisje met de parel af te maken?’ Dat is toch leuk!?”
Ik moet elk kind begrijpen Emile, leidster: “Montessori-onderwijs begint voor mij bij het kijken naar wat een kind nodig heeft om aan de slag te kunnen om zichzelf te ontwikkelen. Omdat de kinderen zelfstandig werken is het makkelijk om in te spelen op de verschillen tussen leerlingen. Als leidster zorg je voor een goed voorbereide omgeving waarin kinderen zelfstandig aan de slag kunnen. Het is geen vrijheid blijheid, wel vrijheid in gebondenheid. Wanneer een kind meer structuur en overzicht nodig heeft, dan bieden wij die aan. Bijvoorbeeld met een dag of soms een weekplanning. Instructie is één op één of soms in een groepje. Ook op de Montessori Schiedam houden wij ons gewoon aan de leerlijnen.”
Alle kinderen pakken hun werk. Emile legt een hand op de schouder van een kind en richt zich tot de kinderen: “Ik ga een ronde doen”. Alle kinderen worden gezien. Emile bekijkt hoe de kinderen werken, of iedereen de goede werkjes heeft gekozen, of er lesjes nodig zijn en welke kinderen vragen hebben. Dan pakt ze een stoeltje en gaat naast een kind zitten om het op fluistertoon verder te helpen. Emile: “Soms zijn er ‘wenkbrauw momenten’. Ik vraag mij dan af: Wat doet dit kind? En: Waarom op deze manier? Het is mijn taak goed in kaart te brengen waardoor dit komt. Heeft het kind misschien meer uitdaging of ondersteuning nodig? De werkwijze is dan als volgt: Signaleren (wat zie ik?) – begrijpen (wat betekent dat?) – handelen (hoe speel ik daar op in?). Dit
houden wij dagelijks van de kinderen in alle groepen bij. Hier stem je als leidster je handelen op af.” De kinderen gaan individueel aan de slag, met z’n tweeën of ze krijgen een groepslesje. In hun aftekenmap houden ze zelf bij wat ze hebben gedaan. Na afloop van een aantal opdrachten volgt een toets. Regelmatig vraagt Emile: “Pak de map”, en kijkt ze naar wat het kind heeft gedaan. Ze gaat in gesprek over het gemaakte werk. Op deze manier spreekt de leidster het kind aan op zijn of haar verantwoordelijkheid, maar vraagt ook: “Waar heb jij hulp bij nodig?” Een kind krijgt zo meer inzicht in het eigen leren, maar ook in het eigen gedrag. En die map, die ziet er ingewikkeld uit, maar de kinderen weten precies hoe het werkt. | 21
Leren om open te staan voor nieuwe dingen
22 |
Jacky, moeder van Ted: “Ik denk echt dat bijna ieder kind hier een goede plek vindt. Of je nou moeilijk of makkelijk leert. Op de Montessori krijgen kinderen echt de kans om te groeien in wat ze leuk vinden. Het is belangrijk om dat te ontdekken, zodat je straks in je beroep of hobby ook kunt doen wat je leuk vindt. De school is een echte ontdekplek, maar ook een omgeving waar je niet wordt afgewezen voor wat dan ook. Of je nou goed bent in appeltaarten bakken of in rekenen … Ik vind het prettig dat er veel aandacht is voor de verschillende manieren waarop je tegen dingen aan kunt kijken. Bijvoorbeeld op het gebied van kunst, maar ook als het gaat om culturele achtergrond. Door kinderen te laten ontdekken dat iets wat op het eerste gezicht raar is, juist helemaal
niet vreemd is. Zo leer je geen angst te hebben voor mensen, dieren of dingen, maar sta je open voor nieuwe ervaringen. Wat ook heel bijzonder is: ik heb echt het idee dat er weinig wordt gepest. Dat is goed. Kinderen leren goed met elkaar om te gaan, respect te hebben voor ieders mening. En als er iets is, dan wordt dat besproken met de meester of juf. De school heeft veel vertrouwen in zelfstandigheid van kinderen. Omdat er zoveel aandacht is voor plannen en zelfstandigheid denk ik dat kinderen zich op het voortgezet onderwijs minder verloren voelen. Ze zijn al gewend om zelfstandig te kopiëren, kleuters voor te lezen, etc. Hun sociale vaardigheden zijn goed ontwikkeld. Dat maakt ze sterker.”
jongleren
Je kunt echt jezelf zijn Ted (leerjaar 7) zit vanaf de oprichting van de school op Montessori Schiedam: “Je zit altijd in een groep met verschillende leeftijden, waardoor je altijd een keer de jongste, middelste, oudste bent. Dan kun je hulp vragen aan anderen. Ik kan goed met de map werken. Als anderen om mijn hulp vragen, gaat het meestal daarover. Ik vind het heel fijn om zelfstandig te werken. Alles met een hele groep doen, lijkt mij helemaal niets. En nog een voordeel: je gaat altijd over! Heel soms krijgt iemand een verlenging. Maar meestal blijft iedereen in dezelfde groep, met dezelfde vrienden en vriendinnen. Je werkt altijd op je eigen niveau. De materialen maken dingen makkelijker.
Ze leggen dingen een soort van uit. Met de gelddoos bijvoorbeeld kun je de centen echt voor je neerleggen, dan hoef je het niet uit je hoofd te doen. Ik werk het liefst aan Topondernemers. Kaarten met opdrachten waar je dan met een groepje een aantal weken aan kunt werken. “De wereld in het klein”, bijvoorbeeld. Daarvoor gingen we onder andere naar de Poldersloot om beestjes op te vissen. Er was er ook eentje over Griekse goden. Dat vind ik héél interessant. Ik heb er thuis ook allemaal boeken over. En toen mijn moeder en ik ontdekten dat het MAAStheater een toneelstuk speelt over goden, hebben we meteen kaartjes besteld.
Over een jaar ga ik naar het voortgezet onderwijs. Iemand die bij ons op school heeft gezeten, kwam in de klas vertellen hoe dat is. Hij zei dat wij heel goed hebben leren plannen en dat dat heel handig is als je huiswerk moet maken. En dat wij op onze school ook heel goed werken met de gekleurde taalset. Daarmee leer je goed wat het onderwerp van een zin is, wat lidwoorden zijn en zo. Daar zag hij echt verschil met kinderen van andere scholen.”
| 23
SchavUITagenda Een UITagenda voor en door kinderen, gemaakt samen met leerlingen van Primoscholen. In de afgelopen twee jaar kregen kinderen van verschillende Primoscholen al de unieke kans om te participeren in het kunsten cultuuraanbod in de stad. Meer dan 500 leerlingen maakten met elkaar 6 SchavUITagenda’s.
Inge Werneke, directeur obs De Singel: “Ik denk dat wij op school al een aantal goede dingen doen op het gebied van kunst en cultuur, maar dat we soms nog niet duidelijk genoeg hebben waarom en wat we ermee beogen. Daarom heb ik het team uitgenodigd om er een dag mee aan de slag te gaan. Gewoon hier in Schiedam, want ik vind het belangrijk dat iedereen kennismaakt met alle kunst en cultuur die we hier hebben. Met zang en dans workshops en een bezoek aan het Stedelijk Museum hebben de teamleden kunnen ervaren wat we ook met de kinderen gaan doen. Ik vond het best spannend hoe iedereen zou reageren, maar de reacties waren goed. Met elkaar hebben we een mooi begin gemaakt met het kunst- en cultuurprogramma meer inhoud te geven.” 24 |
kunst en cultuur
Cultuureducatie speerpunt binnen de school
Cultuuronderwijs zal de komende jaren steeds meer worden verankerd in het curriculum van iedere Primo-school. Het wordt gedragen door teamleden en vormgegeven in relatie met het culturele netwerk in de stad. De afgelopen twee jaar kreeg een grote groep kinderen van verschillende Primo-scholen les in theater, kunst en erfgoed en werkte hij als redactie mee aan de SchavUITagenda. Daarnaast zijn enkele Primo-leerkrachten, in het kader van de landelijke regeling Cultuureducatie met Kwaliteit, gestart met de cursus Interne Cultuurcoördinator. Hiermee verdiepen zij zich in de praktijk van cultuureducatie op de basisschool. Erik van Duijvenbode, projectcoördinator Cultuureducatie met Kwaliteit (CMK): “Wanneer kinderen kunst maken of over kunst praten, oefenen ze spelenderwijs cognitieve vaardigheden. Daarnaast biedt cultuureducatie de gelegenheid om de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen te stimuleren. Kinderen werken samen, leren zichzelf op creatieve wijze te uiten en reflecteren op eigen en andermans werk. Vanuit CMK kunnen scholen begeleiding krijgen om kunstonderwijs niet meer als een ‘leuk’ extraatje te beschouwen. Beoogd doel is dat leerkrachten cultuureducatie serieus nemen en verankeren in hun lesprogramma. Deelname aan CMK is kosteloos en bestaat uit teamsessies, deskundigheidsbevordering en advies.” | 25
Anna Lorsheijd , obs De Singel
Pim van Kan, obs De Taaltuin
Francien Schotte, obs Het Startblok
obs Het Startblok De vakleerkrachten bewegingsonderwijs zijn niet alleen Primo-breed actief, sommige van hen hebben als combinatiefunctionaris ook een belangrijke taak bij het stimuleren van sporten en bewegen in de wijk. Zo doet obs Het Startblok mee aan een bijzonder initiatief in de wijk Nieuwland, waarbij de school samen met een aantal andere scholen en sportverenigingen de wijksportvereniging vormen. Eenzelfde initiatief is er in de wijk Oost. Verschillende sportverenigingen, bijvoorbeeld voor judo en dans, bieden op Het Startblok en in de andere scholen na schooltijd lessen aan. De vakleerkracht van de desbetreffende school is hier ter ondersteuning bij aanwezig. Kinderen uit de wijk hoeven door dit initiatief niet naar de vereniging toe, maar kunnen op een laagdrempelige manier en in een voor hen vertrouwde omgeving kennismaken met verschillende sporten. Op deze manier vervullen Het Startblok en de andere scholen een belangrijke functie op het gebied van sport in de wijk. 26 |
kennisuitwisseling
Vakleerkrachten in beweging* Peter Gestel, obs De Kring/Annie M.G. Schmidt
Erik van der Waal, obs De Singel
Suzanne de Graaf, obs De Violier
Een perfect voorbeeld van kennisuitwisseling binnen Primo is de groep vakleerkrachten bewegingsonderwijs. Omdat zij binnen hun eigen school niet zo eenvoudig met collega’s kunnen overleggen, komen zij iedere zes weken samen om met elkaar de onderdelen voor de komende periode te bespreken. Ook nemen zij ieder jaar gezamenlijk de organisatie van twee grote sportdagen en een aantal sporttoernooien voor hun rekening. Maar dit is zeker niet alles. Via hun WhatsApp-groep worden er dagelijks filmpjes, foto’s en berichtjes van lessituaties, nieuwe lesideeën, oefenstof, vragen en problemen heen en weer gestuurd. Op deze manier kunnen zij direct van elkaar leren, oplossingen aandragen en de kennis toepassen binnen hun eigen gymlessen. Snel, makkelijk én inspirerend. * letterlijk én figuurlijk | 27
kennisuitwisseling
Jeroen de Krom, obs De Klinker
Wim Reitzema, obs De Singel
Leonie Dickhof, obs De Peperklip
Jeroen de Krom, coördinator vakleerkrachten bewegingsonderwijs: “De manier waarop de vakleerkrachten bewegingsonderwijs binnen Stichting Primo met elkaar communiceren en kennis uitwisselen is fantastisch. De leerkrachten hebben via WhatsApp dagelijks intensief contact en als je ergens tegenaan loopt staat iedereen meteen klaar om mee te denken. Dat werkt motiverend. Ik vind het geweldig dat ik als coördinator bij deze vakgroep betrokken ben.” 28 |
in beeld
'Als ik vragen heb kan ik altijd, op ieder moment van de dag, bij de gastvrouwen terecht. Ze staan altijd voor de ouders klaar’ Ouder, De Troubadour
de conciërges
Belangrijk voor kind, ouder en leerkracht
'Een conciërge is het hart en gezicht van de school’ Leerkracht, De Poldervaart
'Een onmisbare spil in de organisatie, zonder dat je het vaak merkt worden er hele bergen werk verzet’ Leerkracht, De Peperklip
'Conciërge... Een geweldige baan. De afwisseling, de contacten met de collega’s, de ouders, de leerlingen. Eens lekker klussen en iets regelen... Hier en daar een probleem oplossen’ Directeur, De Kring
'Conciërges zijn superbelangrijk! Als er iets met de computer gebeurt, kan hij het maken’ Leerling, De Taaltuin
| 29
Wim 60 jaar, obs Het Windas
"Ik pak alles aan wat ik kan doen voor de school en dat bevalt me uitstekend. Ik loop de hele dag te lachen en te fluiten"
30 |
Taken: van kopiëren en het ontstoppen van toiletten, tot het verven en opknappen van de klaslokalen in de vakanties. Wim is zijn loopbaan begonnen in een herenmodezaak, maar maakte later de overstap naar de brandstofwereld. Hij werd eigenaar van een witte pomp, maar kon zijn bedrijf uiteindelijk door de oliecrisis niet voortzetten. Wim ging aan de slag als kolenboer, stortte zich later op het bouwen van aanhangwagens en het monteren van trekhaken en kwam uiteindelijk terecht bij een groot internationaal bedrijf. Hier klom hij op tot hoofd
debiteurenadministratie/creditcontrol, waar hij zich bezighield met de facturering, het inkoopbeleid en het onderhoud van de gebouwen. Na hier ruim 35 jaar werkzaam te zijn geweest, kreeg hij te horen dat zijn functie kwam te vervallen. Wim ging niet thuis zitten, maar nam contact op met de toenmalige directeur van Het Windas, Jan Stijger, met de mededeling dat hij daar graag aan de slag wilde. Sinds april 2013 werkt hij hier op vrijwillige basis ruim 35 uur in de week. Wim voelt zich bij Het Windas echt een opa, maar dan zonder eigen kleinkinderen, en geniet ontzettend van het werk en de enthousiaste, lieve kinderen.
in beeld
Hans 61 jaar, obs De Taaltuin
"Conciërges hebben het altijd druk, die zijn nooit klaar"
Taken: van het vervangen van een stopcontact en het zetten van koffie en thee, tot het aan de praat krijgen van alle nieuwe laptops. Hans heeft een technische achtergrond en is jarenlang eigenaar geweest van een groot bedrijf met veel personeel. Na deze periode is hij voor vijf jaar naar het verre en soms gevaarlijke Brazilië vertrokken, om uiteindelijk weer in Nederland neer te strijken. Als handige man met een technische
achtergrond is er hier voor hem altijd voldoende te doen. Na een baan bij het Erasmus MC kwam Hans als conciërge terecht bij De Taaltuin, waar hij meteen zijn draai vond. Hij is hier altijd druk in de weer. Inmiddels werkt hij in het derde gebouw, spiksplinternieuw, en ook daar is voorlopig van alles te doen. Laptops, de stopcontacten of het schoolplein, je kunt het zo gek niet noemen of Hans wordt ingeschakeld.
| 31
Peet 57 jaar, obs De Singel, gebouw Galileïstraat 32 |
"Kinderen moeten goed onderwijs krijgen, dus leerkrachten moeten vooral goed lesgeven. De rest moeten wij (als conciërges) bij ze weghalen en voor ze oplossen..."
Taken: alle klusjes in en rondom het gebouw, inclusief het verzorgen van koffie en thee, tot huisbezoek bij een kind wanneer dat nodig is. In zijn jeugd voetbalde Peet liever dan dat hij naar school ging. Hij heeft dan ook best veel schoolgebouwen van binnen gezien om vervolgens te eindigen als timmerman. Van jachtbouw tot het verbouwen van Paleis Huis ten Bosch, als handige en ook nog verstandige jongen konden ze hem overal goed gebruiken. Woonbron haalde hem uit de bouw naar het opbouwwerk. Hij had alles in huis om een uit Amerika overgevlogen methodiek in
Delfshaven uit te voeren. En met succes! Bewoners gingen als maatschappelijk ondernemers aan de slag met zaken als een boodschappenservice of de sociale fietsenmaker. Een groot schip (MS Rotterdam) gooide roet in het eten. Voor de functie van Peet had Woonbron geen geld meer. Op zijn 50ste haalde hij het diploma MBO agogisch werk en ging aan de slag bij Ipse. Niet helemaal zijn ding, te weinig vrijheid en voldoening. Maar toen werd hij door Margaret Goossens binnengehaald bij de school waar hij nu met enorm veel plezier werkt.
in beeld
Jari 36 jaar,obs De Troubadour
"Ik heb al heel wat kinderen de Troubadour in gekregen..."
Taken: van de telefoon opnemen, archiveren en gegevens invoeren tot het motiveren van ouders om naar de ouderavond te komen. Jari is gastvrouw op De Troubadour, gewoon omdat ze het zo leuk vindt. Ze wordt er erg vrolijk van: de school, de kinderen … De sfeer is er lekker en ze wil de school graag helpen. Haar eigen kinderen gaan ook naar De Troubadour. Ze wil haar ervaring graag delen en andere ouders vertellen dat het voor hun kinderen ook zo’n goede school is. Volgens Jari is
ze misschien ook wel wat laagdrempeliger voor de Antilliaanse ouders, ze zoeken haar op als ze vragen hebben, soms met een klacht, maar ook als ze een school zoeken voor hun kind. Ze krijgt heel veel waardering van school, het team en van de kinderen. Volgens Jari is het belangrijk voor een school dat de communicatie tussen ouders en leerkrachten goed is. Kinderen gaan met meer plezier naar school en leren beter wanneer hun ouders bij de school betrokken zijn. Jari helpt daar graag aan mee. | 33
Het gebouw of de mensen Wat is het geheime ingrediënt van een succesvol IKC? Wat is een IKC? Een Integraal Kindcentrum (IKC) is een voorziening voor kinderen van 0-12 jaar. Hier vinden kinderen en hun ouders een totaalaanbod op het gebied van educatie, opvang en ontwikkeling. Gedurende de dag kunnen kinderen er leren, spelen, ontwikkelen en ontmoeten. Alle specialisten, zoals leerkrachten en pm`ers, worden centraal aangestuurd en werken onder één dak aan alle ontwikkelingsterreinen van kinderen. Dat maakt het mogelijk om het kind in zijn geheel te kunnen zien en problemen zo snel mogelijk te signaleren. Bovenal biedt het rust en duidelijkheid voor het kind en dat komt weer ten goede aan de ontwikkeling. 34 |
ikc
Middenin de wijk Woudhoek in Schiedam vind je openbare Daltonschool De Klinker. Voor buitenstaanders een no-nonsense gebouw met veel faciliteiten: een ruime school, sportief plein, gymlokaal, peuteropvang, buitenschoolse opvang én openbare jeugdbibliotheek. Maar voor leerkrachten, ouders, kinderen en partners biedt De Klinker veel meer ...
geleerd. Zo start de Daltonleerlijn al op de speciale Dalton-peuterspeelzaal en werken alle medewerkers met hetzelfde observatiesysteem. Wendy Duchenne, locatiemanager KomKids kinderopvang, vertelt bevlogen: “De visie en werkwijze van KomKids past gewoon heel goed bij de Daltonprincipes. Daardoor sluiten onze opvang en het onderwijs zo mooi op elkaar aan.” Tanja Raap, IB’er en leerkracht, zegt hierover: “Samenwerken is voor ons zo gewoon, dat je er niet meer bij stilstaat. Zo zijn wij niet verantwoordelijk voor onze eigen klas of groep, maar voor heel de school. Er worden onderling heel veel ideeën uitgewisseld. Het is voor ons vanzelfsprekend om van elkaar te leren en dingen van elkaar aan te nemen.”
Rust, veiligheid en gemak
Dalton onderwijs Binnen De Klinker is er één specifiek verbindend element: de drie Dalton-principes zelfstandigheid, vrijheid in gebondenheid en samenwerking. Recentelijk zijn aan de Dalton-principes ook de coöperatieve werkvormen toegevoegd. Dit is een doorgaande lijn waarmee kinderen ieder schooljaar twee nieuwe werkvormen op het gebied van samenwerking aanleren. Ze leren om in kleine groepjes oplossingen te bedenken, de diepte in te gaan, keuzes te beargumenteren en te luisteren naar elkaar.
Enthousiasme, dat is wat je ziet als je de mensen achter De Klinker in één ruimte zet. Leerkrachten, pedagogisch medewerkers (pm’ers), ouders en partners weten elkaar te vinden. Of dat nu tijdens vergaderingen is of tussendoor in de wandelgangen. Het Daltongedachtengoed vind je terug in alle lagen van de organisatie. In het onderwijs, de werkwijze van het team, bij de kinderopvang, maar ook in de wijze waarop ouders en andere partners worden betrokken. Hierdoor voelt iedereen binnen de school, jong of oud, zich prettig, gezien en gewaardeerd. De samenwerking tussen de verschillende partijen verloopt hierdoor bijzonder goed. Dat is de echte kracht binnen het gebouw. Of het nu gaat over de doorgaande Daltonleerlijn of over het Sinterklaasfeest, daar waar mogelijk pakken de partners zoveel mogelijk samen op. Daarbij kijken ze naar de mogelijkheden en gaan ze er vervolgens ook echt voor. Leerkrachten en pm’ers nemen het initiatief om bij elkaar te gaan kijken en er wordt veel van elkaar
Binnen De Klinker wordt veel centraal geregeld. Een voorbeeld: ouders melden ziekte of verlof binnen een digitaal systeem dat door alle medewerkers in te zien is. Na een melding zijn dus in één keer directeur, leerkracht, tso- en bso-medewerkers direct op de hoogte. Wanneer binnen het ondersteuningsteam een kind wordt besproken dat ook naar de tso en bso gaat, sluiten de tso-coördinator en bso-medewerker aan bij de bespreking. En is oma overleden, waardoor een kind minder goed in zijn vel zit, dan wordt dat intern gedeeld, zodat iedereen er rekening mee kan houden en een kind niet drie keer zijn verhaal hoeft te doen. Het zijn maar kleine dingen, maar het geeft meer rust, veiligheid en gemak. Voor iedereen en voor het kind in het bijzonder. Astrid, moeder en lid van ouderraad: “Het digitale systeem is ideaal. Brieven en formulieren verdwijnen niet meer verkreukeld onderin een tas, maar komen via e-mail altijd aan. Het inschrijven als hulpouder voor activiteiten, zoals schoolreisjes, verloopt ook veel eerlijker. Vroeger werden er formuliertjes op de deur gehangen, waardoor werkende ouders vaak te laat waren en buiten de boot vielen. Nu hoeven ze alleen maar door te klikken.” | 35
Het belangrijkste kapitaal dat zich in de school bevindt, zijn de kinderen Efficiënt werken en het ‘ontzorgen’ van ouders krijgt veel aandacht. Wendy Duchenne: “Bij ouder- of kennismakingsavonden zijn bijvoorbeeld behalve het team van de school ook de pm’ers van peuterspeelzaal, bso en de tso-coördinator altijd aanwezig. Als extra service bieden wij tijdens die avonden bovendien gratis opvang. Ook zorgen we ervoor dat ouders op studiedagen makkelijk opvang voor één dag kunnen regelen, zonder veel administratieve rompslomp. Dat scheelt weer in het regelen van een oppas.” 36 |
Je moet kunnen vertrouwen op elkaars verstand van zaken Door te vertrouwen op elkaars kennis en ervaring, en door elkaar goed op de hoogte te houden van wat er speelt bij kinderen, kunnen alle medewerkers met elkaar de beste begeleiding bieden. Binnen en buiten schooltijd. Daarbij krijgt iedereen de kans om zijn of haar expertise in te zetten. Francine Dröge, tso-coördinator KomKids: “Iedereen ziet elkaar als gelijkwaardige collega’s, experts op ons eigen terrein. Dat is echt heel prettig.”
Hans Loendersloot vult aan: “Ik vind het belangrijk dat medewerkers een bepaalde speelruimte krijgen waarbinnen zij zich kunnen bewegen. Je moet vertrouwen kunnen hebben in elkaar, dat hoort bij professioneel zijn. Of het nu de collega’s binnen de school of die van de kinderopvang zijn. Het blijft wel belangrijk dat je duidelijke afspraken maakt met elkaar, zodat de grenzen klip-en-klaar zijn. Eigenlijk net zoals wij dat binnen het onderwijs ook met de kinderen doen.” De Klinker gaat een mooie toekomst als IKC tegemoet.
ikc
Volgens directeur Hans Loendersloot zijn er wel nog een aantal hordes te nemen: “De verschillende partijen, zoals bijvoorbeeld kinderopvang en school, hebben te maken met verschillende regelgeving en cao’s. Het zou voor de samenwerking en doorgaande lijn goed zijn als dit de komende jaren meer wordt gestroomlijnd. Dus dat het niet langer zo is dat alle gevaarlijke hoeken op de kinderopvang moeten worden afgedekt, terwijl die regels een lokaal verder bij de kleuters niet meer gelden.”
Bibliotheek In het gebouw van De Klinker bevindt zich ook de openbare jeugdbibliotheek. Tijdens schooltijd wordt de bibliotheek gerund door vrijwilligers die zich hiervoor hebben aangemeld via de vrijwilligersbank van de gemeente. Op woensdag- en vrijdagmiddag en zaterdagochtend wordt de bibliotheek bemand door medewerkers van de bibliotheek en is dan open voor alle gezinnen in Noord. Theo Schilthuizen, waarnemend directeur Bibliotheek Schiedam: “De Klinker was en is voor ons een logische partner. De school doet al veel in de wijk en stond open voor onze ideeën. Bovendien was er ruimte en is de bibliotheek makkelijk buiten schooltijd te openen, zonder dat iedereen de school in kan en andersom. Het was een goede keuze, de contacten met De Klinker verlopen heel prettig.”
| 37
Prestatiedruk
Het is de afgelopen jaren een heus begrip geworden: Citostress. Strenge toelatingseisen, scoringsdrift bij ouders en uitbuiting door de commercie werken deze stress bij kinderen in de hand. Een slechte tendens en bovendien onnodig, stelt Mariëlle van der Schoor, directeur van obs Het Windas. Een kind is véél meer dan alleen een Cito-score. 38 |
Vanaf dit schooljaar is het afnemen van een eindtoets voor taal en rekenen vanuit de overheid verplicht gesteld voor alle kinderen uit groep 8. Bovendien zal de eindtoets niet meer in februari, maar in april plaatsvinden. Dit betekent dat de toets zowel na het advies van de basisschool, als na de inschrijving van het kind op een middelbare school wordt afgenomen. Het schooladvies, dat is gebaseerd op wat je als school van een kind weet na 8 jaar onderwijs en wat aansluit bij de talenten van het kind, krijgt hierdoor een veel belangrijkere rol. Er wordt op deze manier voorkomen dat middelbare scholen een minimale Cito-score eisen, een score die vaak een momentopname is en lang niet altijd representatief voor het niveau van een kind. Middelbare scholen zullen hun leerlingen op basis van deze schooladviezen moeten selecteren. Dit gegeven vermindert hopelijk de prestatiedruk die kinderen nu vaak ervaren. Ouders en omgeving zijn ware graadmeters voor kinderen en vaak benaderen zij hen ineens heel anders wanneer de Cito-toets nadert. Opa’s en oma’s bellen op om het kind succes te wensen, ouders maken speciale gerechten die bijvoorbeeld bij zouden dragen aan een betere concentratie en zij stimuleren hun kinderen om veel oefentoetsen te maken. Ook de commercie draagt hieraan bij. Op televisie, internet en in bladen wordt veel reclame gemaakt voor speciale kalmeringstabletten voor kinderen en speciale oefenprogramma’s voor
van de minister
de Cito-toets. Ouders onderschatten vaak hoe zij het zelfbeeld van hun kind (mede)bepalen. Hoe meer zij zich anders gedragen, hoe meer het kind wordt bevestigd in dat er echt iets van hem of haar af hangt. Gewoon doen als altijd en vertrouwen uitstralen heeft uiteindelijk het beste resultaat. Wanneer scholen minder waarde hechten aan de uiteindelijke score, vindt dit hopelijk ook zijn weerslag in ouders en omgeving. Mijns inziens wordt er tegenwoordig te veel nadruk gelegd op het presteren van kinderen op het gebied van rekenen en taal. De huidige tijd vraagt namelijk om hele andere vaardigheden dan vroeger: samenwerken, jezelf presenteren, hoe sociaal slim ben je met anderen, dáárin gaan mogelijkheden van kinderen zitten en niet alleen in parate kennis. Het gaat om het kind in zijn geheel. Op Het Windas besteden wij hier veel aandacht aan. Kinderen moeten tegenwoordig, met alle prikkels waar zij mee te maken krijgen, nadrukkelijk geleerd worden hoe zij zich hiervoor af kunnen sluiten, hoe zij zich moeten focussen en concentreren. We bieden op Het Windas daarom verschillende cursussen aan die het hele kind behelzen en die kinderen leren over zichzelf na te denken en hun innerlijke rust te vinden. Zo hebben we yogacursussen, een training sociale vaardigheden en kanjertraining. Hierbij wordt aandacht besteed aan jezelf presenteren en leren nadenken over vragen als: wat voor type ben ik, hoe zien andere mensen mij, hoe vlieg ik situaties aan en hoe
Een kind is meer dan alleen een Cito-score gedraag ik mij in verschillende situaties. Op deze wijze leren kinderen zichzelf, maar ook anderen, kennen en krijgen zij een reëel zelfbeeld. En wanneer je beter weet hoe jij zelf, maar ook een ander in elkaar steekt, begrijp je elkaar beter en ontstaat er vertrouwen in een groep. Het is uiteindelijk de taak van iedere school om uit een kind te halen wat erin zit. Niet alleen op het gebied van taal en rekenen, maar soms ook op al
die andere talenten en vaardigheden. Kinderen hebben vaak al vanaf hele jonge leeftijd ideeën over wat zij zouden willen. Bij sommige kinderen kun je hier gewoon niet omheen, bijvoorbeeld op het gebied van sport of theater. Het creëren van een reëel zelfbeeld bij een kind zal hem of haar helpen het onderwijs te kiezen, en uiteindelijk te worden wat bij hem of haar past. Zij moeten hier zowel op school, als thuis de ruimte voor krijgen. Ze moeten geholpen worden bij het worden van wie ze zijn. Daar kan uiteindelijk geen Cito-score tegenop. | 39
Met je hoofd in de wind
Met collega’s trainen voor de Roparun of marathon, of
Stichting Primo Schiedam wil deze initiatieven alleen maar stimuleren. Niet voor niets stond onze studiedag dit schooljaar in het teken van de vraag: ‘Bent u een onderwijsatleet?’ Een goede leerkracht zit goed in zijn vel. Iedereen functioneert het beste als hij of zij in balans is. Wanneer je fysiek fit bent, mentaal veerkrachtig en emotioneel in evenwicht, ben je van optimale waarde voor jezelf, je privé-omgeving en je werk. Net zo goed als wij van leerkrachten verwachten dat zij aandacht hebben voor alle ontwikkelingsgebieden van de kinderen, moeten zij ook de ruimte krijgen om te kunnen groeien en bloeien. Daarvoor is het van belang dat de directeur weet hoe het met de leerkracht gaat en dat deze met hem of haar in gesprek blijft. Stichting Primo Schiedam hecht hier veel waarde aan. Daarom hebben we de aandacht voor het professioneel kapitaal opgenomen als één van de doelen van het beleid voor de komende vijf jaar. Hiermee willen wij ervoor zorgen dat onze leerkrachten (meer) ruimte krijgen om hun onderwijs optimaal vorm te geven en professionele besluiten te nemen. Daarbij willen wij voorkomen dat zij teveel energie kwijtraken aan ‘bijzaken’. Dit pakken wij aan door het schoolsysteem effectiever in te richten. Ook zullen wij de kennisuitwisseling tussen medewerkers nog meer stimuleren, onder andere met de Primo Academie.
gewoon ontspannen hardlopen. Een eigen badminton-, fiets- of wandelclubje of samen naar een bootcamp op de sportschool. Veel Primo-collega’s weten elkaar op sportief gebied te vinden. Je leert je collega’s op een andere manier kennen, het is gezellig, het inspireert en biedt voor sommigen net even die stok achter de deur. 40 |
Op zoek naar een collega om mee te sporten of maak je zelf deel uit van een sportief initiatief waarbij je collega’s wilt betrekken? Laat het ons weten. Stuur een mail naar
[email protected] o.v.v. Jongleren sportief.
van peter
| 41
Op Avontuur “Op De Taaltuin hebben wij al lange tijd geleden afscheid genomen van het leren zoals dat is bedacht in de twintigste eeuw. Het is niet meer van deze tijd om de kinderen alleen maar te laten leren wat de leerkracht ze aanbiedt. Wanneer je hun nieuwsgierigheid prikkelt, ze zelf laat nadenken over wat ze willen weten en ze daarover met elkaar in gesprek laat gaan, beklijft de kennis die ze vervolgens opdoen veel beter,” aldus Betty van Dam, directeur van obs De Taaltuin. Al een aantal jaar zet De Taaltuin in op het projectmatig werken en de leerarrangementen, met gebruikmaking van de verlengde leertijd voor de bovenbouw. Niet om meer van hetzelfde aan te bieden, maar juist om kinderen de kans te geven op andere manieren kennis te verwerven.
42 |
Betty van Dam: “Zo bouwden leerlingen van groep 6 onder begeleiding van Stichting MooiWerk hun eigen eiland. Gaandeweg ontdekten ze dat je aan internet, eten en scholen alleen niet genoeg hebt. Er kwamen wegen bij en een watercentrale. Geweldig, het eiland was echt een blauwdruk van het wereldbeeld van de kinderen. Met zo’n zelfde aanpak dacht groep 8 mee over de natuurspeeltuin bij het tijdelijke gebouw. Hiervoor maakten de leerlingen onder andere maquettes en onderzochten ze het beloop van water. Als je kinderen op deze manier over deze dingen laat nadenken, vergeten ze het nooit meer.”
21st century skills
21st Century Skills De samenleving verandert, kinderen worden opgeleid voor beroepen die dadelijk niet meer bestaan of er heel anders uitzien. Het De werkwijze van De Taaltuin die is toegepast in groep 5 tot en met 8 sluit naadloos aan op de 21st Century Skills. Belevend leren, zelf ontdekkend leren, creatief zijn, niet afwachten tot de juf of meester je de antwoorden aanbiedt, maar zelf op zoek gaan. Daarvoor moet je kinderen wel leren om vragen te hebben, hen leren om out of the box te denken en ze vrijlaten, natuurlijk binnen bepaalde grenzen. Het is het omdraaien van het oude schoolse denken. Betty van Dam: “Dit jaar zijn we begonnen in de groepen 1, 2 en 3. Het team krijgt van mij ruimte en tijd om met elkaar uit te zoeken wat het beste werkt. We werken groepsdoorbrekend. Kinderen uit groep 2 die al wat verder zijn, kunnen zo meedraaien met groep 3 terwijl oudere kinderen die nog behoefte hebben om even te spelen, daar ook de mogelijkheid voor hebben. De leerkrachten zijn flexibel inzetbaar. Ze staan niet de hele dag voor de klas, maar delen taken en benutten
elkaars expertise. Dat betekent dat wanneer de een de kinderen begeleidt, de ander de handen vrij heeft om een eigen les voor te bereiden of administratie te doen. Iedereen wordt ingezet op zijn eigen talenten, dat zien de kinderen ook.” Het 21ste eeuwse leren komt echt voort uit de leerkrachten. Natuurlijk, iPads helpen, maken het leren aantrekkelijker, maar het vraagt vooral van het team om een omslag in denken. Betty van Dam: “Het loslaten van veilige routines is lastig, maar ik heb heel veel vertrouwen in het team. De teamleden mogen ook best eens op hun bek gaan. Ik ben bovenal heel trots. Ik hoop dat we over twee jaar het concept hebben doorgevoerd in heel de school. Want het is zo leuk en het levert ook zoveel op. Dat merk je aan de sfeer: kinderen voelen zich competent, vervelen zich niet, pesten niet, maar bewonderen elkaar en gaan met elkaar in gesprek. Er is echt aandacht voor het kind in zijn geheel.”
nieuwe werken vraagt andere vaardigheden, zoals samenwerking, kennisconstructie, ICT-gebruik, probleemoplossend denken en creativiteit en planmatig werken. Door hier aandacht aan te besteden, wil Stichting Primo Schiedam kinderen voorbereiden op deze toekomst.
| 43
zorg
Vijf vragen aan ... de intern
begeleiders
Sinds dit schooljaar zijn obs De Kring en obs Annie M.G. Schmidt gefuseerd. Het team, ouders en bestuur werken op dit moment keihard samen om met elkaar een stevige en mooie nieuwe school neer te zetten. Dat betekent elkaar goed leren kennen, veel afstemmen en plannen maken. Hoe staan intern begeleiders Laurian Verdel en Karlijn Kroon in dit proces?
Zien jullie het samengaan als kans of noodzakelijk kwaad? Laurian en Karlijn: “Kans! Met een nieuw team mogen we een goede, nieuwe school neerzetten. Een school met mogelijkheden en uitdagingen voor iedereen, dus voor leerkrachten, leerlingen én ouders. Hierdoor worden wij allemaal uitgedaagd om uit onze comfortzone te stappen en dat is heel goed.”
Hoe pakken jullie dat op? “Eigenlijk word je met elkaar ‘gedwongen’ om veel breder te gaan kijken. Om de nieuwe zorgstructuur op te zetten, gaan wij bijvoorbeeld niet alleen met ons team in gesprek, maar ook met veel collega IB’ers. Niet alleen binnen Primo, maar ook daarbuiten, met collega’s uit het samenwerkingsverband.” Wat is jullie rol? “Bij het opzetten van de nieuwe zorgstructuur is het onze taak om de zorg af te stemmen op de verwachtingen van de inspectie, de kaders van het Passend Onderwijs en om deze aan te laten sluiten bij de nieuwe visie van Stichting Primo en onze eigen visie. Wij zorgen ervoor dat we zo veel mogelijk op alle locaties zijn en dat we met alle leerkrachten in gesprek gaan. Het is enorm leuk om met zulke enthousiaste mensen te werken. Natuurlijk, bij een fusie zijn er altijd groeipijntjes, maar er is veel begrip voor elkaar. Het is nu vooral belangrijk dat we elkaar goed leren kennen. Waar staat iedereen en wat wil iedereen? Intussen moeten wij vooral de leuke momenten met elkaar blijven delen.”
Zien jullie meer voordelen? “Een groter team betekent dat je tijd en taken kunt verdelen. Je kunt beter dingen samen oppakken en afronden. Daar waar je bijvoorbeeld eerst twee werkgroepen voor het kerstfeest nodig had, heb je nu aan één werkgroep genoeg. Dat betekent dat andere teamleden hun handen vrij hebben voor de ontwikkeling van de nieuwe school. Door meer samen te werken, kun je meer bereiken. Ook bieden nieuwe collega’s een verfrissende blik. Dat levert echt eyeopeners op.”
Waar kijk je naar uit? “We kijken uit naar de mooie, nieuwe school die we met elkaar gaan neerzetten. Het proces en de weg ernaartoe is al een leuke uitdaging.” 44 |
De Peperklip
Fahrenheitstraat 2-4 3112 ZM 010 415 26 85 www.peperklipschiedam.nl
De Singel (tijdelijk hoofdadres)
Galileïstraat 86 3112 PJ 010 273 39 85 www.singelschiedam.nl
Wijkschool De Gorzen
Dwarsstraat 2 3114 LC 010 426 78 15 www.gorzenschiedam.nl
Het Startblok
Burgemeester van Haarenlaan 871 3119 GD 010 473 78 89 www.startblokschiedam.nl
De Taaltuin
Thorbeckesingel 4 3118 RW 010 470 96 41 www.taaltuinschiedam.nl
Het Windas
Nachtegaallaan 2 3121 XP 010 470 02 45 www.windasschiedam.nl
De Troubadour
Peter van Anrooylaan 1 3122 TA 010 470 70 79 www.troubadourschiedam.nl
De Violier
Stockholm 1 3124 SG 010 471 46 03 www.violierschiedam.nl
Daltonbasisschool De Klinker Bernardus IJzerdraatsingel 1 3123 CC
010 470 95 01 www.klinkerschiedam.nl
Montessori Schiedam
Anthonie Muysstraat 2 3117 LD 010 273 00 20 www.montessorischiedam.nl
De Kring/Annie M.G. Schmidt Frans Halsplein 33 3117 WE 010 426 96 61 www.kring-amgsschiedam.nl De Poldervaart
Prinses Beatrixlaan 20 3121 JN 010 470 11 88 www.poldervaartschiedam.nl
Stichting Primo Schiedam Burgemeester van Lierplein 77, 3134 ZB Vlaardingen | Postbus 515, 3100 AM Schiedam 010 426 04 46 |
[email protected] | www.primoschiedam.nl
De samenleving verandert en vraagt om andere kennis en vaardigheden. Door hier aandacht aan te besteden, kinderen te ondersteunen om deze kennis en vaardigheden eigen te maken, bereidt Stichting Primo Schiedam kinderen voor op de toekomst.
