18 — architectenweb
— tekst Michiel van Raaij “Met 33 verdiepingen is dit Rotterdamse gemeentekantoor ongelofelijk groot”, vertelt architect Folkert van Hagen van GROUP A. “Op al die verdiepingen krijg je zoveel indrukken, dat het me niet lukt het volledige project in een dag te bekijken. Dat is me niet eerder overkomen.” De opdracht om het interieurontwerp van de middelste toren in De Rotterdam te maken verwierf GROUP A samen met Studio Makkink & Bey en Roukens + van Gils via een aanbesteding. “De schaal en repetitie spraken ons direct aan”, herinnert Van Hagen zich. “Om-
Foto’s: ScagliolaBrakkee
Als de stad zelf
Sinds de Rotterdamse gemeenteambtenaren naar De Rotterdam verhuisd zijn, ontvangen ze hun gasten daar op de 22e verdieping. In de plint was hiervoor te weinig ruimte. Het interieur dat GROUP A en Studio Makkink & Bey voor het gemeentekantoor hebben ontworpen zit vol met dergelijke strategische slimmigheden. Een gesprek met ontwerpers Folkert van Hagen en Jurgen Bey over het ontwerp, de schaal ervan en Het Nieuwe Werken 010.
dat het project zo groot is hebben we gezegd: dit moeten we benaderen als een stedenbouwkundig ontwerp.” Op de plek waar de twee gestapelde bouwvolumes van de kantoortoren iets ten opzichte van elkaar zijn verschoven stelden de bureaus voor het ‘stadshart’ te positioneren. Van daaruit kun je naar allerlei ‘pleinen’ en ‘parken’ die verspreid liggen door het gebouw, en waar ontmoetingen plaats kunnen vinden en er vergaderd kan worden. En vervolgens kun je verder de ‘wijken’ in, de gedifferentieerde velden van werkplekken. De liften in het gebouw verbinden als een ‘metro’ al deze plekken direct met elkaar.
Stadshart
Links en rechtsonder De welkomstverdieping op de 22e verdieping met koffiebar en opgetilde vergaderruimte. Middenonder De pantry op een van de ‘generieke’ verdiepingen.
kink & Bey. “Op de 22e verdieping daarentegen heb je rust.” “En als ambtenaar ben je er toch ook trots op dat je hier zit?”, stelt Van Hagen. “Wat is er dan mooier dan je bezoek op de 22e verdieping te kunnen ontvangen?” Hiervoor kunnen bezoekers zelfstandig naar die welkomstverdieping komen, de ambtenaren ontmoeten ze daar. De welkomstverdieping leent zich volgens Van Hagen uitstekend voor korte besprekingen. Voor langere besprekingen ga je samen wel echt de verdiepingen op. “Om dit concept te laten werken moet de welkomstverdieping natuurlijk goed ingericht worden, echt een bijzondere plek zijn, en moet er de beste kof- >
“De verhuizing van de gemeente naar De Rotterdam, naar het centrum van de stad, was medebepalend voor het concept van het interieur”, vertelt Van Hagen. “Daarop hebben wij voorgesteld de stad ook naar binnen te trekken, tot middenin het gebouw.” Op de dubbelhoge verdieping op de 22e verdieping van het gebouw is daarvoor een zogenaamde welkomstverdieping ingericht. Mede door zijn beperkte grootte leende de begane grondverdieping zich minder goed voor ontvangst; hier bevindt zich nu alleen de receptie en beveiliging. “Bij de binnenkomst op de begane grond zijn mensen vaak net te laat en haasten ze zich naar de liften”, analyseert ontwerper Jurgen Bey van Studio Mak-
architectenweb — 19
fie van het gebouw geschonken worden”, vertelt Van Hagen. Dat is ook gebeurt, en het werkt: “Het is er altijd druk.” In een van de zijbeuken is ook een bibliotheek ingericht, met boeken die over Rotterdam gemaakt zijn. De welkomstverdieping leent zich volgens Van Hagen ook uitstekend om er kleinere evenementen en debatten te organiseren. Het originele idee was om deze verdieping echt publiek toegankelijk te maken en hier op verschillende manieren de cultuur uit de stad een plek te geven. Voorlopig vindt dit idee geen doorgang, al heeft Van Hagen goede hoop dat dit in de toekomst alsnog zal gebeuren. “Wij hebben met z’n allen niet door dat onze publieke gebouwen de afgelopen twintig jaar steeds geslotener zijn geworden”, stelt hij. 20 — architectenweb
“Dat beschouw ik niet als vooruitgang.” Als architect wil hij een bijdrage leveren om deze trend om te draaien. In de basis wilden de bureaus niets aan het gebouw veranderen. Maar bij de welkomstverdieping is toch een gat in de vloer gemaakt om er een trap naar de 21e verdieping te kunnen maken. Op die verdieping bevindt zich het restaurant en stoppen alle liften. Omdat dit de overstapverdieping van de low- en highrise is, was het zeer wenselijk om een goed zichtbare verbinding met de welkomstverdieping te maken.
Pleinen In het Programma van Eisen voor het interieur van het gemeentekantoor was een mix van werk- en ontmoetingsplek-
ken voorzien. Met de verhuizing naar het nieuwe kantoor gaat de gemeente Rotterdam over op wat Het Nieuwe Werken 010 genoemd is. De flexratio is 1.3, wat betekent dat er voor iedere 10 medewerkers 7 Arbo-werkplekken zijn. Naast de informele werkplekken en de overleg- en loungeplekken natuurlijk. In hun ontwerp hebben GROUP A en Studio Makkink & Bey de kantoorinrichting in twee delen opgedeeld. Het ‘generieke’ deel van de werkomgeving is ontworpen door GROUP A. Denk hierbij aan de reguliere werkplekken, overlegplekken en concentratieruimtes; kortom de ‘wijken’. Het meer ‘speciale’ deel van de werkomgeving is ontworpen door Studio Makkink & Bey. Dit zijn de informelere overleg- en loungeplekken
Links De huiskamer op een van de ‘generieke’ verdiepingen. Midden Een plek voor informeel overleg tussen de vergaderruimtes op een ‘speciale’ verdieping. Onder Het restaurant op de 21e verdieping.
en verbijzonderde overlegruimtes en concentratieplekken. De ‘pleinen’ en ‘parken’ noemen de bureaus dit laatste. Om te voorkomen dat de grote liftkernen in De Rotterdam de torens ondoordringbaar en niet transparant zouden maken, heeft OMA ervoor gekozen de kernen extra uit elkaar te trekken. Middenin de toren is hierdoor veel ruimte ontstaan. “Er is in totaal 3.500 vierkante meter liftlobby”, aldus Bey. Daar wilden de bureaus iets mee. “Wat als wachten niet meer bestaat, omdat het ontmoeten wordt?” Dat werd hun voorstel. De door Studio Makkink & Bey ontworpen ontmoetingsruimtes manifesteren zich direct vanaf de liften, met kleurrijke hang-/sta-meubels en leun-/ zit-meubels op een even kleurrijke vloer. Vanaf de lobby’s loopt deze ontmoetingszone de verdiepingen op en faciliteren onder meer een ‘huiskamertafel’, verschillende loungeplekken en vergaderruimtes. De ‘pleinen’ en ‘parken’ komen min of meer om de verdieping terug, op de 33 verdiepingen zijn er in totaal 17. Van elke andere verdieping is zo’n ruimte nooit verder dan één trap weg. “En net zoals ieder plein en park in de stad steeds anders
is, is dat ook hier het geval”, vertelt Van Hagen enthousiast. Vanaf de liftkernen loopt deze zone iedere keer net een andere kant op, zodat zich telkens een ander zicht op de stad toont. In de voorgeschreven mix van werkplekken moesten ook ondersteunende
“Dit moesten we benaderen als een stedenbouwkundig ontwerp” functies in het gebouw verdeeld worden. De bureaus hebben vergelijkbare plekken gegroepeerd. “Om het karakter ervan te versterken.” Zo is er bijvoorbeeld een speciale verdieping waar rust- en kolfruimtes zijn, maar ook behandelkamers voor de fysiotherapie en de Arboarts. Planten krijgen centraal een plek op the gardenverdieping, de huismeester en zijn werkplaats zijn niet weggestopt, maar bevindt zich middenin een highrise verdieping, tussen de werkplekken. Doordat het reguliere werk in de ‘generieke’ ruimtes gedaan kon worden, lukte het de bureaus bij het ontwerp van de ‘speciale’ zones, van de opdrachtgever meer vrijheid te krijgen. In eerste instantie wilde de gemeente nog exact aangeven hoe iedere plek gebruikt moest worden. “Zeer tegenstrijdig met het hele idee van Het Nieuwe Werken”, geeft Bey toe. “De scherpe randjes hebben we daar van afgehaald. Je wilt juist dat het een enigs- >
architectenweb — 21
LOWRISE HIGHRISE KNIP
e
26 verdieping highrise ‘generiek’
e
40 verdieping highrise ‘speciaal’
40 THE COLLEGE
39 38
37 THE GARDEN
36
35 THE COLLEGE 34
33 THE PARK 32
31 THE VOID 30
29 THE EXHIBIT 28
27 THE VOID 26 25
24 THE FLIP
22 WELKOM 21 RESTAURANT
20 THE UNIT 19 18
17 THE VIEW 16
15 THE VOID 14
13 THE CURTAIN 12
11 THE VOID 10
09 THE FOREST 08 07
00 ENTREE
Dwarsdoorsnede
21e verdieping restaurant
22e verdieping welkom
8 e verdieping lowrise ‘generiek’
11e verdieping lowrise ‘speciaal’
zins grijs gebied is, dat het op verschillende manieren gebruikt kan worden, dat mensen zelf beslissen wat ze ergens doen, en dat het zichzelf reguleert.”
Wijken “Voor wat betreft de ‘generieke’ ruimtes hebben we heel goed gekeken naar de inrichting”, vertelt Van Hagen. “Alles is 22 — architectenweb
“Wat als wachten niet meer bestaat, omdat het ontmoeten wordt?”
tot in detail uitgedacht. Dit komt immers 33 keer terug. Het moesten ruimtes zijn waar iedereen zich in kon vinden.” Daarom is hier onder meer gekozen voor een rustig kleuren- en materialenpalet. Op de verdiepingen zijn de standaard functies – garderobe, lockers, koffiecorners, printers, concentratieplekken – overal hetzelfde gepositioneerd en uitgevoerd. Zo kan iedereen overal direct zijn weg vinden. Verder wilden de ontwerpers dat het gebruik van de ruimte zich zoveel mogelijk zelf zou wijzen. Dat betekent grosso modo dat de ruimtes voor groepswerk zich centraler op de vloeren bevinden en dat de concentratieplekken meer op de hoeken gelegen zijn. Vooral in de low-rise speelde bij de indeling van de vloeren ook de context nog een rol. Architect Rem Koolhaas heeft eens verkondigd dat in De Rotterdam langs de zeer smalle ruimtes tussen de gebouwen de donkerte opnieuw ontdekt kon worden. Van Hagen en Bey hebben die kanten van het gebouw niet direct als positief ervaren. Daar waar de low-rise van de kantoortoren aan het woongebouw ernaast grenst werden zij geconfronteerd met een dichte wand. Vergaderruimtes, concentratieruimtes en archiefruimtes kregen hier echter een plek. Aan de andere zijde kijkt de low-rise uit op de liftlobby’s van het hotel ernaast. Ook hier
Boven Meubels om te zitten, hangen of leunen voor informeel overleg. Links Een concentratie werkplek op een ‘generieke’ vloer. Rechts Een ‘speciale’ verdieping met behandelkamers voor de Arboarts, fysiotherapie en rust- en kolfruimtes.
hebben de bureaus de meer gesloten functies, zoals team- en vergaderruimtes en concentratie werkplekken ontworpen.
Stoelen en tafels Op initiatief van de bureaus is niet slechts een deel van de bestaande stoelen hergebruikt in het nieuwe kantoor, maar zijn alle stoelen hergebruikt. “Het zijn allerlei type stoelen”, vertelt Van Hagen. “Maar hierdoor hebben we kunnen besparen op de kosten van stoelen en het is duurzaam. Het zijn toch onze belastingcenten, dus je probeert te besparen waar dat kan en te investeren waar dat voor de stad het meeste oplevert.” Bij het project diende 5% van het budget direct ten goede te komen aan de maatschappij. Dit budget hebben de bureaus ingezet om een speciale Rotterdamstof te ontwikkelen en hiermee alle stoelen opnieuw te stofferen. Dit laatste
De stoelen zijn opnieuw bekleed met een zelf ontwikkelde Rotterdamstof is gedaan door de sociale werkplaatsen in Rotterdam en Den Haag. De stof kent een 18 meter lang patroon van Rotterdamse straatnamen en is ontworpen door kunstenaar Andre Castro. Doordat iedere stoel met een ander deel van de stof bekleed is, is uiteindelijk geen stoel hetzelfde. Ook alle bureaus in het nieuwe kantoor zijn meegenomen uit de oude kantoren. Om eenheid te brengen in de werkomgeving zijn alle bureaus voorzien van twee witte zijschotten die verbonden worden door een groot akoestisch scherm
hier dwars op. De bureaus zijn zo ingebouwd in nieuwe kaders. Ook op een ander punt waren deze kaders echter noodzakelijk. In De Rotterdam zijn alle kabelgoten langs de gevel gelegd. “Maar lang niet iedereen zit aan de gevel natuurlijk”, verklaart Van Hagen. In de vloeren zijn daarom extra sleuven gefreesd. Deze komen uit in de nieuwe kaders, waar de verschillende kabels doorheen geleid worden om op bureaubladniveau te eindigen. Het interieur van het Rotterdamse gemeentekantoor is in een bijzonder kort tijdbestek tot stand gekomen. GROUP A en Studio Makkink & Bey hebben hun deel van het ontwerp vanwege de tijd grotendeels naast elkaar uitgewerkt. De aansluiting tussen de delen bood hier voldoende flexibiliteit voor. Bey: “Je hoeft het ook niet altijd met elkaar eens te zijn.” Van Hagen roemt ten slotte de opdrachtgever waarmee, vanuit een vertrouwen in het proces, een open dialoog gevoerd kon worden over de inhoudelijke kant van het ontwerp: “Dan kun je het ontwerp stap voor stap beter maken.” — architectenweb — 23
