Adres: Kadastraal:
Zesstedenweg 158 1613 KD Grootebroek B 175
Oorspronkelijke functie Huidige functie Bouwstijl Architect Bouwdatum Verbouwingen
Monumentnummer: G21 Datum foto’s: 06-05-2010
: pastorie : parochiecentrum : expressionistische bouwtrant : S.B. van Sante : 1923/1924 : 1958, 1983, 1988
Waardering De voormalige pastorie Zesstedenweg 158 is van algemeen belang wegens architectuurhistorische en cultuurhistorische waarde als deels gaaf bewaard gebleven pastorie uit het eerste kwart van de twintigste eeuw opgetrokken in expressionistische bouwtrant met kenmerken van de Amsterdamse school. Het gebouw heeft tevens waarde als karakteristiek onderdeel van het oeuvre van de Zaandamse architect S.B. van Sante. Het pand heeft ensemblewaarde vanwege de functionele relatie met de belendende rooms-katholieke kerk. De in 1965 geplaatste garageboxen vallen buiten de bescherming. De aan de achterzijde van het pand geplaatste aanbouw met toiletruimten valt buiten de bescherming. Het interieur van het pand maakt geen deel uit van de bescherming met uitzondering van de entree, het zijportaal met trappenhuis en de zolderverdieping met dienstbodekamertjes, die wel deel uitmaken van de bescherming.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Inleiding Aan de noordzijde van de Zesstedenweg gelegen voormalige PASTORIE uit 1923/1924. Het pand is opgetrokken in een expressionistische bouwtrant met kenmerken van de Amsterdamse school. De pastorie is in opdracht van het kerkbestuur van de parochie van de Heilige Joannes de Dooper te Grootebroek ontworpen door S.B. van Sante.1 In de gemeente Stede Broec staan diverse panden van de hand van deze uit Zaandam afkomstige architect.2 Zijn bekendste ontwerp in deze gemeente is de rooms-katholieke kerk Sint Johannes de Doper aan de Zesstedenweg in Grootebroek, een provinciaal monument, en eveneens een expressionistisch bouwwerk met kenmerken van de Amsterdamse school. Op 2 augustus 1923 legt pastoor J.J.M. Teule de eerste steen van de pastorie van de parochie Heilige Joannes de Dooper. De bouwkosten van de pastorie raamt Van Sante op f. 59.871,-.3 Reeds in 1935 worden ernstige gebreken geconstateerd, waaronder vochtdoorslag. De oorzaak hiervan zou liggen in het gebruik van ondeugdelijke specie bij de bouw. Ook het ontbreken van ventilatiemogelijkheden wordt genoemd als oorzaak. Van Sante reageert zeer teleurgesteld als hij van de gebreken hoort. Hij stelt voor om de gebreken aan te pakken en hij biedt aan gratis de hoofdleiding op zich te nemen bij de herstelwerkzaamheden. Helaas 1
WFA, archief RK Statie, later parochie van de Joh. de Doper, Grootebroek, inv. 66. De katholieke Simon Bernardus van Sante (1876-1936) werkte vooral voor katholieke geloofsgenoten en in opdracht van RK kerkbesturen. Panden van zijn hand in Stede Broec zijn: de Mariaschool (1917), de St. Jozefschool (1921), het woonhuis van het hoofd van deze school, de St. Johannes de Doperkerk (1926/27), alle aan de Zesstedenweg in Grootebroek, en het zusterhuis (1922) en de St. Franciscus Xaveriusschool (1913/1922), beide aan de Hoofdstraat in Bovenkarspel. 3 WFA, archief RK Statie, later parochie van de Joh. de Doper, Grootebroek, inv. 74. 2
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
blijkt vochtdoorslag als gevolg van het ontbreken van een spouw ook in 2010 nog steeds een groot probleem. In een brief aan de bisschop van Haarlem gedateerd 4 december 1957 vraagt het parochiebestuur goedkeuring en machtiging om een badkamer te mogen laten aanleggen daar een badkamer of soortgelijke gelegenheid ontbreekt. Het ontwerp voor de badkamer wordt getekend door F.J.M. van Nes, architect-inspecteur van de Centrale Bouwinspectie van het Bisdom Haarlem.4 In 1961 stelt Van Nes een rapport op waaruit blijkt dat de pastorie aan in- en uitwendige restauratie toe is.5 Bij deze restauratie worden onder meer de plafonds in de vertrekken op de eerste verdieping verlaagd en worden de meeste binnendeuren en kastdeuren vlak gemaakt. Volgens Van Nes zijn deze van een zeer afwijkende vormgeving en constructie en bepaald fraai zijn deze deuren niet te noemen […]. De kosten van de restauratie komen uit op f. 61.864,44. Na het repareren van de gevels, waarmee een bedrag van f. 5.122,64 gemoeid is, is de vernieuwing van de gangvloer de grootste kostenpost: f. 4.829,95. Dit is aanzienlijk hoger dan de f. 1.900,- die Van Nes begroot had. In zijn specificatie van de gemaakte kosten verantwoordt Van Nes het verschil: het bleek noodzakelijk te zijn om de bestaande vloerconstructie in zijn geheel te vervangen door een vloer van gewapend beton; bij het kiezen van de vloerafwerking werd een aanzienlijk duurder materiaal gekozen dan aanvankelijk was voorzien.6 Helaas is dit duurdere materiaal nu onttrokken aan het zicht door een linoleomachtige vloerbedekking in de gang. De dorpels van de twee vertrekken links en de twee vertrekken rechts van de gang doen vermoeden dat Van Nes met het duurdere materiaal Comblanchien bedoelt.7 Deze dorpels zijn namelijk uitgevoerd in een steen die lijkt op Comblanchien en in de offerte van natuursteenhandel Dapper en Harder aan het RK kerkbestuur worden vermeld 4 Dorpels en 16 architraaf neuten in Comblaciën. In 1965 krijgt het kerkbestuur vergunning voor het oprichten van garageboxen achter de pastorie. Aannemer J. Th. Kuin uit Grootebroek voert het werk uit. Bij de verbouwing van de pastorie die in 1983 wordt uitgevoerd om op de eerste verdieping twee appartementen te realiseren verdwijnt de in 1958 gemaakte badkamer.8 In alle vertrekken op de eerste verdieping komen verlaagde systeemplafonds. De plafonds in de nieuw aangelegde badkamers en in de keukens van de appartementen worden gestuukt. In 1988 vervangt aannemer J.Th. Kuin uit Bovenkarspel de oorspronkelijke serredeuren in de achtergevel door twee nieuwe ramen. N.B. De in 1965 geplaatste garageboxen vallen buiten de bescherming. Omschrijving Op een rechthoekig grondplan opgetrokken pastorie van twee bouwlagen onder een samengesteld dak bestaande uit een zadeldak (voor) en een afgeknot schilddak (linksachter), beide met de noklijn parallel aan de weg, en een schilddak (rechtsachter) met de noklijn haaks op de weg. De aanbouwen van de voormalige bijkeuken en de verbindingsgang naar de belendende kerk hebben een plat dak. Alle dakschilden zijn met grijze leien gedekt. In het voorschild en in de achterschilden zijn één respectievelijk twee dakvensters aangebracht. De twee lage vierkante schoorstenen op de nokvorst van het zadeldak aan de voorzijde zijn in reliëf gemetseld. Op de nokvorst van het schilddak rechtsachter is een hoge schoorsteen 4
Zie noot 1. Ibidem. Rapport GB/p/1401. 6 Ibidem. Specificatie gedateerd 26 april 1963. 7 E.J. Haslinghuis: Comblanchien is vrij harde polijstbare Franse kalksteen uit de Côte d’Or, bruinbeige, die vrijwel uitsluitend voor traptreden is gebruikt, omdat de weerstand tegen afslijten groot is. 8 Gemeente Stede Broec, bouwvergunningenarchief, dossier Zesstedenweg 158. De vergunning wordt verleend op 18 juli 1983. 5
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
gemetseld. Langs alle gevels, met uitzondering van de geveltop in de linkerzijgevel is een geprofileerde gootlijst gedragen door gesneden consoles aangebracht. De buitenmuren zijn opgetrokken in bruine machinale waalsteen in kruisverband en platvol gevoegd. Onder de kroonlijst is een band van twee dan wel vier lagen baksteenkleurige tegels aangebracht in staand tegelverband. Ook op enkele andere plaatsen zijn tegels in de gevels gemetseld. Het metselwerk van de voor- en zijgevels wordt op veel plaatsen verlevendigd door metselmozaïekwerk en vlechtingen (in de topgevel van de linkerzijgevel). Onder alle kozijnen zijn rollagen gemetseld. Ook boven enkele kozijnen zijn rollagen te zien. Uitkragend metselwerk geeft hier en daar reliëf aan de gevels. In het midden van de symmetrisch opgezette voorgevel (Z) bevindt zich de entreepartij. Via een gemetselde stoep van twee treden bereikt men een teakhouten paneeldeur met een zesruitsbovenlicht waarin kathedraalglas. De voordeur is geplaatst in een ondiep portiek met wanden waarvan het bovendeel bestaat uit getrapte dagkanten Boven het portiek een ingemetselde grijze steen met de tekst IHS en AD 1923.9 Zowel links als rechts van de entreepartij bevinden zich twee schuifvensters met zesruitsbovenlichten. Links van het portiek is een herdenkingssteen ingemetseld met de tekst eerste steen gelegd door den Z.E.W. heer pastoor J.Jos.M. Teule, den 2en aug 1923. Een hardstenen brievenbus is rechts van het portiek ingemetseld. Op de eerste verdieping bevinden zich links en rechts van drie smalle tweeruits glas-in-loodramen twee schuiframen met zesruitsbovenlichten. De linkerzijgevel (W) bestaat uit een deel dat bekroond wordt door een topgevel (rechts) en een deel dat door een lijstgevel wordt afgesloten (links). In het rechterdeel bevinden zich zowel op de begane grond als op de eerste verdieping twee ramen met zesruitsbovenlichten. De bovenramen zijn T-vensters. In de topgevel is een nieuw vierruitsraam aangebracht waarboven een oorspronkelijk driehoekraam. Het linkerdeel van de linkerzijgevel wordt gedomineerd door de zij-ingang van de pastorie. Deze bestaat uit de originele teakhouten paneeldeur in een kozijn op hardstenen neuten. Ook de dorpel is uitgevoerd in hardsteen. Boven de deur bevindt zich een ruim overstekende stenen luifel. Rechts van de zij-ingang is een klein wc-raam en een halve verdieping hoger nog een klein raam, links van de ingang bevindt zich een nieuw tweeruitsraam met zesruitsbovenlichten en ter hoogte van de eerste verdieping een identiek raam. Recht boven de zij-ingang zijn twee respectievelijk vijf smalle tweeruits glas-in-loodramen recht boven elkaar geplaatst. Tussen de linkerzijgevel en de belendende kerk bevindt zich de gevel van de verbindingsgang. In deze gevel zijn achtereenvolgens een nieuw raam met vierruitsbovenlicht geplaatst en een klein raam en een nieuwe opdekdeur. De rechterzijgevel (O) bestaat uit een deel dat bekroond wordt door een topgevel (links) en een deel dat door een lijstgevel wordt afgesloten (rechts). In de topgevel bevinden zich ter weerszijden van de verticale uitkraging die eindigt in de schoorsteen twee ramen ter hoogte van de zolderverdieping met twee kleine raampjes er recht boven op vlieringniveau. In het rechterdeel van de rechterzijgevel zijn beneden twee nieuwe tweeruitsramen te zien en ter hoogte van de bovenverdieping twee mogelijk originele tweeruitsschuifvensters met zesruitsbovenlichten. In het linkerdeel van de achtergevel (N) zijn beneden twee nieuwe ramen geplaatst met vierruitsbovenlichten en recht erboven bevindt zich links een origineel schuifvenster met achtruitsbovenlicht en rechts een tweeruitsraam eveneens met achtruitsbovenlicht. Tegen het rechterdeel van de achtergevel is de originele aanbouw van de verbindingsgang te zien met 9
Volgens Koenen heeft het monogram IHS meerdere betekenissen: 1. in hoc signo [vinces] (in dit teken zult gij overwinnen), 2. Jesus hominum salvator (Jezus de Redder der mensen), 3. in hoc salus (hierin ligt het heil). Volgens het jaarboek van 1994 van ‘Oud Stede Broec’ (p. 47) is het IHS teken vanaf de middeleeuwen gebruikt als teken van devotie en geloofsbeleving, maar ook van strijd en protest. In de Streek zijn in diverse bovenlichten de monogrammen IHS toegepast. In 1994 telde Stede Broec nog 90 panden met dit teken.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
daarvoor een nieuwe aanbouw die ten behoeve van toiletruimten is gemaakt. Boven het platte dak van de aanbouw is de glasdeur met vierruitsbovenlicht te zien die toegang geeft tot de platting. In de aanbouwen bevinden zich enkele nieuwe ramen. N.B. De nieuwe aanbouw met toiletruimten valt buiten de bescherming. In het interieur zijn enkele originele onderdelen gehandhaafd. De indeling van de begane grond is nog grotendeels overeenkomstig het oorspronkelijke ontwerp, zij het dat enkele vertrekken een andere functie hebben gekregen. De vertrekken op de eerste verdieping hebben grote wijzigingen ondergaan toen op deze verdieping twee appartementen gerealiseerd werden. (Zie de plattegronden in de fotobijlage.) De zolderverdieping en de kelder zijn bijna volledig oorspronkelijk. Een houten bordestrap geeft toegang tot de provisiekelders. In beide keldervertrekken zijn de oorspronkelijke troggewelfjes goed zichtbaar. De entree bevindt zich nog in originele staat. Rondom zijn lambriseringen aangebracht van grijze geglazuurde tegels, op de vloer liggen oranjekleurige tegels. In de gang bedekt linoleum de in 1962/1963 vernieuwde tegelvloer. Zichtbaar gebleven zijn de eveneens in 1962/1963 vernieuwde dorpels van Comblanchien. In het vertrek links van de entree is de in travertin uitgevoerde schoorsteenmantel waarschijnlijk origineel. De visgraatparketvloer is bij de bouw gelegd. In de belendende kluiskamer is recentelijk de kluisdeur verwijderd. In het vertrek rechts van de entree, dat vroeger bestond uit woonkamer, zaal en serre, is de visgraatparketvloer oorspronkelijk en mogelijk ook het gestuukte plafond. De schuifdeuren tussen de woonkamer en zaal en die tussen de zaal en serre zijn vervangen door moderne vouwwanden. De beide schoorsteenmantels zijn in 1962/1963 verwijderd. Het portaal van de zij-ingang geeft toegang tot het trappenhuis, dat in oorspronkelijke staat verkeert. De fraai gesneden balusters en hoofdpalen en de glas-inloodramen verlenen het trappenhuis een zekere grandeur. In de voormalige keuken en bijkeuken zijn geen originele onderdelen bewaard gebleven behalve de hardstenen dorpels. Alle deuren zijn bij de renovatie van 1962/1963 vlak gemaakt met platen. De door Van Sante ontworpen architraven zijn gehandhaafd, net als de oorspronkelijke scharnieren in enkele kozijnen. De gang naar de kerk geeft tevens toegang tot de aanbouw die later is toegevoegd om plaats te bieden aan toiletruimten. In de vertrekken van de eerste verdieping zijn behalve een enkel schuifraam geen originele details bewaard. Op de zolderverdieping zijn de twee dienstbodekamertjes nog geheel intact. De deuren in de kastenwanden in beide vertrekken geven een idee hoe mogelijk alle deuren in de pastorie eruit gezien hebben. De houten kapconstructie uitgevoerd met standvinken is goed zichtbaar. Vermeldenswaard zijn nog de door Van Sante in de begroting opgenomen droogstokken. N.B. Het interieur van het pand maakt deel uit van de bescherming voor zover het onderdelen betreft die voor 1964 zijn aangebracht.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Fotobijlage
Zesstedenweg 158. Voorgevel.
Entreepartij.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Zesstedenweg 158. Linkerzijgevel
Verbindende gang tussen de pastorie en de kerk. .
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Zesstedenweg 158. Rechterzijgevel.
Rechterzijgevel met uitkragend metselwerk.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Zesstedenweg 158. Achtergevel.
Zesstedenweg 158. Aanbouwen tegen de achtergevel. Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Zesstedenweg 158. Vestibule (boven) en gang met garderobenis (onder).
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Zesstedenweg 158. Vertrek rechts van de gang.
Plafond in bovengenoemd vertrek en de oorspronkelijke parketvloer hierin. Comblanchien dorpel.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Zesstedenweg 158. Trap naar eerste verdieping.
Glas-in-loodraam in de voorgevel. Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Zesstedenweg 158. Origineel schuifvenster in het appartement aan de voorkant.
Trap naar de zolderverdieping.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Zesstedenweg 158. Zolderverdieping met links en rechts de afgeschoten dienstbodekamertjes.
Kastenwand in een van de diensbodekamertjes.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Zesstedenweg 158. Droogstokken op de zolderverdieping.
Oorspronkelijke scharnier.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Zesstedenweg 158. Ontwerptekening 1923, begane grond.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Zesstedenweg 158. Ontwerptekening 1923, eerste verdieping.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Zesstedenweg 158. Ontwerptekening verbouwing 1983, eerste verdieping.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
