1
Als men vergeet… dat men vergeet… 28 november 2013
Verwelkoming en inleiding Clustermanager Sabine Buntinx
Pathologie: Wat is Korsakov? Psychiater dr. Petra De Schutter
Het syndroom van Korsakov (1) Beschreven door Sergei Korsakov (Russisch psychiater) in 1887 Persisterende amnestische stoornis door alcohol (DSM) Chronisch restbeeld na hersenbeschadiging door thiaminetekort Geheugenstoornissen en centraal executieve stoornissen Verschillen in ernst, geen progressieve ziekte
Het syndroom van Korsakov (2) Epidemiologie (voorkomen in de samenleving) ± 3% van de zware alcoholdrinkers Mannen: >50 consumpties/week Vrouwen: >35 consumpties/week
Naar schatting 7000 patiënten in België Nederland: Steeds meer patiënten Steeds jongere patiënten Steeds meer vrouwen
Oorzaken Korsakov (1) Ernstig gebrek aan thiamine (Vitamine B1) Speelt essentiële rol bij het vrijmaken van energie uit glucose Per dag 1,5 mg thiamine nodig (uit bv. varkensvlees, bonen, pinda’s, volkorenbrood, aardappelen) In de lever reservevoorraad voor 4 tot 6 weken
Oorzaken Korsakov (2) Alcoholisme
combinatie van factoren
Stoppen met eten Opname van thiamine verstoord (ontsteking slijmvliezen) Minder opslag in de lever door beschadiging van de lever Verlies van thiamine door braken/diarree (anorexia, zwangerschap) Veel thiamine nodig voor verbranding alcohol Erfelijke factoren: thiamine wordt niet optimaal gebruikt
Wernicke - encefalopathie (1) Acuut levensbedreigend ziektebeeld (10 % overlijdt) Drie samen voorkomende symptomen: Oogbewegingsstoornissen (oogspierverlammingen, nystagmus) Loopstoornissen (ataxie) Psychische stoornissen (sufheid, verwardheid...)
Wernicke - encefalopathie (2) R/thiamine IV / IM, nooit direct suiker of eten geven Gaat in 50% het syndroom van Korsakov vooraf Diagnose gemist? Atypisch verloop? Reeks subacute of milde Wernicke-encefalopathieën ?
De normale geheugenfuncties (1) Indeling naar tijd: Zintuiglijk geheugen: enkele seconden Functie: interpretatie van de waarneming
Korte termijngeheugen: enkele minuten Functie: informatie vasthouden die op dat moment bewerkt wordt
Lange termijngeheugen: minuten, uren tot levenslang Functie: enorme opslagcapaciteit
De normale geheugenfuncties (2) Verwarring: in dagelijks taalgebruik wordt met “het korte termijngeheugen” het geheugen voor gebeurtenissen uit de afgelopen dagen/weken bedoeld.
De normale geheugenfuncties (3) Indeling naar inhoud: Expliciete geheugen (declaratieve/directe) Informatie die bewust toegankelijk is episodisch of autobiografisch geheugen: herinneringen aan wat we zelf hebben meegemaakt semantisch geheugen: theoretische kennis of talenkennis (= minder kwetsbaar)
De normale geheugenfuncties (4) Impliciete geheugen (procedurele/indirecte) Informatie die niet bewust toegankelijk is (= minder kwetsbaar) We kunnen alleen indirect achterhalen dat ze is opgeslagen motorprogramma’s vaardigheden en geautomatiseerde handelingen fietsen)
(bv.
De normale geheugenfuncties (5) Indeling naar anatomische locatie: Expliciete geheugen hippocampale circuit van het limbisch systeem
Impliciete geheugen basale ganglia en het cerebellum (= veel minder kwetsbaar)
Geheugenstoornissen bij Korsakov (1) 1. Anatomische basis: beschadiging van de voorste thalamuskern (centrale schakel binnen het hippocampale circuit) 2. Vooral van het expliciete geheugen (Autobiografisch > semantisch) Anterograde amnesie (vooral voor nieuwe informatie) inprentingsstoornissen (opslaan, vasthouden) ophaalstoornissen (terugvinden) gestoorde zoekstrategieën
Geheugenstoornissen bij Korsakov (2) Retrograde amnesie (voor oude informatie) gevolg van een al lang bestaande anterograde amnesie oudste herinneringen het best bewaard hypothese: overgang van kwetsbare autobiografische geheugenopslag naar robuustere semantische geheugenopslag)
Geheugenstoornissen bij Korsakov (3) 3. Problemen met het reconstueren van de context van de informatie en gestoorde zoekstrategieën Achronogenesis (voor volgordes) moeite om gebeurtenissen op het juiste punt in de tijd te zetten
Confabulaties opvullen/compenseren van leemtes in het geheugen onbewust, “eerlijk liegen” fantasieverhalen/waargebeurde feiten die op een vreemde of onjuiste wijze in een nieuw verband worden geplaatst
Geheugenstoornissen bij Korsakov (4) spontaan of uitgelokt vooral tijdens herstelproces, neemt daarna af
Gestoord metageheugen inzicht in het falende geheugen zeer beperkt of afwezig (anosognosie) zelfoverschatting
Geheugenstoornissen bij Korsakov (5) 4. Oriëntatieproblemen gevolg van anterograde amnesie desoriëntatie in tijd niet weten in welk jaar we leven niet weten welke dag/maand/seizoen volgorde van gebeurtenissen door elkaar halen
desoriëntatie in plaats niet weten waar men is verloren lopen
Intacte geheugen bij Korsakov niet alle geheugenfuncties even erg aangedaan leer- en trainbaar
veel nog
werkgeheugen (bv. rekensom…) impliciete geheugen nieuwe vaardigheid kan worden aangeleerd zonder herinnering aan de leerfase behandeling = gebruik maken van het impliciete geheugen: oefenen en trainen
Centraal executieve stoornissen bij Korsakov (1) 1. Anatomische basis: beschadiging van de mediodorsale thalamufkernen 2. Problemen bij het initiëren van gedrag passiviteit apathie
Problemen bij het plannen/organiseren/reguleren gebrek aan organisatievermogen gebrek aan flexibiliteit gebrek aan inzicht
Centraal executieve stoornissen bij Korsakov (2) Problemen met het stoppen/afremmen van gedrag ontremming persevereren impulsiviteit
Bijkomende moeilijkheden (1) Lichamelijk: polyneuropathie beschadiging cerebellum (loopstoornissen) maligniteit mond, keel, slokdarm leverschade pancreasschade …
Bijkomende moeilijkheden (2) Psychiatrisch: verslaving stemmingsstoornissen angststoornissen persoonlijkheidsstoornissen psychotische stoornissen impulscontrole stoornissen ADHD decorumverlies …
Voorstelling Zorgpad Korsakov Clustermanager Sabine Buntinx
Omgaan met het syndroom van Korsakov Verpleegkundige Kristel De Brucker
Omgaan met personen met het syndroom van Korsakov Situatie proberen te begrijpen Moeilijk om mee samen te leven Beangstigend voor patiënt Je hebt zelf geen besef van je eigen mogelijkheden, laat staan je beperkingen
Plannen en organiseren Moeite met plannen en organiseren Er is een gebrek aan inzicht en overzicht Even belangrijk als de geheugenstoornissen op zich Lijkt het wel of ze nergens geen zin meer in hebben, (apathisch zijn) De activiteiten die we dagelijks organiseren zijn voor ons vanzelfsprekend, voor hen is dat niet zó
Plannen niet in overeenstemming met mogelijkheden Ontkennen en bagatelliseren de ernst van de stoornissen waarmee ze te kampen hebben Het is ‘onvermogen’ om dit te kunnen zien, ook al beseffen ze wel dat ze niet meer functioneren zoals vroeger Vergeten dat ze vergeten, de geheugenstoornissen verhinderen het inzicht juist in die cognitieve stoornissen
Wat doen we wel en wat niet Een vaste dagstructuur Geduld Herhalen Benaderen op een normale gelijkwaardige manier Geen geheugentraining, wel associaties Een empathisch directieve methode ( 5-K model)
Het 5K model
(Gebaseerd op Lindenhoff 1990)
Uitgangspunt bij de benadering van personen met het syndroom van Korsakov
Kort K - Concreet K - Consequent K - Continu K - Creatief
Voorbeelden bij het 5K model Korte zinnen K - Concreet
letterlijk
K - Consequent zijn K - Continu K - Creatief
‘inslijten’
Empathisch directieve benadering (EDB) Aanwijzend, kordaat, (empathisch) respectvol Sturend, structurerend zonder dwang EDB met vriendelijkheid, begrip, geduld en respect Begrip tonen Ondersteuning bieden Individuele benadering
Het non-verbale gedrag overtreft het verbale Lichaamstaal is belangrijk Bewust zijn van non-verbaal gedrag, je houding, gezichtsuitdrukking… Luisterend oor te bieden en te ondersteunen Eventueel gerust te stellen Zelf kalm en vermijd dan aanhoudend oogcontact bij toegenomen boosheid
Omgaan met de geheugenstoornissen Individuele aanpak Positieve bekrachtiging Plaats een probleem in een ‘positieve’ context Opbouwen in kleine stapjes Vorm zelf ‘de harde schijf’ voor het verloren geheugen
Verdere tips en tricks Bied enkel de informatie die werkelijk nodig is Geef zelf aanvullend informatie Vermijd een confronterende benadering Nagaan of alles goed begrepen is Inventief omgaan met beperkingen Automatisme door herhaling Teveel geheugenverlies
leert niet door fouten
Pas de omgeving aan Hulpmiddelen: agenda, grote kalender, ...
Agendatraining Psycholoog Kirsten Heuvelmans
Oriëntatie en training Agenda • ‘Vervangt’ het geheugen, waar de patiënt niet meer op kan vertrouwen • Wordt intensief getraind (inslijting) • Bevat: persoonlijke gegevens, alcoholcontract, afdelingsregels, therapieschema, foto’s personeelsleden
Oriëntatie en training • 3-6 maanden de tijd om de agenda te beheersen • Afdelingsagenda> bij ontslag zakagenda • Na ontslag het (zorg)netwerk mee met de agenda, continuïteit garanderen! • Agenda is in principe ‘levenslang’
Oriëntatie en training Agendatraining • Regelmatig • Oefenen met een aantal vragen die men moet opzoeken in de agenda. Herhalen, herhalen, herhalen! Welke dag van de week is het vandaag? Welke datum is het vandaag? In welk seizoen leven we? En in welk jaartal? Wat is je opnamedatum? Wat staat er op het programma vandaag? Waar zijn we nu? Plaats Naam ziekenhuis Afdeling
Oriëntatie en training Kan je me het adres geven van dit ziekenhuis? Welke datum is het morgen? Wat staat er morgen op het programma? Wat is je geboortedatum? Wie je is mentor? Wanneer ben je hier opgenomen? (exacte datum) Kan je me vertellen waarom je hier bent opgenomen (welke diagnose er werd gesteld)? Wat houdt deze diagnose in? Wat houdt IT in? Wat staat er woensdag op het programma? Zijn er uitzonderingen?
Oriëntatie en training Agendatraining: wanneer wel en wanneer niet? • Bij iedereen die nood heeft aan structuur en moeite heeft met zijn geheugen • Werkt in principe ook bij andere cognitieve problemen, zoals bij NAH • Contra-indicaties: een zeer verwarde patiënt of totaal geen realiteitsbesef
Realiteitsoriënterende training ROT • Realiteitsoriënterende training: sessies maar ook 24 uurs ROTklimaat • Verwarde personen stimuleren en activeren om het verloren contact met de werkelijkheid terug te vinden en oriëntatie te bevorderen • Oriëntatie in ruimte: wegwijzers, routetraining • Oriëntatie in tijd: klokken, ROT borden (dag, datum, jaargetijde), lezen van de krant, grote druivelaar, agenda en agendatraining
Routetraining • Op indicatie kan er routetraining worden gedaan op het domein • Pt. krijgt een boekje mee met elke stap in de route uitgelegd en gevisualiseerd (foto’s) • Traint het impliciete (non-verbale) geheugen; mensen lopen op den duur de route maar weten dit zelf niet altijd bewust
Wonen in Rekem Orthopedagoog Rob Volders
Vraag
Concreet
Kortetermijn
Planning
geheugen
organisatie
Ziekte-inzicht
Lichamelijke
Isolement
Antwoord
kwaaltjes
Vaste Dagstructuur
Dagopening / dagafsluiter
Groep
Consequent Continu Subgroep Kort Individu
Creatief Vraag
Psychisch
Lichamelijk
Sociaal
Dagkalender
Vaste dagstructuur
Dagopener
Weekactiviteiten
Agenda
Agenda
Familie en netwerken Hoofdverpleegkundige Ronny Blockken
Voorstelling PVT Rekem 23 bewoners Chronische problematiek Huiselijke omgeving Psycho-sociale rehabilitatie 5 bewoners met Korsakov-syndroom Uitbreiding in de toekomst
Netwerk PVT Rekem Ouderenzorg PVT RADO Lanaken Rehabilitatie ZOL Huisartsenkring Lanaken WZC VZW Menos Mané, Lafelt en Nederheem Families
Visie PVT Rekem Chonos-visie: Rehabilitatievisie Menselijkheid/goed woonklimaat met rust en structuur Niet gelijkaardig wel gelijkwaardig Stimuleren van integratie en zelfredzaamheid Bewoners zijn mensen met mogelijkheden en niet onmogelijkheden of handicaps Familie als belangrijke derde in de trialoog
Rol familie Belangrijke bron van informatie Hulp bij het rehistoriseren Continuïteit in de thuissituatie Partner bij zorgplanbesprekingen Deel van het multidisciplinaire team
Praktisch Mei 2013: informatie Korsakov Groepsgesprek over de familiale situaties, ervaringen uitgewisseld met andere families, samen met andere leden multi-disciplinair team Herhalen in de toekomst, blijven inspelen op veranderende omstandigheden Uitnodiging van families afzonderlijk op zorgplanbespreking
Resultaat Familieleden tevreden over de informatie vanuit het team en omgekeerd Uitwisseling van ervaringen met lotgenoten geeft goed gevoel Relatie met team is verstevigd Basis om op verder te bouwen a.d.h.v. regelmatige bijeenkomsten
Getuigenis van een familielid Mevrouw Mia Van Otterdijk-Claes (74j.)
Wereldcafé Bespreking van stellingen
