ALCCniLr.N. vllislac EZEAJ. TAAT VAN HET SrllO. NGDERI.A1'DSCII - ItiDll:

ALCCniLr•. N vLLIsLAc 'SAN IIF:N

TAAT VAN HET SrllO

NGDERI .A1'DSCII- ItiDll: .

EZEAJ



I

'

V

-'\:

[)C

r

VAN DEN

START VAN HEr SCHOOL WEZEN IN

. NrnEHLnN»sCII-INnIi . OO

A. VOOR EIIROPEANEN EN IINL4NL)SCll CURISTENEN, OPCEPIAAKT DOOR BE

JIOOFDCON3USSIE CAN

ONDERWIJS .

VOOB INLAt!)EHS, OPGERAART TEE ILCEMEENE SECEETARIE .

C. GYMN .4SIEJM W1LLE1 LEI, OVGEMAAKT DOOR IJET COELECIE CAN CLRATOEEN .

Afges!oten under Ultimo 1GO .

BATAVI, ER

LANDS-

DRUKKEIEIJ.

1861 .



INDEX

OP IIET ALGEMEEN VERSLAG VAN DEN START VAN NET SCHOOL WEZEN IN NEDERLANDSCH-INDIE, ONDER ULTIMO DECEMRER 1860 .

VOOR EUROPEANEN EN INLANDSCIIE CHRISTENEN . HOOPDS TU1 I . AL GE)IEEN UPERZIGT . A.

BLZ .

Bestuur over het onderw?js Aftreding van den President der Hoofdcomiiiissie vein on-

derwijs, Mr . A1. Prins . Benoeming Lot President der Hoofdcomniissie van onderwijs, Jhr. Mr . If. (7. van der W )k . B . Gouvernemente-onderia~jzere . Recapitulatie van het personeel bij het Schoolwezen over 1860 Toegekende onderwijzers-rangers en verleende admission . Eervol ontslag van den in Nederland Iwnoernden onderwijzers-kweekeling H . Yetu C. Uitbreiding van hot onderw s . Oprigting van eene Gouvernements 2e lagere school to .Arnbarawa Opening van de school to Ngawie (Residentie Madioen) Overweging tot oprigting van eene Gouvernements 2e lagere school to Soerakarta • Oprigting van eene Gonvernements lagere school to Poerbolingo (Residentie Banjoeniaae) Afwijzend beschikt op het voorstel, oni to Pat, itan eene Gouvernements lagere school op to rigten . . . Yoorstel oin to Muntok (eiland Banka) eene Gpuvernements lagere school op to rigten Yermeerdering van hot onderwijzend-personeel, door de aankomst to Batavia van 6 onderwijzers en 12 onderwijzers-kweekelingen nit .Nederland Benoeming van flog 6 onderwijzers voor de Oost-Indische dienst Afwijzend' beschikt op de voorstellen, onn ten Taste van

.

3 4

b

6 7

8

0

VI

lXDEX. BT.Z·

ccne

de k 0] 0 n iale fon dsen aa n der R ij ks- kweeksch 0 le n in 1VetlerIatul, jaarlijks te doen iuschrij ven 6 besl.urunrle o nderwijz ers en 6 hulponderwijzers voor de Jndische sehoo ldi enst D.

10

MededeehOngen van onderscheiden aard, Nieuwe wet op het lager onderwijs in lVedel'landschFndie • Nielnve k lassificatie der onderwijzers Uitbreiding van den catalogus van schoolboeken e"n schrjjfbehoeften voor de Gouvernemeuts lagere scbolen, met bepaling, dat alle gratis te verstrekken leerrniddelen zullen worden voldaan regtstreeks aan de Ieveranciers C. Kolff en (}o., uit 's Lands kas te Batavia 11 Overweging om aan de Gouverneraents-scholen leinderleeshi oliotheken te verbinden Vergelijking van het getal aanwesige kinderen van Europeanen en hunne nfstammelingeu te Bataoia, met dat der werkeljjk schoolgaande ]2 Toegestaan om het onderwijs van de Ambachtschool te Soel'abaiJa te houden in de loealen der le en 2e Gouvernernents lagere school nldaar Toegestaan om 01' het terrein tussehen de le en 2e Gouvernements lagere school te Somarang eene gYlnnastiescbool te plaatsen Blliten beoordeeling gelaten, en alleen der Regering aangeboden het verzoek van J. J. Langenhojf, R. C. geestelijke te Soengijslan (eiland Ban/crf,) , orn eene geldelijl~e tegellloetkoßling van f 200 's rnaands, tot hestrijding der kosten van het onderwijs onder de Chinesche en Christen-bevolking aldaar 13 Oprigting van eene N ormaalsehool voor de ondermeesters en kweekelingen te SamaJ'ang ßepaling dat transportkosten bij verplaatsing altijd zullen worden verleend voor rekening van den Lande. • Irlem, bij het toekennen van een binnenlandsch verlor welIens ziekte, van af de plaals van vestiging tot die, alwaar de z iek e zieh volgens geneeskundig certificaat tel' genezing moet ophou d en, en van daar terng naar de plaats zijner' beslelulujug Bepaald dat het examen vom-den Ion of'den 2en onderwjjzers-

.,n

l\fll ;X .

VII

rang alleen to Batuvia kan worden afgenomon , en dat lii1 een vol doend e : amen, aanspraak ]nag «-orrlel] gemaakt oh leis- en verblijf kosten voor rekening van den Laude 13 llxamen voor onderscheidene Slrbeonimissien van onderwijs van eenige jongelingen, om toegelaten to worden op hot gymnasium Willem III , 14 IIOOFDSTIJK II .

Plaatselijk overzigt omt rent tier] staat van het Gouverue]nents- en lulrticulier onderwijs .

illltil]1] 15 Batavia ((I ouvernements-scl]olen) • 16 Idern (Particuliere scholen) . • • • • • • 20 Btiiterlzorg (G onVeil! omen! s-school) • 22 Idern (Particuliere school) • 24 l~ rawang Cheribou 25 Tagal . 26 Pekalongan 27 Samarang (Gouvernements-scholen) . 28 Idern (Part iculiere scholen) 34 Ideru (Norrnaalschool) . 35 Sala.tiga . Ambarawa , • • 36 Pattie (Japara) • • .l apara (Gouvernements-school) • 37 Idea] (Pattie , Particuliere school) . 38 • 11en]bang Soerabaija (Gouvernements-scholen) • • • • • • 36 Grissee • • 42 • Soerabaija (Particuliere scholen) 43 Ilangkallang • . • • . • 45 Sumanap • • . • 46 v Pasoeroean (Gouvernements-school) • Idem (Particuliere school) • • 47 Malang Probolingo (Gouvernements-school) • • • • . 48 Itiem (Particuliere school) 49 • Ilezoekie » . 50 • Banj oewangie 51 Banj oemaas •

vut JH.Z.

Tjilatjap (Bago len] \V onosobo (idem) lIhKelang (Kalloe) Djokjokarta (G ouvernemen t s- school) Idem tPtlrliculiere schoo l ) Soerakarta • l\Iadioen Ngalvie • Kedirie (Particuliere school) )ladang (Gouverneluellts-scholen) Idem (Part.iculier e schulen] _Fort de Kock • Padang-Pandjang • ])OCl'lliOt'edj 0

52 5:1

55 öl) 58

5H ~o

(jl

ti2

65 (i6

Henkeelen

fi7

Hiouw Palemhang • Bandjcrmasin

OS

~Jakassal'

70 73 74

Maros

Honthain Bima. Alnhoina Banda Ternale ~Ienado

60

75 77 78

.•

Tilllo'r

7!) 81

SJaat van het schoclweseu oruler ile Inlandsehe Chrisleu eu.

Depok Japara

82 83

.l\Juboina Instituut voor inlandsehe onderwjjzers • Drukpers van heb Netlcrlalldsch Zendelillg-Genootschap • Slaat van hef onderwijs op da onderscheidene Gouvern~meuts-N egorij eu Genootschaps-scholen t tot _dntboill(f, behoorende Idelu.op het ailand NIJus.rt-!flul Idem op de Zuidkust van heb eiland (.,'el'a1f1,

H·I

85 gLl

I""\:

Irlem t~ B oa nt., l.tlanipa, Hoe roe PI} E'ilan,ze11 .AIgtl,neen o\·p,r'l,i~t nopens deze scholen . !\1enado ('tinahas~a) • Sangir- "Eilanden Gorontalo Handa

HG B7

Ha

nn • 100

• I u2

Ternale

'l'imor · 10:1 Naschrlft van de Hoofdoommiasie v an ouder w ijs L>ij het eindi8en van haar jaar l ijksch \Tersla~~ • I(Ll

]IOOFnSTUI( IV. Kosten

".U)

h- l IaHer onrler wijs nau Europennen eH I nlaud• . 105

sehe Cluisl euen in ff-erlerlanrlsrfi-Indit

S TAT IST I E }{. Hoofdconunissie en Snhcommissiön van ontlerwlis • Aantoonin? der verandei ingen, welke oud-r IHd personeel bij de Gouvernements-scho leu zijn voorgevulh-n , gedurende het jaar 18üO • C. Staat d«r Gouvernelllenls-scholen en het getal leerlingen ond er ull imo Deoernher 18fiO • D. N ominative s!aat der op ull.imo D(lCelnher~ ) 8fiO iri GOllvernements dienst zUnde onderwijzers, ouderuieesters en kweekelingen • E. Staat der aanwezige parl iculiere scho ol im igtinJlfln co het ,getal leer liuueu , onder nltirno Decernher 18HO :F. Sl aut , uunwjjzende den naam , de p laal s en den rang der Inlandsehe onderw ijz ers in de residentie Am6oina, met opgave tevens van het aantal schoolpligtige leinderen. G. Staat der Gouvernelnents J nlandsche Christen-seholen en het getal schoolpligtige kinderen in d e jllillallftssa, op ult.imo Ilecember J8GO, i dem der Geno otschaps- en A.

123

H,

Negorij-scholen

VOOR

131 1:32

133

JL10

• 143

INLANI}J.~RS,

Yoorwoord 1. Kweekscho ol te Soerakarta •

· 151



1

II .

$L7, .

. 157

Provinciale scholen

Bantam Batavia .

Blllten'GOrg . Krawang .

school tc Poerwakarta

Prean ger hegentsc1t11111en Cherihon

•

Tagal, school to 'I'agal

158

, IO1

•

.

163

»

,

» Pamaiang

164

»

»

» Brebes

165

Pekalongan »

»

x Salati ga

166

•

;, school to Samarang Samaras .

. . • . . . 167 • 168

.

inlandsche Christenschool van de ; 1 rendclin g S . Krnijt

•

Jahara, school to Pattie »

»

169

•

» Japara

170

Soerahaija 1

174

1* nnent voor de in landsche scl}oleu Ier hoofdhlaaIs Soei'ahalla

.

•

176 179

k-1a11nra, school to Pemakassa,M

Paeoel oean, school to Pasoeroean 180 yy » » Ban gal • 181 »

»

>+ Malarig

• •

Ba gelen, school ie Poerworedjo »

»

n Amhal

n

»

» KehormPH

.

182 18.1 185

• 186

Ranjoejljaas, school to Banjoemaas »

Banjoew angi

) > Poer1>olin go • 187 : . 188 •

Kadoe, school to 1lagelang ,>

1911

» Fernanggoeng

191

Soerakal'ta DjokjokarIa Mailloen Paijilan

. .

194 .

.

,

e

GQuvcrneinent Sumatra's

T cstknst

197

•

•

.

.

• •

198 . 200



rxn*\ .

i: u . IN o,'iaalschou!mmiIllaIl(ISChe ooooroijxeIs t ,E .,(t Kock 21)0 ^ ` ~ ~ ~ En`bomle, . . ~2Q . ^ ^ . ' . aooIu ~ ^ ~ . . . . ^ . 21)5 Celebes school b^Mukusm . . aou , » » »Muw • . . • . • . . . `2u7 • • 2m !U . 8,liooD,ouk,n • . • • • • Verzameliogs-°taa! . Upgave d,r ten helioer' van ~ lnlan(1,r l" x, "u/,nomuon nn/demUuo rms /muv ox veiknck(, mdmoNo,kro mm . over b,4 jumr I xou . ~ -GYMNASxUmVWcLLmm III . Vt,s* van hot Co1It~ie van Curul"mn vunhn! Gymnasium If'i1/m I/I~ over xjuoru .r/8ti oXro tot o/ U,m,ob, uxi0 221

IIOOFDSTUH

II

ALGEMEEN OVEJIZICT .

.

J1stuur over let Onderwljs .

Van Jul11 1859 tot Jul11 1860 onderging de nienwe lloofd eoniiuissie van ouderwljs geen verandering lie President der Hoifdeoin ;nissie van ondervijs Mr. 4 .'rites, Lid van den Itaad van Nederlandc/t-Jndir, bij Ko iiinklljk heshiit tot lief booge Staatsarnbt van Vice-President van den Rand van iVederland.cc1-1nde geroepen ziJ ride, vond zich genoopt to verzoeken, van bet Presidium der iloofdcoIuiRissie van onderwijs to worden ontbeven niet alleen uithooftie van de verineerdering der werkzaaiiiheden nan dat anibt verbonden, inaar ook dewijI ZijnIIoogEd .( estr . i n bet geval konde koirien, van hI) afwezigheid of onveihoopte ziekie van Zkjue Ex(ellentie den Gonverneur-Generaa1 op eigen voorstellen n to nioeten beschikken . 1IiJ Gouverneinents besluit (1) werd iiit dien lioofde, op zjn verzoek, eervol als President der Iloofticonunissie van ondervij s in L't'ederlani/cck-Ii, (j? ontslagen, de Vice-president van den Rand van Xederland.w/i-Inilie Mr. A . Prefer, under dankbetiiiging voor de belangrijke diensten, door hero in die betieklung bevezen, en bij artikel 2 van datzelfde beslut tot President der Hoofdconiii'iissie van onderwijs in Nederl(udsck-11idie benoernd, Jkr . dir . II . C. vu der JV'(/cI , Lid an den Raad van Nederlandrck-bathe . De meow benoeinde President aanvaardde reeds den 1 5 September daaraanvolgende deze betrekking, en gaf daarvan bij circulaire (2) kennis aan de LLoofden der onderscheidene (1) (2)

dd . 14 Augustus 1860 no . it . dd. 15 September 1860 iio . 73/129 .



Ileparteinenten en Collegien van algeuteen bestuur, nti(sgaders aan de Subcoltuuissien van onderwijs op Java en de Buitenbezil tingen .

Ook onder de leden had eene mutatie plants, llet Lid der Hoofdcommissie vran onderwijs J1'lr . .fi . J . Swzrt, ProcurearGeneraal bij het bog Geregtshof van .VederlaiudscIi-Indie, verzocht om een eer4 of ontslag, uithoofde van de veelvuldige dienstpligten aan zijn hoofdambt verbonden, waarop bij Gouvernelnents besluit (1) bet lid der lloofdcominissie van onderwijs in Nederlandsch-Indie', 111r. A . J . Swart, op zijn verzoek eervol werd ontslagen, onder dankbet&ging voor de als zoodanig door hen bewezen diensten, en in zijne plants benoetnd, de Majoor der Infanterie, 1)irecteur tier inilitaire school to lUeester-Come/iss, J . C. Bappard.

Door de lloofdcontmissie van onderwijs, bij hare aan bet Douvernement gerigte missive ('2), voorgesteld zijnde oin Karen Secretaris J . A . Patter, tot belooning voor zijne verdiensten en langdurige diensten to benoenien tot Honorair Lid der Hoofdcommissie van onderwijs, werd haar, na den 1laad van 11'ederlandsch-Indie to hebben gehoord , bij Gonvernernentsbesluit (3) medegedeeld, dat door eene beschikking overeenkornstig het boven onnschreven voorstel , zou worden afgeweken van hetgeen is bepaald bij artikel 2 van het besluit van den Comuiissaris-Generaal van den 2 .~ Junij 1827 (Staatsblad no. 62), waartoe voor het Indisch bestuur geene bevoegdheid bestaat, en dus in dat voorstel niet kon worden getreden . De zasnenstelling der Hoofdcoinmissie van onderwijs op altirno December 1860 was als volgt Jl r . .iTIr. H. C, van der 1V- ck, Lid van den Raad van 1 ederlandsch-mdse, President . J. C, de Kock vaVt Leenwen . Resident van Batavia, Vice President. J . W. C. Diepenjeim, G. N'. Fredzers, H. P. 11arhme jer,

(1) dd . 3 Julij 1360 no, 30. (2) dal, 27 July 1360 no . 17/127. (3)

dd . 15 Au6ustns 1360 iio, 11, .

Leden .



3 ii . V(l11 (ler GrilL (en, I) s . A . V(1Th I)arelwir, 1) . Schn,irm'in,, Leden . ,lfr . IV. Rapp(tr(1, J . C . Rap/wird, J . A . PaIijn, Secrelaris . 11 . Perrison , Kommies . B.

Gouvernenients on derwijzers .

Op ultimo 1859 hestond het in (iotivemenients dienst zUnde

personeel nit :

78 onderwijzers, 28 onderiiieesters en 30 kweekelingen,

Totaal 136 personen . Blijkens den her achier gevoegden slant Leti . B . ziju overleden, ontslagen , eervol ontslagen , uit de dienst ge treden, of met vedof naar i%eiler land I ouderwjzer overletlen . outslagen . eervol ontslagen . ondernieester ideiii . kweekelingen ideiii . I ontierwjzer overge)1aatst hij Iet gyiiinasinin fern ill .

I onderniees(er idem bij de telegrafle . 1 onderwj zer niet verlof nuar i\ e/e ; 1011(1. Toiaal 12 personen, zoodat nog in dienst bleven 121 personem Jiaarbij fl geteld de her to laude aangestelde 2 ondermeesters, 4 kweekelingen, 3 onderwijzers van verlof nit Nederlatid tei'nggelieerd . 9 S onderwij zers nit Nederland aangekomen . I ondeuineesters ideiii . Totaal 29 personen

;~ ondermeesters werden tot onderwijzers bevorderd en 1 kweekelingen tot ondermeesters ; zoodar het in Gouverne.. lüents dienst zUnde personeel op ultimo DeceulLer 1860, bestond uit : 87 onderwi] zers , 4 i ondermeesrers en 22 kweekelingcn.

l'"fotaaI 15:3 personen. Voorts flog 4 onderwiizers met verlof in Netle'rlalld en 5 ondcrwijzers op wachtgeld , die eel"Iang eene plaatsing zullen erlangen. RECAPITULA TIE.

1859.

af:

136

onderwiizers 5 ondermeestcrs 2 kwcekelingen 5

TOtdal

12

1860. bij: onderwijzers J I ondermeesters 1J kweekclingen L1

4

1 :2 1

29

Totaal 153 werkelijk in dienst zijnde personen. Na hehoorlijk afgelegd examen is hier te lande toegekend: de Pe onderunjzersrang ; Aan H. C. A. Cornelius (1) » JI> P. Rasens (2) » " . oan der Lee (3) de 3e onderu'tj"zersrang ~ Aan A. F. Ilossiaua: (4)

w,

» L. E. Blljlo (5) ) F. Dafjers (6) » G. H. Piekluutr (7) » u', H ofstede (8) » G. 't'an "lIill (9), (1) Besluit H. C. V. O. dd. 9 Januarij 1860 no. 7/121. (2)) » » 26 Mei 1860 HO. 74/124. (3)) » » 15 November 1860 no. 36/132. ("1 & 5) 1> » »9 Januarij 1SBO no. 7/121. (6,7, B) » » 26 Mei 1360 00. 59/121. (9j » » 15 November 1860 uo. 36/132.



5 terwkji verder acten van toelating zijn uitgereikt tot hat gnveii van openl)aar onderwijs, to Batavia : Aan Mevrouw C . A, d'Arnamd Gerkens, geboren Groebel, (I) to Samarang : Ann I\ievrouw E . JVlierop , geboren JE1&lenveld, (2) to Redirie : Aan Mevrouw IJ! . M. Smediig . geboren Janron, (3) en to Prolio lingo : Ann Mevronw Wjnaan , gehoren GoedIiuf/ (4) . Van de in 1851 uit P*ederland aangekoinen onderwijzers kweekelingen is H . JTe1U, op verzoek en uithoofde van ziekte, eervol uit 's lands dienst ontslagen . C . Ultbrehltng Aran hat one erwlJs . Gou vernements 2e lagere school to Ambarawa . In bet versiag van bet volige j,aar weed aatigeteekend, dat cane Gouvernenients bescbikkhig wend ingewaeht op hat voorstel der Hoofdcoiiiiiilssie van onderwijs, oin to Amliarawa eene Gouvernenients iweede lagere school op to rigten . heeds bi Goiivei'neiients besitilt van Februarlj (5) ward die beschikking ontvangen en bepaa!d : dat to Ambarciwa tijde1ijI zal vorden opgerigt eene Grnivernenients eerste lagere school, speciaal voor betalende leerlingen ; ziillende op die school van toepassing zijn de drie eerste kiassen van betjding van hat tarief van schoolgelden, vastgesteld bj hat besluit van den 21 Junj 1847 No . 2 (Staatsblad No . 29 dat nan die school zal worden verbonden, een eersie on derwjzer van den iweedeit rang, op eene bezoldiging van ,f 150 's maands, een tiende aandeel in de schoolgelden, benevens vrje woning of wel eene indeniniteit van huishuur (1)

(2) (3)

(4) (5)

>)

))

) ))

)) ))

))

))

Besluit II . C . V. 0, dd . 2 October 1860 no, 53/129 . )) 25 Augustus 1860 no . 30/128 . )) 26 Mei 1860 no . '5/124. )) 5 December 1860, no. 44/132. 1

dd . 16 February 1860 no . 1 Q .

6

van f 75 's inaands, benevens een 1,z'eetle onderwijzer op sane bezohuiging van f 100 's niaands, een tiende aandeel in de schoolgelden, benevens vrje woning of wel eene indemniteit van huishtiur van f ' 50 'sinaands dat voor aannaak en gewoon onderhoud van schoolmeubelen zal worden tocges!aan eene sold van f 100 'sjcars ; dat bU die school zal worden in dienst gesteld een bediende 0]) eene bezoldiging van f 5 's inaands ; tervijI de directeur der burger1jke openbare werken nerd aangeschreven, oni onder toezending van de door de lloofdcoinmissie van onderwijs aangeboden en bj zjne Ditectie verbeterde bescheiden, met eenigen spoed voorstellen to doers tot den bouv dienovereenkomstig van een tljdeli jk school locaal voor 80 kindere n, zoncler onderwj zers woningen to Ainbara wa . Eindelljk ward flog aangeteekend : a, dat een nader voorstel tot eersten aaninaak van de itienhelen, benoodigd voor de to Ambarawa op to rigten school, later kan worden ingediend ; b, dat de thans bestaande ouvernements lagers school to Ambarawa den naain zal drapers van Gouvernements tweeds lagers school, en besteind zal zijn voor kinderen, vallende in de drie laagste kiassen van bet tarief van schoolgelden, vastgesteld blj staatsblad 1847 no . 29 . Ilet onder a bedoelde voorstel door de Uoofdcoininissie van ondervjs reeds ingediend zijnde, waclit de opening der school en de benoeniing van den eersten en tweeden Onderijzer flu slechts op hat berigt, dat bet schoollocaal kan betrokken worden, He opening der nienwe school to ?qawie wachtte, volgens mededeeling in bet vorig versiag, op de aankoinst van oderwijzers nit /%eder land. Den 30sten Maart kwam de onderwijzer D . S. de Jong ears, en went bij besluit der Hoofdconimissie van onderwjs (1) als onderwijzer to Xgawie benoeind . Bj Gouvernernents besluiten (2) was reeds toegestuan eene (1 )

dd . 11 April 1860 no . 6/125.

(2) dd, 20 Ju1j 1850 no

en 10 Jul .

1860 no 12,

7

som van j 40 '8 rnaands voor inhuur van een tijdeIUk schoolIocaal met onderwijzerswoning, en eene 'SOUl van j' 300 voor den eerstvn aanmaak der schoohnenbelen, zoodat deze inrigting "an openbaar onderwl] s dan ook den 1sten J uni] 1860 kon worden geope~d. Zij is thans in volle werking, terwijl nopens de aanvankelijke uitkomsten van het onderwi]s wordt verwezen tot het hoofdstuk ~\ Pllllltselfih overzigt. « SpeciaaI voor de sehoolvaken te J\'rgawie werd de Suhcommissie van onderwjjs te J.ll11dioen uitgebreid, en werden tot leden benoerud : de de de de

tUdplijke Assistent-Hesident te Ngll1IJie; kapitein der Infanterie H. (), J/. Peltzer : Directcur v.m den buskruldmolen H, oan Berkel ; eontrölenr bij de landeJijke inkomsten en cultures L.

lIJltlo(·k H oiuoer,

Goueernements Pde lagere school te Soerakarta, Zoo als het verslag van het vorige jaar vermeldt, wc rd de SUbCOUl.luiESie van onderwi]s te Soerukurta uitgenoodigd, OIß nader speciale en met redenen omkleede voorstellen in te dienen, nopens de splitsing der tegcn,voordige schooI in eene Gouvcrnements eerste en tuieede lagere schooI, nadat haar de grondslagen "raren nledegl-deeld, die elders bij de splitsing waren gevolgd. Die voorstellen worden nog steeds ingcwacht. POERßOI.,INGO (BA~JOEl\'IAI\S).

Ook te Poerbolinqo bleek na gl'honden onderzoek een genoegzaam getal kinderen aanw ezig te zijn, om er eene Gouvernements school op te rigten. De noodige voorsteIJen daartoe werden door de Hoofdcomruissie gedaan (I) in (Je maand t\ ugustus, eu reeds in Novctnber daaraanvolgende (2) werd de Inagtiging daartoe verleend, en bepaald : dat te Poerbolingo (reaidentie BlIlljoemaas) zal worden opgerigt eene school voor lager onderwijs \'001" Europeanen en hunne afstammelingen , en dat daarop van toepassing zal zijn het reglement van orde, tucht en beheer voor de Gon ver(1) Missive dd. 31 Augustus 1860 no. 44/127. (2) Gouv. beal. "dd' 6 Novemh€r 1860 no. 9.

nements lagere scholen op Java, lJladttra en de Buitenbezitlingers, met uitzondering van Balavia, Samarang en Soeraba~ja ; tot bet in werking brengen van welk reglenlent magtiging is verleend bij de resolutie van 21 September 1 S32 no . 95 ; terwijl de lJirecteur der burgellijke openbare werken werd as geschreven, oni in to dienen een project en begrooting van osten voor den opbouw van eene school met onder v jzersu oning to Poerbolingo (iesidentie Banjoemaas), en de Resident van BaIljoemuas uitgenoodigd, om de noodige voorstellen to doers ter voorziening in de t~jdel~jke behoefte aan localiteit, in af« achting dat de noodige gebouwen zouden zjjn opgerigt, alsmede omtrent de eerste aanschafling van schoolnleubllair, en oin die voorstellen to doers door tusschenkonist van de betrokken autoriteiten . Hij missive der Uoofdcolnrnissie (1) werd vervolgens hog voorgesteld, om, eene solo van f 306 beschikbaar to stellen voor den eersten aanmaak der schooblieubelen, benevens f 25 's maands voor de inhuur van eene mooning ter hoofdplaats Poerbolingo , t~jdehjk geschikt voor school en onderwijzerswoning, tot zoolang de noodige gebouwen zouden zijn daargesteld . Op deze voorstellen wordt alsnu eene beschikking ingewacht . Vermits de onderwijzer H . Planteina, den 4den I)eceniber uit Nederland aangekonien, bestemd is, out de school to Poerbolingo in werking to brengen, kan aangenomen worden, dat deze inrigting van openbaar onderwijs in het begin der maand Tebruarij 1861 zal geopend zijn . Pt TJITAN .

Ook voor deze plaats waxen voorstellen bij de 1Ioofdcomnussie van onderwijs ontvangen, oin over to gaan tot de oprigting eener school ; dock na gehouden onderzoek kwaln bet der Hoofdcommissie voor, dat bet aanwezige getal kinderen voor als nog to gering moest worden geacht, out de oprigting eener school aan het Gouvernement voor to stellen . MUNTOK (EILAND BANKA).

Door den Resident van Banks werd het voorstel gedaan (2) (1) dd . 22 December 1860 no . 28/133 .

( 2) Missive dd . 1t November 1860 no . 3/122.

9 Orn to iJlui,foi eerie Gouveineiiients lagers school op to rigten . Uit den bi) bet vooi'stel overgelegden noiiiinativen sta ;%t Meek, dat ei' 2 kitideren aanwezig waieii, (lie van lief ondervij gebrtiik zouden itiaken, waaroin (le oprigtiiig der school door de Hoofilcoimnissie aan bet ouverneiiient is voorgesteld . Niet alleen de scholen, ook bet personeel der onderwijzers weid dli jaar vermeerderd, als volgt : de 14j 4Iouverneinents beslniten (1) voor de Oost-Indische dienst toegestane zes onde rwj zeis en I waaff On(Ierwlj zeiskweekeiingen, kwainen in den loop desjaars aelitereenvolgend aan, en bekwainen onvervij1d de navolgende standplaatsen : J . . . Be(idtgs to 1Velievi-edeii, J_ Behbeiqen to Ter7/ate, II . ii'. 1 . Caiitauer to Banthallang, .1 . t'(tit Hont to IJI(lhassar, 1) . S . de Jong to Aqawe, J_ A . jTeruliellien to Riouw, I) . A . Allan to Pasoeroean, 11 . ifT. Beck to Ainboina, J . J . Benz to Ainboina, 7J ten Cafe to Soerakarin, C . LI . E . Cross to 1?anda, G . V(t1i Zihil to Ba/at-ia . F . J . N/wff to Buitenzorg, II . Posfiiia to lIena(to, L Smit to 1)jo4jokarta, G . C . ViikenIoff to Baitenzorg Ter vervanging van K Qeilioff en B . de T'rie^ warm in Nederland benoemd : (2) J . Str(/kers en E . Joiiij, die biJ aankoinst in Ifl(/ie geplaatst werden, de eerste to Pekalongan en de tweeds to Pasoeroean . Met niet minder, dan I 8 personen uit Nederiand, werd dus list trader der ondeiwjzeis in Indie weder versterkt ; terwiji J)j Gouvernements besluiten (3) alsnog in JVederland voor de dienst in Jndi~ werden benoeind zes onderwijzers van den (1) dd . 25 November 1859 no . 82 en 22 December 1859 no, 40 . (2) Gouv, bbell, dl . 2 1Iart 1860 no . 16. (3) dd . 31 Augustus 1860 no . 44/127

10 hden rang, nwt name H . Flantema . A . C. Uljee, (1) N . Pol, ' I uitensclaifd, C . P . Jaliiis jr . en J . von .ila uwiniel . (`?) Op de voorstelleti oin ten taste der Kolon :ale fondsen aan & ne der I jks kweekscholen jaarlijks to deep inschrijven zes besturende onder~vijzers en zes hulponderw jzers voor de Indische schooldien`t, zoodat na volbragten curses, telken jare een gelijk getall voor de 0«st-Indische dienst zou kunnen ~vrorden iii tgezonden, weed bij GouVernenients besluit eene afwijzende beschikking ontvangen . (3) D . Mededeelingen van onderseheiden aard . Zooals in bet vorig verslag is iuedegedeeld, was de Iloofd . coniiuissie van onderwijs van Regeringswege verzocht (a), hare beschouwingen rnede to deelen nopens het denkbeeld eener nieuwe klassificatie der onderwijzers, op den voet +!er regeling, voor de controleurs der landelijke inkomsten en ciiltiires aangenonien . Ann then last zoo volledig mogelijk wenschende to voldoen, had de Hoofdcomniissie verineend, ter zake het gevoelen to moeten vragen van de Subconimissie van onderwijs to SC inaraiig en to Soerubaija, zoornede van den hoofd- en de eerste onderwijzers der Gouverneinents scholen to Batocia . I!e betrekkelijke ant«oorden zijn sedert ingekomen, en alle adviseurs konden zich geheel met de strekking der aangegeven denkbeelden vereenigen . De Iloofdconinussie kon alzoo tot de afdoening deter zaak gereedelijk overgaan . hit overweging evenwel van het naauwe verhand, « aarin deze klassificatie stond tot de nieuwe wettel~jke regeling van bet onderwijs, in den breede besproken op paging I , 19 en 20 van bet vorig verslag, en waarvoor bet ont~~ erp hereids was ingediend, kwam het der Uoofdcominissie geraden voor, die beide ontw erpen to zainen en in verband tot elkander to behandelen, ten einde zoo doende een (1) (2) (3)

(a)

dd . 21 Augustus 1860 no . 25, dd . 20 October 1860 no. 4 . Gouv, bell, dd . 16 Julij 1860 no . 31 . Missive 1e . Gouv . Seer, dd, 28 Julij 1859 no . 1699e,

I1 aaneensluitend geheel to verkrijgen . Dit nieliwe gezigtsl tint nan tie zaak gegeven, gaf even~~ el aanleiding tot velerlei oin necking, en bet is voornanlelijk aan den daarnit voortvloeijenden ineertleren arbeid to wijten, dat de gebeele afdoetung deter aangelegenbeid nog niet in (lit jaar konde plants vintlen . Echter is list ~~ erh reeds zoodanig gevol'derd, dat op it] tiuw April I861 de gezatttenlijke voorstellen suet bet daarbij behoot end iinantieel overzigt, tier llegering zal worden aangeboden . De catalogue van schoolboeken en sehrijfbeboeften voor de Gouvernements lagers scltolen, `Nerd dit jaar op voorstel van den iloofd- en de eerste onderw jzers to B(tIrcVia, met een ta! boekwerken en leer11uddelen van flea laatsten tijd verrijkt, en tot een t~~ eeden druk overgegaan . Veel ge11lak zal ook ondervonden worden in de adtuinistratie, boor de bereidovillig toegezegde help van den 1)irectetlr van Financiers, out to beginners suet bet jaar 1861, de betalu'g van alle graiis to verstrekken boehen, prijzen en andere leerntiddelen, to doen plants vinden regtstreeks aan de leveranciers G . hotff (• Co . nit 's lands kas to Bafavia . Van de Maatschappij tot nut van 't Algetneen ontving de Hoofdcomntissie de irtededeeling (1 ), dat, meet bet oog op de vrij algettteen heerschende en reeds zoo dikw~jls betreurde achterlijke ontwikkeling der Indisch-Europesche klasse, in den boezetn der Jaatscbappij de wenschelijkfieid was betoogd 0111 aan de scholen kinderleesbibliotbeken to verbinden . Dat bet doe! daarbij niet alleen was out den leeslust h~j de jeugd op to wekken, en haar Tangs dies weg tot meer kennis en zedelijkheid 01) to leiden, ntaar ook 0111 de 1T ederlandsche tan! zuiverder ingang to doen vinden . Met a! die belangstelling, welke de zaak vorderde, heeft de Uoofdconlnlissie dat plan overwogen ; en daar ook zij list denkbeeld allezins toejuichte, de school] eugd in de gelegenheid to stellen, steeds eene voor haar gescbikte lectnur to doen bekotnen, heeft zij onder toezegging van hare medewerking, der Maatschappij in overweging gegeven, otn op die plaatsen, waar reeds volksbibliotheken bestaan, aan die inrigtingen tevens de voorgestelde kinderbibliotheken to verbinden . (1)

Missive dd, 31 Jui(j 1860 no, 9/57,

Ten erode het schoolgaan vooral van de nninverniogende kin deren in de residentie Batavia zoov eel nnogelijk te bevorderen, wenschte de 4lvofdconlinissie bekend to zUn meet hat getal kinderen in iedere wijk tusschen de zee en jaren, 0111 alsdan eerie vergelijking to kunnen nnaken met de bevolking op de (oovernnenuents en particuliere scholen, waardoor zij tevk ns hekend zoude worden nnet hat aantal kinderen, vooral in de wij ken der geringere klasse, hetwelk nog van onderwijs verstoken bleef . Zij wendde zich tot dat erode tot den Resident van Batavia, net `-erzoek haar in bet bezit to stellen van eerie opgave, hevattende bet getal kinderen in iedere dJk afzonderl jk woonachtig . Door dies Iloofdannnbtenaar ward bereidwillig aan het voorschreven verzoek voldaan, en ontving de Iloofdconnnnissie de gevraagde opgave, waaruit Meek, dat 302 jongens en 300 nnneisjes of to zannnen 66 2 kinderen in de onderscheidene wijk~n aanwezig warm . Op de verschillende scholen to ihiIlivirt bevonden zich ruin SOt) kinderen, waarvan eclnter vela op Java to huffs hehooren, en alleen to I~aia'tia t~jdelijk op de kostscholen geplaatst zijn . Daze gonstige ver4 hooding van hat getal aanwezige, tot hat getal schoolgaande kinderen , gaf der Uoofdconnnnnissie dan ook de verblijdende overtuiging, dat to !Jalavia bkjnaa gees of althans zees weinig kinderen van ondeawijs vfrstoken zij n . Na de ~~ubconnnnissie van onderwijs to Soeabo ja to heblaen gehoord, heeft de Hoofdconnnnnissie in v~~ldoening aan den haar gegeven last ( aan bet Gouvernennent herigt, dat in de localen der Gouvernennents en tweede lagere school to Soeraba ja, na afloop der gewone schooluren, gelegenheid bestaat onnn bet onderw~js van de Annbachtschool to geven . Even als boven gaf de Hoofdeomnlissie ook to kennen (2), dat er geen bedenkingen bestaan omu toe to stennnnnen , dat door hat bestuur der Maatschappij tot nut van 't Algenieen to bet terrain tusschen de Gouvernennents en iweede lagere school aldaar, eerie school voor de gy rnrnastie zonde worden geplaatst . veeriiett

I ),

eersee

Samarang,

(1) (2)

op

Gouv . reiiyooi drl . 20 Nov . 1860 no . 3 . Commissoriaal dd . 13 December 1860 no, 8133.

eer2le

13 Door J . J . Liiiyeiiltoff, lIoonisch-Catholiek geese1jke fe Soeng/slan (residentie lianha), bet verzoek gedaan zjnde,

eene geldelijke tegenioetkonting van f 2 00 'S inaands to hehoinen ter bestri,jding iler kosten voor bet onderwjs der Cliiiiesclie- en Cliristenhevolking aldaar, zoo gaf de Iloofdcomiiiissie, daartoe uitgenoodigd (1) to kennen , dat volgens de bestannile bepalingen bare hevoegdheid zich alleen iiitstrekt over bet ondei'wijs aan Europeanen en hutnne afstaiiiindingen, iuitsgaders een algeineen toezigt over bet onderwjs onder de inlandscbe Cliristenen en bet verleenen van buip en ondersteuning, in verband islet de beschikbare niiddelen . Aangezitn dus bier sprake was an bet verlenen eener subsidie aan hniand, over wiens onderwijs de Hoofdcoiiiiiiissie geen toezigt uitoefent, vigil de onderwerpelijke aangelegenlieid niet onder bare beoordeeling . Near aanleiding der circulaire van de Hoofdcoininissie van bet vorige jaar, \vRarJ)j de Siihcoinniissien van onderjs werden uitgenoodigd oin voor eene goede opleiding dci' onderwijzeis-kweekelingen to waken, wend door de Subcoin,iiissie van O11(terwrJjS to Saiiiaraiig, in overleg met de eerIe onderwijzers der scholen a!daar, eene krachtige poging aangewend oiii liet voorgestelde doe! to bereiken, door de opngting van eene norm(wIsc/loof, alwaar de onderineesters en kvee ke1ingn dage1jks les otvangen, ten erode zieli voor bet exanien van onderwijzer to bekwanien . Eene gunstige beschikking voor de onderwjzers in bet 1)jzonder, verdient bier nog veriiielding : nanielijk de bepaling 1)1] Gouvernenients besluit (2), dat altiJd transportkosteri your rekening van den lande 1kJ overplaatsing zullen oiden ' ciic rid , alsiiiedu hij bet toekennen van binnenlandsch veilof wegens ziekte, van of de plaats van vestiging tot die, a!waar de zieke zich volgens geneeskundig certificaat tot genezing zijner ziekte inoet ophotiden, en van char terug naaitie plants zjner bestiiiniing . Terwiji alinede bij Gonverneiiients besluit (3) is liepaald, (1) (2) (3)

Conmtissoii*tt dd . 28 Junij 1867 no . 60/125. dd . 26 Oetoliei- 1860 iw . 2 . dd . 7 Nor eniber 1660 no, 2 .

dat de exanlens voor den eersten of tweeden onderwijzersrang, in het vervoi alleen kannen worden afgenoruen to Batavia voor de 1ioofdcornnrissie van onderwijs ; en de Gonvern+'rnents onderwijzers, die een voldoend exarnen voor den eerslen of ttveeden rang afleggen, aanspraak hebben op refs- en verbhjfkosten voor rekening van den laude, van intone standplaats naar Batavia en ierug . Ten slotte verdient nog niededeeling, dat voor de onderstaande Subcornrnissien van order v js de ondervolgende jongelingen examen hebben afgelegd, ten einde toegelaten to worden als leerling op het gynmasinni Willem 111. lubconirnissien van onderwijs : Buitenzorq, Poerw iAltrta, Tagal, Samarang, .Llladioe'i, SoeraIarta, Ujohjoharta en

Pasoeroean.

Reretti, P . E. ReretU , R. H. Schultz, 1) . G . Schultz, C. P. .I Neetig, R . J. an ~ilotman, l+: II . Jongelingen : W,

Lebrecht, E . JVeeng, C . II'. J, v"n ,1otrtian, C. Schr jn, R . Zoetelief, C. L. . G . van den Berq, '1 '. Harltelberg, R . Crone, W. L . . G . Brouwer, J. lii. Essche, J . J. Diederi s, J . H. W, Uerst ift, G . J . van Es .4el, W, de V ogel, F. W. fl Tillernsen, G . A . Hogenraad, J . G . J . A/her .

15

IIOOFDSTIIK II. PLA TSELIJK OVERZIGT omtren t den stet t en varticulier van lief Gouveri etnents de iiroheanen erl hruinc orlderwijs odder a sta,mrnelin cri, getrokken nit de versla~ gen der oIlderscheitiene Snbcot iiniSSICCL .

tlet petal leerlingen bij de Goiivernements lagere school to Serang, bedroeg lll den aanvang an bet jaar 16O, 2J ; In den loop van het jaar veruieerderde dit suet 5, terwijl daarentegen de school hebben verlaten r kinderen ; zoodat bjj bet einde van bet jaar overbleven 19 leerlingen , waarvan i6 jongens en 9 meisjt's . tlet petal grads onderwajs genietende leerlingen bedroeg J4 . 1n de rnaand Ju1aj were een openbaar en in de maand December een besloten exainen gehonden . De resultaten deter beide exaniens warm allezins bevredigend ; vooral in bet schr jven, de aardrijkskunde en geschiedenis gaven de leerlingen blijken van vorderingen . De toestand van bet onderwijs in bet afgeloopen jaar heeft dan ook niets to wenschen overgelaten . 1iutatien bij bet onderwijzend personeel hebben niet pleats gehad . Ter vervanging van het op verzoek, eervol ontslagen lid der Subconunissie lUr . G, .P . tee Cafe (1) is tot lid benoenid J . P . G . l e Butte, of cier van gezondheid 3e klasse . Het schoolgebouw voldoet in alle opzigten ; bet nieubilair bevindt zich in goeden stet, en in de hoolbehoeften is genoegzaam voorzlen . (1)

Gonv. beal . dd . 15 October 1860 no . 8.

15 11:\TA vr.v, Go nrernemeu ts Je lagere schoo],

Gp(t nrende den loop van 1860 heeft het ondorwi] zcnd personcel geen verande rinjr ondergaan, Het getal leerlingen bedl'oeg op den laatsten Decemher van dat jaar 68, en i s dus in vergeJijking met h-t vorige juar niet 7 toegenoluen. Van die Ioerlingen ontvangen 9 gral is onderwi]s, zUnde de kiuderen der onderwijzers, Als ge\voonHjk werkten de Inenigvulrlige mutatiön nadeelig op de vorrleringcn der' Ieerlingen, Intussehen gaven de geheuden e xamina , in weerwil van dien ongnnstigen invloed, stof tot bijzondere tev redenheid over het onderwijs op deze school,

Ook dit jaar werd de lIoofrlonocl,,,rUZCl' U. An demeg' uitgenoodi~d, OIU ten overstaan van den Hnad van Directeuren,

der! i,q amhtenaren een PXHJHCn te he lpen afnemen , tel' YCrkLtOging van het rnrlikaa] van Indisch ambtenaar der 2e k lasse ; en ook dit juar ont vina oe heer An detreg van ,vege de }tegel'ing eene betuiging "an dank voor de \VÜZC, waarop die taak 0001' heut wcrd vervuld. van

r ui III

De ondcrwijz erswoningen , het schoollocaal , henevens de schoohueuheleu en Ieerruiddelen Levinden zieh in go den staut, rrijdeltj k werd aan deze schoo] werkznam gestt·ld ~ de onder\vijzer voor de Oost-Indisehe dienst, .J. H. Ilerld(!J\'" ter\V~jJ de Hoofdonderwijzr-r 13. AIN[pu'eg henevens de 11IJee:/e eu de "erde onderwijzer R, ,,'-\leesuJ{jk leens t ru en J. w-Ji. Ross... hOI~1f het geheeie jaar onafgehroken werkzaaru bleven,

Goncernements Pe lagere sch oo],

IlU het onrlerwijzend personee] hadden in dit jaat geen mutatien plaats. De in J unij 1859 benoemde derde onder'''Uzet' .I. O. IJo,,[,II, heeft eerst den ] 9 Manrt daaraanvolgende dcze betrekking aanvaard . dewijl hU de schoo] te Randa tot de kornst van zU"en opvolger moest bJijven besturen. 'lau den 23 JunB tot den 20 J,ulU is aan deze school tUoeIijk werkzaam ge\veest de voor de Oost-Indische dienst benoemde onderwijzer van den t\\ ecden rang J. ca» 11 out , die daarna tel' beschikking is gcstelJ. van de Subconuuissie



17 ()flhlCI\VJj le ,jj((/LI( .S(11 . ZlJt) ulS in liet ' esIag 1 S) erI11e1(1 is , vas bet al to voorzieu , dat doo de bijheid van twee nieuwe, op ge1jIen voet weikende 1iefda dige ini'igtingen , bet aantal leerlingen deter school zou veriuindei'en, en nicer geevenredigd worden aan hat ondenvljzend F ersofleel . Door (IC verschullende, in dat versiag aangeliaalde omstan(hgheden, hegon dan ook deze school in Januarj met 70 leei1ingen ; evenwe! Jdoiii dit getal later tart i00 . Gemiddeld hebben 92 leerlingen 's niaands de school bezoclit . Er werden in (lit jeer oegelitten 54 leerlingen, terwijl er 61 (Ic school ei'1ieten . filet openbaai exanien bad pleats op den 30 Jun~j, . ez bet besloten op den 21 I)eceniber ; bU welke gelegnheden bet der lloofdcoiuinissie van onder\vUs gehieken is, dat de leerlingen gOe(Ie vorderingen hadden gemaakt, en de ondervi:jzers aan deze school, Iij de noodige geschiktheid, steeds met den iiieesten ijver werkzaani zijn . iiet schoollocaai, gedurende tie groote vacantie in Juli] op nicuw gever\V(l, voldoet hij vooi'tduring, en de nicubelen en leeibelioelten zijn in goed€n staat .

V4fl

Go,zveri,emenis 3e la,; ere school. In bet onderwjzend personeel had de volgende verandering pleats lie 2 e onderwjzer J • A . P. de J 7isser, tot `yen onderwijzer bij de Gouvertienients Ic school to Soerabaija beorderd (I), verlEok in de iiiaand Februarij near zjne nietiwe standplaats en ward vervangen door den onderwijzer biJ de Gouverneinents 2e lagere school to iahassar, J . C. Taisoit (2) . In de nlaan(1 Jnnj werd bij deze school werkzajmi gesteld de onder\vjzer voor de Oost-Indische dienst J . A . J7ermeuleit (3), die in de daaropvolgende maand Julij , tot onderwijzer bij de Cotivernements lagere school to Riouw benoejud (4), near deze pleats vertrok . (1) BesTuit IL . C. V . 0 . (id 17 Dec . 1859 no . 78/120 . (2) >> )) 2t Dec . 1859 iio . 43/121 . (3) ) >) )) 21 Mei 1860 no . 3/12G . (1) > 9 Juhj 1860 no . 31/127

Is llet (Ion.' It GGonvernement ingehnurde gehouw op (~ao~ Saharie gehegen, waarran in bet vorig versiag melding geniaakt is, diende tilt jaar nog altijd voor schoollocaal en sevens tot woning voor den I en onderwijzer . Op itltiino Deceniber 1859 bedroeg bet getal leerlingen 60, Cetlurende 186u zijn er bijgekoinen 3r-, en hebben er de school verlaten 23 ; zoodat op ultimo December 1860 bet aantal leerlutgen was ii, van welke J8 betalende en 53 gratis, 710119

Hij gelegenheid van bet gehonden exanien op den I Julij en tat op den 22 December, gaven to leerlingen door alle klassen been, nienigvuldige blijken , tat zij seders de oprigsing deter school, nierkelijk in ont«ikkeling en kennis waren vooruitgegaan . De boofdvakken, waarin op deze school onderwijs gegeven words, zijn : lezen, schrijven en rekenen ; tertivijl, voor zoo verve tilt islet ails leerlingen mogelijk is , butt geleerd worst zirh verstaanbaar, zoo schriftelijk als mondeling in de Neder • landsehe taal flit to drukken ; aan welk laatste yak bet taalon1erwijs vooral dienstbaar geiiiaakt word t . De overige yakken, als : aardrijksktinde en geschiedenis `torden minder behandeld met bet doe! oni tie leerlingen eerie volledige kennis daarvan to does verk~ ijgen, betgeen ook trouwens door den korten tijd , then zij gewoonlijk op school blijven, onuitvoerbaar is , tan wel als nliddel gebezigd tot ont~~'ikkeling van bet verstand, door bet aanbrengen van joists en duidelijke begrippen . Stltl

SSCla00l

to hilly/a .

Het onder v js aan tie Stadsschool beefs gedurende bet jaar l 860 onafgebi oken voortgang gehad . Het getal leerlingen bedroeg bij bet begin ties jaars 98, bet getal bijgekoniene 28 en tat tier vertrokkene 26 ; zoodat op iilthno December 90 leerlingen de school bezochten, waaronder 66 jongens en 24 meisjes wares . Ilet getal gratis leerlingen bedroe'

70 .

De opkomst tier kinderen was in tit jaar hater tan in bet vorige, hetwelk voornan elijk most toegesehreven



1 () worden aan f

.

hem

ttteer gunstige seder in verge1 j king van liet

vormge jaar . Heeds ttteer dan twee jaren ontbrak e'n onderineester aan In dim jaar is daam•i n voorzien rloor de benoedeze school . ttting van den uit j\ederlun,t aangekonten onderwijzerskweekeling, G . van JI ll (I ) . De besturende onderwijzer J . Scf oon~lerbre/ en de tweede onderwijzer J . Kunst bleven bet geheele jaar onafgebrokeu werkz~iamn . De gehouden openbare en besloten examuens given de overtuiging, dam hem onderw js op deze school bevredigende uitkomsten geeft . lkt schoollokaal, de nteubelen emt leerntiddelen verkeeren iii cent gunstlgen staat .

3ieester-C'ori~elis txedurendee bet ,jaar 1860 is in hem onderiv js assn doze school geese tioemttenswaardige `erandering voorgevallen , en beef t zich dim op de hoogte van vroegere verslagen good staande gehouden . 1 e school \\Terd gentiddeld bezocht door 25 kin(lens ; afgevoerd werden er 93, terwijl er 12 werden opgenonten ; op ultimno I)ecemnber 1860 wares er 24 kinderen a~+nwezig . l)e school wordt hi) voortduring gehouden in de pendoppo van een door bet Gonvernetnent ingehnurd hnis, in afwachting, dam er eon antler schoolgebouw voor Gouvernemnentsrekeniu g zal zijn daargesteld, waartoe Leeds autorisauie is verleend ~) . liij bet in dim jaar gehouden heeentber-exanten stood de onderwijzer 1I . J . 11 . Wei)keu a nog aan bet hoofd derer . school ; (loch zou hair spoedig verlaten omit in eene particuliere betrekking over to gain . [let openbaar en besloten exanmen van de kinderen, die doze school be ~oeken, heeft zees voldaan, en hot b)eek, dam op de verstandsontwikkeling der leerlingen tttet vrucht was gewerkt. (1) Besluit H . C . V, 00 dd. 18 April 1860 no . 7/125. (2) Gouv . besluit dd . S October 1837 no, 3.

20 9chJo111feltJjelefi

stoat .

cn leerllliddelen vel~keeren in voldo mien

PA HTIC U LIF ItE INRIG TINGE TE BATAVIA .

Parliculiere (1(19- ela host .cch,ool vast G .

iTer1 ulp .

Deze, van ou(1,5 gunstig bel ;ende school, niogt zich wedei' in lSUO over een groot aantal kinderen verheugen ; zij telde .900 scholieren . iJe geiinge vei iiiindering, welke zij onderging, was daar . aan toe to scht' jven , dot een aantal eleven , na hun etalnen daartoe afgelegd to hebben , op het gyninasiwn ffiflem Ill hunne studien gingen voortietten . I)e onderwijzer G . l%er1 ulp words in lies onder~vijs door twee geexaniineerde onderev~jzers bijgestaan, terj1 de i\Ialeisehe en de .lavaansche tool flog steeds door den Iii1andsclien ineester Soe/rcimi worden onderwezen . Parliculiere 111eicjes (1(19- eat hoslscjool v~r~t 1'llerroiiw liluss1IHt1a, geb, fVendi .

I)eze inrigting van onderwijs handhaafde gedurende den loop van 1860 baren bloeijenden totstand . Zij telde 98 leerlingeli , van welke 29 kostkinderen . Len goed personeel , bestaande nit de Directrice en v)f onderwijzeressen, waarvan er vier geexamineerd zljn, is aan deze school verbonden ; terwijl eene Eurohesche bonne het toezigt over de kostkinderen uitoefent . llet onderwijs oiiivat, behalve de gewone vakken, de Transche, de Engelsche en de lloogduitscbe foal tertiv~ll zing, piano, teekenen en dansen door afzonderlijke Ilieesters onderwezen worden . Fwiiculiere

(1(1g .

eel, hoslscl ool v~iit l . J . .1 . .~'1(Il(Jbrand .

i\'logt de onderw jzer Snellebrand zirh in lief vorige jaar zoodanig over de vernieerdering zijner scholieren verheugen, dot hij to rode werd, een zeer maim en doelniatig huffs, aan de westzijde van het honingsplein gelegen, poor zijne inrigting aan to koopen, bet jaar 1'60 gaf zijne school een gevoeligen, dock tkk`- ens eer -ollen slag . Ilij zag 20 zijeer leerlin-



gen het voor bet gymnasium Ui/fern 111 veieischte exaiuen afleggen en toegelaten worden . \Veldra beg()fl dan ook daze school zich van haar veilies to herstellen .

Dc onderwjzer Suellebraiid wordt in de vakken van lager en iniddel haar onde rwij s (1001 twee gee xaiiiineerde ondervj zers J)ljgcstaan ; tervij1 in afzonder]kjke vakken, zoo ais : teekeneii, niuziek, de Maleisehe en de Javaansche tail, door afzonderlijke iiieesters onderri gt gegeven wordt . It ost - en il

f/sc/IOU / V(1fl

iIev roit w Ho o la van

I\o

0/en .

Dc ziekelijit e toestand, waarin daze institutrice sedert eenigen tUd verkeerde, noodzaok(e hair, een voor hare gezoodheid gulistiger kliinaat to zoeken ; waarom zj in de niaand Septeinber hare kostschool, nit een twiiitigfal eleven hestaande, to I u/iivia ophief, en itiet toesteniniing der iloofdcomiiiissie van onderwijs unar BniIeIlZorf/ overbragt . Par1icafere (lag-

CV

hosiscitiol

V(Ifl

Ii. Bras .

AanvankeliJk Jnogt zich daze school in sane groote nitl)reiding verhetigen ; (loch de inoeje1jklieid oin sail voldoend ondervijzend persotieel daaraan to veibinden, en de ziekelijke toestand zj ncr echtgenoot, deden den on derwij zer besl uiten zjne inrigting, \vaarin destijds nog 5D leerlingen waxen, in de ,aand November op to heffen . Perlic,ifiere (ia!,- en /Iost .cfI00l der Ursi,/inen (I?ellgieusen), onder ile leit1iig an JIejfcroiiiei .4 . C . VerkujghC C/i .1 . '1 . G . I van Geinert . i)it institunt is in Iwee afzonderlijke inrigtingen verdeeld, wairvan de eene op I\oor(1I('Jh, voornainelijk voor internee be ier getal met ee!ige externen, mini .5O bedraagt..dsten is,

Ilet onderwjs stiekt zich nit tot alle vakken, die tot eene volledige opvoeding veteiselit worden . Voor de ligchanielijke en zedeljke opvoeding worth de incest

J11Oe(leI'lIj ke zorg gedragen .

Dc andere inrigting op Weltevreden is voornainelijk ' oor exteineli bestenid . Daze words door een 7Otal kinderen bezoelit, die in de gewone vakken van onderwijs, de Funnels

tail, d.c inuziek en vrou\veIjke handwerken ondervezen oiden .

`l`en erode anises en behoeftigen gelegenheid tot onder~~ijs to bezorgrn , w1erd deze inrigting eene afzonderlijke school (ro(• riiinvennogenden toegevoegd, welke door een 80tal kinderen bezocht words, aan welke geheel gratis order v js words gegeven . Les ge ~xaunineerde en zes niet geexamineerde onderwijzeres sen zijn aan deze scholen verbon den, wrelk petal door een bereids nit h, 7lropu near In die vertrokken personeel, staat vermeerderd to worden . P lrticuliere school van .illej7lfvrouW Brusse. Mejufvrou~v 11russe inogt zich gedurende bet jaar 1860 over den vooruilgang barer school verheugen : bet aantal kin(leren, dat bet vorige jaar .15 bedroeg, steep tot 20 ; alien tner .Je5 . Een zeer voldoend onderwTijzend personeel is aan deze inrighog verbonden, wordende de Iloofdonderwijzeres nog door eene gee xaniineerde en eene niet geexanuneerde onderwijzeres bijgestaan . 1let onderwijs loops over de gewone vakken, de Fransehe en de E ngelsche teal en vrouwelijke hand ~~ erken . School van I1lejllfvrouw Gaiyiiieins . Deze onderwijzeres zap hares ijver door rneerdere uitbreiding van hare school in den loop van dit jaar beloond ; bet petal leerlingen, meerendeels rneisjes, steep tot 30 . Ilet onderwrijs strekt zich nit over de gewone vakken, de Franselae teal, de muziek, bet teekenen en vronw elijke handwerken . Mejufvroaw (:n ?snare words in bet onderwijs door twee econdanten geassisteerd . BUITi ;NZOI{G . Cedurende bet afgeloopen jaar heeft de onderwijzer II . V111 (1(1 . 1 1111), niPt vrucht bet onderwJijs aan deze school voortgezet . l)e hers toegevoegde ondermeester G . C . T'nl enluff (1), en de reeds vroeger aanwezige ondermeester P J . C. !Clam stonden hers near behooren ter zijde . (1 )

$eslnit Uoflfde. van onderwijs dd . 16 Fehrnaiij 1360, no, 8121 .

23 Laatstgenoemde werd echter' in den loop van bet jaar r na voorafgaand exarilen voor den 3den onder v jzers-rang r over; geplaatst als besturend onder~~ijzer aan de Gouvernernents lageie school to Poerworedjo (fiugeleu) (T), en vervangen door den ondernieester E . J . Nj, off (2) waardoor thans twee on . derirleesters aan deze school werkzaam zijn, welke huIp eene gunstige uitwerking heeft op de schooljeugd~ Beide ondermeestcrs zijn gehnisvest bij dtn besturenden on • derwijzer, en genieten voortdnrend zijne bijzondere leiding tot hanne verdere ontw.ikkeling. (3) Het openbaar examen der leetrlingen had op den 19den Julij plaats , en bet hesloten op den 2 .sten December . filet onderzoek naar de gemaakte vordi~ingen level*de bij die gelegenheden uitkomsten op, welke allezins de tevre . denheid van de Subcomiiiissie verdienden . De gezondheidstoestand der kinderen was gnnstig . llet getal schoolgaande kinderen bedroeg in bet afgeloopen jaar genuddeld :53, waarvan 37 jongens en 96 rneisjes ; clan di ze leerlingen warm 24 betalende en 29 gratis . De niutatien order hen «wren wederoui vrij belangrijk . De f8 kinderen, ~a elke gednrende I 6O de school aehtereenvolgend hebben verlaten , ~~ erden door 24 nienw aankomende vervangen . Order de eersten bevonden zich een par jongens met bestemming voor bet gymnasium Willem 111, Sedert de oprigting deter instelling heeft de Subcornnuissie van onderwijs zich beijverd, om bet onderrigt ter Gofiver . nements lagere school zooveel inogelijk aansluiting to geven aan bet middelbaar onderwijs . Order de leden der Subcomn issie hadden de volgende inntatien plaats I)e beer C. de Groot verzocht en bekwarn een eervol ontslag , order dankbetuiging voor de door hem bewezen diensten, en werd vervangen door den beer J, Deb er (4) ; terwijl de beer 1), IV . Rust vun Tonningen , wegens vertrek een gelijk verzoek indiende, waarop tiog niet (1 & 2) (3)

(4)

Besluit iloofdc. van onlerwij+ dd . 18 April 1860, no, 8125 . Circulaire Hoofdc . van onderw%js dd. 31 December 1859, no . 17/121 .

Gouv . heal . dd. 5 November 18t0, ue . 5.



s 1eschikt, zijude lot thetis vervanger vooigediagen JIr . J

IL

\oIi/eiiju . .

Fet iuiin cn luclitig schoollocaal b1j 't in alien deals aan de isteiiing voldoen en voi'dt OIHleIhOll(!eo zowuede bet sclioolnieujjilai i' . IJehO()k1 j k

11,81 uI/ut

joiiqe ptfrrouuen ri, Jleviwii,t' iIoo fit vait f%ootev, t,e1' 'ruii I)ofiler .

VOO

Daze school voor niiddelhaar onderwis wend na erkregen van de Iloofdconiinissie (I) in de maaiid October I G() geopend , en felt thins 5 kostkindenen . Uitboofde VH hear kort nanwezen to deter pl~iats ken van tI ze innigting weinig worden gezegd . ~~rl~r~i rile

WANG . Ilet getal leenlingen bednoeg Jiij dell aanvang des jeers ?O . Geduiende 1860 zijn en bijgekonien 4 ; claanen(egen zjn en 4 'ertrokken, zoodat bj bet einde (leS jaars 2Oleenlingen aanezig Maven . Van de vial leenlingen, (lie (IC school hebben vei]aten is en n overgegaan near bet gyinnasinni U il/em 111, de tweeds biJ de telegrafie, terwiji de derde en de viende near elders zij n vei •t nokken . Dc opkoinst der leerlingen is near wensch .

I)e uitslag van het op den 2lsten December gebouden be sloten exariien eras zeal g~instig . He toestand van het ondenvijs Iaat weinig to wenscben over .

SC(!ert de, oprigting den school tot en net bet einde dazes

jeers beston(d en geell niutatie bet on(lerwijzend 1)erso11e(J . 7 oort(inrend bleef de besturende ondervjzer A . J . L. Leiiipe werkzaain . BIJ bet personeel der Subconnnissie van ondenwjs Jiebben inutatien pleats gehad, door bet vertrek near elders van de laden A . C. Siinoi,s en J . Ii" . Cordroiiip . In hnnne plaits ziJn voorgesteld A . C. Voyh'r, Civiel geneesbeer n .i1 . J . i)ittrieit .i;, chef van bet t1egnaafkantoor (2) . Tot (Ills verre bestaat er flog geen schoollocaal, en wordt (1) Besluit (Id . 8 Sptembor 1800 no . 21/129 . (2) I9issive Subc . van onderwjs dd . 14 December 18G 0 , no . 1887/27.

tot bet geven van onderwijs ingehuurd een gedeelte van de wooing van den on(1erwjzer tegen f 95 ' 5 iiiaands . (1) Dc schoolineuiielen bevinden zich in gocden strut, en worden goad onderlionden . 1)e leeriiiiddelea zij n voldoejid e . Cl IEItIBON . Ilet getal leerlingen, waaraan gedurende LSGO onderwijs is gegeven, bedroeg geiniddeld 30 's iiiaands, waarvan 92 betalende en .18, welke gratis onderwezen warden . I)e geniiddelde getlslerkte, was in 1858, 4i leerlingen en iii S59, 45 ; bet jaar 186() daarinede in verge1jkiiig brengende, hestaat er een letrekke1jk groote veniiindering . 1)e hoofdoorzaak daarvaii is de inutatie onder tie Europesche bevolking . I)e leerlingen konien over hat algenieen flog al vlijtig tar schole . De gehouden exam ens leverden bewlizen, dat de onderwjzer J. 1 . IV. Abe/i steeds met vrncht arbeidt . Bj bet laatste exanen heeft de hoogste kiasse uitgeiniint in de kennis van de regelen in de Nederlandsche taal ; ook warm de vorderingen in hat rekenen bij genoeinde kiasse hoogst bevredi gend . BiJ bet lezen warden de leesteekens wel met juistheid in acht genomen, iiiaar de iiitspraak was slecht . Dit laatste is evenwel fihifl(leF to wjten aan den onderwjzer dan wel aan de oinge yin g der kinderen . Ilet schrijven is en blijft slecbt . lie toestand van hat onderwjs is over hat algemeen god ; loch veal iiioet er in de huiseIjke kri .ngen veranderen, voor dat bet gewensclite uitkoinsten zal opleveren . 1)e besturende ondervijzr Abe/i words bjgestaan door den kweekeling J . CIaeis, die onlangs met goad gevoig bet examen voor den vie rden onderwij zers - rang heeft afgelegd . 1\'Iutatien onder hat onderwijzend personeel zjn er gedurende bet afgeloopen jaar niet geweest . ( 1)

6()tlV . i) sluit dd . 1 5 November 1300, no . 1OO

26 De voorzitter der Subeomniissie, de heer V . P; G . (le Serlere is vervangen door den heer ft. Gees vast (le Poll . I)e school words gehonden in een daarvoor ingehiiurd hais, dat sevens client tot ondertvijzers-woning, en voldoet zeer wel . Het ineubilair is in goeden staat en vordert geene noenienswaardige voorziening . Met de beschikbare leerniiddelen weet de onderwijzer in de behoette to voorzien . TAG :1 L . In den aanvang van bet jaar i 860 bedroeg het cijfer der onderwijs genietende kinderen 3 .1, welk getal gedurende 16O is veriiieerderd met 4, terwijl daarentegen J2 kinderen de school verlieten ; zoodat op ultiiuo I ntiO aanwezig waren scholieren, waaronder 94 jongens en 9 ineisjes, en waarvan Jo leerlingen gratis onderwijs genoten . I)e opkoinst der leerlingen vond over het algeineen geregeld plaats . Het openbaar exainen is gehouden op den 16den Julij 1860, waarvan de uitkoxnsten de volgNnde waren In het schrijven waren oter het algenieen goede vorderingen geinaakt . Het lezen was redelijk, dock met het gewone afgebroken accent . In de taalkunde was vrij goed onderrigt gegeven, zoomede in het reke~~en, waarin bet onderwijs zich bepaalde tot de vier hoofdregelen . In de kennis der aardrijkskunde, alsint de in die der algemeene en 1'ederlandsche geschiedenis, waren de leerlingen achterlijk . De vragen, betrekking hebbende op alles was in bet onderwijs op geheugenwerk gegrond is,, werden vlug beantwoord, dock de toepassing lief veel to wenschen over . Ilet besloten examen vond plaats op den 2l step December . Fr werden bij het meerendeel der leerlingen goede vorderingen seders het eerste exainen, en een meet juist begrip van bet oiulerwezene opgemerLt .

27 Op den 18den rlugustus 1860 is door de Conunissie in het schoolgebouw gee xarnineerd de jongeling l~: U . I,'illemsen, ten einde op het gijrunasiurn N'illem 111 to worden toegelaten, wer«marts hij in lepterrlber vertrokken is . t1 an den toestand van bet onderwij s valt nog veel te verbeterei~ ; dock daartoe words weinig medewerking. van de zijde der ouders ond~rvonden . tlet onderwijzend personeel, bestaande iiit den besturenden onderwijzer J . G . V(Ifl iler Ge-agten en den onderineester A . K1iiin , is ofVF randerd gebleven . Hi] bet personeel der ~ubeornrnissie heeft geen nmtatie plaats gehad . iIet toezigt , zoowel over bet onderwijs als over al hetgeen het schoolwezen betreft, gesehiedt door de leden derSubeornmissie, die elke rnaantl beurtelings de school bezoeken, en van hunne bevinding schriftelijk rapport iii tbrengen . PEKA LONG 11 . Het schoollocaal is zeer doelmatig ingerigt voor 80 leerlingen . Hij den aanvang des jaars bedroeg het aantal leerlingen 66, bijgekomen zijn er in den loop van het jaar 4 0, daarentegen vertrokken .18 ; zoodat op ultimo December I860 een petal van 88 leerlingen de school bezocht , zijnde 49 jongens en 39 meisjes . hetgeen met betrekking tot het jaar 1859 eene vermeerdering aanwijst van 2~ leerlingen . Van dit petal van 88 leerlingen bezochten 38 de school gratis en waren er 50, die betaalden . De opkoinst ter school was over het algerneen vrij goed slechts enkelen kwa,nen door onverschilligheid der ouders niet geregeld . Over de exaraens words in het algemeen aangeteekend, dat bij de leerlingen der hoogste en der middelste kiasse vrij goede vorderingin zijn opgernerkt ; terwijl de leerlingen der laagste kiasse meestal pasbeginnenden zijn , en to korten tijd onderwijs hebben genoten, om nret eenigen grond over hunne vorderingen to kunnen oordeelen . Het onderwijzend personeel ondervond in dit jaar eenige verandering .



2 De kveeke1ing Siriefach werd als kierk to I(t1/JfJC11?"(1 .c gepl :iatst, en de onderineester Hicis overgeplaatst nar Sa m(t1 :a/,q ; da :treiitegeri ward als onderineester benotind .1 . on1ang als ondervjzerskweeiie1ing nit bade land aangekoin€n ; bestaande dits onder ultimo Deceiber I 6O bet ondervijzeiid personeel nit den besturnden onderwjzer J . van (ler Veer en den onderilleestel' J . Strifkers . Voor een getal van 88 kerlingen , walk getal hoogst waar schjn1jk flog zal toeneinen, is dit personeel islet voldoende 0111 bet oiiderrjs islet vrucht to gvan, en vodt bet hoogst wenscheijk geacht, dat door toevoeging van flog eon onderineester of \re1 van een paar geschikte kweekeliligen, in daze dringende belioefte niogt kunnen worden voorzien . Bij gist personeel der Subcoinniissie hebben geen andere iiititatin I)iaatS gevoriden drip d at. d e seeretaris der Hesidentie 1 . FTijze/aqr, tevens secretaris der Suhcomiuissie, als zoodanig is vervangen door den orilangs voor daze llesidentie benoeniden Secretaris L . IV. I) . Ifoiio(i de Froi'/evif/e . Ilet schoollocaal de nieuhelen en leerniiddelen bevinden zich in een goeden staat . Sirijkers,r

S\J\iA11\NG . Oin verscbillenile redenen zijn als b'den der Siibcoiiiinisse S1ainaraiig afgetreden : de beer vaii (1/Ilge// wegens vertrek, de beer lileckman als overladen, en de beer ffi/o de Hae' 01) verzoek , en zjn vervangen door de ienweveen ; zoodat flog cane heeren C . (; . ffiiiqe'rs en J . vacatiire als lid der Stibcomniissie bestaat, tar aanvulling vaarvan reeds ceni voordragt is gedaan . van ondervkjs to

Gonreriteii,ents de lagere school . Bij bet onderwjzend personeel deter school hebben gedurende den loop des jaars de volgende veranderingen plants gehad : I, is tot kweekel ng benoeirid de jongeling P . W. F. J'oornemaii (() en '2 . is tot ' dera'en ondervijzer aangesteld, de onlangs van (1)

Besluit Iloofle . van otderv[j dd . 2G Mci 18G0 , no . 42/125 .



)9 verlof uit .'1 "eilerlrrn'l terliggekeerde onder~~ ijzer W . J . Sc1 e/fer (1 ) , en zulks ter vervanging van den (le' (felt onderwijzer J . l~ . P . J?(assns, bij datzelfde besluit benoemd tot onderwijzer to Probohityo ; zoodat het personeel thans bestaat »it : den hoofdonderwijzer ,1 . 1Vl sits . » tweeden , P . K . ~~Jurc s . ' derden » H . J . Sclte fer . ondernneester C . 1) oel i l z .s clt . )i » .4 . HJ vtin (left « orill etl r kweekeling P . 1V• h . 1ToorItei,ai, . Van (lit personeel is de ondernieester C. 1)oeliiz .cclt tijdel~jk werkzaani gesteld bij de Gouverneulents 2e lagers school, ten erode to voorzien in de bij die school bestaande behoefte . l:let petal leerlingen bedroeg 14j den aanvang des jaars 73 , voorts zijn er opgenonlen 38 en vertrokken 34 ; zoodat op idtinuo 1860 deze school door i i kinderen weed bezocht, waarvan 63 jongens en 94 ineisjes . Gratis leerlingen zijn bij deze school niet aanwezig, behalve de kinderen der onderwijzers, die ingevolge Gouverneinent s besluit d .d . 11 i ebruarij 14_1U No . 10, het onderwijs kosteloos kunnen bi j woven . De opkoiuist van de k~nderen ter school laat niets to wensehen over. De toestand van het onderwijs is gunstlg : behalve goede leernuddelen en een uitnluntend locaal, bezit de school een geschikt onderwijzend personeel, wanruit eene algenleene opgewektheid en zucht naarr verliieerdering van kei ;nis bPj de jengd voortvloeit . De schoolineubelen bevinden zich in een goeden staat . De vakken van onderwijs zijn : (1 . het lezen . b . lief s chrijven . C. d e v ornnleer . (f. d e getalleer . C. bet gewoon rekenen . f: de algebra . (1 )

Bcsluit Iluoldcc van oudcrvvs dd 5 11o`entbcr 18€i(, no . 1/13I .



30 de eerste beginselen der nieetkunst . de grondbeginselen der 1T ederlandsehe taal en s pelling . d e stijl, (schriftelijke voordragt) . de rnondelinge voordragt en bet met tigen woorden wedergeven van een vooraf gelezen verhaal . , . de bijzondere en algemeene aardrijkslcunde . I. de bijzondere en algerneene geschiedenis . ti, . de zangkunst. Het gewoon openbaar exanien heeft op den 26 Ju1ij 146() plants gehad, en de Ultkoinst van het onderzoek near de geniaakte vorderingen der kinderen was zeer betnoedigend . ic .

De schoohuenbelen zUn in zeer goeden toestand . Gou rernements ~e lagere school .

Ilet onder v jzend personeel bestaat thans nit den fen onderwijzer J . 11' . ,`loaf, p Zen P . C . iIiProp, % ondernneester H, hi7 . I)oere, en A , J . . 1! . .I oris.cen . Volgens bet laatste verslag bevonden zich op deze school .134 kinderen . In den loop van bet jaar verlieten achtereenvolgend 5I leerlingen de school, en werden door 56 nieuw aankoruende vervnngen ; zoodat op ultimo December deze school door .139 kinderen werd bezocht, derhalve 5 irleer don in bet vorige jaar , waarvan 94 jongens en 45 rneisjes . Van de .119 kinderen wares 9J betalende, terwijl 48 gratis onderwijs genoten . De opkonlst van de kinderen ter school was over hit algenreen goed . Ilet jaarlijksch openbaar examen heeft plants gehad op den 31 Julij ; bet bleek toes, dot de leerlingen goede vorderingen hidden geniaakt . Dezelfde vakken werden nagenoeg onderwezen als bij de 1 e school . In de rnaand November werd de ondermec'ster P . A . Neer overgeplaatst als leerling-telegrafist to hb'ellevreden .



31 De toestand van het schoollocaal laat wel lets to ~~ ensehen over . Het ineubilair en de leermiddelen zijn goed . De leerlingen verlaten in den regel reeds op den onderdoin van 12-14 jaren de school ; dlis just op een tijdstip, dat de meet zooveel nuoPite vevkregen verstandsontwikkeling, hen tot belangrijker vorderingen had geschikt gemaakt . Het spreken der Nederlandsche tail is onder de leerlingen algemeen, zelf, reeds in de la ;igste klasse . Gouvernemenls 3e Thgere school . Bij bet personeel hadden eenige eranderingen pinats . 1)o tijdeiijk werkzaalu gestelde iuef-de onderwijzer P . R . ilnrck,c weed weder naar de eerste school verwezen, wegens ziekte van den der~len onderwijzer aan diN school J . H' . P . R(Isens, en tijdelijk vervangen door den Iweeden onderwijzer aan de Protestantsche weeshuis-school J . C . Yoornetian . 1 n de niaand April weed deiinitief tot 2den onderwijzer aa,n deze school benoemd H' . T 'i/m s, die zijne functien in Augustus aanvaardde . Ilet personeel weed dus in getalsterkte tot stand gebragt op den vroegeren voet, nanielijk le onderwijzer A . G . van I'ellIsu zen, u 2e 11' . 1i'i lines, de ondecnieester II . J . Hii'k .c, a ,v. H . .1 . Harbrink, en B. 1+ : Harbrinh,

Jiet getal kinderen bedroeg bij den aanvang des jaars ~2 er kwamen bij .5J, vertrokken ~O . versehil 39 ; zoo dat bij het einde des jaars aanwezig w aren 9d3 leerlingen, w aaronder Qi meisjes en 86 jongens, van welke 99 betalendfe en 8 gratis . Ook op deze school worden nagenoeg dezelfd~vakk~ n onderwezen als op de 1 e school . De opkomst der leerlingen kon , op enkele uitzonderingen na, getrouw genoemd worden . Bij het in de lnaand Augustu~s gehonden openbaar examen is bet der Subcommissie gebleken, dat de vorderingen geniaakt



in de gewone vakken van onderij , over lief algenteen voldoende waxen . ilet nieuve sehoo1geboiw, dat in Jiinij reeds voltooid was, werd in lief begin van A ligustus, bj gelegenheid van bovengeiiield exanien, door de kinderen deter school betrokken . Ilet gebotiv vow circa J4O leerlingen ingerigt, is ruim en Iuchtig, voldoet over liet algemeen zees goad, en kan tot iiiodel dieiien voor dergelijke inrigtingen . Pro lesion Iscite Weesli nis-scitool . iJe kweekelingen A . P . Voc'nier en J . JIariens zijn in den loop dazes jaiirs op lion verzoek cervol ontslagen, zoodat bet personeel thins zaiiiengesteld is als volgt : I e ondervij zer A . i/o Ii ru 2e , J, C, ioorneman, de onderineester A . C. Pielersen, ,) ) C . I) . Koc1 en , J . A . Hover, De 2de ondervijzer J . C . I Toorneman is echter van den 1O(Iefl April tot den 2Osten Augustus gedetacheerd geweest aan de 6ouvernements 3de lagere school, en heeft wegens ziekte, gedurende de laatste helft van November en de geIieele niaand December, zijn dieiistwrrk niet kunnen verrigten . Ilet petal Jeerlitigen beliep bij den aanvang des jaars .162; sedert zijn er bjgekonien .19 en afgegaan 3-i ; zoodat op lief erode des jaars nog aanwezig warm J47 leerlingen, die alien IVftiS onderwij S ontvingen . De leerlingen zijn op gel(jke wtjze ingedeeld als in bet %orige jaar, en genieten onderwijs in dezelfde vakken als toen . lie opkonist van de kindereii tar school was vrij geregeld . Bij liet op den 2den Augustus gehouden exainen black, dat de vorderingen over bet algemeen beiredigend waxen ; dock bet verstaan der Nederiandsche tail lief flog wit to wenschen over, hetgeen ook over den toestand van hat onderwijs in bet algemeen kan worden gezegd, en daaraan moat worden tocgeschreven, dat bet a~ntal leerlingen iiiet in verhouding stat lot he eiideiij sgevend ieisoneel .



33 Uit dien hoofde is dan ook der Regering iiagtiging g vraagd oni nog een derden onderwijzer sari to stellenHet schoollocaal is mini en luchtig en voldoet aan Mlle vereischten . De menbelen zijn in goeden staat, en de Icern iddelen kun nen voldoende genoemd worden . Roomsch-lfaMolie1e Weeshuissc/ool . De onderwijzer J . 1W . Halewijn werd dit jaar nit zijne betrekking ontslagen en vervangen door J . .A. .7iierop . Even . wel bleef de laab ste klasse dezer school hierdoor fi laanden van onderwijs verstoken, zoodat de onderwijzer J . A. Mierop deze bij zijne komst in een acliterlijken toestand aantrof, en veel to verhelpen en to verbeteren vond , van `velke task hij zich met lof gekweten heeft, zoodat op ultimo December deze klasse weder vrij goed in orde was . De ondermeesters 1{: Da ers en G. H. Piekhoar leg den in Maart met goed gevolg examen of voor den .9den rang, en de kweekelingen E. A . Pieters en G . A . Robert werden bevorderd tot ondermeesters, zoodat het onderwijzend per soneel op ultimo December 1860 bestond nit ; den len onderwijzer W. Beerekamp, , Zen J. L . A. Mierop, is 3en J . A . Mierop, den ondermeester .b 1)ajers,

• • •

G. H . PiekIzaar,

E . A . Pieters en G . A . Robert,

Bij den aanvang des jaars bedroeg het getal leerlingen op deze school 956. Sedert zijn er bijgekomen 20 en vertrokken 26; zoodat op ultimo December aanwezig waren 950 kinderen, waarvan 53 jongens en 97 meisjes . Van de vertrokken leerlingen zijn er .13 van zeven- tot tienjarigen ouderdom bij het korps pupillen geplaatst . Evenals in het vorige jaar hadden de bijgekomen leerlingen noon eenig onderwijs genoten , zoodat de laagste klasse in evenredigheid tot de andere klassen to bevolkt blijft, z jnde het petal kinderen daarin thans 990 . Bij lief openbaar examen in iltl}j blcek, dat de vorderingen 3

3! (icr ltcdingcu over he algenicen en die der laags to kiasse

in hat bijzonder, minder wares dan bij de overige Gouver-

nernents- scholen . De vakken, walks onderwezen warden zijn dezelfde als die in hat voorgaande jaar ; alleen hadden de leerlingen der /oogte kiasse dli jaar ondervjs in de wiskundige aardrljkskunde op de globe ontvangen, w .arvan zij op hat exainen zeer gun. stage proeven gauss . Be leeriniddelen zijn genoegzaani voorhanden, dock de schoolineubelen zJjn ongeschikt en owl . Be opkonist (ler kinderen tar schole was viij geregeld . flet locaal is doelmatig, met uitzondering van dat voor de laagste kiasse, hetwelk verandering vereischt . Particitliere scholen .

Ter hoofdplaats Samara?ig bevinden zich de volgende particuliere scholen : I . Be school van Mevrouw Sloot, geboren Rrouwar, walks in 1858 is opgerigt . Onder ultimo December bedroeg hat petal eleves S jongens en 46 meisjes . Be vakken, waarin onderwj words gegeven, zijn : de Fransche, de Engelsche en de Hoogdaitsche taal, hat teekenen en dames-handwerken . Mevrouw Sloot words geassisteerd door hare dochter, geexainineerd onder v jzeresse in bovengenoeinde vakken . Bet onderwijs levers, voor zoo ver dit door de Subkonimissie kan warden nagegaan, goads resultaten . 2. Be school van Mevronw de weduwe liac/itman , geboren van der Rem, is op 1 December 1860 gesloten . 3. Be school van Mevrouw .71ende da Costa, geboren Roesing van lierso?', telde 26 kinderen, waarvan 16 meisjes en 6 jongens tapes betaling van schoolgeld , en 3 meisjes en .1 jongen, de gratis onderwijs genoten . 4. Be school van den Gouvernements onderwjjzer .4 . G . van Ve1tkuf,sen, die to zijnen huize in de iniddaguren privaatondervjss geeft aan een .121a1 jongens . 5 . Be school van A . Callings, die onder ultimo December 18 leerlingen telde, waarvan .14 jongens en 4 meisjes .

I)c school van J, vait Eel telite 65 kinderen zintfr 41 nieisjes en 24 jongens, waaronder 5 gratis-IeeiIingen 7 . De school van Mevrouw JPlierop, geboren .Jithlenfttd, welke eerst in 1860 is opgerigt, telde under ultimo December O lilnderen, waarvan 16 nieisjes en 4jongn Normaalscfiool.

Deze school werd op den 3den September geopend, met bet duel den ondei'ineesters en kweekelingen vierinaal 's weeks twee uren afzonder1jk onderwijs to verschaffin op(mat ZIJ eeninaal in staat zouden zijn, volkomen aan biinne bestemming to beantwoorden . Ilet onderwjzend personeel bestaat nit : de onderwijzers L W. Sloot, A . G . van Velthwijsen A . de Bruj/n en JV Beerekamp . Dc lessen warden vrj geregeld bjgewoond . Van de 15 jonge lieden, die aan hat onderwjs deal namen zijn er slechts 6, die aanleg schijnen to bezitten om eenmaal bruikbare onderwijzers to worden . Deze school bestaat evenwel nog to kort, om nu reeds met eenige zekerheid jets daarvan to kunnen zeggen . SALATIGA . tedL1rende 1860 bestonden bier vier particuliere scholen, als : 1 . Die van den onderwjjzer Be/sr niet 53 kinderen, waar van 27 gratis-onderwjs ontvangen, waarvoor de onderwljzer Be/sr eene toelage van f 100 's maands nit 's Lands ka genies . 2 . Die van Mevrouw JWart,ern : is op I December overge . gain op den onderwijzer Hildering . 3 . Die van den onderwijzer J. Valetta met 17 kinderen . 4 . Die van den onderwijzer Hildering met 31 kinderen . Op de versehillende scholen bedroeg 14j zamentrekking de onderwjs genietende jeugd op ultimo December JOf kinderen of 47 minder din op ultimo 1859 . Over bet algemeen words op daze scholen met veal vrucht onderwijs gegeven . 3

36 A BABA \\'A Het getal leerlingen bedroeg prirno 1860, 48 . Seders zijn er bijgekomen 46 en vertrokken 33 leerlingen, zoodat under ultimo December aanwezig waren 63 kinderen, zijnde 45 jongens en 36 meisjes, waaronder 3 betalende . De mutatien waren ook dit jaar zeer menigvuldig, ale een gevolg van garnizoens-verwisselingen . Bij het in Junij gehouden examen bleek, dat hetonderwijs redelijk wel was . Hot onderwijzend personeel bestaat nit den onderwijzer .L, van der Bur jr . en den kweekeling N . Jordan . Het schoolgebouw is nog in denzelfden toestand ale in bet vorige ,jaar . Het meubilair en de leermiddelen zijn thane in een behoorlijken staat .

JAPARA (Pa/tie) . I)eze school is op den 1 step Januarij 1860 geopend met ~2 leerlingen ; gedurende 1860 zijn er bijgekomen h en vertrokken JO ; zoodat op het einde van 1 860 aanwezig waren J6 leerlingen, waarvan 12 jongens en 4 meisjes . Het getal gratis onderwijs genietende bedroeg 13. Deze .10 leerlingen hebben de school verlaten, ale 1 wegens gevorderden leeftijd, 4 overgegaan op particuliere scholen, 3 wegens vertrek, 2 in maatschappelijke betrekking gekomen . De opkomst van de kinderen is bevredigend geweest .

Iiet openbaar examen heeft plaats gpvonden op den l4den Juljj en het besloten op den 22sten December . Het is toen gebleken, dat de leerlingen goede vorderingen gems 4ct hadden . Eene groote moeijelijkheid voor den onderwijzer bestaat daarin, dat vele ouders de Nederlandsche taal niet kennen, en de huiselijke opvoeding der kinderen zeer veel to wenschen overlaat .

37 Bij bet openbaar examen hebben eenige ingezetenen door hunne opkoinst getoond, belang to stelleli in bet onderwijs . llet onderwijs is gedurende 1860 geregeld voortgezet, en kan als voldoende beschouwd worden met bet oog op de jeugdige leerlingen , die de school bezoeken . De onderwijzer J . van der iJie* den bleef aan bet hoofd tier school geplaatst . In het personeel de Subcominissie hebben geen mutatien plaats gehad . Ilet in 1859 voltooide schoollocaal verkeert in goeden staat, en beantwoordt aan bet oogmerk ; ook de schoolmeubelen en leernuddelen, welke laatste van lieverlede zullen toenemen, zijn voldoende aanwezig . lie woning van den onderwijzer in bet schoolgebouw is voor hem en zijn gezin voldoende ; dock voor bet huisvesten van kostkinderen bestaat geen genoegzame raimte , hoezeer zulks toch wenschelijk zou wezen, char de kinderen, wier ouders op suiker-ondernemingen of wel to Koedoes of Joana woonachtig zijn, door den verren afstand geen gebruik kunnen makers van de dagschool, en de ouders zich dus verpligt zien hunne kinderen bij den onderwijzer in den kost to doers, indien zij hen aan bet onderwijs willen doers deel nemen . JAPARA . Ilet getal leerlingen bedroeg op den 1 step Januarij 1860 18, bijgekomen zijn er 8 en vertrokken 9, dus aanwezig op ultimo December 1860, 97 leerlingen, waarvan 7 jongens en Jo meisjes . Ilet getal gratis leerlingen bedroeg 93 . Van de kinderen, die de school verlaten hebben, zijn er naar elders vertrokken 7, en wegens gevorderden leeftijd afgegaan 2 . lie opkoinst der leerlingen had geregeld plaats . Het openbaar en bet besloten examen zijn behoorlijk gehouden ; daarbij zijn blijken gegeven van gemaakte vorderingen . Nog in grootere mate dan to Pattie words bier ondervonden bet gebrek aan huiselijke opvoeding en bet bezwaar van bet spreken der inlandselie tales door de oudersb

38 Ei- hebben geen mntatien plaats gehad onder het onderpersoneei, zoodat de onderwijzer G. F. R. Portier aan het hoofd dezer school is gebleven. Önder het personeel der Subcommissie hebben de navolgende mutatien plaats gegrepen: De heer H. J. Dueneauo: werd overgepJaatst naar Sumtulang; en dien tengevolge eervol ontslagen als lid (J). In zijne plaats is opgetreden de heer G. 111. oa» der Kaa, De heer P: A. C. Haletvr{fn heeft verzocht als lid eervol tc worden ontslagen. Het schoollocaal, de meubeJen en Ieermiddelen verkeeren j n voldoenden staat, ""U~end

Partleutiere school oan Jl1e'l'r01LlV »an der .il1efjdell, geboren Frank; te Partie, Op den lsten JauuarU 1860 waren op deze school aanwezig JO leerlingen, en gedurende 1860 zijn er nog 5 bUgekomen. Er wordt onderrigt gegeven in de vakken van het lager onderwf] s en de Fransche taal, BU het gehouden examen gaven de leerlingen bljj ken van gemaakte vorderingen, Eenige leerlingen bezoeken deze school eerst na afloop van de Gouvernements school. llet onderwijs is gedurende 1860 onafgebroken voortgezet. Mevrouw uan der Mefjden heeft getoond de noodige geschiktheid voor hare taak te bezitten.

REMBANG. Het openbaar examen , op den 28sten J unij 18tiO gehouden , heeft aan de Subcommissie van onderwijs de overtuiging ge· geven, dat de leerlingen onder de leiding van den onderwijzcr J. Leegslra goede vorderingen maken. Het besloten examen heeft geen plaats gehad, uithoofde van vertrek van den fungerend-President der Subcommissie en het Iid , de heer van Troostenburq de Brufjll, voor welken laatste nog geen vervanger is "benoenld. (1)

GüUV.

hes]. dd, 5 November 1960'\ TIO. 9.



39 Op 1 Janiiarij waren er aanwezig 28 en op ultimo December 32 leerlingen . Ze kinderen heithen door vertrek naar elders de school verlaten, een kreeg eene betrekking, terwiji er een orn on. Jiekende redenen de school verliet . J]e schoolbezoeken hebben, voor zooveel de werkzaamheden dci' verschullende leden zuiks toelieten, plaats gehad . Ilet schoollocaal is in vrij goeden staat, en geschikt orn ecu 50 a 6Otal leerlingen to bevatten . 4OEIt4BAIJA . A4/emeen oVerZiqt. Alleen ter hoofdplaatsen Soerabaf/a en Grisee bestaan scholen voor kinderen van Europesche afkornst . Op eerstgenoemde plaats zijn, behalve onderscheidene pa ticuliere inrigtingen van onderwjs en opvoeding . vier Gou vernements scholen gevestigd . Te Grissee echter words niet antlers gevonden dan eene (ouvernenients school . Gedurende 1 860 werd onderwjj s gegeven Ic Soeraba/a, op de Gouvernements scholen aan 354 kinderen. particuliere scholen .169 to Grissee, op de Gouvernements school aan

523 kinderen. 3

in het geheel aan 557 kinderen, waaronder 342 jongens en 2.15 rneisjes . Het getal schoolpligtige kinderen in deze Residentie words op ongeveer 600 geschat . Men inag dus aannemen, dat zest weinig kinderen verstoken blijven van onderwijs . Gratis-onderwijs werd gegeven aan .157 kinderen, waarvan .15 op de Gouvernentents- en .13 op de particuliere scholen . Gouvernements isle lagers :drool.

Bj den aanvang van het jaar bedroeg het getal leerlingen op deze school 89 . Gedurende den loop van het jaar zjn er bi,jgekomen 69 en vertrokken 49, zoodat op het erode des



40

wars 909 leerlingen aanwezig warm, waarvan 80 jongens en ti)j nleisjes ; alien tegen betaling . De kinderen kwarnen vrij geregeld school, eniolgens de be .. wljzen bij het op 17 Augustus gellouden openbaar examen v erkregen, mag het ondercvi js op deze school zeer bevredigencl genoeind worden . Het onderwijzend personeel onderging geen verandering, en bleef zamengesteld als volgt : lste onderwijzer J . van der Tang, 2de J . A . P . de 1 isser, 3de H. Scltoemaher, ondermeester G . W. van Ligten, A . 11 . J . Heajman en kweekeling J . . iIIuller. flet schoollocaal is doelmatig ingerigt, en is even als de sehoolmeubelen en verdere leermiddelen in een goeden staat . ~+

t

Gouvernements 1 .de lagere school.

Iieze school telde bij den aanvang des jaars een aantal van ~3 leerlingen, daarbij kwamen er gedurende den loop van het jaar 79, en gingen er of 30 ; zoodat op ultimo 1860 aanwezig varen .124 leerlingen , waarvan 85 jongens en 39 xneisjes, waaronder 78 betalende en 46 gratis leerlingen . Met uitzondering van enkelen, die door ziekte of andere wettige redenen verhinderd werden, kwamen de kinderen trouw ter school . Omtrent het onderwijs op deze school zijn geen aanmerkingen gevallen ; terw jl de uitslag van het gNhouden openbaar Exarnen vrij gunstig mag genoencd worden . In Januarij 1S60 kwam als 3de onderwijzer aan deze school . C, vast der Bent, van verlof nit Nederland ternggekeerd S en in April trail als Qde onderwijzer in functie W . J . (1), Lel`ds van Magelang (2), zoodat het onderwijzcnd personeel op ultimo 1860 was zamengesteld als volgt lste onderwijzer J . H. Reiel, 2de

(1) (')

W. J . Leeds,

9esluit II . C . V . 0 . dd . 9 Januarij 18G0 no . i'122 . )) )) 5 Maai t 1860 ito . 4/121.



41 34e onderwijzer S. C . 'rail den Bent, Ode h'. P . L . Bo, j er, onderlneester C . 1 Babe en WUltllrafc . kweekeling Schoollocaal, rneubelen en leermiddelen bevinden zich in de baste orde . Go vernernents 3de lag ere school . Ilet getal leerlingen op daze school bedroeg op den 1 step Januarij van hat verslagjaar ,109 . Er zijn er in dat jaar bijgekoinen 70, afgegaan 59, dus aanwezig op ultimo 1860, iJ2 leerlingen, waarvan 62 jongens en 50 meisjes . Onder daze .1,1~ leerlingen zijn slechts 25 betalende, en genieten de overige b7 gratis-onderwijs . De opkomst is op daze school niet zoo geregeld als op de twee vorige . Gemiddeld waren er dagelijks 22 kinderen absent, die , behalve door ziekte en andere wettige redenen, ook door gebrek aan kleedinr, vooral aan schoeisel verhinderd warden school to koinen . Slechts weinigen bleven van tijd tot tijd nit onwil afwezig . Ofschoon op de gevolgde schrijfieerwijze aanmerkingen zijn gemaakt, is echter hat onderwijs over hat algemeen op daze school bevredigend geweest . Het gehouden openbaar examen heeft dan ook vrij wel voldaan . Bij hat onderwijzend personeel was gedurend hat jaar 1 S(0 geen mutatie . Zoowel bij bet begin als bij bet chute van hot jaar bestond bet uit : den lsten onderwijzer C. Sloot, b 2den 1' . C. van GI art,, ondermeester l1: C, rle Gram en kweekeling E . Spier . Op den 30sten Julij wend de onderwijzer Camaner bij daze school werkzaarn gestalt (1), waaraan hij bleef tot bet begin van October, als wanneer hij naar Bangi1~allang ward overgeplaatst . (2) (1) (2)

Bes uit

u.

C . V. 0, dd . 13 Ju1ij 1360 no, 51%127 . » n •1 October 1860 ilo . 74/129.

4

M

Zoowel het ehoo11ocaa1 als de meubelen en leeriniddelen waren in goeden staat . Go,iveriiernents Ode lagere school .

Deze school ann bet Marine-itahuissenient gevestigd, worth 1)estuurd door den onderwjzer J . C. le Clercq de Cowrceiles, die daaraan sedert de oprigting (30 September 1859) alleeii werkzaaiii is . filet getal leerlingen bedroeg hjj den aanvang des jaars .19 . Er zijn er bjgekoiiien ii, afgegaan 8, dus aanwezig 01) u1 tinio 1860, 22 leerlingen , waarvan i5 jongens en 7 ineisjes . filet getal gratis leerlingen bedroeg 1.1 . \Toor a l s nog besiaat voor d eze school Been afzonderlijk Iocaai ; de daarvoor tijde1jk ingeruiiiide wooing worth eehter ondoelrnatig geaeht . Ook de meuhelen en leerniiddelen laten nag veel to wenschen over . Gouver eme is lagere school to Grissee.

Ilet getal leerlingen bedroeg bij den aanvang des jaars 39 . Gedurende bet Iaatste schooljaar zjn er bijgekornen 8 en afgegaan .10; zoodat op bet einde des jaars overbleven 29 leerlingen, waarvan !O jongens en 9 Jneisjes . Ilet getal gratis leerlingen bedroeg in 1 6O, 23 . De opkoiiist der kinderen was vrj regelniafig, eenige ziektegevallen uitgezonderd ; zj bezochten de school gaarne, waxen zindelijk en gehoorzaant . ilet openbaar exarnen met prjsiiitdeeling, op den l8den Augustus 1860 gehouden , heeft reden tot tevredenheid opgeleverd . Be leerlingen gaven bewijzen, tat zij zich bet onderwijs batten ten nutte gemaakt . Sedert den aanvang des jaars was bet onderwijs aan deze school toevertroiiwd aan den onderwijzer van den Sden rang J . J . Op de Laey .

Het sehoolgehouw bevindt zich in goeden staat, en bevat voor bet aantal leerlingen voldoende ruimte . Ook de schoolmeubelen en leetirniddelen laten weinig to wenschen over. Verder words bier aangeteekend, tat er slechts weinig

43 kinderen zijn van Europesche ouders ; de meeste zijn van gepensioneerden en mindere beainbten . en woven bij hunne inlandsche moeders in. Hoezeer door laatstgenoemden over bet algemeen weinig opzigt over de kinderen buiten de school wordt gehouden, kan toch gezegd worden, dat bet onderwijs aan deze school reden tot tevredenheid geeft, en dat van sommige leerlingen voor' de toekomst goede verwachtingen kunnen gekoesterd worden . Zamentrehbing ilcr G'invernements-scholen .

De vier Gouvernements-scholen ter hbofdplaats Soeraba rt, `verden in bet begin van 16O bezocht door 192 leerlingen en op bet erode van dat jaar door 359. Hun petal was dus toegenomen ittet 67, terwijl er 944 gratis-onderwijs genoten . De (lrie eerste scholen, aismede de school to GriRsee, zijn landsgebouwen en in voldoenden staat . In bet jaar 1860 had men niet, zoo als in bet voorgaande, to kampen met gestadige verandering in bet onderwijzend personeel . In bet algemeen genomen kan men bet personeel onderwij zers in deze Residentie goed noeinen . Op gedrag en wandel zijn niet de minste aanmerkingen ge_ vallen . Even als in vorige jaren, hebben zich ook in dit jaar Kommissarissen nit de Subcommissie belast met bet toezigt over de schoolzaken . Particuhere .cc/ den ter 1oofdplaats Soerabafja .

1e . De school van C . C. Werner, de oudste der alhier gevestigde particuliere scholen, is alleen voor minvermogenden en eerstbeginnenden . Gedurende 1 860 warm bier geiniddeld 20 kinderen, die een schoolgeld van een tot twist, g gulden 's maands betaalden . 2e . De school van I+ . C. Willemsz bestaat sedert 1850, en is de sterkst bevolkte particuliere school . Gemiddeld genoten bier 45 kinderen onderwijs . Ilet schoolgeld voor elk kind bedroeg f 90. 3e . De school van Mevrouw Kochen, geboren Gersom, is voornamelijk een meisjes-kostschool . Gentiddeld warm bier 84 kinderen .

44 9e . Mevrouw Sleup, seders 1856 her gej'estlgd, gaf gedurende 1 860 onderwijs aan cen J21al meisjes, deels kostkinderen . Deze inrigting heeft echter diet den 1 Januarij 1861 opgehouden to bestaan . 5e . I Iejufvrouw E . 1W . Bake kreeg in Junij vergunning tot het geven van onderwijs (1), en had spoedig op hare dagschool cell i4tal meisjes . Het schoolgeld voor elk kind was f 25 . 6e . Mejufvrouw T. A . S. Rake gaf even als in het vorige

jaar slechts aan een 5ta1 meisjes les . 7e . De bewaarschool van Mejufvrouw Azia van Timor, welke in 1859 een 2Otal kinderen telde, had er in 1860 maar 6 . Het schoolgeld voor elk kind was bepaald op f iO1 s maands . 8e . Mejufvrouw W. Eden, dochter van den in 1859 overleden zendeling, ondersteiind door het zendelinggenootschap, gaf les aan een 92tal kinderen uit de geringere klasse, 9e . De wedawe Praucke heeft nog altijd een bewaarschooltje, waarop een .f2tal kinderen «'orders bezig gehouden . 1Oe . De voormalige kweekeling der Gouvernements-school Dinsbach heeft op zijne bewaarschool een 2otal kinderen, beneden de schoolpligliae jaren . In den loop van bet jaar 1860 beefs de inrigting van E . .Jlekern opgehouden to bestaan . Uithoofde van bet goede en belangrijke onderrigt aldaar gegeven, mag dit als een verlies voor de geineente beschouwd worden . Het is opvallend, dat de bevolking der particuliere scholen verminderd is, terwijl die der Gouvernements-scholen over datzelfde tijdvak is vermeerderd . Ofschoon, zoover de Subcoiamissie weet, bet onderwijs op de particuliere scholen goed kan genoemd' worden, mag men nit bet voorgaande opmaken, dat de Gouvernements-scholen alhier rneer en meer bet vertrouwen der gemeente winners . Behalve bovengenoemde particuliere scholen zijn erbier nog eenige huisonderwijzers en huisonderwijzeressen, waarvan de laatsten zich met het geven van onderwajs in vrouwelijke handw erken , muziek als anderzins bezig houden . (1 )

Bc~1uit II, co

v, o .

dd, 30

eii 1860 no, 11/1?6 .

45 De Resident van Soerabac a, Jttr .11Ir . H . C. tan der W c' in den loop van 1860 tot hoogere waardigheid naar Batavia geroepen, ging het voorzitterschap der Subcornmissie van onderwijs over op zijnen opvolger in dit gewest, den Beer 0 . van Bees . Aan Mr . lJlangelaar JPJeertens, reeds in 1 S59 naar Batavia vertrokken, werd eervol ontslag als lid verleend, en in zijne plaats benoenld H. L . Radeiiiaker, gepensioneerd hoofdonderwijzer (1) . Den heer J . .Hageman, Jcz ., die sedert 1850 de fnnctiehi van secretaris tier Subcouinlissie had bekleed, werd op zijn verzoek een eervol ontslag ilit die betrekking verleend, en trail in zijne plaats op de secretaris der Residentie, de heer C. Tromp . De vergaderingen zijn onbepaaid en regelen zich naar het voorhanden zijnde werk . Maandelijks worden uit de to Soeraba ju aanwezige leden, twee afgezonderd voor het schoolbezoek . BANGKALLANG . Bij den aanvang van het jaar 1 860 bedroeg bet getal leerlingen J5 ; 5 leerlingen verlieten de school , terwij 1 er geene bijkwamen, zoodat op het einde des jaars slechts Jo kinderen aanwezig ~~aren . Het getal gratis-leerlingen bedroeg 4 . Gedurende de eerste acht maanden van bet jaar werd school gehouden door den onderwijzer H . Vela (2), die in September ten gevolge van ziekte naar lYlalang is vertrokken . De in zijne plaats benoemde onderwijzer H. J1 J . Cainauer (3) heeft ten gevolge van ziekte zijne betrekking flog niet annvaard, zoodat de kinderen gedurende de tier laatste znaanden geheel van onderwijs zijn verstoken geweest . Slechts eene verandering heeft er plants gehad bij de Subcommissie van onderwijs ; ten gevolge van bet vertrek van den heer C. van de 1'eldc is de meow benoemde AdsistentResident van Madura, L . W. C . Bosch als lid der Subcommissie opgetreden . Het schoollocaal is in een zeer slecbten staat . (1) (2 & 3)

Gouv . best . dd . 30 iYlci 1860 no . 27 . Besluit II . C . V . 0 , dd . t October 1860 no . 71,%120 .

ßij deze school is geplaatst de underwjjzer van den Ben rang J. B. Coenraad , geassistee r d door den kweekeling R. E. A. CaLletoaerd, Op priruo Junuarl] 1860 waren er op school 38 kinderen , hUgekoluen zijn er gedurende ditjaar 9 en afgegaan 9; zoodat op ultimo 1860 overhleven 38 kinderen , waarvan JO betalende, zijnde 4 jongens en 6 rueisjes, In de eerste klasse werd onderwezen : Schrij ven , lezen, rekenen, de N ederlandsche taal; de N eder[andsche, de algelueene en de bUbeIsche geschiedenis, alsrnede de aardrijkskunde van.l\' eilerland , E1trOpa en l.'~ederlalldsch­ Indii'. In de t\veede klasse: Lezen, schrijven, rekenen, de Nederlandsche taal en aard... rijkskunde. In de derde klasse: Lezen, schrijven en rekenen. De ondste Ieerling dezer schoo] is ] 5 en de jongste 7 jaren oud. In de maand September heeft een open baar examen plaats gehad, blj welke gelegenheid de meeste leerlingen blijken gaven van goede vorderiogen te hebben gernaakt. Na afloop daarvan zijn aan eenige leerlingen prUzen uitgedeeld en aan andere prenten tot aanmoediging geschonken. Het rueubilair verkeert in een vrij goeden staat even als de boeken en kaarten. Het schooIlocaal is redelijk goed.

PASOEROEAN. IIet getaI leerlingen hedroeg bij den aanvang des jaars 91; bijgekoJnen zijn er 9, vertrokken 5, derhalve bij het einde des jaars aanwezig 95 leerlingen, waarvan 57 jongens en 38 meisjes. Het getal gratis-Ieerlingen hedroeg 58. Aan de opkomst der scholieren hehoort streng de hand te worden gehouden, omdat de gratis-Ieerlingen meermalen door hunne ouders te huis gehouden worden, om hen in de huishouding hehujpzaarn te zUn.



47 Ilet besloten examen had in Julij plaits ; de uitkotnsten warm bevredigend, waartoe de toevoeging van nog twee ondermeesters veel bijdroeg . Er werd in December geen openbaar exarnen gehouden, naardien de ernstige ongesteldheid van den onderwijzer dit verhinderde . De toestand van bet onderwijs was in 1860 beter din in vroegere jaren . De teekenlessen, ten gevolge van bet vertrek van den beer 1Wesselaar gestaakt, werden hervat. Ilet onder~s-ijs liep over de eerste regelen der Nederlandsche tail en der rekenkunde, de algemeene geschiedenis alsrnede die van l%ederland en zijne overzeesche bezittingen, de aardrijkskunde en den zing . In bet schrijven hidden vele leerlingen goede vorderingen gemaakt . Het onderwijzend personeel bestaat nit den besturenden onderwijzer J . L. Bloemleard en den onderrneester 1+; H . Ever :, en werd in den loop des jaars met twee onderrneesters vermeerderd ; zoodat nil drie ondermeesters F H. Ever: , L . A . Allen ( i) en L1 . .I olly (2) aan de school werkzaam zijn . Bij bet personeel der Subcommissie zijn geen mutatien voorgevallen . Het schoollocaal beantwoordt aan bet doel . Het leggen van een nieuwen vloer is reeds bevolen . Meubelen en leerniiddelen zijn voldoende . In bet jaar 1 860 is aan de echtgenoot van den onderwijzer Bloenahard toegestaan eene kostschool op to rigten . Deze school is nog in hare geboorte en telt nog niet veel leerlingen . Over de uitkomsten valt nog weinig to zeggen . MALANG . Het getal leerlingen bedroeg bij den aanvang des jaars 3J ; bijgekornen zijn er 6, vertrokken 2, dus bij bet einde des jaars aanwezig 35 leerlingen, waarvan 21 jongens en 94 meisjes . Het getal gratis-leerlingen bedroeg 20. Over de opkomst der scholieren had men zich niet to beklagen . ( 1 ) Besluit H, C. V . 0, dd. 1 April 1860 no . 7125. (2) » » 19 lUei 1860 no. 1/126 .

48 In .Iulij werd bet besloten en in December bet openbaar cxamen gehoiiden . De uitkomsten wares minder bevredigenii , doordien de leerlingen gedurende nagenoeg drie maanden geheel older de leiding van eel kweekeling hadden gestaan . Het onderwijs bepaalde zich voornamelijk tot bet schrijven, waarin eenige leerlingen uitmuntten; voorts tot de eerste beginselen der taal en rekenkunde en tot eel weinig aardrijkskunde van den Indischen archipel . Het onderwijzend personeel bestond in bet begin van bet jaar alleen uit den kweekeling P . A . Rob/n . Ter vervanging van den overleden onderwijzer A . hl mmissaris tverd benoemd 1L . Burg (1) . Het schoollocaal en de onderwijzerswoning verkeeren in eel bouwvalligen staat, weshalve eetl voorstel zal worden godawn voor eel nieuw schoolgebouw en eel nieuwe «toning voor den onderwij zer . Meubelen en leernuddelen zijn voldoende . PROBOLI'VGO .

Het bestuur over bet onderwijs nerd op de gewone wij'ze gr .regeld uitgeoefend, en bet dagelijksch toezigt bij n}aandelijksche beurtgangen door de leden der Subcommissie gehouden . Ann den beer J)1r. A . J. W. Cornets de Groot, omgaand regter in de 5de afdeelinh , werd op zijn verzoek nithoofde van vertrek , eel eervol ontslag verleend als lid der Subcominissie van onderwijs, en in zijne plants tot, lid benoeind de beer J . Gilkuijs, geemploijeerde van de Factorij der Nederlandsche Handelmaatschappij . De Gonvernennents-school bleef gedurende hot jaar 1)6O wederom uitsluitend older de leiding van den onderwljzer j . C. Stollenback, die gedurende ougeveer twee jaren bijna van alle pulp in zijne veelvuldige werkzaanlheden verstoken bleef. Wel is want werd in bet begin van 1860, in den ondernneester W. Hofstede eel vervanger aangewezen voor den in den loop van 1859 eervol ontslagen ondermeester A . v(1ia Velzen ; dock eerst ongeveer v',f maanden na zijne be(1)

Besluit H, C, V, 0 , dd . 9 Januarij 1800 no . 1/122 .

49 noeming aanvaardde genoemde Hofstede zijne betrekking, in de uitoefening van welke hij eenige rnaanden later, door den llesident van Probolingo werd geschorst, in afwachting, dat door de Hoofdcomrnissie van onderwijs nader over barn zoo worden beschikt . De onderwij zer J . C. Sto l t enbach vertrok in de maand December naar A ederland (1) , werwaarts hij, uithoofde van ziekte een tweejarig verlof had aangevraagd, en werd vervangen door den onder~v jzer J . W. P. Rasens (2), destijds geplaatst bij de Gouvernements Jste lagere school to Sarnarung, die in dezelfde maand zijne functien aanvaardde . Den 9den Ju1ij 1860 had bet jaarlijksch openbaar exarnen plaats, met in betrekkelijken zin bevredigende uitkomsten, die voorzeker gunstiger zouden zijn geweest , indien in de behoefte aan vermeerdering van onderwijzend personeel had kunnen worden voorzien . Ten gevolge van bet vertrek van den onderwijzer Stoltenlacf, heeft bet gebruikelijk besloten examen bij bet einde des jaars niet plaats gehad . Op 1 Januarij l 860 warm aanwezig 68 leerlingen , en op ultimo December 66, waarvan 44 jongens en 22 meisjes . Onde die 68 leerlingen warm 44 betalende en ~ , die gratis-onderwijs ontvingen ; terwijl onder de 66 laatst bedoelden zich 40 betalende en 26 gratis onderwezene bevonden ; 28 leerlingen hebben de school verlaten, en 26 kinderen zijn daarentegen als nieuwe leerlingen aangenomen . Gedurende bet jaar 1860 bedroeg bet gemiddelde getal scholieren 65, waarvan gemiddeld 41 tegen betaling, en o gratis-onderwijs ontvingen . Het schoollocaal en de meubelen zijn in goeden staat en voldoende voor de behoefte . De kinderen komen over bet algemeen trouw tar school en makers redelijke vorderingen . Bni ten de Gouvernements-school tar hoofdplaats Probo lingo, bestaat aldaar nog eene particuliere inrigting tot bet geven van onderwijs, onder de leiding van Mevrouw W, svaan, geboren (1) Gouv . beaI . dd . 15 October 1860 . no . 4 . t2) ltesluit H . G . V, 0, dd . 5 No~cmber 1860 . no . 13/131 .

4

oerll -rt j s , die in de ruaand December 1$69 werd geopend, na daartoe van de Iloofdcornrnissie van onderwijs vergunning to hebben verkregen (1) . BEZOE KIE . Ilet getal leerlingen op de Oouvernements lagere school ter hoofdplants Bezoekie, was gedurende het afgeloopen jaar ge7niddeld 3i . B j den aanvang des jaars waxen aanwezig 36 leerlingen . In den loop des j aars zi j n er bij gekorlien 5 en vertrokken .13, this aanwezig bij het einde des j aars 28, waarvan 21 jongens en i mei jes . Het getal gratis-leerlingen bedroeg gemiddeld 99 . Bij vergel jking met de opgaven van 1859, blijkt, dat de mutatien onderde scholieren in het afgeloopen jaar sterkerwarerr, en dat het aantal leerlingen gemiddeld met Z is verminderd . Als oorzaak deter verniindering w9rdt opgegeven, dat 9 leerlingen deze hoofdplaats hebben verlaten en een is overleden . Voor zoover de leerlingen niet door ziekte verhinderd werden, hebben zij het onderwijs geregeld bijgewoond . Het openbaar exarne n heeft plants gehad op den 2Osten Julij en het besloten op den 22sten December . liij beide gelegenheden had de Subcommissie redenen van tevredenheid over het gegeven onderrigt en de gemaakte vorderingen . De vakken van onderw js zijn voor de tegenwoordige scholieren voldoende, bestaande in ; geta11eer, vorrnleer, lezen, schrijven, rekenen, zingen, Nederlandsche tail, aardrijkskunde en Nederlandscxn-Jndische gesehiedenis . Het onderwijzend personeel heeft gedurende het afgeloopen jaar slechts bestaan uit den order v jzer van den 3den rang L . A, de la Croi.z .

In de zamenstelling der Subcommissie is slechts 1e erandering gekomen, dat door het vertrek van den Secretaris J . D . H . Kuip, bet secretariaat der Subcommissie is overgegaan op liens opvolger, den Secretaris der Residentie J . C . G . S . van ., raai;enoord. Seders ruim drie maanden is voor de school een antler locaal ingehuurd dan dat, hetwelk in 18 .59 is gebezigd; het voldoet door rnirnte en luchtigheid tot dus verre wel . (t)

Beslult H> C. V . 0 . dd . 5 December 1800 . no . 44/132.

5' De leermiddelen en schoolmeubelen verkeeren in goeden staat . BA.NJOEWANGIE, Ilet onderwijs op de Gouvernements lagere school heeft gedurende het jaar 1860 geregeld plaats gehad . llet getal leerlingen bedroeg onder ultimo December 1859 J7, waarvan 9 jongens en 8 ineisjes . lies getal gra(is-leerlingen bedroeg 4 . les leerlingen hebben de school verlaten, daarentegen zijn er 3 bij gekomen ; zoodat op ultimo December 1860 slechts .1 leerlingen aanwezig warm . De kinderen kw anien geregeld ter schole . De uitkolrlst der gehouden examens was verre van bevredigend, zijnde er weinig of geen voorilitgang to bespeuren . Ilet onderwijs bepaalde zich tot de Nederlandsche taal, h zen, schrijven, rekenen, aardrijkskunde en geschiedenis ; loch de vorderingen daarin warm zeer gebrekkig . De onderwijzer J . H. (leer was gedurende het geheele jaar aan deze school werkzaaxn . BANJOEMAAS . l-let getal leerlingen bedroeg op 1 Januarij 1860 1 bij . gekomen zijn er .l8, vertrokken J0, this aanwezig onder ultimo December • I X360 29, waarvan 33 jongens en d6 ineisjes . llet petal gra/is •leerlingen bedroeg 5. In 1860 is d ns bet petal scholieren met 8 vermeerderd . De opkoinst ter school was bevredigend ; alleen in de niaanden . ulij, Augustus etc `eptember liloesten, ten gevolge van verschillende ongesteldheden, eenige scholieren to huffs blijvlen . llet gedrag der meeste leerlingen was good . .filet openbaar examen had plaats op den 3Osten Junij, en bet besloten op den 22sten December . De uitkomst dezer examens gaf rekenen tot tevredenheid . Van den toestand en den gang van het onderwijs kan een gunstige getuigenis worden afgelegd . I)e leerlingen zijn verdeeld in drie klassen . Die der .lste klasse ontvangen onderwijs in de aardrijkskunde der vijf werelddeelen, de geschiedenis van Nederland, de beginselen der algemeene geschiedenis en die der Xederlanders in Oost-1ndie, het rekenen en de taalkunde . 4



De leerlingen tier 2de klasse nntvangen onderwijs in de a=trdrijkskunde van den Oost-Indischen archipel en die van Nederlaud, de geschiedenis van L\ederblnhl, hat rekenen, want-in zij gevorderd zijn tot de evenredigheden met gewone en tiendeelige breuken, bet lezen, schrijven en de beginselen der 1'ederlandsche taal . Die tier 3de klasse, verdeeld in Twee onderafdeelingen, leeren lezen, schrijven en rekenen ; ter ;vijl met de iriinst gevorderden verstandsoefeningen worden gehouden over omringende voortverpen . Het zingen words door al de klassen heoefend . Uij het onderwijzend personeel hebben gedurende 1 860 geen mutatien plaats gevonden, zoodat de onderwijzer G . trr ljlursch onafgebroken werkzaam bleef. Ilet lid tier Subeommissie van onderwijs, de heer E . van de Velde is op verzoek, eervol als zoodanig ontslagen ; terwijl in liens plaats tot lid is benoemd, de heer L . J . 1+: Riling-hu sen . (1) Het schoollocaal, de meuhelen en leermiddelen verkeeren in goeden staat . Aan het schoolgebouw en de onderwijzerswoning zijn belangrijke reparation gedaan, want-van de kosten hebben be,dragen f 2953. (2) Ten slotte words nog aangeteekend, dat door bet Gouvernement magtiging is verleend, tot oprigting van eene school voor lager onderwijs voor Europeanen en hunne afstammelingen in deze Residentie to Foerbolingo . (3) TJIGATJ~IP . Even als vroeger hadden er wader vela mutation plaats . Van de 99 leerlingen toch, de school bezochten, verlieten ouders naar elders, terwijl tenr zoodat op bet erode ties

op deze school ook in lit jaar welke op ultimo December 1850 8 hair wagons vertrek van hunne er 23 andere warden toegelajaars aan 32 kinderen, waarvan

(1) Gouv, best, dd . 2 Julij 1860 no . 69 . (2) )) » 19 Jariaarij 1859 no . u (8)

>>

4. 6 November 1860 lit) . 9 .

53 9 gr(rtiR, onderwijs werd gegeven .

Dit getal leerlingen bestond hit ~'2 jongens en JO meisjes . Het afgeloopen jaar was voor deze school niet gunstig to noernen, aangezien den onderwijzer I). Petheina wegens ongesteldheid een binnenlandsch verlof van drie Inaandan werd verleend (I), zoodat er gedhrende de inaanden Maart, April en Mei geen ondertvijs kon worden gegeven . Om deze reden besloot de Snbcoinmissie van onderwijs, lief anders in Julij to houden openbaar examen tot December uit to stellen . Dit exarnen met prijsuitdeeling had dan ook plaats op den 2 2sten Tier maand, bij welke gelegenheid de Stibcolnmissie anderniaal de ervaring opdeed, dat de leiding van lief onder~vijs to dezer plaatse aan goede handers is toevertrouwd . Sedert de laatste twee maanden, bestond de lcoo&sie klasse weder uit eeic leerling. In de n,iddeli, te klasse waren S leer lingen . De lat sle klasse telde 23 grootendeels zeer jonge kinderen, `velke nog slechts korten tij d ter school gaan . Het onderwijs bepaalt zich dan ook hier tot verstandsoefeningen , en de eerste beginselen van lezen , schrijven en rekenen . De kinderen komen over lief algemeen zeer trouw ter school, en blijven zelden dan wegens ongesteldheid to hnis . De toestand van het in October 1858 afgewerkte schoollocaal met de daarbij behoorende ondertvijzers-woning, laat nog al tvat to wenschen over . Aangezien er bij bet bouwen nat wildhout schijnt gebruikt to zijn, bevinden zich deuren en vensters in een zeer slechten toestand . Ook de vloer vordert dringend eene algeheele vernieuwing . Het meubilair bevindt zich in voldoenden staat, POERWOREDJO . De onderwijzer .T . ,9 . Mierop, die met den aanvang van 1860 an het hoofd dezer school stond, is in April verplaatst naar Samarang, en vervangen door den onderwijzer J' . J . C. Kiaar (2), thans nog alhier aanwezig . (i) ( 2)

Gouv . best dal . 28 Maart 1860 no . 6 . 1le31uit II . C, v . 0, dd . 18 maert I86t no . 2/125 .

51 Bij deti aanvang des jaars bedroeg lief getal sclioolkindereri 37 ; bijgekomen z~jn er 97 en vertrokken 18, zoodat bij het : einde des jaars 36 kinderen aanwezig wares . Van deze 36 kinderen zijn 24 jongens en .12 rnei, jes, terwijl het getal gratis-leerlingen 25 bedroeg . Verrnits het getal leerlingen bij het einde van 1860, in vergelijking met dat bij het einde van 1859, slechts met een verminderd is, bohoeft omtrent de oorzaken dezer vermindering in geese beoordeeling of beschouwing to worden getreden . lie opkomst ter school lief, behoudens een paar uitzonderingen, niets to wenschen over, en de gezondheidstoestand der kinderen was voor het grootste gedeelte van het jaar zeer gunstig to noemen . Uithoofde van den betrekkelijk korten tijd, dies de onderwijzer .1 1. J . C . Itllaar aan het hoofd dezer school geplaatst is, zijnde hij eerst in het laatst van Mei kunnen optreden, heeft de Subcornrnissie van onderwijs het noodig geacht ors, met afwijking van het vastgestelde bij artikel 3 2 van het reglernent van orde, tucht en beheer (1 ), in dit jaar gees openbaar en slechts een besloten examen to houden ; dock vastgesteld, dat bij die gelegenheid tevens zouden worden uitgereikt de van de Hoofdcommissie ontvangen prijzen . Dat examen heeft plaats gehad den 22sten December, en leverde de volgende resultaten op Over het algemeen genornen was het lezen goed, en schenen de kinderen het gelezene to begrijpen . Merkbaar was het verschil ten voordeele in het slechte accent, vroeger bij de leerlingen waargenornen . In de taalkunde wares zeer goede vorderingen gemnakt ; de kinderen gaven zeer voldoende antwoorden, en ervrnag verondersteld worden, dat zij het geleerde begrijpen . De vorderingen in het rekenen wares in de middelste klasse r'edelijk, en betroffen alleen de vier hoofdregelen met benoemde getallen . In de hoogste klasse grog de behandeling der gewone bieuken vlug. Ook de aardrijkskunde en geschiedenis van Ind're en die van (1)

Gotty, resolutie dd, 24 September 1832 no . 25.

55 ederl(1nd schenen met vrucht to zijn onderwezen . De antwoor den der kinderen warm viug en juist . Bij zamentrekking alzoo van gemelde resultaten mag de toestand van bet onderwijs aan de Gonverneinents lagere school aihier bevredigend, en in verge1jking met die bj het examen gehoueIer in Augustit 1859, zeer goad genoeind worden .

Het valt daarorn to betreuren, tat flog geen gevoig is kunnen gegeven worden (1) aan bet verzoek der Subcoiiiinissie (2), om

den onderwijzer eindelijk wader eenige help toe to voegen, door de toezending van een ondernieester of kweekeling, die zijne opleiding in Nederlant heeft genoten, vermits bet hem op den du'ir ornnogelijk is, alleen het onderwijs in de verschullende kiassen en afdeelingen geregeld to bestaren . Gediirende tit jaar zjn de President der Subconirnissie en bet lid, de hear J1r . W . H . Teding Van Berk1out wegens vertrek als zoodanig afgetreden, en vervangen door den nieuw opgetreden Resident van Bage1ei en den beer Y. Gate, cou troleur bij de iandeli,jke inkoinsten en cultures . (3) Ifet schoolgebonv worth naar behooren onderhoudt'n, en moat alleen op nieaw gesehilderd worden, vaarvoor reeds de floc dige aanvragen zijn gtdaan . Qok het inenbilair en de leer iniddelen bevinden zich in een zeer voldoenden stash . WONOSOBO . Ter vervanging van den ondervijzer II . Goed14art, is in Jtititj tot onderwUzer aan daze school benoernd .1 . H. Toorop, 2e onderwijzer aan de Je school to Padag, die op den 24 September zijne nietiwe betrekking heel's aanvaard . Bj den aanvang des jaars bedroeg bet getal schoolkinderen .17 , er zijn er vertrokken JO, dus bij bet einde van bet jaar aanwezig 7 , waarvan 6 jongens en J meisje ; bet getal gratis .. leerlingen bedroeg een . Het mag echter niet onverineld bljven, tat van de met den aanvang des jaars her school gaande kinderen, seders 2 naar Europa zijn vertrokken, 4 de school hebben verlaten, vermits (1) (2) (3)

Besluit IL C . V . 0, dd . 13 November 1860 no . 2/131 . Missive S. C . V . 0, dd . 8 October 1860 no . 10 . Gouv, hesi, dd . 31 July 1860 no. 16 .

56 z{j to hiiis door eene gouvernante zouden worden ondei'v

zen, en 2 evenzoo de school veiIieten wegens overplaatsing van den vader . Dc opkomst tar seliole dezer weinige kinderen, aismede bun gezondheidstoestand lies mats to wensehen over . -bet OJ) den 9den Ju1j gehouden openbaar exainen heeft aan de laden tier Subcoinrnissie to Wonosolio weinig redenen van tevredenheid d gegeven , en was hat b1jkbaar, dat de vorige onder vijzer, rekenende op eene spoedige overplaatsing, hat ondervijs had vervaar1oosd . Zijne overplaatsing geschiedde dan ook in de rnaand Junj ; dock in eerie ondei-geschikte betrekking . finder hat personeel der Subeommissie voor de .schoolzaken to J'Voosobo hebben geen jnutatien plants gehad ; zoodat hat nog nit dezelfde laden bestaat, daartoe vroeger door de Reneging benoemd (I) . flat Javaansche gebouw op hat erf van den Regent van Ledoh in 1859, blijkens hat versiag over tint jaar, ingerigt tot schoolJocaal , is uitlioofde van den boiiwvalligen staat, waarin hat verkeerde , wader inoeten worden verlaten , en zijn tie kinderen op riieuw overgebragt in een der vertrekken van liet bureau van den Assistant-Resident, daartoe behoorlijk ingerigt . Dit vertrek voldoet ruimschoots aan de bestaande behoefte . De oprigting van eeii opzettelijk daartoe ingerigt gebouw (2) is voor als noggeheel onnoodig, en moot of hankeJijk voiden gemaakt van hat al of niet in stand blijven dezer school . fi=let schoolmeubilair bevindt zich even als tie leermithielen in cen zeer voldoenden sfaat . MAGELANG . iJe Gouvernements lagere school to IJfagelang ward bij den aanvaiig ties jaars hezocht door 3.5 leerl ingen ; bijgekomen ziju er 28 en vertrokken .15 , tins aanwezig bij hat einde ties jaars 48 leerlingen , waarvan 3 jongens en .17 meisjes . Ilet getal grubs-leerlingen bedroeg 16. (1) (2)

Gouv, besi, dd . 22 Aug . 1859 io . 12 . Gouv, besi, dd . 18 Jul y 1860 rio . 22 .

Dieruit blijkt, dat er eene vermeerdering van 13 schoolgaande kinderen over het afgeloopen jaar heeft plaits gehad, De opkomst ter schole was geregeld en lief niets to wenschen over . De uitslag van het op den 6 Julij I860 gehouden openbaar examen, alsrnede die van het beslolen op den 2l December mag zeer gunstigheeten, zoowel wit de vorderingen der leerlingen aanbelangt als hnnne manieren en gepaste vri jnioedigheid . Er words voortdurend veel moeite aangewend om het werktuigelijke van het onderwijs to vermijden, en eene logische denkwijze en verstandsontwikkeling bij de leerlingen to bevorderen , hetgeen din ook gebleken is niet zonder vrucht to zijn . De toestand van het onderwijs laat weinig to wlenschen over, en door geregelde rnaandelijksche schoolbezoeken der Subcommissie words voor eenen behoorlijken gang van het onderrigt met zorg gewwaakt . aok werd in het afgeloopen jaar het zangonderwijs queer behartigd, en given de uitgevoerde zangstukjes blijken ' an den aanleg van vele schoolkinderen voor de zangkunst . De niutatien bij het onderwijzend personeel zijn over bet afgeloopen jaar belangrijk geweest . D~ ondermeester TV. Hofstede werd in zijnen rang overgeplaatst naar de Gouvernements lagere school to Proboliirgo (I ), terwijl in zijne plaits tot ondermeester weed bevorderd de kweekeling '1 'l . f isa ()) . Verder werd de onderwijzer if" . J. l e(ds bevorderd tot Zen onderwijzer aan de Gouvernelnents 9e lagere school to Soerabaja (3), en tot besturend onderwijzer aan de Gonvernements lagere school to ])iagelaitq benoemd I U'. S. von Sluedel (4), met verlof nit Nederland ter«ggekeerd, zijnde dus lief onderwijzend personeel op het einde des jaars 1S O nit laatstgenoemden ondertvijzer en den ondermeester Lisa zamengesteld . Ten gevolge van de benoeming van den heer de Jonge, lid der Sub( 1)

(2) (3) (4)

Besluit H . C . V . 0, dd . 6 Februarij 1860 no . 49/122 Besluit 11 . C. V. 0. dd . 26 Mei 1860 no . 33/125 . Beslnit H. C . V. 0. dd . 5 Mnart 1860 no . 4/124 . Besluit 11 . C . V . 0, dd . 5 Maart 1860 no . 4/121 .

van onderwijs tot Assistent- Resident van Buitenzorg, wecd in zijne plaats tot lid der Subcomnlissie van on~ derwijs henoemd ]ir. U . E . van Nispen (1). Verdere mutatien hebhen geen plaats gehad . De toestand van het sehoollocaal, alsmede die der meubelen en leermiddelen, is voldoende . ConllliiSSle

DJOKJOKARTA . Det getal scholieren bedroeg in het jaar 1859 gerniddeld 96, van welke 52 gratis-onderwijs genoten, en gedurende het jaar 1S60 gerniddeld 87 , van welke gratis-ondertvjj s genoten 38. Bij den aanvang des jaars 1860 bedroeg bet aantal kinderen 102, waarvan betalende 60 en gratis 4Q gedurende het jaar kwamen er bij 37, en vertrokken er 54, dus aanwezig op ultimo December 85 leerlingen, waarvan 39 gratis en 46 betalende, zijnde 62 jongens en 2'3 meisjes . lie school was dus gerniddeld 9 leerlingen achteruit . gegaan , hetgeen niet dan aan gewone oorzaken is toe to schrijven . Op den 20sten Julij had het openbaar examen der scholieren plaats, hetwelk over het algemeen bevredigende uitkomsten gaf, vooral met het oog op de stoornis, die in het geregeld onderrigt gedurende de laatste helft van 1859 en de eerste helft van 1860 was ondervonden , zoowel doordien de onder~ nleester R . Burg, die in Julij 1859 naar Soeraba fja was overgeplaatst, ten gevolge van het gebrek aan beschikbaar onderwijzend personeel, eerst in Maart 1860 kon worden vervangen door den uit Nederland aangekomen ondermeester J . Smit (2), als wegens ziekte van den besturenden onderwijzer L . van den Bor, Sr ., die hem noodzaakte zich gedurende eenige weken a an de leiding van het onderwijs to onttrekken. De kweekeling J. P . Appel bleef voortdurend werkzaam . De goede verstandhouding tusschen de leerlingen, ouders en onderwijzers nerd niet gestoord . De opknmst ter school (1)

(2)

Gouv, brsluit dd . 11 Sept . 1860, no . 21 .

Bestuit H, C . V . 0. dd . 16 Februarij 1860, no, 8/121 .

59

ging doorgaans vrij geregeld . 1)e gezondheidstoestand der leerlingen was over bet algetneen vrij gunstig . Overigens gaf de toestand van lies onderwijs geen reden tot klagen ; maar meer mug worden verwacht, wanneer de gevraagde magtiging (l ) zal zijn ontvangen om voor de school alhier nog toe to staan een tweeden onderwijzer, waaraan steeds behoefte gevoeld words . Baiten bet bovenverrnelde had bij het onderwijzend perso • neel geen mutatie plaats . Op den 6den Augustus werd de school overgebragt in lief nieuw daarvoor opgebouwde locaal (2), hetwelk in alle opzigten aan zijne bestemming voldoet . Het nieubilair en de leerrniddelen bevinden zich in goeden staat . B~1 het personeel der Subcornmissie beefs geen mutatie plaats gehad . Part iculiere school van Mevr . L . .7P1. Slump Diifreii0iS .

f,

geboren

Deze meisjesschool telde op het einde van 1860, 20 leer lingen, even als op het einde van 1859 . In het afgeloopen jaar is, wegens omstandigheden op deze school door de Subcornmissie geen examen gehouden ; zij werd echter nu en dan door de leden bezocht , en de daarointrent en,tvangen berigten getuigen steeds, dat de eerste gronden van het lager onderwijs , vrouwelijke handwerken en verdere opleiding der scholieren niets to wenschen overlieten . SOERAKARTA .

Bij den aanvang van het jaar bedroeg het getal leerlingen 130 ; bijgekomen zijn er30 en vertrokken 50, dus aanwezig bij bet einde des jaars 110 leerlingen, waa'van 65 jongens en 45 meisjes . Het vertrek met hunne ouders van deze plaats is voornameliJ' k de oorzaak van vermindering in het getal schoolgaande kinderen . In bet eerste halfjaar lies de opknmst ter schole veel to wenschen over, waarschijnlijk wegens onversehilligheid der ouders . (1) (2)

Gouv, besluit dd . 7 April 1$59, no. 2. Gouv, heel, dd . 3 Julij 1858, no . 6 .

60

Na den afloop van }let op l Augustus gehouden examen, werd door den President der Subcomrtiissie een toespraak deswege aan ollders en leerlingen gedaan, welke van invloed sehijnt geweest to zijn, aangezien na dien tijd een gunstige verandering daarin is gekornen . De uitkonlst van het gehouden examen evenbedoeld was van dien aard, dat daaruit bleek, dat de toestand van het onderrvijs in verband tot de middelen bevredigend kan worden genoenrd ; die middelen laten echter voortdurend to wenschen over . Eerlang zal door de Subcomnlissie worden voorgesteld, daarin door eene splitsing der school to voorzien . Dc mutatie bij bet onderwijzend personeel bepaalt zich tot de toevoeging op 1 Mei van den ondermeester 111. ten ((ate . IIet personeel der Subcoinrnissie heeft de volgende iiiutatien ondergaan Ter vervanging van den naar Soeraba a overgeplaatsten Pre(likant 1 . W. C . van Steeden, is dims vervanger als zoodanig, 1)s . .1 . C . Fraissinet verkozen (1), zonder evenwel die betrekking to hebben kunnen aanvaarden, als zijnde intusschen tot Predikant to I~einbang benoemd . Door bet vertrek an den Assistent-Resident Galle is de betrekking van Secretaris in October overgegaan op dims vervanger Van Prehu I hiese. De schoollocalen laten to wenschen over, bestaande in slechts twee vertrekken binnen de woning van den den onderwijzer . Een flier vertrekken heeft groot gebrek aan licht, en to zamen zijn zij ook niet voldoende om al de leerlingen behoorlijk to plaatsen . Ilet meubilair is voor het tegenwoordige getal leerlingen voldoende . MADIOEN . De onderwijzer aan de Gouvernements lagere school to ,WIadioen, 1V. H7 ilmes is in 1860 naar Samarang overgeplaatst ('2), en vervanger door den onderwijzer aan de school (1) Gouv . besluit dd . 16 December 1860, no, 1 . (2) Besluit U . C, v, 0 , dd . 30 April 1860 no . 30125.

61 to Ternate , C. over de Linden, die in de nlaand Augustus deze betrekking van eerstgenoemde heeft overgenomen . Het to 1fladioen in aanbouw zijnde schoollocaal (1) met onder v jzerswoning is in den loop van dit jaar voltooid eu betrokken . De oprigting eener school to Ngawie (2) is in bet afgeloopen jaar tot stand gekomen , en aldaar geplaatst de onderv jzer U . S, de Jong (3) , die de school op den 1 Junij heeft geopend . In afwachting van de daarstelling van een schoollocaal wordt thans tot dat einde een huffs gehuurd , hetwelk tevens dient tot onderw~jzerswoning ; terwijl ook in den eersten aanmaak van schoolmeubelen (4) is voorzien . De zamenstelling der Subcommissie van onderwijs heeft eenige verandering ondergaan, ten gevolge van bet verleend eervol ontslag wegens vertrek aan het lid 111r . O .E . van Nispen 5), en de benoeming in zij ne plaats van den beer A . C. van JVlaarseveen . Het getal leden . is bovendien suet vier vermeerderd (6), speciaal voor de schoolzaken to 11 gawie, zijnde : de tijdelijke Assistent-Resident aldaar, de Iiapitein der Infanterie H . G . 14: Peltzer, de Directeur an den buskruidmolen H, van Ilerhel en de tijdelijke Controleur . Te ?1adioen heeft bet getal leerlingen gemiddeld's maands bedragen, 25 ; bijgekomen zijn er 90 en vertrokken 9, dus aanwezig bij bet einde des jaars 26, waarvan .19 jongens en 15 meisjes . 'Fe ?sgawie warm bij de opening der school 30 leerlingen, bijgekomen 5, vertrokken 6, dus aanwezig Mi bet einde des jaars 29 . Het getal gratis-leerlingen was to lJladioen geene, en to Ngawie .10. Ilet getal scholieren is to JVlwlioen, in vergelijking met verleden jaar, met 2 vermeerderd . De opkomst ter schole was over bet algemeen bevredigend . De uitslag der gehouden examens is gunstig geweest, het(1) (2) (3) (4) (5) (6)

Gouv . best . dd .

1 Februarij 1858, no . 30 .

Gouv, heal . dd . 20 Julij 1859, no. 5 . Bestuit H. C . V . 0. dd . 18 April 1860 no . 6/125 . Gouv. beet . dd . 10 iulij 1860 . no .12. Gouv, best, dd . 12 Maart 1860 . no . 22. Gonv . best . dd . 2 Julij 1860, no, i0 .

62 geen ook is toe to schrijven aan de omstandigheid, dat bet onderwij s thans onafgebroken wordt voortgezet . Te ])ladioen is de toestand van bet schoollocaal, tevens onder~ wijzerswoning, goed, als zijnde nieuw opgerigt ; aheen is de ruimte, vooral van de laatste to beperkt . De schoolmeubelen en leermiddelen zijn in voldoenden staat . KEDIRIE . Daar er bier nog geen 20 kinderen aanwezig ware n, is ook in 1 860 geen voorstel tot wederopening der school kunnen geda an words n . Evenwel scheen bet in November 1860, later vermeerdering van schoolpligtige kinderen plants vond, waaromtrent een onderzoek is ingesteld ; dock de uitkomst is op lit oogenblik flog niet volledig bekend . Particriliere school tan Mevrouw 111. 111. Smelling , geboren Janso,, . Deze onderwi j zeres is voorzien van e4ne algemeene acts van toelating tot schoolhouderes in de Nederlandsche, de Fransche en de Engelsche tail en bijbehoorende wetenschappen, afgegeven door de Provincials commissie van onderwijs in Zaid-Holland .

De school is met vergunning der Snbcommissie, op daartoe verkregen magtiging der Hoofdcommissie van onderwijs, den isten Junij 1860 geopend . Aan 3 jongens en 6 meisjes wordt driemaal in de week, des voormiddags, onderrigt gegeven in de eerste beginselen van bet lager onderwijs . Len bezoek, door een~ der leden van de Suheommissie aan the inrigting gebragt, gaf reden tot tevredenheid over den goeden gang van bet onderwijs , alsmede over de orde , die er heerschte . P ADA.NG . Het jaar 1860 is ten opzigte van bet onderwijs to Padan zeer gunstig geweest : 1e . werd bet onderwijs op ale beide Gouvernements scholen geregeld zonder eenige staking met last en ijver, zoowel

63 van de zijde van bet onderw~jzend personeel als van de leerlingers, voortgezet . De onder vijzers hebben zich ook voor geen enkelen dag, wegens ziekte of andere redenen, aan het onderwijs behoeven to onttrekken . lie mazelen evenwel, die to Padang en in bet geheele gouvernenaent ran Sumatra's West/uct in de maanden Februarij , Maart en April zeer sterk heerschten , hebben tie meeste leerlingen voor eenige dagen, wanneer zij door die ziekte %stars aangetast, to huffs gehouden . 2e . had er weinig verandering plants in het onderwijzend personeel . Alleen de 2e onderwijzer bij de .Je school, J . H. Toorop werd overgeplaatst naar !1' on osobo (1) . 3e . werd vergnnning verleend, om aan den Zen onderwijzer bij tie 2e school H. C. A . Cornehius, bezitter van den Sen onderwijzersrang , de acte van algemeene toelating als onderwijzer van den Zen rang (2), en ann de kweekelingen flier school A . F rossiaux en t .1i E . Biiflo, bezitters van den 4en rang, die acte voor den Sen onder`cFijzersrang uit to reiken . 4e, had de bevordering plants van tie k'~ eekelingen , bezitters van den Sen onderwijzersrang, A . J Gossiaicx die tot Sen onderwijzer en L . : f.' . Iluflo, die tot onderineester bij de 2e school (3) werd benoenid ; terwijl tot kweekeling bij die school werd aangesteld de leerling P . C van lhaalen (4) . De voorzitter tier Snbcommissie van onderwijs de heer C . H . Palm , we'd ten gevolge zijner benoeming tot Resident' an Tapanolie, vervangen door den beer K F. St/runic ; andere mutatien hadden er in flat collegie niet plants . Gozevernements isle lagere school.

Het openbaar examen van deze school , gehouden den 16 Julij 1.860 heeft voldoende, en het besloten examen den 20 December gehouden, zeer voldoende redenen van tevreden(1) (2) (3) (4)

Besluit H. C . V . 0, dal . 18 Junij 1860, no . 52/125. Besluit H. C . V• 0 . dd. 9 Januarij 1860, no . 7/121 . Besluit H . C. V . 0. dd 6 Februarg 1860, no . 7a/121 . Besluit 11 . C. V . 0, dd . 18 Ju1ij 1860 no. 40/127.

64 heid gegeven, char al de leerlingen in de laatste v f maanden goede vorderingen gemaakt hadden . Op beide examens Meek, dat onder de vakken van onderwijs, vooral de geschiedenis en aardrijkskunde , goed en gelijkrnatig warm onderwezen . Het meubilair dezer school verkeert in goeden staat, desgelijks de leermiddelen, char in al het ontbrekende in den loop des jaars is voorzien . llet nieuwe schoollocaal en de daaraan grenzende onderw jzerstvoning zijn in October betrokken . Het grootste getal leerlingen bedroeg in 1860, 26 bet kleinste 20, en bet gemiddelde 23 . Het getal leerlingen bij den aanvang van bet jaar 1860 bedroeg 20 ; bijgekornen zijn er 97 en vertrokken 95, dus aanwezig op ultimo December 22 leerlingen, waarvan 4 nleisjes en 98 jongens ; alien betalende . Het onderwijzend personeel was op ultimo December 1860 zariiengesteld als volgt P . rapt Geelen, 9e onderwijzer Zen rang en J . N. Diemont, kweekeling ; ter v jl de benoenide 2e onderwijzer voor deze school, H. Goedl art tverd verwacht. Gvuvernements 2e lagere school . }let openbaar examen aan deze school gehouden op den 17 Julij 1860, heeft in alle opzigten de tevredenheid der Subeommissie weggedragen ; Het Meek, dat alle vakken van onderwijs goed warm behandeld . De vorderingen der leerlingen warm, vooral met bet oog op de verwaarloosde huisselijke opvoeding van de meesten hunner, buitengewoon goed . Het locaal dezer school , begroot op 900 leerlingen , L an evenwel de 950 aanwezige scholieren bevatten, doordien gebruik words gemaakt van de voor- en achtergalerij . Men mist daardoor echter een overdekte speelplaats . llet schoolnieubilair en de leermiddelen laten niets to ~ti}enschen over . hlehalve van een 61a1 was de opkomst der kinderen goed . Bet grootste getal leerlingen dezer school is in den loop van 1860 geweest J63, het, kleinste 942 en het geiniddelde 948.

J :)

11et getal leerlingen op 1 Januarij 1860 bedroeg 945 . Lr zijn per hijgekonien 36 en vertrokken 32, dus aanwezig op ultilnoDereinber 1860, 149, waarvan 59 iiieisjes en 90 jonbens . 1- let getal g' al ts-leerlingen bedroeg gentiddeld ,137 . Bij bet onderrvijzend personeel Imdden geen ntutatien plaats ; de onderwijzer .1 . J, de ZVe' er bleef bet geheele jaar door aan het hoofd dezer goed geordende school werkzaatn, bijgestann door den 2en onderw jzer H . C. A . Cornelius, den 3en onderwijzer 4 . / . Gossiaii , den ondernieester .L. Bu to yen den kweekeling P . C . vats L)aalen . P~~rli~uliere sckolen,

Pe}halve de (ieee Gonvernetnents scholen hestaan to Padr ng nog (Irie liarticuliere scholen, als ; 1.

l)e aniddagschool van den ,Seen onderwijzer bjj de dste

school P, vat, Gee/en .

Deze school heeft in 1860 gemiddeld zeven leerlingen geteld . Behalve de vakken van bet lager onderwij . worden ook ° 1e wiskunde en de Fransche taal onderwezen . 2. I)e ntiddagschool van den Jsten en den Men onderwijzer bU de 2e school 1 . J . de We er en H . C . A . Cornelius. llet getal leerlingen bedroeg gentiddeld 24 . Fr `vordt onderrigt gegeven in alle vakken van bet lager onderwijs , alsntede in de Fransche, de Fngelsche en de Hoogaitsche t,~al, wiskunde, algenleene geschiedenis en teekenen . 3 . De school van i\iejufvrouw .1 . G . A . .J. JTerhoeff telde gentiddeld 20 leerlingen , op vier na alle zeer jeugdige rneisjes . ij wordt gehouden van des ntorgens S tot 12 en 's niidda van 2 tot 7 wren . [let onderwajs omvat lezen, schrijven, rekeiv n, T ederlandsche geschiedenis, aardrijksknnde, alsniede vrouwel~jke handwerken, en voor enkele rneergevorderden ookle Fransche taal en de algerneene geschiedents . Mejufvrouw Terl oe fj mnogt in alle opzigten de tevredenheid der Subcontntissie van onderwijs wegdragen, bij gelegenheid van de exarnens op den 17 Ju1U en den 21 December t~ Karen baize gehouden .

FORT DE hOCK . Ilet petal leerlingen bedroeg bit den aanvang ks jaars 20, lvaaronder 93 jongens en l nceisjes . Seders zijn er bijgekorlen 2 en vertrokken 4 , zoodat op bet einde des jaar s onder•~vijs genoten •/ 8 kindei'en, waarvan J5 jongens en 3 meisjes ; terwijl bet petal der g-ratis-leerlingen n bedroeg . Even als ten vorigen jare , was de ttitslag van bet gehouden exanien zeer bevredigend . De toestand van bet onderwijs Mi daze school nrag allezins gewenscht genoernd worden . Dc besturende onderwijzer J . .i1 . 1mmink bleef dit jaar onafgebroken werkzaain . llij ward bijgestaan door den kweekeling A . C. Cfiristina'szoon . Door overplaatsing naar elders van bet lid der Subcornmissie C . A . Sc/uah, nrilitaire konriKiandant, ontstond eerie vacature, welke nog niet is aangevuld , wachtende de voor • drags op de definitive benoeming van zijn opvolger ; terwijl ale Assistent •• R esident S. Locker de Bru file tot lid is aangesteld , ter vervanging van den naar elders overgeplaatsten Assistant-Resident F. Schench, zoodat ter hoofdplaats alsnu un lid ontbreekt . llet schoollocaal, sevens dies-ende tot onderwijzerswoning, blijft t+egen f 40 's rnaands ingehuurd, en kan , zoo uithoofde van de Jigging nabij bet militaire karnperoent als nit aanrnerking van bet niet beduidend petal leerlingen , beschouwd worden voor bet tegentvoordige; nog aan de hehoefte te voldoen ; de schoolnienbelen en leermiddelen zijn genoegzaanr . PADANG PANDJA 11G . Het petal leerlingen op l Januarij bedroeg 30, waaronder 2~ jongens en 8 rneisjes . Seders zijn bijgekomen 3 en afgevoerd .1J leerlingen ; zoodat op ultimo December onderwijs genoten ~2 scholieren, waarvan .1 7 ongens en .5 meisjes, meet inbegrip van 94 gratis-leerlingen . Deze verrnindering, ged rende bet afgeloopen jaar, moat aan verschillende overplaatsingen der ouders worden toegeschreven . De opkomst ter schole was voldoende . Do nitslag van bet gehouden examen onder de leiding van den besturenden onderwijzer 0 . E. Hansen, bijgestaan

67 duos den kveekeling JJ'. .A . Scboggere, kan ook Bier bevredigend genoeiiid worden . Door de ov-erplaatsing naar elders van de leden ' . Rrrppar(t en J . Loc/er cle t1ru jne, ontstonden to PWlrcng Pandjrcrrrt twee vacatures ; in de plaats van den laatstgenoenide werd benoemd de controleur dei • 9ste klasse in Witipoe en 1 kotta's ~K. J. Je/lin ; Iaau .~, die echter dezer dagen ook verplaatst word ; zoodat thins to Pining Pang/jang maar een lidd meer aanwezig is, znllende eerlang een voordragt worden gedaan ter vervanging van de vertrokken leden . let in 'lanboiiw zijnde steenen gebouw nog niet voltooid zijnde, blijft een partie'ilier huffs tevens tot onder~vijzerswoning dienen, tegen f 50 'smaands ingehuurd, welke mtgaaf `veldra zal vervallen, verniits het nietiwe bebouw b~jna voltooid is . De schoolnieubelen en leerxniddelen wor den vokloende geacht . BENKOELEN .

ldij den aanvang van het jaar 1860 bedroeg het getal leerlingen op de (ouvernenients school to Benhoelen 37 . Gedurende bet jaar zUn er bijgekonien 9Q en vertrokken 9.1 ; zoodat op bet einde des jaars op de school aanwezig wares 36 kinderen, waarvan 2,1 jongens en 95 isieisjes . flet getal gra tis-leerlingen bedroeg i7 . De opkouast ter school was goed : nit en din bleven slechts eenige kinderen wegens ziekte of slecht weder to huffs . Er werden twee examens gehouden, nanielijk een openbaar op den 1'Ides Julij en een besloten op den 2 tsten lecember. De uitkonist dier examens was in den volsten zin voldoende ; de leerlingen hidden zonder onderscheid aanmerkelijke vorderingen gemaakt . De algeineene toestand van bet onderwijs is goed to noeren . Mutatien vonden onder het onderw jzend personeel niet plaats, zoodat C . L . P/asberg als besturend ondertivk jzer, en C . Barnet t als onderrneester werkzaam bleven . 8 j bet personeel den Subconnnissie had de volgende mutatie plaats W

68 filet lid Fisser vertrok, en in dims plants word verkozen .k: 1V. Gib :on . De toestand van het schoollocaal is door de verbeteringen, welke daaraan zijn gebragt, zeer goed . Meubelen en leerntiddelen laten niets to wenschen over . RIO U«r. Het aan de gemeente alhier toebehoorend schoollocaal words, wegens den slechten toestand, waarin het verkeert, van Gonvernenientswege door een schoollocaal niet onderwijzerswoning vervangen . (1) De and i v jzer C . C . floanburg, die sedert de wederopening der school in October 1 57 tot aan heteinile der maand Julij 1860, aan deze inrigting werkzaain was, is tengevolge zijtier benoeming tot docent aan het gyinnasiuni !-I illem III 2) vervangen door den tegenwoordigen onderwijzer J . A, 7ermeuien, die van of dien datum de werkzaaniheden onafge broken heeft voortgezet . Op den 11 den Julij 1 ~6() ~~ erd een besloten en op den 19den December een openbaar exarnen gehouden, waarbij bleek, dot de leerlingen zeer goede vorderingen hidden geniaakt . Oak lief personeel der iibco~ninissie ondervond gedurende 1860 verandering. Na lief vertrek, bij ove' plaatsing aehtereenvolgens van twee niilitaire koniinandanten, is thins het lidII aatschap o ;~gedragen aan den tijdelijken niilitairen komnlandant van Bioriw en onderhoorigheden J . L . J . H . Pel, terwijl niet de secretarie van de ~nbconiniissie belast is, de tijdelijke secretaris der Residentie, in vervanging van den vroeger niet deze fnnctie belasten koiuniies . De leden der ` ubcomniissie bezoeken beurtelings de school . De leerlingen woven het onderwijs gaarne bij ; de opkoinst was gedurende bet gansche jaar zeer geregeld . Het getal leerlingen bedroeg bij den aanvang des jaars ' ; voorts zi j n er 6 ve r trokke n en 2 bi j gekonien , zoodat op ulti . mo December aanwezig warm P23 leerlingen, waarvan .13 jongens en 94 nieisjes . Vier dezer leerlingen genieten gratis-onderwijs . (1 )

Goi,v . bell . dd . 13 Sept . 18O no, 9,

(`)

Gouv~ lest . dcl . 4 Febr . 1860 iio . 28 .

69 Schoolineubelen en leeriniddelen verkeeren in een goeden staat . PALE \11341 G, In den aanvang van bet jaar bedroeg bet petal leerlingen 29 ; bijgekonien zjn er JO en vertrokken 7, zoodat bj bet erode des jaars aanwezig warm 24 leerlingen, waarvan Jo jongens en 8 ineisjes, ilet petal giw/ts-leerlingen bedroeg ii . De opkoinst ter schole Iaat niets to wenschen over. In dit jaar is peen openbaar, inaar Wel een Jmsloten exanien gehoiiden, onidat door de ve1# inutatien er peen andere Jeerlingen sneer de school bezochten dan die, welke h(j een vorig exainen nog tot de fwgrfe kiasse behoorden of edert op de school warm toe el ;Lten, Op den l6den December had ut besloten examen plaats, bij welke gelegenheid de Subcoininissie de bovengenoemde orn standigheidd in aaninerking nejitende, allezins redenen van te vredenheid had . De onderwjzer B . A . Willeins bleef het geheele jaar aan deze school verkzaa,n . De toestand van het schoollocaal, aismede die der meubelen en leejiniddelen, is allezins voldoende . ilet persontel der Subcoiniiiissie heeft eenige verandering ondergaan door aftreding van de liden A . JI'iiz I erploe,qk en E . J C. Ilappe, zooniede van den President P . Tk . Couperu, wier plaatsen zijn vervuld door de heeren M. J . A . Arnold en .ir . IJI(1(U Geesteran'us als leden, en den waarneinnden Resident IV. E . hroesen als President . BANDJE1IMASIN . De onderwjzer W. Broer, die op den 5den December 1859 met verlof naar Java vertrok (1), werd uithoofde van ziekte eervol uit zjne hetrekking van onderwijzer aan de Gouverne ments lageie school to Bandjermnasin ontslagen . Gedurende bet verlof van den onderwjzer Broers naar Java, en ook na tliens ontslag tot aan de koinst van den in (1)

J3esIuit II . C. V . 0 , dd . 14 Iaart 1860 no . 29/123 .

70 zijne

plaats benoemden onderwJjzer (1) ,1 . A . A . t'iui den 9den Augustus 13GL1, is de k~veekeling J . ' : 1V01,f, onder toezigt van het lid tier subcoIIIu 1ssie van onderwijs J. IL Barnstein, belast geweest niet de hiding van het onderwijs op de school, tn heeft die kweekeling zicli van de hens opgedragen task op een allezins voldoende w jze gekweten . Op ultimo 1859 bedroeg het aantal leerlingen 35, van welke ?4 gratis-onderwijs genoten . Gedurende het jaar 1860 zijn er J0 kinderen bijgekonnen, ter`vij1 J0 wegens vertrek of ge%orderden leef'tkjd ale school liebben verlaten . Tans semen aan het onderwijs deel, 35 leerlingers, waarvan betalende 90 en b rat is 25, zijnde 9i jongens en i8 lneisjes . Bij ontstentenis van een onderwijzer beefs in den loop van het jaar 1860 gees besloten examen plants gehad . Het openbaar examen, hetwelk in Julij had inoeten gehonden worden, werd uitgesteld tot ultimo December 1360, zijnde bij die gelegenheid sevens aan de leerlingen prijzen uitgedeeld . In aanrnerking nemende, tint de schooljeugd gedurende ruins neben maanden van de leiding van een onderwijzer is ver • • stokes geweest, beefs genoemd examen aan de verwachting vrij wel beantwoord . 1)e opkornst, ijver en gehoorzaaniheid tier kinderen lief over bet algeiueen mats to wenschen over . Onder de leerlingen wares er, die blijken van een goeden aanleg gaven . Te betreuren is bet, tint de meergevorderden voor bet meerendeel, na bet vertrek van den onderwijzer Broers, de school hebben verlaten, waardoor bet onderwijs, hetwelk aan deze school op een zeer gewenscht standpunt stond, thans .een grooten achteruitgang heeft ondervonden . )=bet schoolgebouw words nog door bet Militair Departement v oor ht lphospitaal gebruikt . De school words gehouden in een door tint Departement ingehuurd particulier,woonhuis . Meubelen en leermiddelen voldoen aan de behoefte . .Zoliitgett op

IAKAS SAR . Uithoofde van vertrek, tiverd de Majoor van Laitgen als lid (1 )

Be 1uit R. C, V.

o.

dpi . 20 Julij 1860 »4 : 11/128.

71 per* Subcoinlnissie to Mahassar vervangen door den \Iajoor

J . 1I : Belle (1)

Dit was de eenige mutatie, die or gedurende Bet verslagjaar bij de Subconirnissie is voorgevallen . De laden flier Coininissie bezochten de scholen geregeld, en legden voortdurend veal belangstelling aan den flag . Gouveritemen/s Je lagere scibool ..

De onderwijzer T. A . Corporeal ward aanvankelijk bijgestaan door den kweekeling A . Xiels en den ondermeester G . j\ ilzschke,, welke laatste eigenlijk be hoort tot bet personeell aan de Gouvernements 2de school alhier, en aan de eerste school wend toegevoegdr ten gevolge den overplaatsing near Java van den onderrneester de la Croi .. De onderwijzer J . ran Rout, in afwachting eerier hem to geven bepaalde bestemrning voorloopig tar beschikking van de S+lbcommissie to .}lakassar gesteld, oud'er genot van f i0(~ tractement en f 30 inderrrniteit van huishuur (2), is bij zijne aankomst in de niaand September bij de Je school geplaatst, en de onderrneester X 1zsc/&he dierhalve wader bij, de 2e school werkzaarn gesteld . Op den isten December averleed de ond`erwijzer Corporeal, als wanneer de functien van besturend onderwijzer den Gouvernements .le school voorloopig warden opgedragen aan genoemden onderwijzer van Bout . (3) De onderwijzer van Hout was echter, sedan den 14den Ile= camber door ernstige ongesteldheid verhinderd zijne task to vervullen ; zooda,t Bet onderwijs bij de Je school moest worden gestaakt s bij Bemis aan geschikt personeel, en uithoofde Bet raadzaam voorkwam, de n ear bevolkte 2e school niet van de diensten van den onderwijzer Polderman to berooven . De Hoofdcommissie is flan ook dringend, verzocht,, zooveel mogelijk dee benoeming van een nieuwen onderwijzer voor de 9e school to bespoedigen. Het openbaa,r examen, hetwelk tamelijk bevredigend was, (1) Gouv . bull . dd . ~0 ljei 1860 no ., 25. (2) Beslnit H . C . V . 0, dd . 20 Julij 1860 no . 1O/128 (3) 1Tissive S. V . 0, dr1. 6 Dec. 1860 no. 51 .

72 en de prijsuitdeeling aan de leerlingen van de 9e school, hebben op den 2den Augilstus plaats gehad Het besloten exanien werd wegens de ziekte van den onderwijzer va1t flout voorloopig uitgesteld . De opkoinst ter school was gunstig, en de ijver en gehoorzaaniheid der leerlingen gaven aver het algeineen stof tot tevredenheid . Rij den aanvang des jaars bedroeg het petal leerlingen 33. Sedert zijn er bijgekonien 4 en vertrokken 9, (Ills <
Besluit H . C. V . 0, dd . 24 Dec . 1859 no. 43/121 . Besluit 11 . C . V . 0, dd . 20 Ju1ij 1860 no . 11/128. Besluit H. C . V . 0, dd. 27 November 1860 no . 35132.

73 gebriiikelijke « ijze plaats, bij welke gelegenheden de Sllbcorninissie niet genoegen o itwaarde, dat de kin deren over bet algeineen vrij Bowie vorderingen bad den gemaakt. hlagten van den onderwijzer over aanhoudende nalatigheid in bet schoolgaan van sonic nge leerlingen , veelal kinderen van soldaten of nit den laagsten burgerstand, gaven der Subtcoiniitissie aanleiding destvege, overeenkoiiistig bet scboolregleinent de noodige teregt`vijzing en bevelen to geven, met bet gevolg, dat later in dit opzigt verbetering werd ondervonden . Bij den aanvang des jaars bedroeg bet petal leerlingen J08. Sedert zijn er bijgekomen 27 en vertrokken 29, dus aanwezig op bet einde des jaars .f06leerlingen, waarvan 63 jongens en 49 ineisjes . Het petal gratrsieerlingen bedroeg op ultimo December JO 0 . Tog gedurende de vier eerste niaanden van bet jaar werd bet gehuurde en vrij doelmatige schoollocaal, tot verpleging van zieke niilitairen gebezigd, en niaakte de 2e school gebruik van een tot dit einde in hour afgestaan gedeelte eener particuliere woning . Den Jsten i1'Zei is bet ge~~ one locaal weder betrokken . De schoolrneubelen en leermiddelen verkeeren in een goeden staat . Met genoegen nam de Subcommissie kennis van bet, haar bij apostil dd . 7 September 1860 toegezonden besluit der ReBering van den l 5den Augnstus 1,, 60 no . 8, blijkens hetwelk 's Kon~ngs magtiging zoo worden gevraagd, onn bij de Gouvernements 2e school to iJla issar nog to plaatsen een lweeilen onderwijzer .

MAROS .

Uithoofde van vertrek werd de heer P . .9 . Bol als lid der Subcornmissie vervangen door den heer ii . 0 . de Visser . (1) Mutatien bij bet onderwijzend personeel hadden niet plaats, zoodat dit nog bestaat uit den onder~sijzer G . I Seeman en den kweekeling G . J Bar . De opkomst ter schooe lies niets to wenschen over, en de schoolbezoeken, welke geregeld plaats hadden, gaven stof tot tevredenheid, even als het gebouden openbaar en beslaten exarnen . (1)

Gouv, heal, dd . 20 Jnnlj 1860 no. 8.

71 Ilet petal leerlingen bedroeg bij den aanvang des jaars 27 ; bijgekornen zijner3en vertrokken J3, alzoo aanwezigopheteinde des jaars .17 leerlingen , zijnde i2 jongens en 5 meisjes, waaronder J0, die gr(1lis onderwijs erlangden . l)e oorzaken der vermindering in do schoolgaande kinderen warm : 9 wegens vertrek der ouders , en 4 wegens gevorderden leeftijd . De algemeene toestand van het schoollocaal, der meubelerr en leerrniddelen was bij het erode des jaars near `vensch . BONTHAIN . De school staat onder de leiding van den zendeling vats het 1'ederlandsche zendeling-genootschap A . Goud8waard . Bij den aanvang des jaars bedroeg bet petal leerlingen 49 . Sedert zijn er bijgekomen 9 en vertrokken J4, dus aanwezig op ultimo December 44 leerlingen, waarvan 22 jongens en Q~ meisjes . Volbragte leertijd en verhuizing der ouders near elders, w aren oorzaak der vermindering . Het ondertvijs heeft gedurende dit jaar geregeld pleats gehad, en leverde voortdurend zeer gunstige resultaten op . De opkomst der kinderen was, ten gevolge van koortsen err andere ziekten, in dit jaar niet zoo geregeld als vroeger . Het schoollocaal zoowel als de woning van den zendelingonderwijzer, welke ofschoon voor de behoefte voldoende, eenigzins bouwvallig zijn , zullen binnen kort verbetering ondergaan, waartoe van Gouvernernentswege fondsen zijn beschikbaar gesteld, met bepaling tevens , dat de bedoelde gebouwen voortaan zullen worden beschouwd to zijn Landseigendomrnen, en mitsdien zullen worden beheerd en onderhouden op den voet van bet reglernent -op het beheer en toezigt van den waterstaat (1) . BIM A . Sedert bet overlijden in 1859 van den leermeester to Rime, zijn de kinderen behoorende tot de gemeente aldaar, weder geheel verstoken van onderwijs .

~W1elchior ,

(1) !Gouv, besluit dd . 27 Nov . 1860 no . 28 .

73 Sedert 1 ~4 5 was the persoon in het genot van een maandelijksch inkonien van f 95 . Zijn overlijden, rnaakte het rioodzakelijk en anderen onderwijzer to zoeken . De overtuigrng echter, dat tegen zoodanige geringe beloaning daarvoor nieniand zon to vinden zijn, deed de Subcommissie overgaan tot het voorstel, om voor den met het onderwijs to belasten persoon to Bima to mogen beschikken over f 30 's rnaands (1) . De Subcoinmissie ontving naar aanleiding van dit voorstel de beschikking der Regering (2), blijkens welke 's Konings rnagtigirig zon worden gevraagd oni de, bij besluit dd . 191)e eember 1844 No . _9, ten behoeve van het onderwijs to Bima toegestane sore van f J5_ to verhoogen tot f 30 's niaands . Innuddels werd r an de zijde van bet Bestuur getracht in de behoefte aan onderwijs to Biiiia to voorzien, door den to 111akr, .~srtr aanwezigen zendeling A. . C . P. M. Jachsleeln, onderGouvernements nadere goedkeuring, tijdelijk en in afwachting, dat here en bepaalde bestemming zou worden aangewezen, met het onder`vijs en de godsdienstige leiding der Christen-gemeente to Ilima to belasten (3 , en door gelijktijdig eenige benoodigde leerrniddelen en schoolbehoeften derwaarts to zenden . Dit besltrit kreeg echter geen uitvoering, naardien genoernde zendeling, kort voor zijn voorgenornen vertrek naar Bima, van Gouve~'nenientswege eene plaatsing op het eiland Roili ('Timor) erlangde . Den gezaghebber van B nali is daarop aangeschreven , om de nden schoolbehoeften , in afwachting dat iemand als onderwijzer zoo zijn benoernd, ten rneesten nutte der jeugd aldaar aan to wenden . AMBOINA . Gouvernements Ic lajere school . De Je school telde op 1 Januarij 54 leerlingen, Sedert zijn er (1) (2) (3)

Missive S . C . 0, dd . 15 Mei 1860 no . 18. Gouv, best, dd . 21 Aug . 1860 no . 8.

Beatuit Gouverneur vun Celebes dd . 15 Mei 1860 no, 1 .

76 bijgekon1cn 33 en vertrokken 28, this aanwezig op ultimo 1)eceniber l ~60 591eerlingen, waarvan 40 jongens en 19 nieisjes . Het petal gratis-leerlingen bedroeg ~4 . De opkomst ter schole is zeer geregeld geweest . Het voorgeschreven besloten examen , dat zeer bevredigend was, heeft in dit jaar plaats gevonden op den 22sten Junij ; terwijl het openbaar examen, dat gewoon1 jk een paar dagen voor bet Kersfeest plaats vindt, ditiuaal is uitgesteld moeten worden . De algemeene toestand van het onderwijs rnag als bevredigend worden aangenierkt . llet personeel bij deze school, dat volgens bet vorig verslag bestond nit den onderwijzer A . Cii~iaerus en den kweekeling B . J . Lans, is seders vermeerderd met den onderrneester H. W . Beck (1), terwijl bet tractement van derv kweekeling Lans is verhoogd . Deze school words gehouden in een van Gouvernementswege gebonwd schoollocaal, dat voor bet tegenwoordig aantal kinderen overvloedige ruirnte aanbiedt, en zeer doelmatig is ingerigt . Gonvernements 2e lagere scl ool . De 2e school telde op I Januarij J14 leerlingen . Seders ,zijn er bijgekomen 33 en vertrokken 9J , this aanwezig op ultimo December .136 leerlingen, waarvan 924 jongens en 92 meisjes . Het petal gralisieerlingen bedroeg 78 . I )e opkolnst ter schole last filets to wenschen over. Net voorgeschreven besloten examen , dat op deze school merle zeer bevredigend is geweest, heeft in dit jaar plaats gevonden den 23sten Junij ; terwijl bet openbaar examen even als voor de 9e school is uitgesteld rnoeten worden . Ook de toestand van het onderwijs is op deze school zeer bevredigend . Ilet onderwijzend personeel heeft seders eene vermeerde_ring ondergaan, door de benoeming van J . 11: Benz (2) en A . H. van Gent (3) respectivelijk tot ondermeester en kweeke(1) (2)

Besluit H. C . V. 0, dd . 16 Februarij 1860 no, 8/121 . Besluit 11 . C . V . 0, dd . 16 Febr . 1860 no, 8/121 .

(3) Besluit H, C, V . 0, dd . 9 Jan, 1860 no, 52/121 .

77 ling aan daze school ; zijnde laatstgenoemde aan 7ankelUk voor de 9e school benoennd, dock later na de benoenning van den ondermeester Beck voor die school, naar deze overgeplaatst (I), terwij l de kw eekeling bi j daze school H . Ku-. huwael is overgegaan als inlandsche schoolmeester in een der negorijen . (2) De school wordt nog gehonden in een gehuurd locaal ; bet ingediende plan en de begrooting voor den opbouw eener nienwe school niet goedgekenrd zijnde, is de waarnemend Ingenieur thins bezig met bet opntaken van een nieitw plan en hegrooting . De schoolrnenbelen en leermiddelen bevinden zich in beide scholen in den besten staat . Het onderwijzend personeel bestaat thins nit den besturenden onderwijzer L . E . Boer, den ondermeester .1 . .F. Benz en de kweekelingen B . Soumokil en A . H . tan Cent . Het personeel der Subcomnussie van onderwijs heeft in dit jaar eene verandering ondergaan, door bet vertrek naar Jnva van bet lid Mr. TIt . H, van Reer, en de benoeming in liens plaits van den beer iJir~ L . 11 ova. 8ANDA . Salem den 1 Janiiarij stint inn bet hoofd deter school de, tar vervanging van den onderwijzer J . 0 . Boalel, nit de Padangsche hovenlan(len herwaarts geplaatste onderwijzer van den den rang H . (1 bertoh (3) , :'an ~~ien de ondernteester .l . 11 . H . ale Bell en de kweekeling C. BroeUtui zee zijn toegevoegd , zooniede sedan den 1 J uhj 1860, de onderweester van den 4en rang C. H . L . Croes (4) . Elet aantal leerhingen op daze school , hetwelk op ultimo Decenhher l59 slechts 73 bedroeg, is na bet vt rtrek van den onder~~ ijzer $owlet steeds klimnlende geweest, en beloopt thins 900 . De leerlingen zijn verdeeld in drie klassen , waarvan de eerste of hoogste klasse er ~5 telt, de tweede 28, en de (1 en 2) (3) (4)

Besluit H . C,

v.

0, dd . 23 Junij 1860 no . 43/12&.

Cony . best, dd . 27 Julij 1859 no. 30 . Besl . 1I. C, V, 0 . dd . 19 Mei 1860 no . 1./126 .

derde 47. De eerste en de twee(le klasse zijn ieder nog very deeld in twee afdeelingen, en de derde of laagste klasse in vier .

De stand van bet onderwijs op deze school laat lntusschen veel to wenseben over . Het op den 2Osten October gehonden openbaar exainPn beefs daarvan bet bewijs geleverd, en de inaandelijksche bezoeken van den lid der & ilhcornrnissie op deze school, waarbij telkens in eene der klassen, bij beurtwisseling, door de leerlingen proeven van bekwaamheid geleverd werden , welker nitslag in de eerstvolgt'nde vergadering diet' Coinmissie werd inedegedeeld, hebben genoegzaain bewezen , dat de leerlingen over bet algeirieen zeer weinig vorderingen makes, en bet geleerde niet dan eene uit bet hoofd opgezegde les is, waarvan niets words begrepen . Dit laatste is vooral bet geval met de rekenkunde, waarin enkele leerlingen der Je klasse schijnbaar zeer vet' gevorderd zijn ; evenwel kunnen zij van de door hen uitgewerkte voorstellen gees reden geven . Voorts is de kennis der Nederlandsehe taal, der geschiedenis en der aardrij kskunde, zoowel die van P uror)a als van 1Vederlcandsch-Inili;e, gebrekkig. In de tweede klasse worden deze beide laatste vakken van onder«Tijs in bet geheel niet behandeld . Ten aanzien van deze school zullen mitsdien doortastende maatregelen van verbetering noodig zijn . Van de leden der Snbcomrnissie hF eft de beer J . E . van Zicfjlen zijn ontslag gevraagd, zijnde bij op vostel der Subcommissie vervangen door den beer R . Ji Ji volt IiaaggenIthgen, lid in den Jlaad van Justitie (I) . Het schoolgebouw is in voldoenden staat, en onderseheidt zich gunstig door de kapitale rep,aratien in 1859 hieraan gedaan . TERN ATE . Volgens bet vorig verslag bestond et' to Ternnte een bnitengewone vooraitgang in bet onderwijs . Toes echter de on(1)

Bosluit Resident van Bands dd . 21 Sept . 1860 no . 968/88 . .

79 derwijzer C. OverdeLinden , op zijn verzoek , naar Jara als onderwijzei to JIadioen werd overgeplaatst, en vervangen werd door een eerst onlangs uit Nederland aangekoinen onder\v jzer (1), had er spoedig een ommekeer in then gunstigen toestand plants, daar deze onderwijzer in zkjne beirekking werd geschorst, uithoofde van berispelijk gedrag , zoodat de schooljeugd geruirnen tijd van alle o~~derwijs verstoken bleef . filet getal leerlingen bedroeg op ultimo December 1859, 22 . In den loop van het jaar 1466 zijn er bijgekoinen 7 en vertrokken 6 ; terwijl er onder ultimo October, tijdstip w aarop de school tijdelijk gesloten is, 24 leerlingen bleven . Het getal gratis-leerlingen bedroeg JJ. De opkomst ter schole was over het algemeen vrij goed . Bij fief personeel der gnbcorrliuissie van onderwijs hebben de navolgende iiiutatien plants gevonden Ontheven van zijne betrekking als President, wegens vertrek naar JVlenwlo C. BosscI er en als lid , wegens vertrelt naar JVlakassar [r. .q . Arilof, welke heeren vervangen zijn door den Resident C. J . Bosch, en den Kapitein der Infanterie J, van Le Jde n . De toestand van schoollocaal, meubilair en leermiddelen was goed . ME 1TADO . Ilet gerniddelde petal leerlingen was gedurende het jaar 67, wa ;~rvan een 90ta1 kinderen van inlandsche hoofden en de overigen, kinderen van Europeanen of daarmede gelijkgestelden . De kinderen kwamen zeer geregeld ten school ; gedurende Jnhj en Augustus was zulks met eenigen niet het geval, daar de waterpokken toen heerschende waren , en somrnige leerlingen daaraan leden . Al de schoolkinderen zijn echter gevaccineerd . Ilet petal lferlingen bedroeg bij dFn aanvang des jaars 7i . Sedert zijn er bijgekornen J6 en vertrokken 20 ; das aanwezig op bet chide des jaars 67 leerlingen , waarvan 39 jongens en 2~ meisjes . (1) Be~luit U, C, v, 0 , dd . 30 April 1860 no, 36/1250

Ilet petal gratis-leerlingen bedroeg .14. Fen d8tal leerlingen verliet de school wegens gevorderder leefti j d . Hrervan werd er een als klerk geplaatst op bet l esidentie . kantoor j ee,r werkzaam gesteld bij den Ingenieur van den WTaterstaat ; terwijl er een als schrijver in dienst trail bij den heer H. C, l)irchs, en alle 3 bewijzen given, dat bet onderwijs niet nutteloos aan hen is besteed . Van de 2 overigen vertrok Nr een naar eene inrigting van niiddelbaar ondei v js op J(ct'a en een naar Aerlerlaird~ ten erode daarzijne opvoei ding to voltooijen . Even als bet vorig jaar ruirne stof gaf tot tevredenheid over het doelniatig onderwijs, was ook gedurende dit jaar de Subcoinmissle voldaan over den voortdurend goeden gang daarvan . De gebruikelijke exaniens hidden in Augustus en Decentber plaits, en given ills ream tot tevredenheid . De vorderingen der kinderen warm, vooral in de hoogste klasse aannierkelijk ; hun ijver en leerlust was over test algekneen zeer voldoende . I ij bet personeel der Subconiniissie hadd slechts eeire verandering plaits, nanrelijk ; dat als Secretaris optrad de heer i1I. H . Ilee tell, Secretaris deter Ilesidentie, in plants van den beer :11 . J . ljiartens, reeds ten vorigen jars overleden, De tack van den bestnrenden onderevijzer L, G . V(lfl (ler Hoe/ werd hens verligt, door de aansteliing van H . Postma als ondernicester ( I ) . lngevolge circulaire tier tloofdconuuissie van den 3lsten December 159- No . 17 121 , heeft de besttirende onderwijzer zich belast , oni genoeruden onderuieester to 1ielpeii in zijne studie voor den 2den onderwijzersrang . Voorts had de school een niet geringe hulp in 1en beer I(IIigiIl.4rlaiiit, hnlpzendeling to ~P1enado , die vrijwillig a. zijne diensten aanbood , en nu reeds acted rnaanden met onverrnoeiden ijver den onderwijzer bijstaat . Genoernde heer bezit den 3den onderw~jzersrang, en uithoofde zijner kennis van de Maleische teal, is hij vooral voor de laagste en de middelste klasse van groot nut . (1)

Besluit II . C . V . 0 , dd . 18 April 1860 no . 7/125 .

81 filet scliooJgebotiv is flog steeds in denzelfden ondoehnati gen toestand ; dock eene beslissing op de galore voorstellen tot daarstel!ing van cen iiieei' doelinatig locaal wordt to ge iirnet gezieti . Schoolmeubelen en leerniiddelen bevinden zich in goeden staat. TIM 0l . Order de leden der Subconiinissie to Koepaiig heeft ook dit jaar weder verandering plants gehad De Secretaris C JU . de RocIeinont en de leden W . L . 3 . G4 de Rocliemont en I) . Tielman , zijn wegens vertrek of aanhondende ziekelijkheid afgetreden ; terwijl in burns plaatsen zijn benoeind : de heer H . D . van Boeciholt als Secre tans en de heeren J . W. C. Koen en J . H . de Siso als leden . Ilet schoolgeboiiw bevindt zich voortdnrend in een goeden staat, en beantwoordt geheel aan zijne besteniniing . Ook bet ineubilair is in goeden slant en voldoet aan de hehoefte . Op ultimo 1859 bed roeg bet getal leerlingen Si. Gedu rends bet jaar zjn hjjgekoinen 3 kinderen en vertrokken 5 ; zoodat order ultiisio December 1860 de school door 29 1eer linger bezoclit werd . Ilet onderwijs words ten genoegen der ouders en der Sub Coinmissie , bj voortduiing door den onderwjer H . L . lie !Jnujn gegeven, die seders ties jaren ter hoofdplaats Timor, werkzaatn is .

IIOOFDSTUK III . STALAT van het Schoolwezen onder de iniandsche Chris tenen , ontleend an de r pporten van de onderscheidene Subcommissien van onderwijs .

.Intun(1sche Christeirsclt ool to 1)epok . (ltritrent de school voor irilandsche Christenkinderen to I)epo/ han de gunstige getuigenis worden gegeven , dat et' vooruitgang is to bespeuren, char het den kinderen niet ontbreekt aan leerlust en vatbaarheid, en de schoo!weester zijn pligt niet naauwgezetheid vervult . De zendeling-leeraar J . It . P . 1+: Goiiggr%th oefent voortdurend een gewenscht toezigt uit . De scholieren, ten getale van gemiddeld 5i, kwanien geregeld op . Zij zijn in drie klassen verdeeld en ontvangen, naar gelang van hunnen leeftijd en de mate hunner ontwikkeling, onderrigt in het lezen naar de aanschouwelijke inethode, de hoofdregelen van het rekenen, het schrijven met latijnsehe en arahisehe karakters, het makers an opstellen en brieven, zoomede in de aardrijkskunde . Voorts words in alle klassen onderwijs gegeven in het zingers ; terwiji hun ook verhalen worden gedaan uit 'de bijbelsche en de algemeene gesehiedenis . Door Mevrou`v Gonggr p words in de voormiddag-uren aan de meisjes in de eerste klasse onderrigt gegeven in vrouwelijke handwerken . Daar de inlandsche Christenen to laepok alien landbouwers zijn, en hunne kinderen eenmaal hetzelfde beroep zullen nitoefenen, kan hunne ontwikkeling op den tegenwoordigen trap

8 .3 voldoende vvorden geacht, verniits deze school gevoegelijk Duet eene dorpsschool in i\tderlaitd zoude kunnen vergeleken vorden . Nogtans bljjft het to bejammeren, dat de onderwijzer en de onderineester gees voor burs yak opgeleide en dus rneer onto ikkelde lieden z~ j n ; om welke reden bet wenschelijk voorkojnt, door den leeraar zelven kweekelingen voor ondertvijzers to doers voruien ; waartoe deze allezins bereid zou wezen, tvanneer zulks op eFnigzins uitgebreider schaal en met geldelijke ondersteuning kon plaats vinden . Dit denkbeeld heeft bereids bij de Subcommissie een punt van overweging uitgemaakt, waarop later zal vorden teruggekonien, JAPr .RA . Parheniiere Javaansche school Vaii den zendeling der 1)oopsgezlirde gemeenle, P . Jansz, to Jap~ira . Deze school telde op 1 Januarij 1860 een getal van ,~ kinderen, waarvan 4 jongens en 8 ineisjes . Ilet onderwijs bestond in : bet Javaansch lezen, schrijven, zingers en de b~jbelsche geschiedenis . De ergunmng, verleend tot bet houden dezer school door den zendeling P . I alisz, is ingetrokken bij Gouvernements besluit van 17 Maart 1860 No . 15 . AMBOYNA . Ins tilnut i-an bet 11ederfanrlrcla ?'endeltng-genootsehap, filet instituut van bet Nederlandsch zendeling-genootsehap verkeert voortdurend in bloeijenden toestand . llet aantal kweekelingen bedraagt 120. In den loop van dit jaar werden na een exarnen, dat negen dagen duurde , dci tiers jongelieden als onderwijzers aange • steld ; bet waxen de kweekelingen 1. J . Pelau!oltia, aangesteld to Ft(laiboho . w. A . anasule, )) J a(fibobo . 3. 1) . J)alirna, ~) Ullath . .1' . lllhij ul uw, 4. Sa paroea . t6



aangesteld to Itoor/ . Tuhalrrr . J . LatUi1Utnrcraij, » ) Sirry Sorry .A . Hctipeuw, b N Paperuw . : ' . Titale?j , ' Ch . Rensampess(/, Poorlo . ' Onca . P . Peilo-uw, I1 . \'(c7rloh~ , ' ), A?iii husii . J . S fahnfjnerr Ja, Baut la . . ill/a .1. Pattipiloh /, De twaalf eersten voor rekening van bet Gouvernelnent, en de laatste voor• rekening van her zendeling-genootschap . De door daze benoeming ontstane vacaturen, warden onniid delijk aangevuld uit de aspiranten der voorbereidings-school . Ook daze bevordering geschiedde niet dan na een ernstig examen , hetgeen noodig is out den ijver en de voortdurende inspanning der leerlingen gaande to houden , en tevens onn alle aanzien des persoons en alle part~jdigheid buiten to sluiten, die vooral bij den inboorling zlilke verderfelijke ge`volgen kunnen 'hebben . flet gedrag der kweekelingen was over hat geheel genonlen onberispelijk ; een enkele slechts nioest voor den tijd van drie nlaanden van hat onderwijs uitgesloten worden, en hon 'eerst met primo October wader worden opgenomen . Met den aankap van de noodige houtwerken voor een geheel nieuw schoolgebouw ten behoeve van hat Instituut is een aanvang gemaakt ; terwijl de verdere behoeften tot dit einde bij hat Nederlandsch zendeling-genootschap zijn aangevraagd . 5..

6. 7. 8.. 9. 10. 1( . 12 . 13 .

J . Tupaiano ,

~1

Drukpers t°an lie# 11 ederlandsch zendeliurg'-genootschap . De drukpers was gedurende den loop van dit jaar in geregelden gang. filet personeel daarbij werkzaarn bedraagt v)f personen, die door bet Genootschap bezoldigd worden . In den loop des jaars ward de drukkerij verrijkt met een geheel nienwe ijzeren plot-pegs nit de fabriek van Hamel to 1Jerl~n, alsmede met een .nieuwen voorraadtijpen, bloemen, enz . Het Maleische leesboek voor bet volk van J . Bunjan, in manuscript 445 bladzijden bevattende, is tar parse en zal

cerlang geheel zijn afgedrukt . De voor dit werk benoodigde platen worden in Nederlanrl vervaardigd , en zoo zal dan dit boek bet eerste Maleische werk zijn met platen, hetwelk bier `vordt uitgegeven . In de nabijheid van de hoofdplaats Ambon bevinden zich Brie aanzienlijke scholen voor inlandsche Christenen, waaromtrent ook veer over dit jaar goede getuigenis kan worden afgelegd ; zij z i j n Gouvernements-school in de negorij Hative~besaar. De Gouvernements-school to Hative-besaar, met een getal van 990 leerlingen , staat onder de leiding van den onderwi j zer der 2e klasse IV. No Ja , bi j gestaan door den hulpontler`vijzer J . Sumallo, die in den loop van dit jaar van Hoetoemoer') bjj deze genieente werd overgeplaatst ; terwijl de hulponderwijzer .Jiarkus 111ataknpan, die hierininder voldeed, werd overgeplaatst bij de school to Akoon op bet eiland P% oussalaut .

Gouvernements-school

to )'% oussanive .

De Gouvernetnents-school to Noussanive tell een getal van 237 leerlingen, en staat onder de leiding van den reeds bejaarden, maar nog altijd ijverigen onderwijzer der 9ste klasse Ch . L. Hu was , bij gestaan door den onderwijzer der 9ste klasse ,L . C. Pat l iasina . Deze laatste voortdurend ziekelijk zijnde, werd op zijn verzoek van Lilibooi herwaarts overgeplaatst, ten erode ter hoofdplaats geneeskundige behandeling to kunnen erlangen . Het moet geheel als eene uitzondering op den algerneen aangenomen regel worden be sehouwd, dat de school to Noussanive twee onderwijzers der 9ste klasse bezit ; dock daar wegens de benoeming van den lrulponderwij zer Likahena voor Makisser (Zuid welter Eilanden) bij deze school eene vacature was ontstaan, zoo was de Subcoinmissie van onderwijs in de mogelijkheid, orn den verdienstelijken onderwijzer Paltiiisina in zijn billijk verzoek to gemoet to kornen, en een blijk barer welwillendheid to geven . Go uvernements-school to lilardikii.

De Gouvernements-school

to .Jlardiha telt een getal van

900 leerlingenl en staat onder de leiding van den verdiensteljjL( t1 schooljneester der 3de klasse P . P . lhsah',ll a . Deze school is in nitnruntenden toestand . Door de zorg van den schoolopziener, vindt de besturende onderwijzer den noodigen bijstand in een of lwee der oudste k«eckelingen van bet Instituut . Scholen In het gebergte van lLeltinaor, Elland Anibon°

In bet gebergte van Lejliiiior bestaan negen irilandsche Scholen, alle voor rekening van bet Gouverneuient ; zij zij n SODA-BovEN .

De school to Sojrr-boven is van weinigbeteekeaus, tellende sleelits een 95ta1 leerlingen . De knndige en ijveriue onder\vijzer bij deze school S . UI . Sarimanella , wend in den loop van dit jaar overgeplaatst als onder vijzer near de negorij (liter, op Saparoen ; terwijl de onderwijzer van die genieente J . Ch . i\anbol7j wend benoeind voor de school to Soja-boveii . HATALAAI .

Deze school onderging in den loop van dit jaar weinig verandering . De onderwijzer der 2de klasse J . Laiuheris betracht zijn pligt . Zijne school telt 86 leerlingen . NAKOE .

De school to .1~"aboe staat onder den onderwijzer tier Se klasse I, lllalahelimnal, llet examen, door den schoolopziener gehonden op den I6den Augustus, gaf getuigenis van bevredigende vorderingen . De school telt 71 leerlingen . KILANG .

De school to kilang staat onder den onderwijzer der ie klasse S . J . I(af al oe met 7 7 leerlingen . Deze school behoort alniede tot een der beste op dit gedeelte des eilands . EMA .

De school to .Lma stoat onder den ogderwijzer der 2e klasse A . S. 111akalilrr, met 906 leerlingen, [let examen.op den l7den Au gustus gehouden, liep in alle deelen zees bevredigend oaf.

IIUKURILA .

De school to HuAnrila is van weinig beteekenis . Zij. sta onder den oaden onderwijzer der 3e klasse L . P .,'l talahrrtu, en tell sl,echts ,d leerlingeen . bE) II .4 RIE .

De school to Lejharie staat onder den onderwijzer der 3e klasse 1!1 . ' . Latuasan en tell 20 leerlingen . ROETONca

Den ondercvijzer bij n deze school J . L .111aitimoe, moest de Subconlnussie na ingesteld onderzoek tot ontslag voordrageno In plaats van .~laitimoe ti+erd bij daze school nangesteld, de schoolnneester der 4e klasse Jd E . I isa1otta van Ameila op .No ussala rl t .

Daze school tell 36 leerlingen en verkeert in zeer goeden . staat . HOE1'OU lai,RIE .

De school to Hoetoemoerie nlet X75 leerlingen staat onder de leiding van den onderwijzer J . Rr Nanlolt , bijgestaat door den huIponderwijzer .1i1. A . Lilipol?j, van '1'uIui/a (eiland Saparoea) herwaarts overgeplaatst . De school verkeert voortdurend in zeer goeden toestand . eholen in den omti ek van de baai van ,&mbon . Behalve op de hoofdplaats bevinden zich fangs den binnenzoom der baai van Ambon elf inlandsche Ghristenscholen, die deals door het Gouvernement en deals door hat Nederlandsch zendeling-genootsehap worden onderhouden ; zij zija : 0

Goo vernentenIs-school to Asnahoesoe . Doe GGnvernernents-school to Amakoe$oe, met 933 leerlingen staat- onder twee onderwijzers . De school is in een zeer goeden toestand . Genootschaps:-school to Galala . de Genoatsehaps-school to Galala ward in den loop

Ru van dk jaar aangesteld de onderwijzer A . Z: Lat rnan?lw j , die van W(ia herwaarts ward overgeplaatst, terwijl de

88 schoolmeester van deze gerneente N. Ririinassij bij de Genootsehaps-school to TYaa werd benoemd . lllijkens de door den schoolopziener een en andermaal in den loop van dit jaar gehouden schoolexarnens, is ook deze school in zeer goeden staat. Zij tell 78 leerlingen . Gouvernements-school to Hallong . IJe Gouvernements-school to Hallong staat onder den onderwijzer der Jste klasse P . Pastora en tell 4J leerlingen . Zij hebben onder de leiding van dezen onderwijzer al zeer weinig vorderingen gemaakt, zoodat er een gedurig toezigt noodig is, orn niet to verliezen hetgeen onder den vorigen onderwijzer is gewonnen . Genootschaps-school to Lata . De onderwijzer bij deze school J . Pattiselanno, werd bij besluit van den 28sten April voor den ti j d van zes maanden gesuspendeerd, en de school toevertrouwd aan den genootschapsmeester L . .111anusama, van Hila naar Lala overgeplaatst . Genootschaps- .school to Negeri .Lama . De Genootschaps-school to Negeri Lama tell 44 kinderen . Het is eerie zeer goede school onder een voortrefelijk onp derwij zer . Genootschaps-school to 7 aail ero . De genootschaps-school to ljraaihero tell 12,7 leerlingen . Deze school, veel minder dan die to Negeri Lama, is echter blijkens de char ter plaatse in den loop van dit jaar gehoudene schoolexamens op den 3den April en den l7den September, merkbaar vooruit gegaan . Genootschaps-school to Poi a . Be genootschaps-school to Pola met 45 leerlingen is voortdurend in vrij goeden staat . Gouvernements~school to Roemah-tiga . Be Gouvernements-school to Roemah-tiga staat onder den onderwijzer der 4e klasse J . C . . usturna en tell891eerlinb gen . Zij verkeert in zeer bloeijenden toestand .

89 Gouverneinenfs- :chool fe JIatoe . De (ouvernejuents-school to Haioe stoat ofl(leL' den otulerwijzer dec 3e kiasse J . H . ilUSi(l11111 en telt 70 leerlingen . Deze school is in den loop van dit jaar rnerkbaar vooruit gegaan Gouveriiemeiits-school Ic Lilifrnoi . e1ijk hiervoren reeds werd aangestipt, verzocht deschoolnieester der ie kiasse E . C. Paitiasina 0111, ter erlanging van geneeskniidige huip, naar Ambon overgeplaatst to worden . Aaii dli verzoek voldaaii zijnde, werd in zijne plants aangesteld de onderwrjzer der 4e kiasse TA . Lilipalfj, laatstelijk werkzaam to Tisiouw op Saji,troez . Deze school is inerkbaar vooruitgegaan, tellende .108 leerlingen . Genootsc/wps-school le Allanq . Deze gerneente bezit twee scholen, waarvan tne onder den onderwkjzer der 2e kiasse 1) . LejIsiloe, voor rekening van het Gotiverneinent met .149 leerlingen, en de andere onder den genootscliaps meester B . Lainsainpni(, met .106 leerlingen . Beide deze scholen kunnen niet gerangschikt worden onder de beste des eilands . eho1en op let OosteltJk gedeelte van liet elland Anibon . Longs de kust van het Oostelijk gedeelte van het eiland Ambon, bevinden zich flog cen viertal Christen-geineenten met v :iy inlandsehe scholen ; zij zijn : Gol vernernents-school to Passo . De Gouvernements-school to Passo staat onder den on derwij zer der 3e kiasse J . .M. Tallane en telt 72 leerlingen . Dit is thans eene zeer goede school . Gouvernements-school Ic Soelie . De Gouvernements-school to Soelie staat onder den onjerwij zer der3e kiasse J . A . Siwalelle en teltdO2 leerlingen . Deze school is, hoezeer flog altijd niet tot de uitmuntende geteld .kunnende worden, in vrij bevredigenden toestand . Gouvernemeni :-school to Tiaf. Dii is een onbeduidend schooltje onder den onderwijzer der 3e kiasse D. 1W. Lohollo, tellende over bet loopende jaar slechts 8 leerlingen .



90 Il as .

I)e genneennte to 1T'aa / heeft twee scholen, waarvan de eerste voor rek , ning van bet (ouveri~enuent onder den onderwijzer tier .le klasse I) . J .1llanr/t/ur,ss mist JJ' leerlingen, en de tweede voor rekening van bet zenjdeling-geno .otschap onder (In onder-. vvilzer .1 . Ibi1•i »1rtsscj, die in dt,n loop van (lit jaar vau Galulu (Ierwaarts nerd overgp aatst . 1)e school ties gernootsch :ips told over bet loopende jaar 126 lee r .ingen, doc-h tie opkoinst tier kinderen lies bij beide scholen veel to wenschen, over . Eilanil inbon, AssistentatesHlentie Villa. De bevolkiug tier Assistent-Besidentie tJila, Clangs de noord I, ust van lies eilannd .)nliboi ), bestaat voor het grootste deel nut Mahonuedanen . Er bestaan slecints l wee kleine inlandsche Christen-scholen; zil zijnn I

Genootscf aps-rck';al to Hi/a .

lie genootsehaps-school to Hila staat onder den onnderwijzerJ . zijnde de vorige onnder~vijzer L . ., iannnsanna naar Lala overgeplaatst . De school tell ~i leerlingen en is in bevredfgenden toestand . Patlipeilo/ii7,

Gtngvern,emen~.ls-school to Lrsriehic . De Gouvfrnelnents-school to Lanekie staat under den onderwijzer tier klasse P . Lalopua en tell 20 leerlingen . lalandsche Chris ten-scholen op het ellanil Haroekoc . Ten oosten van .4mbon ligt bet eiland 11 aroehoe suet eenn zestal inlandsche scholen ; zij zijn Haroeh'e en Switella . 1)e school van de vereennigde genieente tier negorijen Uiuoehoe en Same, k, staat onder de leiding van den opperschoolmeester C . 11) . Haullnss, , bijgestaan door den hulponderwij,zer W. .7W. JIJanlnc/atctu en tell 200 leerlingen, Gouvernennents-school to JVassoe. De Gouverneinents school to T assoe staat onder den onder`vijzer tier 2e klasse J . S . I ova en tell 55 leerlingen .

91 GOllt"erllelllellls-ßchuo! t e

Aboroe ,

De Gouvemernentsschool te Abo]"oe staat onder de leiding van den onderwijzer der Be klasse 1~. J. lleiuooeroe en telt JJ9 leerlingen.

G ou rernemeuts- school te H oelalioe. ])e Gouverneulcnts-school te H oelalioe staat onder den onrl-r"'ijzer der 3e klasse J. H. Sulntpalu , bügestaan door den ouderwijzer der 4·e klasse H. JJ1aullhulue, en telt J86 Ieerlingcn.

J<

G Oll oeruemenl s-schoul t e Kari oe, De GOllverneJllents-school te Kurioe, staande onder den onderwijzer der Je klasse J. A. )Jla'Jllts1I1/1ll, telt 34 Ieerlingen. ])e onderwijzer rlezer IH'gorij Is oud en zwak , waardoor het onderwi]s iuerkbaar lijdt; bU v oorkoruende gelegcnheid zal het noodig zijn hierin te voorz ien.

Uou.rernement s-school te On/li. De GouverlleHlents-school te Oll/tl staut onder den onderwijzer der Je klasse J. ll et turia , bijgestaan 0001' den hulponder,"ijzer J). J~ i/Oll, en telt J39leerlingen. Intalldsclae Clll-isten scholen op Ilet eilalld Saparoea. Het eiland S((jJlrroea telt evn 1IIJ(lalj'tal inlandsehe ChristengeJlICenteu t ruet even zoovcel rueestal uanzieulijke scholen;

zU

:djll:

Il auvcrnemente-school ter hoofilJ)laats Sapuroea en Thiotuo,

lle GOllyerneUlents-school ter hoofdplaats Sllpll1'Oea en Thiollw telt 307 leerlingen, en staut onder de leiding van den opperschoolmeester J. 11• ./\'"ll'llloh[f, bijgestaan door ttoee hulponderwijzers, met nau.e JJ. j-i. Sialtaiia en P. J. l.'"ikitujuto, De opkomst der Irinderen was over het geheel zeer bevredigend; maar het schoolgehouw veel te klein, alsmede oud en vervallen ; ook zijn de schoohueubelen in zeer sIechten staat,

Gouoeruemen t s-schoo I te

OU'lO.

De Gouverllelllents-school te Utuo staat onder de leiding Tao den onderwijzer der 3e klasse S. .lJ1.. Sarimaueln, in den

97

loop van tit jaar derwaarts (vergeplaatst . Ifij worth bijgestaan door den onderwijzer der •'ie klasse S . J. .!lanuput . I)e school telde in hat afgeloopen jaar J99 leerlingen , walk getal echter Iiet aanstaande jaar op i74 zal moeten worden teruggebragt, als hebbende een vrij aanzienl~jk getal dezer leerlingen den vereischten ouderdom bereikt oln de school to kunnen verlaten. Gouveriremenis-sclcool to Ullath . De Gouvernements-school to Ullath felt 925 leerlingen, walk getal echter bet aanstaande jaar 933 zal bedragen . I)e school s~ond onder de leiding van den verdienstelijken onderwijzer der 3e klasse J . P . Ruhulesin, die voor weinige dagen overleed ; hij ward bijgestaan door den hulponderwijzer P . .M. Delima, aan wiens zorg de school voor hat tegenwoordige geheel is overgelaten . vesniettemin zal getracht worden , tat met den noodigen spoed een benoeniing geschiedt, oni in daze vacature to voorzien . Gouvernemenis-school to Serr~ij Sorry' . Be Gouvernements-school to Sera]-Sara, slant onder den onderwijzer der 9e klasse titulair J . L . hloris en tell 939 leerlingen . Gouvernements-school to Paperoe . De Gouvernements-school to Paperoe felt 923 leerlingen . Zij staat onder den onderwijzer der 2de klasse 1) . Siahaaa en den onderwijzer der 4e klasse E. A . Titaleij. Gouvernements-scI ool to Boob . I)e Gouvernements-school te Boob felt 990 leerlingen . Zij staat under den onderwijzer der 3e klasse P . D . Lilipallj , bijgestaan door den onderwijzer der 4e klasse J . H. Tupanno . Gouvernements-school to T-u1 aha . De Gouvernements-school to Tuha1 a staat onder den onderwijzer der 2e klasse IL! . S. Nahumur, en then der 4e klasse J . A . Td atumanuwy . De kinderen worden onderwezen in twee afzonderlijke schoolgebouwen , bevattende bet eerste 906, en bet andere 908 leerlingen .

Gouzet,'nemerlts-scltool to 1/utmahoe~ De Gouvernements-school to Iliatnahoe felt i92 leerlingeu onder drie onderwiijzers . Een der schoolgebou~ven in deze negorij moest tijdelijk dienen voor de openbare godsdienstoefeningen, zoodat thins de drie onderwijzers werkzaann zijn in een betrekkelijk veel to klein gebouw . De houtwer . ken voor de nieuwe kerk warm reeds gekapt, en lagen gereed aan het strand to ;Raairat oe, dock in de maand September werden zij door de Alfoeren en andere opstandt lingen op de binm nkust van Ceram , baldadig verbrand . Gouvernements-school to 11 olloth .

De Gonvernements-school to i'% olloth tell J93 leerlingenm Z~j staat onder den onderwijzer der 3de klasse E A . .Nlanuhtatu en den onderwijzer der 4e klasse S . L . Tanarnal. Gouvernements~sc/iool to Hawaha, De Gou' ernem ents-school to Hawaha staat onder den hoogbejaarden onderwijzer der 2e klasse P . ]1 . Latuperisa, en telt i38 leerlingen . Gouvernements-school to Poorto .

De Gouvernements-school to Poorto telt J22 leerlingeii onder twee onderwijzers . Gouvernernenis-school to Haria .

De Gonvernernents-school to Maria, met een gezameliIijk getal van 28.1leerlingen, is verdeeld in twee schoolgebouwen bet eerste gebezigd door den onderwijzer der 3e klasso J . PicaUl/, en het tweede door den onderw~jzer der 4e klasse A . A . de Fretes .

Behalve deze twaalf Gouvernements-scholen bestaat er nog op het eiland Saparoea De particuliere school to I ampoug y~7a1toe, onder de leiding eerier onde brave weduwe Franeina Laturnahina , die , alhoe~vel reeds 77 jaren oud zijnde , nag altijd nuttig werkzaam is en, door hare dochter bajgestaan , hare school van 43 leerlingen in goede orde houdt .

94 Elland Noussataut . Op het eiland No'ussalaut bestaan een zestal inlandsche scholen ; zij zij n Gouvernements-school to Sila en Lei,litoe . De Gouvernenients-school to Sila en Leinifoe tell onder den onderwijzer der 2e klasse J . Hehanussa 92 leerlingep . Gonvernenients-school to Titawaa f. De Gouvernements-school to Titawaafj tell ~2J leerlingen, onder twee onderwijzers . fleze school is een der uitnluntendste van het geheele eiland, en words bestuurd door den onderwijzer J . Huliselan en zijn medehelper R . L . Wrti anno . Gou vernements-school to Aboeboe . De Gonvernements-school to .Aboehoe staat onder den onderwijzer der 4e klasse P . J . Anahotta en tell i20 leerlingen . Gourerne'inents-school to Ahoon . De Gouvernements-school to Ahoon, staande onder den onderwijzer 11'1. W. rFlalahujian, tell 76leerlingen . Gouvernemenis-school to Ameth . De Gonverneinents-school to Ameth tell 2;55 leerlingen onder twee onderwijzers, zijnde : J . L. Wattimeiu,, onder vijzer der Se en W. Ch . Simauw der 4e klasse . Gouvernements-school to ~1 alak a . De Gonvernements-school to A7 alahha tell 9 2 leerlingen, en staat onder den onderw~jzer der 4e klasse S. Pal t'. inlandsche Christen-scholen op de Zuidkust van het eiland Cerant .

Langs de Zuidkust van bet eiland Certcm, to rekenen van Lohhie ten Westen, tot en met Amakei ten Oosten, bestaan in het geheel dertien inlandsche Christen-scholen ; zij zijn : Onder de Assistent-Residentie .Vila : Genootschaps-school to Lohhie .

De Genootschaps-school to Lohhie telt40 leerlingen, en staat onder den onderwijzer P. Huha .

93 Go-uvernements'school to Piroe . De Gonvernements-school voor de gemeenten Piroe , Trtnoenoe en 'lt iy' suet 40 leerlingen staat, onder den onderwJj* zer der 3e klasse Ph . H. Rukuinafiu, onder de AssistentHesidentie Saparoea . Gouver»entents-school to Kaaiboho . De Gonvernements school to J(wiibobo telt 309 schoolpligtige kinderen, onder den onderwijzer der 9e klasse J, Ku/iuuael, bijgestaan door tie onderwijzers der 4e klasse J . Pelainonia en A . Titnasale . Genootrcltaps-school le IVan srtntoe . De Genootschaps-schoolte IUaaijsarnoemet3Jleerlingenstond onder den onderw~jzer E . L . d!anrthtttu . Ilet trewig lot van then onderwijzer is getioegzaatn bekend . Op den 22sten September 1860 ward hij met zijn geheele gezin, bestaande nit vronw en twet~ kin((eren, suet flog twee bloedverwanten door de woeste tlljoaten vernuoord . Gouverneinents-school to Hatoesoen . De Gouvernernents-school to !Jaloe.soea telt .100 leerlingen, eq staat onder den onderwijzer der 3e klasse .4 . al. Soplanit . Volgens de niededeeling van dew onderwijzer, was ook hij in den avond van den 2 2sten September iiiet zijn gezin in groot Ievensgevaar . Niet minder dun negen schoten warden op hem gelost ; dock hij ward door de duisternis van den avond begunstigd, flog geiukkig gated . Gonvernements-school le Karnutrian en Seruawan . I)e Gonvernements-school to kam'lrian t'n Seri,awala staat onder den onderwijzer der 3de klasse J . L . Beuwaru en tell .f47 leerlingen . Ook daze onderwijzer was, even als de zendelingleeraar de heel' van Ehris, verpligt z(jne getneente to 'erlaten, wegens de op Ceram heersehende onhisten . Gonvernements-school le Ti/us/ale, De Gonvernements-school to Tihulale, onder den anderwijzer der 2e klasse J . Ana/thila, telt 59 leerlingen .

96 Louver nemeiats-school le .l oemah1 aaL I)e Gouvernements-school to lioentahkaai staat onder den ondertvijzer der 4e klasse 1I, 66'ailimena en telt 84 leerlingen . Gouvernements-school to Elpapoeti . De Gouvernements-school to Elpapoeti (dat is i Pauloh/ en Samosaeroe) staat onder de onderwijzers J. Pattinasaran en E . Tapilaeru, beide der 4e klasse en telt 209 leerlingen . Gouvernements-school to Makarikie, De Gouvernements-school to Makarikie, staande onder den oiiderwijzer der 2e klasse S . .l uhom, telt 900 leerlingen . Gouvernements-school to Ama1 ej. De Golivernements-school to Amahef/ staat onder den onderrvijzer der 9e klasse L. A . Tanasale en den hulponder`vijzer J. Lopulisa, en telt 2491eerlingen. Gouvernements-school le Ar a ja, JYaraha , Apisano en Tanana/uw . De Gouvernements-school to A_ 'waija , Waraka, Apisano en Tanana/suw telt 93 leerlingen onder den onderwijzer der 3e klasse J . L. ~'Valtimena . Boiino, Besidentie . ila . De Goavernemlents-school op het eiland Bo1o no staat onder den onderwijzer der 3e klasse S . M. Ilukom, en telt ./9i leerlingen . Aangezien dit eiland geheel geisoleerd ligt, en this bij ziekte bran den schoohneester als anderzins, school en kerk zouden to lijden hebben, zal het noodig zijn, den onderwijzer deter gemeente zoo spoedig doenlijk een helper toe to voegen . Gouvernements-scftool to 1itanipa .

De Gouvernements-school to ,Jllanipa telt 28 leerlingen . Z(j staat onder den onderwijzer der 3e klasse J . B . Xanlesj, GouverTemenis-school to Boeroe .

De Gouvernements-school to Boeroe staat onder den onderwijper der 4e . klasse II. P. ,Platulapelwa en telt 37 leerlingen .

Hehalve daze 69 scliolen onder 92 ondervijzers , bestaan de Zuidwecter-Eifanden VW'; this zjn er in list geheel zevei - en - zerenhig sclio 1 en *I, op de Aroe-eifandeii nog Brie, en op

op (le Aroe-Eilanden :

(1 . 15 .

C.

!)iiidjalit, onder den onc1ervjzer 11 Lopitlal :ii ;

IVOX(1ii , ondei' den oiidei'vijzei' FZ . Suiiwtaiiw ; Ji'uiigel , onder den onderwijzer ii. Pica iii .

op de Ziiid-roaster-Eilandeii a . .llahisser, onder den onderwijzer J . Leka~eiza ; b . IJ[oa, onder den onderdjzer J . J . Lekultena ; c . Roma, onder den onderwijzer 1 1 H . Pat('/ ; (1. Scraat , onder den onderwijzer 0 . Lesinnfj ; c . Serii'aroe, onder den ondeiwijzer F'. Saparuwej . ALGEMEEN OVEIIZIGT. later, die tit algeineen versiag in verband met vroegere rapporfen ernstig nagaat, zal ongetwjfe1d tot de overtuiging inoeten koinen, tat voor bet vo1ksondervjs in den .Uol#/ scheit Archipel veal is gedaan, en bet zich dientengevolge in zeer beviedigenden toestand hevindt . Niet tat beweerd zon worden, tat list tot volkonieriheid is gebragt, eveninin tat men zich bj de erlangde restiltaien zoude mogen nederleggen ; inaar, tat van de beschikbare niiddelen hat baste gebruik wordt geiiiaakt, en de inlandsche Christen, de vergelijking met dien in vale Europeche 1an den best kan uithoiiden , zal iedei mneelen erkennen, die zich met den stand van zaken ginds en hier van nabij heeft bekend gemaakt . De geregelde opkoinst der schooljeugd , list we! is war in enkele gemeenten to wenschen over, mnaar was over hat ge-. heel genornen zeer bevredigend . Ten einde zooveel doenlijk den kinderen van tijd tot tjd cane kleine vreugde to bereiden, deed de schoolopzienr met voorkennis en goedkeuring der Subcomn'iissie, de school-. 7

9` kinderen van het gebergie van Leffimor to zijilen huize komen, ont een kort overzigt to houden van hunne gemaakte vorderingen, daarna met hunne otiders en ondeiwijzers een eenvotidig feestniaal bij to woven , en zich later naar harte!ust in den grootn tam vats den schoolopziener aan booinvrucliten e vergasteti . Sonis meer dan honderd kin d eren to gelijk zaten aaii den vrolijken disch, en werden daar Wa slrijd, door de kweekelingen van het Instittiut, hunne toekoinstige leeriiieesters, hediend en verzorgd . Eerst tegen den avond keenle de vro1jke troep, na flog een klein gesehenk ontvangen to hebben, onder het gels ids hunner ineesters en vewanten naar de bergen terug . Al licel geniakke1jk en weinig kosthaar is het derhalve, dezen kleinen een weinig Ievensvreugde to bereiden ; zoodat dan ook het voorneinen bestaat, mu aan dezen maatregel flog grooter uithreiding to geven , zoodra het meows en groote schoolgebouw to Ilatoemera voltooid zal wezen, daar toch van onderseheidene meer verwijderde negorijen bet verzoekis ingekoinen, orn ook eens een dag bij den schoolopziener le niogen kornen doorbiengen . MENADO .

kweekschool voor Iiilandsclte onilerwfjzers le nlanawaIIgho .

Dc kweekschool to lanawangko, onder de leiding van den zendeling-leeraar A . Graaflai'd had steeds een getal van 20 leerlingen . Zij , die na genoeinde inrigting bezocht to hebben, als onderwijzers geplaatst werden, gaven blijken van eene hoogere ontwikkeling dan de nieesters van vroegere tijden . Inian(ische Christen-sc/to len in ale .Minal assn .

A.

ii

Pecoueef. Elke school heeft een onderwijzer, die naar gIang vati bet aantal teeiIingen , door a n of nicer der verstgevordeide scholieren geholpen wonit . i;ehoit'eii 1)e sehoolgebouwen, die door de negorijer daargestelI (3 fl onderhouden worden, zijn op sonmige

C

D.

E

F.

plaatsen Vee! veitheterd cii voor zoover de werkaaiii heden lies toelaten, words daarinede voortgegaan .

Dli words allerwege beter ; men vindt bjna overal vrj goede banker en tafels . Overal ziet men ook schoolborden . Leerlingen . Op zesjarigeii leeftijd kunnen de kinderen ter school komen, en daar tot hun t'eertiende jaar ver blijven , waarna ziJ, zoo de opkonist eenigzins geregeld geweest is , voor huinne behoeften genoeg kiindigheden vei'zameld hebben . Onverschilligheid van sommige orders is ecliter wel eens oorzaak dat vele kinderen to ougeregeld koinen airs eenige vracht van bet onderwijs to trekken . Fakhen t•(t/ onderwis, Dc vakken van onderwijs zijn bet lezen, schijven , rekenen en zingers, Voor bet I e yak warden de werkjes van Le Br it en IV . ( .raaftand gebezigd, welke laatste lloogst dodmatig zijn . Schrjven doer de meeste leerlingen nititiuntend . FEet rekenen bevat (Ic hoofdregelen in geheele en gebroken getallen waarbjj gebruik gemaakt words van bet zeer geschikte werlije van dtn beer N. GrwflaM . 1)it hestaat jut drie deeltjes, en loops tot en met den regel van diiein . Op de niceste scholen words goed gezongen , niet alJeen godsdienstige liederen, maar ook zoogenaainde pantons, incest melodien nit de Zangvogeltjes", op woorden genet door ineergenielden bestuurder der kweekschool, den beer Graqfiaiui .

.iiiu,Ieriee,'

Exaiiiiiia, 1\'Ieestal tweemaal sjaars worth geregelde inspectie door de zendelingen gehouden, terwjl dc Resident bj zijne veelvuldige reizen door de Mina/thsra ilikwrijls de scholen bezoekt, hetgeen van goeden iiivloed is . Iii1andsc/e Cliris/en-seliolen op de Sanyfr-Eilanden . Hoewel bet ondervjjs op de Sangir-Eilanden nag riiet op

100 die boogte is rile in de i1ina/sicsa , bestaai eeliter de loop op vooruitgang . De meesters liebben thane eene runners bezoldiging, hetgeen niet dan voordeelig werken kan . Schoolgebouwen en ineubelen zjn iiog diet in dies goeden staat, die verlangd words, en de va1ken van ondetvijs nog diet tot die hoogte opgevoerd, als op de seliolen in de JIii,a/uts .s a . I1lf(in(lsche Christen-school to Goronlalo .

lieze inrigling werd door den Resident op zjne inspectiereis bezoclit , en bevredigend bevonderi, zoo was ondervijs als schoolgebouw en materieel betreft . filet aantal leerlingen bedroeg 20 a 25, waaronder een iOta 1 kinderen van inlandsche lioofden . Onder de hijiagen van dit veislag koint voor, ecu staat La . J1, waarop vermeld staan de distrieten en negorjen, waar zich scholen bevinden, benevens bet getal leerlingen . J3ANDA .

lfiufIn(lsche Christen-school to .Veii a .

Tot de niaand September beefs aan bet lioofd deter school gestaaii de onderwkjzer J ) . Op zijii verzoek naar Aiiiboina overgej)laalst ale hnlponderwijzer, op eene bezoldiging van f 92 's iiiaands ( I ) , heeft IiiJ zich die vermindering van inkoinsten laten ve1geva11en, 0111 naar zijn geboortegrond terng to keeren . Van of opgenield tijdstip is de onderwjzer Ilithum vervangen door den onilerwjzer P . J . de Queljoe, door de Subcoinmissie to then einde van Rozengain overgeplaatst . Daze school felt 90 leerlingen, of 2 sneer dan op ultimo Ii)eceniber I859, verdeeld in vier kLseen, waarvan 28 in de cerste , 24 in de iweede, .12 in de do rte en 26 in de vierde Ida sse . In lies algemeen kan van deze school gezegd worden, tat hair toestand voldoeride is . ilet onderwijs in bet sewn, sehijven en rekenen (tit laatste e tot en niet de deeling), benevens in de aardrijkskunde Hukum1

(1)

Besluit Uouerticur

d ;r Moluksche Lilanden dd, 13 Juj 18C() iNo . 2

101 words 01) dent en de overige inlandsehe Christen-scholeti dc zer llesidentje, steeds op den vroegeren voet gegeven, en de daai'toe gebezigde leerhoeken zijn flog dezelfde als die, verineld in het versiag over 1857 . Aan de gebruikelijke leerboeken, aan schrjfbehoeften en andeje leeriniddelen, blijft in tie veer scholen to IJan(la groot gebrek Jiestaaii ; het is initsdien wensche1jk , dat cene 1)esehikking words genoinen in den geest van het voorstel dci tibcoiiiniissie (1 ), one voor het aanschaffen van leer en leesboeken jaai'lijks f 3 .50 bescliikbaar to stelien ; ointrent e1k voorstel door de iTegering aan het Opperbestuur de vei'eischte iiiagtiging is gevraagd (2) . Evenzoo is door de Suhcoinniissie aangedrongen op het ne men eener hesehikking op bare voorstellen, totverhooging der.n 1)ezoldiging van de vier inlandsche onderwijzers in dit gewest (3), aangezien ziJ thans slechts f 6's inaands nit's Lands kas genieten .

w: el is waar ontvangen zij flog eene toelage nit bet diaconie-fondM voor dien van I1 slat en A,i van ff6,66 's maands ; voor dien van LonI/,oir van f .14 en voor dien van ilozengain van f 9 's iiiaands ; inaar, behalve dat bet diaconie-fond zich aan bet vender verleenen dier toelage zon kunnen onttrekken , zijn die onderwijzers door hunne geringe bezoldiging lilt ' s Lands kas , verstoken van een voldoend pensioen, daarvan bj onderdoin of ongeschiktheid voor hunne betrek .r king Ic kunnen bestaan, gelijk zij , in overeensteinming met 's ( oiverneinents bepalingen (4) zouden erlangen , indien zij, voigens de boven aangehaalde voorstellen, eene hoogere bezoldiging nit 'stands kas genoten . %Toorts wordt bier nie dege d ee ld , d at bet n i euwe ontwerp van iegleinent voor de Gouvernements inlandsche Christenseholen in deze Itesidentie, waarvan gewaagd wordt in bet ver .slag over 1859, door den Gouverneur der JJ1olu/(1)

(2) (3) (4)

Missive S . C . V . 0, dd . 5 Jnnij 1858 No . 31 . Gouvernements besluit dd. 28 October 1858, No . 31 .

11issive Resident van l3anda dd . 9 Jinij 1860, No . 27, Gotiv, besIuit dd . 25 April 1857 No . (2 .

102 .cche Eilanden is afgekondigd (1), en dit seders April 1860 op die scholen in werking is . Het tUdelijk schoolgebouv to Neira is in voldoenden staat . LONTIJOIR .

Aan bet Iiooffl dezer school staat de in 189 derwaarts overgeplaatste ondervjzer 1) . P . Tomasauwo De school le Lont/soir bit thane .14 leerlingen of 6 ininiler clan op iiltiino December 1 859 , verdeeld in vier klasseii . Daze school verkeert in geen bjzonder gunstigen staat . Flet kerkgeboiiv te Lont/ioir, hetwelk sevens tot school client, is in goeden stant . AU .

Aan pet hoofd dezer school is de onderwijzer P .11anlo/ilj gebleven . Zij telt thane 2 leerlingen of .f ininder dan op ultimo December 1859 . Ook daze school verkeert in veing ganstigen toestand . Met schoolgebouw net (IC aanhoorige onderwijzerswoning is voldocade ROZEN A1N .

Aan pet hoofd dezer school staat seders de niaand Septeinteniber de ondersvijzer J. J . S'jahoinenivi, in vervanging van den tot aan gezegd tijdstip gefungeerd hebbenden onderwjzer

P. J. de Queljoe.

filet aantal leerlingen bedraagt .1i, of 2 minder dan op iiitimo December 1859, Het steenen geboiiwtje , dat aihier tot kerk en school beiden client , is in voidoenden staat . TERNATE .

.ZI'!aleische school. Door afwezigheid van den President en ongesteldheid ' an twee laden der Siibcornrnissie van onderwijs, heeft hat open baar exarnen geen plaats kunnen hebben . Uit bet op den 3den Juiij gehouden exarnen bleep echter, ()

Gony . besluit dd . 24 Iec. 1859, 1io. 1 .

103 tat deze school zich op haar goed standpunt bleefliandliaven . Betreffende de vorderingen der leerlingen valt op to teeke iien, tat die tier lagere k1assii Jilkjken van vooruitgang liebben gegeven, terwiji de nicer gevorderden op bet eens be reikte standpunt bleven staan . liet onderwijs bleef zich bij dezelfde vakken als vroeger bepalen . Het petal scholieren bedroeg onder ultimo Lieceiiiber 1859 84 ; in den loop van het jaar 1 860 zijn er bjgekonien JO en vertiokken4 ; er bleven tits liltilno December 1860, 9Oleerlingen . Over de opkonist her schole werd veel geklaagd . iIij liet onderwijzend personeel hebben peen nintatien plaats geliad . liet ondervvijs worth gegeven in het .Tees- of armenhuis ; dock er is tot den aanbouw van een schoollocaal autorisatie ver vei'leend, (I) en een bedrag van f 498.1 daarvoor toegestaan ; met den aanbouw is reeds een begin geinaakt . De leermiddelen zijn voldoende . TIMOR .

Op lies elland flotti zijn thans, naaraanleiding van'sG®u

vernenients besluit wan . den 8 Mei 1857, . No . 4, ac/alien inlandsche sc'holen ii werking, waarvoor de noodige fondsen zijn aangevezen . Volgens (Ic laatst ontvangen opgaven bedroeg het petal kin deren, tat op al deze scholen onderwezen worth , ongeveer .1340 jongens en 800 meisjes . De schooliocalen zijn alien voorzien van ineubelen en voldoende leerii'iiddelen . De onderwijzees der ./e kiasse genieten eene bezeldiging van f 25 ; die der e kiasse van f 20, en die der 3e kiasse van f .15 ' S maands . Het toezigi aver die scholen is opgedragen aan de zendelingen p Rots i T. C . .4 .. M. Jachsiejn n F. Page , die zich met veel ijver van hunne tack kwj ten, en reeds vele verbeteiingen hebben voorgesteld, die ingevilligd zjn . lies is vooi de Subeominissie niet doen1jk, nit(1)

Gouv . bes .luit dd. 14 Sept. 1859, No. 3 .

hoofde van den verren afstand en ,-eIe andere hezi~he(lcn, .If" schulen op neu; te gaan hezoeken. '101gcns de opga,'en der betrokken meesters, zUn de 1'{i/~ op 'I'imor aanwez ige scholen bczocht door Q93 kinderen. lleze mecsters zijn allen geschikt voor hunne betrekkingen, en geven zieh veel moeite voor het onderwi]s, ßehalve bovenvermclde scholen bestaat te !{oejJflJ7,Q zelf een inlandsche Christen-school , ,vaarbU als ondcrwijzer is aangesteId de Amboinees 11. lJl. J.YO[j(l, die insgelijks door het Gouvernelnent, met f 30 's maands bpzoldigd wordt , Hct onderwi]s wordt in het kerkgebouw gegeven, omdat daarvoor geen eigen locaal aanwezig is. Onder ultiu.o 1859 bcdroeg het getal leerlingen dier schoo] .9 t, Serle rt zOn er bUgekolnen PO en vertrokken 21; zoodat thans blUven 8~'J leerlingen, waarvan 4,7 jongens en 37 meisjes .. ZU worden onderwezen in: het lezen, schrijven, rekeueu en de hUhelsehe geschiedellis. RU hr-t op den 18 December gehouden examen is gebleken, dat de leinderen zcer goede vorderingen hadden genlaakt. Vnn de leerlingen zijn : J!} van Chinesche ouders , 7 van Europesehe af komst , 57 van inlandsehe Christeneu en 6 van heidensehe oudcrs.

De Hoofdcommissie vnn onrlerwi]« in .L'~ederl(/lld,ff(~h-llld;i/ heeft, door de indiening van dit AIgclueen '7erslag, wederom

volrlaau aan bare jaarljjkscho taak, en vermeent met gerustheid <Je waardering van huren arbeid aan de Regering te lllogcn ovcrlaten.

Het Lid 'l-'an den Raad can JV'ederlandsch,-I11dil/, President der H oofdcommissie can auderunjs ..·

11. C. v,

D.

,'/IJCJ{.

Ter ordonnantie van de Commissie ;

J~

~\.

PA.l'''rIJN, Secretaris;



IIOOFDSTUK IV. J OSTEN van het lager onderwijs Ran EUropeahen en Inlan(lsclae Christenen in J ederlant scl2--Inclie.

.

A . Geraamcle kosten over 1560 . I. Residentieu .

BATA VIA .

IIOO DC0MM1SSIE VAN ONm :RwIJS . Bedragen .

Oi1iSCl1RIJVING PER POSTEN .

7750.2 400 . 1200.-120 .--300 .-1300 .-264 . --

Tractement aan eon seeretaris . » )) » koinmies . » » kierken n » eea boodschapper . . » twee loopers Voor schrijf en kanto,nbehoefteu voor het bureau verlichting van bet bureau-locaal .

I 13334 .-

II .

ONDERWIJS AAN EIJROPFANEN EN PAARMEDE GELIJKEST EL DEN .

BANTAM.

Tractement aan een o~~derwijzer Indemniteit van hnishuur a m idem . Tractement aan een schoolbediende . Aanmuak en onderhoud van meubelen

; , .

,

• 1200 .-

54° .-60 .--100 .-

• lOOt1 . BATAVIA .

lste lab ere school to Weltevieden . Tractement aan een eersten onderw jzer . • u » u tweeden » » derden u Indeniniteit vu huishuur aan den derden onderwijzer , : , Tractement aan twee schoolbedienden . Voor bet schoonhouden van het gebouw ,

•

Transporteren

f 4200 . 2-lot) .-1800 .960 .1(1(1 .-40 .

• 9500.--



JOG Residentieu .

OMSCHRIJVING PER POSTEN . Per transport

BATAVIA .

Bedragen,

I

9500 .

2de lagere school to W eltevreden .

Tractement aan een eersten onderwijzer a tweeden u derden u » » vierden » Indemniteit van huishuur aan den derden onderwizer . Idem aan den vierden onderwijzer . Tractement am n twee schoolbedieuden Voor het sc1ioonhouden van liet achoolerf

3000 .2400 .1500 .1200 . 9G0 .960.100 .40 .

3dc lagere school to Weltevredcn .

Tractement aan een cersten onderwijzer u » » tweeden a >) )) )) scimoolbediende

2400 .1500 .120 .-

Stads-school to Patavia .

Tractement aan een eersten onderwijzer » u tweeden u Indemniteit van huishuur aan den eersten onderw uzer Idem aan den tweeden (mnderwijzer Tractement aan twee schoolbedienden .

2400 .1500 .1200 .960 .100.--

Particuliere schoolinri,'tiog to Tangkee (Batavia) .

Tractement aan een leermee~ter

12(h-

Lagere school to Meester-Coriielis .

. Tractement aan een onderwijzer )) » » schoolbediende . Aanmaak en onderhoud van schooli»enbelen voor de late, de 2de en de 3e lagere school to W eltevrederl, de suds-school to Batavia en ale ccbool to Meester-Cor- elis a f 100 ieder BUITENZORG .

Tractement Fman een onderwijzer lndemmiteit van Imuishuiur aaii Idem Tractement aan een bediende . Aauniuak en onderhoud van uieuhelen

1200 .60 .-

500.f317') 0

f 1200. 360 .-60 .-100. -• 1720 .--

KRAWAING .

Tractement aan een onderwijzer to Poerwakarta » » schoolbediende . Aaninaak en onderhoud van schoolmeubelen •

• 1200--

60 .. 100 .• 136O-



107 Residentien . CIIERIBON.

TAGAL .

OMSCIIRIJVING DER POSTEN.

Bedragen .

Tractement aan een onderwijzer . Indemniteit van huisliuur aan idem . Tractement aan een schoolbediende . Aanmaak en onderhoud van schoolmeubelen

,

Tractement aan een onderwgzer . , Indemniteit van huishuur aan idem , Tracteinent aan een schoolbediende . Iluur van een schoollocaal . . Aannraan en onderhoud van meubelen

,

.

.

PEIiALONGAN Tractement aan een onderwijzer Iluishuur aan idem , 'Tractement aan een schoolbediende . Aanmaak en onderhoud van schoolmeubelen

SAl1IARANG .

f 1200 .

360 .-60.100.-f 1720 .---

f 1200.-300.60 .-300 .100. 1 1960 .--

•

f 1200 .360.---60. 100 .-f 1720

.

f 3600 .-

.

2400 .-1500 .900 . 600 .120 .-

. .

lste lagere school. Tractement aan een eersb n onderwijzer u n a tweedeu }) derden b Iluishuur aan den eersten a a a » tweedeu a a a » derden s Tractement aan twee schoolbedienden

. . .

1800 .1500 .900,600.-360 .-160,-.

2de lagere school. Tractement aan een eersten onderwijzer a a » tweedeu a Huisliuur aan den eersten a a a a tweedeu n Tractement aan twee schoolbedienden 3de lagers school,

Tractement aan een eersten onderwijzer tweedeu a Iiuisliuur aan den Qersten a tweedeu a Tractement aan een schoolbediende

2400 .-

1500 .900 .600 ._ 120 .

Iiervormde Weeshuis •s ehool. Tractement aan een eersten onderwijzer a ) a tweedeu a Huishuur aan den s a

. w

Transporteren

.

1800.1200.600 . 123560.





'aa .

Oi1S611RIJVING DER POSTEN .

Bet's ;et, .

Per transport S MAIIANG.

•

J23560 .-

R, C. Weeshuis-school . Tractement aan een eersten onderwijzer b u » tweeden N N ) » derden N Iluishuur aan den eersten N N N » tweeden u N N N derden N

•

,

/nun--

^

`

/zoo'-

.

.

, ^

•

^ ` ^ ! /

x20m .--

m« . ooo

-

uoo--

Particuliere school to Salatiga . Toel age nan den onderwwizer

^

^

,

, ! !

/2oo'--

lste lagere school to Aitibarawa . Tractement aan een eersten onderwijzer . N N tweeden N . N b den eersten s , tluishuur N » N tweeden N . Tractement aan een schoolbediende . Aanmaak en onderhoud van +neuuelen . (van of Augustus 1860, I+ij besluit dd . 16 July 1860 no . 55, voor 3 jareu toegestaau .

+00 . -373 .250 .25 . 4')

2de lagere school to dhnbarawa . Tractement ++ an een onderwyzer . . • lluisl+unr aan idem Tractement *an een schoolbediende . Aanmaak en onderhoud an schoolmeubelen voor de late, de 2de en de 3~1e Iagere scho~~l Ie Saunadinbarawa en de rang, de 2de lagere school to Weeshuis-scholen a f 100 ieder

1 .APARA .

Tractement aan een onderwijzer )) N N bediende Voor a ~nmaak en onderhoud an Tracteuieut aan een onderwijzer » N N bediende Voor aaumaak en onderhoud van

to Pattie N

N

.

sch+~olmeubeleu to Japara . s) N schoolnieubelen

1200 . 360 .-60 .--

600 .

/ 1200 .60 .100 .1200 .60 .100 .• 2720.2120 . /

iEMBAN& .

Tractement aan een onderwijzer ; Huishuur aan idem Aanmaak en onderhoud van schoolmeubelen Tractement aan een bediende , , ,

• • • •

f 1200 .600. 100 .60.--

• 1960.



1 09 Residentlen .

0 SCIIBIJVING I)ER POSTEN .

SOERABAIJA,

lste lag ere school.

Bedragen,

Tractement aan een eersten onderwijzer » o s tweeden » » » n derden » Huishuur aan den eersten » » » » tweeden u » » derden s » Tractement aan een schoolbediende

I 3G00 .1800 .1500 .720 .720 .80 .-.

2de lagere school.

Tractement can een eorston onderwijzer S » » twoeden a » » * derden » » S » vierden a llnishuuP nan d~n eersten s » u a twee~len a a )) a deaden a s a a vierden » Tractement aan een schoolbediende

, .

2x00 . 1500 .-1200,12(10, j(i0 . --

,

.

, ,

,

720 . 720 .80 .-.

,

3de lagere school.

Tractement can een eersten onderwijzer » a tweeden a a Huishnur aan den eersten a a a tweeden » a Tractement can een schoolbediende ,

, ,

2100 .1500 .720.80 .

,

A/deeling Grissee, Tractement can een onderwijzer , Hui~huur aan idem . . , Ilnur van eon schoolloea .~l Tractent aan een schoolbediende . . Aanmaak en onderhoud van schoolmeubelen voor de drie lagere scholen to Soerabajjcc en de school to Grissee a J 100 ieder . Lagere school op het Marine-dtablissement . Tractement aan eon onderwijzer Huishuur can idem . , Tractement aan een schoolbediende . Aanuiaak en onderhoud van schoolmeubelen

1MIADURA,

Tractement aan een onderwijzer to Bangiwilang Il uishuur aan ides, , Tractement aan een schoolbediende Aanmaak en onderhoud van schoolmeubelen Tractement aan een onderwijzer to Sumanap a a a schoolbediende . Aanmaak en onderhoud van schoolmeubelen

1200 300 . 120 .60 .-400 .-

1200 . 360 .80 .100 .128420 .

I

I'

1200.360.(;0-100 .1200.60 .100 .-~ 3080 .-



1 10

Bedr,agen .

Residentien.

OMSCIIRIJVING DER POSTEN .

PASOEROEAN.

Tractement aan een onderwijzer to Pasoeroean » » » schoolbediende to id . Iluishuur aan den onderwjzer to id, . Tractement aan ten onderwijzer to Malang » » » schoolbediende to id . Voor aanmaak en onderhoud van schoolmeubelen lrij de scholen to Pasoeroean en to Malang .

PROBOLINGO .

EEZOEKIE .

Tractement aan eon ondervvijzer . , . » b » schoolbediende . Aanmaak en onderhoud van schoolmeubelen

, , .

Tractement aan een ondeiwijzer . . Iluisbuur aau idein Tractement s an een schoolbediende . . Aaiiiuaak en onderhoud van schoolmeubelen

•, ,

I

1800 . 60 .-600 .-1200. 60 . 200.

.1'3920.-

I

1200 .60 .-

100 .-

f1360.

I 1200 .--

600 .60 .100 .

I 1960 .

BANJOEWAr GIE .

Tractement aan een onderwijzer . , » S » schoolbediende . . Aanmaak en onderhoud van schoolmeubelen

• 1200 . 60 .100 .f 1360 .-

BAMOEMAAS.

Tractement aan een onderwijzer to lien joernoas » » » schoolbediende ad . Aanmaak, en onderhoud van schoolmeubelen Tractement aan een onderwijzer to 7jilatjap » » » schoolbediende iii . Aanmaak en onderhoud an schoolmeubelen Tracteaneiit aan een onderwijzer to Poeilwlingo . (van al' I)ecemb~'r 1860) IlniShuur aan idem . . ' Tractement aan een schoolbediende . A+uamaak en onderhoud van schoolmeubelen

I 1200 .60.100.1200.60.100.100 .30 .7. 8.-

I 2863 . BAG +LEN .

Tractement non een onderwijzer to Poerworedjo » » » bedienale . . IIuithutu' aan den ondersvijzer . . Aanmaak' en onderhoud van schoolmeubelen Tractement aan een onderwijzer to Wonosobo . fluishuur aan idena . . Tractement am een schoolbediende Aanmaak en onderhoud van schoolmeubelen

KADOE .

Tractement aan eon ondervijzer . . » » bediende . . » lluishuur anti een onderwijzer Aanmaak en onderhoud pan meubelen

I 1200.60 .--600 .-100 . 1200 .360 .-60 . 100 .---

• 3680 ..

.

• 1200.-60.-360. 100.• 1720.--



111 Residentien .

OMSCHRIJVING DER POSTEN.

Bedragen .

DJ OKJOKARTA,

Tractement aan een onderwijzer . `» a a bediende . Huishuur aan den onderwyzer . Aanmaak en onderhoud van schoolnieubelen

f 1800 .-60 . 600 . 100 .--1 2560 .--

SOERAKARTA .

Tractement aan een cersten onderwijzer . » » » tweeden » . a » schoolbediende . . Aanmaak en onderhoud vau schoolmeubelen

I1ADIOEN .

Tractement aan can onderwyzer to Madioen II i shuur aan idein Tractement aan een schoolbediende . , Aanmaak en onderhoud van sehoolmeithelen Tractement aaii een onderwijzer to JVgawie Iluishuur ,pan idem Traeteurent aan een bediende . Aanmaak en onderhoud van schoohneubelen

f 1800.-1200 .-60 .-100 . I 3160 .--

KEIHRIE .

SUMATRA'S WESTKUST .

f .1200 .-1 .-CO 360

,

Tractement aan een onderwijz er . » schoolbediende Aanmaak en onderhoud van schoolmeubelen late lagers school, to Padang .

Trdctement aan een eersten onderwijzer a tweeden a » a a 1Inishuur aan den Tractement aan een schoolbediende

2de lagers school to Padang .

Tractement aan een eeraten onderwijzer . i) a tweeden a . » » derden a » » , Huishuur aan den tweeden onderwijzer . a » » derden u . Tranternent aan een bediende Aanmaak en onderhoud van schoolmeubelen voor de late en de 2de lagers school a j 100 ieder . Lagers school to Padang-Pandjang .

. Tractement aan een onderwijzer a a schoolbediende . . Aanmaak en onderhoud van sclioolmeubelen Lagers school to Fort de Koch.

Tractement aan een onderwijzer . u N » schoolbediende . . Aanmaak en onderhoud van seboolmeubelen

00 . 1200.480. 60.--100 .-f 3560 .-, 1200, 60 .-100 .--1360 I 2400 .

1200 .-600 .-120 .

1800 .-

1200 .1200 .600 .360 . 120 .-200 .-1800 .--

120 .100 .

1800 .-

120 .100 .f 13840 .



liesidentien . BENKOELEN .

PALE IBANG .

RIOUW.

OI1SCHRIJVING DER POSTEN.

Bedr,rgn .

Tractement aan een ondetwijzer Huishunr a m idew Tr :+ctement aan een schoolbediende . Aanmaak en onderhoud van schoolmeubelen

, , ,

I

Tractement an een onderwijzer . , » » a schoolbediende . Aanmaak en onderhoud win schoolmeubelen

, ,

Tractement aan een onderwijzer . s a schoolbediende . Huishunr aan den onderwijzer . Aanmaak en onderhoud van schoolmeubelen

, ,

ZUU) EN OnS- Tractement aan een onderwijzer to Bandjermasin TER-AFI)E {' a a a schoolbediende . . LING VAN Indemuiteit v . schrijfbehoeften 'an den onderwijzer BORNEO . Aanmaak en onderhoud van schoolmeubelen CELEBES EN O11DERIlf10RIGIIEUEN,

lste lagere school to Malhassar.

Tractement aan een onderwijzer . llnishuur aan idern . . Tractement aan ten schoolbediende Iluur van een schoollocaal

.

, .

2de lagere school to Mahassar .

, ,

Tractement aan een order cs Uzer . , Hour voor het schoollocaal en de onderwjjzerswoning . . Tractement aan een schoolbediende , Afdeeting Maros .

Tractement aan een onderwijzer . , . , a a a schoolbediende , . Aanmaak en onderhoud van schoolmeubelen voor , voor 3 scholen a f 100 ieder . AMBOINA .

I 1800 .-

isle lagere school to Ainboina .

480 . 60 . 100.2410 .

I 1200 .100 . f 1360 .-f 1200 . 360 .-100 . f 1720 . f 1200 .60 . 88 . 100.-f 1448 .

I 1800.720 .60 .720 .-

1200 .1080.60.1200.60 .-. 300 .-f 7200.--

, ,

f 2400.-. 95 . 600.

Tractement aan een onderwijzer . . a a twee on'lerw ijzers der 3de klasse . . S » een schoolbediende . . Huishuur aan den onderwijzer Aanmaak en onderhoud van schoolmeubelen .

200 .360 .-60 .600 .--. 200 .--f 5~i 5 .

Tractement aan een onderwijzer . S a a schoolbediende . Iluishuur aan den onderwijzer .

2de lab ere school to A' nboina.

,



1 13 OMSCt1RIJVING DER POSTEN .

Residentien,

BANDA .

Dedragen,

I

Tractenient aan een ondervtij er . a a a schoolbedicnde . lluishuur aan den onderw zer . Aauniaak en ouderhoud an achoolrneubelen

2400 .60.600.10t).-

f' 3160.TERNATE,

Tracteanent aan een onderwilzer . schoolbedrende . ILoishuur aan den ouderwijzer . Aanmaak eii ouderhoud van achoolnaeubelen

f 1200 .-60 . 360 .100 .-t' 1720.--

)IENADO.

t 1200 .-60. 100 .600 .-

Tractenient aan een onderwijzer . . r a a b sclioolbediende . Aan rak Nii ouderhoud van nchoolureubelen lluishuur aan den oiiderwijzer . .

I

TIMOR .

Tractenient can een onderwijzer . a a schoolbediende llnislwur aau den onderwijzer . . Aanrnark en ouderhoud vau schoolureubelen Schrijfhehoefteu .

I 1.200 .---60.--

360 .100 . 25 .-

. I

IN HILT ALGR- Voor bezoldiging van oudermeesters en kweekeliugeir MEAN, Voor 5-en 10jarige tractenients~erho(~giugen aau de onderw'hzers, aaudeeleu in de schoolgelden en personele toelagen Your sehryfbehoeften , boeken, schooimeubelen en transp rt van boeken err goertereu . Voor transport- en verblijfkosten van verplaatst wordende onderwijzers, enz . . . Voor uitgaveu voor aaubouwen, reparatie van achoollocalen en ouderwijzerswoiriugen .

, , ,

, Translrorteren

1745.--

150100 .-52000 0400 .roornienior . 53143.165243 .-

REC .~PITULATIE, Bantam Batavia Burtenzorg Krawaxrg Cheribon TaUaI .

1960

.

I

1900 . -317':0 .--17 70 . 1360 .--1720 . 1960 .--

1' 40330,--



111 r

f 40330.

Per transpo+ t Pekalongan Samarang Japara Rembang , Soerabaija madura Pasoeroean Probolingo Bezoekie Banjoewaugie Banjoemaas , Bagelen Kadoe Djol jokarta Soer~karta Madioen Kedirie Sumatra's Westkust Benkoelen halembang Riouw Zuid- en Ooster-afdeeling van Borneo Celebes en onderhoorigheden Amboina Bandy Ternnte 'Ienado Timor . In het slgemeen , . 111 .

Rcsidentien, BUITENZORG.

.

. . .

.

ONDERWIJS ONDH'R 1W INI, .NDSCIIE CIIRISTENEN,

OMSCIHWVIM

DER POSTEN .

J. Laurens .

1lBO1NA .

Bedragen .

Tractement aan eeneersten onderwijzer to Depots » a tweeden a » u a Toelage aan den eersten onderw ijzer to Depok

.

Aanniaak en onderhoud van schoolmeubelen

t

. . .

1 72031982 .-2720.-. 1960.28420. 3080 .-3920 . 1360 .1960 .1360 .2863 . 3680 .1720 .2560 . 3160 .3560 .-1360 . 13840 .-2440 .-1360 .-1720 .1448 .7200 . 5515 .-3160 .-1720 .1960 . 1745.-165243 .-13181.16.-

I

. f

300 .-120 . 204.-x50. 674 .-

Tracternentaaneenopperschoolmeesterts din boina I 381 .a to Sa aa' pea en Ilar pekoe 768 .twee 2100 .Zeven under v jzers late klasse a j 25 'studs . ieder 2de a 4080.Zeventien idem a • 20 a a - 15 a 3780 .Een en twintig idem 3de a a a - 12 a 1728 .Twaalf idem 4de a Twee omloopende onderwijzers to Saparoea en , 144 .LZaroekoe a ,f 6 'surds . ieder . . 144 .Twee idem idem a f 6 'smaands ieder Transporteren 13128 .-f



115 OIYISCIIRIJVING DLR pOSTEN .

Reslderltlcil .

Bedragen .

Per transport

f 1312d . ..

Inlandsche ouderwjzers op de Z . 0 . en Z . W . Een idean op de 7uidkust van Ceram . Toelage aan B. 1V . .1 . Boslzott als opziener van de Ijilandsche scholen in het ressort van ~lrtaboina

Voor de voorziening in leernliddelen . Voor hulppersoneel

f

Tractenlent aan 4 inlandsche onderwijzers TEL+ :\ATE .

I)0 .

1200 .---

.

5

I 24323 .-•

Tractenlent aan een inlandschen onderwijzer to Ternare

Idem aan eon tweeden onderwijzer to Teriiate a » » derden » 1> » onderwijzer to Bat/an . , Voor schrijfbehoeften voor beide scholen • MEN

f 1410)00

Tractement aan 5 inlandsche onder v jzers • » u 3 u » » » 3 » Voor opleiding van inlandsche onderwijzers Tractelnelat aan een inlandschen onderwijzer to

f

f

420. 300 .120 .240 .150.I. 1230 .-500.-, 240.400.500.

I

240.---

Gororltalo

Tractement aan een onderwijzer bij de school . voor kinderen van islanders . Voor schrijfhehoeften op de Gouvernements inlandsche Christen-scholen in de Minahassa en

400.-500.---

to Gorotitato

$ezoldining van 29 inlandsche onderwijzers op de Sunnis- en Talaut-Eilandera , ,

1111011.

I : IIET ALGE11IEEN .

Tractement aan een inhandsehrn onderwijzer Voor de wederoprigting van 13 scholen voor de inlandsche Christenen op het eiland Botti , Idem voor vijf scholen op hot eiland Timor Voor schoolbehoeften en andere leermiddelen , Transportkosten ran den opziener over de inlandsche Christen-scholen in het ressort van Amboisia

Your aanbouw of reparatie van schoollocalen

233 .---

2334 .+--

14361 .--360.-4380 . 1500 .250 .-

6491) .--

I

f

250.---r

5322.--

5572 .-

f

S

a



l|O oManmorINo oou roozcN .

oed,ag" .

oEudprrncII r/c mii/ Biiifenzorg , . Anihoina . . . . . ', o=,da flanda . Ternate r"""te . . . . . . Me"ad" . Tim", . . . ., Timer . . . Iii x"x"!°~"m In het af~,eineen .. . . . .



^ummJJE u ECAPIT ALOE JJE E1VE E1VE II

. ` .

.. / or4 .-.. 21ozo-. . 288'_ . . . /2xo'_ «oo4 .-. . uwa0 .-, . ` asr2 .-f 43946 p , .-

LLd TIE.

n"of«"om=issi" "" owei°ij ' ' '. f13334 .----. lloof ;lcommissie van onderwij5 '. *o"' ""(le'"lJ"aan =" Eurohcaucu E","p^""""rnhunneafstatn""h",m"fsta~Voor onderwijs "ieu"u" nielingen 34311G.-~ Voor oaiderwijs can inlandsehe lhristenen .. . 43916 .--/ v"", md",°ij° =" inla"daae christen" , r"TA^ oTAAL ~. f 4(},r,396 .-oie,=. /ieliet ~ bea g, waarop Ilier .aff "umme"u" aftrekkende be~lrag, waarop huhj a° de

begrootiug van 1360 is gerekeud voor to ontvangen sehoolgelden gedurende dat jast . .

)

f G 0 60 .

Rest vent voor vermoedelijhe 1360 Rest ' kosten gediirende /mm `m van he bet:laner lager onderwijs .in~ in LVederlandsch-Iudid f344~36 .

~ . Wexkelmjke kostemmovmr mS59 . U fioorocnouThmm VIN 0Nnmmwom . uxmconuvINooEx UITuAvsN .

n"siuentio .

T°c"in°" se"reu,is ~. Tractement =" vii ecu een secretaris ~ "i~ "a "a komuties u"ni"ti" .. . "a "a "» a"°asch,»er .. boodsch upper -a twee ^'- loopers . . Voor klerken \r"or xie,ke" en schrijfloonen . u'-sclirijf- en kazitoorbehoelten . "a verlichtiug van hit bureau-locaal w uu" mxan/ .. ~ ,, huur van van ceu cen loeaai

oAzArIA .

a

i"

aed,ag . , .. . ^ .. ' ~. ..

zm z^uEN .

, I 7150.600., 130 .. 300 .^ 900 .-. . zooo .-^ 2o4 .__ ^ eoo.-^ / ~o~~-' r~~~~



II

OXDERW'1JS 4AN II ROPEANEN EN !)AARMEDE GELI3K CESTELDEN .

Ui tgaven .

Residentiei, . Bantam . . f 9atavia . . . . Bui1eiizoi Kawang . . Clierihon . . Tigal . . . Pekalon gait . Sarnarang . . Salatiga . . Japan . Reuibang . . Soerabaija . . Grise . . . Madura . . . Su :iianap . . Pasoeroan . . Probo1iigo BezoeUe . . Banjoewangie . B*njoemaa . lageen . . kadoe . . . bjokjokarta . SoeraLarta . Maclioen . Kedirie . . Ptdaiig en onderI ourigheden Benk oeleii . Palembing Riotiw . . Eaiidjermasiu . Celebes en on deihoorigheden Asuboitia en oiiderhoorigheden panda . Tern +te lffeiiado iiiior Voor gewoon onderhoud, reparatie en daa-rstelhug van schoolebouwen . Tot aol

1694 18097 3926 2196 1965 2&B9 3611 51520 3645 3499 1772 31072 2931. 1649 1541 5403 2992 2080 1398 3098 4306 2931 4724 7201 1587 19509 3863 2763 20i1 1609

95 f 57 59 68 56 86 24 46 43 66 22 82 44 04 106& 56 17 87 66 46 84 57 16& 36 35 56 65 36 72 84

10808 93 5 6975 4042 1782 3283 2413

55 88 65 48 39

39938

32

/ 296823

52

\rer ke ljj

Oiitvangs (Cli 682111 5966 70 1030 175 652 14 432 79 56 79 1877 29 8495 50 183 24 (3()4 37 420 116 5239 24 329 110 153 78 324 13 1306 59 1613 29 759 08i 558 68 1812 113 778 60 822 21 1905 30 2409 65 634 94 3199 858 677 886 313

36 51 90 3()

kosteu .

I

(e

1011 104 42130 107 2890 41 1544 53s 1532 97 2328 07 176311 .1 5 43024 116 3462 19 2895 29 1351 26 25833 58 2604 54s 1485 43 1217 93s 4(196 117 1378 107 1321 73s 839 117 1285 53 3528 24 2112 36 2815 106s 4791 90 952 61 10310 20 3803 14 2085 1175 42 1296 84

3321 118

7486

95

1238 64 2461 110 250 2052 635 652

5736 158(1 1532 123(1 1761

111 98 65 104 39

39938 32 I 55468! 445 J f241355

Aanmerkingen .





Us IL

ONDERWIJS ONIJER DE INLANDSCHE CHJUSTENX .

Residenfin .

tTifg yen .

r"*° =r ' . Amu"i`""""° Bandit

z°""m

aie"ad"," n"ro"mlo uin"

.

f

S

ten .

684 00

\Verkelijkc koste ti

. ~ ^ ! !

681

I

20601 270 1230

.

•

Oiitvri

Aaiirnerkin ge ii .

00

20001 270 1230

2451 3775 115

2451 3775 115

85

85

B E CjIPITULATIE . Werkelijke kosten .

OIffSCIIRIJVING PER POSTEN . Itoofdcominisie van onderwija Onderwij aan Europeanen en daarrned' ge1jkgeste1dcn . . Onderwijs onder de inlandache Cliristernin

Af tie ontvangen schoolgelderi

f

TE ZAMEN

f

1859

,

Totani (icr kosten van het lager onderwjs in

11241 296823 52 29012 85 337080 17

^ 55468 445 !-281611 / 93 uo

Werkeli.Jkekosten sedertlS4S . I . IIOOFIJCOMMISSIE VAN ONDERWIJS .

C. :=""

TJitgaven .

I

I Ontvangsten .

Werke1j1e k osten .

1348 f -- -- -- /I ---40 400 -1849 --7200 7200 -1850 720 -- - -702(` 1851 6/8/ 6180 -- -- -1852 8891 1853 8891 -- -- --- -8538 8538 08 • 185/ --648 6408 -1855 --6390 -63,0 1856 --7890 -7890 1357 --96669 9866 • 69 1858 -112,4 ! 185e { 1/2*4 / -- / ~ -- {

Aanmerkingen .

,/ -- 1 We r d v 6 or 1850 nit -- I bet geldelijk school-- s fonda bestreden . --08 ---69 -- /



Ii i I .

ONDL:R't%!JS .1a\ EI' OPI ;4 fT;N IraN l)AAfl IFl)E; CE;T~IJE.

GE STELT)E

Jaren . 18-13 1819 1850 ~,~ . 185

Uitgatieu .

f'

93561 63101 1 53700

136270 136233 201679 `)2 9879 238536 263573 265621 302821 308067

.1352 vile) 135-1 13 .55 1356 1857 1858 1859

I11 . 1818 1319 135 0 1851. 1352 1853 1354 1855 1350 1857 1858 1859

6-1 375 40 5 705 77 5 35 /1 9;) 5 305 32 5 16 525

Ontvangsten .

W~rkelijke kosten,

Aanmerk i n gen,

f93 561 64 63101 375 39179 1065 119526 54 45536 110 110733 74 49669 17 136614 605 51861 25 1 -1)818 10 5431 .1 01 175065 70 58983 109 179597 110 ; 59702 108 203870 42 50209 27 207415 05~ 56069 55 246751 81 53468 44 252599 08

0\I)ERWIJS ONI)ER DL INL . .NDSCFEE CIIRIST!?NEN .

1

93801 11119 10063 9835 15 411 13288 14 283 14533 16489 20 147 25063 29012

40 --46 35 85

----

-

f

9380 11119 10063 9335 15411 13243 14283 14533 16189 20 147 25063 29012

---

-----

--

-40 ----46 -35 -85

B . % erine erderin van ui t ave n, TOEGBS'TAAN GEI)IIREM)E 1~6O . I . ItOOF 1)C0 ;l MISSIE, VN ()NI)I,RWIJS . J

llesidentr0n .

o11SCIIR1 .JVING 1)ER FOSTEN . Ode Tractctnents-vcrboogin8 ban den secretaris ,

II .

Bedrsg n .

f

550 .-_,

ONI)EEWIJ4 At\ ENROL"E :A'\EN EN I) _9RMLI)E GELIJE-

SA1IARANG.

GE STELT)E,N . late la~ere school, to Aiia~ain a . 'Tracterneut aan een eersten onder`vijeer (vast of Au3ustus 186(0 . )) a+n een tvveedmi onderwijcer id IIuishuur aan den cersf.ett !dent rdern Trausporter~n ,

f

750 . 500,-$75 .M 1625 .--



I 2( Reyidentien,

OMSCIIRIJVING DLR POSTEN . Per trair~port

Bedragen . I 16!5.-250 .

iluislu ur aan den tweeden idem (id .) , 1'racternent aan een sehoolbediende (id .) . Aann~aak en on~lerhoud van sehoolnreuljelen

EANJOEMAAS .

IN WET ALGE111LEN,

Tractement rian een onderwijzer to Proholiirgo (van Nf Dec . 1860) lluislruur can idem , .1 racternent aan een schoolbediende (id .) . Aanm&ak en onderhoud tian acltoolnieribelen (id .) `'oor uit„ avers van aanbouw en reparatie van schaollocaleii errs . .

5.8. 817 I 4902 .--

III .

OtiDEitWIJS ONDF;R DE INLANDSCIIE CIIRISTENEN .

M NADO .

IN IIETALGE1)1EE~I .

Tructenwnt ann cen onderwijzer Uij de srliool ' f cor'r kindr en pan islanders . Ieerdeir brtding aan ii IandseI~r onderwijzers op d~Srrr~c- ir- en Tala'rt-Eilrrtulen (van of Mci 1860) A our canbonw of reparatie vain schoolloealen j

100 . 1184. 3638 492 ~ .-

1t fC'4PITUL~lTTE. Iloofdcornmiisie van onderwijg . . Onderwiis aan 'urope,anen en dan rmede gelijk ;estrides . Oriderw'ijs ondcr de inlandacire Ciristenen .

.f 4902 .49L2 .-J10374 .-

•

I erltaindering an uit wren ~a

edurende 11 4O .

JIOOFDCOIt MISSIE VAN OM)ERWIJS . 1'4 I Iif IL.

II .

ONDERWIJS AAg ECFOPEA\EN E DAARMEDE GELIJE-

EANJOEMAAS . IN IlL . ALGE1 LEN .

CLSTflIjE :i . Iinielinur aan den ondervvij7er try Tjilrrljnh \'oor schrijfhelioeftera, h00ken, sehoralrnenbelen err transport an goederen en boekeri . . .

f

360 .1336 .-

I 1696 .---ONDERWIJS ONDER DE INLANDSCIIF : CI1RlSTENj,N . .3\• I H I L .

EULAGE~.



II .)) ...) Lt~tt . A .

STA AT , a au tooiieii (IC de zaiiieiis tefi ng (Tel' lloofdcomrnissie ei Subcommissiei van o n derwi] s iii iVederlandseliJndie, op ultimo December 1860 .

IIDOD FCONMISSIE

VAN ODE NIIWIJS :

Jill. . i\Ir . H . C . van der \Vijck, Lid van den Raa(I van Ne/erla n dsch-In (Ii Pres i(IeI/ I . J . C . de dock van Leeuwen, Resident van B(1i(lria 1'icem Jre$(1e1i 1 .

J. C . Diepenheiin, CL W . Fiedzess, 11 . P . Barkmeijer, Lt~tt . A . ii . van der Grinlen, 1)s . A . van Davelaar, 1) . Schniirnian, i\ir . W . Rappard, J . C . Rappard, J . A . Pattjn, Secretaric . H . Perrison, Koinmies .

SIJDCOMISSIEN VAN ONDERWIJS : BAN'TA i .

1'icem

De tijdelijke Resident, JToorzi/ter . ') ,, inilitaire 14.oininandaiit, J . T . G . Le Rutte, L e den . I)e tIJ(1e1jke Seeretaris her Besidentie, Secrelaris . BLJITENZORG . De tIj(lelIjke Assistant-Resident, Voorzif/er . 1) . U . Host van Tonnitigen Dr . P . Ssvart Laden . 3 . II . P . F . Gonggrp, H . van Ameijden van Dnijn, J . Dekker, De tijde1jke koinmies, belast met de adininistratie van's lands kas , Secret aris .



12 t

K IL WANG . Dc ttjdeltjke ssistent1{esident, Voorzilter . A . 1 . C . Siffls, % . de Seriere, Leden . J . \V. C02chomp, De tijdelijke hoiwiuies, Scireiari. . CUEHIBON . I)e qjde1jhe Resident, Voorzifter . IL . Feit . Leden . .J . G . WT . Jilt0!! lie t(jdeJjke Seci'etaris (icr Residentie, SecreIars . rff1 L . Dc tiJdeJjke Resident, J ()orZ/Ier . C . van den Brink Le(/el/ . '\V . J . l\ieiiwenhuizen, I)e tijdelijke Secretaris dci Hesidentie , Secrefavic ., PEKALONGANT . Be tijdelijke Resident, 1oorzil/er . Dr . J . H . Z . Bruinfer , Le'Ien . II . M . Dibbetz, i 1)e tijdelUke Secretaris der Residentie, Secrelaris . SAMA RANG . De t(jdelijke Resident , J7oorzifter. F . C . van der i\leer van Kuffelti' . I)e tijdelijke Assistent-Resident Aran Sal(itigLt,

De tjde1ijke Predikant van Salaligt, lie tijdelijke Controleui der Jandelijke Le(len . inkoiiisten en Cultures . Mr . F . L . Anthing, ISlr . J . J . SchneitLier, Mr . A. II . Folder, J . Nieuwveen, G . C. Heiligers, 1)e tijdeIjke Secretaries der I1esiilenie, Secretaris .



\,j

jt1

%' .1 • I)e iijdelijke Contr~leur, lie i\Iilitaire Kominandant I)e eerst same d . lngenieur,~ C . .1 . H . Fransen, 3 prrrri

Leaden .

(JAPAI?A) .

De tijde]ijke Resident, T"orzl1er. ) A . Soiiitis, C . L Boseineier, ~ G . M . \ van der Kaa, ) S . A . de Kanter, i1id en eerefaitr . J APAIR . F . A . C . Ila1eijn J . A . B . ileijnneiiian, J . ii . Hagen . RE MBING . Dc tijdelijke resident, Voorziiler . F . K€ tting Olivier , C . A . L . Troostenburg de Bruin, J . J . Adriaans, 3 Dc tlj(leIUke Secretaris dei I{esidentie, SO ERABUJA . Dc tjde1jke 1esident, Voorziiter . De ti j delij ke Assistant-Resident van Grissee, De eerst aanwezende officier der Genie . J . I\i . Knjp, !1r . W . H . 's Jacob, II . van Noord Borski, I\ A . A . F . Mouiiier, Mr. M . P . A . Costar, 'I J . L . van Gennep, j . w . C . van Steeden, P . C . van Roijen, M . van der Elsen, IHI . L . Itademaker, Dc lijdelijke Secretaris dee Residentie .

Leifeji .

Leden .

Ledei, .

Secretaris .

Leden .

Secretaris .

.~ 1~ \ !l l r ~ t ,.\•

De tjj<1eHjke Jlcsident , Voor zi tt e r, I)c _,I\SSistcnt-l{eSi deut van illaduTll, ( ..

J.

»

~I.

»

»S ILJJUlllf~p•

v ertf,

l..-ed8/l.

t

}\ llovens' I De tjjde]jjke Secretaris der Ilesidentie ~ Secret aris,

I)1\ SO]~ltOj~~\.X. De tUdelijke Ilesident , toorzirter,

1 1

~. Jleijers \ an der '/Ingt, De tUdeI. l\ssist.-Itesid. van 111alallg,

(t Lebert , Major ,

"I.

'v. 11.

van Oven,

J~ edcu,

'

I

'V. H. '''?Hnmalen,

C. N. 11. Lawick van PalJst, Lid en Secretaris, I)HOl~OLI~(~O.

De tijdeIUke Hesident , Voor zit tcr, Lhs. Ettij . J. 1\. Potter,

r.

J. N. Hrouwer , S. GilhuUs,

f

~

Leden.

De tijdeJijke Secretaris der flesidentie, Secreturis,

BEZOEI{IE.

De tijtlf'IUke Hesirlent , Voor zit ter., J ..L. Ulubgl'ove, ]

rt

J hr, S. 11. van der Does de Beije, J. W. "an Hijck, , J. 11. van der Crab ,

1" d ~e

cn,

De tijdelijke Secretaris der Hesidentie, Secretaris,

B_\NJOE\VJ\NGIE. De tijdcHjke Assistent-Resident, I oor zittere

neo tijdelUke G~mee~~e~~ '. ., $ u«;». JhI. 11. J. 1\. S. de 1'IelJ van Gel" en') De tijdelijke Konuuies , Secretaris,



1 )7 II_~tiJOE,lA S . 1)e tijdelijke I1e~iilent , J'oorziller . J . -\v. van I arne` -eld, C . F, Philips, w. L . II . Bro x , Leden . J . J . Popelier, C . Overdijk, L . J . F . L1linghni~en, I)e tijdeli] ke Secretaris der Residenlie, Secretaris. POEII~VOREDJO (I$AGELkhY) . De tijdelijke Resident , Voorzitler . Dc tijde1 jke niilitaire I oiiiiiiand~int A . Aheleven, B. llraanis , 1 eden . II A . Stein Paws , A . A . Boers , J . R . Depnler, IJ . Gaade, lie tijdelijke Secretaris der Residentie, Secrelaris .

De tijdelijke Resident , Voorzill~ r . 1'i . Il . de Vogel, Jhr . Ir . 0 . C . van i'ispen, De tij deli] L e R'oniniies , Secre l axis .

I

Le(len .

S

1)JOKJOK ARTA . 1)e tijdelijke Resident, J'oorziller . J . J, Bake, J . F. Kranier, Leden . G . \Veijnschenk, J . Helnici s , C . G . S . Begeinan , lie tijdelijke Secretaris der Residentie, Secrelariss



SOEIIA IA llT% . De tjile1ijke Resident, Voorzitler. J . A . Wilkens,

Lea'en . Dr . WT . Palmer van den Bioek, J . C . Fraissinet . De tijdelijke Secreta'is der IICSI(telltie, Secrelaris . MADIOEN . De tJj(IelJjke Resident , Voorzifier . C . R . A . Iiansn B . J . J . Vogelpoel, G . [lartog, I Ch . L . van der Voort,

L etlen .

Ds . A . C . van Maarseven, De tjde1 ijke Secretaris der Residentie , Secre far/c. NGAWIE . De tj delke A ssistent- Resident, II . III . G . Peltzer, H . van Berkel,

L . Mulock Ilouwer, PAD ING.

De tjdelijke Assistent-Resident, Voorzilter . F . C. M . Flanegraat , j . Verheij , I L eden . J . Verhaagh, J . Lion, De tijdelijke IsLe Roinmies , Secretaris .

PADANGSC[IE I1OVENLXDEN .

De tijdelijke Resident, Joorzitter . F . Sclienck,

S . Locker de Brui,jne, Leden . E . H . Flint, C . A . Schuak, 1K . J . Jellinghaus, De tijdelijke Sectetaris dcc Ilesidentie, Sccieiaric .



BEN KOE LEN . IJe tijdelijke Assistent-Resident, 1Toor : Lifer . J . IL Leurs, Letieii . F . W . Gtbson, 3 . I$ . Ab e gg, Lid en Secretar'is . RIOT \V . De tijdelijke resident, I'oorziller . B.. J . Ovink, Irerlen . ~A . de Veer de 1locheniont, lie tijdelijke honnuies, Secre1aris . PALE~IB AG . De tijdelijke Resident, Uoorziller . De tijdelijke Assistent-Resident, Leden . J . Scheltenia, 1Ir . 1', C . Tans (eester~~nus, lie tijdelijke Secretaris tier Residentie, Secrelaris . ZU1Dw EN 00TEU1FDEEL1NG YIN BORNEO . (IRNUJEII1'1 .1S11T.) l)e tijdelijke Resident , Voorziller . J . II . Rarnstein, Leden . L . L! lhiiann , J . F . Stoll, lie tijdelijke Secretaris tier llesidentie, Sccrt furls . MAK1SS_111 . De tijdeliJhe Gonvernetir, I'uor ;Lifer . A . W . Bethbeder, J . Ch . % eater, 1r . G . T. II . Ilennij, Leden . P . N . Goetzee, 1)s . ' . L . de Ga,aij Fortinan, J . F . Belle, lie tijdelijke Secretaris van bet Gouvernenlent, Secreluris . P . C . %Vijnmalen, L, O . de Visser,

II_ ROS . 9



130 \ \1BO1 N . .De tijdelijke 4sistent-Hesident, J ooizi/Iir . B . N . J . Hoskott, J . I4atu

L . ilovij, I He Koiiinties ter Gouvertiernents Seei'etai'ie , Secretaris . BIN DA .

1)e tijdelijke Resident, I oor :i/Ier . 1\1 . Lantzitis P . C . L . ilartog, E . J . C . van den here, K . F . 'fail L : ngen, II . F . J . von Biiggenhagen .

Led en .

1)e tijdelijke Secretaris dei' Hesidentie , Secrefaris . TEIIN ATE . De tijdelijke Resident, J oorzitler . M, ii . VIU Duiveubode J . E . Iluveker, Le(iefl . J . van Lejden , lie tijdelijke Secretaris der Residentie, Secretari : . MEN ADO .

De tijdelijke Resident, V oorzifler . Dr . E . H . H . Muhlert, Lid. De tijdelijke Secretaris dei 11eideiitie , Lid en Secrelaris . TflIOI{ .

1k tijdelijke Resident, Voorzitter . w . L . J . G. de Jiocheinont, 1) . Tielman , w . ii . P . F . L . Zjne n \Vartel, Dc tijdelijke Kotanties, Secretaris .

L eden .



131 Lett, B.

AANTOONING der veranderin ,en, - elke order het personeel bij ire Gouverne .enks-scholen zUa vee 'gevallen g gedurende het jaar 18604 OVERLH :nEN ; `I'.

A . Corporttal, laatst onderwijzer aan de ,lc school to ~11ahassar . ONTSLtOEN

Jb

,I. lfaleio n, laatst onderwijzer aan de Rooinsch 1 atho , lieke Weeslinis-school to Samara i#g . EI~:RVOL

IL Vela,

ONTsLAGE:N :

laatst onderwijzer aan de school to Boer r~aIiang . onderineester » b w e Autboini . •

H . Kt.tltuwael, G . Sirielaclt, J . Iilarlens,

• y Pehrrl organ . 1'~ otestantsche W''eesht issehool to Stimaramq . ideal ideiu .

kweekeling

G . Vosmer,

,1 . J) . J, Snell, J .1+: iv ifi,

,

•

2e

school to IPIakassar . school ' IJuwIjer~tUSt?ta

MET \'1,RLOF` N4 .%fl NEUERLANn j.

C. ,!olleiibach, laatstonderw jzaeraandeschoolto Probotitgo . OVERGP PLAaTST EU HET GIJMN ,S1UM WILL1:M 111 ;

C. C. Ifornhurq , laatst onderwijzer aan de school to Rcouw. OVERGEPLAATST BU DLL TELEGRAFIE 'A. Beer, laatst ondermeester aan de 2e school to Samarang, 9*



132 A4NG ESTELD

onderwijzer voor de Oost-Indische dienst, aan de school to IV1/(l cie . F. W. S. volt Slaedei, onderwijzer van verlof uit ~1'erlerlan(1 teruggekeerd , aan de school to 111ag elanq . H. .1{: J . Camauer, onder~~'ijzer voor de Oost-lndische dienst, aan de school to B'angkallang . . B~-hberger', onderw jzer voor de Oost-lndische dienst, aan J de school to 1'ernale . J . A . Vernteltlen, onder ijzer voor de Oost-Indische dienst, aan de school to liioytta . H. J. Scite fer , ondei v jzer van verlof uit 11ederlanil teraggekeerd , als 3e onder~vijzer aan de de school to .S'amaranq . S . C, tan der lien! , onderwijzer van verlof nit i ederland ternggekeerd, als 3e onderwijzer aan de 2e school to Soerabaija . G . van .~1ill, ondernleesier voor de Oost-Indische dienst, aan de Sta+Is-school to Balavia . C. II . L . Crops, idein aan de school to Banda . G . C. i'albeitl off, idein Builenzorf/. E . J . ~' /ho ff; idein • idein . J . Sir hers, idein Pel alonga~r . idein 1j. lea Cute, Soerakarta J, Snit, i dent 1)jo1jokarla . L. A . Allan, ideiii , Pacoeroean . L . Jolly, idein i rleln . H. 1.1', Beck, ideni )) Amboina. J . 1+: Benz, idein ident . idein .11enado . H . Posima, W. A . Scho ;bers, ideiii Padal gPaniljang . A . CI risl ina'szoon , idein , ~) I orl de back . • P, t1' .P . i'oorneniaii, kweekeling bij de ie school to Sannarang . ,, A . H. van Gent, 2e , , Atilboina . • A . C . Craiiter, • 2e , .'Vlakas .ear . P . C. vin Daalen , 2e u Pwlang . D . S. de

Jonb,



Letf . C .

STAAT ( .Cr Gouve •n ements-SChole11 Oll(Ler Getal der bij iedere chooliu dicnstzijnde of dienst doende . SCHOLEN .

~. C0 j l CC

1 2 3 1 5 6 8 9 10 11 12 13 14

15 16 17

18 19 0 21 22

23 24 25 `)6 27 28 29 30 31 32 JJ 34 0 .) 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 r r 56 57 58 59

C C bC nv O

rh -CV J \ \ A EN IhA1)URA . lste lagere school to W eltevreden 2de n ) )) )) . 3d~~ )) )) ) )) , Lagcre school tc Batacia . )) )) )) ]llecstcr-Cornclia )) Buitcnzorg )) ) , ) )) )) Peer' karta . )) )) S~'rang . )) )) u Chciihon . . )) b » Tagal . . . )) Peg+alon gan )) ) lyte lagere school to Satnarang . 2de 3de

» ))

)) ))

u ))

» )

. .

. . , ,

. .

4 4 2 2 1 1 1 1 1 1 1 3

.

2

, .

Plot . AV'eeshnis-school to S ;unarang . R . C. ) )) u . Pilrticnliereschool toSalatiga,waarvau Gouvcr~ien~entswege onderwijs aan de gratis-leerliiigen wordt gt~geven . Lagere school to AuWarawa , , » )) Kadoc )) . )) » n Poerworedjo , . n )) )) Wonosobo , ))

)) )) )) ) )) )) lste 2de 3de

n

» B :~njoemaas

.

y) Tjilatjap . )) )) Sot r .tkarta » » 1)jol jokarta n n Patlie . )) )) Japara , n )) Dl ;~diocn , )) )) N Jawie , )) )) Rcmb ;ing , lagere school to Socrabaija » )) )) )) , )) ) )) , ))

. . .

.

La3ere school to Grissee . , Sumanap , )) )) » Bangkal'ang » ) Pasoeroc ;tn )) u )) lflalang , b b )) Proholingo , )a » Bezoekie . )) )) )) Banjoewangie BEITENBEZITTIIGEN. lste lagere school to Ainboina 2~le )) )) b )) . .I Lageie school to Bands , . , )) )) u Teruate . S » )) lllenado . 1 ste lagere school to 1lh~kassar . 2de » )) )) y . Lagere scl)oo1 to iilaros . . )) )) s Timor Koepang . lste lagere school to Padang , 2de )) u » » . Lag''re school to Padnng-Pandjang )) u ll Fort de Kock u u u llenkoelen » u )> Riottw . , S )) v P ;~lembang . u )) Band j rmusin Op wachtgeld . , . Diet verlof in Ne(lerland . Onderwijzers coon de 0 .-I, dienst l,utual , SC110LEN NOG MET IN WERKJNG . late spool to Ambarawa ) )) )) Poerbolingo .

,

3 3 1 1 1 1

1 1 2 2

0 J 4

-- , i l,l 1i 1

1

1

1 1 1 1 1 1 3 4 , 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 2 3 1 1 1 I 1 1

2 1 2

1

1 1 I 1 2

3 1

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

1 2 1 1 1 1 1 1

70 94 71 90 21 53 20 20 30 23 38 77

3390 225 399 670 941 748 482 302 283 454 1573 5170

113 147 150

729

22

88 838 442

50 50

29

34 147 150

48

139

27 3 32 11 6

26 53 16 25 1

JJ

23 39 46 3 4 26 19 9 101 73 25 10 7 10 6 37 15 41 17 9

9 71 39 13 13

91

24

1 1

a WcdC H

9 83 53 70 11 29 6 15 18 10 38

vJ 58 75 6 53 30 4 7 15 22 12 8 10 13 19 13 10

5

10 23 46 87 12 23 28 4 58 20 21 11. 5 21 73 25 14 14

61 18 36r f)

7

32 110 Its 16 17 26 2;9 32 1f1 124 112 2`> 30 38 10 95 35 65 28 14

2623

17021 68 13131 15121 14896 23 11141 96 10742 8714 405 8044 08 5' 1508 33 5 567 4995 60 5 4247 50 1905 1422 1940 79 1638 78 5 2105 82 1820 32 2917 33 2463 3172 30 1599 16550 11380

2073

22 5 58 17 81 58

1518 1197 20 2247 300 20 1901 1829 50 875 276 461 1506 375 66" 649 34 838 65 863 74 609 96 374 191 17

137 11 8 18 4 11 25

1897

3358 I~ 58457

11360

67611 8572 9811 1200 2500 3145 1984 1620

1273 1323 6970 4657 1378 1914 1693 1499 1896 13580 13291 11581 1506 2339 1574 1332 5471 1(;27 3199 1960 1320 5226 322-1 5624 1815 2674 5545 5132 1467 2258 6152 9022 2866 3836 4100 1692 1446 797

C) h0 Cr b0 w ~= O

vC VC)

17

519 50 616 17 1634 50 1692 206 50 123 981 240 50 226 50 6440

59 136 100 20 67 30 106 17 30 22 149 22 18 36 23 24 va

102 10 15

vi ab.7 r

160

724 847 226 269 103 1567 462 1341 600 528

v

C hv

Cv N C NG

61 11 18 20 13 24 14 5 12 13 50 77

1

1 1

December 1860.

Getal leerlingera .

C C C G^ b~ C b .C C C M Fir,

1 1 1 2

111tit110

22 82 92

50 77 75 13 47 1(15 60 36

79 33 5 45, 06 10 75 06 80 44 33 60 75 30 37 60 39 30 825 97 85 28 25 -- i 72

8737

51 -76 ; 405 25 605 50 79 03" 06 30 --

44

2~

Zulicn in 1861 in

verking komen .

74

278133 79

X95 30 72 64 14' 12 935 665 08 06

62

6031 8572 82 9314 92

62 82 58 31 65 43

1200 2411 5 0 2306 50 1542 80

46 39 54 48 n 42 85

1460

753 707 5342 2964 1171 1791 712 1259 1669 714(1 11218 10860 659 2113 1305 1223 3901 1164 1857 136(1 791

50 60 . 13 97 10 5

3708 2027 3377 1515 773 371.5 4257 1191 1797 4646 8647 2217 2793 3236 1082 1072 606

80 24 38 40 75 80 57 60 39 30 16 ($3 20 54 29

2 19676

05

16 86

79 11 87 06 93 94 48

53

J 4 2 96

187 209 151 82 23 88 71 81 O0 107 18 146

208

25 29 48 35 73 105 27 43 52 70 90 88 29 70 34 122 41 33 28 45 56 63 14 33 75 11 123 40 70 59 211 58 100 155 89 47 65 17

57

97 56 51;

24 35 42 18 69 46 03 50 46 34' 89 09 28 58 53 945 90' 78 77 54 89 16 91 20 425 82 45 90 05 50 33



133 telL D.

NOMI AT1VE STA~T Tier op i ltimo December 1860 in ouNeriwinents dienst jnde onderwijzers, ondernieesters en k« eekelingen .

NA MEN .

5

1827 1829 1830 1832 1834 1835 1837 1838 1840 1890 1841 1841 1841 1842 1843 1843 1844 1844

H . Soeters . J . wilkens . J, van tier Tang . N .1V . C . de Rock . B . A n deweg . P . C . Mierop . B . C . d o Bruin .

w.

RNlgers .

C . Pieck . C . II . Reijgerc . R . Sleeswijk Yeenstra J . Ii . A . Mierop . G . F R . Pottier . J, w. Moot P . van GeelNn . F . W. S, van Staedel . 11 . R . van Heekeren . .1 . C . 1•o ornernan .

OnderwiJ'xersrang0 .

Van wells J'aar in dienst .

0NOERWIJrZERS .

L

• • • • • • • • • • • •

• • • •

1844 J . A Mierop . 1814 1845 184 .5 1845 1815 1846 1846 184(1 1847 1847 1847 1818 1818 1818

J . A A . van Zolingen .~ P. R Marcks . P . Jansen . H . van der Wn1p . 4 . G . van der Geuglen C . F Sloot . F . Or'th . G . F . Seernan . H . C . A . Cornelius . J . H . Beer . A . G . va n V elllinUsen . W . Meijer . H . J . wchePfer . J . J . d e Weijer .

• • • • • • • • • • • • • •

Betrekking under ultimo December 1860 .

lste onderwijzer, aan tie school to Soer~aka ta . Iloofdonderwijzer, )ste school to tiamarrnrg . Iste onderwijzer, Iste school to Soerabaija . 14cm, 2de school to Weltevreden . Hoofdonder•w ijzer, Iste school to Wellevreden . 2de ondewijzer, 2de school to Samarang . Isle idern, 3de school to 1Veltevreden . Onderwijzer op wachigeld . idern idern . 2de onderwijzer, lste school to Soeraka~ la . Icleni, I ste school to Well evredejr . I~lem, R . C . %Yeeshuis-school to Sa .rnarang . Onderwijzer nan de school to Japara . Iste idenfl, 2de school to Samarang . Isle idern, Iste school to Parlang . 0nder•w ijzer, school to Magelang . Onderwijzer op Waclrtgeld . Wd . 2de onderwijzer in de Pi •o t . Weeslinisschool to Sarllarang . 3da onderv ijzer, R C ~Veeshuis-school Ie Sa . maran ;; . Onderwijzer, school to Band jer'rnasin . 2de idern, isle school to Sainarang .

Mrt verlof in Neclerlanrl .

Onderwijzer, school t.e Buitenzorg . Idern, school to Tagal . lste idern, 3de school to Soerabaija . ide irleIfl, 2de » » \yeltevr •e den . Onderwijzer, school to Ma.ros . 2de idern, 2de stlrool to Fadang . 0nderwijzer, school to Banjo vangie . Iste idern, 3de school to Sarnarang . 2de idern, 2de » » Weltevre~len . :3de - Main, Isle Sarnarang ., Isle item, 2de » Padan ; .



18-1+ 18t~~ 18 ie~ 18'it 1850 1851' 1850 1850 1850 1858 1851 1851 18'I 1.851 1852 185'2 1352 1852 1852

N

11 E N .

OnderwiJ'xersrang0 .

Van wells J'aar in dienst .

13-I

r r

a V

~-

Belrekking under ultimo December .1860

r

P . C . van Chest . ii . Ver gtT Kuiper . R L . le llruijn . J . . Sto lei oach N . P . L . Bo'jer . L . A tie Ia C roix . J . 0 . Boulet. J . Schooutierbetk . J . .J . W . Abel . I . E . Boijer . J . I$ . Betel . A . Coupacrus . J . W . P . kasens . S . C, van tier Bent . 11 . Ober lop . L . van den Bor, Sr . .T . E, van il+~r Wejk . J . L . Bioemhard . A . (1e I3ruia, I1z .

1852 J . ~~an tier Veer . 1852 W . 8eerekamp . r J . van tier Ieijden . 1853 J . M. lloskopf. 185 ;3 L . van den But, Jr . 1853 B, A . Willems . 1851 A . Fair oijen . 1354 M . J . .1 Op de L aeij . 1854 J . A Ju nink . 1854 J . A . P . tie Visser . 1854 J . Kunst, Jr . 1854 C . L . P1ashe~ g . 1854 C . over de Linden . 1854 W. Broet s . 1851 B . Fe ik erna . 1854 J . Leegstra . 1854 L, G. van dcr H®ek . 1854 It . Burg . 1854 J . R, Toorop . 1855 `A . Gossiaux . 1857 R . J . L . leijhenke . 1857 B . A . Brass,n8a . 1857 w . 'J . Leijds .

2 'ode onderwijzer, 3~Ie school to Soerabaija . 2 Onderwijzer op wachtgeld . 3 Idern, school to T,rnor . Koepang . 3 Met vef'Iof in Ne(Ierland .

3 3 2 2 3 3 2 2 2 3 2 2 2

Ode onderwijzer, 2de school to Soerabaija . Onderwijzer, school to Bezoekie . 3de idem, 2de school to 1%T e1tevredeii . Isle UIBm, stalls-school to Batavia . Onderwijzer, school to Cheribon . Idern, 2de school to Amboina . Isle idem, 2de school to Soerabaija . Onderwijzer, lste school to Aulboina . 11cm, school to Probolingo 3de h!em, 2rle school to Soerabaija . Ondern'ijzer, school to tianda . Idern, school to 1)jokjokarta . \'let verlof in Nederland .' 2 on dei'wijzer, school to Pasoeroean . 2 Isle idem, tevens binnenregent in Iret Prot . Weeshuis to Satan ang . 3 Onderwijzer, school to Pekalonpan 2 Isle idenn . R . C .Weeshuis-school to Saurlrang . 2 Oiderwijzer, school to Patt'e 2 3de idem, Isle school to 11'ellevre~Ien . 3 O~u1erwijzer, school to Amhar ~r~va . 3 [derv, school to Pal,nibang . 2 Met verlof in Nederla,,d .

3 2 2 2 2 2 3 3 3 2 3 3 3 2 2 2

Ontlerwijzer, school to Grissee . Idern, school to Fort d Kook lde irlenr, Isle school to Soerabaija . 2de idem, stalls-school to Batavia . Orrrlerwijzer, school to Beukoelen . Idern, school to ~'tadioeu . Idorn, op n'achtge'd . Onderwijzer, school to Tiilatjap . » » » Rembaug . , » Dlenado. H )) Ma`ang » » ) » » '~'onosobo . 3de idem, 2e school to Pa~lang . 0uderwijzer, school to eester Cornelis . Ideas, school to Set aug . 2de ideas, 2de school to Soerabaija .



1857 1857 1857 1857 187 1857 1857 I85a 1850 18 i9 1809 1830

1 $ II) 18'70 1850 186)) 1860 186() 1860 1860

OnderwiJ'xersrang0 .

Van wells J'aar in dienst .

135

N . MEN .

KlJ

Betrelclci nor order ulitin o .Dece ;al er i860 .

4

•

.w

~

•

V N

H . Selioemaker . w . 1V ilnies . J . C . Ta~i(son . 0 . E . Halisen . H Goellhart . J . B . Coenraa(1 . T . .1 C . ltlaar . 6 . 1e'' 1larsch . A . .1 . L . heiupe . 1i . C . Polderniati . J . C . le Clerq de Conrcelles . H, F . J . Catnauer . J . Bekb~+rgeli . J . van Flout . J . A . %'e~'(ueulen . H . Plauti ma . A . C . Uljee . .1 . H 8edlligs . 1) . S . tie Jong, C . F' . Julius . J . van %1aaswitikel .

• • • •

I

3de onlierwijzer, isle school to Soerabaija . 2(Ie illeiu, 3tlo school tc Satnaraz

.

• • • • •

2k ide(n, 3~Ie school to 1V eltev, etkn . Ontl('rwijzer, school to Padang-P~untjaug . !tie illeln, isle school to Pada((g . Untlerwijzer, school to Sumanah . )) )) u Poerworedjo . )) )~ )) Banjoeniaas . » p b Poerwakar(a . p 2e )) iviakassar . Item, school bij het Mariile-etablisseznealt to Soerahaija . Item, school to Baugkallang . Item ; school to 7 ernate . I'ijdelijk iverkzaa n, 2tle school Ie Iakassar . Oruleiwijzet', sc ;iool to Riouw . I,leln voor lie 0 . I . dietist .

•

Fij(l~lijk werkzaatn, lste school to lYelte Tre-

•

2

ltlem, idNm .

0,~(lerwLizer, school to Ngaw e . 1(lelil, V0o1' de 0 . I . tlietist . Ideni, ideui,

0XPE1 YIEEST KS . 1810 1818 18 )~l z I8 5i} t 832 1H5! 11#53 1853 1851 1854 1854 1854 1855 1857 1855 1 X350 1856

F C . tie Graafl'. N' . Daijers . A . C . Pietersen . K . F . Rabe . .1 . H H . tie Bell . G . Nitzschke, C . L . Koch . A . A . J . N iels . A . kissing . H . J . Hicks . W . A . H . Harhrink . F . Riesa . G . H : Piekhaar . F . H . E vers . L . Buffo . N . Jordan . H . 'W' . Doeve .

3 4

•

•

• • •

4 3

a it dt' 3de school to Soerahaija, . » B . C . 1Veesh(us-school to Sarnarang . • Protest, iclenl, i(lt'iu . C 2de school to Soerahaija . • )) school to Ban(la . • )) Isle school to akassar . C Protest Weesliuis-school t{'Sanulra'ig, » 2de school to Makassar . )) school to 'I'agal . » 3~le school to Say iarang . • A 3tle school, idein . )) school to 'l gelan g. » R . C . Weeshuis-school to Samarang, )) school to Pasoeroeari . )) 2de school to Patlang . • » school le Ainbarawa . )) 2de school to Sawaranu.

1%



V

1V AMEN .

.M

1856 C . Barr°ett . 1856 C E . Doelitzsch . 1856 ,1 . A . Boije~' . 1856, E . A . Pieters . !856 G . ~~, Robert . II357i W . ltofstede . 1857 A . II . vats den W'r orm . 1858, J . +' . E . Jorissen . 1858 B . F . Ilarbriaik . 1858' E . Shier . 1859 1 G . W . van Ligten . 1859 A . B . J . Heijman . 1859 L . W . Aran Buel . 1860 G . van Mill . 1860 C . H . L . Croes . 1860 G . C . V alkenhoff. 1860 E . J . Nijhoff. 1860 J . Strijkers . 1860, M . ten Cate . 1860' J . Smit . 1860 ; L . A . Allan . 1860 L . Jollij . 1860 H . W . Beck . 1860 ; J . F . Benz . 1860 H . Poslma . 1860 W . A . Sehoggers . 1860 it. . Chi istlaaa's zoos .

OnderwiJ'xersrang0 .

Van wells J'aar in dienst .

1 3d

4

3 4

3 3 4 3

4

1letreickina onder tcltinto December 86O .

an de school le flenkoelen . )) >) Isle school to Sanrareri . • )) !'rotist . \Veeshrrrs-school to Samarang . • )) II . C . idlur, i(l('rn . )) )) n idem, iclern . )) ) school to Proholango . • ) Isle school to Samaras g . )) )) 2(le ) u i d(~rn . » ), 3de * » i(lern . • » 3de » Soerabaija . • Isle » item . • • )) I ste )) )) item . )) » 3de » %% eltevreden . » » stalls-school In Batavia . • >) scr ool tc Neester Cornelis . )) )) )) I Bniknzorg . )) )) ) ') i th iti . • » » » Pe`{alongan . s ) » )) Soerakarf a . >) )) )) )) hjokjokarta . • )) b » Pasoeroean . )) )) )) )) iclern . » lste school to Amboina . » ) 2de » iclern . • » school Ie Ilenado n » » » Padan g-Pandjang . )) y )) Fort cle Rock .



137 KIVEEKEL11~GL P . 11 . Poere, . . 1) . de y vies, Jr . . J . F . Appel, ` . . P . A . Robijrr, . . C . G . Godfried, . C . Broekhuizen, . A . Mels . . . . C . Franz, . . . R . E . A . Ca11ew acrd, B. J . Laos, . , B . Souniokil, . , J . N . Purnont, .1 . C . Claeijs, . C . F . Rax, J . A . van Urssagen J . F . Muller•, . \V, L . E . J . Waltrnan A . Nicolaasz, . . P . W . F . Voorneman, A . H ran Gent, . A . C . Craruer,

P . C . van Paalen

.

.

aan de 2e school to Sarnarang . N ), Ti . C . Weeshuis-school le Sarnarang . b )) school to Djokjokarla . >) » )) )) t1alang . » )) , Proholinao . » » » » Panda . )) isle school Ie 14lakassar . )) )) school to Srurlanap . )) )) >) )) i dem . n )) . Isle school le Amboina . b a+ 2de idem . b Padang . )) )) Isle )) )) school l Cheribon . >) ~) )) Maros . 3de school to Soerabaija . » Isle a) )) idem . )) )) idern . )) » 2de » )) school le Gr•i ssee . ) b Isle school to Samarang . n Aniboina . )) 2de » >) b Makassar . » 2de Padano . ) 2de )) ,

138 Left . E .

S T A A T der onder ultimo December 1860 aan~Vezige particuliere schoolinrigtingen . SCIIOOLINRIGTP GEN .

VAKKEN VAN 011DERWLIS .

Aantal kinderen .

JAVA . Batnvia.

G. Verhulp.

Mevr . A . Klussman, geb, Wendt en Mej . II . B . L . Scharp . Mej . A . C . II . Caymans . Mej . L, B . Brusse . J . J . J . Snellebrand . Mej . A . C. Verhuijght en J . A . G . F . vu Gemert. Mevr. E . A, d'Arnaud Gerkens, geb . Groebel .

Lezen, schrijven, rekenen, wis-, natmir- en aardrijkskunde, gesehie4enis, zedekunde, teekenen, muziek, zang en daps ; benevens de Fransche, de Engelsche, de lloog~luitsche en de Maleische teal . Al hetgeen tot eene hesehaafde opvoeding behoort, benevens de Frausehe, de Engelache en de lloogduitsche tail . Gewoon lager onderwijs, benevens de Frunache en de Hoogduitsche teal . Idem, benevens de Fransche en de Eng, teal . Voor• bet lager en middelbaar onderwjjs, de H'ransclie, de Eng, en de Iloogduitsche teal .

100 98 30 20 33 k00

Idem, idem . Idem, idem .

Buitensorg.

Mevr . B, El . P. Hoola van Nooten, geb . van Bolder .

Institunt voor meiijes nit den beschaaflen stand .

5

Sa'ua+ ang.

Mevr. Mendes da Costa, geb . Roesing van Itersohn . A . Callings . Mevr. Sloot, geb . Brouwer . A . G, van Velthuijsen . Van Essel. Mevr . E . Mierop, geb . Muhlenfeldt .

Lager onderwijs en vrouwelijke handwerken, benevens de Fransche, de Engelsche en de Iloogduitsehe t ;ral. Ret Italiaansclae boekhouden, benevens de Fi inseie,deEng. en~le Boogdu'tsche teal . Aardrijksknniie, geschie~l- en n •tuurkunde, mythologic, briefstijl, muziek, zyrng y en teekenen . Gewoon lager onderwijs . Idem . Idem.

26 18 49 12 65 20

Salal ib a .

C . F. Behr . J . Valette . II, Ilildering .

53 17 31

Idem . Ideas . Idem . 'raPsporteren

7.7

139

SCIIOOLINRIGTINGEN .

VAKKEN VAN ONDERWIJS .

Aantal kinderen .

Per Transport

777

Djo1jokarta .

Nevr . M . L. Stumph .

20

Gewoon lager onderwijs .

Pasoeroean.

Mevr . J . G . Bloemhardt, geb . de Kreek .

Idem, benevens de Fransche taal .

Proll olin8 o .

Mevr. A . M . M. Wijsman, geb . Gaedhugs.

Idem, benevens de Fransche, de Engelsche en de lloogduitsche taaI .

Soerakarta.

Mej . G . M . C. Claessen .

Idem, benevens de Fransche taal .

Futile.

Mevr, van der illeijden .

Ideui, idem .

15

Kedirie. Mevr . M, M . Suieding, geb . J,~nson .

Idem, benev, de Fransche en de Eng . taal .

9

Soera1 aju .

Mej . A . M . Bake . C . F . Willemsz. C . Werner . Nevr. J . J . Kocken, geb . Gerrom . Mevr. de w ed . Steup . lIej . T . A . S . Rijke . a W . Erden . a B. E . Franken . Azia van Tinior . Pinch ich . lllej . B. M . Bake .

Idem . idem. Idem . Idem en de Fransche tail . Idem, idem . Idem, idem . Hewaarschool . Idem . Idem . Idem . Voor de vakken van bet lager en middelbaar onderwijs.

45 20 34 12 5 12 12 20 20 14

BUITENBEZITTINGFN . Padang . P, van Geelen. J . J, de Weijer. Mevr. J . G . A. J. Verb oaf.

Gewoon lager ondervvi~s, benevens de Fransche taal en wiskunde . ldemi, beg evens de Fransche, de Engelsehe en de lloogduits& a teal . Idem, benevens de Fransche tad, teekenen en vrouwelijke handwerken. Totanl ,

24 20 40GG



it) Lett . F .

S T A A T der onder ultimo November 1860 in dienst zijnde Inlandsche Onder vjjzers in de Residentie ~9mboina en

NAM EN .

1 P. F . Soselisa . 2 W. Noija . 3 .1 . Samallo . 4 Cb . L . Huwae . 5 C, E . Pattiasina . 6 P . P. Ri akotl a . 7 J, Ch . Nanlolsij . 8 J . Latuheruw. 9 M. Matahelimual . 10 S . J . Kaijadoe . 11 A . J . M++katita . 12 L . P . T+*lahatu . 13 M . P. Latuasan . 14 J . F. . Ris++kotta. 15 J . R. Naulohij. 16 M . A . Lilipalij. 17 E . P, Soumokil . 1811 . Nanlohij . 19 A . Z . •L atumanuwij . 20 P . Pastor,+ . 21 L . Mnnusama . 22 J . D . Nendisa . 23 J . W, A . Tanamal . 24 J . D . Manusama . 25 J . C . Mustamn . 26 J . I•1. lustamu . 27 Th . Lilipatij . 28 P . Lejhitoe . 29 B . Laius-+mputij . 30 J, 1U . T+i11ane . 31 d . A . Siwalette . 32 A . M . Lokollo . 33 D. J . Iltanupassa . 31 N . Ririuiassij. 35 J . Pattipilohij . 36 P . A . Lalopua . 37 C. M . lIaullussij 38 W. M . Manuhuta . . 39 J . S . Noija . 40 L . J . Reawaru . 41 .1- A, F . Sahup .~ls . 4211. I1lanuhntu,

RAN GEN .

Standplaatsen .

Getal kinderen .

DoorlonPend 1 ummer.

OnderhoorigI eden .

Opperschoolmeester . Amboina . IOnderwijzer 2e klasse . Rative-besaar. 190 Idem 4e b Idem. Idem 1e u Noussanive . 237 Idem 1e )> Idem . Idem 3e u Mardika . c 100 Idem u 4e Soja di atas . 15 Idem 2e u Aatalaai . 86 Idem 3e » Nakoe . 71 Idem 1e k1, 6tul . Kilang . 77 Idem 2e klasse . Ema . 106 Idem 3e u IIukuril i . 16 Ide+u 3e u Lejharie . 20 Idem 'In u Roetong. 56 ldem 4e )> Hntumurj . 175 I+lem 4e u Item . Idem 2e u Amahusu. 133 Idem 4e u I dem . Ouderwijzer van bet Z. G . Galls . ' 78 Onderwijzer 1e klasse . Rallong . 41 Onderwijzer vin bet Z . G . Lata . 102 Idem . Negeri-irma . 44 Idem . Waaiheru . 125 Idem . Poka . 45 Onderwijzer 1e klasse . Roematiga . 39 Idem 3e u IL . tit . 70 Idem '4e » Lilihooi . 108 Ideut n Allang . 149 2e Onderwijzer van het Z . G . Idem . 106 Onulerwijzer 3e klasse . Passo . 72 Soelij . 120 Idem 3e s 8 Idem 3e a Tial . 118 Ide n 1e u W++aij . 126 Onderwijzer van het Z . G . Idem . Idem $ila . 27 Ondersvjzer 2e klasse . Larieke . 20 0iperschoolmeester . Aaroekoe en 200 0nderwijzer 4e klasse. Sameth . Liens 2e a Wassoe. 55 Idem 3e a Aboroe . 1119 Idem 3e Holalioe . 186 Idem 4e u Idem . Transporteren .3240

merkingen .



c o

C.)

N A M E N.

R A N G E N.

.

Standplaatsen .

.

A~

C

L

43 J . A . Manusama, 44 J. J. Hettaria . 45 P. Peilou . J. H . Nan1ohij . 47 D . P . Sialiaija . 48 P. J, llicinluw . 49 S . Sarimanella . 50 S . J . Manuputtij . 51 J . P . Rul~elessin . 52 P . 1N . Deli.uaa . 53 S. L . Florin . 54 A . L. Hitipenu . 55 D . Slahaija . 56 E . A . Titoleij . 57 P. D . Lilipalij . 58 J . H. Tupanno . 59 M . S . Nahunnurij . 60 J . A . Latumanuwij . 61 A . A . MustCIuu . 62 P . D. Lejhitoe . 63 P . A . Tentuwa . 64 F . A . Manuhutu . 65 S . L. Tanarual . 66 P . M. Latuperisa . 67 H. J . Kuhuwael . 68 Ch . M . Mens,~pessij . 69 j . Picaulij . 70 A. A, de Fretes . 71 Wed . F . Latumahina . 72 J . L . Mehanussa. 73 J . Huliselan . 74 R. L . Wakarrno . 75 P . J . Anakotta . 76 M. W . Matakupan . 77 J . S . Wattimena . 78 W. Ch . Simauw . 79 S . K . Pa ttij . 80 P. Huka . 81 Ph . H . Rikomahu. 46

82 83 84 85 86 87

Getal kinderen .

DoorlonPend 1 ummer.

111

J . Kuhuwael . J. Pelamonia. A . Tanasale. E . L. Manuhutu . A . M. Soplaint . J . L . Reawaru .

88 A . Anakotta,

Per Transport . Onder•w ijzer 1e klasse. Karioe . ldern 3e a Oma. Idem 4e a Idem . Opperschoolureester. Saparoea enThiouw 0nder v jzer 4e klasse. Idem . Idem 4e v Ideur. 3e Ouw . Idem u Idem 4 e u hlem . a Uliatlr . Idem 3e Idem . ldem 4e » Idem 1e la . titul . Sirrij-Sorrij . Idem 4e klasse . Idem . Idem 2e a Paperu . Idem 4e ) Idem . Ideas 3e a Booij . Idern 4e a Idem. Idem 2e n Tuluala . Idern 4e ' s Idem. Idem 1"e kl . titul. Ih :umahu . Idem, Ideur 4e klasse . ar Idern . Idem 4e u Nolloth . Idern 3e au hlem 4e Idem. a Idem 2e Hawaka . Ideur 4e u Porto . Ideal 4e a Idem . Idem 3e u Ha ria . Idem 4e a Idem . Particuliere school . Kampong Mahu . 0nder•w ijzer 2e klasse . Sela en Leinitoe . Idem 4e s Tet.uwaai . Idem 4e a Ideur . Ideur 4e a Aboeboe. Idem 4e u Akoon . Idem 3e a Arueth . 4e a Ideur . Ideas Idern 4e a Nalahia . Onderwijzer van het Z . G . Lokkie . Onderwijzer 3e klasse. Piroe, Tanoenoe en Ettij . Idem 1e a Kaaibobo . Idem 4e a Idem . Idem 4e a Idem . 0nderwjzer 'van bet Z . G . Waaisamu. Ouderwijzer 3e klasse . Ilatusua . Idern 3e a Kamarian en Soeroeawan. Idem Tehulale . 2e a Transpo, teren .

3240 51 139 307 191 133 139 123 190 406 108 192 193 138

122 281

41 92

I

221

120 76 255

92 40 40

301 -100 147 59 7540

dun• 7nc'1

kiiigen.



89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 1 05 106

NA IEN,

tANGEN.

Standplaatsen.

0nderwi aer B, W.stiuiena . Idem J . W . P i ttinasarang . Idem E . A . Tapiheruw. Idem S . Eukoni . Idem L . A. Tanasal e . Ideal .1 . Sopulisa . J. L . IVattimena . Idem

4e klasse. 4e >) 4e a 2e a 1e » 4e » a 3e

S . M . Hnkom . J . B . Nanlesij . II. P . Matulapelwa, II. Lopulalan . Ph . Siwatauw. M . Picaulg . .i, Lekahena . J . J, L ekahena . F. F . II. Pattij . 0 . Lestunij . T . Soparuwej .

3e 3e 3e 3e 3e 3e 3e 3e 3e 3e 3e

Idem Idem Idem Ideui Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem

s a a 3 a a a s a a a

Getal kinderen .

DoorlonPend 1 ummer.

142

Per Transport . 7540 Roemeka+u . x 84 Elpaputij . 209 Ide . MakarikU . 900 Aniaheij . 241 Idem . Awaija, «'ara1a, Apisano en Tananahu . 83 Boano, 117 Manipa, 28 Boeroe . 37 Durdjala. W okam . Wangel . Lkisser . Moa, llomah . Seraai . Serwaroe . Totaal . . . 8139

dan • merluiigen .



143 Left. 't .

START tier Gouverneinents Inlan lsche Christen-scholen 2n

Do wloa end nnmmer .

c . Ci L

Plaa(sen, waar deze scholen zich bevinden .

C

O

M

I 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1

DISTRICT . . Meilado . . Kakis kasserrg idein Toinbaririj . Klabat ii bawa>1 . 'l onsea Li kaepang . Tondano . .

Kakis

.

Langowang Arnoetari

.

.

. .

NEG011IJ . Menado Lotta '1 atelie Tanawan ko . Pawkl . • . . Kenia . . Likoepang . Tondano . Kapataran . Kakis . . Langowairg Amoerang Totnal .

Getal kinderen .

liflrrhasaa Onder ultimo 1860 .

de

a ~.+ y ~V

L

136 39 67 148 65 64 30 277 57 124 132 61 1200



c o ., A 1 2 • 3 4 5• 6 7• 8 9 • • 10 11 12r 13 14 15 16 11 18 19 20 21 • 22 • 23 • 24 • 25 • 26 • 27 • 28 • 29 • •30 31 32 • 33 • •34. 35 36 37 • • 38 39 •

Plaatsen , «liar deze scholen zich beviliden . DISTRICT . Kakas hassellg 'hornbaririj • Idern . . Idezri . . liautik . . Idern . . I deln . . Klabat (ii bait ah Aris Idern Torisea . . . Itlesn Idea I dens Idern Idern . . . Idern . . . Idern Idern . . . Idern . . . Idern . . . Idern Idern • Klabat di a las Likoepang . .

•

. . . . . . .

••

. .

•

.

. .

. .

. .

. .

.

.

.

• • • .

. .

. .

• . .

. .

• .

• • •

.

.

• • • • •

• . . . •

.

1 Bern Idern Ideal Idern Ideui Idern Ideal Ideal Idern I deli I(km IdeN

.

• . .

Idern . '1'ondano

.

.

.

I~EGORIJ .

••

• • • • • • • • • • •

Nakas kasseng . I .ola . T aratara . . `'Voloan . Siiikil Bengkoe . . . . Malalaijan . . Kajuragi . . Sowangan . . Pandoe Talawaan . . Trernall • . . Kassar Toeinaloentoeng • . . Sawangan . `ukur .[eteij Tatelu . . . Lelang . Tandjong 11eru Mapanget . . Matunkas . . Lansot Kolongan . . 1'aslaten . . • • . Loinpias akalisnng . Refer . • . Kolongan Sawangan . . Konrbij . Ranou augko . Lalu 111)ij . Tulap atu!anej . ` .[clap Negrij baroe . Koja E1'is en Taudengan TUtIIS1)01'1el'el1

In

Getal kinderen .

Do wloa end nnmmer .

STLL .LT der Inland~ehe [Kristen-t tnootsc1iaps-scllulen de iIIZIIulcussu o~~der ultiiuo 1860 .

69 75 12 95 40 28 32 43 37 56 90 87 75 63 61 31 77 36 30 43 85 25 61 72 43 43 56 63 43 55 35 63 44 49 85 53 47 110 2176 2176



. - w

Plaatsen, waar doze scholen zich bev nden .

Getal kinderen .

Do wloa end nnmmer .

115

CC

NEGORIJ .

DISTRICT' .

40 41 42 43

Tondano Idenr Idern . Rernboken

45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 64) (ii tit 63 li4 65 66 67 00 69 70 71 72 73 74 75 _6 77 7a 79

Langowano . . • Idern . . • . Idern . . . . Kakas , . • • Ideni . . . . • I tNrn • Idern , . . • 1 derv . . . . • Idern • . • Tonohon • . • • Idern . , . • Idrrr1 . . . . • Saronson . . . • Idern . . , • I(cm . . . • Idrm . . . . Idern . . • Sonder • Idern • • . . • Idern • I(I(~rn Idern . . . • • Idern . • Idern • • Idern • Kawankow an . •. • Idern Idern • •• . 1 deco . • . Idern • • Idern . • Iderll • • IdNur . • • Ideimi • • Idern . •

. .

•

. .

• . .

•.

• •

•

Per Transport • Watumea . . Tonlojan ketiil • xajuroja • Rernboken • . • Kasurataa . . • Atop • Palemba • . • Talawatu Parse • • Tonlian Sombokej Ilajuwatu

. .

• •

•

• • . • . • .

.

Karoe Panassen • Tomohon • Tataaran . Rurukan Saronson ; . P roar as . . • Rombunan • • . Lohendon3 . • . . Tondnngo Sonder Kran a • • Leileni . • ' i' inijep . . • • Tumpaan • • Kapoja Paku • • Ten~ah • • . Kawarrltow au . . Knju~4 ij • . . To ntle esan • . h unelernbuaij • Karrmbo . • Wakan . . . . ' i'ewasen • Liwasen . • Paslaten • Wuruk • • Transporteren .

~,

2176 65 31 48 90 30 34 25 30 25 8 11 30 250 103 40 98 25 29 40 41 10 56 42 35 34 31 20 80 25 35 75 40 30 45 40 1. 7 60 4022



116

Q C L C

A

A L

Plaatsen, waar deze scholerl zich hevinilen .

Getal kinderen .

Do wloa end nnmmer .

v

C

w

80 81 82 83 81 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 I04 105 106 I07 108

NEGORIJ .

DISTRICT .

Kawankotjan ldem Ideal 1 dt to Illcm Tomp ;(s~o . I(lesll . I+leni . I(l 1I 1(1em . I(1('l11 Ideal I(1P111 . I(1rin . ldeln . 'Font bassiati 1(14)111

It1enI . Rowoon Idc(n . Ideal Tolusa« ang I(1Pr1I

.

•

•

f

. . . . . . . . •

. . . .

.

•

1(14111

•

• •

• •

,

• •

• •

• •

•

•

idern . . Passan en B a! ahan • I deln Ideln Idelll

Per Transport Pi natoorongalu kanlljau KoretR . . . Poigar . . • Tataita(1 . TotllPa5s0 . . '~oJ1ok kanonang . . Toking • . Wanna )lotol(=ng . . , lllopolo . . . , LornJ)ad . . Pontok . . . ilaanan . Ton(l)alsslan alas Po)1(la iig Rite] . 1101110011 bawah 1(1Cm alas Tawaanii Toillba(lu

•

•

f

•

• • •

511

n

•

•

1'iIi n(lung

. .

•

Silia n . . . , P ;~ssan en Ratahan Tetengt'sau . Sliinanlllouw , Sasakulan . . Pang guw . • Tolaal

4022 21 40 35 25 45 70 40 .~~ 40 20 30 38 48

• .

•

23 72 40 40 `0 75 11 69 311 45 43 16 16 6 24

r ~rwr.r~.

5(173



I47

•

•

-4

Getal kinderen .

Do wloa end nnmmer .

START der inlilndsche Christen- negorijschokn in de 11Iinakassa onder ultimo 1860. Plaatsen, waar deze scholen zich bevinden,

a

C ~

A

I 2• 3• 4• 5 6 • 7 8 • 9, • 10 11 12 13 14 15 lb 17 18 19 20 • 21 • 22 • 23 • 24 • 25 • 26 • 27 • 28 • 29 • 30

C) r~

DISTRICT .

NEGORIJ .

Kakas kasseng . . • Idem . . • IdNrn . . Tombaririj . . .• I deco . . . • Idem . . . • Tonsea . . . • Idem . . . 1 dem • likoepang . . . • Klabat di atag . • 1 dem . • Tomohon . . . S ldem . . . • onder . . . . Idem . . . I detn . . . • Idem . . . • • Idem . . . • Idem . . . Sonder en Iioinehon •. . . . Ro#nohon ldetii . . . • • Idem . • • . . Idem • • Tombassian • . Tonpasso . . , • , . . .• Idem Tonsawang . . Ratahan . . , • •

Koka • Tuwor . , , , • Warembunga,n . . • Semtnkh . . . . Maasing . . . . Popareng • • . . Aijermadidij • Tonsea lama . • Tangarie . . . Kokole . . , . Maumbeij Kllwil . . Pangolombian Kembes . . . Tanknnej . , . Suluhun . . . Popintolen Lelema leler . . Moente Pakoe . . , . Tengah • • . Tawaan • • . Radej • • . . Malinow . . , Eloesan Maliku • . • . Pinaling Popoh . . . Loboe . Lindanen . . . . TOTA. A L

v

.y w

26 22 20 49 16 28 76 56 25

63 48 40 71 1' 65 31 32 16 48 20 22 24 20 40 38 20 50 45 16 1044

•

10

SCEOOLWEZEflT DEN INLANDER IN

NEDERLANDSCll-INDIE .



151

v rrcsi.n c IIET SCIIUOLIYEZEIY %OOR DEY IYLAtiDER IN

NEDERLANDSCHINDil HET JAAR 1860 .

Als eene bepaling van algeineenen aard iot regaling van hat sciioolwezen konit voor I (S6() in aaninerking de verkiating, dat hat de bedoeling dei' Itegering is, dat de ontvangen wor dende schoolgelden, wegens onderwijs aan de jeugd onder de inlandsehe bevolking, biiiten 's Lands kas worden behandeld en verantwoord aan de A!gemeene Ilekenkanier, en ztillen kunnen worden aangewend ten nutte van dat onderwijs . (1) Nadat tilt de rapporten van eenige hoofden van gewestelijk bestuur gebleken was, dat zich tegen de toepassing van bet in 157 voorloopig vastgestelde tarief van schoolgelden bij de otiverneiiients inlandsehe scholen op Jwa en J[aiura geene bezwaren hadden voorgedaan, en tegen de voortilurende toe . passing ook geene bedenkingen bestonden, is dit tarief deW . nitief vasigesteld . (2) I.

KWT EEKSCHOOL TE SOEIIAKAItTA .

In hat personeel van de onderwijzers, hetwelk in hat vorig jeer voltallig gernaakt ward, had geene verandering pleats . Het personeel van de kweekelingen onderging eenige ver (t)I3e1uit 31 Maart 1860, no . 85 . (2) )) 21 September 1860, no . 16 .

152 anderingen . Zij bestonden daaniit, dat twee van do 24 kweekelingen, die bij bet vorige verslag aanwezig waren, de school verlieten ; dat de school voor het eerst bezocht tverd door vi j f kweekelingen, die bij het vorige verslag reeds benoemd, maar nog niet aangekomen i Karen, en door drie kweekelingen, die in den loop van dezen curses benoemd werden, terwijl bovendien twee anderen benoemd, maar nog niet aangekomen zijn . De kweekeling ~~1oestahar van Ke~lire werd bij Gouverneinents besluit van den 9den Ju1ij 1860 no . 30, wegens trage vorcleringen en ongunstigen aanleg, ontslagen . De kweekeling Demar van Ilanjoemcs werd bij Gonvernements besluit van den 7den Mei 1 861 no . 33, aangesteld tot onderwijzer tc Ilanjoemas, onder den naain van Jilts Soe'ma di I'oera . Viif kweekelingen, wier benoeining in bet vorige verslag reeds vermeld is, met name Bad< ra iJJas Soema(1i van 1)jo, jokarla, Sidin van Ilagelen, Jllas 'Forman van JT,adloeii, Raden JVlas van Kadoe en Joepingi van Pasoeroenn kwanien voor 't eerst de school bezoeken . B~j (ionvernernents besluit van den 4den December 1860 no . 10, werden tot kweekelingen aangesteld : Raden 1)jaswadi van Japara, Sarib van Bahaelen, Radex Osmin van Mad-ura, en Kartasoentantri van CI eribon . De benoeming van Sarib werd wegens zijne langdurige ziekte, bij Gouverneinents besluit van den 25sten April j l . no . 17, ingetrokken . Eindelijk werden bij Gouverneinents besluit van den 7den Mci 1861 no . 23, tot kweekelingen benoemd : Baden Iharlam en Baden Anjoen, beide van Soekapoera (Preaiger schrrpheen), die nog niet zijn aangekomen . Wanneer inen de beide laatst benoemden medetelt, is het octal der kweekelingen nu vow' bet eeist voltallig en tot 32 gestegen . De meeste van de 30 thans aanwezige k*eeke . lingen bezoeken echter nog inaar korten tijd de school : van daar dat et' in dit schooljaar slechts een tot onderwijzer kon worden voorgedragen . Ilet volgende schooljaar belooft meet' kweekelingen to zullen afleveren . Uit het vervolg van dit verslag zal dit trader blijken . Van drie kweekelingen, met name : Soeradi van Kadoe, Sadiroen van Ba elen en Goerisu van Soeraba~a,, werd bij

~Regent-

133 (~ouvernements Lesluit van den lOden September 1$60 no . 40, de uiaandelijksche toelage uit 's Lat,ds kas tot fl 5 verhoogd . Eene gewigtige .vertraging in hot onderwijs wend door de overstrooming veroorzaakt, die in hot laatst van de maand Februarij jl . deze plants teisterde . Bijn,i alle leermiddelen werden daardoor vernield, zoodat de voorizetting van bet onderwijs in de eersle dagen na den watervloed onmogelijk was geworden . Dientengevolge wend teen aan de kweekelingen vacantie verleend in plants van de vacantie, die antlers in de maanden Mei en Junij invalt . Daar echter de verbeteringen, die bet schoolgebouw en de woningen den kweekelingen, vooral ook na den watervloed, moesten ondergaan niet tijdig konden worden volbragt, inoest de vacantie ecne maand verlengd worden en stond this bet onderwijs van den 22sten Februarij tot den l 3den Nlei stil . Oat dit jaar een nadeeligen invloed op den gang van ht onderwijs uitoefende, vooral bij hen, dip vat zwak van geheugen zijn, zal goon betoog behoeven . I)e eerste afdeeling, onder de leiding van den Hoofd-onderwijzer, hevat thins tWualf leerlingen . 1'ier van hen warm daarin reeds Torn' een jaar geplaatst, vier kwanlen er in Ju1ij l 860 uit de lagere afdeeling bij en tier in de maand Januarij . Met deze afdeeling werden oefeningen in hot Javaansch en Maleisch lezen en vertalen, deels onder leiding van den 3den onderwijzer voortgezet, en ook work gemaakt van hot lezen en uitleggen van Javaansche poezij . Het rekenboek over de evenredigheden wend met hen tweemalen doorgewerkt en bijzonder gelet, niet alleen op de naauwkeurige bewerking den vraagstukken, main ook op eene beredeneerde uitlegging van die bewerking . De vaardigheid in 't geven den uitlegging bleek niet altijd geevenredigd to zijn aan de verwachticg, die hunne vlugheid in bet oplossen den vraagstukken had opgewekt . De aardrijkskunde van Europa en daarna die van Azie wend met hen afgehandeld . De vorderingen in de Javaansche spraakkunst warm goring, daar gebrek aan exemplaren van hot handbook daarover den geregelden voortgang van hot onderwijs hierin zeer belemmerde . Steeds wachtende op de voltooijing van den afdruk den lundmeethutide, waarvan in hot vorige verslag reeds melding gemaakt is, word hot theoretisch on

171 derwijs daarin, volgens hot manuscript, voortgezet, en vooral gelet op bet naauwkeurig in kaart brengen van gedane opnamen van gronden en op de verschjllende wij zen 0111 den inhoud daarvan to berekenen . Twee van doze afdeeling, fillip en Djaka, zijn hot verst gevordeid . Zij knnnen tot onderwijzer worden voorgedragen en zijn sedert twee iiraanden met hot onderwijs bij de externen school belast . Alip toont, ge1jk in alle andere vakken, daartoe veel aanleg to bezitten, en geeft veel reden tot tevredenheid . Djaka heeft ook genoegzalne vorderingen gernaakt, dock schijnt goon goeden aanleg tot hot geven van onderlvijs to bezitten . tlij heeft jets traags in zijne manieren, en geeft aan de andere onderwijzers meerinalen reden tot klagten . Hij moot, naar 't schijnt, strong behandeld worden . Daarop volgen twee kweekelingen Soendjaja en 11'lasbi, van welke de laatste zich bijzonder good blijft ontwikkelen . In hot spreken en hot niondeling uitleggen is hij ten achteren ; mogelijk komt dit vooral daarvan, dot hij als loendanees, minder Javaansch kept : dit is in hot lezen van hot Javaansch duidelijk merkbaar, lnaar boveiadien rilist hij bespraaktheid, die in een onderwijzer zoo wenschelijk is . Anders inunt hij, vooral in den laat,ten tijd, in vole opzigten uit en is hij om zijn vlijt en ijver prijzenswaa~ dig . liij belooft moor dan Soendjaja, die tlog in alle opzigten zeer moot toenemen, voordat hij een geschikt onderwijzer zal worden, hoewel bet help niet aan vhjt ontbreekt . Van de volgende acfct discipelen volt weinig tenders dan goods to litelden . Ken van hen en dot wee de laatst aangekomene, genaamd Sidin van Bagelen, rnunt eehter ver boven alien nit. Hij bezit zeer veel vatbaarheid om to Jeeren en rustelooze vlijt in die mate, als men zeldzaam aantreft, Daardoor overschaduwt hij zijne inedediscipt 1ert, die orders ook zeer goede vorderingen maker .

cur-us,

De tweede afdeeling bevatte bij d~n aanvang van den

na vier kweekelingen aan de eerste afdeeling to hebben

afgestaan en nadat etn met name Ill aesta4(i van Kediri was

orttslagen, nog veertien kweekelingen . In den loop van de rnaand Julij kwarnen hier vhf en in Deeilnber en Januarij nog drie bij . Uiervan ginger in Januarij vier, die hot meest

155 gevorderd wares, tot de eerste afdeeling over . Tot then ti j d niaakten zij de eerste klasse deter afdeeling uit, en werden door den .den onderwijzer onder{rezen . Later bestond de eerste klasse ook uit vier kweekelingen, die eveneens door den 2den onderwijzer, in de leer der breuken, de benoelnde getallen en de zamengestelde getallen-vorrnen, voorts in bet ~chrjjven en Ieztn van Javaansch en Maleisch, in bet vertalen van de eene tail in de andere en in de aardrijkskunde van den Nederlandsch - Indischen archipel werden onderwezen . Iloevel gees van hen bijzonder uitrnunt, geven zij door hun ijver en good gedrag reden tot tevredenbeid . Zij kunnen flu tot de eerste afdeeling overgaan . De tweeds klasse van deze afdeeling, tot aan Januarij door den Javaansehen onderwijzer, onder leiding van den 2den onderwijzer, en seders Januarij door den laatsten alleen onderwezen, bevat vhf leerlingen . Zij zijp dagelijks geoefend in bet schrijven en lezen van 't Javaansch en Maleisch, en seders Januarij ook in bet vertalen van de eene taal in de andere. V orts is met hen de inleiding der aardrijkskunde en het eiland Java, alslnede de leer van de gewone en tiendeelige breuken behand+'ld . Hun aanleg is over 't algeineen redelijk, hoewel gees hunner uitstekend kan genoemd worden . De derde klasse van deze afdeeling words onder`-vezen door den Javaanschen onderwijzer, onder leiding van den 2den onderwijzer, en bevat negen leerlingen, brie van hen kwamen pas in den loop van December en Januarij op school . Als men van den seders die maand verloopen tij d bij na drie nnaanden al'trekt, gedurende welke het onderwijs stil stond, tan words het duidelijk, tat banns vorderingen nog niet bedangrijt knnnen zijn . Zij worden even als de andere zes, die hiertoe behooren, onderwezen in bet lezen en schrijven van bet Javaansch en Maleisch, in bet behandelen van de geheele en gebrokene getallen en in de beginselen der aardrijkskunde van den 0, I, archipel, Alas is seders de vaoantie wegens iekte yerhinderd geworden herwaarts terug to keeren en genies das sedeTct yler maanden gees onderwijs . obit en Suleh whines weinig aanleg to bezitten . Zij does evewel hun best He kan eehter nog niet wet zekerheid bepaald



15 6 worden of van hun geschikte onderwij zers to vormen zun . Al deze kweekelingen worden door den Maleischen onderwijzer, daarin door den Soendaschen onderwijzer bijgestaan, onderwezen in het .grabisclie sclirift en bet lezen en schrijven van Nlaleisch met Arabisehe karakters . Vijftien van de kweekelingen hebben daarin genoegzame vorderingen geinaakt . Masbi is hierin de andere vooruit . Bij de meesten bestaat hiertoe veel opgewektheid . Ann de helft der kweekelingen words door den Madureschen onderwijzer onderrigt in het Madureesch gegeven . Vier met name Soendjafr, Samodja, Goerisa en Soepingi munten hierin nit. De andere kweekelingen krijgen van den Soendaschen on • derjzer onderrigt in de Soendasehe taal . Masbi is de anderen hierin ook vooruit, terwijl Allp, Sidin, Sadiroen en Sahit daarin ook zeer bedreven zijn . Eindelijk zijn de kweekelingen ook in het teekenen, landnteten en walerpassen onderwezen door den onderwijzer in die vakken . Aanleg voor het teekenen words getoond door vele eekelingen, door eenigen echter in bet geheel niet . 1)e k ' eekelingen Djaha . Masbi en Soendjaja hebben goede vorderingen geinaakt en zijn bedreven in het landmeten en ~s aterpassen. Masbi mont ook in deze vakken boven anderen nit . Soepingi schijnt daartoe ook veel aanleg tebezitten . De gezondheidstoestand der kweekelingen was over 't algemeen zeer gunstig . Hun gedrag lief, op enkele uitzonderingen na, weinig to wenschen over, llet scheen echter, dat gestrengheid meestal de beste uitwerking deed .

De externen school, waarin door de verst gevorderde kweekelingen, eerst door Oemar, later door 1.)jal~a en .flip, onderwijs words gegeven, is ook in deze cursus wederom vooruitgegaan . Er zijn thans 21 leerlingen ; twaalf staan onder opzigt van Djaha en negen onder .lip . Van de kweekelingen, die onder Djaha staan, hebben twee gedurende drie jaren, vier gedurende twee jaren, drie gedurende een jaar en drie gedurende twee maanden de school bezocht . De beide laatsten zijn in de allereerste beginselen van het lezen en schrijven,

157 de anderen in het lezen en schrijven reeds eenigzins er • varen en hebben een aanvang geinaakt met de aardrijksknn4e van den 0 . I, archipel . Een heeft in de rekenkunde een begin gemaakt met de zamengestelde getallen, twee zijn islet de breuken en acht met de geheele getallen bezig . 1)e tweede afdeeling, onder Au ]), bevat vijf leerlingen, die drie maanden en drie, die twee maanden ter school gaan ; een bezocht pas een maand lang de school . De verst gevorderde is in het lezen en schrijven van het Javaansch vr~j bedreven ; in het lezen en schrijven van het Maleisch is hij minder gevorderd . De anderen zijn pas met het lezen en schrijven begonnen of houden zich met spellers bezig . In den laatsten t±jd konien de externen meer geregeld ter school, dais vroeger bet geval was . Hunnevorderingen zijn redelijk, gelijk men van kinderen meestal zonder huisselijke opvoeding en zeer jeugdigen leeftijd kan verwachten . Ten slotte nioet de meerdere belangstelling voor het schoolonderwijs, die vroeger bij de Grooten onder het gebied des Keizers bijna geheel scheen uitgedoofd to zijn, opgemerkt worden . De kroonprins gaat hierin voor islet een goed voorbeeld, II . PROVINCIALE SCIIOLE_V . Uit de verslagen der hoofden van gewestelijk bestunr over 1860 blijkt, dat de resultaten slechts hier en char bevredigend inogen genoernd worden . De volgende bijzonderheden worden aan die verslagen ontleend, BANTAM . Na bet ontslag van den onderwijzer, Mas 1?oengsoe, wegens aanhoudende ziekte en rnindere geschiktheid, in de inaand Januarij 1860, is de school gedurende dat jaar ge lours gew eest . BATAVI A . In deze residentie bestonden gedilrende 1860 geene inlandsche scholen, zooals die, welke in dit verslag w orders behatideld . Als boven .

BUITENZORG.



I 5S KRAWANG .

Sckool to .Poerwakarla . In de maand December 1S60 bedroeg het aantal leerlingen

29, this 3 minder dan in t8 i9 . finder die 29leerlirtgen waren : 1 zoon van den Hoofddjaksa, 1 '

» ' Demang van Sindangkasi,

b 1 1 2 zonen

b

» s'

13

» b

) ,,

Kotlijpakhuismeester, Mantri Policie, f'anghoeloe,

mindere hoofden,

10 , andere Javanen . Hnnne leeftijd was van 10 thu 21 jaren .

De vermindering met drie leerlingen onstond doordien twee zonen van den Patih en een zoon van wijlen den Hoofddjaksa de school hebben verlaten ; de laatstgemelde is geplaatst als schrijver bij den Regent, terwijl de ,woe zonen van den Patih hun vader met schrijfwerk helper, . Het t+egenwoordige schoollocaal is redelijk goed, terwijl de

ruimte van hetzelve genoeg is voor het aantal kinderen . , f 485 .De inkomsten van 1860 . hebben bedragen 350 .

de uitgaven

zoodat overig bleef een voordeelig saldo van .

f 135 .-•.

Voor de overige bijzonderheden zie de verslagen van 1855 en 1859. PREANGER REGE `TSCHAPPEN . Het aantal leerlingen was op ultimo December 1859, 19, to Tjiandjoer . . Bandong

.

Soemedang . ,, Garoet 'Ianondjaja .

. . .

. . .

. .

.

to zamen ,

Hunne of komst was, als volgt :

47, 44 ,

39, 25,

174 .

'

1860 . '24 . 46 . 47 . 26 . 27.

170.



159

TjLindjoer Ilandong Soernadctng Garoet Manondjaja

a

.

V-

3 2

4 7 12

1

1

7

a a

a

a n an V

2 2

V

17 17 17 21 [8

Particu lierer .

V

Mindere Hoofden .

V

-

Pri esters en lladJ'i's .

1 2 9 2 1

V

VUfl

W edam's .

Patih eu hoofdgo committeem den .

:1 2 5 1

a

Djaksa'~ .

Reenter .

Kinderen

.

15

De oiilerdorn (ler leerlingen as van 7 tot 23 Karen ; weinige kinderen op jeugiligen 1eeftjd makers van het on hrwjS gebruik ; van de 170 leei'lingen zjn slechts 4 bereden de 10 jaren . Iloewel de ouders reeds bij herhaling zjn oprnerkzaain geinaakt, dat hiinne kinderen betere vruchten van het onderwijs zouden h, indien zij op jeugaigeren leeftijd beginners de school to bezoeken, is hierin echier nog game gunstige verandering op to rnerkeii . ilet zoude evenwel niet wenschelijk zjn 0111 jongelieden alleen wegens to ver gevorder . den leeftjd of to vjzen of van de school to verwjderen . De eainina hebben in alle scholen op den gewonen iijd plaafs gehad, en leverden over het algenieen bevredigende resnltaten op . Te Tjiandjoer hebben twee volwassen leerlingen de school veriaten ; en deter heeft eenigen iijd de betrekking van op ziener bj den ingenieur aldaai met good gevoig vei'vuld, en.r is voor korten tjjd wegens zijne bekwaaiiiheid tot Tjaniat van het district Tjibalagoeng benoernd . Het gebotiw, tot hiertoe to Tjian'/joer voor scholaged bezigd en toebehoorende aan den Regent, heeft iiien onlangs wegens bouwvalligheid moeten verlaten . A an een project tot oprigting van een geheel nieuw schoolgebotiw zal eerlang uitvoering worden gegeven .

Het bouwvallige schoolgebouw to Garoet zal door een ineer doelinatig locaal worden vervangen . Te MahOfl(/qja is het otide, botiwvallige schoolgabouw in bet vorige jaar door een doelmatig en welingerigt locaal ver vangen .



1(O De schoolgebouwen to lhLlldollg en Soemedaitg voldoenden staat . De staat der geldiiiiddelen was Ontvangsten . Uitgaven . Tjiandjoer . . J 422.96. f 46 .50 . . % 565 .27 ' 395 .05 Bandong " 363 .-Soeniedang . . » 414 .32k . . . 221 .16k 133 .66 Garoet Manondjaja , b 136 .25 b 121 .

verkeeren in

Saldo. f 376 .46 170.22} 51 .34 i 87 .50 , 15 .25

De in 1859 to ljiandjoer aangestelde onderwijzer, Mas ICarto Eli Sastro, legt vele bekwaajnheid aan den dag en be zit eene bijzondere tact in het geven van god onderwijs .

Ook de ond~ rwijzers to Banrlong, Soemedang en Garoet geven voldoende blijken van geschiktheid, leggen veel ijver aan d~ n dag, en zijn onberispelijk van gedrag . De aan het hoofd der school to 111anondjaja staande gepensioneerde Djaksa van Soehapoera R,adhen asira 1\'egarrc is, hoewel hij de vereischte kundigheden bezit, echter t legens vergevorderden leeftijd ten eenenmale ongeschikt voor zijne betrekking. Radhen Soebra koesoema, die hen bUstaat, be . zit ook de voor . zijne betrekking gevorderde hekaaamheden niet, lief is wenschelijk deze beide laatsten door geschiktere personen to vervangen, dock dear deze ontbreken, heeft die vervanging tot hog toe niet kuunen geschieden . Zoo lang de gunstige toestand der schoolkas to Ilanilong zuiks gedoogt, zullen daarnit aan de onderwijzers tot aan wakkering van hnnner ijver en belangstelling in den vooruitgang der school , en naarmate zij zich zuiks waardig ma • ken, kleine gratiiicatien dan ~~ el eene kleine inaandelijksche tractements- verhoogi ng worden uitgereikt . In overeenstenuning met den Regent van Bandong is aldaar eene nieuwe regeling van bet onderw i j s ingevoerd, waarvan de toepassing reeds eenig nut heeft gesticht . Ilet toenemen van het getal leerlingen op de school to Tjiandjoer in het afgeloopen Saar en bet waken van nieerdere vorderingen rnoet worden toegeschreven aan het goede toezigt, dat door het bestuur, voornarnelijk door den koiitro-

161 leur op het onderwijs tvordt gehoaden ; ook is het niet zonder invloed gebleven, dat een Sundanet s aan bet hoofd der school is geplaatst, in wien door de ouders der kinderen meer vertrouwen words gesteld dan in den vorigen onderwijzer . De vooruitgang der scholen to Soemedang en,te Manondjaja gedurende 1860 moet voornaiiiel i j k worden toegeschreven aan de voortdurende aansporing , zoowel door het Europesche bestaur, als ook door de Regenten oin de kinderen ter school to zenden en hen door een goed onderwijs op to leiden voor verschillende betrekkingen in 's lands dienst, zonder deze aansparing, en indien er geen voor«itzigt bestond om de jongelieden na volbragte stiidien door de regering in de eene of andere betrekking geplaatst to zien , zouden gewis zeer enkele ouders hunne kinderen naar school zenden . De onverschilligheid van vele ouders , omtrent de opvoeding hunner kinderen door het geven van onderwijs , is ook maar al to dikwijls eene groose hinderpaal voor bet welgelukken van de heilzanie pogingen der regering ten deze . Nu het onderwijs echter langzanierhand beter vruchten begins to geven bij een - zij het dan ook nog slechts klein gedeelte van bet opkomend geslacht , is het to verwachten dat deze onverschilligheid na verloop van tijd zal verlninderen, en voor meet belangstelling plaats inaken . De vermindering van het getal scholieren to Garoet moet toegeschreven worden aan de zelden voorkomende gelegenheid on' de jongelieden in die kleine afdeeling in 's lands dienst to plaatsen, w egens de weinige rnutatien die aldaar bij het inlandsch bestuur plaats vinden . Voor verdere bijzonderheden zie de verslagen van 1858 en 1859 . CHFRIBON . De bij beslnit van den 20 November 1859 no . 13 .benoeinde onderwijzer WinaltG Sasira aanvaarde zijne functien in Fe- . bruarij 1860 . H.ij is de zoos van een gewezen districtshoofd en een vex-re nabestaande van den tegcnwoordigen regent van Galoe , hij is geschikt voor zijn ambt terwijl op zijne ijver en zijn gedrag niet volt aan to met ken . erst in de laatste dagen van Mwirt was het onderwijs in 11



16 geregelden gang zoodat dit versiag sleclits de uitkoiiist van negen maandeu kan vermelden . De school werti heropend met een getal van 22 leerlingen, hetwelk op ultimo December 1860 tot .52 gekloininen was . Be leerlingen zijn nieerendeels kinderen van mindere hoofden (koewoes of dorpshoofden) , en van lieden nit den min deren stand .

Van meergegoeden is slechts een leerling , zijnde bet kind van een 'redhono (districtshoofd) . Hunne leeftijd is van 10 tot 16 jaren . Ilet onderwijs heeft zich bepaald tot het leeren lezen, schrijven , re kenen en de aardrjkskunde . De gebezigd wordende boeken zijn , voor het lezen : Kitab pengadjarari base soenda, Tjarita Ibrahuin, Derma Wasita,

Tjarita satne gewan,

I(itab pengadjarin bass rnalaijoe, Xitab akan (Ii batja anak, Anak di schola djawa, Voor het rekenen : ri, Kitab ilrnoe ilaboeka fling kawroeh itoeng,

Voor de aardrijkskunde : Kitab akan iiiengadjar perrnoelaan dare ilinoe boemi . Voorts is er eerie globe en worilt gebruik geinaakt van de kaart van Java van C. I' . 111. an de J7elde . Een bepaald examen werd niet afgenomen, omdat de tjd gedurende welke onderwjs gegeven werd to kort was out over de nitkornsten daarvan met grond to kunnen oordeelen ; wel weid de school flu en den onverwacht bezocht om zich van den geregelden gang van bet onderwijs to overtuigen ; de uit1ag der bj die gelegenheid genoitien proeven omtrent de vorderingen der leerlingen was bemoedigend . Omtrent de bestemming der leerlingen na het verlaten der school , kan flu reeds rnoeijelijk jets gezegd worden ; bet last zich aanziefl, dat de kinderen den stand banner ouders zullen

volgen , aithans uit niets kan worden fgeleid, dat bj de be-



163 vt1king bet denkbeeld bestaat dat aan bet tar schole zenden hunner kinderen in lateren tijd eenig voordeel zal verbon den zijn, Het schoolgebouw, hetwelk in amen goeden staat verkeert, behoort aan de bevolking en voorziet voor bet tegenwoordi r v oldoende in de behoefte . Aan schoolgelden is ontvangin . f 268,371 waarbij konnen de uit 's lands kas terug ontvangen schoolgelden van vroegere jaren ingevolge het besluit van den 31 Mart 1860, no . 85, ad 724.-992 .31 hiervan is liitgegeven voor den inkoop van schooh behoeften - 116 .50 Saldo op ultimo December 1860 . f 875 .871 Cit 's lands kas words game andere betaling gedaan dan f 30 's maands voor bezoldiging van den onderwijzer . Het laat zich aanzien dat de ontvangsten voortdurend voldoende zullen zijn om de uitgaven to dekken . Ilet toezigt over het onderwijs words 1iitgeoefend door bet plaatseljjk bestizur . Van slechts 9 tiiaanden onderwijs kunnen nog niet vela goede nitkomsten worden verwacbt . Wanneer men echter in aanmerking neenlt, dat de zaak in harm aanvang is dan niogen de resultaten bevredigend worden genoemd,

f

TA G to L . Sc/tool to Tugul . Ilet aantal lE erlingen was order ultimo December 1860, 31, teen 34 in 1859 . In hat afgeloopen jaar verlieten 2Q leerlingen de school,, "aarvan 12 op verlangen der ouders, 5 wegens vertrek naar elders en 3 a agars ziekte . Daarentegen warden 17 nieuwe leerlingen aangenomen . Van de 31 leerlingen is een de zoon van den overladen regent van Tagal, Radhen adipati ario Re,so 1V egoro, drie zijn zoons van districtshoofden, en de overigen van inlandsche beambten van minderen rang en van gegoede inlandsche handelaren . 11'

16J

De leefti] d der Ieerlingen verschilde van 10 tot 19 jaar. Gedurende 1860 hebben, ,vegens vertrek naar elders, meer leerlingen deze school verlaten dan in vroegere jaren, terwijl onder' de Ieerlingen die op verlangen der ouders de school verlieren, er zes waren, wier vaders ,Yegens wangvdrag of oln andere re denen uit hunne betrekkingen waren ontslagen en daardoor niet meer in staat \\ aren om de schoolgelden te betaIen. De uitslag van het jaarlijksch examen was, dat de leerlingen over het algemeen vele reden tot tevredenheid gaven, vooral wat aanging hunne vorderingen in het schrijven en rekenen. lle doelmatighcid van het schoolgebouw liet niets te wensehen over, Deze school geniet eene subsidie van het Gouve. nement van f 480 's jaars, als: voor tractement aan den onderwi] zer f 360 en voor schoolbehoeften f 120 's jaars. In 1860 zijn aan schoolgelden ontvangen • . j' 399..» 992.23 Saldo over 1859 . j 1391.23. Totaal Hiervan is uitgegeven voor tractement aan eenen kweekeling ad f 12 '8 lnaands. • f 144.- 's jaars, aan schoolbehoeften .» 38.22!f 182.22 5 " zoodar onder ultimo Decemher 1860 een saldo overbleef van • • f 1209.- 5 " De onderwijzer 1\fas Kerto di Poero en de aan hem toegevoegde kweekeling Sastro Tellofjo geven' steeds bHjken van ijver en voldoen zeer goed aan hunne verpligtingen. Maandelijks wordt de school bij beurten bezocht door den regent, den patih en den controleur van de afdeeling.

Voor verdere bUzonderheden zie verslag 1859.

School te Pamalanq• Deze school werd gedurende 1860 bezocht door 33leerlingen. tegen 45 in 185g. ··Virr.en-t\,\'intig Ieerlingen hebben de '~'chool



1(h verlaten, waarvan 7 egens ziekte, 5 wagers vertrek naar elders en 11 na volbragten leeftijd . \'an daze Jaatsten trader 3 in diarist als particuliere schrijvers bij den regent van Patttala?/g, 7 bij onderscheidene districtshoofden, een bij een particulier en een als derde schrijver bij hat districtshoofd van 1)omalor . Ilunne plaats werd door slechts 12 nieuwe leerlingen vervangen . filet ineerendeel der kinderen zijn zonen of aanverwanten van inlandsche hoofden en de overigen van gegoede islanders . De leerlingen given voldoende bewijzen van hunne vorderingen in bet schrijven en rekenen . Poor hat tracteinent van den onderwijzer geniet daze school aan subsidie f 360's jaars . Het saldo order ultimo 1859 bedroeg . . , f 1499 .12 . gedurende 1860 is aan schoolgelden ontvangen 683 .75 Totaal . . De uitgaven wares aan tracteinent voor den kweekeling en voor versehillende schoolbehoeften bang saldo order ultimo December 1.860 .

1 2182 .87, 279 .60

. f 190327.

School to Breles.

llet aantal leerlingen, meerendeels zonen van mindere inlandsche anibtenaren en gegoede handelaren, bedroeg order ultimo 1)eceinber 1860 38 tegen 39 in 1859, zonder dat voor daze vermindering eenige radar is optegeven . In de plaats van 7 leerlingen, die de school verlaten hebben, warden 6 nieuwe aangenoinen . lltin leeftijd verschilt van 7 tot 20 jaren . llehalve bij bet jaar1jkscli exainen warden de vorderingen der leerlingen nog oat de drie inaanden onderzocbt door den regent, den patih en eenige andere inlandsche ainbtenaren . Heeds in vroegere jaren is gewezen op de bekrompenheid van bet scboolgebouw bij eerie vermeerdering van hat aantal leerlingen . rr bestaat echter vooruitzigt, dat een afzonderlijk schoollocaal nit eigen fondsen zal kunnen worden daargesteld, dock dit kin niet eerder in overweging gEroinen worden din Ha hat tot stand brengen van de geprojecteerde regents tvoning. Subsidie van bet Gouvernement ward door daze school niet



166 genoten .

Uit de opgebragte schoolgelden worden de uitgaven, onderwijs geyorderd, bestreden . Het saldo onder ultimo 1859 bedroeg . . . 1605 .25 ontvangen aan schoolgelden gedurende 1 860 . " 526.50

poor lief

f

Te zamen . . f 2131 .75 ; De uitgaven voor bezoldiging van eenen kweekeling ad f 12 's maands en andere schoolbehoeften bedroegen 2=19 .60 Saldo onder ultimo 1 860 . , f 1882 .15 . Aan bet hoofd dezer school stond vroeger Hadhen Wino di Redjo, die, na herhaaldelijk pogingen in bet werk gesteld to hebben om bi j bet binnenlandsch bestuur geplaatst to worden, in September 1860 benoemd weal tot kliwon to Pamalr~ng . In zijne plaats weed tot onderwijzer benoemd 1Viro I esoeino noon vin lief vroegere districtsheafd van Salem . PEKALOITGAN. Het getal leerlingen bedroeg gemiddeld 13 's maands zijnde 15 minder dan in 1859 . De oorzaak van deze veilnindering moet voornamelijk gezocht worden in de weinige geschiktheid van den inlandsehen onderwijzer, aan wien en kunde en bet noodige ontzag ontbreekt, om leerlingen, waarvan velen reeds eenen, voor den inlander, vergevorderden leeftij d hebben bereikt, behoorlijk to kunnen onderwijzen . De verdeeling der leerlingen in vier klassen is dit jaar behouden . Het openbaar examen heeft den 17den December plaats gehad . In dc le klasse worden 2, in de 2e 4 en in de 3e 5 leerlingen geexamineerd . Over bet algerneen bleken de gemaakte vorderingen binnen lief middelmatige to blijven, en toonden de leerlingen zeer weinig begrip to hebben van betgeen lion onderwezen werd . De leerlingen der 4e klasse heeft men aan het examen niet onderworpen, daar zij eerst gedurende de laatste maanden van het jaar onderwijs genoten en nog geene genoegzame vorderingen gemaakt hadden . Van de elf leerlingen, die de school verlaten hebben, i Been enkele geschikt bevonden om in 's lands dienst to wor-



I 67 den opgenoxnen . Men vreest, dat zoo lang het onderwijs zoo gebrekkig wordt gegeven als tot nu toe het geval is, voor de leerlingen een slecht vooruitzigt bestaat om eenmaal als inlandsche ainbtenaren in dienst to trerlen . De ontvangsten der schoolgelden bedroegen f 65, waarvan f 13.79 is betaald voor eene kast tot berging van schrijfbehoeften, zoodat° het jaar 1860 gesloten is met een voordeelig s~ldo van f 51 .21 . Voor verdere bijzonderheden zie de verslagen van 1858 en 1859 . SAMARANG . Het getal leerlingen, dat op deze school onderwijs ontving bedroeg geiniddeld 47 . Even ais in 1859 bestonden de leer lingen voornamelijk nit zoons van loerah's . De drie klassen waarin onderwijs werd gegeven, zijn gedurende dit jaar gebragt op vier . In de vakken van onderw js en in de schoolboeken is geene verandering gekonien . Bij het openbaar examen is gebleken, dat de vorderingen in bet lezen en schrijven voldoende zijn, hetgeen niet het geval is met de rekenkunde en andere vakl en, waarbij een goed begrip gevorderd wordt . Deze school ontvangt geene andere subsidie van bet Gouvernement dan f 360 's jaars voor de bezoldiging van eenen inlandschen onderwijzer. Aan schoolhelden is gedurende 1860 ontvangen f 257 .75 De uitgaven bestonden in tractement van den ondermeester en aanschaffing van meubelen etc . ' 211 .4 5 . . f , 45 .30 . Rest . . . . 958 .52k Saldo onder ultimo 1859 zoodat bet saldo onder ult . December bedraagt f 1004 .82 . De aan deze school geplaatste onderwijzer Mas Kasim, afkomstig van de kweekschool to Soeraharta en vroeger onderwijzer to Tjiandjoer (Preanger Regenischappen) is eerk zoon van den in 1853 overleden Poxtjo .grdjono, mantri poengawa van Pangeran adipati Pa1~oe Alam II van Dj okj oAar(a . Op zijn gedrag valt niets aan to merken .



SAL ITXQA . Deze school nerd met 1 Januarij 1860 voor bet eerst voor bet onderwijs der inlandsche jeugd geopend en telde bij den aanvang 18 leerlingen, alien kinderen van den minderen stand en van 8' tot 16 jaren oud . Door de weinige belangstelling der ouders hadden telkens under de leerlingen niutatien plaats, zoodat er van hen die de school van den aanvang bezochten slechts twee zijn overgeblev-en . Het aantal leerlingen was op ultimo December 1860 17 . Het onderwijs werd gegeven in het lezen en schrijven met Javaansche en Romeinsche karakters . in de rekenkunde, loopende over de vier hoofdregels, terwijl een leerling, die de school van den beginne of had bezocht, gevorderd, was tot de optelling van zamengestelde breuken, in de aardrijkskunde van bet eiland Java . De boeken en kaarten waarvan werd gebruik gemaakt, warm 'de navolgende hitab pengadjaran bass malaijoe . • , djawa . dongeng baik . • • pengadjaran itoengan . ilmoe boemi . tjerita aneh aneh . • • pengadjaran itoengan Regel van drieen . Kaart ' van Java door J~~,igl€icl n . Den 31 step December werd in tegenwoordigheid der Europesehe en inlandsche alnbtenaren bet openbaar examen afgenomen, waarbij twee leerlingen zich bijzonder door mopi schrift met Javaansche en Romeinsche karakters en een in de -rekenkunde hebben onderschEiden . Dat de leerlingen niet verder komen dan tot de eerste beginselen van het onderwijs is to wi ten can hunne ouders, die hen niet lang genoeg op de school laten om zich verder to bekwamen . Veer schoollocaal heeft de regent to Salatiga een bamboezen met clang clang gedekt gebouw, staande op zijn erf, afgestaan Fiat zeer voldoende is en ruim 40 leerlingen kan bevatten ..



160 De sehoolgelden werden geind overeenkornstig bet bepaalde bij besluit van 1 ? Novelnber I837 no . 29 . Ilet Gouvernement verleent eeue subsidie van f 30 's niaands voor bezoldiging van den onderwijzer . I)e inkomsten bedroegen over 1860 aan geinde schoolgelden • , • . f 185 .-en de uitgaven 56 79 Ratig saldo over 1860 . , f 128 .21 . De onderwijzer genaanid 11as Admo Prawiro, opgeleid op bet institnut voor onderwijzers to Soeruharla, is jong en betoont, bij een good gedrag, geschiktheid voor zUne betrekking to hebbeti . Infa,lllSChe Christenschool van den zen(lel ing S . Iiru f t . Gedurende 18tl0 werden op deze school aangenolnen 11 nieuwe leerlingen, waarvan 8 Javanen en 3 Chinezen . In den loop van dit jaar verlieten van deze nienwe leerlingen 2 Javanen en 2 Chinezen om onbekende redenen weder de school Van de ondere scholieren is een als leerling drukker bij den beer van 1)orp to Samarang geplaatst, een antler legs zich op bet goudsmeden toe en de derde is hediende bij een Europeaan geworden . Twee leerlingen volgden bovendien eene Europesche farnilie naar elders en nog twee andere bleven om onbekende redenen weg . filet totaal leerlingen is dientengevolge meet een verniinderd als bedragende 20, waaronder 18 jongens en 2 meisjes van 6 tot 14 jaren, alle van de mindere klasse . Onder hen bevinden zich 4 Christenkinderen . Aan den Javaanschen medehelper Asa 1 imun, is ten deel van bet onderwijs toevertrouwd . Gedurende de 2 laatste maanden des jaars was de opkomst der leerlingen niet zoo bevredigend als gewoonlijk, de redenen hiervan zijn nog niet gebleken . De aanleg en de vorderingen van hen, die geregeld de school bezochten, lieten niets to wenschen over . JAPARA . School to Pa,tlie . Het aantal leerlingen bec roeg op ultimo December -1860 26



170 tegen 17 in 1859 . Hieronder wares twee zonen van den panghoeloe to Pat ti : de overigen wares kinderen van min dere bearnbten, gepensioneerden, dessa-hoofden en onbeambte Javanen . De voornaarnste inlandsche hoofden in deze residentie zijn kinderloos . of hebben geese kinderen , die , wat hun leeftij d betreft, in de termen vallen om school to gaan . De ouderdom was van 10 tot 20 jaar . Hunne vorderingen wares blijkens een examen, gehouden in de maand December, weinig voldoende, hoewel zij over het algemneen vrij geregeld ter schole kwamen en aldaar eene goede orde heerschte . De meest geoefenden bleven op dezelfde hoogte staan , waarvan de oorzaak is gelegen in de meester, Mas Sasmi Tar~lj o, gewezen kweekeling der norrnaalschool to Soerakaria, die zelf niet helder van begrip is . Het, krachtens besluit van den 15 Julij 1 , 59 no . 45, daargestelde schoolgebouw voor 50 kinderen is in het begin van 1860 voltooid en vervolgens betrokken . Het is een voldoend ruin en luchtig lokaal, dat aan het oogmerk voldoet . De inkomsten bedroegen f 96 en de uitgaven f 432, zoodat de uitgaven f 326 weer hebben bedragen dan de ontvangsten . Drie leerlingen genoten onder ult . Dec . gratis onderwijs . School to 1 apara . Ilet aantal leerlingen bedroeg onder ult . Dec . 1860 40 tegen 35 in 1859 . zij bestonden nit . 2 zonen van den Regent ; ) ,, Djaksa ; 3 1 zoos )' een Districtshoofd ; 34 zonen ' mindere beambten, gepensioneerden , dessahoofden en onbeambte Javanen . Hun leeftijd was van 10 tot 25 jaren . Het op den 19 December 1860 gehouden examen leverde bevredigende resultaten op . Alleen het schrijven liet to wens when over. De gebruikte boeken en kaarten wares C. Ji Winter, Dongeng deni pengadjaran baik ;



171 Wioharono l)jowo ; een Maleisch leesboek , uitgegeven door Lange en Co ; aC. W, ill. van do Velde, kaart van Jat~a ;

idem van den 0 . . I . Archipel . Het steenen, met pannen gedekte schoolgebouw is ruim en doehnatig ingerigt . Het bestaat uit drie vertrekken met eene voorgalerij . De inkomsten bedroegen aan schoolgelden . 174 .372 De uitgaven . - 420 .--

f

zoodat meer is uitgegeven dan ontvangen . ,f 245 .622 17 leerlingen genoten gratis onderwijs . Het geregeld schoolgaan der leerlingen was een bewijs van belangstelling . De inlandsche hoofden zijn dan ook doordrongen van de geschiktheid van den onderwijzer Mas Sastro di Modjo .

Voor meerdere bijzonderheden zie de verslagen over 1858 en 1859 . REMBANG . Het aantal leerlingen bedroeg onder ult. 1859 1860 to Bembang , 17 20 • T oeba?t 63 66 Blora 45 39 • 62 • Bodjonegoro 5 Onder de leerlingen van de school to Rembang beyond zich een zoon van het gewezen districtshoofd , terwijl de overigen kinderen waren vari mindere beambten • Te Toeban gingen twee zonen van den regent aldaar ter school en 26 kinderen, van den Patih , onder collecteur en andere mindere hoofden tot en met den rang van mantrl, de overige 38 scholieren waren kinderen van dessa-hoofden en andere mingegoede Javanen welke gratis onderwijs genoten . Onder de leerlingen , die gedurende 1860 de school to Blora bezochten, bevonden zich 4 zonen van distrikshoofden de overige waren kinderen van mindere beambten . Te Bodj onegoro waren de rneeste schoolgangers zonen van inlandsche ambtenaren, ook namen enkele kinderen van dessabewoners deel aan het onderwijs .



172 lion onderdom was

van 17 tot 25 jaren ; Te flembcrng ss 6 20 Toebau , 13101(1 1) ) 24 24 en . 13odjoneg oro . 13

Tien leerlingen verlieten de school to Rembirng, waaronder

vaj f wegens gevorderden leefti j d , vier wegens plaatsing in

verschillende betrekhingen en een wegens vertrek naar lllehka . Daarentegen werden 13 nieuwe leerlingen aangenornen . De toenaane van ht aantal leerlingen moet worden toegeschreven aan het verlangen van eenige gegoede dessa-hoofden om hunne zonen onderwijs to doers genieten ten einde hen later tot ainbtenaren to zien opleiden . Eene belangrijke verrneerdering ~'an het aantal leerlingen to TOeban werd belemmerd door den verren afstand van de districten tot geno~inde plants , waardoor kinderen , welke geese faiuilie op 7'oeban hadden , de school aldaar rnoe~jelijk konden bezoeken . Van de 3S scholieren , die in den loop van 1 860 de school to Blora verlieten, verlieten haar 27 wegens laiheid , 6 wegens hnwelijk en 5 als particuliere schrijvers . De veruiindering van het totale cijfer met 6 under dusdanige omstandigheden rnag reeleer een ganstig dan een ongunstig resultant genoenid worden . Vroeger was het toezigt op die school gebrekkig, rnaar is seders veel verbeterd waardoor de hoop snag gekoesterd ~~ orders , dat deze school allengs betere resultaten zal opleveren . Door belangstelling van den Regent van Bodj onegoro werden vele ouders aangemoedigd_ oil hunne zonen ter schole to zenden . De vordecingen van de leerlingen wares volgens het rapport van de koinniissie van onderzoek bevredigend . Verscheidene jongelieden werden na bet verlaten der school geplaatst als partikuliere of hulpschrijvers bij de distriktshoofden : een van Ilembang als mats mats bij de secretarie ; an.deren als mandoers in dienst van particulieren ; weder anderen zijn hunne ouders behulpzaarn in de uitoefening van hun beroep . Twee leerlingen van de school to h od j onegoro zijn naar Ba(avia rertrokken om tot Doctor Djawa to worden opgeleid .



173 he schoollocalen warm in goeden staat en voldeden zeer goed . De inkonlsten en uirgaven warm de volgende : Te Rembung aan schoolgelden . f 58 .50 saldo op nit . 1859 . - 86 X .33 .1 totaal

. uitgegeven saldo op nit . 1360 . Te T oebang Ontvangen : , Saldo op ult . 1859 . Uitgegeven

f 914 .83 . . totaal

.

Saldo op nit . 1860

Te Blora

Ontvangen . Saldo op nit . 1859

f 9t4 .83 nihil

.

-

703 .-546 .011

f' 1249O1 - 563 .40 f 685 .52 2 .

.

293 .75

totaal Uitgegeven voor schrijf hehoeften . Saldo op ult . 1860 Te hodj onegoro Ontvangen . . Saldo op ult . 1859 . Uitgegeven aan schoolbehoeften Toelage aan een onderwijzer .

f'

-

522 .50 81 .85

f 440 .65 -

303 .122 336 .10

totaal f 639 .22 f 35 .- 120 . 55 .

Saldo op ult . 1860 f' , 481 .22} Set onderwijzend personeel onderging geene verandering . De gevorderde leeftijd van den ondercvijzer to Bembang rnaakt here minder geschikt voor zijne betrekking . tlet onderwijs to Toe/ian was vrij goed, verniits bet den onder v jzer niet aan bekwaainheid ontbrak : Zijn onderwijs zoude echter gunstiger uitkonisten opleveren, indien hij eenige jaren ouder- was en daardoor sneer- de eigenschap bezat om medetedeelen vat hij zelf geleerd heeft .

171 S }EHABL~1JL

Nadat bij besluit van den 9 Jalij 1860 no . 9 magiiging tot de oprigting eeuer school ten dienste van de jeugd der inlandsche bevolking to Soeraba Ja was verleend , werd door den Resident bij besluit van den 30 Augustus daaraanvolgende no. 5'18224 vastgesteld het hierachter gevoegde reglement voor die school en sevens bepaald , dot de school gehouden zal worden in een door den Regent vim Soerirba~ja tot dot erode aangeboden lokaal, staande op het erf van de Regentswoning ; en , dot het onderwljs uiterlijk met den l step November 1860, of zooveel vroeger als door de aanstelling van eenen inlandschen onderwijzer zoude kunnen geschieden, een aanvang zoude seines ; voorts is baj datzelfde besluit eene, Hit Europeanen en inlandsche grooten bestaande, commissie van toezigt flier school benoemd . Bij besluit van den Resident van Soerabaija, van den 15 September 1860 no . 63 20124 , is tot onderwijzer benoemd Mas Frawiro I?eiljo, gewezen onderwijzer to J oeban, bijgestaan als hulponderwijzer door Mas Kerto Redjo, zoos van een mantriaris nit T oeban . Nadat de noodige schoo!behoeften ingekocht warm, is de school op den 1 November, in tegenwoordigheid van den Resident , door de cominissie van toezigt geopend . Reeds bij de ope~dng wares 122 jongens opgcrioinen, of komstig nit de naburige districren ltta, I)jaba-hotta en Goen ng-Kendinq relk getal in December inet een is vermeerderd tlierander wares 17 zones van Regenten en iriinderp hoofden, die de titels voeren van 11w/hen en ~1ltrs erg 106 van gegoede Javanen, dessa-hoofden enz . let onderwijs loops over het lezen en schrijven on die elementaire spraakleer der inlandsche tales , de beginselen van de rekenkunde, benevens de kennis van slates en gewigten en de aard-rijkskunde , zooals bepaald is bij art . 14 van bet bovenbedoeld reglement . De boeken en kaarten in deze school in gebruik zijn de volgende : Javaansch leesboek van K' . b Winter , translateur to Soeravarta .



175 Javaansche en Maleische spel- en leesboeken , gedrukt to Batavia ter landsdrukkerij in 1860 . Rekenboek van Jan van Olin , veranderd en vermeerderd overeenkornstig het nieuwe stelsel van Nederlandsche lnunten, rnaten en gewigten door H . ,E . Bosch, schoolonderwijzer to Oostwold . Allereerst aardrijkskundig schoolboekje van H . Schreider, kostschool . houder to Amsterdam. Eerste beginselen der aardrijkskunde (in het Maleixch) gedrukt to Batavia ter landsdrukkerij in 1852 en die van 1) . C, de Bruin . Kaart van Java in 1854, uitgegeven door Frans hitffa en zonen to Amsterdam . Kaart van Nederlandscke overzeesche bezittingen van J, van Wok Roelantszn . Voorts words voor het praktisch landrneten gebruik gemaakt van de boussoles, meetkettingen en bakens in der tijd aldaar vervaardigd op de fabriek Phoenix . Rij de oprigting dezer school is aan den Regent van Soe . raba?ja ingevolge verkregene magtiging bij besluit van den 24 September 1860 no . 36, een voorschot uit de stedelijke kas aldaar verleend van f 1000 tot aanscha ing van bet voornaamste schoolmeubilair , zooals : , schrijftafels, zwart geverwde borden , boekenkast , inktkokers enz, , waarvoor eeh.. ter slechts tot een bedrag van f 3 ;36 .68 is besteed geworden . En later is aan den secretaris derri cormnissie van toezigt deter school, ingevolge missive van den Resident van Soerabajja van den 30 Nevember 1860 no . 7837124, nog een voorschot verleend van f 106 tot aankoop van eenige kaarten en een letterkast, welke voorsehotten later met de schoolgelden zullen worden gerestitneerd . Daar de school eerst seders eenige maanden bestaat en er nog gees examen is gehouden, zoo kan over de vorderingen der kinderen nog geen oordeel worden gevel~l . Het onderwijs heeft geregeld dagelijks op de vas gestelde tij den plaats . De schoolgelden worden geheven overeenkomstig bet tarief, vastgesteld bij Gouvernementsbesluit van den 12 No ember 1857, no . 29 . De inkornsten der school bedroegen : in 1860 . /200 .25 de uitgaven - 115 .59 zoodat als saldo in kas overbleef , . f 54 .652

76

rEGLEME?NT voor de inlandsche school her hoofdplaats Soerabaija .

Art . 1 . Onder de opperste leiding van den resident is eerie commissie belast met bet toezigt over bet geven van onderwijs bij de inlandsche school alhier, en de opvolging der voorschriften van tit reglenient en latere bepalingen . Art. 2 . De comnuissie is zalnengesteld uit acht leden, door den resident to benoemeri, waarvan een tevens zal uitoefenen de functien van voorzitter en een die van secretaris . Art. 3 . Zij komt op a ;inschrijving van den voorzitter of aanzoek van minstens Brie leden zoo dikwijls to zainen als de belangen van onderwijs zullen vorderen . Art, 4 . Zij bezoekt geregeld de school tot onderzoek naar de wijze waarop bet onderwijs gegeven worth en de vorderingen der leerlingen en verdeelt deze werkzaarnheid bij maandelajksche . toerbeurt over bare leden . Art . 5 . Zij beslist onder nadere goedkeuring van den resident orutrent de toelating en verwijdering van kinderen van islanders bij en van de school, orntrent de vakken waarin bij de verschillende klassen her school, in overeenstemining net art. 14, 1 5 en 16 hieronder, onderwijs zal worden gegeven en orntrent de klassif catie der kinderen voor de betaling der schoolgelden . Art . 6 . Zij beslist in huishoudelijke zaken en geschillen en regelt de aanschatting van schoolmeubilair, boeken en behoeften . Art . 7 . Het lid, tevens secretaris, is belast net bet beheer der schoolgelden welke ten nutte van bet onderwijs aangewend en halfjaarlijks aan de algemeene rekenkamer verantwoord mosses worden, voor buitengewone uitgaven words autorisatie of goedkeuring van den resident gevo rderd . Art, S . De comniissie brengt jaarlijks hisses eerie maand na adoop van bet volgens art . 18 to houden exarnen verslag nit van den stand der school en de gesdiledenis derzelve gedurende den afgeloopen jaarkring .

'7l Art . 9 . Aan bet hoofd der school stoat, under de leitling tier commissie, een nit 's lands kas bezoldigd onder`vijzer, oars wien zoo vale helpers zullen worden toegevoegd als in verhoading tot het getal schoolgaande kinderen noodig zal worden geacht voor het geven van voldoend onderrigt . De hulponder~v~jzers genieten ten laste der schoolgelden, zoodanige toelage als door den resident op voordragt der conlrnissie words bepaald . Be onderwijzers worden door den resident, de kweekelingen door de comnbissie aangesteld en ontslagen . Art . 10 . I )e eerst a onderwajzer zal de namen van al de kinderen die in de school worden opgenomen, derzelver ouderdorn, woonplaats, ouders en verdere olnstandigheden inschrijren en naauwkeurig aante~ekening houden v ;m iedere dagelijksche opkarmt, gedrag en vorderingen . Art . 11 . Hij zal under goedkeuring der cornrnissie alle kinderen, door huid- of andere besiriettelijke ziekten aangedaan, tot aan bun herstel van de school verwijderen . Art . 12 . Gedtirende de schooluren mogen de onderwjjzers en kweekelingen zich niet van de school verwijderen buiten volstrekte noodzakelijkheid, tar beoordeeling van een daartoe aantewijzen lid der commissie van toezigt, en zich meet niets antlers don hat geven van onderwijs bezig houden . Art . I 3 . 1)c eerste ondertvijzer zor ;tt dot hat schoolgebouw steeds zuiver en schoon gehouden en na den schooltjjd geslo . ten worde . Art. 14. [let onderwIjs loops over bet lezen en schrUven en de elernentaire spraakleer der inlandsche talen, de beginselen van de rekenkunde tot en met den regal van drieen in geb+oken, benevens de kennis van maters en gewigten, der aaa drUkskunde van Java en omliggende landen, de pratis he hindmeetkunde met bet waterpassen . Art . 15 . Geenerlei Codsdienstig onderwijs van welken aard ook words op de school toegelaten . I)arirentegen hehoort hat onderwijs eene zedeknndige strekking to hehhen door hat uitslttitend bezigen van leer- en lees hoeken, walker inhoud gestadig de verpligtingen inscherpt, die op een iegelijk in zijne betrekkingen als mensch, als lid des huisgezins en als onderdaan rusten . 12

178 Art, 16 . Geene boeken mogen op de school gebeztgd `vorden welke niet door of met goedkeuring van het Gouvernement, voor het onderwijs voor de inlandsche jeugd, zijn uitgegeven . Art . 17 . Het onderwijs words dagelijks gegeven met nitzondering van Vrijdags en Zondags en andere MohaTUedaansche of Christelijke feestdagen, en we! 's voormiddags van half acht tot half twaalf ore . Art . 18 . Eenmaal in het jaar en wel kortvoor den aanvang der maand llainelan of Poeasa words openbaar exarnen gehou-' den ten overstaan van den resident van Soerabaija en van de comiiiissie van toezigt . Bij die gelegenheid zullen aan de leerlingen, die was gedrag en vorderingen betreft het best hebben voldaan, gepaste prijzen of geschenken worden uitgedeeld in zoover de kas der school dit toelaat . Art . 19 . Daarna zal er vacantie zijn tot na afloup van het Beiranfeest op den zevenden dag, waarna de school weder words geopend . Art . 20. Het schoolgeld words geheven in overeenstemrning met bet tarief vastgesteld bij Gouvernements besluit van 12 November 1 no . 29 voor elk geval door de commissie to regelen . Art . 21 . Tot het ontvangen van onderwijs worden toegelatet alle kinderen, den ouderdorii van acht jaren vervuld hebbende ¢ van inland chi hoofden en andere tot de inheemsche bevolking behoorende ouders, die zich daartoe, door tusschenkomst van den eersten onderwijzer, aanmelden en aan wien zulks door de commissie onder nndere goedkeuring van den resident zal worden vergund . De kinderen nnoeten eenvoudig rnaar zindelijk gekleed ter schooe konnen . Art . 22 . Van de school worden verrvijderd alle kinderen, die zich aanhoudend slecht gedragen, die door herhaald wegblijveu blijken geven van onverschilligheid, die langer dan eene Tnaand zonder geldige redenen zijn weggebletven . Alvorens tot de verwij dering to besluiten beproeft de cornmissie om door tusschenkomst der ouders der kinderen, hunno verpligtingen in bet oog to brengen .

17 Ifrt schooge1d is verschuldigd tot over de maand waatin de kinderen van de school vervUderd worden . Art . 23 . Ingeval van ziekte of andere wettige verhindering gedurende eene maand of langer, behoeft gees schoolgeld betaald to worden, inits daarvan tijdig kennis wordt gegeven aan den eersten onderwijzer, die verpligt is daarvan inededeeling to does aan bet lid tevens secretaris der corninissie . Art. 24 ZiJ die na volbragten 1eertjd met voorkennis en toesteiiiining der coinniissie de school verlateri zullon een cer tificaat, door den resileiit van Soerainja onderteekend, outvangen, veutieldende bun gedrag en bekwaamheden MADU1IA . School to Pernakassan . fle school, in den aanvang van 1860 geopend, is bezocht geworden door twintig a derlig kinderen, waarvan soiinitigea nagenneg 'o1wassen wares . In de le kiasse van betaling wares 7 leerlingen, in de twtede twee , in de derde zeven, en in de vierde vijftien leerlingen, zoowel van hooge als van lags of kornst. Wegens germs ann voldoend en geschikt onderwijs in vroegere tijden, kwamen de ler1ingen bier op later leeftjl op de school dan elders . Zoo had men 3 leerlingen van 8 tot 10 jaren, 7 van 10 tot 12, I van 12 tot l4, 8 van 14 tot 16 en 6 ouder dan l6jaar . Verscheidenen deter konden, toes zij op school kwamen, bet Arabisehe schrift lezen, zonder echter hunne eigene taal met haar eigenaardig letterschrift Ce kiinnen lezen of sehrijven. Van verrneerdeiing of vermindering deter school kai niet gesproken worden char zj nog to kort hestaat ors eene vergelijking to kunnen makes . Bet onderwjs bepaalde zich tot bet lezen en schrijven van bet Maleiseh en Javaanseh . Vermits nog geese Maduresche schoolboeken bestaan, moesten de kinderen de Javaansehe en Maleisehe Foeken gebruiken, Jeeren- lezen en verstaan . Bjzondere nioeijeljkheden leverde deze oiiistandigheid niet op . 12*



lie schoolboeken warm : het leesboel Jlmoe boemi hi woelan beijii ; Darmo Was/to (A B C rnaleisch en javaansch) ; het rekenboek van C. J Winter over den regal van drie&z en de vier hoofdregelen ; Jlmoe boemi door J . Wilkens .

Voorts ward onderrigt gegeven in het rekenen , namelijk de hoofdregels , de breuken , regal van drieen en hat uitwerken of tot eenvoudigen vorrn herleiden van stelkundige nitdrukkingen van de eenvoudigste snort . Bet gehouden onderzoek naar de vorderingen der leerlingen had hat resultant dat zij hat lezen en schrijven vrij vlug hidden aangeleerd of daarin belangrijk warm vooruitgegaan . Aan de ouders , die van denkbeeld warm, dat hunne kinderen, na hat verlaten der school regt hebben op eene GouverneYnentsbetrekking, is to kennen gegeven dat de later to benoemen arnhtenaren eene groote aanbeveling zouden hebben, indien zij met vrucht aan hat inlandsch onderwijs hidden deelgenomen . Opdat de Resident dagelijks toezigt kunne houden over de school , is daarvoor een vertrek afgestaan in de groote pendoppo van bet residentiehuis . Als subsidie van bet Gouvernernent geniet de school f 30 'S maands voor bezoldiging van den onderwijzer . Gedurende 1860 is aan schoolgelden ont - angers 533 .25 nitgegeven voor schoolbehoeften . • 225 .--• y batig saldo over 1861 f 3s .25 • De onderwijzer, Radhen Abdoel Isahid is een zoon vary lvijlen Radhen Toenienggoeng Djop Adlsi ?%irrgrat en bijge . volg van eenigzins hooge of komst . Bij is van een goeden inborst, heeft bet noodige geduld en geeft alle .admen tot tevredenheid . Tevens de Resident hondt ook de Regent toezigt op derv gang van taken in daze school .

f

PASOEROEAN . School tar hoofdplaats . in vergelijking met

1859 is daze school

belangrijk voor



18! uitgeg an dear bet aantal leerlingen van 40 op ult . December 1859, door bijzondere opwekking der ouders tot schoolzending, tot op 70 op ult . December 1860 is geklommen . Zij waxen voornamelijk zonen van inlandsche hoofden en van welgestelde inlanders . Hun ouderdom verschilde van 6 tot 18 jaren . Van de 12 leerlingen die de school in 1860 verlieten z .,jn 3 in Gonvernementsdienst getreden, 7 wegens onwil of onverschillighoid van de school gezonden en hebben 2, om zelf een bestaan to zoeken , de school verlaten . Een openbaar exarnen werd niet gehouden, dock het voortdurend bewerkstelligde onderzoek leverde genoegzame blijken van de door de leerlingen gemaakte rorderingen . De schoolgelden werden geheven overeenkomstig het tarief, vastgesteld bij besluit van den 2lsten September 1860 no . 16 . De inkomsten over 1860 bedroegen aan schoolgelden . . f 332,75 saldo over 1859 . - 494 .65 to ,zamen f 827 .40 De uitgaven bestonden uit eene toelage aan den onderwi j zer . f 240 .--eene bezoldiging aan den kweekeling - 96 .school en schrijf behoeften 95 .-Teruggestort in 's lands kas als zijnde in 1859 abusivelijk nit 's lands kas ontvangen voor de vijfjarige veihooging van den onderwijzer van 11ei 1853 tot nit . December 1859 - 100. • tot ultimo Junij 1860 . - 30.- - 561 .-• • Aldus saldo onder ult . December 1860 f 266 .40 BANGIL. Ook deze school mogt zich in eene belangrijke vermeerdering van leerlingen verheugen , bedragende hun aantal 37 of 19 meer den in het vorige jaar, grootendeels kinderen van onbeambte inlanders . Hun leeftijd verschilde van 10 tot l8 3aren .



1S Behalve van dezelfde boeken als in P59 is op deze school ook nog gebruik gemaakt van de Dongeng iii woewoelai . betjii, en van eeue kaart van Java , waarop aangegeven ziJn de grenzen der Residentien , de hoofdplaatsen, hoofdrivieren en voornaamste bergen . Het openbaar exarnen in de rnaand Junij gehouden leverde voldoende bewijzen op van de vorderingen der leerlingen . Gedurende 1860 hebben 13 leerlingen de school verlaten, waarvan 2 magangs bij den Regent van Bangil ziJn geworden , 2 geplaatst ziJn als districts-onderwij zers , 4 naar elders ziJn vertrokken , 2 naar de school voor inlandsche onderwij= zers to Soera/arts ziJn gegaan, en 2 zonder eenige besteinming de school hebben verlaten . Deze school erlangt geen sabsidie van het Gouvernement . De onderwijzer erlangt echter eeue bezoldiging van f 30 9 s maands . Het saldo in kas onder tilt . December bedroeg f 329. schoolgelden over 1 860 , . - 296 .50 to zamen f ' 625 .50 Hiervan moet worden afgetrokken het bedrag - 10.van verstrekte schrijf behoeften . . ,f 6k .5U . Saldo op tilt . Dec. 1860 MAGANG . Het getal leerlingen daalde van 64 op nit . December 1859 tot 56 op denzelfden datum van 1860. Den 2lsten December • 1860 had het openbaar examen plaats, dat dezelfde uitkomsten opleverde als dat to Pasoeroean en Bangil .

Het saldo in kas onder tilt . December 18 59 bedroeg f 475,43 2 aan schoolgelden over 1860 ontvangen . - 438 .-to zamen de uitgaven bedroegen gedurende 1860 . zoodat op tilt. December in kaks aanwezig was

f 913 •43 T - 380.50 f 532 .93

BEZOEKI . Gedurende 1860 hebben gemiddeld 35 kindersn dagelijks de school bezocht. Onder de leerlingen telde men een zoon



183 van den overladen Pangeran regent van llezoeht, een van den

patih van Bondowf so, twee van djaksa's , een van den over-

leden ondercollecteur en vier van wedhono's . De overigen waxen zoons van inlandsche ainbtenaren en van geringe inlanders . De leerlingen kwawen gewoonlijk op twaalf jarigen leeftijd op de school en bleven meestal niet langer dan drie jaren de lessen Iiijwonen . BI) de in 18 .19 gebruikte leerboeken ward in 1860 gevoegd bet week "Javaansche brieven van Roorda . De vorderingen der leerlingen waxen vooral bevredigend in bet lezen van hat Javaansche en ltaliaansche letterschrift en in bet rekenen wat aangaat de vier hoofdregels . Enkele leerlingen konden echter ook de gewone regal van drieen en wisten eenige eenvoudige vraagstukken nit de land . meetkunde op to losses . Het schr jven van Italiaansche ka~ rakters liet bij vales nog wat to wenschen over . Van de 26 leerlingen , die de school in 1860 verlieten, trades drie als leerling-schrijvers bij inlandsche hoofden in dienst . Onder de gewezen leerlingen van daze school telde men reeds 2 districts-hoofden, 1 bekel, 1 kliwon, 1 mantri besar, 4 schrijvers, en 2 leerling-schrijvers, die alien traktement ontvangen . Subsidie w ordt aan daze school niet verleend . De geinde schoolgelden strekken tot aankoop van schoolbehoeften en hour en onderhoud van hat schoolgebouw . Volgens bet verslag van 1859 bedroeg bet batig saldo op , f 122 .76 ult: December van dat jaar later konden aan schoolgelden van dat jaar nog geind worden . - 118 .96 • aan schoolgelden over 1 860 is on tvangen . • 299 . to zamen f 540 .72 . • 210 .81 De uitgaven bedroegen • zoodat op ult . December 1860 een batig saldo overbleef van

.

.

.

•

f 329,91





1 `i De onderu~ijzer Mas Rorodi Poero voldoet voortdurend aar zijne verpligtingen en is zeer ijverig . Ofschoon bet roses der schoolgelden met vele moeijelijkhe den gepaard grog , is het gelukt, op f 3,50 na, alles to ontvangen . BAGELS r . School to Poerworertj o . Ht getal leerlingen bedroeg gedurende 1 860 123 van I t tot 27jarigen leeftij d , tegen 114 in 1859 Hieronder was I zoos van den Regent en 3 zones van den gepensioneerden. Regent, de overige wares hinderen van mindere beambten en gepensioneerden . De leden der commissie die met bet toezigt over bet onderwijs belast zijn, overtuigden zich beurtelings van de vorderingen der leerlingen , welke steeds alle redenen tot tevredenheid gaven . De inkomsten en uitgaven wareti de volgende ontvangen aan schoolgelden . f 521 .75 saldo 1859 . , - 818 .102 uitgegeveu

totaal

f 1342.851 - 332 .3

saldo 1860 . . . f ' 10 l 0 .'17 De onderwijzer is Hadhen leas T joltiro Koesoemo , zoos van den gepensioneerden Regent van Roetoeardjo . Hij is bijzonder geschikt voor deze betrelzking , cu legt steeds de meest niogelij ke ijeer aan den dag y terwij 1 zijn ged rag alle redenen tot tevredenheid gaf . De eerste hulponderw jzer was Radhen Wadia , zoos vary den • \\T edono van Tjangkreb , welke f 10 's maands nit het schoolfonds ontving ; de tweede Tamlcid, zoos van iernand zonder beroep , kr eg f 3 's maands uit bet schoolfonds ; erg de derde was Mas Radirrdan , merle een zoos van een particulier, f 2 's maands . Mlle drie zijn geschikt en goed tsar gedrag. Vermits van de gelegenheid voor de leerlingen, buften Poerworedjq woonachuig, om aldaar ;te ov~rnacbten hoe .lan .



185 ger hoe minder gebruik werd geinaakt, is het daartoe beLternde gebouw verkocht en de daarbij aangestelde kok bedankt .

School le Anii .il. plet getal leerlingen bedroeg op ult . December 1860 , 43 van 8 tot 2Ojarigen leeftijd tegen 30 op nit . December 1859, nile kinderen van inlandsche aiiibtenaren en partikulieren . 1)e vakken van onderwijs bleven gedurende dit jaar dezelfde als in 1859 . In de maand December j l . i s een openbaar exannen gehouden in tegenwoordigheid van den Adsistent-Resident van .97nb«l, den Regent , de districts- en rnindere hoofden , zootnede van de ouders der schoolkinderen . Verscheidene leerlingen hadden goede vorderingen gemaaktr De ontvangsten en uitgaven wares aan sehoolgelden f 363 .saldo 1859 . - 88 .53 • voor den verkoop der rnaterialen van bet afgebroken gebouw voor de leerlingen - 96 .00 • uitgegeven voor onder~v jzers diverse . •

totaal f 516 .53 .f372. • . - 161 .54 - 533 .5

saldo 1860 . f 12 .99 • Hieruit bl jkt dat de inkomsten over 1860 naauwelijks sneer hebben bedragen dan de uitgaven en dat bet saldo nog minder bedroeg dan in 1859, hetgeen vooral to wijten was aan de verininderde betaling der schoolgelden en de hoogere prijzen van het benoodigde papier . De ond~rwijzer Radhen PoQRpo Koesoemo , die vroeger gees Gouvernements - aanstelling bezat , is bij besluit van den 10 Julij I860 no . 26 benoemd tot onderwijzer bij de inlandsche school to Ambal, met bepaling, dat dezebenoexning gerekend zal worden to zijn ingegaan den Isten Septemberl852, zijnde

het tij dstip , waarop hij w ordt beschouwd als onderwijzer to zijn aangesteld .



1S6 School le Keboemen .

Cedurende bet jaar 1 860 werd de Javaansche school alhier door 68 leerlingen bezorht, dim 12 meer dan in het vorige j as r, van 14 tot 24j arigen ouderdorn . 1lieronder waren 23 kinderen van inlandsche beambten ; 23 » • dessahoofden ; 2 • leden van het dessa-bestuur ; en 10 t ,, mindere javanen . Het aantal zonen van inlandsche hoofden is slechts met eon vermeerderd ; de vermeerdering van kinderen van dessahoofden en onbeambten is veel belangrijker . Het examen werd den 25 Nlei gehouden . Het resultant was vrij gunstig . Ook thans werden de meeste vorderingen bespeurd bij de jeugdige kinderen, met uitzondering natuurlijk van de leerlingen die in de 1e klasse waren, wier vorderingen beter waren dan in 1859 . Aan eenige leerlingen werden, ten erode hunnen leerlust op to wekken, bewijzen van goedkeuring uitgereikt . De ontvangsten en uitgaven waren aan schoolgelden f 532 .00 - 98 .60} saldo 1859 totaal , f 630.60 uitgegeven aan tractementen van den onderwijzer f 300. • aan schoolbehoeften . - 187 .-• voor een feest - 16 .-- 503 .--sal do 1860

,

. B%NJOEMAAS .

School le l ;anjoemaas .

•

I.

127 .60 a

Van 61 op primp 1860 steeg bet aantal leerlingen op alt . van dat jaar tot 74, van 7 tot 20jarigen leeftijd . Onder die leerlingen telde men 2 zonen van Regenten ; '' ambtenaren ; 11 i b b gepensioneerde en gewezen dito ; 3



18T 26 zoom van dessa-hoofden ; 23 » andere j avanen , e 9 gratis-leerlingen . De bij deze school gebruikte kaarten eu boeken bleven dezelfde als in 1859 . Het openbaar examen heeft plaats gehad op den 8 Sep~ teniber ; daarbij waren tegenwoordig in de I e klasse . . 4 leerlingen ; v , 2e ' . . 8 b 3e . . 16 » 4e » . .32 to zamen . . 60 leerlingen . Veertien leerlingen konden wegens ziekte bet examen niet bijwonen . De resultaten van tit examen waren dezelfde als die van het examen in 1859 en even als vroeger Meek het tat het onderwijs to machinaal worth gegeven . De 25 kinderen, die deze school in den loop van 1860 verlieten, waren voornamelijk die van dessahoofden ten einde bij hunne ouders , of wel als hulpschrijver bij de districtshoofden werkzaam to zijn . Het grootste gedeelte der ouders tracht namelijk zoo spoedig mogelijk gebruik to maken van de weinige kundigheden door hunne kinderen op de school opgedaan . De ontvangsten en uitgaven bedroegen ; ontvangsten aan schoolgelden . f 857 .--• saldo 1859 . - 356 .82} • totaal I 1 .213 .82 uitgaven . . - 1019,52k saldo onder nit . December 1860 . 194 .30 • Een van de drie op deze school geplaatste 1eer~ingen met name Mas 11frj a di Poero, zoon van den Patih in de afdeeling Poerbolingo, is in de maand November benoemd tot schrijver op bet residentie-kantoor to Banj oernaas en heeft dientengevolge de school verlaten.

f

&hoof to Poerbolingo .

In het begin van 1860 bedroeg hot aantal leerlingen 53 en tit getal is in den loop van tat jaar met 1 verminderd .



I SS Men vindt under hen leerlingen van alle standen der maatschappij, van den zoon van den Regent of tot en met de zonen van dessahoofden, C1it bet gehouden examen in den loop van 1860 is gebleken dat de leerlingen, net eene goeda vlijt en veel leerlust bezield , zeer groote vorderingen hadd en gemaakt . In het afgeloopen jaar zijn twee leerlingen naar de kweekschool to Soerakarta kunnen gaan ; terwijl en als particulier schrijver bij den Regent to P' .erboling o is geplaa tst . De inkornsten dezer school hebben gedurende 1860 bedragen f 405 .25 en de uitgaven f 177 .70; dock men moet daarbij in aanmerking nemen dat de onderwijzer van Gouvernementswege eene bezoldiging van f 30 's rtiaands erlangt terwijl er sevens eene sour van f 10 's rnaands voor schrijf behoeften is toegestaan . Voor meerdere b~jzonderheden zie de verslagan over 1858 en 1859 . BANJOEWANGI . Bij besluit van den 25 Augustus 1859 no . 1 werd magtiging verleend tot de oprigting to Banj oewan„i van eene school voor de inlandsche bevolking aldaar, en bij datzelfde besluit werd tot onderwijzer benoemd Soeino Dirdjo laatst to Samaw«7rg als zoodanig werkzaanr . Den 5 Maart 1860 werd de school geopend en bedroeg het getal leerlingen 21, van 1 April tot ultirno December kwarnen er 7 kinderen bij en verlieten 5 de school, zoodat op 1860 het aantal scholieren bedroeg 26 van ultirno December den ouderdom van 8 tot 10 jaren . Daaronder waren 2 zonen van den Regent en , % broeder van den Regent , de oyerigen 3 , waren ook alle kinderen uit de adellijke en gegoede stand . Men heeft bij voorkeur deze snort van kinderen tot de school toegelaten , orndat het vooreerst in de bedoeling der Regering lilt om den adel in ontwikkeling en beschaving to doen voorgaan , en ten andere om het getal niet betalende leerlingen, zoolang dit antlers kan , niet nutteloos op den voorgrond to plaatsen en de uitgaven aan deze inrigting verbonden nog grooter to maken .



In den loop van het jaar 1861 zal et' echter overgegaan worden om ook kinderen van minder berniddelde personas op to semen , vermits eenige daartoe aanzoek hebben gedaan en daze lieden tot hiertoe van de school voor hnnne kinderen gees gebruik maakten omdat zij niet bij magte wares de gevorderde schoolgelden to betalen . Met to meet' gerustheid kan daartoe overgegaan worden omdat gebleken is dat de onderwijzer in staat is een .etal van 40 of 50 scholieren zonder veal inspanning onderwijs to geven . De Adsistent-Resident en de Regent, die de school herhaalde1jk bezochten, wares over de vorderingen der leerlingen zeer tevreden . Het gedrag van den onderwijzer Soemo 1)trdjo liet mats to wenschen over, terwijl zijne geschiktheid en ijver voor de hem opgelegde task voldoende wares . Een schoolgebouw is nog niet opgerigt ; et' wordt nog gebruik gernaakt van de pendoppo behoorende tot de pasanggrahan welke nabij de regentswoning staat. Aangezien dat geboutiv , zoowel war deszelfs Jigging als grootte en inrigting aangaat , uitmantend aan bet doe! l eantwoordt en tot eenig antler erode simmer daarvan wordt gebruik gernaakt, zoo is bet tot heden overbodig geaeht een schoolgebouw to does daarstellen, zoadra hat aantal leerlingen dit vordert zal tot den opbouw daarvan worden overgegaan . De ontvangsten wares aan schoolgelden f 318 .• de uitgaven voor hat tractement aan den onderwijzer f 300.---voor aankoop van menbilair . . r 120 voor idern van schrijf behoeften . - 1.80 . aizoo een nadeelig versehil van op ultimo December wares in de 1 e klasse 5 scholieren ; p 8 2e 3e » 6 4e >> 7 to zanies 26 scholieren .

•

J . 282 .-

90 De le k1ase kreeg ondervjs in bet selirijven met javminsche en latijnsche karakters, bet vertalen van javaanscbe opstellen in het maleisch , en do cijferkunst tot en met den reel van drieen in' t breuken ; de 2e kiasse, schrijven met latjjnsche en javaansche karakters en de eij ferknnst tot en met den regel van driein met geheele getallen ; de 3e kiasse, schrijven met latIjnsche en javaansche karakters, bnevens de vier regels dei' cijferkunst ; en de 4e kiasse, javaansch en latijnsch schi'fft, en de eerste beginselen der cijferkunst Eerstdaags zal ook begonnen worden met de aardijkskunde vooral die van Java en de overige dealers van Nederlandsch-India. KADOE . Sekool le Maqelang.

ilet getal leerlingen bedroeg geiniddeld 32 tegen 39 in 11859 van 1.1 tot 19 jaren, waarvan het ineerendeel bestond nit zo'ien van dorpshoofdea en geringe beamliten ; enkelen slechts waren verwaflt aau den Regent en inindere inlandsehe atabteriaren . 1)e verinindering van hat getal leerlingen is vooname1jk to wijten aan de weinige belangstelling der orders en de gering aansporiflg van wage de inlandsehe hooiden . De schoolboeken zijo met vier verineerderd met name : bet boek !)armo Wasito , de hitab penqa4jaran baa de Jarttanche ver1aIuz Van 57 ftthefen nil feet tnel(Voe EngelRck en Hollandsc4 , en de ilrnoe itoenqan met javamsche karakters voor ineergevorderden . De schoolgelden . die vroeger door den Regent warden gemd en , ij, naar aanleiding van 's Gouverneinens besluit van den 30 Maart 1860 no . 10, in handers van den Resident overgegaan . De inkoinsten hebben bedragen I 272,25 en de nitgaven f 382, zoodat er met ult . 1860 ears nadeelig saldo van f79,7 overbleef.

191 Dc hnlponderwijzer Radhen Soema i 'edjo o werd in de niaand November tot lij nwachter bij den telegraaf in bet district LLlenoreh aangesteld , en is sedert niet vervangerl tot grout nadeel der leerlingen, die zoodoende bij afwezigheid of z i ekte van den onderwi j zer van al le onderwi j s verstoken zij n . [let schoollocaal en bet meubilair lieten veel to wenschen over, waarin echter ten gevolge der weinige inkomsten van de school geese verbetering kon gebragt worden . School to Feriuinggoeng . Het getal leerlingen bedroeg 19 tegen 20 in 1859, van 10 tot 15 jaren . Zij wares zones van inlandsche ambtenaren, van gepensioneerde algenzeene hoofden en van dorpshoofden . Het locaal van de school is een bamboezen gebouw op steenen stijlen en meet slang-slang gedekt, waarvan de we . lits in 1860 in heerendli nst vernieuwd zijn . Uezelfde seboolboeken als to iJiage1 ng werden her ge-S brnikt met uitzondering van : de la fang wr (eko mono djawo, de hah Kwiioroetoong van C. F. Winter ; de tjerios aneh de intineraire kaart van J ava van Schonermarc, , en de geschiedkundige kaart van den N .O,-I. Arehipel in day lie en 18e eeuw van Brand Eschauzier . De inkomsten bedroegen f 454,50 en de uitgaven f 33 zoodat er met nit . December een voordeelig saldo vanf 421,50 overbleef, Zoowel to Magelanq als to Fernrrngg aenq wordt met de be . trokken Regenten en controleurs onde i handeld over de to ne~ men maatregelen om beide inrigtingen op beteren vet to brengen, en ze meer en meer aan het duel to does beant~ woo ides . Voor meerdere bijzonderheden zie de verslagen 1858 en 185t) SOERAKARTA . De school opgerigt door pries lJiangkoe Xergoro, werd op bet einde des jaars 1 860 bezocht door zes era zestig leerlin~

192 gun . Achttien hadden sedan bet laatste versiag de school verlaten, daarentegen waren er negen en-twinhig voor 't eerst opgenornen . Alle Jeerlingen wTai'en zoons van ainbtenaren en officieren van den prins van den hoogsten tot den laagsten rang . hun ouderdom wisselde of ttissehen W en 20 jaren . Over 't algerneen schijnen zij • wel wat to oud, oni een begin met het onderwijs to inaken . Een der gevolgen daarvan is, dat zij reeds tot dienstaken geroepen worden, vooLdat zij genoeg hebben kunnen leeren De orders van den prins zUn oiiitrent het schoolgaan zoo bepaald, dat het getal leerlingen hoogstvaarschjjn1jjk nog zal toeneinen De vakken van ondervijs waren : Jvaansch Iezeii, Javaansch schrjven, i1a1eisch lezen met Ilollandsche letters, Maleisch schrjjven met Hollandsche letters , vertalen van 't Javaansch in 't Ilaleisch en aardrijksktinde . ' 'let de beide Jaatste vakken inaakten de eerstgevorderden sedert de inaand October een aanvang. %

De boeken, die gebrnikt werden, waren dezelfde als die door het Goiivernement ten dienste der Javaansche scholen zUn uitgegeven . Bovendien werd wok nog een Javaansch werkje gebrnikt, dat in der tjd door den beer IJinIer op eigen kosten is uitgegeven, zijnde eene Javaansche vertaling van cenige gedeelten van een vrij otid Hol!andsch zedekundig werk, ge titeld V(Ifl Spreku'oorden . .d Een examen 'erd er iia dat van September 1 860 niet ge . houden . lPIag(tZyfl

Over 't algemeen waren de leerlingen die de school reeds vroeger bezochten voortiitgegaan in kennis en inaakt de school cen gunstiger indruk dan vroeger . Er heerschte meer suite en orde dan vroeger. Voor een gedeelte kan men dit toesc'hrij' yen aan eene betere plaatsing van de leerlingen, die vroeger to veel tegen elkander over zaten, en daardoor gereede annleiding vonden tot lnidruchtige gedachtenwisseling, terwijl de wader vjzer nieestal slechts een gedeelte der leerlingen wider zijn oog had . Maar hoogst gunslig heeft in dit opzigt eene ye rniinde .ring van schooluren gewe rkt . Vroeger moesten zij van 's inorgens zeven tot twaalf unr onafgebroken in de

193 school zitten . In October is dat veranderd, sedert is de school van 's morgens acht tot elf uur . gehouden . Door de yerniindering van schooluren is de te ;enzin tegen bet schoolgaan werkelijk afgenomen . Dit is ook van gunstigen invloed geweest op de orde ge .durende den schooltijd, char de aandacht der leerlingen nu gemakkelijker is gaande to houden en zij minder door verveling worden overvallen . Bovendien is er geese vertraging in de vorderingen der leerlingen tengevolge van de verkorting van leertij d to bespeuren. Daar bijna de helft van de leerlingen pas sedert kort de school bezoekt, was de laagste klasse bet talrijkst bezet . Achttien leerlingen (de eerste klasse) hadden redelijke vorderingen in het lezen van 't Javaansch en Hollandsch schrift geuiaakt, en wares met het vertalen van de eene taal in de andere en met de aardrijkskunde van den lndischen archipel begonnen . Deze bewerkten de benoemde getallen, en vijftien de breakers . Ties daarop volgenden (de tweede klasse) lazes het Javaansch minder goed en nioesten de tlollandsche letters van bet Maleisch nog spellers . In de rekenkunde wares zij met de geheele getallen bezig, De laagste of derde klasse bevatte 3~ leerlingen, in twee afdeelingen verdeeld ; de eerste afdeeling van 15 leerlingen, bew~on het Javaansch een weinig t~ lezen, en oefende zich in bet spellers van Maleische tvoorden en in het uitspreken van getallen, de tweede afdeeling van 23 leerlingen oefende zich nog alleen in het Javaansch alphabeth . In het schr~ j ven wares de bovenste klassen vat vooruitgegaan . Het schoollocaal is vooreerst ruim genoeg, bet lift bij de dalem van den grins ,J1an koe- i egoro . Schoolgelden worden er niet betaald, al de uitgav~n, bok die voor de, bezoldiging van den onderwijzer, worden door den grins bestreden, De onderwijzer Mas Ngabehi Soatra W ata is met ijver in zijn werk voortgegaan . Hij is door een van zijne leerlin . gen eenigzins bijgestaan ; . een antler, genet op de Gouverne . meets kweekschool van inlandsche onderwijzers geregeld onderrigt, ten einde later als tweede onderwijzer to kunnen werkzaam zijn . ook bezocht de onderwijzer Mas Ngabehi 13



104 So lra Wfala nil en dan de kweekschool om van 't gees hij daar zag en hoorde zooveel rnogelijk pardj to trekken . Op aanzoek van den prins heeft de Iloofdonderwijzer bij de kweekschool voor inlandsche onderwijzers de school nn en dan bezocht, den gang van het onderwijs waargenoinen eui sornmige gebreken, waarin voflrzien kon worden, aangewezen . De prins gnat zelfs voort met de school nut en dan to bezoeken, en b1j ft door zijne ongeveinsde belangstelling in het onderwijs een voorbeeld voor alien, die om hun persoon of stand invloed op anderen kunnen uitoefenen . DJOKJOKRTA . $ij geniis van eenen aan de kweekschool to Soeraharta opgeleiden onderwijzer kon in 1860 flog gees school in deze residentie geopend worden . MADIOE1T. Ilet aantal leerlingen was in

1859 186Q to 1VIadioen 48 64 . . 30 -27 lUagetan Ponogoro . . 33 45 40 i1gawi . 41 Iliervan wares to iiladioen 5 R egentszonen , 8 kinderen van hoofden en 51 kinderen van mindere hoofden en onbeambten , van 12 tot 19 jaren ; to I11agetan 2 Regentszonen, 7 kinderen van hoofden en 18 kinderen van onbeambten, van 8 tot 20 jaren ; to Ponorogo 3 Regeniszonen, 7 zones van gegoededinlandsche fainilien en 35 leerlingen uit den minder gegoeden en ge.ringen stand, van 11 tot 29 jaren ; to l\gawc 1 Regentszoon, 19 zones van mindere hoofden en 21 van onbearnbten en gepensioneerden, van 8 tot 22 jaren . Met uit~ondering van de school to i11a eiun ziju alzoo de scholen in aantal leerlingen toegenonlen , welke vermeerdering een gevolg was van het steeds verbeterende onderw js, van de doelmatigheid der schoollokalen, van dee nnatigheid der A



I95 schoolgelden en van hat toelaten van gratis scholieren, terwijl bij de ouders ook de zncht grooter ward oni hunne kinderen eenige kennis to does verwerven , welke noodig is om in Gouvernenientsdienst to worden geplaatst . Te Ponorogo is aan 3 en to L"caws aan 2 leerlingen bet verder bezoeken der school wegens verregaande traagheid nioeten ontzegd worden . De gebruikte leerboeken wares, behalvc de opgegevene in 1859 : Kitab Pengadjaran bass nielaijoe (Maleisch spel en leesboekje), Laijang Tjarakan (javaansch spel- en leerboek) . en Laijang itoeng bab pamoerwat oetawa kong de aram (regal van drieen) . Aan de scholen to 111agelan en Ponorogo ontbraken flog kaarten . De examina hebhen op alle genoenide scholen in de Inaand December ji, plaats gehad . De vorderingen der leerlingen to .nladioPn , Magelan en Ngawi zijn bevredigend geweest ; aan de eerstgen winde school liet echter het lazes en rekenen wel wat to wenschen over . Te Ponorogo was de voortiitgang der oudste leerlingen gating dock de jongere given blijken van gemaakte vorderingen in bet lazes en schrijven zooniede in de aardrijkskunde van Java . De uitgaven en inkomsten waxen

to ~11adioen

flan schoolgelden

saldo 1859

.

• •

f 440.1`2 - 526 .58 .',

totaal f 966 .71 daarvan is uitgegeven voor schrijfbehoeften f 73 .25 voor schrijfbehoeften to ~\'q iwi . - 43 .--voor schrijfbehoeften en tracte,inent aan den onderwijzer to Jlagelan . - 50 .75 voor reparatie aan de school to ~llagetan - 116 .90 f 283 .90 saldo op tilt . December ,

13



196 to JIiagetan

aan schoolgelden

f 258 .- 25 .39

saldo 1859

totaal

f 283 .39

daarvan is uitgegeven voor tracternenten aian den onderwijzer f 240 .-aan schrijf behoeften . - 39 .50

- 279 .50

saldo op nit . 186() . . . f 3 .89 Vermits het fonds dezer school onvoldoende was terbestrijding der uitgaven vereischt voor de reparatie van bet gebouwr, is bet daarin tijdelijk met f 116,90 to gelnoet gekolnen door het schoolfonds to Jlladioen . Te Ponorogo : .21 f301 schoolgelden . . . nihil saldo 1859 . daarvan is uitgegeven aan schrijf behoeften saldo op tilt . 1860 to J guWi aan schoolgelden saldo 1859

.

, .

f , 194.012

,

t9otaal school daarvan is uitgegeven aan behoeften , . f 106 .voorschot tot oprigting eener school to Poerwodud ie

saldo op tilt . 1860

•

,

- 322 .372 - 335 .()72 f 657 .45

- 100.-

.

f. 301 .21' - th7 .20

- 206 .

•

3

4

y

451 .45

Aan de school to Ponorog o is thans geplaatst Mas Soero Prawiro, zoon van het gewezen districtshoofd van Par'c,,, , Mas Ngabehi Soereng $ojo, die zajne opvoeding aan de inlandsche school to Soerakarta heeft genoten . Bij besluit dd . 20 November 1859 no . 13 voor deze residentie benoemd, is hij aan de school to I'onorogo geplaatst, alwaar het onderwijs door gebrek aan eenen geschikten on-

I 97 derwajzer veel to wenschen overliet . Hij heeft voor zijne betrekking de noodige geschiktheid , terwijl op zijn gedrag niets valt aan to merken . In afwachting van bet plaatsen van een onderwijzer, afkonistig van de kweekschool to Soeraharta aan de inlandsche school to T oeban , (Rembang), waardoor de tegenwoordige onderwijzer aldaar , overeenkomstig bet verzoek van zijn vader, den patih van Poerwadadi, naar laatstgenoemde plaats zal kunnen overgeplaatst worden, is reeds to Poerwodadi een lokaal voor school ingerigt, waartoe de noodige gelden nit het schoolfonds to Is7gawi zijn voorgeschoten . PATJ ITAN . Het aantal leerlingen bedroeg op nit. December 1860 14 tegen 20 in 1559 van 15 tot 30jarigen leeftijd . In de plaats van de zes leerlingen , die de school verlaten hebben, zijn geene nieuwe bijgekomen, hetgeen als een bewijs kan dienen van de weinige belangstelling, die men in dit gewest voor het onderwijs nog voedt . De ineeste leerlingen zijn kinderen van mindere inlandsche hoofden en gepensioneerden . Van . de bovengenoemde zes leerlingen, die de school na volbragten leertijd verlaten hebben, worden vier op het kantoor van den Adsistent-Resident als leerling geplaatst , en twee bij bet groot militair hospitaal to Balavia, oin aldaar in de geneeskunde to worden onderwezen . Een openbaar examen werd niet afgenoinen . Iloewel de leerlingen in bet Javaansch en Maleisch schrijven, zoomede in het lezen en rekenen eenige vorderingen rnaakten, waren de uitkomsten van het onderwijs echter alles behalve bevredigend to noernen . Om het schoolgaan aan to moedigen werd door den A dsis . tent-Resident ,, bij benoemingen , waaraan geringe bezoldigingen , zij n verbonden , de voorkeur gegeven aan de gewezen leerlingen van de inlandsche school . De Regent heeft voor de school Pen gebouw van inlandsche constructie aangewezen, dat voor de tegenwoordige behoefte als voldoende kan beschouwtl worden .



19S 1)e onty angstcn aan schoolgehlen bedroegen in 1860 f :2L, - 12 .-bang saldo over 1859 totaal f 236 .-de uitgaven gedurende 1860 bedroegen voor den aankoop van schrijf behoeften en andere benoodigdheden - 200 . dtls een bang saldo van , f 36 .--Voor v erdere bi jzonderheden zie de verslagen over 1858 en 1859, KEDIRI . De scholen to Toeloeng Agoeng , Blilar , 1?erbeh en Kedir •i werden in 1860 bezocht door 55, 34, 32 en 59 leer lingen van zeer versehillenden stand en ouderdom . De school to Berbel. is , evenals die te Blilar en Iierliri , eerst in 1860 geopend . Vroeger ping men van alle deze plaatsen ter schole

to Toeloeng Agoeng ; dock zulks had o . a . v-oor Berbeh, op40paal afstand van Toeloeng A oeng gelegen, ten gevolge dat allengs bet

schoolgaan geheel ophield . Men zag dientengevolge naar de iniddelen om ten erode to Iterbeh zelf een zoo weinig kostbaar rnogelijk , steenen schoolgebouw op to 'rigten . Deze middelen werden aanvankelijk gevonden in vrijwwillige bijdragen van den llegent en de verdere inlandsehe hoofden en van de Javaanscbe ingezetenen van Berbeh , zoodat , toen in October 1854 de vereischte vergnnning van de Regering- was verkregen , ( I ) zeer spoedig met den option v van een schoollocaal to Berbeh een aanvang wend gemaaht. Maar weldra bleken de beschikbare middelen voor de voltooijing van dat gehouw to kort to schieten . Op nieuw werden vrijwillige bijdragen verkregen, dock ook deze warm ten eenenrnale ontoereikend voor het beoogde .dolIn dies stand der zaak verleende de Regering een subsidie van f 1627 , (2) welke eindelijk in 'laart de opening der school heeft mogeI jk gernaakt, In de school to Toeloeng .lgoeng werd gebruik gemaakt van de volgende boeken : dongeng , Darino ~Varsito , boekoe itoeng, boekoe oekoer tanah , boekoe tjarakan , boekoe repel van drieen . wijo Koromo, Promosastr4, (javaansch), , boekoe tjeritara, ihnoe boemi, (inaleiseh) . (1) (2)

Missive le Adj . Sneretnris 10 October 1851 no . 1863. llesluit 16 December 1253 no . 34 .



199 `Fe Illifar \Vlt'(fl de vakken van oiiderwijs : hat lazes en sehrjven van i4Ia1eisch en Javaansch , bet i'ekenen, bet vertalen van i\Ialeiseh in Javaanseli en onigekeerti ; de aardri,jkskunde van JOV(t . De boeken, aldaar in gebruik, w axes : Darino Warsito, verhalen en anecdotes tilt bet Engelseli en llollaridscli door C .1{: ff'inier, cen rekenboek (Javaanscb), aardrijkskundig 1)oek van JUV(t (Mdeiseh) . Jtaarten waxes er nog stet voorbanden . In de school to lierbek werd gebruik gemaakt van dezelfde boeken als in die to Toeloe"g .lgoeng . I1et onder vijs strekie zich aldaar sleclits nit tot hat lazes, schrijven en rekenen met Javaansche en Lath jnsche karakters . I{aarten wares er nog iiiet in gebruik . In de school to Kediri warden made dezelfile boeken en kaarten gehruikt, dock bet onderwijs oni . \r a tt e char oo k lie t verta l en ii it be t J avaansc h i n hat iIalei sc li en onigekeerd . De exaiiiens in de maand December getuigden van vorde ringen en waxen zees bevredigend . De school to JCe(1ir wordt gehonden in ease pendoppo op den aloes-aloes . (let schoolgehouw to Blitar is van bainhoe, dock die to 7oeloeig Agoeng en to Berbeh zijn van steep . Alle daze 1ocaln lietei weinig to wenschen over . 1)e schoolgelden waxen vnn f I tot f 3 per maand voor elkeri leerling en warden grootendeels besteed tot salarissen voor onderwijzers , voor schoolmeubilair en hat onderhou4 der gebouwen . Bij alle scholen hebben de inkornsten de uitgaven over troften . Zoo bleef over Te Toeloeng Agoeng f 685 op f 1087 inkomsten, • Blilar . . -154 , 475

. . - 24 .1 - 676 • Berbei Kedir . . 307 750 • Ilet toezigt to Blitar, 8er/ie/ en Kediri geschiedde door den plaatselijken controleur. Te Toeloeng Agoeng is als onderwijzer geplaatst Mas Ilono Weric, zoos van den zoutverkoop-pakhuismeester ; hj is geschikt en goad van gedrsg . De ondera'ijzer to lililar Sulsecis , is de zoos van eon goiidsinid to iontiauak , dock reeds gedurende 15 jaren in

de residentie Kediri woonachtig. Z jne geschiktheid en zijn gedrag laten weinig to wenschen over. Te llerbek is als onderwijzer werkzaam Mas Rono Dirdjo zoon van een gewezen patih, mete goed geschikt en goed van gedrag. Eindelijk is to Kediri als zoodanig geplaatst Mas Prawiro Redjo, zoon van een voormalig districtshoofd, die zeer geschikt is en een voorbeeldig gedrag leidt .

V'oor meerdere bijzonderbtden zie de verslagen over 1858 en 1859 . GOUVERNEMENT VAN SUMATRA'S W ESTKUST . Normaalsclcool voor I,ilandsche onderw zers to Fort de Kock . In bet aantal leerlingen tat op 10 bepaald is, heeft men gedurende 1860 geese verandering gebragt, aangezien tit ge-i tal voldoende worth geacht ors in de behoefte aan onderwijzers to voorzien . Ilet aantal jongelingen tat seders de oprigting tot ultimo December 1860 deze school bezocht, bedraagt 31 . Van de tegenwoordige leerlingen zijn 2 zones van hoofden, 2 van hoofdpenghoeloes en 6 van wier ouders het beroep onbekepd was . Periodieke ex~mina werden niet gehouden, dock bet voortdurend door den adsistent - resident van Ajam bewerkstel • ligd onderzoek gaf over het algemeen reden tot tevredenheid 2oowel over de vorderingen, als over bet gedrag der leerlingen Een slechts heeft, uithoofde van gebleken onbevattelijkheid, de school moeten verlaten . De bestemming der leerlingen, na het verlaten der school, blijkt reeds uit hunne benoeming . Daar voor onderwtjzer echter, behalve bekwaamheidd ook geschiktheid worth vereischt, worden vele jongelingen, bij gemis van die hoedanigheid, in andere betrekkingen geplaatst, zoo als die van inlandschen schrijver, pakhuismeester bij de koflijpakhuizen, mantri bij de kolIijkultuur, euz . 1)e Maleijer .4bdoel Latif staat nog altij d aan bet hoofd van deze school en geeft voortdurend de meeste reden tot tevredenheid .



201, De onkosten van ale school, die geheel door het Gouverne , ment gedragen worden, bedragen f 1680 's jaars . De uitkoinsten deter kweekschool bleven aan de verwachting beant~+oorden . Reeds zijn er negen bekwame en geschikte inlandsche onderwijzers gevorrnd . Voor de overige bijzonderheden tie het verslag over 1859 . .'evens de kweekschool to Fort de Koch waren op ultimo December I860 in dit GouvernPnient 25 inlandsche scholen . Nienwe scholen zijn in dat jaar niet opgerigt . laet aantal leerlingen meestal van 6 tot l2jarigen leeftijd bedroeg 1859 1860 (Residenlie Padangsche benedenlanden .) Padang 124 111 P(Linan

Plangi Troesan Assam ft oenibang Rahang Kapas Pripman ,Afrr Bangis 1'al oe Ran Panti Loeboe Sihaping Poelo Tello (Residentie Padangsche bovenianden .) Fort de Kocb Pa ja Komba Fort tan der Capellen Soloh (llesidentie Tapanoeli .) Penjaboengan Kotta Nopan JP?oeara Sipongi Pebanten Qetarim Bahroe Sipirok Transportere

27

24

33 49 32 40 75 21 25 17 4 29 22

33 41 32 40 82 31 25 8 4 37 22

34 38 30 37

24 57 30 50

25 21 16 10 16 26

20 23 19 8 27 27

751

175



202 Per transport 1l'rcri?'gin liaros

Totaal

.

1859 7. 1 20 16

1860 77 5 21 20

787

816

ald1is in 1 860 verrneerderd met 29 leerlingen . In de Pa~lai,gsclze boven- en benerlenl rnden zijn de school-

kinderen alien afkomstig van hoofden, inlandsche ambtenaren en gegoede kooplieden . 'Fe Pniaman, Sipirob, Oetarim Bahroe en JJ'aringin is 11(t meerendeel der scholieren kinderen van landbouwers . De verineerdering van bet aantal leerlingen moet, zoo als in vorige verslagen reeds is opgenierkt, voornainelijk toegesehreven «orden aan de bemoeijenis der ambtenaren met bet onde~ wijs der inlandsche jeugd, ofschoon de belangstelling van hoofden en bevolking in die aangelegenheid langzaani toeneelnt . Ilet onderwijs liep over dezelfde vakken als in 1859 . In de schoolboeken daarentegen heeft men eene wijziging gebragt . 'I'egen afschafling van de Ilaharam I)inla Jajrr, Aiaharadja .Rrctaa'lta, Sair Sulthan .9bdoel Illoeloed, Sair Keniloen boean, Sair Bida ~Sari, Ilikajat I1tdra Pafrrt, Hikajat Seth Allairdafz, Ilikajat Soetan Pa lembang, Sair Sari 13oenian, Noel/amar, Sair Boeiiga, zijn op de scholen ingevoerd : Hikajat ada sa orafig berpoesaha, Ilikajat ~7lorolorono, Tjarita Malajoe' Iiitab tuba, Kitab Ijatjar dan ffaIoenboean, IJoesoep, Isnrah Jatim, Sari Rama, Koeda Sa/ti, Kitab perdra awallan lien djaWab, Kitab Oendang Oendang, hi tab Oekoeran, Kitab It it oengan Tersoel hepala. bepala soerat hiriman, Maharadja

Pispoe Raja, Or(tflf/ mesh in .

Evenmin als op de kweekschool werden bier examina ge . hooden . Ilet toezigt over bet onderwijs is opgedrageh aan de plaatselijke ambtenaren, die van tijd tot tijd de school bezoeken en zich van de vorderingen der leerlingen vNrgewissen . Over bet algelneen leverden deze bezoeken bevredigende uitkomsten . Gebrek aan goede schoolboeken is de voorname reden, carom de leerlingen geene grootere vorderingen maken . De schoollocalen, ofschoon meest alien voor dat doel gebou`ti-d zijn, bevinden zich over bet algemeen in bruikbaren



203 slant en w wren ruin genoeg om bet aantal kinderen, zonder nadeel voor hunne gezondheid, op to semen . 1)e jaarlijksche Gollvernements subsidies bedragen : • Voor de school to Pwhnig , f 1410 . scholen to Tapanoeli . • . - 1710 . De uitgaven wares : Voor de school to Padavq . scholen to Tahanoeli

to zamen . . f 1440 . . - 1044

. f 3180 .

- 2484 .--

zoodat in 's lands kas is verbleven . , f 096 . door de bevolking een niemv locaal gerfe Priaman zou bouwd Borden, daar het tegenwoordige geheel in vernal is . In afwachting daarvan werd de school in een 1\`laleisch huffs

gehouden, dat ruins genoeg dock voor het doel niet bijzonder geschikt is . De inheemsche jeugd geniet overal gratis onderwijs, behalve to Pa(lnng en to Priaman, wear de kinderen der vreenide oosterlingen, op eerstgenoemde plaats 33 cent en op de tweede 50 cent 's »raands betalen, waarvoor in hunne schoolbehoeften w ordt v oorzien . Onder bet onderwijzerspersoneel was geese verandering gekornen . Alleen de 2de onderwijzer aan de school to Pwlwiq Alant Sial, werd wegens ongeschiktheid ontslagen en vervangen door 111ara Sonno van Painan . De onderwijzers zijn alien verwant aan hoofden of voorname ingezetenen, flan gedrag en geschiktheid gaven voortdurend redenen tot tevredenheid . BENKOELEN. Nadat in 1859 de eenige in dit gewest to TalPo, l oofdplaats der afdeeling Seloerna, gevestigde inlandsche school was vervallen, vestigde de Adsistent-Resident de aandacht der regering op de wenschelijkheid, dat in Benkoelen met eene krachtige hand aan de verbetering van bet inlandsche schoolwezen werd gearbeid . Zulks had ten gevolge , dat, b~j wijze van proef, gedurende twee jaren bij 's lands kas to Betrhoelen beschikbaar werd gesteld eene sons van f 1,200



24 's jaars, tcn einde daarvan to bezoldigen de onderwijzers in de binnenhtu(len van dat gewest,, die tot standplaats zouden krijgen rlloko JPioh& Diet eerie abezoldiging van f 20 's maands, Tall() 111aiiiut lt'roe

,

%

,n

),

b ,

•. 20 , • 20 , •. 20

n

~,

terw jl bovendien, voor schrijf bel~oeften nnaandelijks per school zoude molten worden beschikt over eerie sorn van f 5, zoo dat per school jaarlijks zoude disponibel zijn eerie sorn van f 300 . Nog w erd voor den aankoop van boeken , kaarten, leijen en verdere schoolbehoeften in eens beschikbaar gesteld eerie soul van f 600 off 160 per school . A an den AdsistentResident « erd overgelaten bet aanstellen tot inlandsche onn derwijzers bij de bovenbedoelde scholen van zoodanige personen, als hij daarvoor geschikt Juogt achten, terwijl hij to zijner tijd zoude rnoeten berigten omtrent den uitslag van deze proefnerning , onder aanbieding van definitive voorstellen betre6ende de regeling van bet onderwijs onder de jeugd der inlandsche bevolking in bet gewest onder zijn beheer . (1) Nadat ten gevolge dezer beschikking de noodige school behehoeften van Balavia ontboden en ontvangen en aan de betrohkene gezagvoerende ambtenaren ten gebruike en verantwoording toegezonden waxen , kon reeds den 22sten October de school to T(11l() heropend worden en wel integenwoordigheid der hoofden en ouders, wier kinderen de school zouden bezoeken . Onder ultimo December was het aantal leerltngen flier school reeds gestegen tot 33, welke onderwijs genoten van den jongeling S, ltarim, daartoe van Pa4ang gekomen, welke voor zijn yak de • noodige geschiktheid heeft . Te Manna en [(roe «-erd door de gezagvoerende ambtenare r bet noodige verrigt, opdat ook daar de bedoelde scbolen spoedig zouden kunnen worden opengesteld . De inlandsche school to liloko .1{loko werd den 27sten December geopend en telde onder nit . 1 860 een 50ta1 leerlingen . Daarbij is als onderwijzer geplaatst de jongeling S . Gloso galar Amax` di Badja, gewezen eleve op de inlandsche (1) $ea1uit 29 February 1860 no, 47 .



205 school to Padang, De llegeut en verdere hoofden warm zeer ingenomen met tie inrigting dezer school . Ook de geringe auan begun allengs intezien, dat -hij zijne kinderen eerie weldaad bewijst door hen de school to doers bezoeken . Reeds in 1857 is bepaald , dat eerie school ten dienste tier inlandsche bevolking , kunnende bevatten 20() leerlingen , ter Ben/we/en hoofdplaatse zal worden opgerigt (1) terwijl de kosten tot opbonw van een daartoe, benoodigd lokaal in 1858 voor rekening van den laude zijn : genomen (2) . In den loop van bet jaar 1 860 is met den bouw vats dit schoollokaal een aanvang geinaakt en~ in verband met de spoedig to verwachten voltooijing (laarvan,. tot eersten aankoop van bet noodige meuhilair, boeken, kaarten en verdere schoolbehoeften in eens beschikbaar gesteld eerie sum van f 1210, tertivijl de koninklijke magtiging is gevraagd tot het in dienst stellen bij die school van een isten onderwijzer op f 50 'sinaands, f )1 2den , ,, 3() twee k« eekelingen ieder p 10 >> en tot beschikbaarstelling van f 180 'sjaars voor onderhoud van meubilair en aankoop van diverse benoodigdheden (3) . BANKA . lIet nantal leerlingen op ult . December 1860 was joist even grout als een jaar to voren, namelijk 37, waaronder zich bevonden 27 inlandsche en 10 Chinesche leerlingen van 8 tot 2ljarigen leeftijd . Eeu leerling (inlandsch) as 30 jaren oud . De 3de of laagste klasse bevatte 15 leerlingen ; de 2de klasse 8 en de lste klasse 14 leerlingen . Alleen in de ,hoogste klasse is onderwijs in de aar4rijkskunde gegeven . Bij de boeken en kaarten, genoeind in bet vwslag over 1859 , kwam nog een etappen-kaart van Palembang . Ilet examen, gehouden op den 27sten Januarij 1861, toonde aan , dat de leerlingen gedurende bet jaar 1860 niet veel vorderingen hebben gemaakt , hetgeen voornamelijk toegeschreven moet worden aan ongeregeld schoolgaan . (I) Resluit 27 Junij 1857, no, it . (2) » 1 Mci 1858, no . 24. (3) ) 14 Junij 1860, no . 31.



206 Wederom is opgemerkt , dat de Chinesche leerlirigen over het algenien boven de inlandsche uitniiintteti . Be vorderingen van de hoogste kiasse in de aardi'jkskunde stakes gunstig of bij bet vorig exainen . Een Chinees , die met vrucht van de lessen heeft gebruik gemaakt, is in 1860 als kierk in 's lands dienst getreden, Het schoollokaal, in het sudden der Maleisehe voningen ter hoofdplaats staande , bevat sleelits een vertrek, dock is voor de behoefte voldoende . De uitgaven bedroegen : aan den onderwijzer . . . f 600., aankoop van boeken, enz . , . . otideihoud van bet schoolgebouw , I 00 .tS

totaal f 800 .terwj1 er geese andere inkornsten warm dan de geiden van goiivernenientswege toegestaan ten bedrage van f 800.Niets is verzuinid oin bet onderwijs to verbeteren en aantemoedigen, waaromtrent in een volgend versiag zal berigt worden , als wanneer de iesultaten flier pogingen znllen iiiedegedeeld worden . %oor de overige bijzonderheden zie de versiagen over 1858 en 189 . CELEBES . School to

1ilaI

riser.

[let aantal leerlingen op ultimo December 1 860 bedroeg 20 tegen 23 op nit . Dec . 1859, van 10 tot I Sjarigen 1eeftjd . Onder dezen' wares vier kinderen van de Leenvovsti van ?aiielle, een van Aroe Lompengan van Sopii. (alle kleinkinderen van den to .iVlahasser woo nachtigen Aroe Tan jaiut 'i'oea), twee van wijien Pangeran Dipo JVegoro, twee nit de kainpong JYuiIj() en overigens kinderen van nanverwanten van den kajitein en den luitenant der MaleJers . Gednrfnde '1860 zkin twee leerlingen bjgekoinen en hebben vjf leerlingen do school verlaten ors volgens verlangen h'inner onders bij den handel wTerkzaanl gesteld to worden . ilet is to betreuren,



?U7 dat de orders over het algemeen de kinderen to spoedig van de school seines . Tegen het einde van 1860 werd weder opgemerkt, dat de meeste leerlingen afkonistig zijn lilt de kanipong Malaijoe en de school zeer schaars bezocht wordt door kinderen nit de overige kampongs van de hoofdplaats . Dies tengevolge zijn de inlandsche hoofden op nienw aangespoord om merle to « erken tot bet beter opkomen van leerlingen . De vorderingen wares over het algeirleen bevredigend . Sommige leerlingen zijn m en dan op bet inlandsche bureau . werkzaam gesteld tot het schrij ven van inlandsche brieven, hetgeen tevens tot hunne oefening strekte . De meesten legden eene groote vlugheid in het lezen en schrijven aan den dig . In bet rekenen daarentegen wares zij minder bedreven . Ten laste der sour van f 7011, bij besluit van 18 Julij 1857, no . 7 ten behoeve der inlandsche scholen to .11nhasser j'aarlijks toegestaan, hebben in 1860 de olgende lritgaven plaats gehad, als • . f 360 .-Voor tractement aan den onderwijzer • huishuur . . - 120.--• school- en schri jf behoeften .72 .83 to zanies . . .f . 552 .3 zoodat f 147 .17 minder is uitgegeven, dan disponibel is gesteld . De onderwijzer Ismuel is op zijn herhaald verzoek in de maand November 1860 eervol ontslagen en vervatigen door den islander Siloen, zoos van den kapitein MaLiijoe, die, hoewel nog jeugdig, de vereischte geschiktheid bezit . School le ilkaros .

Het aantal leerlingen bedroeg op nit . December 1860 20 tegen 155 op nit. Dec . 1859, van 10 tot 16jarig~n teeftijd . Gedurende 1860 zijn bijgekomen 13 en afgegaan leerlingen, als 5 wegens gevorderderden leeftijd, 1 wegens overlljden, L wegens ziekte en 1 die stilzjgend cue school heeft verlaten . De schoolbezoeken, die geregeld plaats hidden, given stof tot tevredenheid, evenzoo bet gehouden examen, flet onderwijs in deze school stond over bet algemeen op een gewenscht standpunt .

04 Van de f 5O() bij besluit vein IS Julij 1457 no . ', voor deze school aangewezen, is slechts f 411 .25 besteed . Voor de overige bijzonderheden zie de veralagen over 18,18 en 1859 . I1

r.

SCUOOLBOEKEN .

Eerie sour van f12 00 . - werd beschikbaar gesteld tot het in dienst nenien van inlandsche schrijvers ten einde den heer Ii. 1r: Holle behulpzaam to zijn in het vervaardigen van Soendasche lees- en leerboeken, wier zamenstelling deze welwillend op zich had genomen, terwijl aan den resident der Preanger Regentachappen werd opgedragen 0111 nader met den heer Holle to overwegen de middelen mu ten spoedigste gevolg to geven aan 's Gouvernements bedoeling ten deze . Ook aan den Iloofd-Panghoeloe van Limbangan, Radhen iWoh,amad Jlloesa werd to kennel gegeven, dat het der Regering aangenaarn zal zijn, indien hij den beer bile behulpzaam wil zijn met zijne taalkennis en dichtkunst bij het zarnenstellen van Soendasche leesboeken . Geraadpleegd nopens de vraag, op welke wijze geschikte Soendasche leerboeken, indien zaj niet bestonden, zouden to verkrijgen zijn, diende de beer Ho/lc een zeer belangrijk rapport ter zake in, waarvoor hem de dank der )legering erd betuigd . (1) .Aan dat rapport wordt bier bet volgende ontleend : 1 . Inborst en karaktertrekken van den Soendanees . De Soendanees, dies ik ont vele redenen, vermoed to zijn de oorspronkelijke bewoner van Java, althans in tegf nstelling rnet den Javaan (wong djawie, buitenmensch) en Maleijer, steekt wat zijn inborst betreft, gunstig bij de laatsteh at . Levendiger van aard dan de Javaan en minder ingebeeld dan de Maleijer, wilt hij bet van beiden in goedaardigheid en buigzaamheid, vooral van den laatsten . Alhoewel onderdanig aan zijne hoofden en ook een weinig aan den Europeaan, als individu, bezit hij niet bet slaafsche van den Javaan, maar is veel vrijuioediger dan deze : getuige (1)

Bealuit 5 Maart 1860, no, 10.

daarvan zijne taal, die betrekkelijk slecbts een klein aantal hooge woorden felt,, en eene eigenlijke hoftaal geheel mist . Lelden heb ik voorbeelden aangetrollhn van wraakgierigheid zooals inert die voorall bij den \iale~jer vindt . \'an fanatisrne kan h}j in bet algenieen niet «rorden beschuldigd, ofschoon bet niet to ontkennen valt, dat in den laatsten tijd op god .sdienstig terrein eenig leven is gekotnen ; hetwelk ik behalve aan de verlneerdering van bet getal hadjies, verrneen to moeten toeschrijven aan eene zekere spanning, die in bet land van den propheet is ontstaan, tengevolge van de poging van llusland, onn bet hoofdgebied van den grooten beer to veroveren, w (lke spanning . zich naar alle waarschijnlijkheid nitar andere landen heeft uitgebreid en waarvan Jai a ook niet geheel versrhoond schijnt te .zijn gebleven . Ook is bet eindei jk niet onrnogelijk dat een en ander tot ritissien van uit 1'Iekka heeft aanleiding gegeven . Zedhloos is de kleine man niet ; voorbeelden van deze ondetigd v orden meest aangetrotlhn onder de hoogere klasse, en vooral op de hoofdplaatsen, hetwelk deze trouwens met alle hoofdplaatsen gemeen hebben . I1artstochtelijk is de Soendanees niet in die mate als de Javaan en Maleijer, evenmin behoort inhaligheid tot zijne bijzondere karaktertrekken, terwijl bij ook in den waxen zin des woords niet kan genoentd worden lui, alhoewel bij geenzins van gebrek aan ondernemingzncbt en van zucht tot lotsverbetering alsmede van een zekeren graad van zorgeloosheid kan worden vrijgepleit . lioch cen en ander ligt niet geheel in zijnen card . Behalve de milde natuur en daardoor de weinige behoeften, hebben daartoe voor een groot gedeelte bijgedragen bet stelsel, waaronder bij, welligt sedert eeuwen, heeft geleefd en de mindere .zekerbeid welke bij heeft, win Jet door hem gegaarde of gewonnnne ongestoord of geheel onbetwist to kannen genieten ; alley waarschijnlijkst is bet, dat de gepaste opwekking van meerdere behoeften, bet verschafl'en van loan naar arbeid en eene geschikte leiding in bet vinden van nieawe en verbeteren van bestaande bronnen van inkomsten, ten deze veel ten beste zullen vermogen, de ondervinding kan daartoe reeds eene ntenigte be~vijzen leveren . 1i

no IJe oeridanees is gebeclit aan zjne gewoonten en is, bij inachtneining daarvan, allezins voor zachte behandeling vatbaar . Afwjking van den adat inaakt barn in den regal niet baler en kornt bet nib j daaront oni'aadzaarn voor, oil zoolang er nog hooftJen zijn, die ze doen opvolgen en ze vevder niet tot iiiisbreuken of dergelijke leidt, hair to onderinijnen ; hetgeen niet daii ten nadeele van den Europesciten invloed kan strekken . Groot is bet ontzag dat de Soendanees voor bet ouvernt merit koestert, respect voor den Eui'opeaan als iitdividii laat bj de hoogere kiasse en op de hoofdplaatsen eclier to wen cben over ; waartoe welligt net weinig heeft bjgedragen bet niet opvt1gen van of zondigen tegen den adat, iets hetgeen ann den trap van beschaving van den Europeaan in bet oog van den inlander (die onderwerpelijk geheel eenzjdig oordeelt) of break doer. Den adat otavet' to werpen en dawn door Europesebe nia niet'en to doen vei'xrangen, acht ik zoo niet oninogelijk, dan tocli bedenkelijk . Men behoeft slechts bet gezag nategaan, van den eersten den besten Javaan of Soendanees, (zoo bij nog niet al to veal door slecliten, vreemden invloed bedorven is) die in zijne tanl toegesproken en volgens zijn adat behandeld wordt, in vergeHjk met amen in bet i\laleisch toegesproken en op hem oneigene wjze behandelden, en bet onderscbeid zal dade1jk ten gtinste van den eersten in bet oog springen . Ook betwjjfel 1k zeer de inogeljkheid oin van den kleinen man een ilollandseb€n boar met boeren both 1jkheid to maken . lIet karakter van een yolk, zich ook eenigzins regelende naar kliniaat, wading enz . zoo client zuiks ook ten daze niet over bet boofd to worden gezien, vooral wanneer bestaande zeden of geoonten niet stoofend of afkeuringswaardig zijn . 11 . Besehavlng . drat de boogere en middel kiasse aangaat, verliest de Soen dances bet in besehaving van den Javaan en Maleijer, terwiji.s wTat de inindere kiassen betreft, daze gevoegeIjk op eerie ijn kiinnen worden gesteld, daargelaten de geslepenheid van den Maleijer, die evenwel niinder order bescha'dng kan worden gerekend to behooren . Jn beschaafde inanieren wint de Soendanees bet in bet al-

211 geuleen van den Europeaan van ge1tjken maatschappelijken stand, en is hij minder ged\vongen of kleingeestig op dit punt dan de Javaan; zUne Godsdienstige ontwikkeling laat evenwel nog veel te wensehen over, Hij is zeer bijgeloovig en,onbewust, nog gedeelteJUk aan het geloof zUner vaderen gehecht, dat het Islamisme niet geheel schUnt te hebben kunnen uitroeijen ; over het algemeen is de Soendances vrij onverschillig omtrent geloofszaken, althaus in de Preanger llegentschappen is dit het geval, in het Hantamsche en Buitenaorgsche, en naar ik geloof ook in her Krawangsche, heefthet geloof van den propheet daarentegen diep.ere wortelen geschoten, ten bewijze waarvan o, a. kan strekken.. dat in vele streken aldaar het ,So.endas.che schritt door dat 'van den koran is verdrongen.Van bij geloof zijn de iulanders aldaar evenwel ook niet vrUDweepzucht en geloofshaat hebben nog niet de plaats van verdraagzaamheid bij hen ingenornen: er Inogen enkele onder hen zijn en deze zijn er zeker, die met deze gebreken behebt zijn, doch zU hehooren gelukkig nog tot de uitzonderingen, 111. Aanleg.

De Soendanees is niet van aanleg en ook niet van leer... gierigheid ontbloot en wanneer dit op eene gesehikte ,eu- bedaarde ,vij ze gesehiedt, kan er. nog veel goeds ter zijner .ODt... wikkeling worden geda~n. EindeIUk is de Soendanees, uithoofde van het versehi] in karakter, taal en zeden, geen groo.te vriend van den .Javaan (die eenigzins uit de hoogte op hem neder zi.et) getuige daarvan de geschiedenis, volgens welke .het den Javaan nimmer is mogen gelukken, de Soendalanden volkomen te onderwerpen eD aan zieh te verbinden, Evenmin heeft hij veel op met den Maleijer~ IV.

8trek~ing van

het Ondel·,vijs.

In verband tot het vorenstaande .komt het lUU, onder verbetering voor, dat de strekking van het onderwijs in de Soenda.. landen behoort te wezen : 6. om zooder QP Godsdienstig teerein tel komen, bUtedl-agen ·tot zedeI~'jke ontwikkeling van het volk eu te werken op zijn gezond verstand, daardoor Iangzamerhand nitteroeijen 1,1 ~

2122 bijgeloof en tevens to matigen of tegen to gain den schade 1jken invloed van kwaadwillige of kwalijk gezinde priestess en dergelijke ; alsmede fanatisme . b . bijtedragen tot instandhouding van den Soendaschen volksaard en van den adat, voor zoo ver die goad is . C . optewekken practischen zin, waardoor nien reeds van ver . keerde Godsdienstige bespiegelingen zal kunnen worden afgeleid . d . waartoe ook kunnen dienen verhalen en vertellingen in aangenainen trant, waarvan de verspreidi'ng ook buiten de sciiolen zou kunnen worden bevorderd . In verband tot a, acht ik hat merle wenschelijk, om dear waar sulks zonder bezwaar kan gesebieden, zoo min mogelijk van bet Arabi.cch karakter to doen gebruik maken of bet gebruik daarvan door onderrigt van Gonvernements ~~ age to vernieerderen, inaar zou dit gevoegelijk aan de pasantreus en districts } ngars kunnen worden overgelaten ; terwijl ook in verband tot b& en tot behoud zoo veil •n Jogelijk en noodig der afzondering waarin de Soendanees verkeert vis a vis den Javaan en Maleijer (van welken laatsten bij nicer ondeugden dan dengden kan leeren) hat gebruik der iJlaleische taal niet to veal client to worden nitgebreicl . Zulks zou zkh kunnen bepalen tot hetgeen hat belang van 's Gouverneluents dienst vordert . Dat de kennis der Soendasche taal voor de anibtenaren bij hat binnenlandsch bestuur en bij gevolg voor4le dienst van hat Gouvernenient van groot nut en voordeel en 1e wag tot ware kennis van hat yolk zoude zijn, valt niet to betwijfelen . Is bet de wensch der Regering om behalve bet Soen,dasch schrift ook nog antler schrift to doen leeren, clan verdienen bet L•a if/nscje schrift benevens ons drukschrift, dat b ;jna niet bekend is, vooral aanbeveling . v. lnrlgtlng der Seh-oolboekenhn nu overgaande tot de inrigting der schoolboeken, zoo zonden die, met bet oog op hat hiervoren bekend gestelde, kunnen bestaan uit ~'

2(3 1 . Zedekiruilige verl alera of gedichtes' tot on~lerwerp hth+ bende de eeii of andere deugd of o{ldeugd, bet goede van de eerste , de kwade gevolgen van de laatste oniwikkelende . % ooral handelende over kuischheid, ouder kinder- en broederliefde, liefde tot zijn naaste, trouw, waarheidsliefde , regtvaardigheid , eerbiedigheid, bescheidenheid, nederigheid, tevredenheid, barnihartigheid, niededetlzaamiiheid, niedelijden, gastvrijheid, eerlijkheid, werklast, ordelijkheid, gepaste spaarzaamheid, niatigheid en zindelijkbeid . «Tijders omtrent haat, afgunst, wraakzucht, zelfzucht, verkeerd geplaatste eergieri ghei d en ontevredenhei4 met stand of rang, verwaandheid, Taster, spotlust en onbeschoftheid, schijnheiligheid, leugen, bedrog, overdaad, verspil- en praalzucht, wellust, luiheid en morsigheid . Bet karakter der hoofdpersonen van bet verhaal (zoo hem een erbaal is) kin deze deugden of ondeugden voorstellen . ` . Eerie verzameling van inlandsche en toepasselijke Europesche spreekwoorden (Garibasa of Saloka) opgeheiderd door voorbeelden, kleine verhalen, anecdotes of fabels is merle een goed uiiddel ter bereiking van hem sub (c omnschreven doel' ; vooral daar spreekwoorden bij den Soendanees zeer in aanzien stain, zij gemakkelijk onthotidene worden en zij, om zoo to zeggen, de levenswijs . heid in den coinpakst niogelijken voria bevatten . Ter bereiking van hem sub b bedoelde :

3 . Een Soendasch t% . B . C, en spelboekje, zijnde bet thins gebruikie Javaunsclc eim dims voor de Soendalanden o,rgescl ih t . 11 . Voorbeelden van Soendaseb schoonschrift, gelithographieerd ; des hoods zamen to stellen naar een 5Otal . van verschillende plaatsen of komstige schoone schriften, waarbij scboonheid , duidelijkhei4 . en vooral eenvoudig~ heid en geinakkelijkheid hand aan hand ,,nioeten , gain .

5 . Met der tijd eerie spraakkunst voorr den Soendanees, althans eenige beginselen, ter~v jl al dadeljjk eenige regels voor eerie doelniatige spelling zouden kunnen wor-

214 derv vastgesteld of verzame!d , latende daze thans veal to wenschen over en wordende onderwerpe1jk dikwerl egen de cede gezondigd . 1k acht hat her de pleats niet, voorheehlen nan to halen . 6 . Een Soendasch boekje met foutive opstellen, zoowel wet betreft de spelling en den stiji , als hat gebruik van de lage , beleefde en hooge teal . Dit zal het denkverinogen der scholieren zeker oefenen . 7 . Soendasche overleveringen als leesboeken, een lecsboek orntrent den adat en goede nianieren ; Soendasehe gedicliten (tembang.} ilet leeren van de verschillende zangwjzen, waarop tie gedicliten moeten worden gelezen of liever gezongen, is niet overbodig en voor den Soendanees zrer aanlokkebjk ; wordende de kennis daarvan als cen b1jk van bcschaving of goede opvoeding aangenerkt . De regelen der Soendasciu d1htkiinst zijri kortelijk anien to vatten . 8 . Een brievenboek, bevattende brieven over verschullende onderwerpen van en aan personen van verschillenden ouderdom, stand en rang, ook over dienstonderwerpen voor hen , die tot arnbtenaren moeten worden opgeleid en die zouden nioeten worden gekozen nit de knapste en geschikste sujetten, volgens aftenenien examen . C . Tot opthe/hing van prahtisclsen zin zoude/iunnen dienen 9 . ten eerste een rekenboek, vender gaande den hat reeds bestaande , dat slechts de 4 hoofdregels bevat . De vervaardiging hiervan is evenwel geene gernakkeijke tank, Minder inoeje1ijk zal zjn de zarnenstelling van een boek met rekenkundige opstellen, die volgens opgeinelde dee regels eu de gewone regal van drieen oplosbaar zijn, ook de decimaal rekening zoude met der tijd kunnen ivorden onderwezen . 10 . Een bo.ekje over bet planeten-stelsel , beheizende o . a . cane korte en 1)egrijpe1jke beschrijving van ooze aarde, -hare verhonding tot de zon en de Inaan , de ooraak der jaargetjden, van dag en nacht, der Iuchtverschijnselen etc , waard:oor vale veikeerde en sonic onriistbarende voor-

215 stellingen (zooals b .v . bj zoos- of maansverdtristering, 1j bet verschjnen van een komeet als anderzins langzaiiierhand) zouden vorden uitgeroeid aithans geteinperd, Eeiie aardrjkskunde , leerende de verhouding der ver scliillende linden, hare grootte, hevolking etc . komt H)ij idndei' doelmatig voor, en is bet beter zich ten deze lot algemeenheden le bepalen, b . v, de verinelding der verseliilltnde menschenrassen, voorname diersoorten, vet'schullende vegetalie enz .. oat hen een algemeen overzigt van omen aardbol to geven . 11 . Een boekje over landbouw , inhoudende eene korte beschrijving van bet levee der plant en hetgeen tot bevordering van harm groei of ter hater veredeling zoo al kin vorden gedaan, ten nutte der inenschheid . Opsoniining van nuttige planters, to beginners net de voornaamste kultuurplanten (des noods later to vervolgen met eene beschrjving en zeer korte of beknopte handleiding van hare kultuur en bereiding), met opgave van fret- gebruik en zoo iiiogeljk bet voordeel dat z door verbouwen kimnen afwerperi ; - wijders een paar woorden over reeteeJt en de teelt van zoetwater en zeevisch al .sinede van de bereidng voor din handel van deze laatsten . in dit boekje zon de Soendatices kunnen vorden attent geinaakt op de voordeelen eener geschikte bernesting (1) waardoor wijders verwisseling van grond niet zoo dikwerf noodzakeltjk zoude worden, arbeid zoude vorden iiitgewonnen en bosschen gespaard ; -- vender op gesehikte verwisseling van gewas , op bet braakleggen , etc . Het verhaal van iemand, die iangzamerhand door den land- en veebonw en de vschtee1t rijk wordt en algerneen geacht en gezien is, zoude hier als inleiding of'nasehrift niet inisplaatst wezen . I 2 . Eene handleiding voor bet landineten . IJe thins bestaande jiialeiche zoude gemakkeljk (ver beierd) in 'g Soendasch kunnen vorden ovegebragt . (1) Iii bet Jiatavasche en Buitenorgsche inaakt de inlander reeds veel, (loch op onvoordeelige 'vvijze, gebruik van inest . Te Batavia vorden echter 1O,000den wagenvraehten prachtige melt nutter loos verpi1d . b, v, tot demping -van gaten of slooten .

21G 13 . Een boekje , bevattende de allereerste en genlakkelijk merle to deelen gronden - der bouwkunde, voor zoover die den inlander kirnnen to pas kornen , gevolgd door een woord over het leggen van darnmen, den aanleg van bruggen en wegen, alsrnede orntrent de geschikste wijze van een geregelden en dnurzamen aanleg van kampongs, zoowel met het oog op veiligheid (bij brand b .v .) als zindelijkheid en fraaiheid . Een en antler zoude door bevattelijke teekeningen kun , nen worden opgehelderd . 14 . Teeken-voorbeelden, vooral teekeningen van ornamenten ten dienste van gereedschappen, meubels, houten huizen enz ., waardoor de kunstzin kan worden opgewekt, zooals ik vermeen dat er reeds bestaan ten behoove van den handwerksman in Europa . 13 . Een boekje houdende korte beschrijving van in Europa of elders beoefend wordende kunsten en arnb •a chten, van eenige takken van fabriekwezen en verschillende uitvindingen op praktisch gebied, vooral die waarvan door toepassing of gedeeltelijke navolging hier to lande nut zon worden gesticht en de onderzoekings- en ondernemingsgeest zou kunnen worden opgewekt . Hot spreekt van zelf dat met betrekking tot moeijelijke en ingewikkelde zaken, men zich bloot tot de mededeeling van eenige feiten zal dienen to bepalen . In meerdere u itweidi.n g kan worden getreden ten opzigte van de bereiding of bewerking van producten van dit land, voor zoo verre die uithoofde van hare eenvoudigheid als anderzins, . voor den inlander uitvoerbaar zijn . 1G. Ter opwekking van de zucht naar lectuur in verba,nd tot a, b en d kan eindelijk nog worden gebruik gemaakt van inlandsche tjaritas, dongengs, pantoens en vooral van de tembangs (gedichten) op welke laatste vooral de Soendanees zeer verzot is en waarnaar hij urea lang kan zit • ten luisteren . Eenige episoden nit de roemrijke dagen van Nederland, voor zoo verre zij doze bezittingen vreemd zijn, zullen stellig eenen gunsti~en indruk aehter laten4



217 Tog vaar dat de bovenbedo~lde maatregel genoinen werd, hood de beer Holle twee 4oendasche schoolboeken aan de Regering aan, getitehl pantoen, handelende over de geschiedenis van Padjadjaran en vertaling van een Maleisch verbaal genaanvl de gebroeders Achiuad en llohamad, tot wier uitgave voor 's lands rekening besloten werd . ( f ) Van denzelfden schrijver werd later flog eene handleiding moor de teelt van zoetwater visch in de loendasehe taal, o . a. ten dienste der scholen op Gouvernements kosten nitgegeven . (2) Eindelijl werd bet aantal Soendasche schoolboeken net een leerboekje vernieerderd . (3) 'fen aanzien van i1'laleische leer- en leesboeken rees de vraag bij de beoordeeling van een dergelijk, met vele, slechts in een bepaaid gedeelte van Nederlandseh-Indie verstaan wordende woorden zamengesteld werkje, vat de voorkeur verdient om de schoolboeken to doen zamenstellen in bet gewone, algeineen als zuiver erkende Maleisch, dan wet in de versehillende, in de onderschei'{ene gewesten gebruikelijke dialecten . Eene beslissing in deze was op tilt . December 1860 flog niet genomen . (4) wijders werd tot de uitgave besloten van de volgende schoolboeken, al s 1° .voor bet Maleisch a. J. R . P. 1~: Gonggrfjp, vertaling tier bijbelsche verhalen voor kinderen van C. Schnrid . (5) b . A . A . T7oori,eiiuin, peladjaran hadat boewat anak moeda» C . Idem, tjerita dari satoe anak laki laki njang tjinta orang toewanja . (6) 20 . voor bet Javaansch a . Dr . W. Palmer vein den Rroek, rekenboek overt de ge . heele en gebroken getallen . (7)

(4) (5)

Besluit 10 J,*nuarij 1860, no . 3. 6 December 1860, no . 26 . missive lste Gouverneinents Secretaris 29 Junij 1860, no . 1368 . Missive 1e Gouv. Secretaris 20 December 1860, no . 2898. lpiissive 1e Gouv . Seretaris 13 April 1860, no. 375 .

( 6) (7)

Besluit 3 November 1860, no . 40 . » 10 September 1860, no . 48 .

(1) (2) (3)



213 1 . herdruk van een spel- en Ieesboekje . (1) lean den ambtenaar, belast meet bet zanienstellen van een i1aIeisch woordenboek, H . volt I)ewill, die eerie refs naar i'Ia1akk a had ondernonien, werd opgedragea het verzainelen van verschullende in Britsch-Indie uitgegeven of gebruikte schoolboekes, die met nut op de iniandsehe scholen in Netier1andschJndie ingevoerd of ten behoeve van deze onigewerkt kunnen worden . Deze naatrege1 leidde in 1860 hog niet tot i'esiiltaten . (2) (1) (2)

Beslujt :1 September 1860, no . 57 . )) 30 November 1860, no. II .



VERZAMBLINGS-STAAT. Opgave der

en behoeve van den Inlander is de iiatenoemen Residentien, verstrekte en verkochte schoolboeken enz, over het jaar 1860 .

19 19 20 20 21 21 22 22 23 23 24 24 25 25 26 26 27 27 28 28 29 29 30 30 31 31 32 32

1860 n

1

a a A ))

1 5 5

T

J

a

a

N y

W

a

4

30 30

_14 a )) )) )) 5) )) a

25 48 48 71 4 1 29 3

I)

1

. .r

-a J

a

bb

a

b.0 c3

G

a

r

a) ~+w.- a as rr a) J

a

M

A

a

U

40 1 1

1~ 1 100 1 1 100

60

60 -

25 3I J 25 . 13 S 3 u 50 25 15 25' 30

rJ' _" 50

CU 3U

a

5

a )) >)

1 1 1

a H

76 1 1 7 136 136 70 70 334 115 25 43 48 171 34 3 194

5

10

21 2

2 1

a

3

11

a

bb a c, ro

33

30

5 »

a a

; .0 12

~I

10 2 30

-4anmerkingen .

bA

N

Totaal .

s. ('~ c

Salatiga . Tagal . Baanjoemaas . Preanger Regentsehappen . Band jermassin . Djokjokarta . Cheribon . Muntok . Pad aD `,r .

a w

a r i

bb a a

Kedirie .

Aardr6kskunde (Naicisch) dr . Wilkens . Ardjoeno Wiwoho Brodo IJoedo ; Romo, Ardjoeno Sosro . . . Br iieven even, in liet Javaansch, door T . Roorcla Dharmo Wositho Javaansche vertaling van 57 fabelen . Leesboek in Ngoko (Javaansch) a a Idem in Kromo S b Lees- en spelboekje (Maleisch) i c Idem (Javaansch) i d . (Soendaaschc) , e Idem Leesboekje (Naleisch) I stukje a Idem ( idem ) It Leeshoekjes door Gonggrijp (M 1eisch) Leesboekje (Soendaasch) Jay . Cur Romo (Javaansche tekst) . . . . . . . . Reket,b,ekje in het Javaansch door Wilkens Rekenboekje (Soendaasch) Jav . Car Spraakkunst (Javaansch) 2 deelen in 1 band door T . Roorcla Vasucheiner grammatik der Daijaksche sprache door A . Ifardeland Verzameling (tweede) van zedelyke verhalen (Javaansche vertaling) Wettelijke bepalingen (Javaansche vertaling) ill linnen bend Wettelijke bepalingen (Javaansche vertaling) ingenaaid AVettelijke bepalingen (~Ialeische vertaling) ingenaald • . . AVetten (Javaansche) door T . Roorda (de Na'vala, Radata . enz,) . Wivvoho Djarwo (Javaansche tekst) . . Woordenboeken (Javaansche) in prachtLand . Zarnenspraken (Jav .) door C . F . Winter sr . , Idem ( id, ) le deel, door C . F. Winter a idem Idem ( id . ) 2e » AVoordenboek (algenneen Ned . Mal .) door Roorda v . Eijsitva Daijaksch Deutsches Wortenl ;uch van A . liardeland W'oordenboek (Jay . Ned .) door Gericke .

29• 3 • 4 5• 6 7 • 8 • 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

a a

a

Samarang . Bezoekie . Banjoewangie. Soerabaija .

1

a~a b~ a

Batavia.

ONSCIIRIJVING DER BOEKEN .

Tijdstip wanneer de'verstr - ekking heeft plats gehad .

Orde nummer .

NAMEN DER RESIDENTIEN .

1,-

2 1

2I1 1 1 !--

1

2 1 3 1 2 2 1

))

-l il -

1

1 1

33. Nog zyn verstrekt en verkocht a Even-

gelie van Johannes in bet Tobasch, door /1. N . van der Tank aan den resident van

T appanolic36exem-

plaren .

GYMNASIUM

WIIII.llli

TWEEUE JA tRLIJKSCH TERSLAG van het Collegie van Cnratorett van het G mnasiutn Willern III.

Icon itr het voHg verslag nog slechts melding worden gernaakt van de eerste voorhereidende m~iatregelen door bet collegie van curatoren genomen, om in gevolge zijn mandaat, de nieuwe stichting in het leven to roepen, thins mag betzelve et' met zelfvoldoening op wijzen, dat zijne pogingen om .Ind''ie zoo spoedig mogelijk in bet genot to stcllen van de voordeelen der Koninklijke magliging met den . hesten uitslag zijn bekroond . Immers nog in den loop van bet jaar 1 R6O werd bet G~ innasium geopend, terwijl tegen bet rind van dat jaar reeds 6 jongelieden als .interne-leerlingen en G als externes eene plaatsing hidden bekornen . Deze aanvankelijk zoo heugelijke uitkornst, waarmede nit een jaar geleden bet collegie zich niet had durven vleiien, is men aan het gelukkig zamentreffen van verschillende onistandigheden hoofdzakelijk verschuldigd . Do krachtige medewerking en het voile vertro vein der Regering, waarin het collegie zich hij voortduring verheogen mogt, - de hooge ingenomenheid islet de nieuwe stichting, door bet Nederlandsch lndisch publiek . aan den dig gelegd, zoo dat nog voor de opening meet' din 100 aanvragen om plaatsing waren ingekomen, - de spoedige aankonnst van den in Nederlund benoernden Hector Directeur, die reeds drie docenten en den administrateur hier to lande aantrof en weldra door den conrector, deft pra ceptor en twee docenten zon

222 worden achtervolgd ; zoomede de omstandigheid, dat de op het voor Gymnasium bestemde panel aanwezige gebouwen na eenige veranderingen en kleine aanbouwingen al dadelijk gelegenheid tot voorloopige huisvesting van den Rector en administrateur niet alleen, maar bovendien van 70 leerlingen aanboden, - dit alles werkte zoo gunstig zamen, dat in de maand September ji . tot de opening van hat Gymnasium kon worden overgegaan . En dat zulks niet met overhaasting is geschied heeft de ondervinding reeds voldingend bewezen . lrnmers van den eersten dag heerschte in hat Gymnasium in elk opzigt de gewenschte orde en regelmaat, terwijl hat onderwijs al dadelijk een aanvang heeft kunnen nemen en sedert zonder eenige stoornis is voortgezet . l uini 2 maanden na de opening, op den 27sten November jl . had in hat Gymnasium eene gedenkwaa4 dige plegtigheid plaats~ Door Zljne Excellentie den Gouverneur-Generaal Clr.s . . ; ,Palled ward namelijk de eerste steep gelegd van hat hoofd-gebouw der inrigtirig, van welke plegtigheid bet collegie een verslag in bet lieht heeft gegeven . Nadere bijzonderheden omtrent hetgeen in hat a .fgeloopen jaar is geschied, lit men hieronder volgen . COLLEGIE °VAN CURA'TORE

.

Aan Dr . P . Bleaker, dirigerend of ciex van gezondheid der l e klasse ward door den Gouverneur-G~neraal op zi jn verzoek, wegens vertrek, eervol ontslag verleend als lid van bet collegie van curatoren, ender dankbetniging voor de vale goede en gewigtige diensten als zoodanig bewezen . Op voordragt vari hat collegie ward in zijne plaais be'noem4 , Mi-. 11. !ilein, advoca~t en procureur bij 9het~ bog Gereg shof van Nederlandceh Iiutie, die in den boezenu v'an hat -collegie den hear B1ee •e r ook yawing als lid der co inis€+ie voor opvoeding en ond .erwijs . l'ot bevor4ering van een geregel toezigt over den gang van 2-aken aan bet Gy rnasi.um wend door hat collegie bepaahl, dat iedere IMaand een zijner le ien (en zulks om beurten) zich hiet ede meet in hiet bijzonder zou hebben to'be=fasten .

as De betrekking van adjunct-secretaris werd door de Re~ goring voor den tijd van eon jaar gecontinaeerd en de titularis Mr. H. D . Leviissol i i or»tan door het collegie op nieiiw tot doze function geroepen . PERSONEF L,

Op voordragt der corresponderende comnussie in Nederland werden door Zijne Excellentie den Minister van tact, Minister van Kolonien successivelijk ter beschikking van dent Gouverneur-Generaal gesteld Dr . S. A . i aber, rector van het Gymnasium to Hwirlem . Dr . J . Jlealernan, docent aan het Gymnasium to l)eventer . Dr . L. W. G. rte Roo, privaat docent to Beesterzwu(lg . A . X. Clavier, privaat docent to Leenwardell . G . Th . Gezelschap, leeraar bij de societe litteraire en aan het institut horticole to Gent, ten einde respectivelijk bij bet Gymnasium to worden geplaatst als Rector-Directeur, Conrector, Nraeceptor, docent in de . Fransche en docent in e Engelsche tail , en zulks op den voet van het voorkomende in de besluiten der Indische Regering van 2~ September 1859 no . 3 en 4 . Door de corresponderende commissie in Nederliuid word bij den Minister van holonien to vergeefs eene poging aan , gewend tot verhooging van de tractementen van den connector en praeceptor elk met f 50 's ma,ands , en tot vermeerdering met 20 pct, van de gratification bij de aanstelling . Reeds in de rnaand Junij 1860 kwam de beer Naber, die de rein herwaarts per landmail had gemaal t , bier to lande aan en ontving kort daarop zljue benoeming tot 1)ireeteur net den titel vat: Rector vann het tymnasiwn Tillexn III . ZEd . trof bier aan behalve den `den docent in de w is- en -natmirkunde IV. Sckivertzel en den adnlinistrateur R . F. .filberts, van wie reeds in bet vorigg verslag is melding gemaakt, den sedeart benoenc.deu dint in de Nederlamisehe taal C . C. Rombnrg, laa,tstel jk Gonver en~aents onderwijzer to Rtouw en den niet de waarneniing 4er betrekking van d cent in de Hoogduitsche taal bi las,ten sergeant bij bet gar.

224 nizoetis-ba,ttaillon der le inilitaire afdeeling op J'rtvu, G . .4 . 1+'tthr,fl(,n t, gewezen docent aan de Gymnasien to flin .'elit en to fl erdeld in lilt Keurvorstendoin Hessen . Met (lit kleine personeel werd in de niaand September jl . tot de opening van het Gymnasium overgegaan . Het ontving echter weldra de uit !Vederland verwachte versterking door de aankornst per Kosmopoliet van de bovenv ermelde heeren Dr . J. Meiclern(sn , A . .V. Clavier en G . 1'h . GezelDclc«M, die door den Gouverneur-Generaal terstond tot de voor hen bestemde betrekkingen benoemd werden . Daar alleen voor den }lector-Directeur. en den administrateur in bet voor Gymnasit .m bestemde gebouw de noodige appartementen ter bewoning konden worden afgezonderd, moesten de verschillende docenten, in afwachting van den opbouw der voor hen to bestemmen woningen, met eene indemniteit van hnishuur genoegen nemen, welke door de Regei~ing werd gesteld ; voor den connector, praeceptor en eersten docent in de wis- en natunrkunde op f 150 's maands , en voor den 2en docent in de wis • en natuurkunde en de vier docenten in de levende talen op f 110 's liiaands-, en zulks beginnende van en met de maand van aankonrst to $ul~cria of dienstaanwaarding met toekenning van vol tractement, en eindigende met de maand waarin de voor hen bestemde woningen hun zullen worden aangewezen . Aan heeren docenten werd gelegenheid gegeven voor eigen kosten tijdelijke gebouwen op to rigten op bet erf van bet GymnasiumYr, zijnde hiervan door drie gebraik gemaakt . Uit het vorenstaande blijkt, dat aan bet bij de organieke regeling toegestaan vast personeel alleen nog slechts ontbreekt de eerste . docent in de wis- en natuurkunde, -zijnde, het aan de corresponderende commissie in I1 ederland nog niet mogen gelukken pen daartoe geschikt persoon aan bet opperbestuar voor to dragen . Daar de hierbij ondervonden rnoeijelijkheden volgens het schrijven diet comnussie moesten worden toegeschreven aan bet voor bedoelden eersten docent gesteld vereischte, van in bet bezit to zij n van den doctoralen graad , werd op

223 voorstel van list collegie, aan den Minster van Koloiiien door list Itulisch bestuur medegedeeld, dat Ii4j hetzelve geen bezwaar bestaat, oin eventueel bij gebleken oniiiogelijkheid OIfl eenen geschikten doctor philosophise naturalis in de be trekking van eersten docent in de WiS en iiatuurknnde aan list Gymnasium to verl)inden , met dispensatie van list bepaalde bij list Indisch besluit van den 22 September 185) No 3, eenen bekwainen en geschikten ongegradneerde tot die betrekking to benoetnen, met noodiging om in dien zin to liandelen . Tot dansoteester aan bet Gymnasium benoeinde bet collegie van etiratoren den beer J . J . Belle op eene toelage van /60 ' S rnaands en zuiks voor bet geven van unr dansles in de week aan al de leerlingen (list kostende der inuziek daaronder begrepen) . Reeds in de niaand November ji . werd met dit onderrigt een aanvang geniaakt . Een voorstel van list collegie tot benoeniing van een teekenineester, aan wien tevens list onderrigt in list zwennnen en de gyninastiek zou kunnen worden opgedragen , was op het erode van het jaar bij tie ilegering ring in behandeling . Hoezeer list collegie an curatoren, in verband met bet bepaalde bij art . 16 van bet reglenient, dat list onderwjs in de inuziek voor hen, die list wenschen to ontvangen . afzonderIijk in rekening worth gehragt, aan de betrokken ouders en voogden de keuze van den muzieIonderwjzer wenschte over to laten , vernieende list evenwel tot bevordering eerier goede regeling van dezen tak van opvoeding zich met versebeidene niuziekonderwijzers to Batavia in aanraking to nioeten st'1len en van de voorwaarden kennis to semen, waai'op zij zich ann list Gymnasium zouden wenschen to verbinden . Dit had ten gevolge, dat de giinstig bekende musietis R')Ckflia1lS , wiens conditlin list aannemeljjkst wares , aan ouders en voogden werd aanbevolen , wenschende het collegie hem in zijue pogingen behulpzaarn to z$jn orn op bet Gyinnasitrin klassikaal muziek-onderwjs ingang to does vinden, waarvan het doeltreffende speciaal bij eene inrigting als bet Gymnasium niet loan worden miskerid . '5

E. T.

26 Daar men zich in genoegzame deelneniing verheugen Inogt, werd de beer R)•c kmans welds in staat gesteld out aan zijn project van klassikaal muziek-onderwijs begin van uitvoering to geven . Evenwel bleven sommige ouders en voogden aan andere rnuziek-onderwijzers ondanks hunne nreer bez`varende voorwaarden de voorkeur geven , waarmede bet collegie van curatoren genoegen nam en sevens aan den Rector-directeur opdroeg om zich ten aanzien van de verder to treffen schikkingen zoo met dezen als met den beer I(~jckmaiis to verstaan . Hier verdient nog verrnelding, dat ale geneesheer aan bet Gymnasium werd verbonden de op zijn verzoek eervol ontslagen dirigerend officier van gezond(reid bij de Nederlandsche marine If' . 31 . Smit, thins practiserend geneesheer to Batavia op eerie toelage van f 900 'smaands . LEER LINGEN .

In de maand Atigustu~c j .1 . werd stet bet afnelrrenn van bet admissie-exaluen van de ingeschreven candidates een nanvang genonien, to Batavia ten overstaan der comniissie van opvoeding en onderwijs uit bet collegie van curatoren, en ehlcrs ten overstaan van de subcommissie van onderwijs , die op vetzoek van bet collegie bij eerie circulaire der Hoofdcoe nnissie met de aan bet ex.alnen to geven rigting nader in bijzorlderheden werden bekend gemaakt . Tat op bet erode van bet jaar werd door 74 jonge lieden waarvan mini de helft can hatavia (zie bijlage) voldoend examen afgelegd en bekwamen van dezen overeenkomstig bun verlangen 68 eerie plaatsing ale- internee en 6 ale externes . Slechts door drie, waarvan een to Batavia, oen ,teSam i+ralig en een to Soeracarta , werden geese genoegzame blijken gegeven van de lessen op bet Gymnasium diet vru+cht to kunnen bajwonen, op grond wiaarvan hunne afwijzing plaits had . In verband niet de beschikbare rtlimte werd in afwachting i an de daarstelling van bet hoofdgebouw -bet nraximmn der internee gesteld op 70 en dat der externes op 20 . Het totaal der candidates bedroeg under ultimo 1860 vier-

227 eu_dei*lta , wordeade voor de meesten van dezen eene plaatsing als i7iterfie begeerd,

Under dezen eat ook onder de reeds opgenomen leerlingen komen eenige jongelieden voor, die in bet bel .ang hunter opvoeding zich reeds in Vederland bevonden , dock op bet berigt der stichting van bet Gymnasium Willeni 11.1 1 door hunne bier to laude aanwezige ouders zijn terug ontboden ten erode aan deze inrigting hunne opvoeding to ontvangen . Voor waar de schoonste lofspraak op 's Konings milde beschikking! De gezondheidstoestand der leerlingen was over bet algemeen gunstig to noelnen . Door den geneesheer words zoo wel een dagelijksch ziekenrapport als een Inaandelijkseh geneeskundig overzigt opgelnaakt, w dk laatste regtstreeks aan bet collegie van curatoren words ingediend . Het gedrag der leerlingen lies behoudens enkele uitzonderingen weinig of niets to wensehen over ; omtrent hunnen aanleg en vorderingen kan verlneld worden, dat bet vroeger door hen genoten onderwijs in aanmerking genomen, Rector en docenten over bet algeineen voldaan zijn . OPCOEDING EN OSDERWIJS .

Door de cornmissie van opvoeding en onderw js werden, in overleg Inet den Rector-Directeur, reglelnenten van orde voor de docenten en voor de leerlingen provisioneel vastgesteld . Bij bet erode van bet jaar maakte de definitive zainenstelling dezen verordeningen zoonlede de instructie voor den Rector-I)irecteur tusschen dezen en genoemde commissie nog een punt van gedachteflwisseling nit . Inmiddels wend de Rector-Directeur uitgenoodigd om door de indiening van beknopte weekrapporten en an meer zakelijke maandrapporten bet, collegie van curatoren geregeld op de hoogte to houden van den gang van taken aan bet Gymnasium . De leerlingen zijn verdeeld geworden in 5 klassen, waarvan eene tot afdeeling A behoort, twee tot afdeeling B, en three tot bet pro-gymnasium . Volgens de voorloopig in werking gebragte series lectionumVles-verdeelingo is bet onderwijs in de gesehiedenis en aard 15*

22 rijkskunde opgedragen aan Dr . J . 1enieman , dat in de Latijnsche teal aan I)r . L, W. G, de Roo , dat in de mathesis aan de heeren Scbwertzel en 1 u/srmunn, 'dat inde Nederlandsche teal aan de heeren ile Roo en Honiburg , dat in de Fransehe tail aan de heeren Clavier en Gezelsckuh , dat in de Iloogduitsche teal aan den beer 1+'ubrmann en dat in de Engelsehe tail aan den beer :Gezelsclcap . Ook deze aangelegenheid , welker geheel voldoende regeling op velerlei bezavaren afstuit, was op bet elude van bet jaar bij de cominissie van opvoeding en under v js nog in nadere overweging . Ilet godsdienstig onderwijs werd in overleg met de verschillende kerkbesturen nog dit jaar geregeld, terw jl door den kerkeraad der Evangelische geiueente eene bank in de Willemskerk als 2itplaats voor de jongelingen van bet Gymnasium WTilleni III ~velwillend werd I)e~chikbaar gesteld . 1)e levering van boeken en van schrijf behoeften ten dienste van, bet Gyinnasiitm voor zooveel derzelver aankoop bier to laude zou plaits hebben , werd door bet collegie van cnratoren respectivelijk opgedragen aan de heeren G . Koiffen Co . en aan den beer H . J)I. van 1)orp beide to Batavia . GEBOUWEN .

In bet vorig verslag is medegedeeld dat de DiAecteur der burgerlijke openbare werken bij de magtiging tot aankoop van bet voor Gymnasinln besternde panel op Srtlemba de opdragt ontving, oni zoodra inogelijk na overleg met bet collegie van citratoren door tnsschenkouLst van hetzelve plans en begrootina in to dienen voor de daarstelling van de nog aan dit panel ontbrekende gebouwen . Nadat in voldoening aan dei,e opdragt de Directeur' der burgerlijke openbare werken zijne planner en begrootingen omtrent bedoelde bijbonwing, nitgewerkt near aanleiding van een vooraf door bet collegie zamengesteld programme, aan hetzelve had doen toekomen , hielden de meeste leden met bet oog op bet eindcijfer der begrooti»gen , en op den geraamden terrnijn van anderhalf jaar, u'elke alleen voor de oprigting % an bet hoofdgebouw benoodigd zou zijn, zich vast overtuigd

dat een particulier voor minder geld en met meer spoed een zoo belangrijk bouwwerk zou kennen daarstellen , en word op grond hiervan aan de Regering hot verzoek gedaan aan hot collegie ran curatoren to doen kennen, dat bet in bare bedoeling ligt , dat hot collegie geheel en al de zorg op zich nerve voor de daarstelling en den opbouw van alle de gebouwen, welke voor hot ontworpen Gymnasium nog noodig worden geacht . Op uitnoodiging der Regering lichtte vervolgens hot col~ legie dit voorstel nader toe, door to kennen to geven, dat met hetzelve mots antlers wordt bedoeld dan bet erlangen eener autorisatie om zonder tusschenkoinst van bet civic1 bouwdepartement plan en begrooting voor de daarstelling der nog ontbrekende gebouwen to doen opmaken , met hot oogme~ k, om na daarop de sanctie der Regering to hebben vetkregen, hetgeen tevens de goedkeuring van hot voor de invoering geraamd cijfer zou in zich sluiten, tot eene aanbesteding of bijzondere opdragt van bet work over to gaan . Ondanks doze toelichting gaf de Regering aan hot collegie van curatoren to kennen , dat Zij door hot geleverde betoog niet overtuigd was geworden , dat de daarstelling van de nog ontbrekende gebouwen, buiten bemoeijenis van bet civiel kouw departement door particulieren, voor minder geld en met meer spoed beter kan worden ten uitvoer gelegd , met nitnoodiging om dientengevolge alsnog met den rneesten spoedd den Directeur der burgerli jke openbare werken in staat to stellen tot hot ~?oen opmaken en indienen van plans eu begrootingen van kosten , waarbij zondar de deugdzaamheid van de gebouwen op to offeren, de meest mogelijke spaarzaamheid wordt betracht . Daar intusschen met bet ong op de voorgenornen opening van hot Gymnasium de tijd drong, word in afwachting van hot arresteren van bedoelde projecten en begrootingen varl kosten, onder goedkeuring dot Regering eon begin gemaakt met de daarstelling in d,~ghuur van de meest noodzakelijke veranderingen van en kleine aanbonwingen bij bet pand op SaieIrabrc, tot welk einde de noodige fondsen wet den bescbik baat gesteld .

230 Als een vervolg hierop werd near aanleiding van de door bet collegie van curatoren oiidersteunde voorstellen van den Directeur der burgerlijke openbare werken, door de liegering bepaald en voor zoo veel noodig goedgekeurd, dat het panel op Salemba tot Gymnasium zal worden ingerigt en geschikt genlaakt in den geest van het door het collegie opgeinaakte (gewijzigde) programme en overeenkomstig het in verband daarmede bij . de Directie der burgerlijke openbare werken ontworpen distributie-plan . Wijders werd al dadelijk magtiging verleend tot de daarstelling van bet hoofd.gebouw (slaapruijnte voor 120 a 130 en schoollocalen voor 150 leerlingen moetende bevatten), en werd de Directeur der burgerlijke openbare werken tevens aangeschreven oln bet noodige to verrigten tot het uitbesteden van de daarstelling van dit gebouw, en tot bet inmiddels bijeenbrengen, tegen het weder besehutten en raw bewerken van de benoodigde houtwerken, die door het Gouvernement aan den eventuelen aannelner zouden worden geleverd . Deze uitbesteding had tot resultant, dat bet werk gegund werd aan de architekten Chaztlan en Deeleman, aan wie onder anderen de verpligting is opgelegd om bet werk in 14 Inaanden op to leveren . Innniddels was spoedshalve met het leggen der fondatner ten van het hoofdgebouw in daghuur van bestuurswege een aanvang gemaakt, ook opdat de voorgenomene .p;egtigheid van bet leggen van den eersten stem des hoofdgebouws door Zij ne Excellentie den Gouverneur-General op den door Hem bepaaldev dag (27 November jl .) zoa kunnen pleats grijpen . 'Fen slotte verdient bier nog melding dat door bet collegie bij den Directeur der burgerlijke openbare werken werd aangedrongen op de spoedige indieningen van project en begrooting voor de op to rigten ziekenzaal, waaraan behoefte Meek to bestaan . HUISHOUDTN'G EN FINANCIFN .

Behalve de soon van f 25,000 in het jaar 1859 tot dekking der kosten van de eerste inrigting van bet Gymnasium taegestaan, vtlerd tot hetzelfde einde in dit jaar eene som van f 95,000 nader beschikbaar gesteld .

231 Deze fondsen bleb en ongeveer toereikend to zi j n orn de eerste inrigting voor het tegenwoordig maximum van 70 internee to bekostigen . Met bet oog evenwel op de ruimere behoeften, welke bij de daarstelling van bet hoofdgebouw zich zullen voordoen, werd in de laatste dagen van bet jaar een nienw krediet van f 20,000 aan de Regering aangevraagd . De door de cominissie voor huishouding en financier gedane bestellingen in Europa , werden prompt geexecuteerd en op grond hiervan tot nieuwe overgegaan . Met den aanmaak der tenue voor de leerlingen belastte zij tot wederopzeggens de firms Brandon do Co, to Batavia . Ten dienste der huishouding werden 5 Europesche suppoos~ ten, alien gewezen militairen, en eene Europesche vrouwelijke bediende, elk op eene toelage van f 50 's maands door nieergenoemde commissie aan bet Gymnasium verbonden en order de bevelen van den administrates r gesteld . De instructie van dezen laatsten en de reglernenten voor de suppoosten waren op bet eind van het jaar nog in behandeling . Het inlandsche personeel onderging vans lieverlede eenige uitbreiding ; de comnlissie voor huishouding en finantien waakt echter, dat hetzelve zoo veel slechts inogelijk binnen de door de noodzakelijkheid aangewezen gienzen blijft beperkt, zon4er voor alsnog dit onderwerp barer zorgen voor eene definitieve r~~neling vatbaar to achten . Door het gewestelijk bestuur worden bij voortduring een tiental kettinggangers ten dienste van bet Gymnasium beschikbaar gesteld, die aldaar order een Afrikaanschen mandoor werkzaam zijn . Aan de rnilitaire rijks-apotheek to Weldevreden werd door de Regering de verstrekking opgedragen van alle ten behoeve van bet Gymnasium vereischte geneesmiddelen, terwijl ook reeds de eerste benoodigdheden werden aangeschaft voor eene daarbij op to rigten huffs-apotheek .



232 Bylag~

~1 I

LUST der Leerlingen onder ultimo De ~ cember 1860 . NAMEN EN

r

0

Ouderdom .

Geboorteplaats .

woonplaats .

V00RNAMEN.

1I W . J, T . flora Siccama 2 J. T, flora Siccama . . 2 3 L . T, flora Siccama , o •4 P. C, Ralkema . . . 5 C . L . C, lialkema . . . 6 V . IL . C, Halkema . i F . Th . Peereboom Volley 8 F . Elliott . . • •9 A . J . Elliott , . . . 10 E, Lavalette . . . 11 11 . Zoetelief . . . . 12 W. S . Winter . . . 13 V. A .. Jvan Swieten . 14 J . L . Noerman . . 15 F, U, L . E . Meeng . . 16 C. P . F . Meeng . . . . 17 J . A . Monod de Froideville . 1$ It . J, Monod de Froideville . 19 Id . J, Meertens . . . . •20 C, L. G . van den Berg •21 R . 11 . G . Reineke . , •22 B . W, van Hogezand . •23 A . L . IIollander . . •24 A . N. G . van Braam . . •25 W . A . Meijer . . . • 26 W . Meijer . •27 W . P . van Berk.1 Bik . . •28 A . L . D, Andeweg . . . •29 J. R . Andeweg . . . 30 B . Francis . . . . •31 J . M . Esche . . . • •32 Ii . J. Klein . 33 . . •34 P . S . Quartero . . •35 L . G. Brodie . . . 36 H . L . G . Brouwer . . 37 F . A . de Nijs . . . 38 C . H . A, de Nijs 39 D. H . L . Stephan • , 40 M . G . Diepenheim . . 41 A. Rappard . . 42 E . E . F. Chaulan 43 R. 4 . van Motman 44 C. W. J . van Motman . 45 C. Schr jn

Laatste

17 jeer, 16 •» 12 •» 14 •>} 13 •» 12 •u 15 •» 17 •» 13 • 15 •u 13 •» 15 •» 13 •» 11 •)) 17 •» 15 »• 15 •» 14 »• 13 •» 15 •)) 17 »• 17 »• 12 »• 14 »• 14 »• 17 •b 11 •» 15 •» 13 •» 12 •u 12 •» 14 •» 17 •» 14 •» 13 •» 15 •» 17 •» 14 »• 17 • 15 •b 11 »• 13 •» 15 •» 13 »• 14 •

Batavia . Batavia. Utrecht,

Taut .

Tagal . Ta gal. Batavia. Batavia, Batavia . Batavia . Batavia . Benkoelen . Bagelen . Batavia . Pattie . Pattie . Koedoes. Batavia . Batavia . Djocjokarta . Soerabaija . Amsterdam. Padang . Oizil . V . Batavia . Djocjokarta. Batavia . Bata via . Batavia . Batavia, Batavia . Tenger Agong. Batavia. Pasoeroean . Pasoeroean . Batavia . Batavia . Magelang. Tjiringin . Batavia . 'a Gravenhage . Sautarang . Batavia. Buitenzorg . Buitenzorg . Buitenzorg.

B atavia . Batavia . Batavia . Batavia . Batavia . Batavia. Batavia . Batavia . Batavia. Batavia . Djocjokarta . Mokk o Mokko. Batavia . Batavia . Poerwakarta . Poerwakarta . Pekalongan . Pekalongan . Batavia . Djocjokarta. Soerabaija. Bats via. Bata via. Batavii . F`atavla . Batavia . Batavi;a, Batavia . Batavia, Batavia . Bandong . Batavia. Pasoeroean . Pagoersbar Natav ia. SamaranU . Batavia . Batavia . Batavia . Bata a ia . Batavia . Batavia . Buitenzorg. Buitenzorg. Buitenzorg.



233 NA InEN a

G

c

Ouderdom .

Geboorteplaats .

Laatete woonplaats .

V0 0 11 NA31EN .

r

• • • • • • • • • • • • • • •

• • • • •

G . W, van Zevenbergen A . J . Boulet J . H . W . Verstift G, .I, van Essel . F . Bamelberr ; . B . B. S. Crone 1V, de Vogel R. H. Scbultz • B . G . Scbultz . . . S . B . Brandon . . . E . Burger A. 141, 141eertens . . . L . A . Groenewald P . Bezoet de Bie . . P . 'an Beck C, H . C . Bijvanck . . G . C . W . Bijvanck . . H . C . 141 Bijvanck . . F . W. Willemsen . . H . 'an Blonmiest~~in . J . van Blonlestein . F . G . A . Akker . . . H, J, an Zadelboff . J . J . A . H . Wassink . E . G . B . G, Wassink . J . .1 . Beeleman . . . . P. E, van Gent . . . G, t . Hogenraad . . A . Boutmij

15 jaar . Serang . 11 a Sawarang . 11 a Saniarang . hebben 7ich tot opnaoie nog nut ~~an ;eineld, 11 jaar. Batavia . 13 a Saniarang. Soerakarta . 15 » Soerakarta . 13 a Batavia . 1t a Batavia . 11 a S oerabaya. 11 • Tagal. 12 a 13 a Rotterdam . 14 a Batavia . 14 a Amsterdam . 2 a Amsterdam . 11 a Amsterdam . 14 a+ Tagal . 13 a Soerakarta . 11 a Samarang . 12 a hedon g Kebo . 15 a Ternate . 14 a Soerabaija . 12 a Soerabaija . 13 a Batavia . 16 a Bjokjokarta . ll7adioen . 10 a Batavia . 12 v

Batavia . Bata via . SamaranQ. Sai' a rang . Buitenzorg. Batavia . Salatrga . Soerakarta . Soerakarta . Batavia . Bata ia . llatavia . Batas in . B atavia . Batavia. Batavia . Batavia . Batavia . Tagal . Batavia . Batavia . Pawoeroean . Cheribon . Batavia . Batavia . Batavia . lljokjokarta . llladioen . Cheribo n .