Alcohol in de opvoeding

Alcohol in de opvoeding

>> 2

>>

In deze brochure leest u meer over alcohol in de opvoeding. Over het effect van alcoholgebruik op uw kind. Over regels die u kunt stellen en adviezen die u uw kind kunt geven. U krijgt praktische tips hoe u dit het beste kunt aanpakken met uw kind. Tot slot leest u hoe u aan meer informatie kunt komen en een persoonlijk advies kunt krijgen. Deze brochure is voor ouders en opvoeders van kinderen en jongeren vanaf 10 jaar.

Hoeveel mag mijn kind eigenlijk drinken? Kunnen jongeren goed tegen alcohol en wat zijn de risico’s? Hoort het bij de opvoeding als ik mijn kind thuis bij een feestje alcohol laat drinken? Kan ik andere ouders bellen over het feestje en wat hun afspraak is over alcoholgebruik? Heeft u ook vragen over alcoholgebruik en uw kind?

3

>> 4

Jongeren en alcohol

Alcoholgebruik onder jongeren: de cijfers

Jongeren komen in de loop van de tijd in aanraking met alcohol – bijvoorbeeld via ouders of familie, vrienden en uitgaan. Maar ook door reclame, films en tv­programma’s en de verkoop van alcohol in super­ markten en bij (sport)verenigingen. De meeste jongeren zijn nieuwsgierig naar nieuwe dingen, willen graag experimenteren en bij een groep horen. Het drinken van alcohol hoort hier vaak bij. Het is nieuw, spannend en kan leuk zijn. Alcohol geeft een ontspannen en losser gevoel. Dit effect kan in de puberteit belangrijk zijn. Jongeren voelen zich vaak nog onzeker over zichzelf en hun contact met anderen, hebben snel last van verlegenheid of willen juist heel stoer zijn. Alcohol lijkt hierbij te helpen.

Op welke leeftijd beginnen jongeren? De meeste jongeren drinken hun eerste glas alcohol tussen de 11 en 13

Maar het drinken van alcohol heeft voor jongeren veel negatieve gevolgen. Ze gebruiken alcohol vaak zonder dat ze deze gevolgen kennen. Bovendien drinken jongeren vaak te veel in een korte tijd én beginnen ze op een te jonge leeftijd met alcoholgebruik.

jaar. Met name meisjes beginnen in vergelijking met ‘vroeger’ op jongere leeftijd met alcohol. In 1999 dronk 33% van de twaalfjarige meisjes één of twee glazen per week; dit steeg naar 68% in 2003. Dit gebruik neemt snel toe. Eén op de vijf veertienjarige meisjes is minstens één keer in de maand dronken, tegen één op de zes jongens van die leeftijd. Hoeveel drinken jongeren? Jongeren van 12-17 jaar die het afgelopen jaar hebben gedronken, drinken gemiddeld ruim zeven glazen per week. Jongens drinken gemiddeld negen en meisjes gemiddeld vijf glazen per week. Ook gaan jongeren naarmate zij ouder worden in snel tempo meer drinken. Gemiddeld aantal glazen per week naar leeftijd 12 11

11,3

10

Jongeren die het afgelopen jaar hebben

9

gedronken

8 7 6 5

5,4

4 3 2

1,8

1 0

12–13 jaar

14–15 jaar

16–17 jaar

Met wie drinken jongeren? De meeste jongeren drinken met een beste vriend(in) of met andere vrienden. Daarnaast blijkt dat ruim 50% van de jongeren thuis met één van de ouders drinkt. Bron: IVO, 2005

5

>>

Wat doet alcohol met uw kind? Kinderen en jongeren verdragen alcohol slechter dan volwassenen. Ze groeien nog, wegen minder en zijn kleiner. Een hoeveelheid die bij volwassenen geen problemen hoeft te geven, brengt voor hen risico’s met zich mee.

>>

Wat zijn de gevolgen van alcoholgebruik?

Een standaardglas alcoholhoudende drank bevat 10 gram pure alcohol.

6

= = Bier Bier

= = Wijn Wijn

= = Sterke Sterke drank drank

= =

7

10 gram 10 gram pure alcohol pure alcohol

Standaard Standaard glas glas

Deze hoeveelheid pure alcohol leidt tot een promillage van gemiddeld 0,2 bij een volwassen man en 0,3 bij een volwassen vrouw. Het lichaam van een vrouw bevat minder vocht en meer vet dan het lichaam van een man. De alcohol raakt bij vrouwen minder verdund over het totale lichaamsvocht en daardoor zijn vrouwen sneller onder invloed. Voor jongeren geldt: hoe kleiner het lichaam, hoe hoger het promillage is. Bovendien krijgen meisjes een hoger promillage dan jongens bij dezelfde hoeveelheid alcohol.

De invloed van alcohol op de hersenen De hersenen zijn kwetsbaar Jongeren tussen de 12 en 15 jaar die regelmatig veel alcohol drinken, hebben in vergelijking met jongeren die dat niet doen een vier keer zo hoog risico op een alcoholverslaving op volwassen leeftijd. Uit hersenscans blijkt dat overmatig alcoholgebruik onder jongeren hoogstwaarschijnlijk leidt tot verstoring van de hersenontwikkeling. Zo zijn delen van de hersenen die betrokken zijn bij het geheugen en het leren een stuk kleiner dan de dezelfde delen bij niet tot zeer weinig drinkende jongeren. Hoe komt dit? Na de geboorte zijn de hersenen niet af. Belangrijke zaken moeten nog worden geregeld, bijvoorbeeld de juiste verbindingen tussen zenuwcellen in verschillende delen van de hersenen. Dit proces gaat door tot aan het 24e levensjaar, waarbij achtereenvolgens van achter naar voren in de hersenen rijping optreedt. Alcohol heeft effect op dit proces van hersenontwikkeling. Door alcoholgebruik kunnen in ieder geval tijdens de groei onjuiste verbindingen tussen zenuwcellen aangelegd worden. Zenuwcellen spelen een belangrijke rol in het menselijk gedrag. Een verandering in de verbindingen tussen zenuwcellen kan leiden tot een verstoring van het gedrag op volwassen leeftijd. Dit heeft ook invloed op de persoonlijkheidsontwikkeling.

Verminderde school- en werkprestaties Het geheugen functioneert na een avond alcoholgebruik slechter. Bovendien slaapt iemand minder goed door alcohol, waardoor het concentreren op bijvoorbeeld school moeilijker is. Bij een gezonde volwassene doet de lever gemiddeld anderhalf uur over de afbraak van een standaardglas alcohol. Na tien glazen is de lever vijftien uur bezig om de alcohol af te breken. Een volwassene kan daardoor ’s ochtends nog onder invloed zijn van alcohol van de vorige avond. Bij een jongere duurt het langer voordat alle alcohol door de lever is afgebroken. Jongeren die in het weekend veel alcohol drinken, hebben zeker twee dagen nodig voor lichamelijk en geestelijk herstel.

Onveilig vrijen Alcohol heeft een ontremmend effect. Onzekere of angstige gevoelens nemen af. Jongeren voelen zich losser, zien minder risico’s en hebben minder controle over zichzelf. Door alcohol durven ze meer, maar doen ze ook eerder dingen die ze zonder alcohol niet zouden willen doen. Zo vrijen jongeren die hebben gedronken vaker onveilig. De kans op seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s) en ongewenste zwangerschappen is daardoor groter. Bijna de helft van jongeren twijfelt of het ze onder invloed van drank of drugs wel zou lukken om een condoom te gebruiken.

Ongelukken en agressie Naast controlevermindering neemt ook het reactievermogen af. De kans op (verkeers)ongelukken, ook op de fiets en lopend, is hierdoor veel groter. Bovendien ontstaat er sneller ruzie of gewelddadig gedrag als jongeren hebben gedronken. Uit cijfers blijkt dat jongeren die drinken tijdens het uit­ gaan vaker slachtoffer of dader zijn van agressief gedrag. Vier van de tien agressiedelicten wordt onder invloed van alcohol gepleegd.

8

9

Alcoholvergiftiging Jongeren drinken tijdens het uitgaan vaak veel in een korte tijd. Dit is schadelijker voor het lichaam dan dezelfde hoeveelheid alcohol verspreid over meer dagen. De kans op een alcoholvergiftiging neemt hierdoor toe. Het zenuwstelsel raakt bij een vergiftiging verdoofd. Bewusteloosheid treedt op, een coma kan ontstaan en het ademhalingscentrum kan verlamd raken. Bij een volwassen man ontstaat een vergiftiging bij een promillage vanaf gemiddeld 4. Een man van 70 kilo bereikt dit na twintig glazen alcohol in een paar uur, een vrouw van 50 kilo echter al na tien glazen. Bij jonge en ook onervaren drinkers kan een vergiftiging zich bij veel minder glazen al voordoen.

Black-out Wanneer er veel alcohol in een korte tijd wordt gedronken, kan een black­ out ontstaan. Een black­out is een tijdelijke stoornis van de hersenen. Op het moment van drinken lijkt er niets aan de hand, maar later (de volgende ochtend) blijkt de herinnering aan een deel van de avond uit het geheugen te zijn verdwenen. De informatie uit het korte­termijngeheugen is door de stoornis niet doorgegeven aan het lange­termijngeheugen. Als iemand regel­ matig een black­out heeft, kan dit blijvende schade veroorzaken aan de hersenen.

Invloed op de lichamelijke ontwikkeling De gevolgen van het drinken van alcohol op jonge leeftijd en de conse­ quenties daarvan op latere leeftijd worden steeds duidelijker. In de puberteit is sprake van versnelde groei van spieren en botten en ontwikkelt zich de seksualiteit. Dit wordt geregeld door hormonen. Alcohol verlaagt deze hormonen en verstoort de balans. Het verlaagt bijvoorbeeld mannelijke hormonen en de hoeveelheid groeihormoon. Van jongens is bekend dat alcoholgebruik daardoor de botontwikkeling remt.

>> 10

Opvoedingsadvies

Wat is verantwoord alcoholgebruik voor volwassenen?

Voor uw kind tot zestien jaar

Voor gezonde volwassen vrouwen • Drink niet meer dan één tot twee standaardglazen alcohol per dag.

Stel het starten van alcoholgebruik door uw kind zo lang mogelijk uit. U bepaalt als opvoeder zelf op welk moment u het goed vindt dat uw kind thuis en buitenshuis alcohol drinkt. De leeftijdsgrens voor alcoholverkoop kunt u hierbij als een richtlijn gebruiken. • Geef geen toestemming aan kinderen onder de zestien jaar om alcohol te drinken.

Als u een keer meer wilt drinken, houd dan een maximum van drie glazen aan. • Drink niet wanneer u zwanger bent. Voor gezonde volwassen mannen • Drink niet meer dan twee tot drie standaardglazen alcohol per dag. Als u een keer meer wilt drinken, houd dan een maximum van vijf glazen aan. Voor mannen en vrouwen

• Voorkom dat alcoholgebruik een gewoonte wordt: drink tenminste twee dagen per week geen alcohol.

• Drink niet als u nog moet rijden, werken, sporten of studeren en bij gebruik van bepaalde medicijnen.

• Drink niet als u of uw partner een kinderwens probeert te vervullen. Het drinken van alcohol kan de vruchtbaarheid verminderen en verhoogt het risico op een miskraam.

Leeftijdsgrenzen bij alcoholverkoop

Voor uw kind vanaf zestien jaar De grens voor verantwoord alcoholgebruik bij jongeren ligt lager dan bij volwassenen. • Spreek af dat het alcoholgebruik wat u betreft tot hooguit één tot twee avonden per weekend wordt beperkt. En niet de avond voordat uw kind naar school of werk moet of voorafgaand aan sporten en het zelf besturen van een scooter, motor of auto. • Bespreek met uw kind of het medicijnen gebruikt die niet te combineren vallen met alcohol en spreek af hoe hier mee omgegaan wordt. • Informeer en waarschuw uw kind over de risico’s van gecombineerd gebruik van alcohol en andere (soft)drugs. • Ook is het belangrijk dat u afspreekt dat uw kind niet drinkt om dronken te worden.

De Drank- en Horecawet maakt onderscheid tussen zwak-alcoholhoudende drank en sterke drank. Bier, wijn, mixdrankjes en gedistilleerde drank met minder dan 15% alcohol zijn zwak-alcoholhoudende dranken. Gedistilleerde drank met 15% alcohol of meer valt in de categorie sterke drank. Het is geen enkele verstrekker (barkeeper, kantinevrijwilliger, slijter, caissière) toegestaan om aan jongeren onder de zestien jaar zwak-alcoholhoudende drank te verkopen. Voor sterke drank geldt een leeftijdsgrens van achttien jaar. Het is verstrekkers ook niet toegestaan iemand alcohol te verkopen als het duidelijk is dat die verkochte drank onmiddellijk wordt doorgegeven aan een jongere.

11

>>

Tips voor ouders

12

> Stel regels Wanneer u als ouder concrete afspraken maakt met uw kind over alcohol is de kans kleiner dat uw kind vroeg of veel gaat drinken. Uit onderzoek blijkt dat jongeren minder drinken als hun ouders regels stellen over alcoholgebruik. Bovendien kunt u door het stellen van regels over alcohol­ gebruik het beginnen met drinken uitstellen. Onderzoek laat zien dat de meeste kinderen hun eerste drinkervaring hebben tussen hun elfde en dertiende levensjaar. Probeer daarom op tijd te beginnen met regels stellen over alcoholgebruik. Zo heeft u als ouder een grotere kans om het moment waarop uw kind gaat drinken uit te stellen. Leg wel aan uw kind uit waarom u deze regels stelt en wat de consequenties zijn als uw kind zich er niet aan houdt. Ook wanneer u zelf veel en/of regelmatig drinkt, is het belangrijk om toch regels te stellen. Misschien heeft u juist de neiging om dit niet te doen. Misschien denkt u dat u niet geloofwaardig bent of bent u van mening dat alcohol geen kwaad kan. Maar ook als u zelf regelmatig en/of veel drinkt, kunt u het alcoholgebruik van uw kind met het stellen van regels in de goede richting beïnvloeden.

> Blijf op de hoogte van wat uw kind doet Probeer vanaf jongs af aan zicht te hebben en te houden op wat uw kind doet. Dit geldt ook voor activiteiten waarbij alcohol een rol speelt. Toon belangstelling en begrip voor de dagelijkse dingen en activiteiten die uw kind onderneemt. U heeft zo de meeste kans dat uw kind vertelt wat hem of haar bezighoudt. Afspraken maken en regels stellen kan dan gemakkelijker gaan.

> Informeer uzelf Informeer uzelf goed over de werking en effecten van alcoholgebruik. Kijk op www.alcoholinfo.nl voor meer informatie over alcohol. Ook is het goed om te weten wat er te koop is en welke drankjes jongeren aanspreken. Praat met andere ouders en wissel ervaringen en standpunten uit. Op school krijgt uw kind voorlichting over alcohol­ en drugsgebruik. Informeer uzelf hierover op school. Ook kunt u op school vragen naar het alcoholreglement op schoolfeesten en schoolkampen.

> Geef het goede voorbeeld In het algemeen geldt dat kinderen meer leren van wat u doet dan van wat u zegt. Dit geldt ook voor het gebruik van alcohol. Uit onderzoek blijkt dat naarmate ouders meer drinken, hun kinderen ook meer alcohol drinken. Wanneer u als ouder het goede voorbeeld geeft, verkleint u de kans dat uw kind veel gaat drinken. Ga daarom op een verantwoorde manier met alcohol om.

13

> Praat over alcoholgebruik

14

De manier waarop u met uw kind over alcohol praat, is belangrijker dan hoe vaak u erover praat. Geef uw kind de ruimte om zijn of haar verhaal te doen. De meeste jongeren willen graag experimenteren en zijn soms juist nieuwsgierig naar dingen die niet mogen. Het drinken van alcohol heeft ook leuke kanten. Het ontspannende effect van alcohol en het willen horen bij de groep is zeker voor jongeren in de puberteit belangrijk. Alleen maar praten over de gevaren van alcohol is daarom niet zinvol. Het is belangrijk dat uw kind zich serieus genomen en begrepen voelt. Praat over nu en niet over de toekomst. Zeg bijvoorbeeld niet: “Later krijg je spijt.” Jongeren denken niet in later, maar leven vooral vandaag.

>>

Links en adressen voor meer informatie

15 Alcohol Infolijn: 0900 500 20 21 (10 ct/m) Voor informatie over alcohol, advies bij de opvoeding, het bestellen van brochures en een (anoniem) persoonlijk gesprek met een medewerker. Drugs Infolijn: 0900 19 95 (10 ct/m) Voor informatie en vragen over drugs en drugsgebruik. www.alcoholinfo.nl Informatie over alcohol en een alcoholvraagbaak voor het publiek. www.dekaterkomtlater.nl Een interactieve website voor jongeren over alcohol. www.goedvoorbereid.nl Informatie over alcohol en veilig vrijen voor ouders van kinderen die voor de eerste keer alleen op vakantie gaan. www.drinktest.nl Een website voor volwassenen om (anoniem) hun alcoholgebruik te testen. www.drankjewel.nl Een informatieve website voor (volwassen) kinderen van ouders met een alcoholprobleem. www.dgsg.nl Een website voor ouders en docenten met informatie over het preventie­ project De gezonde school en genotmiddelen.

Ouderavonden en cursussen > Stel het startmoment van drinken zo lang mogelijk uit Met de informatie uit deze brochure kunt u met uw kind in gesprek gaan. U kunt ervoor kiezen om nieuwe regels te stellen en/of nieuwe afspraken te maken over het alcoholgebruik. Voor advies kunt u bellen met de Alcohol Infolijn, 0900 500 20 21 (10 ct/m).

De instellingen voor verslavingszorg organiseren informatie-avonden of cursussen over alcohol- en drugsgebruik in de opvoeding. Op www.alcoholinfo.nl kunt u het adres van een instelling vinden. U kunt ook contact opnemen met de school van uw kind. Vaak bieden zij in het kader van een gezondheidsproject over alcohol activiteiten voor ouders aan.

> Herkent u de signalen als uw kind teveel drinkt? > Weet u wat u moet doen als uw kind een alcoholvergiftiging heeft?

• De Alcohol Infolijn geeft antwoord…

>>

Colofon Uitgave NIGZ­Alcoholvoorlichting Postbus 500 3440 AM Woerden t (0348) 43 76 00 e [email protected] Tekst NIGZ­Alcoholvoorlichting Met dank aan Prof. Dr. A.B. (Guus) Smit, Vrije Universiteit van Amsterdam en medewerkers van GGD’en, verslavingszorginstellingen en Trimbos-instituut Fotografie Paul Breuker, Erik Den Oude en Ingrid Szwajcer Ontwerp springvorm, ’s­Hertogenbosch Eerste druk maart 2006 Bestellen via internet: www.alcoholinfo.nl/winkel of via de NIGZ­klantenservice, tel: (0348) 43 76 06 Bestelnummer AV061877 De personen in deze brochure staan alleen afgebeeld ter illustratie van de teksten en hebben geen directe relatie met de inhoud en context van deze uitgave.