Als horen en zien je vergaan

Hoor_Friesland_2012_02_Lesboek_1 29-06-12 11:57 Pagina 1

Als horen en zien je vergaan ?? ??

Lesboek voor Verplegenden en Verzorgenden



Als horen en zien je vergaan

voor wie iets meer wil weten over ouderen met een beperking in horen en zien


Colofon Dit lesboek voor verplegenden en verzorgenden is ontwikkeld als onderdeel van het project ‘Oor en oog voor ouderen in de zorg’, dat door de stichtingen Hoor Friesland en OTwee in 2011-2012 is uitgevoerd. Dit project is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage uit het Sociaal Investeringfonds van de Provinsje Fryslân en een bijdrage van de Nederlandse Vereniging voor Slechthorenden (NVVS). Het auteursrecht van deze publicatie berust bij Hoor Friesland en OTwee. Gehele of gedeeltelijke overname van teksten is toegestaan, mits daarbij de bron wordt vermeld. Vermenigvuldiging en publicatie in een andere vorm dan deze publicatie is slechts toegestaan na schriftelijke toestemming van Hoor Friesland en OTwee. Hoewel deze publicatie met de grootst mogelijke zorg is samengesteld, kunnen Hoor Friesland en OTwee geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten. Vormgeving: ZeeDesign, Witmarsum www.zeedesign.nl Projectleider: Jeroen Dijkstra Redigeerwerk: Rini van Dam Adviezen: Peter Kraft, klinisch fysicus-audioloog Fotografie: Lorette Dorreboom, Erik Jan Venhuizen (pagina 78) Auteur: Rini van Dam Marije van der Wal Het project is mede mogelijk gemaakt door: Stichting Hoor Friesland Stichting OTwee Provincie Fryslân Friesland College NVVS



Inhoud Deel 1: OUDEREN MET EEN AUDITIEVE BEPERKING Pagina

Pagina

Pagina

Pagina

11 13 15 17

Pagina

19

Pagina

21

Pagina

23

Pagina

25

Pagina

27

Pagina

29

Pagina

31

Pagina

33

Pagina

35

Pagina

37

Pagina

39

Waarom is informatie over ouderdomsslechthorendheid belangrijk?

Pagina

41

Welke sociale gevolgen kan slechthorendheid hebben?

Pagina

43

Hoe ervaren ouderen slechthorend worden?

Pagina

45

Hoe signaleer je (ouderdoms)slechthorendheid?

Pagina

47

Pagina

49

Pagina

51

Pagina

53

Hoe werkt het gehoor? Waardoor wordt goed horen negatief beïnvloed? (1) Wat is het verschil tussen een KNO-arts, audioloog en audicien? Waardoor wordt goed horen negatief beïnvloed? (2)

Vervolg: welke hoorhulpmiddelen zijn er? Wat te doen bij de volgende beroepssituaties? (2) Welke gehoorondersteunende producten zijn er? Wat te doen bij de volgende beroepssituaties? (3) Vervolg: Wat te doen bij de volgende beroepssituaties? (3) Hoe communiceer je met dove ouderen? Welke communicatievoorzieningen zijn er voor doven en/of slechthorenden? Algemene communicatietips voor de omgang met slechthorende en dove mensen

Wat zijn de problemen met het verstaan? Wat is spraakafzien?

Deel 2: OUDEREN MET EEN VISUELE BEPERKING

Wat is belangrijk in de omgang met slechthorende ouderen?

Pagina

55

Hoe ga je in zorginstellingen om met slechthorende ouderen?

Pagina

57

Wat te doen bij de volgende beroepssituaties? (1)

Pagina

57

Pagina

59

Welke hoorhulpmiddelen zijn er?

Een visuele beperking: wat betekent dat? Welke gevolgen heeft slechtziendheid? Welke gevolgen heeft blindheid? Hoe ervaart iemand zijn visuele beperking?


Pagina

59

Pagina

61

Hoe herken je visuele beperkingen?

Pagina

63

Hoe werkt het oog?

Pagina

65

Pagina

67

Pagina

69

Pagina

71

Pagina

73

Pagina

75

Pagina

77

Pagina

79

Pagina

81

Wat betekent een visuele beperking voor de partner?

Deel 3: OUDEREN MET EEN BEPERKING IN HOREN EN ZIEN Pagina

83

Welke visuele beperkingen komen veel voor bij ouderen?

Pagina

85

Vervolg: Welke visuele beperkingen komen veel voor bij ouderen?

Pagina

87

Welke specialistische zorg is er op het gebied van visuele problemen?

Pagina

89

Pagina

91

Wat kom je tegen bij het werken met ouderen met een visuele beperking?

Pagina

93

Wat te doen bij de volgende beroepssituaties?

Pagina

95

Pagina

97

Pagina

99

Hoe ga je in de beroepssituatie om met ouderen met een visuele beperking?

Welke hulpmiddelen zijn er? Vervolg: Welke hulpmiddelen zijn er? Algemene tips voor de omgang met mensen met een visuele beperking

Waarom is informatie over een dubbel zintuiglijke beperking belangrijk? Een beperking in horen en zien en dan? Overzicht van de drie verschillende beperkingen Wat zijn de mogelijke oorzaken van een beperking in horen en zien? Hoe ervaart iemand zijn dubbel zintuiglijke beperking? Hoe ga je in de beroepssituatie om met een beperking in horen en zien? (1) Hoe ga je in de beroepssituatie om met een beperking in horen en zien? (2) Hoe ga je in de beroepssituatie om met een beperking in horen en zien? (3) Antwoorden bij de opdrachten

4

5


Praktijkvoorbeelden en opdrachten: Deel 1: OUDEREN MET EEN AUDITIEVE BEPERKING Pagina

10

Pagina

12

Pagina

14

Pagina

16

Pagina

20

Pagina

22

Pagina

24

Pagina

26

Pagina

28

Pagina

29

Pagina

30

Pagina

30

Pagina

32

Praktijkvoorbeeld 1 Niemand op bezoek Praktijkvoorbeeld 2 Gemist begin + opdracht 1

Pagina

33

Opdracht 7

Pagina

34

Opdracht 8

Pagina

36

Pagina

38

Pagina

42

Pagina

43

Pagina

44

Pagina

46

Pagina

48

Pagina

50

Praktijkvoorbeeld 3 Een pot met kleingeld Praktijkvoorbeeld 4 Lekker rustig! + opdracht 2 Praktijkvoorbeeld 5 Eenzaam Praktijkvoorbeeld 6 Een kapot instrument? Praktijkvoorbeeld 7 Pijn Praktijkvoorbeeld 8 Een misverstand Opdracht 3 en opdracht 4 Opdracht 5 Praktijkvoorbeeld 9 Een voorbarige diagnose Opdracht 6 Praktijkvoorbeeld 10 De verjaardag

Praktijkvoorbeeld 11 Het is maar net wie je treft + opdracht 9 Praktijkvoorbeeld 12 Herkenning + opdracht 10 Praktijkvoorbeeld 13 Een bezoek aan het ziekenhuis + opdracht 11 Opdracht 12 Praktijkvoorbeeld 14 Onrust op de zaal + opdracht 13 Praktijkvoorbeeld 15 Hulp Praktijkvoorbeeld 16 Notitieboekje Opdracht 14


Deel 2: OUDEREN MET EEN VISUELE BEPERKING Pagina

Pagina

56 58

Praktijkvoorbeeld 17 Eenzaam + opdracht 15

Pagina

84

Opdracht 25 + 26

Pagina

86

Opdracht 27

Pagina

88

Praktijkvoorbeeld 19 Een deftige dame + opdracht 17

Pagina

92

Pagina

94

Pagina

96

Pagina

98

Praktijkvoorbeeld 18 Bingo + opdracht 16

Pagina

60

Pagina

64

Opdracht 18

Pagina

66

Opdracht 19

Pagina

70

Pagina

72

Pagina

74

Pagina

76

Deel 3: OUDEREN MET EEN BEPERKING IN HOREN EN ZIEN

Praktijkvoorbeeld 20 Een nieuwe rok + opdracht 20 en 21 Praktijkvoorbeeld 21 Wennen + opdracht 22

Praktijkvoorbeeld 23 Ziekenhuisopname + opdracht 28 Praktijkvoorbeeld 24 Gezelligheid + opdracht 29 Praktijkvoorbeeld 25 Bij de slager Praktijkvoorbeeld 26 Een uitstapje + opdracht 30 Praktijkvoorbeeld 27 Dubbel effect + opdracht 31

Praktijkvoorbeeld 22 Te druk? + opdracht 23 Opdracht 24

6

7



Waar gaat het om? Jouw keus voor deze opleiding Je hebt voor een opleiding verzorging of verpleegkunde gekozen. Dat betekent dat je graag voor mensen zorgt en iets voor ze wilt betekenen. Je staat ook stevig in je schoenen. Je leert omgaan met mensen die pijn hebben, die hun grip op de realiteit kwijt zijn of soms ongeneeslijk ziek zijn. Tijdens je opleiding leer je hoe je patiënten met een beperking, (dreigende) ziekte of handicap moet verzorgen of verplegen. Bovendien krijg je theorie over wat je in je beroep wel of niet mag doen vanuit je geweten (beroepsethiek), over dingen die met de normale processen in het menselijke lichaam te maken hebben (fysiologie) en over de bouw van het menselijk lichaam (anatomie).

Je werkt mee aan het herstel van een patiënt Je loopt stage en je krijgt praktijkopdrachten. Ook oefen je verzorgende of verpleegtechnische vaardigheden op je medestudenten of op een speciale pop. Je leert bijvoorbeeld hoe je met een agressieve patiënt moet omgaan of hoe je iemand moet injecteren. De poppen zijn handig bij het leren van een techniek als bijvoorbeeld het inbrengen van een slangetje in iemands neus.

zorg zijn toevertrouwd. Je werkt mee aan het herstel van een patiënt. Het is belangrijk dat je oog hebt voor de lichamelijke, geestelijke, maatschappelijke en spirituele aspecten in het leven van een mens. Vertrouwen en respect staan daarbij centraal, ongeacht de achtergrond van iemand. Je houding moet ook kritisch zijn: je luistert en vraagt door. De bedoeling Hierboven staat wat je zoal op de opleiding gaat leren en wat je moet kunnen. Het is een opstapje naar de informatie in dit lesmateriaal, namelijk: oor en oog hebben voor ouderen met een gehoorbeperking, een visuele beperking of de combinatie van een beperking in horen en zien. Je leert hoe je slechthorendheid en slechtziendheid/blindheid bij ouderen moet signaleren, hoe je in de zorg met slechthorende, slechtziende of blinde mensen moet omgaan, welke hulpmiddelen er zijn en hoe je ze moet gebruiken. Alle bovenstaande vaardigheden (competenties) die je tijdens je opleiding gaat leren of gaat ontwikkelen heb je namelijk nodig bij de beperkingen die ouderdomsslechthorendheid en -slechtziendheid met zich meebrengen. Het gaat om de kwaliteit van leven. (Ouderdoms)slechthorendheid en slechtziendheid/blindheid hebben nare persoonlijke, sociale en maatschappelijke gevolgen. Daar is in de zorg te weinig aandacht voor. Dat zou kunnen komen door onwetendheid. Er wordt al snel gedacht aan geestelijke aftakeling omdat ouderdomsslechthorendheid en slechtziendheid vaak niet worden herkend. Het eerste deel van dit lesmateriaal gaat over (ouderdoms)slechthorendheid en een beetje over doofheid. Het tweede deel gaat over slechtziendheid of blindheid bij ouderen. In het derde deel wordt de combinatie van de beperking in horen en zien behandeld.

Als verpleegkundige of verzorgende zorg je voor de mensen die aan jouw

Waar gaat het om?

8

9


Niemand op bezoek

Praktijkvoorbeeld 1

Pieter gaat op bezoek bij zijn oude tante. Ze woont in een verzorgingshuis. De conversatie wil niet zo goed vlotten, zijn tante verstaat hem maar slecht. Hij gaat steeds harder praten. Maar ja, dat helpt ook al niet. Plotseling ziet Pieter op het tafeltje een hoorapparaatje onder een krant uitsteken. ‘U hebt uw hoorapparaatjes helemaal niet in’, zegt hij verbaasd. ‘Ach, die dingen zijn alleen maar lastig,’ antwoordt zijn tante. ‘En de batterijen zijn ook leeg, geloof ik. En mijn vingers zijn tegenwoordig ook veel te stijf om zelf de oorstukjes goed in mijn oren te doen. En die batterijtjes zijn zo klein! Ik laat ze steeds op de grond vallen, ik kan ze bijna nooit terugvinden. En ik kan ook niet meer goed bukken. Daarom gebruik ik ze maar niet. Bovendien, wie komt hier nou op bezoek. Toch haast niemand!’


DEEL 1: OUDEREN MET EEN AUDITIEVE BEPERKING

Waarom is informatie over ouderdomsslechthorendheid belangrijk? Top tien Wist je dat ouderdomsslechthorendheid (en lawaaislechthorendheid maar daarover later) in de top tien staat van ziekten die zorgen voor het grootste verlies van gezonde jaren bij ouderen? Mannen met ouderdomsslechthorendheid staan in die top tien zelfs op een nog hogere plek dan vrouwen. De verwachting is dat dit probleem de komende jaren zal toenemen. Daarom is het belangrijk dat je weet wat ouderdomsslechthorendheid is. Veroudering Ongeveer 1 miljoen mensen van 55 jaar en ouder hoort niet goed . Er zijn mensen die slechthorend geboren zijn of die dat op jonge(re) leeftijd zijn geworden. Dat kan komen door een ziekte, een gehooraandoening (bijvoorbeeld chronische oorontsteking), lawaai of een ongeluk. Echter, vooral op latere leeftijd krijgen veel mensen te maken met problemen met horen. De algemene oorzaak is veroudering. Na ongeveer het 30e levensjaar wordt het goed horen van de hoogste tonen al slechter. Juist die hoge tonen bevatten de meeste informatie voor het verstaan van spraak. Door verschillende oorzaken (o.a. hersenfunctie, botontkalking, aderverkalking) treedt vanaf het 55e jaar zowel bij mannen als bij vrouwen, gehoorverlies op. Dat betekent dat je in je werk vaak iemand tegen zult komen die te

maken heeft gekregen met ouderdomsslechthorendheid. En weet je wat zo schokkend is? Maar een klein gedeelte van die mensen heeft hoortoestellen! Een onzichtbaar probleem Slecht horen heeft grote invloed op het sociale leven van iemand en op de gezondheid. Mondeling communiceren levert dagelijks heel veel vraagtekens op, vooral in gezelschappen. Slechthorende mensen zijn aan het eind van de dag doodmoe omdat ze de hele dag veel moeite moeten doen om klanken te vertalen in woorden en zinnen. Veel beperkingen kun je zien. Slechthorendheid niet. De praktijk Je krijgt in je werk als verzorgende of verpleegkundige onvermijdelijk met – oudere - slechthorende mensen te maken. Door onwetendheid en onervarenheid zal de natuurlijke neiging zijn om het praten met slechthorenden te beperken. Erger nog: je ontloopt hen en gaat het contact uit de weg. Dat heeft natuurlijk consequenties voor de bewoner/patiënt: deze valt ‘buiten de groep’, krijgt geen of onvoldoende informatie en zal minder goed worden geholpen dan iemand die goed hoort. Ook erg: je trekt een verkeerde conclusie. Je moet als verpleegkundige of verzorgende weten wat ouderdomsslechthorendheid is, welke gevolgen dat kan hebben, (ouderdoms)slechthorendheid kunnen waarnemen en ernaar kunnen handelen. Het is handig als je ook een beetje weet hoe een oor werkt en welke hulpmiddelen er zijn. Nog handiger is het als je weet hoe je een hoortoestel bij iemand in moet doen.

WAAROM IS INFORMATIE OVER OUDERDOMSSLECHTHORENDHEID BELANGRIJK?

10

11


Gemist begin Meneer Jacobs zit aan tafel in de eetzaal van het verzorgingshuis waar hij sinds kort woont. Het is gezellig en er wordt druk gepraat. Er klinkt geluid van bestek op borden. Op de achtergrond klinkt radiomuziek. Meneer Jacobs zit naast meneer Barkema die een enthousiast verhaal begint tegen hem. Meneer Jacobs heeft de eerste paar zinnen niet verstaan. Hij is namelijk sinds een paar jaar slechthorend. Hij maakt een cruciale fout, beseft hij net iets te laat. Die fout maakt hij helaas wel vaker, denkt hij met een zucht.

Praktijkvoorbeeld 2

Hij zegt niet: ‘Sorry, ik heb het begin gemist. Wat zei u?’ Nee, hij blijft belangstellend luisteren. Hij hoopt dat hij in de loop van het verhaal wel zal oppikken waar het over gaat. Hij mompelt af en toe ‘ja ja’ of ‘nee nee ‘ in de hoop dat hij goed gokt. Hij voelt enige paniek opkomen. Hij denkt: hoe red ik me hier uit? Opeens verstaat hij een woord: buitenland. En: eten. Oh, het gaat over eten in het buitenland. ‘Ja, lastig om niet te weten wat je besteld hebt, hè!’ zegt hij opgelucht. Gelukkig komt er op dat moment nog iemand bij hen zitten. Meneer Jacobs zegt tegen hem: ‘Meneer Barkema vertelt me toch een verhaal! Barkema, vertel eens aan meneer Davidson wat u mij net vertelde.’ Meneer Jacobs buigt zich snel over zijn bord eten. Pffffffffffff, daar heeft hij zich mooi uitgered!

Opdracht 1 bij voorbeeld 2 Lees het voorbeeld hierboven en beantwoord de volgende vraag: Voor meneer Jacobs is eten in een eetzaal geen onverdeeld genoegen. Noem drie oorzaken waarom het voor slechthorenden moeilijk is om in een eetzaal of een groot gezelschap een gesprek te voeren.


Welke sociale gevolgen kan slechthorendheid hebben? Een andere manier van leven Iemand die vanaf de geboorte slechthorend is of dat op jonge leeftijd is geworden, heeft daar op de een of andere manier mee leren leven. Slechthorendheid die op latere leeftijd ontstaat, heeft meestal ingrijpende gevolgen. Er is sprake van een bewust verlies, een gemis. Kortom, van een rouwproces. De contacten veranderen, sommige hobby’s en activiteiten worden onmogelijk. De een durft niet meer deel te nemen aan het verkeer. De ander mist het maken of genieten van muziek. Verjaardagsfeestjes worden vermeden. Moeizame communicatie Het gaat om een verstoorde communicatie met anderen. Er zijn vaak misverstanden door het verkeerd verstaan van wat er gezegd wordt. Van de inspanning die geleverd moet worden om gesprekken te kunnen volgen, kan iemand ontzettend moe worden.

nieuwe vormen van communicatie aanleren Iemand die last krijgt van ouderdomsslechthorendheid moet extra zijn best doen om ‘erbij’ te horen. Daarvoor moet je als slechthorende ook steeds opnieuw assertief zijn. Dat is moeilijk om te accepteren.

WELKE SOCIALE GEVOLGEN KAN SLECHTHORENDHEID HEBBEN?

Veel slechthorenden doen vaak of ze iets goed hebben verstaan, terwijl ze geen idee hebben waar het precies over gaat. Tegelijk zijn ze bang om door de mand te vallen als ze een verkeerd antwoord geven. Slechthorend worden kan gepaard gaan met irritatie, ongeduld en frustratie, niet alleen bij de slechthorende zelf, ook bij de partner, de kinderen, vrienden. Die moeten ook wennen aan de nieuwe situatie. Ze moeten duidelijker en langzamer gaan praten, meer herhalen, langer op antwoord wachten, meer tijd nemen. Stel je voor dat iedereen lacht om een grap die net is gemaakt en jij moet vragen: ‘Wat zei je nou precies? Waarom lachen jullie?’ Twee keer dezelfde grap achter elkaar moeten vertellen is bovendien helemaal niet leuk. Er is ook veel onbegrip: ‘Net hoorde je het nog wel!’ Er moeten zonodig nieuwe vormen van communicatie worden aangeleerd, zoals spraakafzien of het gebruik maken van ondersteunende gebaren. Dit alles kan leiden tot: • Afzondering • Eenzaamheid • Wanhoop • Boosheid • Zich miskend voelen Geen idee! Verzorgenden en verpleegkundigen hebben vaak geen idee hoe ze met slechthorenden/ slechthorende ouderen of met hoortoestellen om moeten gaan. Als een slechthorende moe is, zich niet goed voelt, in de war of ziek is, kost het extra moeite om de ander goed te verstaan of te begrijpen.

12

13


Praktijkvoorbeeld 3

Een pot met kleingeld Merel werkt in de thuiszorg. Als ze een kopje koffie inschenkt voor meneer de Bruin ziet ze dat de pot met kleingeld die op het aanrecht staat, bijna vol is. ‘Zozo,’ zegt ze tegen meneer de Bruin, ‘u hebt flink gespaard!’ ‘Nee, dat is geen spaargeld’ antwoordt deze. ‘Als ik een boodschap doe en moet betalen, versta ik het bedrag nooit. Dus ik betaal steeds met groot geld, dan geef ik altijd genoeg. Maar ja, de consequentie is, dat ik elke keer met heel veel kleingeld thuiskom. Gelukkig wisselt mijn zoon het af en toe om voor papiergeld. En dan begin ik weer van voor af aan met het vullen van de pot.’


Hoe ervaren ouderen slechthorend worden? Steeds meer buitengesloten. Veel mensen die op oudere leeftijd slechthorend worden proberen hun slechthorendheid te verbergen of te ontkennen: als je slechthorend bent, ben je pas echt oud! Een hoortoestel is het zichtbare bewijs van ouderdom. Dus stellen ze een bezoek aan de audicien voor een gehoortest steeds weer uit. Slechthorenden ervaren de eerste problemen meestal in drukke gezelschappen. Ze kunnen de gesprekken niet meer volgen. Het duurt vaak heel lang voor ze dat aan zichzelf en anderen durven toe te geven. Geleidelijk zal er een gevoel van eenzaamheid ontstaan.

Geleidelijk zal er een gevoel van eenzaamheid ontstaan Emoties De persoonlijke en sociale gevolgen van slechthorend worden kunnen heftige emoties oproepen zoals angst, boosheid, opstandigheid, verdriet, depressiviteit, onzekerheid. Hoe iemand met deze gevoelens omgaat, is natuurlijk ook afhankelijk van iemands persoonlijkheid. Veranderingen Veel oude(re) mensen worden onzeker bij veranderingen: de hulp komt op een ander tijdstip, het gebouw wordt gerenoveerd en daarom moet men

HOE ERVAREN OUDEREN SLECHTHOREND WORDEN?

tijdelijk verhuizen naar een ander gebouw of een andere kamer, er moeten aanpassingen in huis komen. Het gevoel van onzekerheid neemt grotere vormen aan als de communicatie moeizaam verloopt door slechthorendheid. Waar hebben ze het over? Wat is er precies aan de hand? Wat gaat er met me gebeuren? De relatie met de partner Ouderdomsslechthorendheid kan grote gevolgen hebben voor de manier van samenleven: • De goedhorende partner moet vaak luisteren ‘voor twee’ • De goedhorende partner wordt het luisterend oor aan de telefoon • De slechthorende partner wordt voor de communicatie met anderen afhankelijk van de ander. Deze afhankelijkheid kan voor beide partijen moeilijk zijn • Ook kan men ruzie krijgen over dingen waar men vroeger nooit onenigheid over had: de televisie staat te hard of juist te zacht, men gaat niet meer samen naar een verjaardag. Praten met alleen wat schemerlichtjes aan gaat niet meer. Frustrerend! Het is voor jou als zorgverlener belangrijk om te weten dat ook de partner van de slechthorende ondersteuning nodig kan hebben. Ongelukjes in huis Niet alle slechthorende ouderen hebben (nog) een partner op wie ze een beroep kunnen doen. Stel, iemand woont alleen en is slecht ter been. Dan is er een grotere kans op ongelukken. Er wordt bijvoorbeeld aangebeld of de telefoon gaat. Hoe lang rinkelt de telefoon al? Hoe lang staat er al iemand voor de deur? Het gevolg is dat hij zich gaat haasten en daardoor meer kans maakt om te vallen. Maak dus ook als zorgverlener afspraken over aanbellen en binnenkomen.

14

15

Als horen en zien je vergaan

Recommend Documents