ALL I 2014 I C1 I 04-04 I 8
Pancreasproblemen ? Hier vindt u alle antwoorden op uw vragen !
Inhoud DE DIAGNOSE
Wat is de pancreas ? Waarvoor dient mijn pancreas ? Wat zijn pancreasenzymen ? Wat is exocriene pancreasinsufficiëntie ? Waardoor produceert mijn pancreas minder enzymen ? Op welke tekenen en symptomen moet ik letten ? Welke zijn de risico’s ?
3 4 5 5 5 6 6
DE BEHANDELINGEN EEN GEZONDE LEVENSSTIJL Voeding Alcohol Roken Sedentaire levensstijl
8 8 8 8 8
PIJN VERLICHTEN
10
HET TEKORT AAN PANCREASENZYMEN COMPENSEREN Hoeveel ? Wat gebeurt er als ik stop met het innemen van de pancreasenzymen of als ik er te weinig inneem ? Wanneer ze innemen ? Hoe ze innemen ?
10 11
WAT MOET IK ONTHOUDEN !
14
13 13 13
......................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... .........................................................................................................................................................................................
DE DIAGNOSE
Uw arts heeft bij u onlangs een pancreasdysfunctie vastgesteld. Wellicht heeft u nu tal van vragen. Deze brochure is voor u! Hierin vindt u medische informatie en raadgevingen.
DE DIAGNOSE Wat is de pancreas ? De alvleesklier (pancreas) is een langgerekte klier. Ze is gelegen onder en achter de maag en ze loopt van de twaalfvingerige darm (duodenum) naar de milt. Ze heeft de vorm van een revolver en ze is ongeveer 15 cm lang, 4 cm breed en 2 cm dik.
Lever
Maag Galwegen
Pancreas
Duodenum
3
Men kan de pancreas indelen in verschillende delen : - het rechterdeel van de pancreas dat bestaat uit de kop ; - het linkerdeel van de pancreas dat bestaat uit het lichaam en de staart. Hij wordt volledig doorkruist door het kanaal van Wirsung (de grote afvoergang van de pancreas). 1
Kanaal van Wirsung Galblaas
Lobben
STAART LICHAAM Galwegen
KOP
Duodenum
Waarvoor dient mijn pancreas ? Uw pancreas heeft 2 belangrijke functies :
ENDOCRIENE FUNCTIE Afscheiden van hormonen om voornamelijk de suikerspiegels in het bloed te regelen. Aarzel niet uw arts te raadplegen indien u verdere vragen heeft over de endocriene functie. Aarzel niet uw arts te raadplegen indien u verdere vragen heeft over de endocriene functie.
EXOCRIENE FUNCTIE
Afscheiden van pancreasenzymen die een cruciale rol spelen in de vertering van voedingsstoffen, in het bijzonder de vetten.2 Deze brochure zal vooral de nadruk leggen op de exocriene funcie.
Pancreasenzymen zijn “stoffen” die geproduceerd worden door de pancreas en die dienen om de voedingsstoffen te verteren. Men kan ze vergelijken met kleine schaartjes die de voedingsstoffen in kleine “stukjes” knippen. Deze stukjes kunnen dan doorheen de darmwand passeren om in het bloed terecht te komen en ons lichaam te voeden. 3
DE DIAGNOSE
Wat zijn pancreasenzymen ?
Wat is exocriene pancreasinsufficiëntie ? Exocriene pancreasinsufficiëntie treedt op als de hoeveelheid afgescheiden enzymen onvoldoende is om het voedsel normaal te kunnen verteren. Door dit tekort aan enzymen wordt het voedsel slecht verteerd, bijgevolg worden de belangrijke voedingsstoffen niet door het lichaam opgenomen maar gaan ze verloren door uitscheiding via de ontlasting. 4
Waardoor produceert mijn pancreas minder enzymen ? uw pancreas is minder goed in staat om enzymen aan te maken ; uw pancreas maakt nog enzymen aan maar niet op het goede moment ; de enzymen kunnen de pancreas niet meer verlaten aangezien de kanalen verstopt zijn. Uw pancreas kan dit tekort aan enzymen enige tijd compenseren., waardoor de symptomen zich in het algemeen pas later manifesteren. Dit gebeurt pas wanneer de pancreas bijna 90% van zijn normale functies heeft verloren. 5
5
Op welke tekenen en symptomen moet ik letten ? Volgende symptomen kunnen wijzen op een tekort aan pancreasenzymen : Buikpijn Een opgezette, gezwollen buik Vette ontlasting : - met een bleke tot gelige kleur, - met vetdruppeltjes (zoals olie) die verschijnen, - die kunnen blijven drijven op het wateroppervlak en kleven aan de pot, - volumineuzer, frequenter, zacht en plat (zoals diarree), - slecht ruikend Gasvorming / winderigheid Algemene slechte vertering Onvoldoende gewichtstoename ondanks een goede eetlust Gewichtsverlies Malnutritie (ondervoeding). 6 Om zo goed mogelijk te evalueren of uw ontlasting normaal is, is de Bristol-stoelgangschaal een goede referentie. Deze visuele schaal verdeelt de menselijke ontlasting in 7 types op basis van de consistentie. De vorm van de ontlasting hangt vooral af van de tijd dat die in het colon is geweest en van haar vetgehalte. Hoe de types interpreteren ? Types 1 en 2 wijzen op constipatie (verstopping) ; Types 3 en 4 zijn de ‘ideale uitscheidingstypes’ (voornamelijk type 4, want het is de meest “aangename” om te ontlasten) Types 5 tot 7 neigen steeds meer naar diarree, met een te grote hoeveelheid vetten in de ontlasting. 7 Raadpleeg uw arts indien u meer informatie wenst hieromtrent.
Welke zijn de risico’s ? Gewichtsverlies en ondervoeding, Een tekort aan vitamines, magnesium, calcium, vetzuren, aminozuren, wat aanleiding kan geven tot verschillende ziekten, Minder lipoproteïnen (A & C) in het bloed en daardoor een zeer sterk verhoogd 8 risico op hart- en vaatziekten. Op lange termijn kan een tekort aan pancreasenzymen hart-en vaatziekten, osteoporose (= afgenomen botmassa) en ondervoeding veroorzaken die de levensverwachting kunnen verminderen.
7
Verhogen ½
Verhogen ½
Worstvormig / brokkelig van structuur
Worstvormig / zacht en glad van structuur
Zachte stoelgang met scherpe contouren / gemakkelijk uit te scheiden
Zachte tot zeer zachte stoelgang met onduidelijke contouren
Waterige stoelgang zonder structuur
Type 3
Type 4
Type 5
Type 6
Type 7
DE DIAGNOSE
Verhogen ½
Onveranderd ¼
Samengekleefde bolletjes / worstvormig
Type 2
Dosering Pancreasenzymes
Harde, losse, moeilijk uit te scheiden bolletjes
Kleur
Type 1
Structuur
DE BEHANDELINGEN Het doel van alle beschikbare behandelingen is voornamelijk : 1 2
3
een gezonde levensstijl de symptomen verlichten met behulp van geneesmiddelen die de pijn bestrijden het tekort aan pancreasenzymen compenseren.
1. EEN GEZONDE LEVENSSTIJL De basis van elke behandeling is een gezonde levensstijl aannemen. U kan er zelf iets aan doen door rekening te houden met verschillende risicofactoren : a Voeding b Alcohol c Roken d Sedentaire levensstijl (= weinig bewegen).
a. Voeding Uw lichaam slaagt er niet meer in om de energie en de voedingsstoffen die aanwezig zijn in de voeding, efficiënt te verbruiken. Het is dus belangrijk om de voeding aan te passen aan uw behoeften om te vermijden dat er problemen van malnutritie optreden en om infecties te bestrijden. De voedingspiramide hieronder toont welke voedingsmiddelen een volwassene dagelijks moet innemen en in welke hoeveelheden. Ze bestaat uit 8 niveaus: hoe groter het oppervlak is, hoe groter de dagelijkse portie moet zijn. Het is niet nodig om een strikt dieet te volgen. Gevarieerd, evenwichtig, vezelen vetrijk eten is de dagelijkse uitdaging. Het is min of meer aangeraden om regelmatige kleine maaltijden te gebruiken (5 maaltijden bestaande uit 3 hoofdmaaltijden en 2 tussendoortjes). Hierdoor zal de tolerantie verbeteren en zal u heel geleidelijk aankomen in gewicht. Opgelet, indien u diabetes heeft, moet u zich strikt houden aan het dieet dat uw behandelende arts of diëtiste voorschreef .
9
Lichaamsbeweging
DE BEHANDELINGEN
30 min. lopen op een stevig tempo (of gelijkwaardig) per dag
Groenten en fruit
Water naar believen
5 porties per dag: 3 porties groenten 2 porties fruit
Water en niet gesuikerde dranken
Bij elke maaltijd Geef de voorkeur aan volkoren
Zetmeelhoudende producten
vervangproducten, peulvruchten)
VVGEVP (of vlees, vis, gevoglte, eieren,
Met mate en wissel af
Kleine porties
In medewerking met het Institut Paul Lambin www.ipl.be
1 tot 2 keer per dag Wissel af
De voedingspiramide
2 tot 3 keer per dag
Melkproducten en calciumverrijkte plantaardige producten
Smeer-en bereidingsvet en olierijke vruchten
Vette en/of zoete producten Gesuikerde en/of alcoholische dranken
Copyright Food In Action 2011 www.foodinaction.com
b. Alcohol Alcohol is ten strengste verboden. Alcohol remt volledig de secretie van lipasen en verhindert dus een goede opname van de vetten. Op termijn kan alcohol een snelle en ernstige afname van de pancreasfuncties veroorzaken. 9
c. Roken Het is eveneens hoognodig en belangrijk dat u stopt met roken aangezien tabak fibrosering (littekenvorming) van de pancreas in de hand werkt, waardoor deze minder goed functioneert 10
d. Sedentaire levensstijl Alle mogelijke fysieke activiteiten bieden voordelen en bevorderen het welzijn zoals : hoger calorieverbruik, afname van het risico op hart- en vaatziekten, onderhoud van de spiermassa en betere controle van stress.
2. PIJN VERLICHTEN Uw arts kan u medicijnen voorschrijven die de pijn kunnen helpen verlichten. Er zijn verschillende geneesmiddelen, afhankelijk van uw symptomen, die gebruikt kunnen worden.
11
Om het tekort aan enzymen te bestrijden en nefaste gevolgen ervan te vermijden, kan uw arts pancreasextracten onder de vorm van capsules voorschrijven. Deze extracten zorgen ervoor dat de voedingsstoffen beter kunnen verteerd en opgenomen worden. Door de inname van deze enzymen zal u heel geleidelijk aankomen in gewicht en zal u vooral de vetoplosbare vitamines, magnesium, calcium, vetzuren, aminozuren en alle micronutriënten die aanwezig zijn in de voeding, beter kunnen opnemen. 13
DE BEHANDELINGEN
3. HET TEKORT AAN PANCREASENZYMEN COMPENSEREN
Hoeveel ? Uw arts zal u de meest geschikte dosering voorschrijven. U begint meestal met een kleine startdosis die geleidelijk aan verhoogd wordt totdat alle symptomen verdwijnen en u een goede voedingstoestand bereikt. De dosis hangt af van de kenmerken van de persoon, het niveau van de maldigestie en de samenstelling van de maaltijd. Uw arts zal u waarschijnlijk aanraden om de hoeveelheid enzymen aan te passen in functie van het vetgehalte van uw maaltijd. Bijvoorbeeld : kaas of worst vereisen een grotere hoeveelheid capsules dan een sneetje brood. Maar wees voorzichtig niet in het andere uiterste te vallen door de hoeveelheid vet in uw maaltijden te verminderen, want dit is in tegenstelling met uw behandeling. 14
11
Diner (avondmaal)
Snack of tussendoortje
Lunch
Snack of tussendoortje
Ontbijt
Maaltijd
Bezoek 3 :
Diner (avondmaal)
Snack of tussendoortje
Lunch
Snack of tussendoortje
Ontbijt
Maaltijd
Bezoek 2 :
Diner (avondmaal)
Snack of tussendoortje
Lunch
Snack of tussendoortje
Ontbijt
Maaltijd
Bezoek 1 (opstarten van de behandeling) :
Aantal capsules van ........................... eenheden lipase Licht
Aantal capsules van ........................... eenheden lipase Licht
Aantal capsules van ........................... eenheden lipase Licht
Vetrijk
(datum : ................... / ................... / .....................)
Vetrijk
(datum : ................... / ................... / .....................)
Vetrijk
(datum : ................... / ................... / .....................)
U vindt hieronder, per type maaltijd, het aantal capsules terug dat uw arts u adviseert. Deze zijn beschikbaar in capsules van 10.000, 25.000 en 40.000 eenheden lipase (= enzymes verantwoordelijk voor vertering van vetten – lipide).
De symptomen waarvan u last had vóór het opstarten van uw behandeling, riskeren terug te keren of zelfs te verergeren. Bijvoorbeeld, indien uw stoelgang overvloedig of vettig is (type 5 of hoger op de schaal van Bristol), kan dit erop wijzen dat de dosis pancreasenzymen onvoldoende is. Raadpleeg uw arts voor meer informatie. 15
Wanneer ze innemen? Pancreasenzymen moeten systematisch bij élke maaltijd, dus ook bij tussendoortjes, ingenomen worden. Uitzonderingen hierop zijn de zeldzame voedingsmiddelen die geen vetten bevatten ( fruit, sapjes...). 16
DE BEHANDELINGEN
Wat gebeurt er als ik stop met het innemen van de pancreasenzymen of als ik er te weinig inneem ?
Hoe ze innemen ? De capsules in hun geheel inslikken Waarom ? Omdat de enzymen verdeeld zijn in microkorrels, die vergelijkbaar zijn met kleine bolletjes. Deze microkorrels zijn bedekt met een fijne beschermlaag en zitten in een capsule. Normaal openen de capsules zich in de maag en werken ze op het moment dat ze in het duodenum (twaalfvingerige darm) komen. Als de capsules geopend zijn voordat ze ingeslikt worden, bestaat het gevaar dat de microkorrels geplet worden of te snel oplossen, waardoor ze minder doeltreffend zijn. De capsules innemen samen met de voedingsmiddelen Omdat de enzymen zorgen voor een goede vertering, moeten ze altijd ingenomen worden samen met de maaltijd of de drank. Als ze buiten de maaltijden ingenomen worden zijn ze niet meer efficiënt. Bij een lange maaltijd is het beter om de hoeveelheid enzymen te verdelen over de volledige maaltijd (voor, tijdens en aan het einde van de maaltijd). 17
13
De basis van elke behandeling is een gezonde levensstijl. Er bestaan medicamenteuze behandelingen ter verlichting van uw pijn. Er bestaan capsules die het tekort aan pancreasenzymen compenseren. Deze moeten dagelijks ingenomen worden in functie van uw maaltijd en varieert van persoon tot persoon. Uw arts is uw beste partner om al uw vragen te beantwoorden.
1.2.3.4.5.6.7.8.9.10.11.12.13.14.15.16.17.-
Frank H. Netter. Atlas d’anatomie humaine, 5ème édition, Elsevier-Masson 2011 / Sobotta J, Becher H. Atlas d’anatomie humaine. 1 ed. Maloine; 1977 Tooli James et al. Management of pancreatic exocrine insufficiency : Australasian Pancreatic Club recommendations. MJA volume 193 Number 8;18 October 2010 Brochure A table, Association Belge de Lutte contre la Mucoviscidose asbl Brochure A table, Association Belge de Lutte contre la Mucoviscidose asbl / Tooli James et al. Management of pancreatic exocrine insufficiency: Australasian Pancreatic Club recommendations. MJA volume 193 Number 8;18 October 2010 Tooli James et al. Management of pancreatic exocrine insufficiency: Australasian Pancreatic Club recommendations. MJA volume 193 Number 8;18 October 2010 Tooli James et al. Management of pancreatic exocrine insufficiency: Australasian Pancreatic Club recommendations. MJA volume 193 Number 8;18 October 2010 Lewis SJ, Heaton KW. Stool form scale as a useful guide to intestinal transit time. Scand J Gastroenterol. 1997;32(9):920-4 Sikkens et al, Best practice & research clinical gastroenterology 24 (2010) 337-347 Paradis Catherine & Dongier Maurice, Éduc’alcool, Les effets de la consumation abusive d’alcool, 2011 Tooli James et al. Management of pancreatic exocrine insufficiency : Australasian Pancreatic Club recommendations. MJA volume 193 Number 8;18 October 2010 + Dietary management of pancreatic exocrine insufficiency + Sikkens et al, Best practice & research clinical gastroenterology 24 (2010) 337-347 Les bienfaits de l’activité physique « Prévention santé par l’activité physique en NPDC »IRBMS/RSSBE Oct.2012 Brochure A table, Association Belge de Lutte contre la Mucoviscidose asbl / Tooli James et al. Management of pancreatic exocrine insufficiency : Australasian Pancreatic Club recommendations. MJA volume 193 Number 8;18 October 2010 Brochure A table, Association Belge de Lutte contre la Mucoviscidose asbl Brochure A table, Association Belge de Lutte contre la Mucoviscidose asbl + Littlewood et al., Expert Opin. Drug Safety 2011 RCP Creon Brochure A table, Association Belge de Lutte contre la Mucoviscidose asbl Brochure A table, Association Belge de Lutte contre la Mucoviscidose asbl
DE BEHANDELINGEN
WAT MOET IK ONTHOUDEN !
PATIËNTGEGEVENS : ...........................................................................................................
Gastro-enteroloog :
Dr ............................................................................................. Adres ziekenhuis .................................................................. Adres privépraktijk ............................................................... Telefoon .................................................................................
Chirurg :
Dr.............................................................................................. Adres ziekenhuis ................................................................... Adres privépraktijk ............................................................... Telefoon .................................................................................
Huisarts :
Dr ............................................................................................. Adres ...................................................................................... Telefoon .................................................................................
Verpleegkundige / diëtist(e) : .................................................................................................. Telefoon .................................................................................
VOLGENDE AFSPRAKEN ........../........../.......... : ..................................................................................................................................... ........../........../.......... : ..................................................................................................................................... ........../........../.......... : ..................................................................................................................................... ........../........../.......... : ..................................................................................................................................... ........../........../.......... : ..................................................................................................................................... ........../........../.......... : ..................................................................................................................................... ........../........../.......... : ..................................................................................................................................... ........../........../.......... : ..................................................................................................................................... ........../........../.......... : ..................................................................................................................................... ........../........../.......... : .....................................................................................................................................
15
Abbott n.v. wil Dr Abdenor Badaoui (CHU Dinant-Godinne, UCL-Namur), Dr Virginie Putzeys (CHR Citadelle) en Dr Geert Roeyen (UZAntwerpen) bedanken voor hun waardevolle medewerking voor de samenstelling van deze brochure.
