Alle schoolkantines gezond: Zó pak je dat aan!

Alle schoolkantines gezond: Zó pak je dat aan! handleiding voor vo-scholen

Ga aan de slag met de kantine. Lees hoe je het assortiment gezond en duurzaam krijgt én hoe je iedereen enthousiast krijgt voor een gezonde schoolkantine. Bel de Schoolkantine Brigade voor een afspraak:

070 306 8875

Overtuigd? Enthousiast? Lees snel verder hoe de kantine op jouw school gezonder kan worden. Of je nu leerling bent, of docent, iedereen kan met De Gezonde Schoolkantine beginnen! Het maakt niet uit wie als eerste met het idee komt. Zoek medestanders en kom in actie.

Copyright © 2014. Stichting Voedingscentrum Nederland, Den Haag Over het programma De Gezonde Schoolkantine De Gezonde Schoolkantine van het Voedingscentrum is een ondersteuningsprogramma voor het voortgezet onderwijs (vo) en middelbaar beroepsonderwijs (mbo). Het biedt scholen concrete handvatten om een gezondere schoolkantine te realiseren. Doel is dat leerlingen en studenten op school leren, zien én proeven dat gezond en lekker prima samen gaan. En: dat zij bewuster leren kiezen. Want gezond eten en veel bewegen levert veel op. Het helpt om op gewicht te blijven, maar is ook goed voor het algemene welzijn van jongeren. Het programma is gebaseerd op bewezen successen uit de praktijk en sluit met een integrale aanpak aan bij de aanpak Gezonde School. Dat betekent dat een school niet alleen de kantine verbetert, maar ook in de lessen en bij andere activiteiten aandacht besteedt aan gezonde voeding. Bovendien zijn leerlingen en studenten, docenten, directie, kantinebeheerders en ouders betrokken bij de exacte invulling. Gezonde voeding wordt zo een vaste waarde in het schoolgezondheidsbeleid. Het Voedingscentrum en de GGD bieden ondersteuning. Het Centrum Gezond Leven heeft het programma De Gezonde Schoolkantine erkend als ‘theoretisch goed onderbouwd’. De Gezonde Schoolkantine wordt gefinancierd door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Meer handleidingen bestellen? www.voedingscentrum.nl/webshop

Ben jij een mbo-school? Vraag dan de speciale handleiding voor het mbo aan: www.voedingscentrum.nl/webshop

Inhoud Alle schoolkantines gezond! redenen om nu te beginnen 6

5

Wat is een gezonde schoolkantine inimaal 75% basisproducten M Handvest ‘Gezonder Voedingsaanbod op Scholen’ Stap voor stap naar het einddoel Gezond is vaak ook duurzamer Wat kost het aanpassen? De kantine is geen eiland Je staat er niet alleen voor! Zo maak je van een gezonde schoolkantine een populaire ‘hangout’ Sterrendag 2013

7 7 7 8 8 8 9 9 10 12

Stap voor stap naar een gezonde schoolkantine Stap 1: vorm een Schoolkantineteam Stap 2: inventariseren: hoe staan we ervoor? Stap 3: doelen en acties bedenken: wat gaan we doen? Stap 4: aan de slag! zorgen dat er echt iets gebeurt Stap 5: evalueren: hoe is het gegaan en hoe gaat het straks? Stap 6: leg het vast in beleid

13 14 14 15 15 16

n

n n n n n n n n n

n n n n n n

6

13

Iedereen doet mee: rollen en taken 17 Directielid (facilitaire diensten) 17 Cateraar, kantinebeheerder en kantinemedewerkers 19 Leerlingen 20 Docenten 21 Ouders 22 Samenwerking met de GGD 22 n n n n n n

Stoomcursus: gezond eten volgens de Schijf van Vijf De vakken en de regels De Schijf van Vijf in de schoolkantine Ter inspiratie: broodjeswijzer

23

Kies milieubewust en diervriendelijk ezond en duurzaam gaan vaak hand in hand G Koop producten in volgens de criteria duurzaam inkopen voor de overheid Waar kun je op letten, per productgroep Voorkom verspilling van eten Zuinig met energie Beperk de afvalstroom

29 29 29 30 31 31 32

Gezonde twijfels: vragen over De Gezonde Schoolkantine

33

Links en meer informatie

35

n n n

n n n n n n

23 25 26

3

4

Alle schoolkantines gezond! Meer dan driekwart van de Nederlanders vindt de school geen plek om te snoepen en snacken. Ook jongeren willen graag gezonder eten in de schoolkantine. Als er naast de salades ook saucijzenbroodjes en roze koeken liggen, is het echter niet zo makkelijk om de verleiding te weerstaan. Het aanbod in een gezonde schoolkantine bestaat uit eten en drinken waar je lijf echt iets aan heeft. Bijvoorbeeld fruit, rauwkost, soep en lekkere broodjes. Producten die veel gezonde stoffen leveren voor een fitte schooldag. Hoewel de meeste mensen het willen, blijken nog niet alle schoolkantines gezond te zijn. De ambitie van de overheid en het Voedingscentrum is dan ook dat in 2015 alle schoolkan tines gezond zijn. Het is belangrijk dat jongeren nog vaker kiezen voor eten waar hun lijf iets aan heeft. Bij die gezonde keuze kunnen jongeren echt wel wat onder steuning gebruiken, zeker in de kantine op school. Uit onder zoek blijkt dat kleine verbeteringen in het aanbod al zorgen voor een direct effect. Bijvoorbeeld: alleen fruit(salades) en broodjes in de kleine pauze. Of water in plaats van frisdrank. Jongeren geven aan dat zij moeilijk weerstand kunnen bieden aan roze koeken of saucijzenbroodjes als ze er liggen. Het is eigenlijk logisch dat we jongeren dan helpen met een beter aanbod om gezonder te kiezen, toch? Juíst daarom De snackbar, de sportkantine, op het station, de supermarkt en vaak ook thuis; overal is vet, zoet en zout voedsel gemakkelijk te krijgen. De vraag ligt dan voor de hand of het wel zinvol en haalbaar is om op school vooral gezond eten aan te bieden. Het antwoord is: ja, juíst daarom! De school is een plaats om te leren en heeft daarmee een voorbeeldfunctie. Hier kunnen jongeren ervaren wat het betekent om gezond en bewust te eten volgens de Schijf van Vijf. In deze handleiding vind je de achtergronden van de gezonde schoolkantine en staat hoe je zo’n aanbod van krachtvoer stap-voor-stap en in je eigen tempo kunt invoeren. Heb je hulp nodig, bel ons dan voor een afspraak: 070 306 8875. Of stuur een mail naar [email protected]

De Schoolkantine Brigade

5

6 redenen om nu te beginnen! 1

Jongeren willen een gezonde schoolkantine

Het is een fabel dat jongeren alleen willen snacken en snoepen. Wie had twintig jaar geleden gedacht dat jongeren massaal met flesjes water zouden rondlopen? Zout, zoet en vet is verleidelijk, maar fit, scherp en gezond ook. Gezonde innovaties slagen als ze aantrekkelijk zijn. Jongeren zeggen zelf dat zij te veel verleid worden door snoep en snacks. Een groot deel vindt zelfs dat er alleen gezonde producten verkocht mogen worden in de kantine. Dat blijkt uit onderzoek van IPM KidWise.

2

Dit is het moment

Het is goed dat leerlingen op school leren, zien én proeven dat gezond en lekker prima samen gaan. En: dat zij bewuster leren kiezen. Zo groeien zij op tot volwassenen die kunnen omgaan met ongezonde verleidingen. Wacht je te lang met het stimuleren van een gezonde leefstijl? Dan kan dit negatieve gevolgen hebben, zoals overgewicht. Op dit moment is 14% procent van de jongeren te zwaar. Het moment om te investeren in een gezonde toekomst is daarom nu.

5

3

Gezond verleiden werkt

Als het aanbod gezond en aantrekkelijk is, bevordert dit de gezonde keuze. In het onderzoeksproject ‘Automatisch gezonder?’ bleek dat jongeren vaker gezonde producten kozen en minder calorieën binnen kregen toen het assortiment in de automaat gezonder werd. Alle kleine beetjes helpen. Als je bijvoorbeeld het reguliere aanbod in frisdrankautomaten vervangt door water of light dranken, kan dit een kilo gewichtsstijging per persoon per jaar schelen.

4

Gezonde scholen presteren beter

Gezonde scholen presteren beter. Werken aan gezondheid op school loont. Het draagt bij aan betere schoolprestaties, minder schooluitval en een gezondere leefstijl. Altijd ontbijten en vaak kiezen voor fruit, groente en brood is essentieel voor jongeren. Ook veel bewegen kan het concentratievermogen, het energieniveau en het humeur van pubers een boost geven. De school kan een gezonde leefstijl stimuleren. Zie ook www.gezondeschool.nl.

Kijk op www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine voor meer argumenten, bronnen en enthousiaste verhalen en filmpjes van scholen die al een gezonde schoolkantine hebben.

6

Voedingscentrum | Alle schoolkantines gezond! Handleiding vo

Een gezonde kantine is duurzaam

Gezond eten volgens de Schijf van Vijf is volgens de Gezondheidsraad in grote lijnen ook duurzaam. Jongeren eten dan minder vlees en zuivel en meer granen, groente en fruit. En minder energierijke niet-basisproducten (zoals dranken, koek, snoep en snacks) eten, is niet alleen van belang voor het behouden van een gezond gewicht, maar ook voor een lagere milieubelasting.

6

Alle kantines moeten gezond zijn in 2015

De Tweede Kamer heeft in 2009 de motie Vendrik aangenomen. Dit betekent dat de overheid het doel heeft dat in 2015 alle schoolkantines gezond zijn.

Wat is een gezonde schoolkantine?

Een gezonde schoolkantine bestaat voor minimaal 75% lekkere en gezonde producten uit de Schijf van Vijf (‘basisvoedingsmiddelen’) en uit maximaal 25% snacks, koek en snoep (‘extra’s’). We hebben gekozen voor minimaal 75% basisproducten, omdat we graag een realistisch en motiverend doel wilden stellen. Hierbij hebben we rekening gehouden met hoe het aanbod op vele scholen was. Het verbeteren van het aanbod in de schoolkantine is een continu proces. Veel scholen kunnen en willen niet alles in een keer veranderen. Het Voedingscentrum en het Handvest gaan uit van een stap voor stap-aanpak om een gezonder aanbod van voeding en dranken te bewerkstelligen. Scholen kunnen zelf het tempo bepalen waarin ze naar dit doel toe willen werken.

Handvest ‘Gezonder Voedingsaanbod op Scholen’

Om partijen aan de aanbodzijde te ondersteunen en stimuleren, werkt het Voedingscentrum ook samen met het Convenant Gezond Gewicht. Het Convenant is een samenwerkingsverband van 27 partijen afkomstig van (rijks- en lokale) overheden, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Binnen dit Convenant is er een deelconvenant school. Op initiatief van dit deelcon venant school en het Voedingscentrum kwamen in december 2011 verschillende partijen bij elkaar uit de catering- en automatenbranche, het onderwijs en maatschappelijke organisaties. Zij ondertekenden gezamenlijk het Handvest ‘Gezonder Voedingsaanbod op Scholen’. Sindsdien hebben vele organisaties mede-ondertekend. De ondertekenaars zetten zich extra in voor De Gezonde Schoolkantine. Individueel én gezamenlijk. Het Handvest prikkelt partijen, zoals cateraars, om zich op het punt van gezond aanbod positief te onderscheiden. Meer informatie, ook over de ondertekenaars, vind je op: www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine onder Wat en Waarom?

7

Het Voedingscentrum deelt eten en drinken op in productgroepen, zoals, brood, melk(producten), groenten en fruit, dranken, snoep, snacks en soepen. Binnen deze groepen zijn er gezonde keuzes en minder gezonde keuzes, verdeeld over drie categorieën: Voorkeur Dit zijn de meest gezonde keuzes binnen een product groep. Ze bevatten de meest goede voedingsstoffen. Binnen de productgroep brood is dat bijvoorbeeld volkorenbrood, omdat daar veel vezels in zitten.

Wat je hebt geleerd over gezond eten en drinken, breng je in de kantine in de praktijk.

Middenweg Dit zijn gezonde keuzes binnen een productgroep. Binnen de productgroep brood is dat bijvoorbeeld bruinbrood.

producten in jullie kantine en krijg je advies op maat over welke veranderstappen je kunt zetten in het assortiment, zodat het aandeel ‘basis’ steeds groter wordt.

Uitzondering Dit zijn de minst gezonde keuzes binnen een product groep. Binnen de productgroep brood is dat bijvoor beeld wit brood. Het is beter om niet te vaak iets uit deze categorie te kiezen.

Gezond is vaak ook duurzamer! Een gezonde schoolkantine is vaak ook duurzamer. Groente, fruit en brood hebben bijvoorbeeld een lagere milieubelasting dan snacks en snoep. Als voorverpakte snoep en snacks plaatsmaken voor basisproducten, scheelt dat energie-, water- en grondgebruik. De Gezonde Schoolkantine is dus een investering met een dubbele winstuitkering: de gezondheid van leerlingen verbetert en de voetafdruk van de school verkleint. Meer informatie over dit onderwerp staat in het hoofdstuk Kies Milieubewust en diervriendelijk.

Stap voor stap naar het einddoel Het aanbod maak je stap voor stap beter door steeds meer basisproducten uit de Schijf van Vijf aan te bieden. Hierbij streef je naar de meest gezonde (voorkeurs)producten binnen elke productgroep. Voor de schoolkantine hebben we bovendien voor een aantal producten uit de niet-basisgroepen een uitzondering gemaakt, waardoor ze wel worden meegerekend als basisproduct. Hierover en over de voedingskundige aspecten lees je in het hoofdstuk Gezond eten met de Schijf van Vijf. Met de Kantinescan op www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine zie je wat de verhouding is tussen basis en niet-basis-

tip Veel leerlingen zijn geïnteresseerd in duurzame voeding. Dit kan ook in de lessen aan bod komen, bijvoorbeeld over hoe om te gaan met het milieu, dierenwelzijn en verspilling. In de kantine wordt de theorie uit de les in de praktijk gebracht door een gezond en duurzaam aanbod. Of door maatregelen om minder voedsel te verspillen. In het hoofdstuk Kies milieubewust en diervriendelijk vind je tips om het aanbod niet alleen gezonder te maken, maar ook duurzamer. Vaak gaat dat hand in hand.

8

In een goede kantine ontspan je met lekkere én gezonde producten. Het is de gezelligste plek van de school, maar geen eiland.

Wat kost het aanpassen? Het is lastig in te schatten wat De Gezonde Schoolkan tine kost aan geld en tijd. Dat hangt af van de ambities van het team en de mogelijkheden die er in de kantine al zijn om gezond te kiezen. Feit is dat het gezond maken van de kantine aanvankelijk extra inspanning kost. Hoeveel extra inspanning, verschilt per school. Denk bijvoorbeeld aan personeelskosten, omdat het soms meer tijd kost om verse gezonde producten te bereiden dan om kant-en-klare snacks op te warmen. Of denk aan het herinrichten van de kantine, zodat deze voldoet aan de aan de richtlijnen voor HACCP om de verse producten veilig te bereiden en te bewaren. Of aan het opleiden van personeel om gezonde producten te kunnen bereiden. Als er in een kantine al mogelijkheden zijn om gezond te kiezen, hoeven er minder stappen te worden gezet. In één schooljaar kan al veel bereikt worden. Daarna stopt het echter niet: een gezonde schoolkantine is een continu proces. Je kunt altijd verder verbeteren en het blijft een belangrijk thema.


De kantine is geen eiland Werken aan gezondheid op school loont. Het draagt bij aan betere schoolprestaties, minder schooluitval en een gezondere leefstijl. Het is dus eigenlijk heel logisch dat er op school gezond eten verkocht wordt. Het is goed om er voldoende en gerichte aandacht aan te geven. Een zogenaamd integrale aanpak werkt daarbij het beste. Dat betekent dat een school niet alleen de kantine verbetert (de eiland-aanpak), maar op een bredere manier aandacht besteedt aan gezonde eetgewoonten. Dit kan bijvoorbeeld door ook in de lessen het onderwerp voeding aan bod te laten komen en afspraken over het voedingsaanbod op te nemen in het beleid. Gezonde voeding wordt zo vaste waarde in het schoolgezondheidsbeleid. Je staat er niet alleen voor! Scholen hoeven het niet alleen te doen. Zo kan iemand van de GGD het Schoolkantineteam ondersteunen. Het Voedingscentrum biedt ook hulp. Bijvoorbeeld met deze handleiding, maar ook met de Inventarisatietool en de Kantinescan op onze website en met ondersteu nende materialen zoals mooie foto’s om de kantine te verfraaien. En niet te vergeten: onze Schoolkantine Brigade staat klaar om een keer bij je langs te komen, om je persoonlijk van advies te voorzien over het aanbod in de kantine en automaten. Maak snel een afspraak voor een vrijblijvend gesprek. De afgelopen jaren is gebleken dat ook veel marktpar tijen, zoals cateraars, toewerken naar 2015. Zij kunnen zich onderscheiden met een gezonder aanbod en dat is interessant, want de schoolkantine is een groeiende markt.

Ontspannen omgaan met eten Dat snoep, koek en snacks slecht passen in een gezonde kantine, betekent niet dat snoepen of snacks eten fout of slecht is. Af en toe is het geen probleem, in het weekend of op een feestje. De Gezonde Schoolkantine sluit niemand uit en gaat niet over lijnen of schoonheidsidealen van tv en uit glossy’s. Eten volgens de Schijf van Vijf en veel bewegen, dat is gewoon goed voor jezelf zorgen. Je eet niet meer, maar zeker ook niet minder dan je lijf nodig heeft.

tip Taarten bakken, hardlopen, een rommelmarkt… de opbrengsten van de jaarlijkse fondsenwervingsactie kan ook voor een make-over van de eigen schoolkantine worden gebruikt!

9

De Schoolkantine Brigade heeft antwoorden en tips.

Zo maak je van een gezonde schoolkantine een populaire ’hangout’ Als de kantine gezond is, gaan jongeren dan niet expres de deur uit voor een ongezonde hap? Die vraag krijgt Schoolkantine brigadier Heleen Schuit vaak. Ze ziet dat dat enorm meevalt: “Het grappige is dat slechts een paar procent van de leerlingen voor het aanbod naar de supermarkt gaat. Juist het sociale aspect blijkt belangrijk. Jongeren gaan samen. Kunnen ze op school gezellig samenzijn, dan heb je de halve wereld al gewonnen.”

Maar hoe maak je het als school aantrekkelijk om op school te blijven? “Eigenlijk is het gewoon een kwestie van marketing. Kijk naar die populaire ketens van koffie, zeep of broodjes, ze verkopen meer dan alleen een product. Ze verkopen ook een gevoel. Dat je goed bezig bent, dat je een persoonlijke koffie hebt samengesteld met je naam erop, of dat je heel natuurlijke shampoo koopt. Daar kunnen we best wat van leren.” Houden we daarmee dan alle leerlingen binnen? Schuit denkt van niet. “Het is ook een uitje, en eens in de zoveel tijd kan een snoepreisje naar de supermarkt weinig kwaad. Het moet ook geen verboden vrucht worden. Belangrijk is wat ze dagelijks doen en wat ze normaal vinden. Een gezonde lunch eten moet de norm zijn.”

10


tips Check de basis “Neem de fundamenten van de kantine onder de loep. Zijn er genoeg zitplekken? Is er daglicht? Is het er niet te koud of te warm? Is de kantine schoon en ruikt het er fris? Ziet het aanbod er smakelijk en vers uit? Kun je het goed uitstallen? Is er een watertap? Een goede basis is vaak al het halve werk.” Geef leerlingen een stem “Als schoolleiding kun je wel bepalen wat leuk is, maar geef leerlingen ook invloed. Hou verkiezingen over de leukste kleur op de muur, vraag leerlingen naar hun favoriete broodje en draai hun muziek. Zo zagen we een school waar leerlingen posters mochten inleveren en daarmee werd vervolgens de muur behangen. Misschien kunnen ze ook helpen in de kantine. Zo wordt de kantine ook van hen.” Verkoop méér “Speel in op het gevoel van de jongeren. Noem je tomatensoep niet gewoon ‘soep’, maar zet er een bordje bij met een specifieke naam: ‘Tegen-de-wind-in-tomatensoep’, bijvoorbeeld. Een smoothie wordt een ‘powershot’, een tosti met half wit, half bruin een ‘Zebra-tosti’. En mooie foto’s aan de muur en een hippe uitstraling doen ook veel. Leerlingen kopen niet alleen het product, maar in feite ook wat van de uitstraling van jullie kantine. Zorg dat ze ermee geassocieerd willen worden.” Geef net wat extra service “Zorg voor een goede doorloop. Houd daarbij vooral de gezonde producten voorradig. Als ze net wat langer moeten wachten op een saucijzenbroodje dat nog warm gemaakt moet worden, zullen ze net zo makkelijk toch maar de minder vette tosti bestellen. Verder verwachten jongeren dat je kan pinnen, dat er Wifi is en oplaadpunten voor laptops en telefoons. Verdeel de ruimte in verschillende hoeken: banken om te loungen, tafels om aan te eten of huiswerk te maken, actieve hoeken met tafelspelen.”

11

Sfeerimpressie Schoolkantine Sterrendag 2013 Een feestelijk moment: op 27 november 2013 werden de eerste 22 scholen met een Gezonde Schoolkantine in het zonnetje gezet. Op een speciale Schoolkantine Sterrendag werden ze het podium op geroepen en kregen ze uit handen van Eddy Zoëy de Schoolkantine Schaal 2013. Hiermee kunnen ze op school laten zien dat zij op dit moment een Gezonde Schoolkantine runnen, met minstens 75% basisvoedingsmiddelen. Deze pioniers laten zien dat het heel goed mogelijk is om de kantine gezond te maken. Ruim baan voor andere scholen! Volgend jaar willen we veel meer Schalen uitdelen.

Of je nou een watertap wil, een moestuin, snackgroente of een hippe soepketel; er was volop informatie over leuke producten te vinden op de inspiratiemarkt. Scholen wisselden ervaring uit, kregen inspiratie voor hun kantine-assortiment en konden vragen stellen aan de Schoolkantine Brigade van het Voedingscentrum.

Eddy Zoëy vraagt Heleen en Kim van de Schoolkantine Brigade wat nou het eerste is dat ze aanpakken in scholen. “Als eerste kijken we of we gezonde producten kunnen toevoegen aan het aanbod.” En vertellen ze: “Steeds meer scholieren bellen ons zelf.” Kijk voor meer foto’s op de site, onder Inspiratie Sterrendag, Staan jullie volgend jaar ook op ons podium met een Schaal in jullie handen?

12

Bel de Schoolkantine Brigade voor een afspraak: 070 306 8875


Stap voor stap naar een gezonde schoolkantine Of je met het Schoolkantineteam nu grootse plannen hebt of niet, dit stappenplan helpt om concrete stappen te zetten. Het heeft zich al vele malen bewezen in de praktijk. 1. Vorm een Schoolkantineteam. 2. Inventariseren: hoe staan we ervoor? 3. Doelen en acties bedenken: wat gaan we doen? 4. Aan de slag! zorgen dat er echt iets gebeurt. 5. Evalueren: hoe is het gegaan en hoe gaat het straks? 6. Leg het vast in beleid.

Stap 1:

vorm een Schoolkantineteam De Gezonde Schoolkantine heeft het meeste succes als je samen aan de slag gaat en er zoveel mogelijk groepen binnen de school in het team vertegenwoor digd zijn. Uit onderzoek blijkt bovendien dat een team waarin iemand van de directie zit, meer voor elkaar krijgt dan een team met bijvoorbeeld alleen de cateraar of de kantinebeheerder en een paar enthousiaste leerlingen en docenten. Het vormen van het Schoolkantineteam is daarom een heel belangrijke stap.

Met een goed team kun je vaak al tijdens de eerste vergadering aan de slag met de volgende stap. Wie zitten in het team? Het Schoolkantineteam bestaat bij voorkeur uit: n een directielid n de cateraar of de kantinebeheerder n een leerling n een docent n een ouder n een GGD-medewerker Hoe vind je mensen? Als je enthousiast bent over De Gezonde School kantine, kun je op zoek gaan naar medestanders in de school. Motiveer mensen voor het programma, maak gebruik van de leerlingen- en ouderraad, en richt samen een team op. Het is daarbij prettig als een directielid zich snel aansluit. Hij of zij kan ervoor zorgen dat het team een officieel karakter krijgt, en kan eventueel ook geld of andere middelen beschikbaar stellen. Een medewerker van de plaatselijke GGD kun je benaderen via www.ggd.nl.

13

Twijfelaars overhalen Lukt het niet om iemand te motiveren voor het programma? Bijvoorbeeld de directeur of de cateraar? Wordt er bijvoorbeeld getwijfeld of een gezonde kantine wel winstgevend is? Eerder in deze handleiding werd er een antwoord gegeven op deze vraag en verderop komen andere gezonde twijfels aan bod. Wellicht lukt het met deze antwoorden om mensen over te halen. Een andere mogelijkheid kan zijn om iemand anders te benaderen en te motiveren, een ander directielid bijvoorbeeld kan het wel belangrijk vinden. Bij elkaar komen, notuleren, acties bijhouden Het team komt geregeld bij elkaar om te bespreken hoe het gaat en wat er nog moet gebeuren. Bespreek goed met elkaar wie wat doet. Kijk in het volgende hoofdstuk ‘Iedereen doet mee’ wat een slimme verdeling van de taken kan zijn. Kies een voorzitter, en zorg ervoor dat er bij elke bijeenkomst iemand notuleert en een overzicht maakt van de afspraken. Zorg voor een agenda voor elke bijeenkomst. Leg ook vast wat er gebeurt als iemand niet meer mee kan of wil doen. Zo zorg je voor continuïteit.

tip Duurzaamheid is een thema dat veel leerlingen en docenten aanspreekt. Er zijn daarom vaak ook goede ambassadeurs te vinden voor verbeteringen in de kantine vanuit dit thema. Zij kunnen ook actief helpen om bijvoorbeeld de afvalstroom beter te scheiden en om voedselverspilling te voorkomen. Wist je dat duurzaam en gezond vaak hand in hand gaan?

14

Stap 2:

inventariseren: hoe staan we ervoor? Maak met het team een inventarisatie van hoe het nu gaat op school. Op de website vind je de Inventarisatie tool, met vragen over alle onderwerpen die samenhan gen met De Gezonde Schoolkantine. Beantwoord 32 stellingen en je krijgt direct een voorstel voor concrete doelen en acties, passend bij jouw school. Plus de materialen en downloads die daar bij passen. Zo hebben jullie meteen het juiste gereedschap in handen. Ga snel naar www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine en kijk onder Stappenplan.

Stap 3:

doelen en acties bedenken: wat gaan we doen? Na het doen van de Inventarisatietool hebben jullie een goed overzicht gekregen van wat er goed gaat en wat er beter kan. Nu is het een kwestie van kiezen en vastleggen. Bespreek met het Schoolkantineteam welke doelen jullie het meest belangrijk vinden en maak een actielijst met daarop bijvoorbeeld de volgende details: n Welke acties gaan jullie uitvoeren? n In welke periode moet dit gaan gebeuren? n Is er een deadline? n Wie gaat dit uitvoeren? n Wie houdt het overzicht op deze actie? n Wanneer gaan we evalueren?


Aanbod Op jullie school worden leerlingen nog te veel verleid om snoep, snacks en frisdrank te kopen. Terwijl in een gezonde Schoolkantine het aanbod voor minimaal 75% bestaat uit lekkere en gezonde producten uit de Schijf van Vijf, zoals fruit, brodjes, zuivel en salades. Zo behaal je ook op deze doelen een mooie score.

Doel

Acties

Doel

Acties

Doel

Acties

Doel

Acties

In de kantine presenteren we de gezondere keuzes bewust aantrekkelijk. • Maak het leerlingen gemakkelijk om voor gezond te kiezen met verleidelijke recepten. Kijk op de site voor inspiratie. • Geef de kantine een uitstraling die gezond leven promoot en leerlingen onbewust gezondere keuzes laat maken, bijvoorbeeld door de appels op ooghoogte te plaatsen. Bekijk hier alle tips.

In de kantine promoten we gezondere keuzes door aanbiedingen en speciale acties. • Doe elke week een gezonde optie in de aanbieding, zoals een ‘broodje van de week’. • Maak een combinatie-aanbieding met een broodje, stuk fruit en een flesje water of sap. • Verkoop seizoensgroente en -fruit voor een scherpe prijs. • Download meer tips

Leerlingen kunnen meedenken over het aanbod. • Zorg dat er een leerling in het Schoolkantine-team zit. Die weet welke producten populair zijn en welke acties aanslaan. En kan eigen ideeën inbrengen en medestanders vinden om echt veranderingen in gang te zetten. Lees ook Vorm een team • Plaats een artikel in de schoolkrant om leerlingen te werven of om een gezond recept te verzinnen. Voorbeeld artikelen

We stimuleren leerlingen om kraanwater te drinken. • Kraanwater is een caloriearme dorstlesser die het milieu veel minder belast dan verpakte (zoete) dranken. En er zitten geen zuren in die het gebit aantasten, zoals in frisdrank. • Stimuleer kraanwater met een kraanwatertappunt. Kijk hier voor aanbieders • Geef alle nieuwe leerlingen een mooie, herbruikbare waterfles of verkoop ze in de kantine voor een zacht prijsje.

Beleid De school k an meer doen om van gezondheid een vaste waarde te maken. Doen jullie mee aan De Gezonde Schoolkantine? Leg dit nieuwe beleid dan ook vast, bijvoorbeeld in de schoolgids en op de website. Zo wordt gezond kiezen veel gemakkelijk er een vaste waarde op school.

Doel

Acties

Doel

Acties

Doel

Acties

Er is een schoolgezondheidsbeleid met aandacht voor de kantine. • Leg de afspraken over gezonde voeding vast in een visie- en beleidsdocument. Gebruik bijvoorbeeld het voorbeeld visie- en beleidsdocument voor het VO of het MBO. • Maak met de cateraar of kantinebeheerder de afspraak dat de school regelmatig beoordeelt en bepaalt of het assortiment voldoende aansluit bij de doelstellingen op het gebied van gezondheid.

Bij het veranderen van het aanbod in de kantine, betrekken wij verschillende betrokkenen. Van leerlingen tot de kantinebeheerder. • Zorg voor een Schoolkantine-team dat samen doelen formuleert en acties uitvoert. Met zo’n actieve groep voortrekkers lukt het sneller om over te schakelen naar een gezond én lekker aanbod. Lees ook Vorm een team.

Wij benutten voor ons schoolgezondheidsbeleid de kennis van de GGD. • Scholen kunnen bij de GGD terecht voor informatie over lokale initiatieven en om aan te haken bij bijvoorbeeld de wijk gerichte JOGG-aanpak of de Gezonde School. Ze kennen de lokale subsidies en beschikbare professionals die kunnen helpen. • Ook kan de GGD helpen om de gezondheid van leerlingen in kaart te brengen, zodat het mogelijk is om gericht te kiezen voor bepaalde gezondheidsthema’s voor de school. Informeer bij een van de contactpersonen voor de Gezonde School.

Een paar voorbeelden van de acties die de Inventarisatietool geeft

Stap 4:

aan de slag: zorgen dat er echt iets gebeurt In deze fase is iedereen bezig met zijn of haar acties en merk je echt dat er iets verandert op school. Je werkt met het team telkens de actielijst bij: wat moet nog gebeuren, wat is al gedaan? Nu komt het ook aan op de tijd die de teamleden tussen de vergaderingen door vrijmaken om aan hun acties te werken. Bespreek in de vergaderingen wie extra hulp kan gebruiken. Bedenk dat niet alle acties ook door het team uitgevoerd hoeven te worden. Doe een beroep op andere docenten en leerlingen. Om een artikel te schrijven, een flyer te verspreiden of om de kantine gezelliger te maken. Gebruik hiervoor de tips uit de Inventarisatietool.

Stap 5:

evalueren: hoe is het gegaan en hoe gaat het straks? Het is goed om te evalueren met het team. Bespreek af en toe met elkaar hoe het gaat met de acties en of het bereiken van de doelen al in zicht komt. Organiseer daarnaast ook een evaluatiebijeenkomst om nauwkeurig inzicht te krijgen in de vooruitgang. Voormeting Doe een voormeting voordat je start met de eerste acties. Nodig een testgroep van docenten en leerlingen uit om deel te nemen aan deze voormeting. Ook de directie en GGD kun je vragen een vragenlijst in te vullen. Zo krijg je een beeld van wat iedereen vindt

15

van het idee van een gezondere schoolkantine. In de meting wordt ook gevraagd wat de leerlingen en docenten van de huidige kantine vinden. Wat gaat goed, wat kan beter? De resultaten van deze voor meting kunnen meegenomen worden bij het maken van plannen.

tip Een tijd bezig met De Gezonde Schoolkantine? Doe de Inventarisatietool opnieuw en laat je inspireren voor een volgende verbeterstap.

Een voorbeeld van een voormeting is te vinden op www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine, onder Stappenplan/evalueer acties. Nameting Bij de nameting bekijk je of je inspanningen effect hebben gehad. Als je een tijd aan de slag bent met De Gezonde Schoolkantine, leg je de testgroep nog eens dezelfde vragen voor. Is er op school inderdaad meer aandacht voor gezond eten en drinken? Heeft iedereen eigenlijk gemerkt dat het aanbod veranderd is? Wat vinden ze ervan? Je gebruikt hiervoor dezelfde vragenlijst als bij de voormeting waardoor je de resultaten met elkaar kunt vergelijken. Effectevaluatie Bij een effectevaluatie onderzoek je welke doelen het team heeft bereikt. Zijn dit blijvende effecten? Welke acties zijn nodig om te zorgen dat positieve effecten blijvend zijn? Zijn de resultaten opgenomen in het beleid? Welke doelen zijn nog niet behaald? Welke acties zijn nodig om die doelen alsnog te bereiken? Kijk dan ook wie verantwoordelijk wordt voor volgende acties.

Het vervolg Ook als de uitkomsten van de evaluaties heel positief zijn, ga je natuurlijk verder. Het blijft belangrijk om naar het assortiment te kijken en om de aandacht voor gezond kiezen vast te houden. Je kunt dus eigenlijk telkens weer opnieuw beginnen met het stappenplan. Je inventariseert aan de hand van de evaluatie de verbeterpunten en verzint weer doelen. Het kan ook zijn dat een nieuw team het stokje overneemt.

Stap 6:

leg het vast in beleid Om te zorgen dat de schoolkantine gezond blijft, is het belangrijk om alle afspraken vast te leggen in een visie- en beleidsdocument. Hier is een belangrijke taak weggelegd voor de directie. Lees meer in het volgende hoofdstuk, en kijk op de site voor voorbeelden van beleidsteksten (onder stap 6 in het Stappenplan). Doe er je voordeel mee!

Procesevaluatie Naast het meten van het effect, kun je ook het proces evalueren. Dat doe je met het team. Gingen de vergaderingen goed, is iedereen goed betrokken, welke acties gingen goed en wat ging minder goed, en waardoor kwam dat?

16


Iedereen doet mee: rollen en taken

In de komende paragrafen staat per teamlid wat de unieke bijdrage kan zijn aan De Gezonde Schoolkantine. Er staat ook steeds een voorbeeld van een concrete actie die dit teamlid op zich kan nemen. Het directielid Uit onderzoek blijkt dat het belangrijk is dat er iemand van de directie deelneemt aan het Schoolkantineteam. Het is natuurlijk nog beter als ook de rest van het managementteam achter de verbeteringen in de kantine staat. Het directielid kijkt of de ambities realistisch zijn, maakt budget vrij en geeft zo nodig toestemming voor de acties. Een directielid onderhoudt het contact met bijvoorbeeld de GGD, winkels en horeca in de buurt van de school en een eventueel

overkoepelend schoolmanagement. En ten slotte is het directielid de persoon die in dit team gaat over zaken als contracten met cateraars en/of automaten leveranciers. Benut de kennis van de lokale GGD. Zij kunnen helpen om voornemens te vertalen in beleid. Vaak hebben zij al veel ervaring opgedaan bij andere scholen. Ook de Schoolkantine Brigade van het Voedingscentrum kan hierbij ondersteunen.

17

Actie! Een belangrijke taak als directielid is het formuleren van een bredere visie op gezondheid en het implementeren van de veranderingen in het schoolbeleid. Dat is belangrijk om te borgen dat de veranderingen blijvend zijn. Probeer het kantinebeleid in de visie te koppelen aan het schoolgezondheidsbeleid, beschrijf daarin wat er concreet in de kantine gebeurt (zie voorbeeldtekst).

Het is goed om de visie samen met het Schoolkantineteam te ontwikkelen en er aandacht aan te schenken, bijvoorbeeld door het op te nemen op de website en in de schoolgids. Kom er regelmatig op terug en kijk of de tekst met de realiteit klopt. Vraag ouders en docenten wat ze ervan vinden en of ze zich in de visie herkennen. Gezond kiezen kan zo echt bij de schoolcultuur gaan horen.

Voorbeeldtekst visie Onze school is een omgeving waar gezond kiezen gemakkelijk moet zijn, omdat dit bijdraagt aan de ontwikkeling van de leerlingen. We kiezen voor een positieve aanpak, waardoor niemand zich buiten gesloten of beoordeeld hoeft te voelen. Gezond kiezen gaat over goed voor jezelf zorgen en niet over schoonheidsidealen. We vinden het belangrijk dat het aanbod in de kantine en automaten gezond is. In de lessen leren de leerlingen over gezond gedrag en in de kantine kunnen zij dit in de praktijk brengen. Zo ontmoeten theorie en praktijk elkaar. Het feit dat er in de omgeving ongezonde producten te koop zijn, is geen reden om deze ook binnen de school aan te bieden. De school is namelijk een beschermende plek. Niet alleen als het om roken, alcohol of drugs gaat, maar ook als het om voeding gaat. Onze docenten en staf stimuleren de gezonde keuze, hebben oog voor duurzaamheid en geven het goede voorbeeld. We streven naar een gezond en duurzaam aanbod voor alle bijeenkomsten van onze school, zoals schoolfeesten, ouderavonden en vergaderingen. Naast gezondheid, willen we ook een duurzame omgeving, waar duurzame keuzes gemakkelijk zijn. Een omgeving met veel groen en weinig (zwerf)afval en waar aandacht is voor afvalscheiding. Een gebouw waar leerlingen makkelijk kraanwater kunnen drinken, zonlicht en frisse lucht krijgen en indien wenselijk makkelijk voor milieu-, dier- of mensvriendelijke producten kunnen kiezen. In een omgeving waar fietsen en openbaar vervoer de standaard is. Ouders maken we steeds attent op onze gezonde schoolkantine en de aandacht voor gezonde eet- en beweeggewoonten in ons onderwijs. We vragen ouders vanuit de thuissituatie ook aandacht te hebben hiervoor. Gezondheidsbevordering en -preventie worden aangepakt in een breder perspectief. We hebben een integraal schoolgezondheidsbeleid waarin aandacht is voor een gezond en veilig schoolklimaat, een helder voedingsbeleid en het stimuleren van sport en bewegen. Dit alles in samenspraak met leerlingen, het schoolteam en het overkoepelend management. De GGD ondersteunt de school hierbij. Dit visie- en beleidsdocument is vrij te gebruiken als basistekst en staat op de site onder Stappenplan/vastleggen in beleid.

Kantinebeheerder Han Cozijn: “Natuurlijk heb ik ook veel kroketten gebakken en verkocht, maar dit is veel leuker!” 18


Cateraar, kantinebeheerder en kantinemedewerkers De rol van de kantinebeheerder en de mede werkers op de locatie zijn doorslaggevend bij het wel of niet slagen van De Gezonde Schoolkantine. In de praktijk verkoop je geen vezels, vitamines en mineralen, maar gewoon lekkere, aantrekke lijke producten waar leerlingen hun kantinebudget graag aan willen besteden. Een aantal partijen heeft het Handvest Gezonder Voedingsaanbod op Scholen ondertekend. De onder tekenaars zetten zich in om een gezonder aanbod van eten op drinken op scholen voor elkaar te krijgen.

Actie! Natuurlijk kiezen leerlingen zelf wat ze eten… …maar ongemerkt kun je ze een duwtje in de goede richting geven. Dit doe je door je kantine zo in te richten dat de gezonde keuze het meest voor de hand ligt. Kleine veranderingen in hoe het eten wordt aangeboden, kunnen grote veranderingen teweeg brengen in eetgedrag. Kijk op de site voor tips om dat in de praktijk te brengen, onder Inspiratie/Gezonde keuze stimuleren.

Individueel én gezamenlijk. Cateringbedrijven doen dit onder andere door het vergroten van het assortiment van geschikte producten. Het Handvest prikkelt dus partijen aan de aanbodzijde, zoals cateringbedrijven, om zich op dit punt te onderscheiden. Door de ondertekening van dit Handvest verplichten de brancheorganisaties en steeds meer individuele (school) cateraars zich bij te dragen aan het gezamenlijke doel: een gezonde en veilige omgeving bieden voor leerlingen. Vraag bij hen na wat de mogelijkheden zijn en kijk voor de lijst van ondertekenaars op de site, onder Wat en waarom?/ondersteuning/Handvest ‘Gezonder voedingsaanbod’. Voedselveiligheid Als het aanbod of de manier van werken verandert, is het slim om de kennis over bijvoorbeeld hygiëneregels te updaten. Misschien ga je bijvoorbeeld wel producten gebruiken die snel bede rven. Denk aan een broodje rosbief of zalm. Surf naar www.voedingscentrum.nl/ gezondeschoolkantine voor tips, onder Inspiratie/ voedselveiligheid.

Op de site vind je ook: n Receptideeën en voorbeeldmenu’s n De Kantinescan (met tips voor een gezonder aanbod) n Informatie over hygiënisch werken n Informatie over duurzame voeding

19

Actie!

Organiseer een prijsvraag! In het team kan de leerling bijvoorbeeld een prijsvraag organiseren. Een winkel in de buurt wil vast een prijs aanbieden, als sponsoring. Of wellicht is er hiervoor budget bij de schoolleiding. De prijsvraag moet iets opleveren voor De Gezonde Schoolkantine. Ideeën: n Verzin een naam voor de kantine n Ontwerp het perfecte schoolmenu n Verzin een campagne om groente of fruit te promoten in de kantine n Verzin het origineelste gezonde broodje en bedenk hiervoor een passende naam n Ontwerp het hipste navulbare waterflesje. Maak een gratis watertap in de kantine. Kijk wat er op de markt is aan flesjes en verkoop die in de kantine n Bedenk een nieuwe aankleding voor de schoolkantine: wie komt met het leukste, meest originele idee? Wie wordt de topstylist van de school?

20

Leerlingen Als je iedere dag naar school gaat, weet je natuurlijk precies welke producten in de kantine het populairst zijn. Je weet wat jongeren lekker en uitnodigend vinden. En je ervaart ook elke dag hoe de sfeer in de kantine is. Je hebt vast ook ideeën hoe het beter kan in de kantine. Leerlingen zijn dus een essentiële informatiebron voor het Schoolkantineteam. De leerling die in het team zit, kan checken bij de medeleerlingen wat zij van De Gezonde Schoolkantine vinden. Zijn jullie het met elkaar eens? Wat valt op? Wat kan er echt beter in de kantine? Bespreek dat met het Schoolkantineteam. De leerling kan ook het initiatief nemen om in de les over gezonde en duurzame voeding te praten en discussiëren. In overleg met een docent kan hij of zij kijken wanneer daar gelegenheid voor is. Wat vindt iedereen van gezond eten en drinken? Moet je aardbeien kunnen eten in de winter, of hoeveel ruimte heeft een kip nodig? Is iedereen zich ervan bewust dat gezond eten niet hetzelfde is als lijnen? Het gaat juist om relaxed omgaan met eten.


Heeft jullie school een website? Of een digitale nieuwsbrief? Zorg dat De Gezonde Schoolkantine een vast plekje krijgt op de website of in de nieuwsbrief. Op onze site vind je verschillende artikelen die je kunt gebruiken. Informeer je medeleerlingen ook over veranderingen in de kantine. Of vraag hen naar hun mening, bijvoorbeeld via een forum, sociale media of een poll. Je kunt ook een speciaal mailadres openen, waar studenten ideeën voor de kantine, of klachten over de kantine naartoe kunnen mailen. Docenten Omdat docenten vaak al jaren lesgeven weten ze als geen ander dat het eetpatroon van leerlingen is veranderd. Docenten zien het effect van dit ongezonde eetpatroon in de les en zijn vaak gemotiveerd om echt een bijdrage te leveren.

hoe je meer aandacht voor voeding aan bod kunt laten komen in de lessen. Of door in het mentorenoverleg te kijken of er gezamenlijke aandacht moet komen voor het belang van ontbijten voor een fitte schooldag. Een gezond aanbod in de kantine is een goede stap, nog beter is het als leerlingen zich daarnaast bewust zijn van hun eigen eetgewoonten en gezonde keuzes daarin kunnen maken. Oók buiten school. Ook kun je spreken over voorbeeldgedrag. Het werkt nu eenmaal niet stimulerend als je als docent in bijzijn van leerlingen een chocoladereep eet of een blikje cola leegdrinkt. Denk met andere docenten of leerlingen na over het bevorderen van bewegen. Bijvoorbeeld het stimuleren van lopen en fietsen naar school.

Een docent in het team kan collega’s motiveren. Bijvoorbeeld door in de teamvergadering te bespreken

Actie!

Lesprogramma’s over gezond & duurzaam eten De volgende lesprogramma’s over eten en bewegen zijn speciaal ontwikkeld voor het voortgezet onderwijs: Lespakketten

Weet Wat Je Eet

Digitaal lesprogramma voor de vakken Biologie, Verzorging, Bewegingsonderwijs en Zorg en Welzijn op vmbo-, havo- en vwo-niveau. www.wwje.nl.

DOiT

Lesprogramma over gezonde voeding en beweging voor jongeren vanaf 12 jaar uit het vmbo. www.doitproject.com. Verdiepingsmaterialen Diverse Maatschappelijke stages over voedsel op www.foodstages.nl Project Om op te eten!: Lesprogramma over voedselproductie met filmles, workshop en excursie. www.projectomopteeten.nl Kijk voor basislesmateriaal en praktische handvatten om in de klas en op school met het thema gezond en duurzaam eten aan de slag te gaan op www.voedingscentrum.nl/onderwijs. Kijk voor meer activiteiten op het gebied van gezonde leefstijl op www.gezondeschool.nl.

21

Ouders Een gezonde leefstijl is een prachtige investering in de toekomst van je kind. Het is fijn als daar op school ook aandacht voor is. Als ouder kun je daar een actieve rol in spelen, die voor daadwerkelijke verandering zorgt. Je kunt om te beginnen de school motiveren om meer aandacht te besteden aan de gezonde schoolkantine. Je kunt andere ouders enthousiasmeren en zorgen dat zij ook vragen om een goed gezondheids beleid. Als lid van het Gezonde Schoolkantineteam kun je allerlei praktische ondersteuning bieden, zoals helpen in de kantine en het zoeken van aantrekkelijke nieuwe producten of ‘sponsors’ voor bepaalde activiteiten.

Actie!

Een ouderavond organiseren! Op www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine (onder Inspiratie/draagvlak creëren) staat een Powerpoint-presentatie die vrij te gebruiken is, bijvoorbeeld tijdens een ouderavond. Iemand van het Schoolkantineteam kan de presentatie geven, maar je kunt ook een professional uitnodigen om te spreken over een gezonde leefstijl. Dit kan een diëtist zijn of iemand van de GGD. Daarnaast kun je een psycholoog of pedagoog uitnodigen die kan spreken over het positief stimuleren van pubers.

Samenwerking met de GGD De GGD voert het lokale beleid uit op het gebied van gezondheidsbevordering. Scholen kunnen daar terecht voor informatie over lokale initiatieven en om aan te haken bij bijvoorbeeld de wijkgerichte JOGG-aanpak of de Gezonde School. JOGG staat voor Jongeren op Gezond Gewicht en is een beweging waarbij iedereen in stad, dorp of wijk zich inzet om gezond eten en bewegen voor jongeren van 0 tot 19 jaar gemakkelijk en aantrekkelijk te maken. De medewerkers kennen de lokale subsidies en beschikbare professionals die de school kunnen ondersteunen bij de uitvoering van het gezondheidsbeleid. Ook kan de GGD helpen om de gezondheid van leerlingen in kaart te brengen, zodat het mogelijk is om gericht te kiezen voor bepaalde gezondheids thema’s voor de school. Ook andere lokale en landelijke organisaties kunnen soms ondersteuning bieden. Denk bijvoorbeeld aan de SportService (www.sportservice.net).

Diëtisten vind je via www.nvdietist.nl. Psychologen zijn te vinden via de contactpersoon van de GGD: www.ggd.nl.

22


Stoomcursus: Gezond eten volgens de Schijf van Vijf Dit hoofdstuk is een stoomcursus Schijf van Vijf, toegespitst op wat voor een schoolkantine relevant is. Eerst worden de regels en vakken van de Schijf van Vijf uitgelegd. Daarna gaat het over de toepassing daarvan in de kantine. In de Schijf van Vijf staan vijf productgroepen die samen de basis vormen voor een gezonde voeding. Je ziet in de buitenste ring de vijf vakken, die elk staan voor een productgroep. In het midden staan vijf regels, die we hier toelichten: 1. Eet gevarieerd Door volop te variëren binnen de groepen krijg je alle voedingstoffen binnen die je nodig hebt. Zeker voor een lijf in de groei is dit heel belangrijk. Dus bijvoorbeeld: niet elke dag vlees eten, maar regelmatig afwisselen met vis of bijvoorbeeld een vegetarische burger. En veel verschillende soorten groenten eten.

Kies elke dag uit ieder vak: 1. Groente en fruit 2. Brood, (ontbijt)granen, aardappelen, rijst, pasta of peulvruchten 3. Zuivel, vlees(waren), vis, ei of vleesvervangers 4. Vetten en olie om het eten in te bereiden en om je brood te besmeren 5. Drinken (vocht) Een goed dagmenu bestaat uit drie maaltijden en eventueel drie of vier keer iets tussendoor. Met de aanbevolen hoeveelheden als richtlijn leg je de basis voor een gezonde voeding. Deze informatie staat op de site van het Voedingscentrum. Kijk voor aanbevolen hoeveelheden op www.voedingscentrum.nl/schijfvanvijf.

SCHIJF VAN 16 MILJOEN In de plaatjes van de Schijf van Vijf staan voorbeelden uit elke productgroep. Deze voorbeelden zijn gekozen, omdat ze in Nederland veel gegeten worden. De Schijf van Vijf kun je toepassen op alle eetculturen. In elke cultuur zijn er gezonde en minder gezonde keuzes. Het is dus niet zo dat je van een bepaalde buitenlandse keuken dik wordt. Het gaat er steeds om dat je vooral gezond kiest. Je neemt gezonde hoofdmaaltijden en maximaal drie of vier keer iets tussendoor. Veel groente, fruit en volkoren producten en de goede vetten. Je drinkt niet te veel zoete drankjes, maar vooral water of thee zonder suiker. Snoep en koek, of dat nu een chocoladereep, spekkoek of baklava is, eet je niet te vaak.

23

2. Niet te veel en beweeg Eten is de brandstof voor je lichaam. De energie heb je nodig om je lichaam te laten functioneren en om te bewegen. Alles telt mee, van naar school fietsen, naar de bus rennen, winkelen, een balletje trappen of lekker los gaan op de dansvloer. De Nederlandse Norm Gezond Bewegen is voor jongeren tot 18 jaar een uur per dag matig intensief bewegen. Volwassenen met een gezond gewicht kunnen met iets minder toe: zeker 30 minuten per dag. Als je meer eet dan je lichaam verbrandt, dan kom je aan. Daarom zijn eten en bewegen onlosmakelijk met elkaar verbonden. 3. Minder verzadigd vet Verzadigd vet is niet goed voor je; de kans op hart- en vaatziekten neemt namelijk toe. Daarom geldt dat je beter producten kunt kiezen waarin vooral onverzadigd vet zit of waar minder vet in is verwerkt. Kies dus halvarine of margarine voor op brood en gebruik voor bakken, braden en frituren de zachte of vloeibare vetsoorten, zoals vloeibaar bak- en braadvet of olie. Een pakje boter, harde margarine of braadvet bevat vooral verzadigd vet. Dat kun je dus beter niet eten. Het ezelsbruggetje Verzadigd = Verkeerd, Onverzadigd = OK is een handig hulpmiddel.

4. Veel groente, fruit en brood Kies voor volkorenbrood in plaats van wit brood, dit bevat namelijk meer vezels. Volkorenbrood is gemaakt van volkorenmeel: alle onderdelen van de korrel zitten er dan nog in, dus ook de vezels. Vezels bevorderen de stoelgang en geven een verzadigd gevoel. Het eten van vezelrijke voeding helpt om het gewicht op peil te houden. Volkorenbrood is niet altijd makkelijk te herkennen, vraag het daarom aan de bakker. Veel bruinbrood is namelijk gekleurd en heeft veel zaden, maar dat is niet altijd gebakken van volkorenmeel. Van groente, fruit en brood kun je veel eten. Ze bevatten weinig calorieën, veel voedingsstoffen en geven een verzadigd gevoel. Je eet dan ook minder snel te veel. Veel groente en fruit eten verlaagt bovendien het risico op chronische ziekten. 5. Veilig Jaarlijks krijgen tussen de 300.000 en 750.000 Nederlanders een voedselinfectie. Vaak gebeurt dit thuis en wordt het veroorzaakt door verkeerd bewaren, gebruiken en bereiden van voedsel. Op www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine onder Inspiratie staat alle informatie om het risico op voedselinfecties in de schoolkantine zo veel mogelijk te verkleinen.

Gemiddeld aanbevolen dagelijkse hoeveelheid voedingsmiddelen LEEFTIJD

Jongens en meisjes 9-13 jaar

Jongens 14-18 jaar

Meisjes 14-18 jaar

Groente

150-200 g 3-4 opscheplepels

200 g 4 opscheplepels

200 g 4 opscheplepels

Fruit

200 g 2 stuks

200 g 2 stuks

200 g 2 stuks

Brood

140-175 g 4-5 sneetjes

245 g 7 sneetjes

210 g 6 sneetjes

Aardappelen, rijst, pasta, peulvruchten

250 g 150-200 g 3-4 aardappelen/opscheplepels 5 aardappelen/opscheplepels

Melk(producten)

600 ml

600 ml

600 ml

Kaas

1 plak (20 g)

1 plak (20 g)

1 plak (20 g)

80-100 g Vlees(waren), vis, kip, eieren, vleesvervangers

100-125 g

100-125 g

Halvarine

20-25 g 5 g/sneetje

35 g 5 g/sneetje

30 g 5 g/sneetje

bak-, braad- en frituurproducten, olie

15 g 1 eetlepel

15 g 1 eetlepel

15 g 1 eetlepel

vocht (water)

1-1½ liter

1-1½ liter

1-1½ liter

24


225 g 4-5 aardappelen/opscheplepels

De Schijf van Vijf in de schoolkantine Een gezonde schoolkantine bestaat voor minimaal 75% uit lekkere en gezonde producten uit de Schijf van Vijf (zoals fruit, broodjes, salades) en maximaal 25% niet-basisvoedingsmiddelen (snoep, snacks). We hebben gekozen voor 75% basisproducten, omdat we graag een realistisch en motiverend doel wilden stellen. Hierbij hebben we rekening gehouden met hoe het

aanbod op vele scholen was. Scholen kunnen zelf het tempo bepalen waarin ze naar dit doel toe willen werken. Voor de schoolkantine hebben we voor een aantal producten uit de niet-basisgroepen een uitzondering gemaakt, waardoor ze wel worden meegerekend als basisproduct.

Speciale indeling voor schoolkantines Voorkeur

Middenweg

Uitzondering

Wordt meegerekend met de basisvoedingsmiddelen

Wordt meegerekend met de basisvoedingsmiddelen

Wordt NIET meegerekend met de basisvoedingsmiddelen

Frisdranken

Frisdranken ≤ 4 kcal/100 zoals light frisdrank (cola, sinas)

Frisdranken met ≤ 30 kcal/100 ml zoals fruitdrink light, sommige ice teas, sommige sportdranken

Frisdranken met > 30 kcal/100 ml

Soepen

Soepen ≤ 30 kcal/100 g zoals bouillon (tomaat-, kippen-, runder-)

Soepen met ≤ 100 kcal/100 g zoals > 100 kcal/100 g bepaalde soorten soep in blik, zakjes poedersoep en stazakken

Broodbeleg

Broodbeleg met een maximum van 15 gram per broodje of dubbele boterham. Bijvoorbeeld eiersalade, selleriesalade, pindakaas, jam, stroop, kokosbrood, hagelslag, notenpasta

Broodbeleg met > 15 gram per broodje of dubbele boterham

Sauzen

Sauzen (die de bereider toevoegt) met een maximum van 5 gram per broodje of salade. Bijvoorbeeld ketchup, sojasaus, sladressing, mosterd, pesto

> 5 gram saus per broodje of salade

Bron: Richtlijnen Voedselkeuze 2011 Een uitgebreid overzicht, inclusief voedingskundige criteria is te vinden op www.voedingscentrum.nl. Voedingsmiddelen die behoren tot de ‘middenweg’ of ‘voorkeur’ te consumeren producten van het Voedingscentrum komen in aanmerking voor het gebruik van de keuzelogo’s van de Stichting Ik Kies Bewust (het ‘Vinkje’).

25

Broodjeswijzer Brood (vervanger) Volkoren, meergranen en bruine: n boterhammen n harde of zachte broodjes n stokbrood n bagels n Turks/Marokkaans brood n pitabroodjes n panini n pistoletjes n pizzabodem

Smeren Halvarine voor op brood(jes) Margarine in een kuipje Om iets te bakken kies je voor vloeibare margarine, bak- en braad of plantaardige olie

Beleg Vleeswaren zoals gegrilde achterham, beenham, casselerrib, kalkoenfilet, kipfilet, magere knakworst, runderrosbief, magere smeerpaté, Linera runderrookvlees, filet americain Gerookte zalm, haring, gestoomde makreel en vis uit blik Ei

Mueslibol

Vegetarische falafelballetjes

(Volkoren) krentenbol

Hartig zoals tapenade, sandwichspread, hummus, selleriesalade, koolsalade, salade met zalm, krab, tonijn, vlees, ei of kip

Meergranen/volkoren wrap

Zoetig zoals appel(peren)stroop, marmelade, jam, honing, vruchtenhagel en pindakaas

Roggebrood

Zo maak je een gezond broodje: n n n

n n

ies een broodje uit de eerste kolom. K esmeer het altijd dun met halvarine of een ander laagvet smeersel vanwege goede vetten en vitamines A en D. B Kies je beleg. Je kunt vrij kiezen uit de kolom Beleg, maar per broodje of dubbele boterham is circa 40 gram totaal beleg ruim voldoende. Dit is bijvoorbeeld 1,5 - 2 plakken kaas óf 2 plakjes vleeswaar óf 1 plak kaas in combinatie met 1 plakje vleeswaar. En een broodje gezond is dus kiezen: in elk geval niet 1 heel ei. Kies je voor zoet: gebruik één portieverpakking (15 gram = 1 eetlepel) per broodje/dubbele boterham. roente en fruit kun je onbeperkt toevoegen! G L et op met de extra ingrediënten: als je die wilt gebruiken, neem dan een klein beetje. Richtlijn is 5 gram (theelepel).

In geval er een merknaam wordt genoemd is dat met toestemming en met opzet gedaan omdat alleen die samenstelling voldoet.

26


Fruit of groente 30+ kaas zoals Milner, Maaslander 30+, Cantenaer, Beemster 30+

Plakjes, appel, banaan, aardbeien

20+ kaas zoals Leidse kaas, Slankie 20+, Beemster 20+

Blaadjes sla of rucola

10+ kaas, zoals Milner Xtra Slim

Druifjes

Plakjes paprika, komkommer, avocado, tomaat, courgette Kerstomaatjes

Smeerkaas zoals Slankie, Eru Balans, Paturain-, Boursin- of Philadelphia Light

Uiringen of bosuitjes

Eventuele extra’s Kies voor een beetje: Smaak met bijvoorbeeld rode sauzen zoals ketchup, curry en chilisaus; mangochutney, pesto, sambal, verse guacamole, tomaten-puree, mosterd, piccalilly, (verse) kruiden en specerijen Bite met noten, pitten en zaden Smeuïgheid met bijvoorbeeld yoghurt mayonaise of andere saus met max. 5% vet, kant-en-klare dressing zonder olie zoals SlaFris

Geraspte wortel Cottage cheese, Hüttenkäse, Mozzarella, Zachte geitenkaas Kees-kaas (kaas met plantaardig vet)

Plukje alfalfa, tuinkers, andere kiemen Olijven, gedroogde tomaat, geroosterde paprika, kappertjes, augurk, zilveruitjes of rauwkost op zuur

Inspiratie! Kijk voor lekkere producten op www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine onder Inspiratie/Gezonder aanbod kiezen. Je vindt hier ook heerlijke recepten van koude en warme broodjes, wraps, soepen, salades, dressings en smoothies!

27

28

Kies milieubewust en diervriendelijk Als het aanbod op school gezonder wordt, kun je als school direct zorgen voor een duurzamere kantine. Vaak gaat het samen. In dit hoofdstuk lees je hoe je met kleine stappen de voetafdruk van de school nog verder kunt verkleinen. Naast tips over duurzaam inkopen, geven we tips over het voorkomen van verspilling, energiebesparing en het beperken van de afvalstroom. Gezond en duurzaam gaan vaak hand in hand Een school die een gezonder aanbod heeft met minimaal 75% basisproducten uit de Schijf van Vijf is ook op het gebied van duurzaamheid vaak al goed bezig. Bijvoorbeeld omdat producten met een hoge milieubelasting stap voor stap verdwijnen. Zoals: en groot aantal dierlijke producten, zoals kroketten, n e saucijzenbroodjes en volvette kaas. n s noep en snacks. Deze hebben niet alleen vanwege de productie, verpakking en het transport veel impact, maar ook vanwege ingrediënten als verzadigd vet en cacao. Groente, fruit en volkoren graanproducten en andere plantaardige basisproducten zijn een stuk minder belastend. Zeker als je groente van het seizoen hebt.

Koop producten in volgens de criteria duurzaam inkopen voor de overheid De overheid heeft criteria vastgesteld voor duurzaam inkopen. In grote lijnen houden die in: n Er is een milieumanagementsysteem. n Minimaal 40% van de producten is biologisch of heeft een ander duurzaamheidskenmerk. n De duurzaamheidkeurmerken zijn: Biologisch, Graskeurmerk, Milieukeurmerk, Vrije uitloop ei, MSC, Viswijzer, Beter Leven. n Per jaar wordt de hoeveelheid dierlijke producten met 5% verminderd. n Aanvullend aandacht voor sociale aspecten, zoals eerlijke handel: Fairtrade, Utz Certified, Rainforest Alliance. Bekijk alle criteria op deze site: www.pianoo.nl/duurzaaminkopen/productgroep-catering

Wat is duurzaam voedsel? Duurzaam voedsel is geproduceerd met oog voor het welzijn van mens, dier en planeet. Duurzame voedselpatronen hebben een lage milieubelasting en dragen bij aan voedselveiligheid en gezondheid voor de huidige en toekomstige generaties. Bij de productie is sprake van verantwoord gebruik van natuurlijke bronnen als water, energie en land. De producent zorgt ook dat er zo min mogelijk verontreinigde stoffen, zoals bestrijdingsmiddelen, medicijnen, mest en broeikasgassen, in het milieu komen.

29

Waar kun je op letten, per productgroep Andere dranken

Vlees en vleeswaren n

Let bij de inkoop op dierenwelzijn. Onze Boodschappenhulp

laat je zien wat de keurmerken betekenen op varkens-, kalfs-, kippen- en rundvlees en eieren: www.voedingscentrum.nl/boodschappenhulp. n Maak kleinere porties, bijvoorbeeld door brood minder dik met vleeswaren te beleggen. n Kip is minder milieubelastend dan rundvlees. Varkensvlees zit daar tussenin. n Bied ook vegetarische broodjes aan: beleg broodjes met plakjes fruit (bijv. aardbei), groente (bijv. komkommer, avocado) of besmeer ze met jam, pindakaas of appelstroop. Kijk op www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine voor meer ideeën voor (vegetarische) broodjes en andere lekkere recepten.

Vis

n

n

n

Deze producten hebben een van de volgende logo’s: Max Havelaar/Fairtrade, Utz Certified of Rainforest Alliance. Stimuleer het drinken van kraanwater in plaats van gebottelde dranken, zoals bron- of mineraalwater in flesjes. Bekijk of er biologische sappen of streeksappen aangeboden kunnen worden.

Groente en fruit n

n

n n

Schenk dranken die verkregen zijn door eerlijke handel.

Kies voor duurzame vis. Let daarvoor op het MSC- en ASC-keurmerk en/of kies voor prima of tweede keus volgens de Viswijzer. Kijk op: www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/visserij

Kies producten van het seizoen. Gebruik hiervoor de Groente- en Fruitkalender van Milieu Centraal (www.milieucentraal.nl) of kijk voor groenterecepten op www.voedingscentrum.nl. Kies voor producten uit de regio of voor biologisch producten. Verwerk groente en fruit dat nog van goede kwaliteit is, maar niet verkocht is, in smoothies, salades of andere producten.

Brood Zuivel

n

n

Let bij de inkoop op dierenwelzijn. Dit doe je door te kijken

n

Zorg voor kleinere porties, bijvoorbeeld door brood minder

of producten een logo hebben (biologisch of Weidezuivel).

n

Bied een ruim assortiment volkoren brood en broodjes, eventueel met aandacht voor keurmerken als biologisch en Milieukeur. Koop op maat, zodat er niets overblijft of zorg dat (overtollige) voorraad in een vriezer wordt bewaard.

dik met kaas te beleggen.

Halvarine, plantaardige olie n

Gebruik bij voorkeur plantaardige olie en halvarine, waarin eventueel duurzame palmolie of soja is verwerkt.

30


Voorkom verspilling van eten Voorkom verspilling door op maat te bereiden en te presenteren. Vul de voorraad tussendoor aan of bereid alleen op bestelling. Denk daarbij vooral aan de vers bereide producten en maaltijden als warme soep, vers afgebakken broodjes, brood en verse salades. Enkele tips zijn: n Brood van gisteren is nog prima te gebruiken voor het maken van tosti’s. n Fruit dat overrijp is of er niet zo goed meer uit ziet is prima te verwerken tot smoothies. n Maak de porties kleiner als je merkt dat er vaak wat overblijft.

Zuinig met energie Heteluchtovens en magnetrons verbruiken veel minder energie dan frituurunits en bakplaten. Zet ze niet langer aan dan nodig. Ook hier is gezonder dus ook duurzamer. In de vakantieperiode zet de school de automaten natuurlijk uit. n Kies bij de aankoop van nieuwe koelkasten en vriezers voor die met een A+ of A++-energielabel. Zorg dat de capaciteit afgesteld is op de grootte van de kantine. Zorg dat de deuren niet te lang open zijn. Koop water- en energiezuinige vaatwassers. n Check of overal spaarlampen of LED-lampen gebruikt worden. n Check of de school groene energie gebruikt. Zo niet, kijk of in de toekomst overgestapt kan worden. n

Kijk voor meer tips om voedselverspilling te voorkomen op http://www.voedingscentrum.nl/minderverspillen

31

Beperk de afvalstroom Dat je zoveel mogelijk voorkomt dat je eten weggooit is duidelijk. Maar ook met het beperken van de afvalstroom op school sla je twee vliegen in één klap. Milieuzorg is leerzaam voor leerlingen en het helpt om de milieudoelstellingen van de eigen organisatie te realiseren. De afvalstroom verkleinen is een slimme, goedkope manier om iets aan het milieu te doen. Het scheiden van afval is vaak een gemakkelijkere stap. Voldoende afvalbakken in de kantine helpen daarbij (plastic afval kan tegenwoordig ook apart ingezameld worden). Voor papier krijg je geld in plaats van dat het geld kost. Denk ook aan biobakken. Leerlingen kunnen voor bepaalde bordjes, bekertjes of flesjes wellicht ook statiegeld betalen. Zo zorg je dat bepaald servies in de school blijft en niet telkens wordt weggegooid.

Minder verpakkingen? Het lijkt milieuvriendelijk om op school met minder verpakkingen te werken. Maar dit kan niet altijd vanwege de regels met betrekking tot hygiëne. Eigen bekers, melkdispensers en onverpakte producten vragen meer aandacht voor hygiëne. Bovendien kopen leerlingen vaak liever een merkverpakking. Kleine verpakkingen kunnen nadelig zijn voor het milieu, maar grote verpakkingen waarvan de inhoud niet helemaal opgaat zorgen voor een grotere belasting. Weggooien van eten en drinken is erger voor het milieu dan extra plastic. Kortom, het is belangrijk om het koop- en weggooige drag van leerlingen goed te kennen en om op basis daarvan beleid te maken. Leerlingen kunnen daar ook bij worden betrokken. Denk aan corveediensten of actieplannen via lesmethoden. Naast het kijken naar de inzameling van het afval is het ook een idee om bewuster om te gaan met de keuze van de verpakking van producten. Er kan bijvoorbeeld gekozen worden voor verpakkingen die gemaakt zijn van gerecycled materiaal of hernieuwbare grondstof fen. Ditzelfde geldt voor servetten. Kies waar mogelijk voor statiegeldverpakkingen.

32


Gezonde twijfels: Vragen over De Gezonde Schoolkantine Waarom is gezond eten nou zo belangrijk?

Het hoort toch bij jongeren om te snacken?

Om op te groeien tot gezonde volwassenen is het belangrijk dat jongeren elke dag ontbijten, dagelijks twee stuks fruit eten en 200 gram groente. Ze moeten voldoende vitaminen, vezels en bouwstoffen binnen krijgen. Ook is het van belang dat ze elke dag een uur sporten en bewegen. Eten ze te vet en te veel dan ligt overgewicht op de loer: 15% van de jongeren is te zwaar. Niet alleen als je overgewicht hebt is het slecht om ongezond te eten. Een langdurig ongezond eetpatroon vergroot sowieso de kans op bijvoorbeeld hart- en vaatziekten. En het lastigste is nog wel dat het afleren van een ongezond eetpatroon zo moeilijk is: als je eenmaal gewend bent ongezond te eten, kan je hier moeilijk mee stoppen. Daardoor zal je in de toekomst ook vaak ongezond eten. Dat kan nadelige gevolgen hebben. Dus als je jong bent, kan je het nog verbeteren, juist voor later.

Af en toe snacken kan prima als je verder zoveel mogelijk volgens de richtlijnen eet, maar snacken hoort niet thuis op school. De meeste snacks bevatten relatief veel vet, suiker, zout en/of calorieën. Dat is lekker, maar het lijf heeft er niets aan. Er zitten weinig vezels, vitaminen en bouwstoffen in en ze kunnen bovendien bijdragen aan de toename van overgewicht. Jongeren gaan naar school om te investeren in hun toekomst, en met goede scholing investeren we in de toekomst van onze maatschappij. Waarom dan niet meteen investeren in een gezonde toekomst?

Overgewicht heeft daarnaast ook nadelige gevolgen voor de gezondheid op korte termijn. Het kan sociale en emotionele problemen veroorzaken. Overgewicht kan iemand onzeker, neerslachtig en eenzaam maken en dat kan leiden tot gedragsproblemen. Ook zijn er negatieve relaties met leerprestaties aangetoond. Om verdere toename van overgewicht te voorkomen, is het belangrijk dat jongeren leren wat een gezonde leefstijl is. Ten slotte is ongezond eten ook een probleem voor het milieu. Producten zoals snacks, chocola, koeken en zoete dranken hebben immers een hogere milieubelas ting dan betere opties, zoals een appel, een boterham of een kop thee.

Je kunt toch gewoon zeggen dat jongeren gezond moeten kiezen? ‘Nee’ zeggen is lastig. Ook jongeren worden makkelijk verleid tot een ongezonde keuze. In schoolkantines moet het gemakkelijk zijn om gezond te kiezen, omdat de kantine juist de plek is om jongeren te helpen een gezond eetpatroon te laten ontwikkelen. Uit Europees onderzoek onder jeugd (TEMPEST) waarin is gekeken hoe zij omgaan met verleidingen, blijkt dat verleidingen het best vermeden kunnen worden op momenten dat jongeren kwetsbaar zijn en de verleiding niet goed kunnen controleren, bijvoorbeeld omdat ze veel trek hebben of omdat ze moe zijn. Bovendien vindt 60% van de jongeren dat leraren en docenten jonge mensen zouden moeten aanmoedigen om gezond te eten.

Heeft het programma De Gezonde Schoolkantine wel effect? Ja. De Gezonde Schoolkantine is door het Centrum Gezond Leven (CGL) erkend als goed onderbouwd. Uit onderzoek van het RIVM naar overgewichtpreventie in het voortgezet onderwijs in 2010 en 2011, blijkt dat het voedings- en drankenaanbod op de scholen gezonder geworden is doordat het assortiment meer gezonde producten bevat. Voor een deel van de scholen zijn verbeteringen in de kantine onder meer gerealiseerd door deelname aan ‘De Gezonde Schoolkantine’.

33

Een groot voordeel van gezondheidsbevordering op scholen is dat het vaak makkelijker en effectiever is om jongeren gezond gedrag aan te leren dan om onge zond gedrag bij volwassenen te veranderen. Jongeren gaan een periode door van grote veranderingen, een periode waarin zij vaak gewoonten en attitudes aanleren voor de rest van hun leven. Op school kunnen ze in een veilige omgeving gezonde eetgewoonten en een gezonde leefstijl aanleren waar ze een leven lang plezier aan hebben. Er wordt door veel scholen gestreefd naar een even wichtig voedings- en drankenaanbod in de kantine en de automaten, er is aandacht voor overgewicht binnen en buiten het reguliere curriculum, De Gezonde School kantine is steeds vaker op scholen terug te vinden en er worden specifieke maatregelen getroffen om overge wicht te voorkomen. De Gezonde Schoolkantine is een concreet voorbeeld van een kansrijke maatregel om overgewicht en obesitas te voorkomen, waarin met name omgevingsveranderingen een centrale rol hebben.

Is het nu echt nodig om zo’n Schoolkantineteam op te richten? Ja, het blijkt dat De Gezonde Schoolkantine dan meer kans van slagen heeft. Zeker als je ook het stappenplan volgt, de directie betrekt en de ondersteuning van de GGD vraagt. Dit blijken belangrijke factoren te zijn om te zorgen dat het aanbod definitief verbetert.

Zien cateraars en kantinebeheerders er wel brood in?

Het Voedingscentrum geeft individuele cateraars regelmatig advies over het assortiment. De Schoolkantine Brigade biedt voorbeeldassortimenten en -recepten aan en denkt mee over mogelijke nieuwe gezonde producten in het assortiment.

Willen jongeren wel gezond eten? Het is een fabel dat jongeren alleen willen snacken en snoepen. Wie had twintig jaar geleden gedacht dat jongeren massaal met flesjes water zouden rondlopen? Gezonde innovaties voor jongeren slagen als ze aantrekkelijk zijn. Maak het cool. Lastig? Uit onderzoek blijkt dat jongeren sowieso gezonder kiezen als er meer verantwoord eten te koop is. Het ter sprake brengen van het belang van een gezonde leefstijl in de les versterkt die gezonde keuze alleen maar.

Mag er nog frisdrank verkocht worden? In de kantine mag frisdrank verkocht worden, maar het hangt af van de variant of het meetelt bij de ‘basisproducten’ of bij de ‘extra’s’. Alleen de soorten die weinig of geen calorieën bevatten (richtlijn: max. 30 kcal per 100 ml én een maximum van 110 kcal per portie) tellen in de schoolkantine mee als basisproduct. Zie ook De Schijf van Vijf in de schoolkantine. De gewone frisdranken vallen hier buiten, omdat die veel suikers bevatten en er bij forse consumptie een grotere kans bestaat om te dik te worden. Liever kies je voor dranken zoals (kraan)water, thee en koffie zonder suiker, halfvolle melk en echte vruchtensappen. Deze laatste bevatten overigens wel veel energie, dus kies voor kleine flesjes (max. 250 ml) en niet te veel soorten.

Met de ondertekening van het Handvest ‘Gezonder voedingsaanbod op scholen’ hebben individuele cateraars en de Vereniging Nederlandse Cateringorga nisatie (Veneca) verklaard zich in te spannen voor het doel om kantines gezonder te maken. In het Handvest zijn afspraken gemaakt om dit stap voor stap te realiseren. Het Voedingscentrum heeft in 2009 een kwantitatief onderzoek uitgevoerd onder cateraars, kantinebeheerders, facilitair managers en anderen die direct en indirect betrokken zijn bij het kantineaanbod op middelbare scholen. Uit het onderzoek blijkt onder andere dat bijna de helft (42%) van de respondenten een gezonde schoolkantine met alleen Schijf van Vijf producten haalbaar vindt. Meer dan de helft (52%) vindt een aanbod van minimaal 75% producten uit de Schijf van Vijf haalbaar.

34


Links en meer informatie Deel je ervaringen Bel en mail de medewerkers van de Schoolkantine Brigade ook om te vertellen wat er in jouw regio gebeurt op het gebied van De Gezonde Schoolkantine. Zo krijgen zij goed inzicht in wat er leeft op scholen, bij GGD’en, cateraars en andere partijen. Zij kunnen hier vervolgens ook aandacht aan schenken in De Gezonde Schoolkantine nieuwsbrief. Blijf op de hoogte Wil je nieuws ontvangen op het gebied van De Gezonde Schoolkantine? Schrijf je dan nu in voor de Gezonde Schoolkantine nieuwsbrief: www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine/nieuwsbrief En volg de Brigade op Twitter: www.twitter.com/gezondebrigade

Voedingscentrum www.voedingscentrum.nl www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine www.voedingscentrum.nl/handvest www.voedingscentrum.nl/onderwijs Wijkgerichte JOGG-aanpak www.jongerenopgezondgewicht.nl Convenant Gezond Gewicht www.convenantgezondgewicht.nl De Gezonde School-aanpak Het programma De Gezonde Schoolkantine is ontwikkeld door het Voedingscentrum en gebaseerd op De Gezonde Schoolaanpak. Het Centrum Gezond Leven heeft dit programma van het Voedingscentrum erkend als theoretisch goed onderbouwd. Door dit stappenplan te volgen, weet je zeker dat je het uitvoert zoals het bedacht en getest is. Meer informatie over De Gezonde School-aanpak staat op www.gezondeschool.nl. Vanaf september 2014 is hier ook informatie te vinden over het aanvragen van het themacertificaat Voeding voor het voortgezet onderwijs. Een gezonde schoolkantine is hier onderdeel van. Het Centrum Gezond Leven (CGL) Het Centrum Gezond Leven (CGL) helpt om programma’s voor gezondheidsbevordering beter te maken. Het CGL heeft contact met alle organisaties die op dit gebied bezig zijn, zoals het Voedingscentrum, het Trimbos-instituut, de GGD en zorginstellingen. Het zorgt dat instellingen van elkaars ervaringen kunnen leren en handig samen kunnen werken. Het beoordeelt interventies zoals De Gezonde Schoolkantine, zodat wat goed werkt ook vaker gebruikt wordt. Meer informatie vind je op www.loketgezondleven.nl

Heeft jouw school al een gezonde kantine?! Maak het jezelf gemakkelijk!

gratis!

Schakel de Schoolkantine Brigade in!

Dan komen we langs om je persoonlijk van advies te voorzien over het aanbod in de kantine en eventueel de automaten. Je ontvangt een rapport met hele praktische suggesties en verbeterstappen. Onze ervaring is dat vrijwel alle scholen hiermee aan de slag gaan.

Bel ons voor een afspraak:

070 306 8875 Email [email protected] Twitter @gezondebrigade

www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine

Alle schoolkantines gezond: Zó pak je dat aan!

Recommend Documents