Adres: Kadastraal:
Hoofdstraat 146 1611 AL Bovenkarspel A 253
Oorspronkelijke functie Huidige functie Bouwstijl Architect Bouwdatum Verbouwing
Monumentnummer: G23 Datum foto’s: 12-05-2010
: dokterspraktijk : woonhuis : interbellum-architectuur : J.J.van der Leek : 1931 : 1948, 2003/2004
Waardering Het pand Hoofdstraat 146 met bijbehorende erfscheiding, bordes en terras is van algemeen belang wegens architectuurhistorische en cultuurhistorische waarde als deels gaaf bewaard gebleven dokterpraktijk met apotheek uit de jaren dertig van de twintigste eeuw, uitgevoerd in een sobere baksteen-bouwtrant die zich kenmerkt door markante kapvormen en grote raampartijen met stalen onderverdeling. Tevens heeft het pand beeldbepalende waarde in de lintbebouwing van Bovenkarspel. Het gehele interieur van het pand valt buiten de bescherming. Het achter het pand gelegen voormalige koetshuis valt eveneens buiten de bescherming.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Inleiding Aan de zuidzijde van de Hoofdstraat gelegen voormalige DOKTERSPRAKTIJK daterend uit 1931. Het pand is in opdracht van dokter Steenhuijzen gebouwd door aannemer J. Lambert uit Bovenkarspel. Architect J.J. van der Leek uit Den Helder heeft het pand ontworpen in een stijl die gerangschikt kan worden onder interbellum-architectuur.1 Het huis is opgetrokken op de fundering van de boerderij die er vòòr deze villa stond. De kelder van de boerderij is bewaard gebleven evenals het voormalige koetshuis van de boerderij.2 Van der Leek heeft in zijn ontwerp ook de erfscheiding betrokken, alsmede een breed bordes langs de gehele voorgevel met treden, een plantenbak over de volle breedte van het deel van de voorgevel dat het meest naar achteren geplaatst is, alsook het terras met treden bij de achtergevel en de kolenbak onder het keukenraam bij de linkerzijgevel. Dit alles diende gemetseld te worden met afkomende steen.3 Het bijgebouw, dat op de ontwerptekening van Van der Leek aangegeven staat als bestaande garage, wordt niet afgebroken. Op de foto die gemaakt is kort na de oplevering van de dokterspraktijk in 1931, is een deel van de oorspronkelijke gevel van de garage te zien. De overstekende geveltopvulling van de mansardekap doet vermoeden dat het bijgebouw in chaletstijl is opgetrokken, een stijl die eind negentiende eeuw in zwang was.4 Niet alleen villa’s, maar ook koetshuizen werden in deze stijl opgetrokken. Dokter 1
Interbellum-architectuur: verzamelnaam voor de vooral bij de particuliere woonhuisbouw en complexen middenstandswoningen toegepaste sobere (baksteen-) bouwtrant (ca. 1915-1940), gekenmerkt door markante kapvormen (vaak met overstek), bescheiden metselwerk-accenten en relatief grote raampartijen met houten of stalen onderverdeling. (Bron: Architectuur en stedebouw in Noord-Holland 1850-1940. E. van der Kleij.) 2 Deze informatie is verstrekt door mevrouw E. Smit. 3 Op de bewaard gebleven ontwerptekening is te lezen dat de stenen van de afgebroken boerderij gebruikt dienden te worden voor de lage tuinmuurtjes, het terras en het bordes. 4 Chaletstijl: vooral bij villa’s, hotels en gestichten in bosrijke omgeving voorkomende, op de Zwitserse chalets geïnspireerde bouwtrant (ca. 1870-1910), waarbij vaak overstekende daken met houtsnijwerk, vakwerk, houten erkers en veranda’s worden toegepast. (Bron: Architectuur en stedebouw in Noord-Holland 1850-1940. E. van der Kleij.)
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Steenhuijzen heeft het pand bewoond tot 1943. Vijf jaar nadat zijn opvolger, dokter P. Engwirda, er is komen wonen vraagt architect Jacq. van Velsen uit Haarlem vergunning aan om het pand te mogen veranderen.5 Op de ontwerptekening van de verbouwing, die geraamd wordt op f. 7.000,-, lezen we waaruit die veranderingen bestaan: 1. topgevel-nieuw, 2. dakkapel-oostgevel uitbreiden, 3. westgevel-eetkamer 0.75 verplaatsen, 4. wandje-in-keuken, 5. twee-nieuwe-ramen-in apotheek, 6. eenige-stalen-ramen vernieuwen welke verroest-zijn. Met name het wijzigen van het schilddak boven het praktijkgedeelte in een topgevel met zadeldak heeft het aanzicht van de huisartsenwoning veranderd. Engwirda heeft er tot 1959 gewoond. De laatste arts die er zijn praktijk had was dokter E.S.M. Thole. Deze vraagt op 6 juli 1971 vergunning aan om de garage te mogen veranderen in garage-annex-hobbyruimte.6 Uit de tekening die architect D. Fleddérus uit Enkhuizen meezendt met de vergunningaanvraag blijkt dat de bestaande voorgevel van de garage dan niet meer geheel overeenkomt met de voorgevel die op de foto van 1931 te zien is. Door de verbouwing verandert zowel het interieur als het exterieur van het bijgebouw ingrijpend. In 2001 verkoopt dokter Thole de villa aan P. Boon, die het in 2003 verkoopt aan de huidige eigenaren, de heer en mevrouw Smit. In 2003/2004 hebben zij het pand grondig gerenoveerd.7 Aannemer J.J. Peerdeman uit Hem heeft de renovatie uitgevoerd. Omschrijving Op een onregelmatig grondplan gebouwd woonhuis van één bouwlaag met zolderverdieping onder een samengesteld dak bestaande uit een zadeldak (links) met de noklijn haaks op de weg en een tentdak (midden), een schilddak (rechts) met de noklijn evenwijdig aan de weg en een plat dak boven de keuken en eetkamer (aan de achterzijde van het pand). Alle schilden zijn gedekt met nieuwe keramische rode leien. De daken hebben boven alle gevels, met uitzondering van de topgevel, brede overstekken. Ter plekke van de aanzet van de topgevel is het houtwerk van de overstekken links en rechts voorzien van een versieringsmotief dat ontleend is aan de Amsterdamse schoolstijl. De buitenmuren zijn boven een trasraam van donkerrode stenen opgetrokken in rode handvorm baksteen in kettingverband, verdiept gevoegd.8 De voorgevel van het voormalige praktijkgedeelte, links, wordt verlevendigd door blokvormig siermetselwerk onder de segmentboogvormige rollaag boven het benedenraam en door boerenvlechtingen in de topgevel. De entree bevindt zich ongeveer in het midden van de verspringende voorgevel (N). Links ervan is de ruim twee meter naar voren springende voorgevel van het praktijkgedeelte te zien. Beneden is in deze gevel een breed vijfruitsraam met houten kozijnen geplaatst en in de topgevel een ijzeren zesruitsrondboogvenster. De rollaag boven dit venster wordt verlevendigd door witgepleisterde sluit- en aanzetstukken. De gemetselde lekdorpels onder zowel het raam boven als het raam beneden bestaan uit strekken. Een via twee gemetselde treden bereikbaar bordes van flagstones leidt naar de houten opgeklampte voordeur, die toegang geeft tot het woonhuisgedeelte. Rechts van de entree bevinden zich hoge strookvensters met glas-in-loodramen. Hieronder is tot de hoogte van het trasraam een bloemenbak gemetseld in dezelfde donkerrode steen als het trasraam. In de gevel die ongeveer een meter naar achteren verspringt bevindt zich een groot raam. In de linkerzijgevel (O) is een hooggeplaatst tienruitsstrookraam te zien met eronder twee vierruitsramen. In het dakschild boven deze gevel is een dakkapel ingestoken bestaande uit 5
Gemeente Stede Broec, bouwvergunningenarchief, dossier Hoofdstraat 146, 1795 BD, inv.nr. 1023. De vergunning wordt verleend op 24 juni 1948. 6 Ibidem. Inv.nr. 1024. De aanneemsom wordt begroot op f. 14.000,-. 7 Jaarboek Oud Stede Broec, 2004, p. 86. 8 Kettingverband laat een afwisseling van strekken en koppen zien. In de gevels van dit pand worden steeds twee strekken afgewisseld met een kop, men spreekt dan van Noors verband.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
acht ramen. In het deel van de linkergevel dat ongeveer een meter naar achteren verspringt is een breed keukenraam geplaatst dat uit drie delen bestaat, elk gevuld met zes ruiten. De houten keukendeur ernaast is bereikbaar via een gemetselde stoep van twee treden. Onder het keukenraam is een brede, lage bak gemetseld waarop een zinken deksel ligt.9 In de rechterzijgevel (W) van het praktijkgedeelte is een tweeruitsraam te zien. In de rechterzijgevel van het woonhuisgedeelte bevindt zich een groot uit drie delen bestaand raam. In het dakschild boven deze gevel is een dakkapel bestaande uit twee ramen ingestoken. In het deel dat ongeveer een meter naar achteren verspringt bevinden zich twee staande ramen. Het via vier treden bereikbare terras tegen de achtergevel (Z) is volledig van afkomende steen gemetseld. In het linkerdeel van de achtergevel is een nieuwe raampartij geplaatst bestaande uit twee openslaande glasdeuren met roedeverdeling geflankeerd door dito zijramen. In het naar voren verspringende rechterdeel van de gevel is een driedelige raampartij aangebracht, elk deel bestaande uit vierruitsvensters. In het enkele meters naar achteren verspringende deel van de achtergevel is een moderne keukendeur geplaatst op de plek waar in het oorspronkelijke ontwerp de toegang tot de wachtkamer van de praktijkruimte was gesitueerd. De uit enkele treden bestaande gemetselde stoep is gehandhaafd. Boven het verspringende deel waarin de keuken en de eetkamer zijn gelegen is op het oorspronkelijke balkon een balustrade van hout gemaakt. In de gevel achter dit balkon bevinden zich in het midden, ter hoogte van het trappenhuis, drie oorspronkelijke glas-in-loodramen achter voorzetramen.10 Rechts en links van deze ramen zijn twee identieke dubbele balkondeuren geplaatst. Links in de gevel een zesruitsraam. In het achterschild is een dakkapel bestaande uit twee ramen met zesruitsvensters ingestoken. Rechts ervan is een vierkant gemetselde schoorsteen te zien.11
In het interieur zijn bijna geen originele onderdelen bewaard gebleven. Wel is de oorspronkelijke indeling van de vertrekken grotendeels gehandhaafd, met dien verstande dat enkele vertrekken andere functies hebben gekregen. Bijna alle deuren en kozijnen zijn vernieuwd. Hier en daar zijn enkele ijzeren raamkozijnen met de oorspronkelijke uitzetijzers bewaard gebleven. De schuifdeuren tussen eetkamer en woonkamer zijn dezelfde deuren die bij de verbouwing van 1948 zijn geplaatst; wel is het kozijn vernieuwd. Ook de tochtdeuren tussen portaal en hal zijn oorspronkelijk. Het glas-in-lood in deze deuren is nieuw gemaakt naar voorbeeld van het glas-in-lood in de ramen in het trappenhuis. De trappalen en balusters van de houten bordestrap zijn nieuw, voor de treden is het hout gebruikt van de parketvloer die tot 2003 in de hal lag. De parketvloer boven, in wat Van der Leek noemt de corridor is de originele vloer. De houten spiltrap naar zolder en de houten dakconstructie, die deels zichtbaar is, zijn eveneens oorspronkelijk. N.B. Het gehele interieur van het pand valt buiten de bescherming.
Het voormalige koetshuis van een bouwlaag onder een met grijze verbeterde holle pan gedekt mansardedak is opgetrokken op een rechthoekig grondplan. Van de met rode steen in Vlaams verband gemetselde buitenmuren is de linkerzijgevel (O) wit geschilderd boven een plint van grijze bakstenen. Alleen in laatstgenoemde gevel zijn oorspronkelijke elementen bewaard gebleven waaronder de opgeklampte houten deur. Het eenvoudige snijwerk van het kalf tussen de deur en het drieruitsbovenlicht is karakteristiek voor de kozijnen in deze omgeving. 9
Mogelijk betreft het een bak waarin kolen gestort konden worden. De glas-in-loodramen zijn gerenoveerd. 11 Deze schoorsteen was oorspronkelijk veel hoger. Tot 2003 bevond zich in het middelste voorschild ook een vierkant gemetselde schoorsteen. Deze was toen al lager gemaakt dan de schoorsteen was bij de oplevering in 1931. De huidige eigenaren besloten deze af te breken omdat er gevaar bestond dat de schoorsteen zou omvallen. 10
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
De rollagen rond de kleine ijzeren rondboogvensters zijn grijs geschilderd. Ook de smeedijzeren sierankers zijn origineel. N.B. Hoewel het voormalige koetshuis enige waarde heeft als deels gaaf bewaard gebleven bijgebouw uit het laatste kwart van de negentiende eeuw valt dit gebouw buiten de bescherming.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Fotobijlage
Hoofdstraat 146. Entreepartij.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Hoofdstraat 146. Linkerzijgevel.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Hoofdstraat 146. Rechterzijgevel.
Hoofdstraat 146. Achtergevel.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Hoofdstraat 146. Balkon.
Hoofdstraat 146. Toegang tot de voormalige wachtkamer. Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Hoofdstraat 146. Garage/voormalig koetshuis.
De linkerzijgevel van het voormalige koetshuis.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Hoofdstraat 146. Glas-in-loodramen in het trappenhuis.
Hoofdstraat 146. Originele voordeur met glas-in-loodzijraam. Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Hoofdstraat 146. Kleedkamer in de voormalige spreekkamer, nu in gebruik als kast.
Hoofdstraat 146. Schuifdeuren tussen eetkamer en woonkamer.
Originele tochtdeuren tussen portaal en hal met nieuw glas-in-lood.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Hoofdstraat 146. Zolderverdieping.
Hoofdstraat 146. Originele kelderraampjes. Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Hoofdstraat 146. Ontwerptekening van J.J. van der Leek, 1931.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
Hoofdstraat 146. Foto van het pand kort na de oplevering in 1931 gemaakt.
Hoofdstraat 146. Tekening van architect D. Fleddérus bij de vergunningaanvraag voor de verbouwing van het voormalige koetshuis. Het betreft de bestaande situatie in 1971.
Gemeentelijke Monumentenlijst Stede Broec
