1
Advies concept Brede MER windenergie Korendijk
Kwaliteitsteam
januari 2015
Hoeksche Waard
2
INHOUD 0. aanleiding 3 1. leeswijzer 4 2. samenvatting en advies
5
3. plangeschiedenis 7 4. quick scan en Brede MER Korendijk
11
5. tussenbalans 17 6. zoeken naar meerwaarde
18
7. advies 22 Bijlage 1: bronnen
24
Bijlage 2: samenstelling leden kwaliteitsteam
26
3
0. Aanleiding Eind november 2014 diende het bestuur van de
gemeente Korendijk bij het Kwaliteitsteam Hoeksche Waard een adviesaanvraag in over de Brede MER windenergie Korendijk. De vraag luidde: “Graag
vernemen we de visie van het Kwaliteitsteam op de
voorkeurslocatie vanuit de ‘Brede MER windenergie Korendijk’.”
Het Kwaliteitsteam adviseert over ruimtelijke
ontwikkelingen. Uitgangspunt daarvoor is de
Structuurvisie Hoeksche Waard. Onze adviezen richten zich altijd op regionale aspecten. We
beperken ons in dit advies dan ook niet tot in de
‘Brede MER’ genoemde voorkeurslocatie(s), maar bezien het locatieonderzoek in een regionale context.
Het advies is erop gericht om een consequente redeneerlijn te hebben rond de plaatsing van
windturbines. Om in de woorden van voormalig
rijksadviseur Yttje Feddes te spreken : “Windmolens hebben een verhaal nodig”. In het advies wordt een redeneerlijn ontwikkeld, om - naast de ruimtelijke inpassingsvraag - de vraag naar meekoppeling met andere (beleids)doelen en het creëren van
meerwaarde een rol te laten spelen. Door op deze manier de plaatsing van turbines te verbinden met andere initiatieven en partijen hoopt het
Kwaliteitsteam een opening te bieden naar een
productieve besluitvorming rond de plaatsing van windturbines in Korendijk.
Miranda Reitsma
Voorzitter Kwaliteitsteam Hoeksche Waard
4
1. Leeswijzer Het advies is als volgt opgebouwd:
Na ‘De aanleiding’ en de ‘leeswijzer’ , volgt
paragraaf 2, met een samenvatting en kernachtig advies. Dit wordt in de volgende paragrafen onderbouwd.
In de paragraaf 3, ‘plangeschiedenis’, wordt
ingegaan op de ontwikkeling van beleid op het vlak
van het locatieonderzoek voor windenergie door rijk en provincie.
Vervolgens wordt in de paragraaf 4,
‘Locatieverkenning Korendijk’, ingegaan op het
locatie onderzoek en de Brede MER windenergie Korendijk van de gemeente Korendijk.
In paragraaf 5, ‘Tussenstand’, wordt de balans
opgemaakt van de locatiekeuze en het verschil in benadering tussen rijk, provincie en gemeente. Het wordt gevolgd door paragraaf 6, ‘Nieuwe
invalshoek’, waarin een nieuwe invalshoek naar de locatiekeuze wordt geformuleerd.
Tot slot is paragraaf 7 , ‘Advies’, het advies
verwoord ten aanzien van de locatiekeuze Brede MER windenergie Korendijk.
5
2. Samenvatting en advies Samenvatting
Advies
Al een geruime tijd wordt er op rijks- en provinciaal
Om deze impasse te doorbreken beveelt het
windturbines. Het rijk kijkt naar de koppeling met de
•
niveau gestudeerd over de plaatsing van
Kwaliteitsteam het volgende aan:
oude kustlijnen, grote zeearmen en de Deltawerken. De provincie maakt de sprong naar de grote open wateren, dammen, dijken en hoofdinfrastructuur.
•
fysieke en waarneembare eigenschappen van het
•
Telkens wordt er bij de criteria ingespeeld op de
Schaal de locatiekeuze op naar het juiste
schaalniveau - de regionale - en zie het als een ontwerpopgave
Betrek eerdere studies en ontwerpverkenningen hierbij
Kijk, naast harde belemmeringen, naar
landschap. Door het beleidsmatige karakter zijn
mogelijkheden voor een positieve bijdrage van
De onderzoekswijze van Korendijk is daarin een
en zoek naar meerwaarde in combinatie met andere
windmolens aan de leesbaarheid van het landschap
deze studies abstract van aard.
echte trendbreuk. Vertrekpunt van dit onderzoek zijn de harde belemmeringen voor de plaatsing
•
van windturbines, zoals geluid en slagschaduw. Deze benadering is ingegeven om overlast te
minimaliseren. Vanuit bewoners en andere potentiële
•
gehinderden gezien is dit begrijpelijk en belangrijk, maar het is wel een benadering die niet ruimtelijk
te onderbouwen is. In de Brede MER windenergie Korendijk scoren alle locaties op landschappelijk
ontwikkelingen.
Doe dat in de context van de uitwerking van de
waardenketens ‘Stromenland’ en ‘Blauwe Hart’ uit de gebiedsvisie Hoeksche Waardenmakerij.
Betrek daar partijen van de waardenketen ‘Stromenland’ bij.
Concrete locatiekeuze •
Kijk bij de concrete locatiekeuze of er mogelijkheden
waardering daarom ook neutraal tot negatief.
zijn om bij locatie A windmolens als markering van
Het Kwaliteitsteam heeft de zes locaties uit de
met plannen voor natuurontwikkeling. Gezien de
kwaliteit. Zij concludeert dat de locaties in het open
getijdennatuur ontwikkeld kan worden vraagt dat
ruimte van de Hoeksche Waard verstoren. Behalve
de randligging’– dat de molens het natuurgebied
inrichting van het landschap geen rol gespeeld bij
met het weidse zicht - nadrukkelijk aan bod moet
de Spuimonding te plaatsen en dit te combineren
Brede MER van Korendijk onderzocht op ruimtelijke
schaal van het buitendijkse gebied waarop unieke
landschap sterk de kernwaarden van de open
een heel precieze afweging, waarbij de ‘paradox van
bij de locaties aan de randen van Korendijk heeft de
visueel afschermen van het eiland en contrasteren
de locatiekeuze. De turbines staan daarom verloren in de ruimte. Een aantal gekozen locaties is te klein
•
komen.
Kijk naar de mogelijkheden om locatie F om
om een goede opstelling van de masten mogelijk te
te zetten naar een locatie in aansluiting op de
Dat geldt ook voor de beoogde locatie 50 van
Numansdorp, te combineren met de opschaling
maken, waardoor de opstelling rommelig overkomt.
voorkeurslocatie in de Westerse Polder van
de provincie. De zoeklocatie langs het Spui is, in
van de bestaande turbines en in te zetten op de
tegenstelling tot die langs de Dordse Kil, te klein om door de plaatsing van windturbines het verloop van
•
de rivier ‘leesbaar’ te maken.
Kortom, de locatiekeuze van de Brede MER
leidt niet tot een locatie die recht doet aan beide vertrekpunten, namelijk die van de ruimtelijke
inpassing en die van de harde belemmeringen.
•
ruimtelijke ‘poortwerking’ van de A29.
Dit vraagt om een andere benadering van partijen en gemeenten dan tot nu toe. De provincie kan zo haar grensoverschrijdende rol en positie innemen.
Breng daarom deze benadering in als zienswijze
op de plan/project MER; provinciaal inpassingplan
Windturbinepark Spui van de provincie Zuid Holland
6
Windplan
Bakens aan de kust Doordat ze van grote afstand zichtbaar zijn, kunn de megawindturbines de grote landschapspatrone verschillen van Nederland zichtbaar maken. Als we kijken naar de grote windopstellingen die e van zo’n 80 meter hoogte, dan vormen die molens een signaal in het landschap. Dankzij de windmol waar de Eemshaven ligt en waar de Kreekraksluizen De windmolens in de bocht van de dijk in Oosteli verkeersbewegingen op de A6 en markeren de gre Gekoppeld aan de windrijke, grootschalige kustge bines in de derde dimensie de ontginningsgeschie expressie brengen: de oude en nieuwe kustlijnen, ningen, de havens, de grote kunstmatige verdedig Door de turbines aan deze grote landschapspatron een passende samenhang tussen maat, schaal en Van afstand gezien werken ze als bakens aan de ku Tegelijk vertelt de positie van de windturbines aan van de ontwikkeling van de windenergie: van de a windmolens op het eigen erf veertig jaar geleden op Europese schaal in 2050. Vanuit dit thema ‘bakens aan de kust’ en vanuit d turbines ruimte mogen vormen maar geen compl domineren (met de havengebieden als uitzonderi gemaakt voor de grote landschappelijke eenheden voor heel Nederland opleveren.
Deelgebied 3: zuidweste Deelgebied 3: zuidwestelijke delta
Deelgebied 3: zuidwestelijke delta Basis windplan, overzichtskaart heel Nederland
Ontwerpen aan zulke mega-elementen is een kwe de schaalniveaus: de schaal van de landschappelijk basis windplan, overzichtskaart Nederland Noord-Nederland, het IJsselmeergebied in de omva A bron: Een choreografie vooren1000 molens Zuiderzeeproject de zuidwestelijke delta), de p van de uitwerkingslocaties en de zichtbaarheid van Atelier Rijksbouwmeester, Yttjes Feddes, de terugkoppeling naar het beeld van de Nederlan H sept. 2010
A
16
G
17
H
G
F
C
A F
B
H
D
Hoeksche Waard
G
basis windplan, Deelgebied 3; zuidwestelijke E B delta.
C D
bron: Een choreografie voor 1000 molens
F
E
Atelier Rijksbouwmeester, Yttjes Feddes, sept. 2010 Overzichtskaart zuidwestelijke delta
B A B D
Overzichtskaart zuidwestelijke delta
C D
Maasvlakte Philipsdam, Schelderijnkanaal en Kreekraksluizen Moerdijk en Hellegatsdam Sloegebied
E F G H
E A B C D
Maasvlakte Philipsdam, Schelderijnkanaal en Kreekraksluizen Moerdijk en Hellegatsdam Sloegebied
E F G H
Haven Terneuzen Oosterscheldedam Brouwersdam Haringvlietdam
Overzichtskaart zuidwestelijke delta
A
Maasvlakte
E
Haven Terneuzen
41
Haven Tern Oostersche Brouwersd Haringvliet
7
3. Plangeschiedenis Een choreografie van 1000 molens
Op de kaart van Plaatsingsvisie van de provincie
In september 2010 heeft de voormalige rijksadviseur
uit 2011 zijn, in tegenstelling tot in het advies van
opgesteld voor de plaatsing van windturbines, ‘Een
Waard aangewezen. De provincie heeft bij de
windturbines met een ashoogte van 100 of 120
óf en onder welke condities windturbines geplaatst
komen, niet zomaar een ‘maatje groter’ zijn dan
waaronder de nationale landschappen en heeft een
agrarische erven, langs wegen of poldervaarten
het Spui) aangewezen op de Hoeksche Waard. (zie
voor het landschap, ir. Yttje Feddes, een advies
de rijksadviseur, wél zoeklocaties in de Hoeksche
choreografie van 1000 molens’. Zij stelt daarin dat
opstelling van de Nota Wervelende de vraag gesteld
meter, en rotorbladen die tot 180 meter hoogte
zouden kunnen worden in de vrijwaringsgebieden,
de molens van 40 of 60 meter hoog die nu bij
aantal zoeklocaties en één gewenste locatie (bij
staan. Ze zijn een nieuw fenomeen in het landschap.
kaart.)
nieuw verhaal.
ontwerpverkenning ‘Windenergie
De plaatsing daarvan behoeft een redeneerlijn, een
De zoeklocaties werden onderzocht in de
De combinatie van windmolens met de kunstmatige
landschappen’(2011).
en de koppeling aan nieuw ingepolderd land -
zoeklocaties te beoordelen zijn:
de nieuwe windturbines en is een herkenbaar en
•
elementen als dijken, dammen, havens en kanalen oude en nieuwe kustlijnen – komt overeen met
en nationale
Criteria die daarin ontwikkeld zijn om de
de herkenbaarheid van het overkoepelende
begrijpelijk verhaal. Bovendien is het een strategie
concept d.w.z. in hoeverre begrijp je dat dit
de taakstelling voor wind-op-land kan worden
een paar losse turbines
gaat om een windpark en, bijvoorbeeld, niet om
die ruim voldoende ruimte lijkt te bieden waarbinnen gerealiseerd, alsdus de rijksadviseur. Op de kaarten
•
die bij het advies zijn gevoegd is op de Hoeksche Waard geen windturbinelocatie opgenomen.
De Plaatsingsvisie windenergie Nota Wervelender; provincie Zuid Holland (2011)
•
de mate van orde die binnen de opstelling te
ervaren is, d.w.z. in hoeverre de turbines samen een afgeronde ruimtelijke eenheid vormen
de impact op de bestaande landschappelijk
kwaliteiten, d.w.z. in hoeverre is het verbonden
met de directe omgeving of vormt het daar juist
De Hoeksche Waard is vanwege het karakter van
een inbeuk op – denk aan de mastvoet, de weg
benoemd tot vrijwaringsgebied voor windenergie.
de maat van de polder etc.
nationaal landschap in de Nota Wervel uit 2003
er naar toe, de ligging nabij een dijk of kreek,
‘ niet zo maar een maatje groter, een nieuw fenomeen in het landschap…’
8
De algemene conclusie uit deze ontwerpverkenning luidt:
De conclusie uit het onderzoeksrapport voor de
vrijwaringsgebieden is plaatsing van
‘Windturbines aan de randen verhouden zich op
wel mogelijk, bijvoorbeeld afhankelijk van
Hoekse Waard. Enkelvoudige lange lijnen passen
(…) . De voorkeur gaat ook hier uit naar de
land-water en aan het dijkenpatroon. De noordelijke
hoofdinfrastructuur (…). Daar waar Nationaal
maar ook verschillen. Aan de zuidzijde zijn ook
is voor de nadere beoordeling en afweging een
het robuuste waterlandschap van het Haringvliet.
‘Een deel van de reeds gerealiseerde
‘De ruimtelijke impact van windmolens aan de rand
turbines van minder dan 3 MW. De turbine-
verhaal van het Haringvliet en Hollands Diep als
opschalen naar moderne turbines van 3 of meer
wordt sterker als hier ook de overzijde van het water
‘Aan de randen van bovenstaande
Hoeksche Waard luidt:
windturbineopstellingen onder voorwaarden
logische wijze met het rationele landschap van de
g en doelStelling onderz de natuurwaarden en mate van verstoring.
het beste, omdat deze zijn te relateren aan de rand
combinatie met open wateren, dammen en dijken,
en de zuidelijke entree vertonen overeenkomsten,
Landschap en plaatsingsgebied aan elkaar grenzen
grotere molens dan 80 meter mogelijk, dit past bij
onafhankelijk ruimtelijk kwaliteitsadvies vereist.’
(…)
windenergieprojecten bestaat uit relatief kleine
stopt niet bij de Hoeksche Waard, maar is ook een
eigenaren zullen deze projecten in de toekomst
geheel. Het concept van waterranden en entrees
MW per stuk. Dit geldt niet voor de locaties in en
in betrokken wordt. (…)
aan de randen van een Nationaal Landschap. Deze opstellingen moeten qua situering, aantal turbines en ashoogte ruimtelijk inpasbaar blijven en de
kernkwaliteiten van het landschap niet onevenredig
aantasten,’ aldus de studie. ‘Hierbij wordt uitgegaan van de fysieke, waarneembare, topografische eigenschappen van het landschap.’
ding en doelStelling onderzoeK
en in de 6 januaties ndturties is pelijk dwerHet anden ene nd van ciale indcaties.
Hoeksche Waard
Plaatsingsvisie windenergie bron: Nota Wervelender
Plaatsingsvisie windenergie nota Wervelender (Bron: Plaatsingsvisie nota Wervelender) windenergie nota Wervelender
15 15
9
Visie Ruimte en Mobiliteit (VRM); Verordening ruimte Provincie Zuid Holland ; 2014
Ten behoeve van het onderzoeken van de randvoorwaarden door middel van
ontwerpverkenningen zijn ruimtelijke criteria
De aanbevelingen uit het rapport worden
opgesteld. Deze criteria zijn geschikt om de
bestendigd om het nationaal landschap te
turbines, de schaal van de omgeving en de
De aanbevelingen uit ‘Windenergie en nationale
verkenningen laten zien dat de randen inderdaad
locatie aan het Spui blijft een gewenste locatie.
lijnopstellingen die de randen over voldoende lengte
Samenvatting en conclusies
de rivieren te bewerkstelligen of mits de turbines in
overgenomen in de VRM. Hier wordt de keuze
koppeling te leggen tussen de schaal van de
respecteren door alleen de randen op te zoeken.
ontmoeting tussen turbine en maaiveld. De
landschappen’ worden grotendeels opgevolgd. De
geschikte locaties vormen, mits er sprake is van volgen om de leesbaarheid van het verloop van
Het advies op nationaal niveau koppelt de
lijnopstellingen zijn gekoppeld aan de infrastructuur
en nieuwe kustlijnen en de deltawerken, een
A29 zijn entree doet. Alleen de locatie aan het Spui
voorkomt. De provinciale kaarten laten een stap
ontwerpverkenning niet verder onderzocht.
dijken en hoofdinfrastructuur. Aan de randen
uitgangspunten voor de opstelling van de
windturbineopstellingen onder voorwaarden wel
ontwerpverkenningen laten zien dat het mogelijk
aan bod komt. De redenering achter beide keuzes
over de ruimtelijke aspecten van de plaatsing van
windturbines aan het schaalniveau van de oude
– de ‘poorten’ naar de Hoeksche Waard, waar de
schaalniveau waarop de Hoeksche Waard niet
is (vanwege de status van gewenste locatie’) in de
zien naar de randen van (grote) wateren, dammen,
Aan de ontwerpverkenning zijn, tot slot,
van nationale landschappen is plaatsing van
windturbines op de zoeklocaties ontleend. Deze
mogelijk, waarmee plaatsing in de Hoeksche Waard
is om een consistente redeneerlijn te hebben
liggen in elkaars verlengde, bij de provincie ligt het
windturbines.
schaalniveau waarop aansluiting wordt gezocht wat lager.
Legenda Voorkeurslocaties Provincie ZuidHolland voor Hoeksche Waard en Goeree
10
4
5
5
8
g Samenhangende concepten
Ho
4
5
5
8 Bron: Windenergie en Nationale Landschappen, HNS
Concept waterranden
(De windturbines zijn in dit beeld in grootte overdreven weergegeven)
Hoeksche Waard
Ho
Hoeksche Waard, concept Waterranden (De windturbines zijn in dit beeld in grootte overdreven weergegeven)
4
5
5
8
160 H + N + S '11
Concept Concept
Kenmerk R001-1223584EMG-cri-V01 Kenmerk R001-1223584EMG-cri-V01
Lijnopstellingen markeren als ‘poort’ de Hoeksche Waard
Concept
Hoeksche Waard, concept Lijnen als poort (De windturbines zijn in dit beeld in grootte overdreven weergegeven) Kenmerk R001-1223584EMG-cri-V01
159 H + N + S '11
Bron: Verordening Ruimte, Provincie Zuid-Holland Kaart: locaties windenergie
Figuur 2.1 KaartFiguur 10 verordening 2.1 Kaart ruimte 10 verordening ruimte
11
4. Locatieverkenning van Korendijk Quick scan Windenergie Korendijk (juni 2014) Als gevolg van maatschappelijke discussie rond
de plaatsing van turbines op de door de provincie gewenste locatie aan het Spui heeft de raad van de gemeente Korendijk besloten om een quick
scan uit te voeren naar andere geschikte locaties
voor windenergie. Het uitgangspunt voor de scan
is om overlast voor omwonenden te minimaliseren. Het vertrekpunt van de scan is om de harde
belemmeringen in kaart te brengen, zoals geluid en slagschaduw, waardoor er locaties overblijven voor
plaatsing van de turbines waar zo min mogelijk overlast op dat vlak zal optreden. Dit proces van eliminatie
leidt tot een kaartbeeld met kleine, versnipperde en
veelvormige locaties. Discussie in raad leidt tot verder schrappen van locaties aan de zuidrand, omwille van natuur-en cultuurhistorische waarden.
n
Kaart 6: Zoekgebieden
Resultaat na harde belemmeringen: zoekgebieden. Bron Ecofys & Tauw
12
en e
n en
zijn Deze eide aanden en nere r en
zijn n de
van oor enern en gepen
Concept Brede MER windenergie Korendijk
Naar de overgebleven zes locaties is een brede MER uitgevoerd. Daarin worden de locaties gescoord op uiteenlopende criteria, zoals geluid, slagschaduw,
natuur, externe veiligheid, cultuurhistorie, landschap en energieopbrengst. Uit deze MER is een
voorkeurslocatie naar voren gekomen, locatie E, midden in de polder.
Als we de locaties op de kaart van de kernkwaliteiten van de Hoeksche Waard intekenen, dan zien we dat
de locaties I, E en B een directe inbreuk betekenen op de open ruimte van de Hoeksche Waard. De locaties E en B liggen in de panorama’s van de A29, die
belangrijke zichtlijnen vormen op de polders en dijken. De 3 megawatt opstelling leidt bij de locatie G en I tot
een rommelige opstelling omdat de locaties te klein zijn voor een lijnopstelling.
Kernkwaliteiten het De topografie (devan landschappelijke ondergrond) heeft Landschap geenNationaal rol gespeeld bij de locatiekeuze. De turbines Hoeksche Waard. Bron:
van de inlandige locaties zullen om die reden verloren Structuurvisie Hoeksche waard
in de ruimte staan. De locaties A en G (locatie 50 van de provincie) liggen nog wel langs de randen van
het water. Bij beide locaties blijft het zeer de vraag Concept of de lijnopstelling voldoende lengte heeft om op overtuigende wijze de rand van het eiland te markeren. Kenmerk R001-1223584EMG-cri-V01 Tot slot geldt voor alle locaties dat het de vraag is of Kernkwaliteiten Hoeksche Waard (bron: structuurvisie Hoeksche Waard)
43 H + N + S '11
Locaties met indicatieve opstellingen voor een typische 3 MW Turbine. Bron: Brede MER windenergie Korendijk
Figuur 3.3: 6 locaties met indicatieve opstellingen voor een typische 3 MW windturbine
13
Concept Brede MER windenergie Korendijk
De topografie (de landschappelijke ondergrond)
Naar de overgebleven zes locaties is een brede
heeft geen rol gespeeld bij de locatiekeuze. De
gescoord op uiteenlopende criteria, zoals
reden verloren in de ruimte staan. De locaties A en
cultuurhistorie, landschap en energieopbrengst.
de randen van het water. Bij beide locaties blijft het
gekomen, locatie E, midden in de polder.
heeft om op overtuigende wijze de rand van het
kernkwaliteiten van de Hoeksche Waard intekenen,
dat het de vraag is of de omvang van de opstelling
inbreuk betekenen op de open ruimte van de
kunnen spreken van een eigen orde, een afgeronde
MER uitgevoerd. Daarin worden de locaties
turbines van de inlandige locaties zullen om die
geluid, slagschaduw, natuur, externe veiligheid,
G (locatie 50 van de provincie) liggen nog wel langs
Uit deze MER is een voorkeurslocatie naar voren
zeer de vraag of de lijnopstelling voldoende lengte
Als we de locaties op de kaart van de
eiland te markeren. Tot slot geldt voor alle locaties
dan zien we dat de locaties I, E en B een directe
– drie tot vijf masten – voldoende robuust is om te
Hoeksche Waard. De locaties E en F liggen in de
ruimtelijke eenheid en niet van een incident.
panorama’s van de A29, die belangrijke zichtlijnen vormen op de polders en dijken. De 3 megawatt opstelling leidt bij de locatie G en I tot een
rommelige opstelling omdat de locaties te klein zijn voor een lijnopstelling.
zoeklocatie G zoeklocatie B
zoeklocatie A
zoeklocatie I
zoeklocatie E
zoekgebieden lijnopstelling turbines van 5 MW. Bron: Brede MER windenergie Korendijk
zoeklocatie F
14
Uitkomst voorkeurslocatie en locaties zoekgebieden windenergie Provinciale Verordening
zoeklocatie G zoeklocatie B
zoeklocatie A
zoeklocatie E
zoekgebieden lijnopstelling turbines van 3 MW. Bron: Brede MER windenergie Korendijk
zoeklocatie F
15
en
n en
zijn Deze eide aanden en ere r en
zijn n de
van oor enern en gepen
Kernkwaliteiten van het Nationaal Landschap Hoeksche Waard Bron: Structuurvisie Hoeksche Waard
Kernkwaliteiten Hoeksche Waard (bron: structuurvisie Hoeksche Waard)
43 H + N + S '11
zoeklocatie B
zoeklocatie E
Locaties E, B directe inbreuk op kernkwaliteiten Hoeksche Waard
16
zoeklocatie E
zoeklocatie F
Snelwegpanorama’s ‘E’ en ‘F’ liggen in panorama A29
zoeklocatie I
zoeklocatie E
opstellingen niet conform topografie en opstellingen te klein voor eigen orde
17
5. Tussenbalans Als we de balans opmaken van het verloop van de locatiekeuze voor windenergie dan zien we een
steeds verdere verkleining van de schaal waarop de locatiekeuze wordt onderzocht en beargumenteerd. Wat de quick scan oplevert is een waardevol
inzicht in de plekken waar het minste overlast van
windturbines gevreesd hoeft te worden. Wat het niet oplevert is een goede ruimtelijke inpassing. Omdat
de locaties voortkomen uit een proces van eliminatie van andere dan landschappelijke factoren is de
plek ervan in ruimtelijk opzicht volstrekt willekeurig. In de matrix van de Brede MER waarin de locaties
gescoord worden is de landschappelijke waardering van alle locaties dan ook neutraal tot negatief.
De discussie over de plaatsing van windturbines
is een sectorale discussie. Voor zover het gaat om het effect op andere activiteiten wordt het in het
negatieve getrokken,van overlast en hinder, van ‘hun’ en niet van ‘ons’. Dit kan leiden tot keuzes vanuit het negatieve – waar geven turbines het
minste overlast, waar zijn ze het meest uit het zicht
te plaatsen. Dat zou jammer zijn omdat de discussie uiteindelijk draait om een goede omgevingskwaliteit en omgevingskwaliteit is belangrijk voor iedereen. De rijksadviseur onderzocht hoe windturbines positief kunnen bijdragen aan het verhaal
van het landschap. In een eerder advies over
windturbines (juni 2013) van het Kwaliteitsteam aan het Portefeuillehouders Overleg van het
Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard heeft
het Kwaliteitsteam geadviseerd om ook te kijken
naar de mogelijkheid om de turbines te koppelen aan ander gebruik(ers) en programma’s, om een
gezamenlijke meerwaarde te bereiken. Dit advies is ook aangeboden aan de vijf gemeenteraden in de Hoeksche Waard.
18
6. Nieuwe invalshoek Het afgelopen jaar is voor de Zuidrand een visiedocument opgesteld, de Hoeksche Waardenmakerij. Met stakeholders is
geïnventariseerd wat voor initiatieven en
projecten er op stapel liggen. Dit is tezamen
met de omgevingskwaliteit gethematiseerd tot
‘waardenketens’, inspirerend concepten waarbinnen economische initiatieven elkaar kunnen versterken. Een deel van de zoeklocaties van de Brede MER ligt binnen de invloedssfeer van een van deze waardenketens, ‘Stromenland ‘.
Citaat uit ‘Stromenland 2020’ uit de Hoeksche Waardenmakerij:
‘Stromenland’ is een landschap om tot rust te
komen en op te laden, dat ligt in de westhoek
van de Hoeksche Waard. De meest duurzame
verblijfsrecreatie in een groene setting met ruige deltanatuur is de basis van deze waardenketen.
Gezondheid, zorg, sport, wellness en natuurbeleving voegen zich daarin en vormen een recreatie- en
zorgeconomie. Het verhaal van deze waardenketen speelt in op een groot verhaal over een natuurlijke delta. Dit is het Haringvliet de grootste monding van Maas en Rijn met op termijn een de zoet-
zoutovergang vanuit de Kier in de Haringvlietsluizen. De zeearm wordt weer tot leven gewekt, de
deltanatuur bloeit op. Ondernemers weten daar wel raad mee. (…)
De setting is robuust en duurzaam. Duurzame
energiewinning past in het verhaal, mits in balans met het landschap. Je komt hier om op te laden – figuurlijk en letterlijk. De verbinding met het
water, de kreken en stromen is essentieel. Piershil, Goudswaard, Nieuwendijk versterken de relatie
met het water. Het is een stromenland met Spui,
Haringvliet, Hitsertse Gat buitendijks en de oude
binnendijks gelegen kreek Pierhilse Gat. De stromen zijn ook energiestromen en het komen en gaan van recreanten. (…)
‘De boeren zijn hier zeer innovatief, dat bewijzen
de duurzame productiemethoden en de bloemrijke akkerranden en streekproducten. Zorgboerderijen en bijzondere zorgconcepten, bijvoorbeeld een
nierdialysecentrum, het schip van de Zonnebloem en biowalks van Rotterdamse ziekenhuizen, zijn in
dit gebied te vinden. De windmolens zijn onderdeel van een energiecoöperatie. Een informatiepunt
is tegelijk de plek waar je je elektrische voertuig oplaadt. En één van de windmolens is een
uitzichtpunt. Ruim 70 meter boven de grond krijgt de bezoeker een magnifiek uitzicht over een groot deel van dit Nationale Landschap en de Delta.’
Een paar locaties vallen ook binnen de invloedsfeer van het ‘Blauwe Hart’. Een citaat:
‘Midden in de zuidrand, bij de grootste kern Numansdorp, ligt het inmiddels verleidelijke
knooppunt van watersport, landschapsrecreatie en bedrijvigheid. In het gebied bloeit een toeristische
economie. Hier zorgen ondernemers voor gastvrije horeca, een goed aanbod in verblijfsrecreatie,
B+B’s tot groepsaccommodaties, perfecte havens en een levendig nautisch centrum.’
Stromenland 2020 uit de Hoeksche Waardenmakerij
19
rust en de weidsheid van het natuurgebied en het
Inventarisatie van projecten In het kader van de verdere uitwerking van
zicht op het water. Uit het projectenoverzicht van
geïnventariseerd en op kaart gezet. Dat heeft
domineren. Uit dat oogpunt lijkt het dan weer niet
is of de plaatsing van windturbines een bijdrage
plaatsen.
consequent zijn om de hierboven ontwikkelde
De ligging van locatie F is voor het Kwaliteitsteam
oogpunt zijn de zoeklocaties A en F uit de Brede
lijnopstelling aan het Haringvliet te onderzoeken,
Stromenland zijn de projecten die daar nu spelen
‘Stromenland’ blijkt dat juist hier natuur, rust en ruimte
geleid tot het onderliggende kaartbeeld. De vraag
logisch om hier grote windturbines als markering te
aan Stromenland kan betekenen. Dan zou het redeneerlijn hiervoor te hanteren. Vanuit dat
aanleiding om te adviseren om een nieuwe
MER potentieel interessant.
aansluitend aan die in de Westerse Polder van
Voor locatie A geldt dat de ligging bij de
van bestaande molens aan de koppelen. Dit is
maken met natuurontwikkeling. De omvang van
in een lijn met de Numansdorpse linie zouden
natuurontwikkeling en daar wordt ook sterk op
kleinschalige 17e eeuwse dijklint . Bij de in dit advies
‘Windenergie en Nationale Landschappen’ zien we
ontwikkeling van een ‘poortwerking’ van de A29,
beleving van het eiland vanaf het water. Zeilers
in het kader van de nota ‘Windenergie en Nationale
het land, zoals kerktorens, watertorens en recent,
voorgestelde zoeklocatie nabij de A29. De gemeente
windturbines bij.
voorkeurslocatie van de gemeente Cromstrijen.
monding van het Spui in de delta leesbaar maken
worden doorgetrokken in de Oosterse Laagjes, het
oriëntatiepunt vormen, zoals bij de zoeklocaties
dus ook hier is een afweging met natuurwaarden
zien we hier de ‘paradox van de randligging’:
alternatief is om de nieuwe turbines in Cromstrijen
vormen ze op het land juist een verstoring van de
gezamenlijke lijnopstelling te komen.
Numansdorp, en daar de sanering en opschaling
Spuimonding kansen biedt om een combinatie te
dus afwijkend van locatie F, waar de turbines niet
het buitendijkse gebied biedt unieke kansen voor
komen te staan en sterk contrasteren met het
ingezet. In de ontwerpverkenningen van de nota
voorgestelde locatie kun je ruimtelijk inzetten op de
dat er een aspect onderbelicht is gebleven – de
zoals eerder genoemd bij de ontwerpverkenningen
oriënteren zich van oudsher op oriëntatiepunten op
Landschappen’. Dat is in lijn met de in de Brede MER
zendmasten en televisietorens. Daar komen nu de
Korendijk zou in dat perspectief aansluiten bij de
De aanleg van windturbines bij locatie A kan het de
De consequentie kan zijn dat deze lijn moet
en daarmee voor watersporters een belangrijk
buitendijkse Natura2000-gors onder Zuid-Beijerland,
bij de monding van de Dordtse Kil. Tegelijkertijd
en cultuurhistorische waarden aan de orde. Een
terwijl turbines vanaf het water de oever markeren,
meer landinwaarts te plaatsen om op die wijze tot een
Projecten Stromenland in de Gemeente Korendijk
Zorgboerderij De Morgenster
Bloemrijke akkerranden
Ambitiekaart WWF en Havenbedrijf Rotterdam
Inrichtingsplan Leenheerengorzenpolder
Project Swaneblake
ParkerenTiengemeten
Landgoed Deltahoeve
Hitsersekade
20
Heijnenoord
Oud-Beijerland
A29
Haringvliet Zicht vanaf knooppunt Hellegatsplein naar Hoekschewaard. bestaande situatie. beeld: Urban Synergy
Kansen voor opschaling windturbines langs Haringvliet, direct naast de A29. beeld: Urban Synergy
Hoe verhoudt het zich tot zoeklocaties Provincie ZuidHolland?
Mijnsheerenland
Klaaswaal Numansdorp
21
Tiengemeten
Het Spui
Goeree
De Korendijksche Slikken
Beninger Slikken
Haringvliet Zicht vanaf Haringvliet, kijkend naar het oosten, richting Tiengemeten; turbines langs het Spui (360 m afstand tussen turbines) beeld: Urban Synergy
Zicht vanaf Haringvliet, kijkend naar het oosten, richting Tiengemeten; turbines langs het Spui (grotere turbines, 500 m afstand tussen turbines) beeld: Urban Synergy
Hoeksche Waardenmakerij beleving vanaf het water
22
7. Advies
de Spuimonding te plaatsen en dit te combineren
Om de impasse rond de discussie over
met plannen voor grootschalige natuurontwikkeling.
Kwaliteitsteam aan om de plaatsing van
waarop unieke getijdennatuur ontwikkeld kan
te zien en dit positief te benaderen. De nieuwe type
waarbij de ‘paradox van de randligging’– dat de
het landschap. De primaire invalshoek is hoe deze
het eiland en contrasteren met het weidse zicht-
de locatiekeuze te doorbreken beveelt het
Gezien de schaal van het buitendijkse gebied
windturbines alsnog als regionale ontwerpopgave
worden vraagt dat een heel precieze afweging,
windturbines zijn qua schaal een nieuw fenomeen in
molens het natuurgebied visueel afschermen van
nieuw fenomenen een positieve bijdrage aan de
nadrukkelijk aan bod moet komen.
Betrek eerdere studies en ontwerpverkenningen
Kijk naar de mogelijkheden om locatie F om
Kijk, naast harde belemmeringen, naar
voorkeurslocatie in de Westerse Polder van
windmolens aan meerwaarde in combinatie met
van de bestaande turbines en in te zetten op de
leesbaarheid van het landschap kunnen leveren. hierbij.
te zetten naar een locatie die aansluit op de
mogelijkheden voor een positieve bijdrage van
Numansdorp, te combineren met de opschaling
andere ontwikkelingen. Door de locatiekeuze in het
ruimtelijke ‘poortwerking’ van de A29.
uit de Hoeksche Waardenmakerij – in dit geval
Deze benadering vraagt wel om een andere blik,
integrale opgave worden opgepakt. Dit kan samen
Breng daarom deze benadering in als zienswijze
aan de hand van ontwerponderzoek, d.w.z. het
Windturbinepark Spui’ van de provincie Zuid
de belemmeringen, effecten op de omgeving, maar
benadering niet mag worden opgevat als voorkeur,
ontwikkeling, in beeld.
onderzoek naar de consequenties van locaties
zijn om bij locatie A windmolens als markering van
Stromenland.
licht te zien van de zogenoemde ‘waardenketens’
hebben we het over ‘Stromenland’ - kan dit als een
zowel vanuit de gemeente als vanuit de provincie.
met stakeholders in het gebied verkend worden
op de ‘Plan/project MER; provinciaal inpassingplan
schetsen van verschillende opstellingen. Dan komen
Holland. Met nadruk wordt hierbij gesteld dat deze
ook de potentiële meerwaarde van gezamenlijke
maar dat deze zich richt op een nader (ontwerp)
Kijk bij de concrete locatiekeuze of er mogelijkheden
A en F, in samenhang met de waardenketen
23
Concept
Kenmerk R001-1223584EMG-cri-V01
Concept Natuurbeschermingswet 1998
Kenmerk R001-1223584EMG-cri-V01 Natura 2000-gebieden (bestaande uit Vogel- en/of Habitatrichtlijngebieden) en Beschermde natuurmonumenten worden beschermd door de Natuurbeschermingswet 1998. Ieder gebied kent specifieke instandhoudingstoelen. Effecten op deze gebieden en doelen kunnen optreden door ontwikkelingen nabij of (deels) binnen de grenzen ervan. Daarnaast is het mogelijk dat gebieden Natuurbeschermingswet 1998 Natura 2000-gebieden (bestaande Vogel- en/of Habitatrichtlijngebieden) en Beschermde of soorten, die een belangrijke relatieuithebben met een met beschermd Natura 2000-gebied, natuurmonumenten worden beschermd door 1998. Ieder gebied kent beïnvloed worden en zo indirect een effect opde hetNatuurbeschermingswet Natura 2000-gebied veroorzaken. Dit wordt specifiekeals instandhoudingstoelen. op deze figuur gebieden en de doelen kunnen door omschreven ‘externe werking’. InEffecten onderstaande wordt ligging van optreden de locaties in ontwikkelingen nabij of (deels) binnen de grenzen ervan. Daarnaast is het mogelijk dat gebieden relatie tot Natura 2000 gebieden afgebeeld. De relevante gebieden zijn:
of soorten, die een belangrijke relatie hebben met een met beschermd Natura 2000-gebied, beïnvloed worden en zo indirect een effect op het Natura 2000-gebied veroorzaken. Dit wordt Hollands Diep omschreven als ‘externe werking’. In onderstaande figuur wordt de ligging van de locaties in Oudeland van Strijen relatie tot Natura 2000 gebieden afgebeeld. De relevante gebieden zijn:
Haringvliet - -in relatie Opstellingen tot Hollands Diep cultuurhistorische waarden. De specifieke gebiedsbeschrijving met bijhorende instandhoudingsdoelen komen nader aan de Oudeland van Strijen Bron Ecofys & Tauw orde in de - natuurtoets Haringvliet in bijlage 1. De specifieke gebiedsbeschrijving met bijhorende instandhoudingsdoelen komen nader aan de orde in de natuurtoets in bijlage 1.
Figuur 4.9 Opstellingen in relatie tot cultuurhistorische waarden Tabel 4.16 beoordelingscriteria thema cultuurhistorie en archeologie Criterium Cultuurhistorie (historische Criterium archeologie w en geografie)
++
Groot positief effect
Zeer aanzienlijke versterking van
n.v.t.
cultuurhistorische waarden door toedoen van het initiatief
+
Positief effect
Versterken van cultuurhistorische
n.v.t.
waarden door toedoen van het initiatief
0Ligging van de zes Neutraal effecten locaties
Geen effect
een gebied met lage
ten opzichte van Natura-2000 gebied Bron Ecofys & Tauw
-
Negatief effect
Aanwezigheid van een opstel verwachtingswaarde
Aantasting en of verstoring van vlakken
Aanwezigheid van een opstel
of elementen met een redelijke hoge tot
een gebied met middelhoge to
hoge waarde
verwachtingswaarde
4.6 Ligging van de zes locaties (met letters aangegeven) ten opzichte van Natura 2000-gebied -Figuur Zeer negatief effect Aantasting en of verstoring van vlakken Aanwezigheid van een opstel Figuur 4.6 Ligging van de zes locaties (met letters aangegeven) ten opzichte van Natura 2000-gebied
24
Bijlage 1 Bronnen NOTA’S
ADVIES •
Korendijk: •
•
•
concept brede MER windenergie Korendijk;
•
windenergie, natuurtoets; Tauw; nov 2014
•
•
toelaatbaarheid van windturbines in de randen Holland; provinciaal adviseur ruimtelijke kwaliteit
Plaatsingsvisie windenergie Nota Wervelender;
in Zuid-Holland ; Eric Luiten - oktober 2011 •
Advies windenergie; Kwaliteitsteam Hoeksche
Landschappen; onderzoek naar studielocaties
•
Advies Polder Buitenzomerlanden;
Visie Ruimte en Mobiliteit ; Verordening Ruimte;
ANDERS
Windenergie en Nationale Landschappen’
H+N+S , CSO, ROM3D; okt 2011; iov prov
Nota Wervelender
provincie Zuid Holland; 2014
•
Windenergie in Korendijk; folder provincie over
•
Notitie Reikwijdte en Detailniveau; Plan-/
aanwijzing. Dec 2014
projectMER: Provinciaal Inpassingsplan
Windturbinepark Spui; provincie Zuid Holland; okt 2014 •
Daar bij die molen… Advies over de visuele van de Nationale Landschappen van Zuid-
provincie zuid holland ; 2011
zuid holland ; Windenergie en nationale
•
kwaliteit van windmolens in Zuid-Holland; Holland; Eric Luiten - September 2010
Provincie Zuid Holland •
Wind in Zicht! Advies over de ruimtelijke
provinciaal adviseur ruimtelijke kwaliteit in Zuid-
Tauw en Ecofys; nov 2014
gemeente Korendijk; concept MER
Feddes, rijksadviseur voor het landschap; sept. 2010
Quick Scan Windenergie Korendijk; Ecofys; 17
juni 2014
Een choreografie voor 1000 molens; ir.Yttje
Posters inloopavond windenergie Korendijk ;
Bosch en van Rijn; provincie Zuid Holland; dec. 2014
•
Waard; juni 2013
Kwaliteitsteam Hoeksche Waard; juni 2014
Notitie Reikwijdte en Detailniveau
Milieueffectrapportage windpark Hogezandse
Polder; i.o.v. De Wolff Nederland Windenergie; dec. 2013
25
26
Bijlage 2 Bronne Samenstelling Kwaliteitsteam Leden •
Aad Klompe – H-Wodka
•
Basjan Niemansverdriet - LTO Noord
• • • • • • • • •
Adrie Konijnendijk – Streekcommissie Hoeksche Waard Dick Bussing – Hoekschewaards Landschap
Henk van den Berg – Hoeksche Waard Duurzaam Jan Prince – Hoekschewaards Landschap
Janneke Zevenbergen – Stichting Rietgors
Jeroen Ras – Erfgoedkoepel Hoeksche Waard
Jos Gevers – Streekcommissie Hoeksche Waard Raymond van Galen – Ondernemersvereniging Hoeksche Waard
Willy Spaan – Erfgoedkoepel Hoeksche Waard
De leden van het kwaliteitsteam leveren een bijdrage op
grond van hun specifieke gebiedskennis en op individuele, onafhankelijke basis. Het advies is niet bindend voor of namens hun organisatie. Voorzitter
Ir. Miranda Reitsma
Secretaris namens SOHW Jaap Groeneweg
Colofon Tekst: Miranda Reitsma
beeldbewerking, illustraties pag 14-16, 19-20 en lay out: Urban Synergy januari 2015
Kwaliteitsteam
Hoeksche Waard
