Adres: Kadastraal:
Zesstedenweg 205 1613 JD Grootebroek B 2219
Oorspronkelijke functie Huidige functie Bouwstijl Architect Bouwdatum Verbouwing
Monumentnummer: G07 Data foto’s: 20-03-2009 17-04-2009
: raadhuis : kantoor met appartementen : traditionalistische bouwstijl : J.A. Schrijnder : 1930 : 2007
Waardering Het voormalige raadhuis Zesstedenweg 205 is van algemeen belang wegens architectuurhistorische en cultuurhistorische waarde als deels gaaf bewaard gebleven raadhuis uit het tweede kwart van de twintigste eeuw opgetrokken in traditionalistische bouwstijl. Het markante gebouw heeft tevens stedenbouwkundige waarde vanwege de beeldbepalende situering op de hoek Zesstedenweg/Raadhuislaan. Daarnaast is de plek van grote historische betekenis als plaats waar sinds de veertiende eeuw een raadhuis heeft gestaan. De door J.A. Schrijnder ontworpen glas in loodramen zijn kunsthistorisch van belang. Onder de monumentale status valt het gehele in- en exterieur van het pand/object, dat wil zeggen ook onderdelen die niet expliciet in de redengevende omschrijving worden benoemd, tenzij in deze redengevende omschrijving is aangegeven dat een onderdeel van het pand/object buiten de bescherming valt.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Inleiding Aan de zuidzijde van de Zesstedenweg gelegen voormalig RAADHUIS uit 1930. Het pand, dat als raadhuis van de gemeente Grootebroek in gebruik is geweest tot de gemeentelijke herindeling in 1979 waarbij Grootebroek samen met Bovenkarspel en Lutjebroek opging in de gemeente Stede Broec, staat op de plek waar zich volgens oude bronnen al in 1393 een raadhuis bevond. Dit pand is in 1570 vernieuwd en vervolgens in 1758 vervangen door de neoclassicistische voorganger van het huidige pand. Het door J.A. Schrijnder ontworpen pand is opgetrokken in een traditionalistische bouwtrant. Schrijnder, van 1924 tot en met 1946 burgemeester van Grootebroek, was een begaafd kunstenaar en hij was als glazenier, beeldhouwer en kunstschilder betrokken bij de bouw van dit raadhuis, dat wel een Gesamtkunstwerk1 genoemd kan worden. Schrijnder ontwierp behalve het gebouw ook de glas-in-loodramen alsmede het houtsnijwerk en de schilderingen in de raadzaal. Tevens maakte hij de ontwerpen voor de zetels in de raadzaal2. Het bestek en de tekeningen zijn van de hand van gemeentearchitect C.P. Weel. Aannemer Joh. Desaunois neemt voor fl. 38.655,‘het slopen van het bestaande raadhuis en het opbouwen van een raadhuis met bijkomende werken’ aan en schilderaannemer J.J. van Diepen voor fl. 2.800,- ‘het glas in lood, glas, verf en de behangwerken’ 3. In het gemeentehuis bevonden zich ook drie politiecellen en de woning van de gemeenteveldwachter. Th. Baas bekleedde deze functie vanaf 1930 en was tevens gemeentebode. Zijn vrouw A. Baas-Mol verrichtte conciërgetaken. Het gezin Baas, dat tien kinderen telde, heeft tot 1959 in het gemeentehuis gewoond. In dat jaar wordt het pand 1
Met het Gesamtkunstwerk wil de architect van zijn creatie één geheel maken. Hij ontwerpt dan ook de meubelen, de schilderingen, de verlichting enz. De Beurs van Berlage in Amsterdam is een bekend voorbeeld van een Gesamtkunstwerk. 2 Deze zetels, met in de rugleuning het wapen van Grootebroek, bevinden zich nu in de H. Johannes de Doperkerk te Grootebroek. 3 WFA, archief Stede en Gemeente Grootebroek 1364-1949, inv.nr. 1201.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
grondig verbouwd en moet wat dan de conciërgewoning heet plaatsmaken voor werkruimten. De verbouwingswerkzaamheden worden voor fl. 22.850,- gegund aan aannemer A. Feenstra4. Nadat het pand in 1979 zijn functie als raadhuis had verloren is het aan verschillende instellingen verhuurd, waaronder de Stichting Gezins- en Bejaardenzorg West-Friesland Oost. In 1985 heeft de gemeente het verkocht aan BV Makelaardij Steevast onder het beding ‘ …dat indien door verbouw of andere plannen de in het gebouw aanwezige emotioneel waardevolle zaken te weten, het houtsnijwerk in de raadzaal, het glas-in-lood alsmede de eerste steen in de hal, vrij komen, deze zaken ter beschikking van de Gemeente Stede-Broec zullen worden gesteld. …’5. Op 28 juni 2006 vraagt de nieuwe eigenaar Kuin Vastgoedontwikkeling BV een bouwvergunning aan voor verbouw van de kantoorruimte en de realisatie van zes appartementen in het voormalige gemeentehuis. Bij de in de loop van 2007 gerealiseerde verbouwing zijn zowel de schilderstukken uit de raadzaal6 als de tegellambriseringen in de vestibule, de hal erachter en het trappenhuis verwijderd. Uitgezonderd de kelder zijn alle verdiepingen qua indeling volledig veranderd. Omschrijving Op een vrijwel vierkant grondplan gebouwd raadhuis van twee bouwlagen onder een zolderverdieping met tentdak. Het met de originele groene verglaasde Romaanse pannen7 gedekte dak wordt bekroond door een open houten klokkentorentje met ijzeren windwijzer. In het oostelijke dakschild van het tentdak is het schilddak ingestoken dat de risalerende ingangspartij in de linkergevel dekt. In het noordelijke dakschild is het zadeldak ingestoken dat de risalerende erkerpartij bekroont. Het van een overstek voorziene tentdak heeft in het noordelijke dakschild twee schuin boven elkaar geplaatste halfronde dakkapellen en in het westelijke dakschild één halfronde dakkapel. In het zuidelijke dakschild zijn drie lage dakkapellen aangebracht. Tevens zijn het oostelijke dakschild, het noordelijke dakschild en het westelijke dakschild voorzien van twee, respectievelijk twee en drie nieuwe dakvensters. De buitenmuren zijn boven een trasraam van donkere handvorm klinkers opgetrokken in donkerrode waalsteen in Noors verband met enigszins verdiepte voeg. De iets uit het midden geplaatste ingangspartij in de voorgevel (N) bereikt men via een gemetselde stoep van drie treden. Op het zich links en rechts van de stoep bevindende blokvormige metselwerk zijn hardstenen dekplaten aangebracht. De door een rondboog omlijste ingangspartij heeft getrapt gemetselde dagkanten en een vernieuwde dubbele hardhouten deur onder een bovenlicht met het wapen van Grootebroek. Links van de voordeur bevinden zich naast een hardstenen brievenbus twee glas-in-loodramen met kalf. De eerste verdieping heeft recht boven deze twee ramen ook twee glas-in-loodramen met kalf, evenals recht boven de ingangspartij met rechts hiervan een van oorsprong toiletraampje. Het risalerende rechterdeel van de gevel bestaat uit een erker met glas-in-loodramen met daarboven een balkon. In het het glas-in-loodbovenlicht van de balkondeuren is een weegschaal afgebeeld. Het risalerende deel eindigt in een puntgevel. In de topgevel hiervan is het wapen van Grootebroek in geglazuurde stenen gemetseld. In de linkerzijgevel (O) is een risalerende ingangspartij geplaatst die bereikt wordt via een gemetselde stoep van enkele treden. In deze stoep is een nieuwe hardstenen plaat aangebracht. De ingangspartij bestaat uit een nieuwe hardhouten deur met een glaspartij ter linkerzijde, waarin zes brievenbussen met intercom zijn aangebracht. Boven de ingang bevinden zich zowel ter hoogte van de eerste verdieping als ter hoogte van de zolderverdieping twee smalle 4
Ibidem, inv.nr. 1202. Gemeente Stede Broec, bouwvergunningenarchief, dossier Zesstedenweg 205. Koopovereenkomst d.d. 20 november 1985. 6 De schilderstukken bevinden zich nu in een opslagruimte op de gemeentewerf. 7 Deze inmiddels zeldzame pannen zijn geleverd door NV Deester pannenfabriek. 5
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
hoge glas-in-loodramen. Deze en de in het rechterdeel van de gevel boven elkaar geplaatste glas-in-loodramen met kalf zijn origineel. In het trasraam van het linkerdeel van de gevel bevinden zich nog twee van de oorspronkelijk drie ‘gevangeniskozijntjes’ . In de rechtergevel (W) zijn links twee glas-in-loodramen met kalf boven elkaar geplaatst. Hieronder bevindt zich een arduinen steen met de tekst: ‘stormvloed /14-1-1916/425 cm/ +A.P.’8.Ter hoogte van het vroegere trappenhuis zijn de drie hoge smalle glas-in-loodramen met bakstenen lekdorpels gehandhaafd. Hieronder bevindt zich een van oorsprong toiletraampje. Ook de twee rechts in de gevel geplaatste ramen zijn de originele glas-inloodramen. In de achtergevel (Z) zijn op de begane grond links en rechts van de uitkragende gemetselde schoorsteen twee ramen met bovenlicht geplaatst en rechts daarvan twee door een paneel van elkaar gescheiden ramen met bovenlichten. De oorspronkelijke stalen kozijnen zijn vervangen door kunststofkozijnen. Ter hoogte van de raadzaal op de eerste verdieping zijn links en rechts van de schoorsteen twee smalle hoge glas in loodramen gevat in stalen kozijnen met bakstenen lekdorpels. Van het raam rechts in de gevel is het van oorsprong stalen kozijn bij de laatste verbouwing vervangen door een houten kozijn. Ter hoogte van de kelderverdieping bevinden zich drie dichtgezette gevelopeningen. Rechts leidt een achter een stenen muur geplaatste stenen trap naar een houten deur die toegang geeft tot de kelder. Voor alle glas in loodramen geldt dat er spouwglas achter geplaatst is. Het interieur heeft bij de verbouwing van 2007 zodanige veranderingen ondergaan dat er nog slechts enkele authentieke onderdelen in het pand aanwezig zijn. Zo is in de vestibule de mozaïek gedenksteen ter herinnering aan de oplevering van het gebouw in 1931 bewaard gebleven. Dat geldt ook voor het houtsnijwerk en de glas-in-loodramen met wapenmedaillons in de voormalige raadzaal. De glas-in-loodramen in de andere vertrekken zijn ook onaangetast gebleven. Deze ramen zijn van grote waarde, mede door de symboliek van de afbeeldingen. Net als burgemeester Schrijnder zich bij het maken van de voor het raadhuis bestemde schilderstukken liet inspireren door zaken die met de gemeente te maken hadden koos hij voor de door hem vervaardigde glas-in-loodramen symbolen die bestuurdersdeugden moesten uitdrukken. Zo zien we ondermeer een uil (wijsheid), een valk (ridderlijkheid), een pelikaan (opoffering) en een haan (waakzaamheid) afgebeeld. In de voormalige burgemeesterskamer drukken leeuw, hond en eekhoorn de burgervaderlijke deugden van respectievelijk kracht, trouw en energie uit. Ooievaar, duivenpaar en kraai verbeelden de burgerlijke-stand-phasen geboorte, huwelijk en overlijden9. In de kelder zijn de kluis en de cellen nog aanwezig, zij het dat de ruimtes een andere functie hebben gekregen. Verder zijn de meeste architraven rond de binnendeuren en de deuren zelf exacte kopieën van de originele kozijnen en deuren. De houten kapconstructie is nog intact alsook de houten ladder die naar het torentje leidt.
8
Na de stormvloed in 1916, waarbij de dijk van de polder Het Grootslag bij Andijk dreigde door te breken, is er in het huis van de opzichter van de polder een steen geplaatst die het waterpeil aangaf van de Zuiderzee tijdens die stormvloed. Bij de sloop van de woning, die gelegen was aan de overkant van de Zesstedenweg, is de steen overgeplaatst in de muur van het voormalige raadhuis. Jaarboek 2002 van de Historische Vereniging ‘Oud Stede Broec’, p. 27. 9 Voor een volledig overzicht van de symboliek van de glas-in-loodramen verwijs ik naar Het Raadhuis van Grootebroek door gemeentesecretaris P. Noordeloos, uitgegeven bij de opening van het raadhuis op 13 februari 1931. Hierin zijn ook de schilderstukken die Schrijnder vervaardigde voor het raadhuis afgebeeld.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Fotobijlage
Zesstedenweg 205. Linkerzijgevel.
Zesstedenweg 205. Klokkentorentje.
Zesstedenweg 205. Glas-in-loodbovenlicht.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Brievenbuskastje.
Zesstedenweg 205. Entreepartij.
Zesstedenweg 205. Balkondeuren boven de erker in de voorgevel.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Zesstedenweg 205. Rechterzijgevel.
Steen in de rechterzijgevel met waterpeil van de Zuiderzee bij de stormvloed van 1916.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Zesstedenweg 205. Achtergevel.
Zesstedenweg 205. Glas-in-loodramen van de voormalige raadzaal.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Zesstedenweg 205. Mozaïek gedenkplaat in de vestibule.
Zesstedenweg 205. Glas-in-loodbovenlicht met het wapen van Grootebroek.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Zesstedenweg 205. Glas-in-loodramen in het vertrek aan de noordoostzijde.
Zesstedenweg 205. Glas-in-loodraam met ooievaar.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Zesstedenweg 205. Ladder naar het klokkentorentje.
Zesstedenweg 205. Celdeuren in de kelder.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Zesstedenweg 205. ‘Batavierenkop’, houtsnijwerk in de voormalige raadzaal. (Foto J. Windt.)
Zesstedenweg 205. Ontwerptekening van de zetels die J.A. Schrijnder ontwierp voor de raadzaal.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Zesstedenweg 205 Interieur. Situatie voor de verbouwing van 2007.
De tegellambrisering in de vestibule, gang en trappenhuis is bij de verbouwing van 2007 verwijderd.
Een van de drie slaapkamers op de zolderverdieping waar in 2007 drie appartementen gerealiseerd zijn. Foto’s op deze pagina van J. Windt.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Zesstedenweg 205. Bestaande toestand voor de verbouwing in 1959.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
