Actors in Dutch nuclear energy policymaking

Actors in Dutch nuclear energy policymaking

Laura Hoogwerf 5775353 Universiteit van Amsterdam International School for Humanities and Social Sciences MSc Political Science (International Relations) Research Project: The Political Economy of Energy Supervisor: Dr. Mehdi P. Amineh Second reader: Prof. Dr. E.B. Vermeer

Actors in Dutch nuclear energy policymaking

Laura Hoogwerf 5775353 Universiteit van Amsterdam International School for Humanities and Social Sciences MSc Political Science (International Relations) Research Project: The Political Economy of Energy Supervisor: Dr. Mehdi P. Amineh Second reader: Prof. Dr. E.B. Vermeer

Contents

I Map of the Netherlands ............................................................................. ii II Acknowledgements .................................................................................iii III List of figures and boxes ......................................................................... v IV Abbreviations........................................................................................ vi 1. Introduction........................................................................................... 1 2. History of nuclear energy....................................................................... 15 3. How is the Dutch government influenced concerning nuclear power?........... 46 4. Influences from abroad on Dutch nuclear energy policy ............................. 61 5. Conclusions ......................................................................................... 72 Appendix I Questionnaire ............................................................................. i Appendix II Transcripts of interviews ............................................................ ii Appendix III Stroometiket 2008 DELTA ........................................................liv Appendix IV Procedure of the application for a nuclear power plant ................. lv Appendix V Argumentenkaart .................................................................... lvii References ................................................................................................. i

i

Laura Hoogwerf - Actors in Dutch Nuclear Energy Policy Making

I Map of the Netherlands

Source: Nations online, Political Map of the Netherlands, 2009.

ii


II Acknowledgements

My interest in nuclear technology grew a lot during this research. It all started during talks with my brother, Casper, with whom I have a lot of discussions about politics, energy and in particular nuclear energy. When it appeared to me that it was possible to write my Master’s thesis on the subject of Political Economy of Energy, I decided to participate in the research project of dr. Mehdi Parvizi Amineh.

During my research I many people stood me aside and I have had different sorts of help from many people, for which I would like to thank them. First of all, I would like to thank my supervisor dr. Mehdi Parvizi Amineh for the lectures he gave on energy and for stimulating me to finish my thesis. Also, I would like to thank my family and friends who have been supportive as well. My special thanks go to my parents who have supported me not only during the writing process of my thesis, but during all the years I went to school and college. It means a lot to me that they have put trust in me and Casper. We could not wish for more support from our parents. Next to this, the support Casper gave me is substantial; his input had helped me a lot. His help and encouragements were important to me. My roommates and friends, Cindy, Sanne, Dorine, Ananda and Oana have supported my in various ways as well for which I am very thankful.

Interviews with prof. dr. ir. C.D. Andriesse (emeritus professor), ir. G.L. Dowling (from Urenco), prof. dr. ir. T.H.J.J. van der Hagen (from Delft University of Technology and director of RID), P. de Rijk (director of Wise) and ir. E.V. Verhoef (Deputy Director of COVRA) gave me the ability to put things into perspective. That is why I would like to thank these persons being available for my interviews, and the extra information (books, brochures and tours) provided by them. Also, I would like to thank mr. M.L.H. Deelen and mr. H.E.C. Koets of the Dutch Ministry of Foreign Affairs. During my internship at that Ministry, they provided me with information of great importance to my research topic and we talked a lot about

iii


the role of nuclear energy in (Dutch) politics. Also, they brought me into contact with people in this field of study.

In this thesis, I have used APA-style for referencing. While reading this thesis, the reader can use the in-text reference to find more details on the sources used, while the sources are fully annotated in the ‘References’ at the end of this thesis.

--Laura Hoogwerf The Hague, June 2009

iv


III List of figures and boxes

Figures Figure 1.

Political Systems Theory of David Easton

9

Figure 2.

The nuclear fuel cycle: mining to fission

23

Figure 3.

Overview of nuclear technology in the Netherlands

26

Figure 4.

Dutch electricity generation, consumption and

44

demand from 1981-2007

24

Figure 5.

Map of the Province of Zeeland

30

Figure 5.

Uranium sources of the EU

38

Four councils concerning nuclear technology in the

17

Boxes Box 1.

Netherlands Box 2.

Definition of energy policy

33

Box 3.

Dutch Polder Model

69

v


IV Abbreviations Brede Maatschappelijke Discussie English: Civil Society Debate CCS Carbon Capture and Storage CDA Christen Democratisch Appèl English: Christian Democratic Party CFSP Common Foreign and Security Policy CIEP Clingendael International Energy Programme CNV Christelijk Nationaal Vakverbond English: National Federation of Christian Trade Unions Carbon Dioxide CO2 COG Container Opslaggebouw English: Container Storage Building COVRA Centrale Organisatie Voor Radioactief Afval English: Central Organisation for Radioactive Waste EC European Commission ECN Energieonderzoek Centrum Nederland English: Energy research Centre of the Netherlands ENEF European Nuclear Energy Forum EPZ Electriciteiteits Productiemaatschappij Zuid EU European Union FNV Federatie Nederlandse Vakbeweging English: Dutch Trade Unions Confederation GKN Gemeenschappelijke Kernenergiecentrale Nederland English:Dutch Joint Nuclear energy reactor GWe Gigawatt electrical, is equal to 1.000.000.0000 watts HABOG Hoogradioactief Afval Behandelings Gebouw English: High Level Radioactive Storage Building HFR High Flux Reactor HOR Hoger Onderwijs Reactor The reactor of the RID which is part of Delft University of Technology HTR High-Temperature Reactor IAEA International Atomic Energy Agency IEA International Energy Agency KCB Kerncentrale Borssele English: Nuclear Reactor Borssele KFD Kernfysische Dienst English: Department of Nuclear Safety, Security and Safeguards LFR Low Flux Reactor LOG Laag en Middelradioactief Afval Opslaggebouw English: Low and Medium Level Radioactive Waste Storage Building LTO Land- en Tuinbouw Organisatie English: Agriculture and Horticulture Organisation MKB-Nederland Midden en Kleinbedrijf Nederland English: Small and Medium sized Enterprise Netherlands MWe Megawatt electrical, is equal to 1.000.000 watts BMD

vi


MWh NERO NGO NPP NRG NU OECD PvdA PWR RCN RID SER SME TWh U3O8 U UF6 UN viWTA

VNO-NCW

VROM

WISE

Megawatt hour Nederlands Eerste Reactor Ontwerp, English: First Dutch Reactor Design Non Governmental Organisation Nuclear Power Plant Nuclear Research & consultancy Group Natural uranium Organisation for Economic Co-operation and Development Partij van de Arbeid English: Dutch Labour Party Pressurized light water reactor Reactor Centrum Nederland English: Reactor Centre Netherlands Reactor Institute Delft Sociaal-Economische Raad English: Social and Economic Council Small and Medium sized Enterprise Terawatt-hour, is equal to 1.000.000.000.000 watts Triuranium octoxide or yellow cake Uranium Uranium hexafluoride United Nations Vlaams Instituut voor Wetenschappelijk en Technologisch Aspectenonderzoek (English: Flemish Institute for Scientific and Technological Aspect research) Verbond Nederlandse Ondernemingen Nederlands Christelijk Werkgeversververbond English: Confederation of Netherlands Industry and Employers (Ministerie van) Volksgezondheid, Ruimetelijke Ordening en Milieu English: Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment World Information Service on Energy

vii


1. Introduction

“Until such time as new technologies, barely on the horizon, can wean us from our dependence on oil and gas, we shall continue to be plagued by energy insecurity.” – former U.S. Secretary Schlesinger in 2005 (Klare, 2008, p. 29).

Nuclear energy is a delicate topic. Discussions on nuclear energy are not just rational but emotional as well. They scare people, they inspire people, people have concerns about it, people see opportunities in the possibilities of the technology etc. In the Netherlands there is one nuclear power plant (NPP), situated in Borssele in the province of Zeeland. The NPP in Borssele is being operated by EPZ (Electriciteiteits Productiemaatschappij Zuid), this is a utility company which operates in the south of the Netherlands. However, there used to be an operating nuclear power plant in Dodewaard as well, which was owned by GKN (Gemeenschappelijke Kernenergiecentrale Nederland English: Dutch Joint Nuclear energy reactor). In 1997, the NNP in Dodewaard was closed because there was no political nor social support for it to remain operating. The management of GKN figured that the nuclear power plant would not be profitable anymore in a market which is not favourable towards nuclear energy and it was considered that the GKN would not be able to make a profit anymore while doing business in the ‘competitive electricity market’. The mid nineties were not the only years in which there was resistance towards nuclear power plants, during the eighties there have been protests against nuclear power as well. Nowadays, anti-nuclear energy campaigners are still active. Nonetheless, some people argue that there will be a nuclear renaissance in the near future (De Jong, Weeda, Westerwoudt, Correljé, 2005, p. 90-91; Ministry of Economic Affairs, 2008b, p. 95-101).

1


A decade after closure of the GKN, the Dutch government has expressed in its Energy Report 2008 that it expects energy consumption to remain high or to increase in the following years. Also, it states that the existing energy infrastructure should be replaced in the following decades. Besides that, investments should be made in expansion, in making energy supply more efficient and more sustainable and in research into new technologies. That is why the Dutch government estimates that at lest $22,000 billion will have to be invested in energy supply worldwide during the coming 25 years. In the same Energy Report the Dutch government states that there are three core elements of its sustainable energy management: cleaner energy, smarter energy supply and demand and more variety of energy resources. These core elements will help the government to reduce CO2 (Carbon Dioxide) emissions and it will help to contribute to the planned reduction of CO2 emissions set on a European level of 50% by 2050 compared to 1990 levels (Ministry of Economic Affairs, 2008a, p. 10). This research will analyse Dutch nuclear energy and how this is influenced by non state actors.

Energy is a broad topic, it includes electricity, coal, gas, oil. Besides that, it involves various kinds of politics: geopolitics, domestic politics, regional politics, and economics; nowadays supply and demand of energy play important roles in societies. The distribution of energy is a topic of debate in Dutch politics as well, in its Energy Report 2008, the Dutch government describes that it expects that electricity demands will rise in the Netherlands in the coming 25 years with 1,4%. This means that while making energy policy, the Dutch government has to take into account that there will be a rise in energy demand. Next to this, the Dutch government has set up a working program in 2007 called Clean & Efficient (Dutch: Werkprogramma Schoon en Zuinig 1 ), this working program will be an important guide in shaping concrete future energy policies (Ministry of Economic Affairs, 2008a, p. 9, 61, 62; VROM, 2007). 1

Werkprogramma Schoon en Zuinig (English: Clean and Efficient) describes “how the Netherlands is aiming to have one of the most efficient and cleanest energy systems in Europe by the year 2020”. It is an interdepartmental programme, the following six ministries have worked together concerning the programme: (1) Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment, (2) Ministry of Economic Affairs, (3) Ministry of Transport, Public Works and Water Management, (4) Ministry of Agriculture, Nature and Food Quality, (5) Ministry of Finance and (6) Ministry of Foreign Affairs (VROM, 2007, p. 3).

2


The government however, is not the only body in the Netherlands which is preoccupied with the energy issue. Non state actors are also working in the field of energy. If the broad topic of energy is narrowed down to nuclear energy, we see for example that there are research institutes, companies and utilities working in this field of study. An institution where research is done on nuclear energy is, among other institutes, at the Reactor Instituut Delft (RID), which is part of Technical University Delft. The RID investigates several applications of nuclear technology, one of these applications is nuclear power. However, the RID is not the only place in the Netherlands were research is done on nuclear technology or nuclear energy. Also, there are the energy supplier companies. In the Netherlands there are 22 of these companies. One of the 22 supplier companies, Atoomstroom, supplies 100% nuclear power. All in all, several organisations are engaged within the nuclear energy debate in the Netherlands. The Dutch government, however plays an important role while it makes policies on energy and thus nuclear energy. In 2007 the Dutch government has decided that there will not be made a decision to build another nuclear power plant during its term and that the NPP in Borssele will remain operating until 2033. Nonetheless, there is room for discussions on the necessity of nuclear power generation.

In the Netherlands there are several opponents to nuclear energy: NGOs like WISE (World Information Service on Energy), Greenpeace, some scholars and some political parties. Also, there are proponents, some scholars, some political parties, and some companies. Besides, there are ‘neutral’ actors like research institutes on government policies. These organisations or actors influence the Dutch government and its decisions on nuclear energy policy.

The central question of this thesis is covered by these issues, the central question is the following: How are different national and international actors and structures influencing the Dutch government concerning its policies on nuclear energy? The answer to this main question might provide one or more explanatory variables of nuclear energy policy.

3


1.2

Theoretical framework

The theories which will be used for this thesis are from different sorts of approaches. Amineh & Houweling’s scarcity model will introduce challenges faced in the world concerning energy. Since one of the focuses of the research is on the influence of actors on the policies of the Dutch government on nuclear energy, it is relevant to test in how far the actors interact. The Multi Stakeholder Theory will help to structure the actor’s roles. The Model of Easton will be used to place the actors within the policy-making process. Geopolitics will make it possible to explain the influences from outside the borders of the Netherlands. Within Geopolitics there will be taken a constructivist point of view. The different theories will be explained more extensively to make clear how these theories will be implemented in this work. It is noteworthy that there will be sought for technical guidance within the second chapter. This is to say that technological achievements will be portrayed. By explaining how technology develops, it will be made possible to make judgements on the argumentation of the stakeholders of energy policy making concerning nuclear energy.

1.2.1 Scarcity Oil scarcity is an issue for international politics. The issue of scarcity is described by Amineh & Houweling (2007). They show that scarcity can be subcategorized in three parts: demand-induced scarcity, supply induced scarcity and structural scarcity. Demand-induced scarcity is the decrease of a good from a fixed stock because of global consumption. This can be caused by e.g. a rising population, rise of per capita income or technological change (Amineh & Houweling, 2007, p. 374-375). Supply induced scarcity happens when there is a decrease of supply, this occurs because of a decrease of resources. This means that the stocks are diminishing (Amineh & Houweling, 2007, p. 375). Structural scarcity is supply induced scarcity by the deliberate action of a major power or by non-state actors. A certain structure is influencing supply in such a way that scarcity is created. The fact that it is a structure which is responsible for the influence means that it is relatively outside one actor’s power. However, structures can be changed by

4


using the right tools (Amineh & Houweling, 2007, p. 375-376). Amineh & Houweling (2007) argue that there is a rising demand for fossil fuel, and that there are disputes on fossil fuel resources. This means that there is demandinduced scarcity as well as structural scarcity. Also, they argue that it is predictable that proven fossil fuel resources decline in the end of this decade or the beginning of next decade (Amineh & Houweling, p. 368, 386). This means all three subcategories of scarcity are at stake concerning fossil fuel. Two-thirds of all the proven oil reserves in the world are in five Persian Gulf countries, knowing: Saudi Arabia, Iraq, Iran, Kuwait and United Arab Emirates. This makes this region the dominant supplier region of oil; this means that the world is becoming more and more dependent on this region. The result of this is that fossil fuel is a topic for international relations, because pressure will increase on both suppliers and buyers as a result of the scarcity (Abbot, Rogers, Sloboda, 2007, p.31, 3335). The conclusion hereof is that oil scarcity brings tensions in the world. This means, not only in the political world, also on the world market. It can be questioned how the scarcity of fossil fuel is a driver to expand nuclear energy capacity in the Netherlands.

MacKay (2008) claims that the best way to attack the oil scarcity problem, is to adopt an inclusive plan: make use of energy more efficiently, reduce oil consumption and make use of other sorts of energy. If, then, a further look is taken at other forms of energy to be used, then we will see that there are debates on that matter as well. There are calls for solar power, hydro power, nuclear power etc. All these forms of power have their advantages and disadvantages (MacKay, 2008; Van der Hagen, personal interview, 21 April 2009). Within the scope of MacKay’s work there was one form of power generation which has triggered my attention in particular; nuclear energy. This form of energy had outspoken proponents and opponents and this made me wonder how these different opponents and proponents are heard in the debate and especially during the process of policy making. The Dutch government the only organ in the Netherlands which can decide if permission will be granted to build a nuclear power plant. That is why there will be made an analysis of opponents, proponents, the government and their relation to each other.

5


1.2.2 Multi Stakeholder Theory Van Tulder 2 (2008) argues that governments are still no able to find effective solutions to modern day problems. The policymaking process is too slow which results in the fact that government policies are reactive. Besides, Van Tulder states that governments lack legitimacy, which results partly from modern representative democracy. Also, complex issues are often cross border issues and cross border policy making has its complications with regard to lack of willingness towards cooperation and sovereignty issues. These characteristics of current day governance make Van Tulder conclude that societal issues will be coordinated effectively by the government on an (inter)national level. He continues however, that an effective cooperation with business and the ‘civil society’ on top of or as a substitute for public actions will be of more importance in policy making processes. Van Tulder calls this complex process ‘networked governance’. According to Van Tulder, ‘networked governance’ and participative problem solving will be vital for solving problems in the 21st century (Van Tulder, Kaptein, Van Mill, Schipzand, 2004, p. 26).

If Van Tulders theory on ‘networked governance’ is linked back to the issue of nuclear energy policy making, we see that there are indeed several institutes which could cooperate with the Dutch government in order to formulate nuclear energy policy. However, as said before, nuclear energy is a delicate topic, therefore an analysis of opponents and proponents should be made. To make an analysis of the relation between opponents, proponents, the government, Van Tulder’s ( et. al., 2004) Multi Stakeholder Theory will be addressed. This theory will be a guide in analysing the interaction between the stakeholders. The theory will help to typify to what extend there is a multi stakeholder dialogue and how this dialogue manifests itself. According to Van Tulder, governments are starting dialogues on certain topics; these are typically started on topics concerning the environment. The dialogue among the stakeholders influences the policy making 2

Van Tulder is a professor of International Business-Society Management at Erasmus University in Rotterdam, the Netherlands. He holds a cum laude PhD degree in Social Sciences from the University of Amsterdam (Rotterdam School of Management, Erasmus University, 2008).

6


process. Van Tulder (et. al., 2004, p. 45)states that the policy making process is slowed down and that the policies are often made in such a way that all stakeholders agree on it.

Before an analysis of the stakeholders influence concerning nuclear energy policy making can be made, it has to be clear what a multi stakeholder dialogue exactly is and who the stakeholders are concerning this debate. If it is clear which organisations are part of the field of force, then their influence can be analysed. Van Tulder (et al, 2004, p. 9-13) defines a multi-stakeholder dialogue, by stating the following main characteristics and stating what role different parties should have in a dialogue: •

Policy-makers are not really effective in the creation of societal discussions, while these discussions often take place in the format of a debate. The government should position itself as a ‘partner’ not at a facilitator of the debate.

•

Companies are more favourable towards multi stakeholder debates than NGOs (Non Governmental Organisations). NGOs are less satisfied with the method of multi-stakeholder dialogues while they doubt the expectations and intentions of companies concerning sustainable development. The effectiveness of the multi-stakeholder dialogue can only be optimal when all

stakeholders

are

equally

content

with

the

contact

with

other

stakeholders. •

The effectiveness of the multi-stakeholder dialogue will increase if the partners trust each other and if they are totally up-to-date concerning the issue.

•

There is no ‘one best way’ of multi-stakeholder dialogue.

•

The partners in a dialogue see participation in the dialogue not as important but rather as necessary.

The theory of Van Tulder (2004) will help to answer if there is a substantial debate taking place between various stakeholders and what role the government has in the debate.

7


When the ideas of Van Tulder (2004) will be used as a guideline while analysing the nuclear energy policy making process, then the above five points will be taken into account. Thus the role of the government will be analysed, as well as the position of businesses and NGOs. Also, the level of knowledge concerning nuclear energy and energy issues among stakeholders will be examined. Furthermore, the belief of necessity among the stakeholders will be evaluated. However, it will be kept in mind that the debate is not perfect, and no recommendations will be made towards any of the stakeholders.

Political Systems Theory or Model of Easton However, there is just one stakeholder in the Netherlands which makes decisions concerning nuclear energy policy, which is the government. In order to test what kind of influence the stakeholders have on these policies, the Political Systems Theory or Model of Easton, for decision making in public administration will be used. The Political Systems Theory describes public administration as an open system. This so called system has a constant flow of inputs from what is called, the environment of the government. The government makes policy based on the various inputs it encounters. In the model, the policies are called output. The output influences the environment which then generates new input for public administration through a feedback mechanism and so on. Also, the environment interacts with itself. That means that the Political Systems Theory sees public administration and policy-making as a cyclical process. The way this process works is shematically expressed in Figure 1. “Political Systems Theory of David Easton” (Bovens, ‘t Hart, Van Twist, Rosenthal, 2001, p. 114-5; Easton, 1965, p. 32).

8


Figure 1. Political Systems Theory of David Easton

Source: Based on Easton, A Systems Analysis of Political Life, p. 32.

1.2.4 Geopolitics from a constructivist perspective As said before, there will not be taken a look at Dutch actors solely. The Netherlands will be placed in perspective, this means that actors from abroad will be taken into account. To explain the international actor’s behaviour, there will be made use of Geopolitical theory. This means that not only organisational actors will be taken into account but structures as well. This means that constructivism will be regarded as well as a theory which can explain the position of

the

Dutch

government.

Constructivism

is

concerned

with

human

consciousness and how agents produce structures and how structures produce agents, also ideas are treated as structural factors (Baylis, Smith, Owens, 2008, p. 168).

1.3

Methodology

In this thesis, influencing factors on nuclear energy policy making will be investigated. This will be done by various steps in the research process. The Dutch energy policies from 1973, when inclusive energy policy was first introduced, will be investigated, in particular there will be focussed on nuclear

9


energy policy. The reason why not only nuclear energy policy will be discussed is because if it is investigated in a broader scope, then policies can be placed in perspective. This thesis will cover research in historical view while looking back to the past is not only helpful for future decisions, also it helps to understand motives and turning points on the energy market better. Furthermore, it helps to better understand sensitivities among stakeholders, both of proponent and opponent.

These

sensitivities

can

influence

future

cooperation.

If

these

sensitivities are understood, then these could possibly be tackled. These are the reasons for Clingendael International Energy Programme (CIEP) to investigate Dutch energy policy. The study, “Dertig Jaar Nederlands Energiebeleid” English: Thirty Years Dutch Energy Policy, which was published in 2005, will be used to portray sensitivities concerning nuclear energy and its policies.

Policies will be evaluated historically, also, technological developments will be described while the state of the art of nuclear energy is an important variable. If nuclear technology did not exist the policies would not exist either. It is likely that developments in technology will affect nuclear energy policies. The developments concerning nuclear technology will focus nuclear energy and on developments in the Netherlands. However, developments in other parts of the worlds will be taken into account as well.

Also, it will be researched which organisations are trying to influence the Dutch government. This research on the influence of actors the government is divided in a few steps. First, there has been established which actors should be researched. The CIEP study will help to determine this. However, there is first of all a divide of actors in the public realm and actors in the private realm. There will be discussed how policies are made by the government, thus the public realm on the one hand. On the other hand, there will be described if there is an interaction between the actors, how they interact and what there positions are in the debate. The private actors to be researched can be divided in sub-groups as well: environmental organisations, technological experts, politicians, consumers and employers will be studied upon. Literature study and interviews will help to portray what influence the different actors have had on the Dutch policies

10


concerning nuclear energy. Theories will help to explain why the actors behave in the way they do.

The actor’s position and influence research will be based on interviews and literature studies. The interviews will be semi-structured. This means that the questions will be set on forehand. However, there is the possibility to add or change questions. The goal of the interviews is two-sided. The interviews will support the sources of the literature study and interviews make it possible to explain things about actors actions which cannot be fount in official documents. The questions posed during the interview will be based on questions used for a similar study in Belgium by viWTA (Vlaams Instituut voor Wetenschappelijk en Technologisch Aspectenonderzoek English: Flemish Institute for Scientific and Technological

Aspect

research)

(viWTA,

2007,

299-355).

This

study,

“Kernenergie (On)besproken” is an important source concerning the methods to be used in this work. Where as the topic, debates on nuclear energy and its policies is the same, however, the case study is different, while viWTA did a research on Belgium and this thesis will discuss debates in the Netherlands. The interviews are divided in four major parts. First there will be questioned what the characteristics of the debate concerning nuclear energy are. After that, there will be discussed what the roles of the different actors are in the debate, thus there will for example be asked which actors are seen as important by the person being interviewed. Then, there will be discussed what the role of the organisation where the person interviewed works, is within the debate. The last part of the interview will handle the argumentation in the debate and how and if the arguments of the past were able to stand the test of time. The persons interviewed will be from different backgrounds, this means that there will be sought for an environmentalist view on the debate, as well as a scientific view, historical view, societal view and political view. These views will be generated by interviews with: dhr. P. de Rijk of WISE, prof. dr. ir. T.H.J.J. van der Hagen of Reactor Institute Delft, C. D. Andriesse emeritus professor of University of Utrecht, Ir. G.L. Dowling of Urenco and Ir. E.V. Verhoef of COVRA (Centrale Organisatie voor Radioactief Afval, English: Central Organisation for Radioactive

11


Waste). The subjects are asked what their views are concerning the civil society discussion and Dutch nuclear energy policy.

The template questionnaires used for the interviews can be found in Appendix I. The results of the interviews can be found in Appendix II. The reports are fully incorporated in Appendix II. Within Appendix II, the transcripts can be found in chronological order, (1) dhr. P. de Rijk from WISE, (2) prof. dr. ir. T.H.J.J. van der Hagen from Reactor Institute Delft, (3) C. D. Andriesse emeritus professor from the University of Utrecht, (4) Ir. G.L. Dowling from Urenco / KIVI NIRIA and (5) Ir. E.V. Verhoef from COVRA (Centrale Organisatie voor Radioactief Afval, English: Central Organisation for Radioactive Waste). Next to this, contact is sought with various organisations which are of influence to nuclear energy policy making. An important opponent to nuclear energy worldwide is Greenpeace. This organisation is also active in the Netherlands. Contact was sought with Greenpeace concerning this topic via various ways, however, they were not willing to cooperate. The analyses on the position of Greenpeace have been made based on their publications and the interviews held with the other organisations.

The

Sociaal-Economische

Raad

(SER,

English:

Social

and

Economic Council) has researched nuclear energy politics in the Netherlands and how different stakeholders in the Netherlands perceive this form of energy generation. Various works of SER are being used for analysing the posititions of different organisations.

Concerning the methodology applied to this thesis, it can be said that the ontology from a foundationalist perspective lays at the basis of this research. There will be investigated if there is an explanation of the differences in how the actors behave. Marsh & Stoker (2002, p. 18-25) state that ontology is the theory of ‘being’, that is to say that ontological questions deal with the nature of social phenomena.

The second chapter of this thesis, will be referred for background information concerning nuclear energy. There will be discussed what the technological achievements are during the last decades. But, having in mind, that this thesis is

12


written for the department of Politics/International Relations of the University of Amsterdam, it means that there will be a short discussion on the technology of nuclear energy. However, it is hard to make statements on the solidity of the argumentation. That means that there will not be taken into consideration what the actors say in particular, however, there will be taken a look at how the actors bring their message.

1.4 Structure of the research This thesis consists of five chapters. In the second chapter there will be expressed how nuclear energy is generated and what technological achievements have taken place during the last decades. This includes explanation on the fuel cycle, which is the process uranium undergoes from ore to electricity including recycling. Also, there will be illuminated how much electricity is generated in nuclear power plants in the Netherlands and abroad. Electricity prices will be compared between the Dutch market and the markets of its neighbouring countries. This chapter will also state which parties are responsible in the Netherlands. That means that the second chapter tries to provide a profound background in the state of the art of nuclear energy generation in the Netherlands, while putting things in (international) perspective.

The third chapter will discuss how the Dutch government is influenced concerning nuclear power. First, there will be portrayed what the Dutch governments’ theoretical role is in the policy-making process. That means, that there will be expressed what the rules are with regard to building and decommissioning nuclear power plants. This includes rules on safety measures and responsibility. Also, the point of view of the Dutch government during the last 30 years will be exposed. The second part of the third chapter will handle the local Dutch actors influencing the Dutch government. There will be a distinction between different kinds of stakeholders; NGOs, businesses, scientists and consumers will be investigated and their positions on nuclear energy will be described.

The fourth chapter will put the Netherlands in perspective that is to say that the implication of nuclear energy generation in the Netherlands for the world will be

13


discussed. Uranium, the natural resource used for nuclear energy generation, has to be imported. That is why it will be discussed in how far uranium scarcity is possible to happen. Also, the dangers of nuclear energy will be discussed: can terrorists steal uranium from nuclear power plants and make atom bombs? After that there will be discussed what can happen with the CO2 emissions if the Netherlands would make more use of nuclear energy.

In the fifth and final chapter there will be drawn a conclusion and the main question of this thesis will be answered. Also, the theories used will be evaluated and claims will be made on their applicability to the Dutch case of nuclear energy policy making.

14


2. History of nuclear energy

In the previous chapter there has been discussed what the research will cover, in this chapter there will be expressed what the history of nuclear energy is. The history of nuclear energy will be discussed from several angles. First, there will be discussed how nuclear energy has been prevalent in the Netherlands. This will be put in perspective, which means that some will be said about how much power is generated in nuclear power plants worldwide. Also, there will be discussed what the role of the government is during the years. That means, which policies have been made concerning nuclear energy. There are for example safety standards which have to be taken into account concerning nuclear power generation. The chapter ends with a conclusion in which there will be stated what the major developments were during the last decades concerning the technology of nuclear energy and the policy of nuclear energy in the Netherlands.

2.1

History of the technology of nuclear energy

Nuclear technology came up at the beginning of the 20th century. In 1938 it was discovered how energy can be extracted when nuclear fission takes place. In the first part of the 20th century there has been researched how energy can be generated by splitting an atom. It was considered that beryllium-9 (9Be) was a suitable element to split, because it was assumed that

9

Be has an unstable

nucleus, which is the core of an atom, and could be decayed into two particles. To split a 9Be nucleus, it was argued that a neutron had to be released in the nucleus and two neutrons would come out. This would start a chain reaction. However, 9Be is a stable nucleus with a small margin, this means that too much energy is needed to release the neutron into 9Be in order to break it up and if this happens there is a net loss of energy (Bodansky, 2004, p. 27).

The recognition of what fission of uranium is occured in 1938. Researchers found out that large amounts of energy are released when nuclear fission takes place. In 1939 it became clear that enough neutrons were send out to uphold a chain

15


reaction. However, it was not until 1942 before such a chain reaction actually took place. At that time, the research on nuclear technology was not on civilian application but rather military application because of the outbreak of World War II. The United States have constructed the first reactor in Chicago and later one in Tennessee and a third one in Washington State. The energy output had increased a millionfold in less then two years, from 200 Watts to 200 MW. This was not the only thing produced in these reactors, plutonium-239 (239Pu) was generated in the reactors as well. Scientists were aware of the fact that

239

Pu is

an effective material for a fission bomb (Bodansky, 2004, p. 29).

In the 1940s scientists were becoming more and more aware of civilian applications of nuclear technology, e.g. for medical and industrial objectives. It was investigated how reactors should be designed in order to generate electricity. This has led to the pressurized light water reactor (PWR), which is nowadays the most important reactor in the world (Bodansky, 2004, p. 30).

Nuclear energy in the Netherlands; a historical background In 1955 the RCN (Reactor Centrum Nederland) was founded. The RCN was occupied with the development of nuclear energy in the Netherlands. Until that point energy was generated from coal, which was yet seen as expensive, dusty, dirty and dangerous. Nuclear energy was seen as an opportunity for big quantities of cheap and clean energy which could meet the needs of coming generations (Andriesse, 2000, p. 15; ECN, 2009). Andriesse (2000) argues that RCN plays a central role in the Dutch nuclear energy sector from the point of its foundation. He typifies the nuclear sector as an ‘federal network’. According to Andriesse there are two binding factors concerning the federal network: the Kernenergiewet, which is the Dutch Nuclear energy law on one hand and a system of councils on the other hand. This system of councils consisted of four sorts of councils which all had influence on the development of nuclear energy. The councils can be divided in four groups, each group with a common fundamental basis. Box 1. “Four councils concerning nuclear technology in the Netherlands” portrays which organisations took place in the various councils (Andriesse, 2000, p. 14-15 NRG, 1993).

16


Box 1. Four councils concerning nuclear technology in the Netherlands The first group of organisations had a scientific basis and consisted of: ZWO – Zuiverwetenschappelijk onderzoek FOM - Fundamenteel onderzoek der materie (Andriesse, 2000, p. 14-15; NRG, 1993) TNO-C - Centrale organisatie van Toegepast natuurwetenschappelijk onderzoek TNO-TO – Nijverheids-organisatie van Toegepast natuurwetenschappelijk onderzoek

The second group consists of Ministries and other organisations which are part of the Dutch government; the governmental group consists of the following actors: Ministry of Economic Affairs Ministry of Social Affairs and Employment ICK – Interdepartementale commissie voor kernenergie IRK – Industriële raad voor de kernenergie WRK – Wetenschappelijke raad voor de kernenergie CRV – Commissie reactorveiligheid Gezondheidsraad

The members of the third group of organisations are all occupied with applications for energy supply. These are all located in the city of Arnhem and are collectively called Arnhemse Instellingen. The group consists of the following organisations: KEMA Sep. – Samenwerkende electriciteitsproductiebedrijven EnergieNed

The fourth group has an industrial basis, that means that their core business is industry. The group consists of the following companies: RSV – de Rijn-Schelde-Verolme scheepsbouwcombinatie VMF – Verenigde machinefabrieken Shell Comprima Neratoom UCN – Ultra-centrifuge Nederland Interfuel

17


Source: Andriesse, 2000, p. 14-15 NRG.

These four expert groups have all been influential concerning nuclear energy in the Netherlands. The RCN had contact with all these organisations. Jaap Goedkoop, who had been the director of the RCN from 1955 until his retirement in 1984, argued that the IRK was one of the most important organ while, it was influential in the board of directors of the RCN. The other reason why Goedkoop labelled IRK as important is that, although IRK was seen as a player in the governmental group, it consisted of representative of the industry, electricity producers and the government. Andriesse (2000) argues that the importance of IRK was not because of its capacities, but because the Ministry of Economic Affairs had decided that policies on nuclear energy were part of industrial policies and not part of the energy policies of the Netherlands. The Ministry of Economic Affairs had given the IRK money to support its policies. The Ministry of Economic Affairs was successful in getting the support of the IRK for its nuclear policies, however, in the sixties this had changed because the

nine actors in the joint

venture called Neratoom3 electricity producers and other industrial actors began to see each other as competitors. (Andriesse, 2000, p.15, 160; ECN, 2009).

The electricity producers and the other industrial companies had different objectives. Has Bakker, who was the director of the Arnhemse Instellingen from 1966 until 1982 and who was the chairman of the board of management of ECN afterwards, wanted the corporation of the joint venture Neratoom to work together. However, the corporations did not work together in order to build a nuclear power plant instead, several companies took economic advantage of the nuclear sector which was, according to Andriesse, “booming” on a global level in the late sixties. RCN was not able to stimulate the participants of Neratoom to become interested in a scientific reactor (Andriesse, 2000, p. 15-16. 158).

3

The joint venture Neratoom consists of the following companies: Machinery factory ‘Breda’ in Breda, Comprino in Amsterdam, Nederlandsche Dok-&Scheepsbouw Maatschappij in Amsterdam, Philips’ Gloeilampenfabrieken in Eindhoven, Rotterdamse Droogdok Maatschappij in Rotterdam, Royal Corporation ‘de Schelde’ in Flushing, Royal Machinery factory ‘Gebroeders Stork & Co.’ In Hengelo, Werkspoor in Amsterdam and Wilton-Fijenoord-Bronswerk in Schiedam.

18


Andriesse argues that the structure of RCN was an important factor for which it was not able to lead the participants of Neratoom. The board of management of RCN consisted of 11 members until 1976. After that point it consisted of 14 members. These members represented utility companies, industrial companies, the Dutch government and scientists, they were all delegates of these organisations. These organisations can all be found in the four different expert groups. The budget RCN received was collected from the two Dutch Ministries, ¾ of the budget was provided by the Ministry of Economic Affairs, ¼ was paid by the Ministry of Education & Science. These budgets were mostly used for salaries of the 900 employees of RCN. These employees worked in several buildings on RCNs property, these buildings were mostly built during the 1960s (Andriesse, 2000, p. 14, 15, 17-19).

In 1955 the RCN was founded to prepare the construction of the first nuclear reactor in the Netherlands. It was decided that the reactor would be a copy of the reactor in Oak Ridge, USA, and a High Flux Reactor (HFR) was built. The components of the reactor came from different countries and different suppliers. At first instance the reactor vessel came from Boston. However, when it was found out that there were some flaws in the welding of the vessel, a new one was ordered from England. Schelde, a company which was a part of Neratoom, provided components as well and the Regional Water Authorities gave permission to build pipelines for cool water and sewage to the North Sea. These pipelines however, caused for some problems a leak was discovered in the sewage, it was repaired, but the reparations caused damage in other parts of the pipelines. In 1964 the problems with the pipelines were solved. The reactor was already operating for one and a half year while it was opened in the autumn of 1962 (Andriesse, 2000, p. 24, 25).

The HFR was used for general purpose. This means that it was used for materials research, research on the resistance of materials to irradiation with neutrons and the production of isotopes. The HFR consists of three 9 meter deep cement basins with a coating made of aluminium and filled with demineralised water. The reactor vessel is placed in the basin in the east side of the reactor, one of the

19


other two basins holds spent nuclear fuel, the other radioactive material. In the reactor vessel, a box is placed with the reactor core made of 81 elements; half of these elements consist of fissile material. The fissile material consists of a mix of uranium and aluminium, it contains 180 grams of Uranium-235 (U-235), the fissile material is used during four cycles of three weeks and is split for 40% (Andriesse, 2000, p. 25; NRG, 2009).

The reactor was a research reactor. One of the first researches was on graphite. The graphite research started in the spring of 1963 and was part of the Dragonproject which had the aim to develop a High-Temperature Reactor (HTR). The Dragon-project was carried out on a European level, which means that there was transparency in information sharing. Initially it was planned that the graphite experiments would only be carried out for just a few years, however, it lasted 14 years and 30 experiments were carried out. In those days, many scientists worked together to develop the HTR. Jaap Goedkoop, the scientific director of RCN was very positive concerning the HTR and its assumed safety. Other members of the board of management of the RCN did not totally agree with Goedkoop. Representatives of the reactor vessel industry and utility company plead in favour of the water reactors. The representative of the reactor vessel industry, Maarten van Veen, argued that water reactors would be more competitive than the HTR, also he argued that the assumed advantages of the HTR were not proven to be bigger than those of the water reactor. Lex Lindo, the representative for utility companies said that it was dangerous to say that the HTR has many advantages concerning safety, because that could cause people to think that water reactors would be less safe (Andriesse, 2000, p. 26, 27, 30).

In 1957 the Dutch government issued the Kernenergienota (English: Note on Nuclear Energy). This note encompassed laws to promote nuclear energy and it promoted national and international project. The interests of Dutch industries were taken into account concerning this note. The vision that Dutch industries should benefit from the development of nuclear energy was present in Dutch politics until the Chernobyl accident in 1986 (De Jong, Weeda, Westerwoudt, Correljé, 2005, p. 19)

20


In the previous text we have seen that there were many different organisations involved in nuclear energy in the Netherlands. The RCN however, was, and still is, not just doing research on nuclear energy but rather on nuclear technology as a whole. Scientists argue that nuclear technology research leads to important spinoffs. An observation of the development of NERO (Nederlands Eerste Reactor Ontwerp, English: First Dutch Reactor Design) shows the roles different actors (can) take and it shows what nuclear technology in the Netherlands means for energy generations and possible spin offs. A conclusion to be drawn here is that during the starting years of nuclear energy in the Netherlands, there was a great network of companies working together on developing the Dutch nuclear energy sector. Also, these companies were able to benefit from the development of nuclear energy until the Chernobyl accident.

Nuclear energy in the world The United States of America is the world’s major producer of nuclear energy in terms of megawatts. France however, is the leader in nuclear energy generation as a part of the total electricity generation. The Netherlands have one operating nuclear power reactor which has a capacity of 0.5 GWe, which is 500 MWe (Bodansky, 2004, p. 25-26). The United States have been the leader in nuclear energy generation, while it had the first operating nuclear energy reactor. After some years the Soviet Union, Great Britain, France and China had developed reactors for military and civilian use as well. Later on, other West European countries and Japan, adopted nuclear technology as well, however, they had no intentions for military use (Bodansky, 2004, p. 42). Nuclear power generation grew steadily during the 1970s and it expanded in the 1980s as well. More and more reactors were build, however, during the 1990s there was a downfall in the number of new reactors build worldwide (Bodansky, 2004, p. 43).

2.2

From ore to electricity

Energy produced in nuclear power plants is based on fission of heavy elements, which leads to energy. Uranium is a heavy element which can be used in this process that is why it is also called nuclear fuel or fissionable material. In a

21


nuclear reactor energy is generated with the fission of uranium as a basis. By maintaining the process of fission, it is possible to drive a generator and produce electricity (ECN, 2007, p. 23).

As said before, uranium is the fuel in nuclear reactors. Uranium as found in nature consists for 99,3% of the uranium-238 isotope, for 0,7% of urananium235 isotopes and for 0,0055% of uranium-234. In most nuclear reactors enriched uranium is used as a fuel. Enriched uranium consists for 3 to 5% of uranium-235 (ECN, 2007, p. 23). The process which uranium undergoes from ore to electricity and even storage of spent fuel is called the nuclear fuel cycle. The nuclear fuel cycle is divided in three parts. First there is the front end in which the mining of uranium takes place and in which uranium is prepared for the second phase in the nuclear fuel cycle: use in the nuclear reactor. The last stage of the cycle is called back end. During this stage uranium is either stored or made ready to be recycled (ECN, 2007, p.24). The next paragraph and Figure 2. ‘The nuclear fuel cycle: mining to fission’ explain the fuel cycle in detail.

Figure 2. The nuclear fuel cycle: mining to fission

22


Source: Based on Banks, Economic Theory and Nuclear Energy, 2000, P. 126. The uranium fuel cycle As can be seen in Figure 2. ‘The nuclear fuel cycle: mining to fission’, the nuclear fuel cycle is a succession of various steps in which nuclear fuel is used. It is called a cycle because some of the spent fuel can be used again, or “recycled” (Bodansky, 2004, p.193). First, uranium is mined, then it is crushed in the form of (impure) uranium dioxide after that, U3O8 is extracted. The product resulting from that process is called yellow cake. After that, the yellow cake is converted into uranium hexafluoride UF6 which is also called natural uranium. The natural uranium is used for the enrichment process. During the enrichment process the percentage of the uranium-235 in the natural uranium is usually increased from 0,7% to 3 to 5%. The enrichment process has two outputs: the enriched uranium and what is called ‘tails’ which is the residue of the depleted uranium. An average of one tonne of natural uranium is needed to produce 170 kg of

23


enriched uranium and 830 kg of depleted uranium. Banks states in a an OPEC review that the costs of uranium are 0,5 cents / KWh average (in US Dollars). He continues that this is a reasonable price when compared to fuel costs of oil, coal and natural gas. The efficiency of nuclear power plants varies across the globe. In addition, the operating years may be increased of nuclear reactors; this can lead to even more inexpensive electricity. This leads to the conclusion that costs of nuclear energy seems to be low. However there is also another stage in the nuclear fuel cycle which has to be dealt with: the back end. The disposal costs need to be considered as well. The nest paragraph will explain how this is managed in the Netherlands. (Banks, 2000, p, 126, 127, 129; Dowling, personal interview, 5 May 2009).

2.3.

State of the art of nuclear energy generation

Within the Netherlands, the Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment is responsible for the operating reactors in the Netherlands. There are in total four operating reactors, see Figure 3. ‘Overview of nuclear technology in the Netherlands’. These are the following: the electricity producing reactor in Borssele (KCB, Kerncentrale Borssele), the High Flux Reactor in Petten and the Low Flux Reactor which is also in Petten which are both used for research and the reactor of the Reactor Institute Delft (RID). Before 1 January 2005, this reactor was part of Interfaculty Reactor Institute (IRI). The responsibility of the Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment is subdivided in three fields: safety for human beings and the environment, security of processes and installations and safeguarding technology and knowledge and preventing it of being spread to people who want to do wrong with it. This responsibility is carried out under the Ministry’s Inspectorate department, the division which is occupied with nuclear inspections is called Kernfysische Dienst (KFD; English: Department of Nuclear Safety, Security and Safeguards). (Andriesse, personal interview, 29 April 2009; TUDelft, 2009b; VROM, 2009).

As one can see in Figure 3, there are besides the four nuclear reactors also other institutes which are part of the nuclear sector in the Netherlands. These institutions are Urenco, COVRA, KCD (Kerncentrale Dodewaard, English: Nuclear

24


Reactor Dodewaard), IRI, KVI and TUE. The institutions and their work will be explained in the following paragraphs. The KVI and TUE are research facilities which are not involved with nuclear energy research and will be left out for further analysis.

25


Figure 3. ‘Overview of nuclear technology in the Netherlands’

Source: NRG, Het Overzicht van Nucleaire Technologie in Nederland 2000.

Urenco One of the institutes working in the field of nuclear technology is Urenco in Almelo. Urenco is an enrichment plant. Urenco’s activities are in the front end of the fuel cycle. Bodansky (2004, p. 200-201) writes that there are five leading

26


methods to enrich natural uranium. Urenco uses the technique of centrifuge separation (Dowling, personal interview, 5 May 2009). Bodansky (2004, p. 200) describes the process of centrifuge separation as following:

“Any fluid – liquid or gaseous- can be separated in a high-speed centrifuge. The centrifugal action causes the heavier component to be more highly concentrated at large radii. As in gaseous diffusion, only a small gain is made in any one stage, and high enrichments of the UF6 are reached using multiple centrifuge stages, with the slightly enriched output of one stage serving as the input to the next one. The centrifuges used for uranium enrichment are rotating cylinders. Uranium that is slightly enriched in (and depleted in

235

238

U

U) can be extracted from the outer region of the

cylinder and returned to an earlier stage in the centrifuge cascade. Uranium slightly enriched in

235

U can be extracted from regions near the

center and used as input to the next higher stage in the array of centrifuge stages. The power requirement for a given degree of enrichment is much less for centrifuge separation than for diffusion separation.”

This technique was discovered by the Dutch professor Jacob Kistemaker, the technique was fine-tuned and made it possible for Urenco to serve a large portion of the world market and generate billions in revenue. Urenco has exported the centrifuge separation technique to France in a joint venture with Areva, and a centrifuge plant has been build by Urenco in the United States of America (ECN 2007; Ministry of Economic Affairs, 2008b, 96-97).

The Urenco site is strictly guarded while it has been confronted with a spionageaffair. During the 1970s Abdul Khan, a Pakistani nuclear scientist worked in the laboratory of Jacob Kistemaker in Amsterdam and at UNC/Urenco in Almelo and stole secret information and essential information concerning the techniques used for uranium enrichment. Khan took the documentation with him to Pakistan. During those days, Pakistan was engaging in making an ‘Islamic Bomb’, as it was called then. Later the Pakistani’s were successful in developing a nuclear bomb, the Urenco techniques were used during the developing process of the bomb. In

27


2004 Khan had collaborated in spreading the information about the nuclear technology of Urenco to other countries. On 31 January 2004 Abdul Kahn was fired by the Pakistan government, on the same day six other nuclear scientists were arrested. On 2 February 2004 Khan declared that he had passed confidential information about nuclear technology of Urenco to Iran, Libya and North Korea

(De Jong, Weeda, Westerwoudt, Correljé, 2005, p. 89).

Energieonderzoek Centrum Nederland & Nuclear Research & consultancy Group Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN, English: Energy research Centre of the Netherlands) and Nuclear Research & consultancy Group (NRG) are both situated in Petten in the province of Noord-Holland, and NRG has an auxiliary in Arnhem. In 1955 RCN was founded, later its name was changed in ECN. On 17 September 1998 NRG was founded in a joint venture of ECN and KEMA Nuclear B.V. (KEMA). The shares of the venture NRG were divided between ECN and KEMA for respectively 70% and 30%. The shares of KEMA were sold to ECN on 1 December 2006 and the name of KEMA Nuclear B.V was changed into ECN Nuclear B.V. NRG is active on an international stage and has an established position on that stage, also its financial basis is healthy (Andriesse, 2000, p. 15; NRG, 2008a, p.60).

There are two reactors in Petten, the High Flux Reactor (HFR) and the Low Flux Reactor (LFR). The HFR is owned by the European Commission and exploited by NRG. NRG produces neutrons which are used for material testing and its isotopes are produced for medical applications. The isotopes are a ‘by-product’ of the 45MW reactor. However, these isotopes have made the HFR one of the most important suppliers of medical isotopes in the world. Fifteen million patients are treated each year using isotopes from the research reactor. The isotopes are used for diagnostics, therapy and alleviation of pain. The isotopes may be seen as a ‘by-product’, they are actually important for NRG. The isotopes make it possible for NRG to generate money to finance its research projects. Many of the 350 researchers are Dutch, but, during the years Petten has become an international meeting place for nuclear scientists. The HFR is over forty years old, it can operate a few more years. However, it has been decided that in 2016 the

28


HFR will be replaced by the new PALLAS reactor. The new reactor is an initiative of NRG and the Institute for Energy of the European Commission and the Delft University of Technology are involved in the process as well. Research for improvements of fuel efficiency of the nuclear fuel cycle is also done in the HFR and the research will be continued in the PALLAS reactor (Andriesse, personal interview, 29 April 2009; Ministry of Economic Affairs, 2008b, 100; NRG, 2008a, p. 52, 59, 61; NRG, 2008b).

Reactor Institute Delft /Delft University of Technology The Reactor Institute Delft (RID) is part of Delft University of Technology (TUDelft) and part of the Applied Sciences faculty. It operates radiation-related facilities and houses the Radiation, Radionuclides & Reactors (R3) department of that faculty. The RID operates the Hoger Onderwijs Reactor (HOR), this reactor has a capacity of 2 MW, however, it is not used to generate electricity but it is a source of neutrons which are used for research. Prof. dr. ir. T.H.J.J. van der Hagen is the director of the RID, chair of the R3 department and professor of reactor physics of the TUDelft. The RID researched nuclear technology and is together with ECN the most important research organisation concerning nuclear technology in the Netherlands. Tim van der Hagen, the director of RID argues that the Dutch energy mix is most likely to incorporate more nuclear energy in the near future. The Netherlands will have a renewable energy mix, while fossil fuel stocks are dwindling, over a hundred years. However, before the Dutch economy will be based on renewable sources of energy, there has to be a transition period wherein fossil fuel demands will decrease. In the coming period there will be made more use of electricity, nuclear energy can provide a part of the increased demand. The TUDelft tries to provide factual information concerning nuclear energy. The information is provided to politicians, journalists and of course students (TUDelft, 2009a; TUDelft, 2009b; Van der Hagen, personal interview, 21 April 2009).

29


Figure 5. Map of the Province of Zeeland

Source: EPZ, Contact, 2009

COVRA Another institute is COVRA (Centrale Organisatie Voor Radioactief Afval [Central Organisation

for

Radioactive

Waste])

with

its

storage

facility

HABOG

(Hoogradioactief Afval Behandelings Gebouw [High Level Radioactive Storage Building], COG (Container Opslaggebouw [Container Storage Building]), LOG (Laag en Middelradioactief Afval Opslaggebouw [Low and Medium Level Radioactive Waste Storage Building]. (COVRA, 2009; SER, 2008a, p. 27-28; Verhoef, personal interview, 22 June 2009). COVRA is situated in Vlissingen-Oost, see Figure 5. “Map of the Province of Zeeland”. Since 2002, the Dutch state holds 100% of the shares in COVRA. Before COVRA was owned by EPZ, GKN, ECN and the Dutch state (Tweede Kamer der Staten Generaal, 2002). All nuclear waste produced in the Netherlands, ranging from lower to higher levels of

30


radioactivity, is kept in above-ground storage buildings of COVRA (Ministry of Economic Affairs, 2008b, p.97). The HABOG facility is designed to retain their reliability even when unplanned events like flooding of the building, earthquakes, hurricanes, gas cloud explosions, release of toxic and/or corrosive substances, crashing aircraft or external fire take place. The HABOG facility is designed to store all waste for a period of at least 100 years. Concrete plans have not yet been made concerning what will happen with the waste after the first 100 years. The government is aware of the fact that “all hazardous waste must be isolated, controlled and monitored”. First, this will be done in the HABOG facility, later this can be cone by shallow land burial or deep geologic disposal. The Netherlands however, has a high ground water table that makes it unacceptable to apply shallow land burial for low and medium level waste. From this point of view, it seems that deep geologic storage is the only feasible solution, but societal control is relatively low for this option when compared to storage in buildings. Also, there are sites in the Netherlands which are suitable for deep lying storage e.g. deep salt formations and deep clay formations. However, there is no public acceptance for deep disposal. This means that possible solutions for nuclear waste should be reconsidered. The government thinks that during the next hundred years an international or regional solution can become available. Such a solution has according to the government three positive outcomes: co-operation creates financial benefits, it could result in higher safety standards and the reliability of the control can be enhanced (Ministry of Foreign Affairs, 2003, p. 52-53, 63-64, 67-68; Verhoef, personal interview, 22 June 2009).

From 1979 to 2006 the spent nuclear fuel from the KCB went to the reprocessing plant of Areva in La Hague, France. In 2006 France changed its environmental law, which resulted in the fact that spent fuel could only be reprocessed if there is a bilateral agreement between, in this case France and the Netherlands. The agreement should be the framework in which periods of time are determined on how long the reprocessing will take and on how long the reprocessed uranium can stay in France before it has to be sent back to the Netherlands. In 1979 the French and Dutch governments have signed an agreement on the conditions which prevail concerning reprocessing Dutch spent fuel in France. Since 2006 this

31


agreement is not compatible with French law anymore, that is why the French government has asked their Dutch counterparts to adjust the agreement and make a specified time frame for reprocessing spent fuel. After the reprocessing process the spent fuel is stored in the HABOG facility of COVRA. Another option for handling spent fuel it storage. The Ministers of Public Housing, Spatial Planning and the Environment (VROM), Mrs. J. Cramer, Economic Affairs, Mrs. M.J.A. van der Hoeven and Foreign Affairs Mr. M.J.M. Verhagen, have written a letter to the Dutch Parliament on 15 September 2008 in which they ask the Dutch parliament to approve a new agreement on taking back reprocessed spent fuel. In this letter the three ministers do not call for reprocessing of spent fuel in particular because storage of spent nuclear fuel is also seen an option. That is what has been done until 2006, the spent fuel is stored temporarily in Borssele (IEA, 2009b, p.122-123; VROM, 2008, p.1-6). The costs for storage are paid by the supplier of the radioactive waste. Suppliers of nuclear waste are not only the KCB but also ECN and hospitals. The so called ‘hire and service’ costs are paid in advance. The costs for highly radioactive waste from a nuclear power plant is about 100 million euros, this amount is for an operational period of forty years. If an organisation sends a container with radioactive waste to COVRA, then that organisation has to pay 1 million euros for ‘handling costs’ (Ministry of Economic Affairs, 2008b, 97; Verhoef, personal interview, 22 June 2009).

These institutions are not only occupied with researching and or generation nuclear energy, also other types of nuclear technology is investigated. NRG for example, gives advice to Nederlands Aardolie Maatschappij concerning the endurance and strength of steel used in gas platforms at sea and other installations used for gas treatments. Shell Global Solutions is also advised on how to treat its installations because pressure and the temperature is typically high in these installations and NRG has expertise on analysing materials because its experience in nuclear installations (NRG, 2008a, p. 31).

32


Thirty years of Dutch energy policy Box 2. ‘Definition of energy policy’ The CIEP study explains what energy policy is by stating the next definition: energy policy are the policy measurements and instruments aiming for reliable, affordable and clean supply of energy and energy carriers, for short and long term, for the benefit of durable and economically efficient development of the economy on macro-, meso- and micro level Source: De Jong, Weeda, Westerwoudt. Correljé, 2005, p. 17. Clingendael International Energy Programme (CIEP) has researched the Dutch energy policy from the 1970s until the early 21st century. Box 2. ‘Definition of energy policy’ states the definition used by CIEP concerning energy policy. CIEP’s research shows that, during the last three decades, energy policies of the Netherlands consist of three pillars: energy security, environment and price. There are waves in which a certain pillar on which the energy policy is mainly focussed. This focal point is determined by exterior incidents. However, there are some core aspects which are root influences for the Dutch policy. The Netherlands are in the possession of some natural resources and obtain circumstances which make the use of some sorts of energy carriers (im)possible. Coal can be found deep under the surface of Dutch soil, the Netherlands has natural gas and even a small amount of oil. Also, there can be made use of wind power, however, there is little hydropower, there is geothermal energy but there is little space for building biomass production and solar power can not be used as profitable as in other parts of the world because of the intensity of the sun (De Jong, Weeda, Westerwoudt, Correljé, 2005, p. 11). The next paragraphs will give an overview of nuclear energy policy in the Netherlands during the last decades.

Right after World War II nuclear energy was seen as a cure-all for energy security. Also, during the early post-WWII years, coal was used less and less, more natural gas was explored and oil was used widely as well. However, the

33


1973 oil crisis led to energy-saving and to more attention to alternatives for oil from the Middle-East. This made a revival of coal as energy source possible and nuclear energy capacity expanded. However, due to environmental concerns the position of coal in the fuel mix was reconsidered and nuclear energy lost support after the accident in Chernobyl, former Soviet Union, in 1986. Also, during the 1980s the EU launched ideas for forming a common and free energy market. This enhanced the liberalisation process of energy and utility companies were privatised. Besides, renewable sources of energy gained more attention both in the public and private realm (De Jong & Weeda et al, 2005, p. 11, 12).

The 1973 oil crisis was the main driver for the Ministry of Economic Affairs to formulate an energy policy. In 1974 the Energienota English: Note on Energy was presented by Ruud Lubbers, the Minister of Economic Affairs at that time. After that, the note was amended several times and stakeholder like (1) other ministries, (2) advisory boards, (3) parliament, (4) provinces, (5) communities, (6) the oil industry, (7) businesses in natural gas, (8) electricity companies, (9) distributors of energy, (10) research centres, (11) technological and industrial developers, (12) producers of renewable energy and (13) energy consumers tried to influence the energy policy. A characteristic of the Dutch energy policy making is that there was a lot of collective bargaining and consensus politics. However, the market gained more power because of free market movement. In addition, the European Union became more influential as well, however, CIEP is unsure about to what extent this EU influence reached/reaches (De Jong & Weeda et al, 2005, p. 12-13).

From 1974-1986 the focus of the energy policy in the Netherlands was mostly on energy security. During this period, the energy policies typically tried to increase the diversity of the fuel mix. After the Chernobyl accident, the focus of the energy policy shifted towards environmental issues and ‘clean’ became the main stress in the energy policy. Clean energy policies were two sided, because they focussed on clean energy production on the other hand and because and competitive on the other hand. This evolved in advocating energy-saving. From the 1990s onwards the energy price became a central pillar of energy policy. The

34


market economy became gained importance in the energy policy (De Jong & Weeda, Westerwoudt, Correljé, 2005, p. 13-14).

De Jong & Weeda (et al, 2005, p. 17-18) argue that energy policy should be analysed through four dimensions. First of all, there should be investigated which of the three pillars, being energy security, environmental aspects and price, is mostly present. Second, the environment of the policy should be considered. These are ‘sudden events’ or the Zeitgeist or it could also be a charismatic leader. Third, is the variable time, having in mind that energy policies are not only influencing current day affairs, but they will also have an effect on the short term and long term future. Also, the policy making process requires a substantial amount of planning, procedures, management and preparation. The fourth and final dimension of policy analysis consists of influence of institutes and organisations. Institutes and organisations which are influencing the government and its policies can be various, for example: advisory boards, utility companies, advocating groups, (party) politics, academics, consultants, and international organisations.

If this four dimensional analysis scheme is compared to the Political Systems Theory of Easton, it must be concluded that the scheme of CIEP (2005) is more comprehensive. Easton states that the environment is important. CIEP argues this as well, however, they make appearance of the factor environment more explicit, while they explain in more detail what or who the environment is (or can be).

CIEP researchers state that natural gas fields in Groningen, which is a province in the north of the Netherlands, have been very beneficial for the Dutch governments.

Gas

is

being

considered

as

a

positive

influence

on

the

government’s budgets and it has been a substantial part in the Dutch fuel mix. Besides, natural gas resources have had a positive effect on environmental policy. Also, it gave the government the ability to postpone decisions on nuclear energy because natural gas could meet a major share of Dutch electricity demands (De Jong & Weeda et al, 2005, p. 21). De Jong & Weeda (et al, 2005, p. 22) state

35


that the energy market can only function if the government takes clear-cut decisions. Insecurity will slow down anticipation of the market and this will lead to a decrease in investments, this could result in negative effects on policy aims. For electricity policy, the relation between the state and the provinces is important in the Netherlands. The government’s responsibilities towards utility companies lay at province level for a few decennia (De Jong & Weeda et al, 2005, p. 23).

2.3.1.

Who is responsible in the Netherlands?

The European Atomic Energy Community (EAEC) or EURATOM has the following objective as stated in its treaty:

“The general objective of the Treaty is to contribute to the formation and development of Europe's nuclear industries, so that all the Member States can benefit from the development of atomic energy, and to ensure security of supply. At the same time, the Treaty guarantees high safety standards for the public and prevents nuclear materials intended principally for civilian use from being diverted to military use. It is important to note that Euratom's powers are limited to peaceful civil uses of nuclear energy.” (European Union, 2007).

The treaty of Euratom is implemented into the Dutch law and stated in what is called Kernenergiewet, (English: Nuclear Energy Act). In addition of the Kernenergiewet there are some Algemene Maatregelen van Bestuur, these are general rules concerning an issue, in this case nuclear technology. The Kernenergiewet is a framework about what the powers of the Dutch government are. Under the framework of the Kernenergiewet, there have been adopted decrees concerning radiation, transport of ore, nuclear fuel and radioactive products and other issues. The largest regulatory body is the KFD. Not all disciplines concerning reactor safety are covered by the KFD because the nuclear program in the Netherlands is not very extensive. That makes that there is no necessity to have specialists on all safety disciplines. The core disciplines are available in-house, and if necessary other organisations are subcontracted. The

36


ten core disciplines of the KFD are as follows: mechanical engineering, metallurgy, reactor technology, electrical engineering, instrumentation and control,

radiation

protection,

probabilistic

safety

assessment

and

severe

accidents, quality assurance, nuclear safety auditing and inspecting and process technology (SenterNovem, 2009; Ministry of Foreign Affairs, 2003, p. 47).

As said before, nuclear energy has its roots in military applications of nuclear technology. From the period 1955 until 1959, 182 nuclear bombs were launched into the atmosphere with a total power of 150 megaton. The Dutch government wanted to control the Dutch nuclear sector that is why it had set up a group of experts called Curatorium from the four different stakeholder’s parties, each providing 10 experts. The aim of the Curatorium was to control power over what happened within the nuclear sector. The Curatorium broke up in 1969 because several representatives were not motivated anymore to be part of the control mechanism (Andriesse, 2004, p. 20-21).

2.3.2.

Who generates how much electricity in the Netherlands?

The Netherlands generates only 3,5% of its electricity with nuclear power. This is compared to other European countries a low figure while 35% of the electricity in Europe is nuclear energy. There are two reasons why the Netherlands has this low percentage of self-produced nuclear electricity. First of all, the Netherlands could afford to decide not to generate more nuclear energy because it has substantial gas reserves. Also, there have been intense social and political debates concerning nuclear energy during the 1970s and 1980s. Nowadays, there are different sentiments in relation to nuclear energy in the Netherlands. Some people plea for expansion of nuclear energy generation capacity, others are against it and for some discussions about expanding capacity is even a taboo. Although the Netherlands generate only 3,5% of its electricity from nuclear energy, nuclear energy is imported from other European countries in order to fulfil the Dutch electricity demand. The Netherlands might not be of huge importance in nuclear energy generation, it is however in nuclear technology. The research reactors in Petten and Delft are important on a global level. Also, uranium is enriched with high-speed centrifuges on a plant in Almelo by the

37


enrichment company Urenco. Urenco has plants in Germany and England and supplies a large part of the world with enriched uranium (Ministry of Economic Affairs, 2008b, p. 95-97).

2.3.3.

Trends in the use of energy (and electricity)

The Netherlands aims at inclusion of energy security within a European framework. The Common Foreign and Security Policy (CFSP) is aimed to make external energy policy more concrete. The Dutch government states in the Energy Report 2008 that it aims at a dialogue with energy producers, consumers and transit countries and finding common operational solutions in “the spirit of solidarity amount member states in crisis situations and promoting the necessary investments”. Also, the Energy Report states that Dutch businesses play important roles in various activities e.g. in making energy supply more sustainable (Ministry of Economic Affairs, 2008a, p. 50, 51). These statements lead to the conclusion that the Dutch government includes other actors in the policy making and executive process.

In the Netherlands the fuel mix for electricity generation consists for 61,2% of gas generated electricity, coal is the fuel for 23,9% of Dutch generated electricity, renewables for 6,5% and nuclear energy for 3,9%. This electricity is used for warmth and power, these are coupled in what is called combined heat power or cogeneration. In gas plants cogeneration takes place, this increases the energy efficiency of these plants. Gas prices are relatively high compared to other electricity sources. That is why gas plants are turned off at night when electricity demand is lower. Instead coal plants are used in order to provide enough electricity to meet demands at night time. Coal plants however are not used for cogeneration. That means that the potential of the energy consumption reduction of using the warmth generated in power plants as heat does not exist when coal is used for electricity production. The Algemene Energieraad (English: Energy Council) sees the high price for gas as a negative effect of the current Dutch fuel mix. A division can be made in sorts of users of electricity. On the one hand, there are consumers which have to pay €26,10 / MWh, whereas the industrial users pay €7,95 / MWh. When these figures are compared to Belgium, Germany

38


and France we see that the Dutch consumers pay the highest price per MWh, the citizens of the countries above pay respectively €16,60 / MWh, €21,54 / MWh and €13,36 / MWh. Industries in these countries pay respectively €8,88 / MWh, €10,42 / MWh and €5,62 / MWh. This means that industry in the Netherlands pay a relative low price for electricity (Algemene Energieraad, 2008, p. 40-45).

The ECN has stated in a SER report (2007, 2007, p.15-17) that an expansion of nuclear energy in the Netherlands will not have an effect on the market price. It is said that a nuclear power plant is a so called ‘price taker’, this means that the price which EPZ, the operator of the nuclear power plant in Borssele: receives for its electricity is based on other sorts of electricity. During peak-off the price is based on coal, during peak hours it is based on gas. Thus the costs for coal and gas generated electricity determine the electricity market price. The price paid by Dutch consumers is based on this electricity market price for only 30%, for industrial users the share of electricity market price is approximately 70%, the other respectively 70% and 25% consists of taxes of the government.

Nuclear power plants supply a base load of electricity because nuclear power plants are not switched off, they generate electricity constantly. Investments in base load electricity plants seem to be attractive on the Dutch market while the electricity price for electricity generated in base load stations is relatively high. The fact that nuclear energy is a ‘price taker’ seems to be a plus to possible investors.

On the other hand, before a nuclear power plant can operate, it must be investigated if the power grid can handle the extra generated electricity. The Dutch transmission system operator is TenneT, this means that the power grid structure is managed and controlled by this company. TenneT was established in 1998 and owned by the Dutch State, however, this was not the case at the time of its foundation. If it is agreed that a second nuclear power plant will be build on one of the three sites, Eemshaven, Borssele or Maasvlakte, then TenneT should invest in the power grid. The capacities of the power grid is not suitable to distribute the relatively big capacity of a new nuclear power, which is estimated

39


to generate 1000-1600 MW compared to the electricity plants, now working in the Netherlands, they have and average capacity of 600 MW (SER, 2007, p. 1617, IEA, 2009b, p. 91).

The regulator for electricity in the Netherlands is the Energiekamer (English: Office of Energy Regulation), this is a separate institute of the Nederlandse Mededingingsautoriteit (English: Netherlands Competitions Authority). The Office of Energy Regulation has a different status from other departments of the Netherlands Competitions Authority. The Netherlands Competitions Authority is responsible for the implementation of the Competition Act, which applies to the energy sector as well. The Act states that cartels and abuse of dominant powers are prohibited. The Netherlands Competitions Authority is funded by the Ministry of Economic Affairs in order to execute its main tasks. Among others the main tasks of the Netherlands Competitions Authority are: (1) determining tariff structures

and

conditions

for

electricity

transmission,

(2)

determining

transmission tariffs for electricity and gas, discount (price cap) aimed at promoting the efficient operation of the electricity grid and gas networks included, (3) Supervision of compliance with the Gas Act and Electricity Act (IEA, 2009b, p. 18-19, 91).

The Dutch government has decided that the fuel mix for the Netherlands should meet the following three criteria: (1) Reliable, (2) Affordable and (3) Clean. (1) The reliability of the fuel mix has both a short term and long term focus. Also, it has various aspects: there should be security of supply; meaning that the global energy reserves, consumption and geographical distribution play a vital role. Also, there should be security of delivery which means that consumers have to be sure that they can count on energy deliveries. The last aspect of the reliability of energy is crisis resistance. This means that there is prevention of national and international energy crises and if necessary managing the consequences of energy crises. (2) Affordable energy supply means that energy should be economically efficient. This includes the following characteristics: economic efficiency, that is to say that it should be static efficient, lowest possible margin costs and dynamic efficient, in

40


the long run costs should be structurally low with the best possible use of different energy sources. Next to this, energy in the Netherlands should be ‘competitive power’ for business in order to be able to compete with other companies internationally. The last characteristic is purchasing power, this means that the government puts importance on making sure that energy remains affordable for citizens and business. (3) Clean energy supply is the third important aspect of the fuel mix. This focus concerning clean energy supply is set up in order to receive the highest possible environment quality. The following aspects are included in the ‘clean’ cornerstone of the energy mix: CO2 and other greenhouse gas emissions should be reduces as much as possible. This has to be done from resource extraction to energy consumption. Other energy waste, greenhouse gasses and nuclear waste must be limited; it should be as low as possible. Other environmental aspects should get attention as well, this is to say that loss of biodiversity and harm to the landscape should be avoided (Algemene Energieraad, 2008, p. 21-22, 45, 48; Ministry of Economic Affairs, 2008a, p. 13-14).

The Algemene Energieraad has tested whether the fuel mix of the Netherlands meets the standard set up by the government. The conclusion of the Algemene Energieraad is that the reliability of the fuel mix will decrease in the following decades because the natural gas reserves of the Netherlands are dwindling; that results in more dependence on natural gas imports. This is not yet an issue, however the Algemene Energieraad expects it to be in the next decade. Another conclusion of the Algemene Energieraad is that the fuel mix does not meet the criteria set concerning affordability; whereas natural gas is relatively more expensive than hydro and nuclear power. When the CO2 emissions of the Dutch electricity production sector are compared to some OESO counterparts 4 , it becomes clear that the Netherlands has relative high output of CO2 emission. This can be ascribed to the fact that the Netherlands makes the most use of natural gas as a source for electricity and the leas use of nuclear and hydro power. Natural gas power plants emit more CO2 / MWh than hydro and nuclear power plants (Algemene Energieraad, 2008, p. 44, 45). 4

United Kingdom, France, Germany, Japan and United States of America.

41


In the Clean & Efficient Working Plan of the Dutch government, there are some predictions made concerning the emission of greenhouse gasses in electricity generation/industry, if policies concerning emissions are unchanged for the coming years. The Clean & Efficient Working Programme is an inclusive plan written by the following 6 ministries: (1) Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment, (2) Ministry of Economic Affairs, (3) Ministry of Transport, Public Works and Water Management, (4) Ministry of Agriculture, Nature and Food Quality, (5) Ministry of Finance and (6) Ministry of Foreign Affairs. This working plan is drawn up in order to combat current day energy and climate change issues. Also the Netherlands aims to make a difference in Europe and the World with regard to adressing climate change. The ministries argue that action should be taken concerning climate change because this phenomenon is a threat towards the Dutch food supply security, safety, water management and biodiversity. The actions of the government are twofold, on the one hand the government will execute adaptation, and on the other hand there will be mitigation. Adaptation means that the spatial planning will have to be reconsidered e.g. dikes will have to be made fit for higher water levels. Mitigations means that the government should make efforts to reduce CO2 emissions. The government has the following aim: in 2020 CO2 emissions should be reduced by 20%, when compared to emissions in 1990. If the rest of the world will set goals to reduce CO2 emissions by 30% under the Copenhagen agreement in December 2009, then the Dutch government will adapt that goal as well. The government argues that the minimum CO2 reduction has to be 20% in order to make a difference.

The CO2 reduction should be realised by more

energy-efficiency and more sustainable energy as part of the total energy consumption. The energy-efficiency can be achieved in various sectors especially in the energy generation sector. There will be done more research on how cogeneration, Carbon Capture and Storage (CCS), clean fossil fuel, wind energy, solar power and biomass and decentralised energy generation can have positive effects on the set goals (VROM, 2007, p.8-10, 16-17, 24, 27-29). The Energy Report 2008 considers how these options can be helpful in order to achieve the goals of the Clean & Efficient Working Plan goals. The Energy Report 2008 states

42


that there are three core elements of the Dutch sustainable energy management, cleaner energy, smarter energy supply and demand and more variety in the fuel mix. In the Clean & Efficient Working Programme, the Dutch government does not explicitly express that nuclear energy is a viable option for the energy mix (Ministry of Economic Affairs, 2008a; VROM 2007, p. 3).

The Algemene Energieraad states that it is hard to tell how the production of electricity will evolve in the coming decades. While this depends on various factors such as a varying demand of electricity, changing market prices, changing import/export prices, operational capacities of power plants may vary and supply and demand interconnection with abroad can change (Algemene Energieraad, 2008, p.48). In the last decade the amount of electricity generated in the Netherlands however has increased. In 2007 over 100 TWh (terawatthours) was generated in the Netherlands. This is a 15% increase from 2000 and a 44% compared to 1990. The Netherlands is a net importer of electricity; it has imported 23 to 27 TWh per year and exported 5.4 to 5.9 TWh per year during the last years. In 2006 the imports of electricity were 20% of the total consumption of electricity in that year (IEA, 2009b, p. 18, 90). As Figure 4, ‘Dutch electricity generation, consumption and demand from 1981-2007’ shows, there has been an upward trend in net generation and net consumption of electricity in the Netherlands. Also during the years, the installed capacity has augmented, however it increased from 17,3 GW to 22,6 GW from 1981 to 2007. It is expected that there will be a rise in electricity demand in the coming decades (IEA, 2009a, Van der Hagen, personal interview, 21 April 2009).

43


Figure 4. ‘Dutch electricity generation, consumption and demand from 19812007’

Electricity in the Netherlands 120 Net Generation (Conventional thermal electricity, hydroelectric power, nuclear electric pow er, and geothermal, solar, w ind, and w ood and waste electric pow er generation.) Net Consumption (Net generation+electricty importselectricity exports-electricity distribution losses.)

80

60

40

20

Installed Capacity (Gw ) (One billion w atts or one thousand megaw atts of electric capacity, as of January 1.) 2007

2005

2003

2001

1999

1997

1995

1993

1991

1989

1987

1985

1983

0 1981

Electricity in GW

100

Year

Source: Base don EIA, Energy Information Administration Netherlands Energy Profile Energy Data Series, 2009a.

2.4.

Conclusion

It can be concluded from this chapter that the nuclear sector in the Netherlands has undergone different changes during the second half of the 20th century. At first, the sector has grown, later however, the nuclear energy sector’s prestige diminished. There had not been enough support for keeping Dodewaard operating and it was decided that the nuclear reactor had to stop generating electricity. Also, this chapter makes clear that on the Dutch government side, there is a divided responsibility concerning energy in general and nuclear energy

44


in particular. Different ministries are responsible for policies concerning nuclear energy, the Ministry of Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment together with the Ministry of Economic Affairs play key roles. The KFD, which is part of the Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment is the most important executive part of the Dutch government concerning this issue. When looking at the current status of the Dutch fuel cycle, we see that the Netherlands is able to process uranium from natural uranium to storing it in COVRA’s HABOG facility.

It is remarkable that the Dutch electricity price is higher when compared to neighbouring prices, which has to do with the division of the fuel mix. Also, we see a trend in rising electricity consumption during the last decades. The Dutch government has stated that it wants to promote efficient energy consumption. Also, in the light of fossil fuel and its challenges, the Dutch government feels an urge for a change in the Dutch fuel mix.

45


3. How is the Dutch government influenced concerning nuclear power?

3.1. Introduction The Dutch government’s policy is that the building of new nuclear power plants should not be stimulated nor hindered in a liberalised energy market. That is to say that there can be no government support which makes constructing a nuclear power plant attractive nor may there be taken actions which will hinder the possible construction of a nuclear power plant (SER, 2008a, p.69-70). The Dutch government is aware of the fact that there are currently two opposing movements in nuclear power. The willingness to invest in new nuclear power plants has decreased after what happened in Harrisburg and Chernobyl. Those happenings were for some countries the basis upon it was decided that nuclear power had to be phased out. Finland and France however, expanded their capacity, and Great Britain had recently decided to restart its nuclear energy program. Before the accident in Chernobyl took place, the Dutch government was about to decide on building a new NPP, however, after the accident this plan was banned. For some, this is seen as a trend and it is even said to be that there will be a renaissance of nuclear energy. The most important reason why the possible renaissance would take place is the fact that nuclear energy can attribute to making efforts in combating climate change and it can increase energy security. The possible renaissance of nuclear energy coupled with the fact that the replacement of existing European nuclear power plants will lead to a waiting list for the construction of a nuclear power plant. In the end, proponents of nuclear energy wait for this so called renaissance of nuclear energy to break loose, and they are waiting to see how positions on nuclear energy will develop (Ministry of Economic Affairs, 2008b, p. 99, 101, Andriesse, personal interview, 29 April 2009; De Rijk, personal interview, 9 April 2009). The positions of several actors in the Dutch society will be considered in the following paragraphs. At the end of this chapter there will be concluded what the positions of several stakeholders are.

46


3.2 Actors Social and Economic Council The Social and Economic Council (Sociaal-Economische Raad, SER) advises the Dutch government and parliament concerning national and international social and economic policy and on matters of important legislation in the social and economic realm. The SER represents employers, employees and independent experts equally. Next to its advisory function, SER is responsible for the execution of certain laws. The Council is an independent organ, which is funded by Dutch business (SER, 2008a, p. 2). In 2007 the SER had published a research, Fact Finding Kernergie [Fact Finding Nuclear Energy], carried out by ECN concerning the situation regarding nuclear energy and its technology. This report however, did not cover all views within the Council concerning this topic. Some parties have made clear that nuclear energy does not currently comply with what they consider to be “the necessary preconditions”. Nevertheless, all parties represented by the SER believe that the future role of nuclear energy “must be viewed in the light of the broader development perspective for sustainable electricity generation”. That is why the SER has initiated a follow-up research and

published

an

advisory

report,

Kernenergie

en

een

duurzame

energievoorziening [Nuclear Energy and Sustainable Energy Provision]. The research focussed on following four main issues: climate change, reliability of supply, safety and affordability. These four issues were investigated in order to cover the things which remained unanswered in Fact Finding Kernenergie. The parties represented by the SER are willing to conduct a debate in a “businesslike and open manner” (SER, 2008a, p. 7). This debate however, is seen as a complex debate, because it involves several actors with own uncertainties and decisions, which can have important consequences. The following text from the advisory report shows the complexity of the debate:

“Despite major uncertainties, market parties will need to reach decisions on large-scale investment in new power stations. Such investment, moreover, will only actually lead to the production of electricity after many years have passed. In deciding on investment, the expected demand for

47


electricity and estimates of yield play a role, but also the predicted effects of Dutch and European energy and climate policy (trends in CO2 price) and the estimated trend in the price of renewable energy. For energy-intensive industry, an affordable and reliable supply of electricity – one that also involves only limited emissions of CO2 – is of great importance to competitiveness in an international context” (SER, 2008a, p.7).

The SER concludes in its report after preliminary investigations that neither coal, nor gas, nor nuclear energy comply with criteria for sustainable energy. Besides, SER takes notice of the intensions of the Dutch Government to conduct an evaluation of its climate and energy policy in 2010 in order to find out how the set objectives for 2020 can be achieved. The objectives the SER refers to are the objectives as set in the Clean & Efficient Working Programme. Also, the Coalition Agreement as signed on 7 February 2007 of the current Dutch Government, Balkenende IV 5 , states that: “during this Government’s term of office, the Netherlands will take major steps in a transition towards making the Netherlands one of the European leaders in sustainable and efficient energy provision by 2020” (CDA, PvdA, ChristenUnie, 2007; SER, 2008a, p. 7-8, 10; VROM, 2007). The SER advises the Government to use the momentum of evaluation for reassessing the climate and energy policies. This reassessment should include estimations of the possibilities, risks, and preconditions for the various energy carriers in the scope of advancing technology on the one hand and objectives and instruments of climate and energy policy on the other hand. Although the preliminary investigations show that neither coal, nor gas, nor nuclear energy comply with criteria for sustainable energy the SER advises the Government to include nuclear energy as a possible instrument to reach the goals set in the Clean & Efficient Working Programme (SER, 2008a, p. 8).

Trade unions The two biggest trade unions in the Netherlands, FNV (Federatie Nederlandse Vakbeweging English: Dutch Trade Unions Confederation) and CNV (Christelijk 5

The Government Balkenende IV consists of three political parties: Christen Democratisch Appèl (CDA), Partij van de Arbeid (PvdA) and ChristenUnie. CDA is the Christian Democratic Party, PvdA is the Dutch Labour Party and ChristenUnie is the ChristianUnion a Christian Social Party.

48


Nationaal Vakverbond English: National Federation of Christian Trade Unions) represent respectively 1,4 million and 350.000 members and both exist over 100 years. Both organisations look after the interests of employees and participate in a social dialogue with the government and employers organisations (FNV, 2009; CNV, 2009).

Both FNV and CNV see various main problems of nuclear energy. There are risks during mining, another problem is the radiation period of nuclear waste and the storage of nuclear waste. Another problem is the possible accidents that might happen in a nuclear reactor and terrorist actions that might occur. On the other hand, the trade unions see that there are possible effects of nuclear energy. However, both organisations argue that an increase of nuclear energy in the Netherlands will not necessarily lead to more employment nor will it have an effect on electricity prices. However, there are developments, like increased attention to CO2 emissions, the dwindling of Dutch gas reserves and fluctuations in fossil fuel prices, which make one reconsider nuclear energy as an option in the fuel mix. That is why these trade unions have set preconditions for expansion of nuclear energy in the Netherlands. A second nuclear reactor can only be build if the following conditions are met: Sustainablity: sustainable energy solutions should have priority over nuclear energy in any case. This means that first there should be invested in reduction of energy consumption and cleaner fossil fuel. Implementation of nuclear energy should not slow down these solutions to current issues. Next to this, uranium should be used more effectively with regard to the limited supply of uranium. Public acceptance of nuclear energy: the general public has to accept nuclear energy as an energy source before it can be implemented. This means that the Dutch society should be informed more extensive and there should be a public debate on nuclear energy before it can be decided that the capacity of nuclear energy generation in the Netherlands will be expanded. Safety: inherent safety has to be applied in all phases of the production proces of nuclear energy, thus the whole fuel cycle should be safe. Nuclear reactors have to be designed in such way that technical or organisational problems would not occur.

49


Life span of highly radioactive waste: the long life span of highly radioactive waste is seen as a big moral problem with regard to future generations. In order to reduce the life span of nuclear waste, there should be made efforts to develop partitioning and transmutation as method to deal with spent fuel. Final storage of spent fuel: The Dutch government should come with a solution concerning final storage of spent fuel before a second nuclear reactor will be build. The costs of final storage have to be paid by the licence-holder of the nuclear reactor. Also, after the termination of the licence to operate the nuclear reactor, the reactor should be decommissioned immediately. Proliferation of nuclear material and nuclear weapons: there should be a technique which produces less or no material useful for nuclear weapons. International surveillance is necessary for all enrichment and reprocessing of spent fuel facilities. Costs: At first instance, nuclear energy will not lead to lower electricity costs. Also, the cost price of electricity generated in a nuclear reactor should cover external costs as well. External costs are measures to be taken regarding nuclear safety, non proliferation, ending of the operation process, decommissioning and nuclear waste and its final storage. These external costs need to be covered for 100% (SER, 2008b, p. 16, 76-77).

Environmental Non-Governmental Organisations Wold Information Service on Energy World Information Service on Energy (WISE) is a small Non-Governmental Organisation (NGO), which provides information concerning nuclear energy. The message of WISE is that nuclear energy is not necessary and that nuclear energy should be banned. Also, WISE thinks that the government is the entity which they should try to influence. In general, they hold the government responsible for the Dutch general interests. WISE criticises nuclear scientists to be too optimistic with regard to the possibilities of nuclear energy technology. WISE thinks that the scientists focus too much on possible developments in nuclear technology. Instead they should be focus on efficiency and reduction of energy use (De Rijk, personal interview, 9 April 2009; WISE, 2009). On the other hand, WISE is criticised because the organisation is too resolute in its argumentation

50


and not all arguments are based on facts (Van der Hagen, personal interview, 21 April 2009). Greenpeace The position of Greenpeace is that nuclear energy is useless and dangerous and that it pollutes. Greenpeace is concerned about the fact that no country has found a solution to the storage of nuclear waste: the waste accumulates whereas governments remain indecisive. Another issue for Greenpeace is that nuclear energy can cause serious accidents like the nuclear disaster in Chernobyl in 1986. The organisation continues its argumentation against nuclear energy by stating that terrorists can make nuclear power plants a target and make atomic bombs with resources found in nuclear power plants. Greenpeace argues that radioactive material is polluting the environment; moreover the radioactive material will keep on radiating for centuries. The radiation results e.g. in damaged body cells and can lead to cancer and infertility. These dangerous radioactive materials are produced in every step in the fuel cycle. The fact that spent fuel from the KCB was taken to the reprocessing plant in La Hague bore more concerns to Greenpeace because that would increase the possibility of accidents. Greenpeace argues that investments should be made in renewable energy such as wind and solar power. Also, efforts should be made in order to save energy. Greenpeace advocates for a change in nuclear energy policies, this should result in closure of all nuclear facilities. Also, Greenpeace organises demonstrations on nuclear facilities and near government buildings to gain awareness of their position on nuclear energy among the general public, politicians and the media (Greenpeace, 2008b, p. 1-8). Van der Hagen (personal interview, 21 April 2009) and Dowling (personal interview, 5 May 2009) say, that the argumentation of Greenpeace is not innovative, however, they regard the risistance to nuclear energy of Greenpeace as valuable to the debate. Also, Andriesse (personal interview, 29 April 2009) states that critical remarks concerning nuclear energy are essential, not only to the industry but also to the science of nuclear energy. He has expressed critical remarks concerning the safety of reactors. These remarks were expressed within the nuclear technology sector and not appreciated, however, he sees that his critical view has helped the technology to develop. Andriesse sees a link between the critique he had on the

51


technology and the critique of Greenpeace, however, he sees a difference as well, his own critique can be described as constructive whereas Greenpeace’s critique is not constructive. Businesses In the Dutch business landscape there are a few important players. The following players will be examined: VNO-NCW, MKB-Nederland and LTO. First, there will be explained briefly what these organisations do and who they represent. After that, there will be expressed what their positions are regarding nuclear energy in the Netherlands.

VNO-NCW VNO-NCW

(Verbond

Nederlandse

Ondernemingen-Nederlands

Christelijk

Werkgeversververbond) is the Confederation of Netherlands Industry and Employers and was established in 1997. However, one of the predecessor organisations of VNO-NCW was established in 1899 (VNO-NCW, 2009b). On its website, VNO-NCW declares that the Netherlands should build new nuclear reactors. The organisation has analysed that sustainable energy carriers, like hydro, wind and biomass, are no realistic alternatives to fossil fuel. Besides, VNO-NCW would like to see a bigger share for nuclear energy in the Dutch fuel mix in order to become less dependent on politically instable regions of the world. Next to this, the employers organisation says that nuclear energy is a viable energy source while it is economically competitive and it will not lead to an increase in global warming while there is no CO2 emission during nuclear energy generation (VNO-NCW, 2009c). The chair of VNO-NCW, B.E.M. Wientjes, said in an interview in 2006 that nuclear energy has to be incorporated in the fuel mix of the Netherlands. The main arguments for this are the fact that there is no CO2 , and that the demand for energy increases. An energy reduction of 1,5% per year is a good goal to aim at, however, this should be coupled with an increase in share of sustainable energy in the Dutch fuel mix and the share of nuclear energy should expand as well. Also CCS (Carbon Capture and Storage) should be implemented more at coal-fired power stations (Wientjes, 2006).

52


Another important issue for VNO-NCW is that the European energy market does not function as a free market. An implication of that is, according to VNO-NCW, that Dutch businesses have de facto little choice to import cheaper electricity from abroad. Electricity prices are higher in the Netherlands when compared to neighbouring countries. That makes the energy-intensive industry in the Netherlands less competitive to industries abroad. That is why VNO-NCW is pleading for one Northwest European electricity and gasmarket. Technical solutions need to be found in order to end the lack of import capacity. Another problem which leads to the unbalanced European electricity market is the fact that the Dutch fuel mix differs a lot from other European countries. These arguments make VNO-NCW say ‘yes’ to the expansion of nuclear energy in the Netherlands (VNO-NCW, 2009a).

MKB-Nederland MKB-Nederland (Midden en Kleinbedrijf Nederland, English: Small and Medium sized Enterprise Netherlands) is an employers organisation representing 186,000 SMEs in the Netherlands. One of MKB-Nederland’s activities is advocating the interests of employers at the local, national and European level. MKB-Nederland predicts that there will be a growth of electricity demand in de coming years in the Netherlands. That means that fossil fuel will remain an important source of energy in the fuel mix of the Netherlands until 2050. However, MKB-Nederland believes that there should be a balance between reliability, energy security, CO2 reduction and affordability of energy. In order to have a balanced fuel mix based on these four characteristics, there should be an expansion of nuclear energy in the Dutch fuel mix, according to MKB-Nederland (MKB-Nederland, 2009, SER, 2008b, p.15).

LTO LTO (Land- en Tuinbouw Organisatie) is the entrepreneur - employer’s organisation for the agrarian sector in the Netherlands, represents almost 50,000 agricultural entrepreneurs. The main issue for LTO is the improvement of the economic and social position of agricultural and horticultural entrepreneurs. On the LTO website, the organisation states that it foresees a great potential in

53


energy generation in the agricultural sector in the Netherlands. Energy can be generated in a sustainable way by the agricultural sector by using dung. LTO says that cogeneration, which makes use of heat and warmth from energy plants, can be used in biomass plants engined by the agricultural sector (LTO, 2009a; LTO, 2009b). LTO believes just like MKB-Nederland that there should be a balance between reliability, energy security, CO2 reduction and affordability of energy and that there should be an expansion of nuclear energy in the Netherlands (SER, 2008b, p.15).

VNO-NCW, MKB-Nederland and LTO have the following positions in common with regard to energy use and reduction and electricity demand in the Netherlands: fossil fuel will remain the most important energy source for the time being. Gas, coal (with or without CCS applied) and nuclear energy, they all have their advantages and disadvantages. If electricity demand will augment further, then more effort should be put in CO2 reduction in order to meet the climate goals in 2020. This might lead to a higher CO2 price and pressure can be put on CO2 free sources of energy.

Uncertainties about the development of different sustainable sources of energy urge for a spreading of risks operationalised by a diversification of the fuel mix by adding nuclear energy. This has to be done in order to obtain a higher level of security of supply, climate issues and cost efficiency of energy in the Netherlands. Neighbouring countries should invest in electricity production capacity. If capacity abroad decreases, the security of supply of the Netherlands will be endangered because the Netherlands imports 20% of its electricity from abroad. The climate goals, supply security, industrial competitiveness and the future risks concerning application and realisation of diversification of the energy mix make it impossible to leave out any option with regard to the fuel mix. This means that the Netherlands should adopt a broader fuel mix with extension of nuclear energy capacity.

These five employers organisations in the Netherlands sees that the Dutch government is proactive in the creation of a friendly environment for nuclear

54


energy, that is to say that the market can decide to expand nuclear energy in the Netherlands if that is seen as profitable.

55


DELTA DELTA is a multi-utility company, this means that it supplies a wide range of products and services, such as: electricity, gas, water, water treatment, solar sells, waste management, radio & television, internet and digital telephony over cable. The company is based in Zeeland, a province in the southwest of the Netherlands, however DELTA’s activities extend to the whole Dutch market as well as the BENELUX6 countries’ markets. In 1991, DELTA was founded after a merger of Watermaatschappij Zuid West Nederland and Provinciale Zeeuwse Energie Maatschappij. The shareholders of DELTA are only public entities, the province of Zeeland holds half of the company’s shares, the other half is owned by the provinces Zuid-Holland and Noord-Brabant and 19 local communities. Also, DELTA is a shareholder of 50% of the shares of EPZ, which holds the licence for operating the nuclear power plant in Borssele. DELTA’s market share has expanded a lot since its creation and now it is the fourth largest energy company in the Netherlands. In its Vision, DELTA declares that utilities are essential for human life and for the growth of the economy. Also, the company is aware of the fact that nowadays, society relies on finite resources and there should be a transition towards more sustainability. Therefore the company is “constantly seeking realistic, sustainable solutions for (…) generating electricity”, a practical example of this objective is the purchase of Solland, a solar cell manufacturer, in 2007. DELTA has the main aim to work towards making the Netherlands a sustainable society, however, the company thinks it will take a long journey before the aim will be reached. Therefore, other sources than renewable energy have to be implemented to meet electricity and environmental demands. Now the share of different electricity sources is approximately ¼ coal, ½ natural gas and nuclear energy is around one fifth of the total share of the electricity sales. The figures of 2008 of sources for electricity can be found in the “Stroometiket” (English: Electricity label), see appendix III “Stroometiket 2008 Delta” (DELTA, 2008, p. 5, 9, 21; DELTA, 2009d, p. 12; Vermeer, 2009).

DELTA states on its website that it sees nuclear energy as a realistic and responsible energy source. In addition DELTA perceives nuclear energy as an 6

The BENELUX consists of Belgium, the Netherlands and Luxemburg.

56


essential part of the Dutch fuel mix. The multi-utility company is a proponent of building a second nuclear power plant near the current nuclear power plant in Borssele. DELTA has several arguments in favour of a second nuclear power plant: the energy production will change drastically in the coming 30-50 years, which means that fossil fuels will gradually be replaced by renewable energy. Also, energy demand will augment in the next four decades, added to the fact that, fossil fuels and renewable energy cannot fulfil future energy demands. Yet, the company sees nuclear energy as a reliable solution to meet energy demands in the next years. That is why they would like to operate a second nuclear power plant in the late 2010s. DELTA would like to operate the nuclear power plant tobe-built with a partner. Until 2033 the new nuclear power plant should generate electricity next to the present nuclear power plant, which will be phased out then. The best suitable location for the new nuclear power plant is, according to DELTA, the site of the power plant in Borssele. There are several reasons for this: Borssele is the place where there is knowledge concerning nuclear energy; there is enough coolingwater; and there is enough societal acceptance concerning nuclear energy in the province Zeeland. Besides these advantages of a second nuclear power plant in Borssele. DELTA sees various advantages of nuclear energy in general, being: it is relatively cheap. That is to say, the prices for nuclear energy and electricity from coal are comparable, wind energy’s costs however, are twice as high as those of nuclear energy and solar power is four times more expensive. Next to this, nuclear energy would not result to dependency from politically unstable countries, unlike now is the case concerning oil and gas imports. The identified uranium reserves can supply the world for tens of decades. DELTA makes clear on its website that the possible second nuclear power plant will have to meet strict safety measurements. The NPP will be build using proven technology, concerning this proven technology it is calculated that the chance of a major accident can occur once in a million years. Also, concerning radioactive waste DELTA states that it will store nuclear waste from the possibly to-be-build NPP at COVRA (DELTA, 2009a). In fact, storage of nuclear waste at COVRA is the one and only viable option in the Netherlands, while, according to Dutch law. That is the only place in the Netherlands where

57


nuclear waste can be stored during the next 100 years (Verhoef, personal interview, 22 June 2009) . On Thursday the 25th of June 2009, DELTA had a shareholders meeting, during which it announced to start the procedure for filing an application to build a second nuclear power plant on the site of the nuclear reactor in Borssele. The procedure starts the same day, first, the company files a startnotitie (English: Startnote) at VROM (this is the Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment). Then an Environmental Effects Report will be made, after that the official application for building a nuclear power plant can be proposed. DELTA plans to apply for the permit in 2011. That is also the year in which there will be elections for the Dutch House of Representatives and a new government. However, DELTA plans to have formulated the official application after the elections (DELTA, 2009c). That makes it likely that nuclear energy will be a topic of discussion during the elections.

The Startnote which been handed in by DELTA leads to the Environmental Effects Report. This report will cover the set conditions under the Dutch Nuclear Energy Act (Dutch: Kernenergiewet) and laws concerning water and twenty one other laws. The Environmental Effects Report will be evaluated by and independent commissions. However, during the investigation process, there will be various momentums for joint decision making. Appendix III ‘Procedure of the application for a nuclear power plant’ portrays schematically how the procedure will evolve during the coming period. Also, the appendix shows that there will be a lot of cooperation between the initiative taker and legal authorities. After the Environmental Effects Report, DELTA can start the application for the licence of a nuclear power plant, which is planned for 2011. If the procedure for the licence can be concluded prompt, then the application for the construction permit can be filed in 2013 and that will result in making a start with the construction of the nuclear power plant in 2014. If the construction can be concluded without delay, then the NPP can operate by 2018, while the construction will take around four years.

58


Consumers The public opinion towards nuclear energy has varied during the years. The public opinion is examined in two ways. There has been scientific research on the various factors that play a role in the acceptance of nuclear energy. Such research focuses mainly on the perception of the risks of nuclear energy generation. This research explains differences in the risk perception between an expert in nuclear physics and a layman. Research shows that people are interested in question whether incidents like those in Harrisburg or Chernobyl could happen again or not. Scientific research reveals that the incident in Chernobyl has influenced the risk perception. Another type of research is about the acceptance of nuclear energy. In the spring of 2006 a research was conducted in the Netherlands, the research showed that the public wants the government to play a vital role in the building process of a possible new nuclear power plant or it should even build the possible nuclear power plant. The SER and ECN write that the results of these kind of studies vary significantly, depending on the phrasing of the questions (SER, 2008a, 72-73).

Private initiatives The Argumentenfabriek has published a so called ‘Argumentenkaart’, which states all arguments in favour and against nuclear energy. The Argumentenkaart on nuclear energy was an initiative of De Volkskrant, which is a Dutch quality news paper. Fifteen persons working in the field of nuclear energy cooperated on the

Argumentenkaart,

knowing:

Ronald

Smetsers

(Rijks

Instituut

voor

Volksgezondheid en Milieu, English: National Institute for Public Health and the Environment), Kees Wiechers (Algemene Energieraad), Ron Wit (Stichting Natuur en Milieu English: The Netherlands Society for Nature and Environement), Rob Kouffeld (Kernvisie), Peer de Rijk (WISE), Frits de Groot (VNO-NCW), Piet Müskens (Kernfysische Dienst (VROM)), Rob Aalbers (Centraal Planbureau), Jan Wieman (EPZ), Monique Linger (EPZ), Ike Teuling (Greenpeace), Hans Codée (COVRA), Dirk Bannink (Laka), Aliki van Heek (NRG) and Ebel Kemeling (Spring Associates). The arguments on the Argumentenkaart are divided in seven realms: economy, environment, public health, energy policy, safety, politics and ethics, see appendix V for the Argumentenkaart (note: the Argumentenkaart is

59


published in Dutch only). The Argumentenkaart can be useful in debates and it states in clear language what the pro’s and con’s of nuclear energy are, this can help the general public to get an opinion on nuclear energy. There were two sessions,

in

each

session

half

of

the

total

participants

were

involved

(Argumentenfabriek, 2009; Van Dalen, personal e-mail, 10 June 2009).

3.3. Conclusion Within Dutch society, there are convinced opponents and proponents. NGOs like WISE and Greenpeace and also trade unions are opponents, while they perceive the risks of generating electricity in a nuclear power plant as being too big and also they regret the fact that there is no solution concerning final storage and radiation of fissile material and spent fuel. On the other hand, there are several proponents as well, the nuclear energy sector and employers organisations are in favour of nuclear energy. In their view, money and competition play an important role, as well as CO2 emissions, and they argue that nuclear reactors are much safer now than a few decades ago, when the Chernobyl incident took place. Besides, it is argued that the Dutch nuclear sector and the Dutch government are always keeping an eye on high safety standards. The different arguments which are being used by proponents and opponents are scheduled in the Argumentenkaart of the ArgumentenFabriek. The Argumentenkaart is seen by several stakeholders as being a clear expression of what one can think of nuclear energy.

60


4. Influences from abroad on Dutch nuclear energy policy Nowadays, the European Union (EU) is one of the most important policy making institutes for the Netherlands. However, not only European policies are of importance to the Dutch, also, among a lot of other things there is a market system for energy. The European Commission (EC) has drawn up the Euratom Treaty which entered into force in 1958. The Euratom Treaty’s objectives were to tackle to shortage of “conventional” energy during the 1950s. Also, the six member states to the Treaty being Belgium, France, Germany, Italy, Luxemburg and the Netherlands, regarded nuclear energy as a way to gain energy independence. The member states joined Euratom because individual states could not cope with the investment costs for nuclear energy. However, the general objective of the Treaty is stated to be as follows: “(…) to contribute to the formation and development of Europe's nuclear industries, so that all the Member States can benefit from the development of atomic energy, and to ensure security of supply. At the same time, the Treaty guarantees high safety standards for the public and prevents nuclear materials intended principally for civilian use from being diverted to military use. It is important to note that Euratom's powers are limited to peaceful civil uses of nuclear energy” (European Commission, 2007, p.3; Europa.eu, 2007).

The signatories to the Treaty have obligations as well, there is a strict and extensive system of safeguards to make sure that civil nuclear materials are not abstracted from the civil use. A team of 300 inspectors has access to all places, data, persons who deal with materials, equipment or installations subject to safeguards. The safeguarding system is set up in order to make certain that there will only be made peaceful use of nuclear energy. In the light of that thought, there is also cooperation with IAEA, the International Atomic Energy Agency, which has its seat in Vienna (Austria) (Europa.eu, 2007).

61


During the last years Euratom’s focus has shifted more towards nuclear safety, this happened as a result to the enlargements of the EU to the East. Nuclear power is an important source of energy for a lot of East European countries. Yet, the safety standards of those nuclear power plants as well as the level of protection to employees and the public are not always sufficient. That is why a special programme, PHARE, is set up to support the countries involved in upgrading their nuclear power plant’s safety levels (Europa.eu, 2007).

The European Union concludes on its website that nuclear energy issues have grown in importance at various levels, operational safety, storage of radioactive waste and nuclear non-proliferation are topics of discussion. Member states must keep all powers considering these points. However, it is agreed by all EU member states that there has to be a certain degree of uniformity at the international realm concerning nuclear energy and its safety (Europa.eu, 2007).

After the treaty was set up, the Commission has periodically published illustrative programmes describing the current status and potential future scenarios for the nuclear sector the EU. Also, the Nuclear Illustrative Programme provides a basis for discussing the nuclear option in the context of the ongoing EU energy policy debate. The Nuclear Illustrative Programme aims at providing “a factual analysis of the role of nuclear energy in meeting the growing concerns about security of energy supply and CO2 emission reductions, while ensuring that nuclear safety and

security

are

paramount

in

the

decision-making

process”

(European

Commission, 2007, p.3).

Today, approximately one third of the electricity and 15% of the energy consumed in the EU is generated in nuclear power stations. Concerning energy needs, the EC expects the EU to become more and more depending on energy imports in the coming 20 to 30 years. The last decades the global and European demand for energy has risen, just like oil and gas prices. The EU has made efforts to improve its energy efficiency, however, energy demand is rising with approximately 0,8% per year and it is predicted that there will be a rise in electricity demand of 1,5% on a business as usual scenario. This dependence on

62


fossil fuels involves an increase of CO2 and other greenhouse gasses as well. It is said that greenhouse gas emissions have resulted in an average increase of 0.6ºC world wide (European Commission, 2007, p.3-4).

Concerning the state of the art of nuclear energy generation, the European Commission states the following: “In 2005, the EU is the biggest nuclear electricity generator in the world (944,2 TWh(e)). It has a mature nuclear industry spanning the entire fuel cycle, with its own technological base and expertise. Attention had focussed on the safety and security of nuclear installations and protection of the

public.

The

recent liberalisation of electricity markets

has

significantly changed the investment scenarios compared with the 1970s and 1980s when most nuclear plants were constructed.” This quote of the EC, makes clear that the nuclear sector has undergone major changes in the last decades, not only in the realm of technology but also on the policy making level and on the market. Still, the EU member states are cooperating with one another and with other countries in order to strengthen their international relations with regard to nuclear technology, safety and treatment of radioactive waste. Different countries are planning the construction of new nuclear power plants, that puts pressure on the international arena to have

constant

attention

for

adequate

policies

because

of

the

potential

geopolitical implications for global security, health, industry and public opinion (European Commission, 2007, p. 4).

EU member states are obliged under Article 41 of the Euratom Treaty to notify to the EC if investments related to the nuclear fuel cycle are planned. That is why Electriciteiteits Productiemaatschappij Zuid (EPZ), which is the owner of the nuclear power plant in Borssele, notified to the EC that it planned to continue generating nuclear power until 2033. Such notifications are drawn up in the Nuclear Illustrative Programme (European Commission, 2007, p. 6, 8).

Investment - Competition – state aid from EU member states

63


Within the EU, new nuclear power plants are in general being built without subsidies from the state. It is perceived that the nuclear energy sector is becoming more and more competitive in the EU framework. Nonetheless, Uncertainty about future electricity prices, market movements, and policies on climate and energy make investments in the energy sector risky. These risks are especially important to the nuclear sector whereas the high capital investment for a new nuclear power plant result in the fact that it takes a relative long period before investments in a nuclear power plant becomes profitable. Also, it takes at least five years before a nuclear power plant can be up and running from the moment an investor decides to apply for a licence to operate a nuclear power plant. This in contrast to a combined cycle gas turbine for which this process takes about 2 years or less, the same applies to installations using renewable energy sources (European Commission, 2007, p. 12-13).

European Nuclear Energy Forum The European Nuclear Energy Forum (ENEF) is “a platform for broad discussions, free of any taboos, on transparency issues as well as the opportunities and risks of nuclear energy”. ENEF was founded in 2007 and the European Commission declares on its website that “all relevant stakeholders in the nuclear field: governments of the 27 EU Member States, European Institutions including the European Parliament and the European Economic and Social Committee, nuclear industry, electricity consumers and the civil society” participate in ENEF. The ENEF was an initiative in 2007 of the European Commission supported by leaders of EU member states. During a 2007 summit, EU member states leaders agreed that the EU should take the lead in combating global warming, this opened the door for more discussion on energy, including nuclear energy. This was followed by the adoption of an energy policy for Europe which aims to raise competitiveness, security of energy supply and aspires energy efficiency and promotes climate friendly energy sources. In the light of the aims of the energy policy for Europe, the European Commission proposed to organise a broad discussion

with

all

relevant

stakeholders,

the

discussion

had

to

opportunities and risks of nuclear energy (European Commission, 2009).

64

cover


Regarding policy making on nuclear energy, the EU has no legislative power. Member states of the EU decide for themselves whether they will or will not produce nuclear energy. Commission President Barroso has stated the following concerning this: “Therefore, to repeat, while the EU as such only has a limited role to play, we can make a significant contribution to the debate in related areas, for example on research and on safety, and offer a platform for an open dialogue. (…) As you can see, the Commission is ready and willing to help launching a transparent debate on nuclear energy and ensuring that the public receives relevant and reliable information on the different policy options available.” (Barroso, 2007)

A conclusion to be taken from this is that the intentions of the EU were at the starting point of ENEF to provide an open debate on nuclear energy in order to provide reliable information to the public. Now, two years after the launch of ENEF, there have been meetings in Bratislava and Prague. Now one can wonder how the debate actually takes place.

Greenpeace has been a participant in ENEF and writes the following criticism to ENEF on its website. The criticism is concerning two point, first of all there is an unbalanced representation of participants, Greenpeace formulates this as follows: “Despite the intention to organise a “broad discussion among all relevant stakeholders”, the meeting is largely restricted to the nuclear industry and officials and governments who are nuclear supporters. Attendance is by invitation only. The Forum has around 200 participants. One participant from Greenpeace and one from Friends of the Earth are the only representatives of the whole of civil society” (Greenpeace, 2008a).

Also, Greenpeace puts forward its position on the content of the discussions within ENEF. According to Greenpeace the discussions are pro-nuclear. In their fact-sheet on ENEF Greenpeace states this: “Greenpeace is extremely concerned about the pro-nuclear bias in the ENEF but was hardly under any illusions that the circumstances would be

65


otherwise.

The

extremely

limited

participation

of

civil

society

representatives is also a major concern in a process supposedly based on transparency. With regard to nuclear safety standards, Greenpeace wants to ensure that, if they are harmonised across the EU, this should be on the basis of Best Available Technology and on Best Regulatory Practice not on the most lenient standards among EU Member States. Greenpeace’s presence in the ENEF does not signal any endorsement of nuclear power. Greenpeace wants nuclear power to be phased out, at the latest on the basis of the originally assumed technical lifetime of any plants and earlier where possible, in order to reduce the accumulation of nuclear waste and limit the chances of nuclear accidents or terrorist attack.” (Greenpeace, 2008a).

After the Forum’s fourth meeting on 28 and 29 May 2009, the European stated again in a press release that the aim of ENEF to provide an open and broad debate on nuclear energy. It, also stated that 250 participants from member state governments, European institutions, major energy companies and a large number of key actors in the field of public administration, industry, finance and civil society were present (Europa.eu, 2009). The EU does not state anything concerning the critiques of Greenpeace to ENEF on its website.

International Atomic Energy Agency The International Atomic Energy Agency (IAEA) is the world’s centre of cooperation concerning nuclear technology. The organisation was founded in 1957 in the United Nations (UN) framework, nonetheless, it is an independent organisation. The IAEA works with UN member states and various other partners on a worldwide scale to promote safe, secure and peaceful nuclear technologies. That is why the organisation is sometimes referred to as the “Atoms for Peace” organisation. There are three pillars in the mission of the IAEA: safety and security; science and technology; and safeguards and verification. The policy making bodies are the 35-member Board of Governors and the General Conference of all Member States. In total there are 146 IAEA member states (IAEA, 2009b; IAEA, 2009a).

66


One of the most important treaties of the IAEA is the “Joint Convention on the Safety of Spent Fuel Management and on the Safety of Radioactive Waste Management”. This Joint Convention was adopted on 5 September 1997 and entered into force on 18 June 2001. The Convention has three objectives: (i) to achieve and maintain a high level of safety worldwide in spent fuel and radioactive waste management, through the enhancement of national measures and international co-operation, including where appropriate, safety-related technical co-operation; (ii) to ensure that during all stages of spent fuel and radioactive waste management there are effective defenses against potential hazards so that individuals, society and the environment are protected from harmful effects of ionizing radiation, now and in the future, in such a way that the needs and aspirations of the present generation are met without compromising the ability of future generations to meet their needs and aspirations; (iii) to prevent accidents with radiological consequences and to mitigate their consequences, should they occur during any stage of spent fuel or radioactive waste management.

International Energy Agency The International Energy Agency (IEA) is “an autonomous body which was established in November 1974 within the framework of the Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) to implement an international energy programme”. IEA carries out an inclusive programme of energy cooperation among twenty-eight 7 of the thirty OECD member states 8 . Six main aims of the IEA programme are: (1) Maintaining and improving systems for coping with oil supply disruption; (2) Promoting rational energy policies in a global context through co-operative relations with non-member states, industries 7

IEA member states are: Australia, Austria, Belgium, Canada, Czech Republic, Denmark, Finland, France, Germany, Greece, Hungary, Ireland, Italy, Japan, Republic of Korea, Luxembourg, Netherlands, New Zealand, Norway, Poland, Portugal, Slovak Republic, Spain, Sweden, Switzerland, Turkey, United Kingdom and United States of America. The European Commission participates in the work of the IEA as well. 8 OECD member states are IEA member states and Iceland and Mexico.

67


and international organisations; (3) Operating a permanent information system concerning the international oil market; (4) Improving the world’s energy supply and demand structure by developing alternative energy sources and increasing the efficient energy use; (5) Promoting international collaboration on energy technology; (6) Assisting in the integration of environmental and energy policies. In the light of the tasks of the IEA, the organisation publishes reviews of the energy policies of its member states. In 2009 the organisation has published the review of the policies concerning energy in the Netherlands by 2008. The review analyses the energy challenges facing the Netherlands and the book provides critiques and recommendations for more policy improvements. In the scope of nuclear energy policy the IEA expresses critiques and recommendations as well. The IEA states in its 2008 review that the Netherlands should improve its decisiveness. IEA says that nuclear energy is a topic on which the Dutch government remains indecisive. However, the IEA takes note of the fact that the government is taking nuclear energy as part of the energy mix into consideration. The decision of the government to decide in 2011 on the role of nuclear energy as a part of the nuclear energy mix is seen by the IEA as a negative development, while it leaves the technology industry uncertain. That is why the IEA urges the Dutch government to state a clearer position concerning nuclear energy and the government should take measurements in order to set the necessary framework to allow the next government to take a prompt decision (IEA, 2009b, p. 2, 24).

The IEA continues that one of the main challenges of the Dutch government is that the policy frameworks need to be implemented. The government has set ambitious plans, however now it is the government’s task to develop practical strategies and policies, this is seen by the IEA as a priority. The IEA appreciates that there is good co-ordination between various ministries and entities. Different policy frames, like the Clean & Efficient Working Programme and the Energy Report 2008 have been set up by sound cooperation, however, the IEA claims that now the ministries need to keep on working together in order to accomplish the set goals under these policies. Statements made on this by the IEA are: “The government should ensure that such collaboration across ministries and between local, regional and national authorities begins as early as possible in policy

68


development and continues during the implementation phase. Furthermore, meeting the targets will require quick and potentially painful implementation of policies. Successful implementation and meeting sustainability goals will also require continued, active and open dialogue with the public” (IEA, 2009b, 24-25). The open dialogue concerning energy policy is expressed in the Dutch polder model, this model is defined in Box 3. ‘Dutch polder model’. However, the polder model does not involve the public as a partner. Nonetheless, the public is represented in (on of the three) entities taking part in the dialogues. Box. 3 Dutch polder model Consensus in decision making Consensus in decision making is the characteristic in the traditional Dutch polder model. In practice this means that tripartite dialogues take place among unions, employers and the government Source: IEA, Energy Policies of IEA Countries: THE NETHERLANDS, 2009b, p.10 Uranium and its availability As several institutions point out, nuclear power plants are not very sensitive to changes in the cost of uranium, in contrast to other sources of energy (European Commission, 2007, p. 10; ECN, 2007, p. 28-29). Nuclear fuel, from mining to fuel fabrication, thus the whole front-end of the fuel cycle accounts for approximately 10-15% of the total costs for nuclear electricity. The Euratom Treaty states that all users of nuclear fuel in the Community should be given “a regular and equitable supply of ores and nuclear fuel” (European Commission, 2007, p. 10). The European Union has stated in Europe’s energy position present & future which was published in 2008 that it is estimated that around 105 500 tonnes of uranium (U) can be found in the EU, that represents 1,9% of the world’s identified resources. That results in the fact that the EU is heavily dependent on U imports from third states. Figure 5. ‘ Uranium sources of the EU’ shows how big the share of imported uranium is for the EU (European Commission, 2008, p. 27).

69


Figure 5. ‘Uranium sources of the EU’

Legend U

= Uranium

Pu

= Plutonium

HEU

= Highly Enriched Uranium

natU = Natural Uranium ktU

= kilo tonnes of Uranium

Source: Based on European Commission, Europe’s energy position present & future, 2008, p. 27.

The identified world reserves of uranium which have a cost price of $130/kg U and lower, are around 5,5 million tonnes. It has been calculated that these resources will be depleted in 100 years at the current rate of consumption. The identified resources of uranium can be found at different part of the world, notably: Australia (23%), Kazakhstan (15%), Russia (10%), South Africa (8%), Canada (8%), United States of America (6%), Niger (5%), Namibia (5%) and Brazil (5%). Also there are undiscovered resources, at present, they are estimated to have a volume of 10,5 million tonnes (European Commission, 2008, p. 29). However, if unconventional techniques will be used as well to win uranium, then 22 million tonnes could be found in phosphate and 4000 million

70


tonnes in sea water. In laboratories, it is proven that uranium can be found in sea water, however, the costs of this are estimated to be between $200 and $400 per kg U (ECN, 2007, p. 28). At this moment, Australia and Canada supply 45% of the EU uranium demand (European Commission, 2007, p. 10).

Conclusion To conclude this chapter, there are several international frameworks which focus on safety of nuclear reactors and the fuel cycle and on the peaceful use of nuclear technology. Also, these institutions monitor the state of the art concerning nuclear technology and its (possible) implications to modern day and future societies. Also, the European Union has initiated ENEF in order to have an open debate concerning nuclear energy. However, it can be questioned how open this debate is, while Greenpeace states that the European civil society is not represented during ENEF meetings. Uranium reserves are another important factor present in the international realm. Studies point out that, proven conventional reserves will not be exhausted until the century. However, there has been research on unconventional techniques to win uranium which would mean that instead of 5,5 million tonnes, over 4000 tonnes can be used as fissile material. The final conclusion to be drawn from this chapter is that in the international realm there are several important factors having an influence on nuclear energy in the Netherlands. These influences are structures in the form of international institutions and (the absence of) scarcity of uranium.

71


5. Conclusions The goal of this research was to come to an answer to the research question, which is How are different national and international actors and structures influencing the Dutch government concerning its policies on nuclear energy? If a conclusion has to be drawn from this work, then it can be said that first of all, there are a lot of factors of influence concerning nuclear energy. Off course, not all factors have the same weight in the debates on nuclear energy. Sometimes, even the factor is not especially participating in a debate as an actor, but rather subject of debate, think of Chernobyl and the discussions arising from this momentum concerning safety/dangers.

Several factors of (possible) influence have been discussed in the previous pages. The structure of the Dutch government concerning its policy making and responsibilities

on

nuclear

energy

is

fragmented.

That

could

make

the

government less vulnerable to lobbies from stakeholders. Within the framework of this research there has been one observation of a stakeholder dialogue. That dialogue however, was not initiated by the Dutch government but by De Volkskrant and it was facilitated by the ArgumentenFabriek. However, this is not a structural stakeholder dialogue, because there were only two sessions and the participants were divided over the two sessions. Thus, not all participants spoke with each other. Off course it should be noted, that this does not say anything concerning the quality of the Argumentenkaart, see Appendix V. This conclusion is focuses only on the fact whether there is or is no stakeholder dialogue. Stakeholder dialogues can bring about a code of conduct or a common thought. In this case, one could say that such a product did was produced by the 15 participants. However, those were no basic rules on a solution, but rather it expressed the arguments viable in the debate on nuclear energy.

During this research, there has not only been taken a look at the existence of a stakeholder dialogue in the national perspective but also in the international perspective. In the international realm, we encounter a European multi stakeholder dialogue in the form of ENEF. It can be questioned however, to what

72


extent this multi stakeholder dialogue takes place, while Greenpeace has made clear that the number of participants from the civil society is not representative to their role in European societies. Also, participants are only able to attend the forum upon invitation, which means that there is a closed multi stakeholder dialogue.

If a further look is taken at how different factors either as individual actors or as groups influence the Dutch government on nuclear energy, then it can be concluded that there are numerous parties in Dutch society and from abroad influencing the Dutch nuclear sector. Within Dutch society, there are convinced opponents and proponents. NGOs like WISE and Greenpeace and also trade unions are opponents, while they perceive the risks of generating electricity in a nuclear power plant as being too big and also they regret the fact that there is no solution concerning final storage and radiation of fissile material and spent fuel. On the other hand, there are several proponents as well, the nuclear energy sector and employers organisations are in favour of nuclear energy. In their view, money and competition play an important role as well as CO2 emissions and they argue that nuclear reactors are much safer now than a few decades ago when the Chernobyl incident took place. Besides, it is argued that the Dutch nuclear sector and the Dutch government are always keeping an eye on high safety standards.

It is difficult to see to what extend the different parties actually pressure the government to make certain decisions on its nuclear energy policy. Often lobbying takes place behind closed doors or at least not in the open. Also, it is noteworthy that the government as a decision making entity is not only divided in different Ministries having responsibility concerning nuclear energy policies, in fact, there is in addition to that also the Dutch Parliament and the political parties having seats in Parliament. Parties in the Coalition of Balkenende IV could were able to make a compromise concerning nuclear energy, stating that during the reign of Balkenende IV, there would not be decided to expend the capacity of nuclear energy. Within the coalition, which consists of CDA, ChristenUnie and

73


PvdA, only CDA is a proponent of extension of nuclear energy capacity, both ChristenUnie and PvdA are opposed to that idea.

There have been, let’s call it rumours, concerning the renaissance of nuclear energy in the world and also in the Netherlands. Delta,has filed an application for a second nuclear power plan. Now, the debate can come to a higher level. However, nothing is certain concerning this. For now, it remains unclear to make statements on what will happen if an application will be filed, al least it is sure that it will not be decided to start building a reactor until the end of the term of Balkenende IV which will end in 2011.

Concerning scarcity it must be said, that oil scarcity is not much of an issue for the Dutch debate on nuclear energy. Oil is not of high importance for Dutch electricity, on the other hand, gas is. Gas as an energy source is accountable for the biggest part of electricity generation. It is estimated that Dutch gas reserves will run out in a few decades, however, the Dutch government is planning on making the Netherlands a gas hub, this would mean that the Netherlands would become a distributor of gas. Concerning the possibilities of scarcity of uranium it must be noted that uranium scarcity is not a treat for the coming years. The proven reserves of uranium can provide the world for 100 years. It is the question if nuclear energy will be generated for such a long period, whereas it is often argued that nuclear energy should just be seen as a source of energy in a transition period, wherein the world will shift from a fossil fuel based economy to a renewable energy based economy.

The final and most important conclusion with regard to this work is that during the years, there is not one main actor or structure influencing the Dutch government concerning its policies on nuclear energy. This can be said while the interaction between the government and other parties is mostly concerning safety standards and the safeguarding of safety in reactors, both concerning domestic actors as international actors. At first instance, there is not a lobby for or against nuclear energy. The stakeholder theory was a guidance concerning how the actors interact. The interaction is not substantial. Within the nuclear

74


sector there are many ties and people know each other personally. It appears that the opponents of nuclear energy are not as organised or have not as strong ties as can be found in the nuclear sector. Concerning the Political Systems Theory, it must be concluded that the policies concerning nuclear energy are typified by various waves. There have been important factors from outside the government’s power which have influenced the Dutch policies, an example is the accident in Chernobyl but also the increased attention to environmental issues and developments in nuclear technology. The external influences on the Dutch government have national and international foundations. This means, that influences on nuclear energy policies can be various and hard to predict.

75


Appendix I Questionnaire Interviewleidraad Inleiding Het doel van dit interview is een beeld krijgen van hoe verschillende organisaties en actoren zich bezig houden met kern energie en hoe zij het beleid van de Nederlandse overheid beïnvloed hebben en nog beïnvloeden. Het onderzoek wordt gedaan voor de Universiteit van Amsterdam, dus niet per se voor een van de organisaties die onderzocht worden. Het interview is verdeeld in vier delen. Eerst worden er vragen gesteld over het kernenergie debat in het algemeen. Vervolgens wordt er meer in gegaan op de verschillende partijen die in debat zijn met elkaar. Dan wordt de rol van geïnterviewde actor onderzocht. Als laatste punt van dit interview wordt gekeken naar de gevoerde argumenten en hoe zij al dan niet stand houden door de jaren heen. Tijdens het interview zal er met name stil gestaan worden bij de argumentatie in historisch perspectief.

VRAGEN Het kernenergie debat Hoe zou u de intensiteit van het maatschappelijke debat karakteriseren? Gaat het eerder om een gesloten debat tussen een beperkt aantal groepen, of om een nationale controverse? Wat was de rol van de media hierin? Worden in de politieke arena dezelfde argumenten gebruikt als in de maatschappelijke arena? Waarom (niet)? Welke rol speelt de overheid in het maatschappelijke debat (stimulerend, negerend, onderdrukkend, informerend,…)? Hoe zou u de houding van het ‘brede publiek’ karakteriseren (bewust, sceptisch, niet betrokken,….)? Actoren binnen het kernenergie debat Wie zijn volgens u de belangrijkste groepen die deelnemen aan het debat? Wat streven zij volgens u na? Welke eisen stellen zij aan de overheid (bv. meer regulering, geschikt industrieel klimaat, …)? Zijn de posities onverzoenbaar? Wat is hun impact op de besluitvorming? als actor in het kernenergie debat Hoe zien andere actoren het u? Hoe situeert u zich ten overstaande van de andere belangrijke actoren (evt. allianties)? Argumentatie in historisch perspectief Als u vanuit uw ervaring naar de toestand van het kernenergiedebat nu kijkt, hoe schat u dan uw vroegere argumentatie in? Waar heeft de geschiedenis u gelijk gegeven, waar niet? In hoeverre hebben nieuwe ontwikkelingen invloed gehad op uw standpunt (het standpunt van uw organisatie)?

i


Appendix II Transcripts of interviews Verslag naar aanleiding van interview met dhr. P. de Rijk op 9 april 2009 Peer de Rijk is directeur van de milieuorganisatie WISE (World Information Service on Energy). Contact: WISE Amsterdam Postbus 59636 1040 LC Amsterdam Bezoekadres: Ketelhuisplein 43 [email protected] Telefoon: 020-6126368 Fax: 020-6892179

LH: Laura Hoogwerf PdR: Peer de Rijk, directeur WISE

Inleiding LH: Het doel van dit interview is een beeld krijgen van hoe verschillende organisaties en actoren zich bezig houden met kern energie en hoe zij het beleid van de Nederlandse overheid beïnvloed hebben en nog beïnvloeden. Het onderzoek wordt gedaan voor de Universiteit van Amsterdam, dus niet per se voor een van de organisaties die onderzocht worden. Het interview is verdeeld in vier delen. Eerst worden er vragen gesteld over het kernenergie debat in het algemeen. Vervolgens wordt er meer in gegaan op de verschillende partijen die in debat zijn met elkaar. Dan wordt de rol van geïnterviewde actor onderzocht. Als laatste punt van dit interview wordt gekeken naar de gevoerde argumenten en hoe zij al dan niet stand houden door de jaren heen. Tijdens het interview zal er met name stil gestaan worden bij de argumentatie in historisch perspectief.

VRAGEN LH: Hoe zou u de intensiteit van het maatschappelijke debat karakteriseren? PdR: Het is op zichzelf de laatste jaren minder intens, er is minder aandacht voor geweest. Dat is wel weer aan het groeien en aan het toenemen, maar de manier waarop het debat gevoerd wordt is wel erg intensief. Dat heeft er och mee te maken dat iedereen vastzit in zijn/haar ‘loopgraven’, dat er heel weinig beweging zit tussen de mensen die deelnemen aan het debat. LH: Bedoelt u daarmee dat de voorstanders voorstanders blijven en de tegenstanders blijven tegenstander? PdR: Ja eigenlijk wel, maar dat geldt dan voor de actieve ‘spelers’ zoals milieuorganisaties, wetenschappers, energiebedrijven en een paar politici. Als je kijkt naar het grote publiek of jongeren, of in ieder geval die er niet dagelijks mee bezig zijn, daar is al helemaal geen intensief debat. Wat zij meekrijgen van het debat krijgen ze via de massamedia. Daarin zie je wel een verschuiving optreden en er is een trend dat mensen meer gaan geloven in kernenergie, om verschillende redenen. Men staat minder negatief tegenover kernenergie. Dat heeft ermee te maken dat het de laatste jaren veel minder in het nieuws is geweest. Nu er wat meer aandacht komt, is het wel positiever van aard dan vroeger. Verder heeft dat positievere denken te maken met twee dingen:

ii


er is een hele generatie die de grote rampen niet heeft mee gemaakt, maar ook de grote debatten niet, de grote gepolariseerde discussie. Dat betekent dat die generatie veel opener is ten overstaande van kernenergie. Het andere belangrijke element is dat er nu veel meer aandacht is voor klimaatverandering en milieuproblematiek. Dat is bij veel mensen doorgedrongen en er is een gevoel dat daaraan iets gedaan moet worden. Dan worden andere potentiële milieuproblemen die kernenergie met zich mee brengt minder belangrijk geacht door sommige mensen. Daarnaast wordt er nu ook gecommuniceerd naar de mensen dat kernenergie kan helpen tegen klimaatverandering. Daar zijn ze redelijk succesvol mee geweest. Nu is er een groep die kernenergie wel associeert met iets slechts en denken “daar was iets mee” maar hoe het dan precies zit weten ze niet. Daartegenover zijn die mensen zich wel bewust van het klimaatprobleem en hebben het gevoel dat daar iets aan gedaan moet worden en zij zeggen dan “laten we dan desnoods maar aan kernenergie beginnen”. LH: Is de conclusie die je daaruit kan trekken dan dat het grote publiek te weinig geïnformeerd is over kernenergie? PdR: Ja, dat is op zich ook logisch. Vlakvoor Tsjernobyl wilde Nederland nog besluiten voor de bouw van een nieuwe kerncentrale. Toen kwam Tsjernobyl, daardoor werd het besluit geparkeerd en niet per se afgeserveerd. Daarnaast is er nooit echt een noodzaak geweest om over kernenergie te beslissen. Wij als WISE vinden ook dat Borssele dicht moet, maar daar zal het grote publiek niet enthousiast voor worden. Nu merken we dat het debat weer opkomt en dat er meer aandacht voor komt en dat er gepraat wordt over de mogelijkheid van de bouw van een nieuwe kernenergie, dat er meer aan voor komt. De aandacht is nog wel veel te weinig, er moet meer aandacht komen. De soort aandacht moet ook veel evenwichtiger en meer afgewogen. De laatste jaren hebben wij geanalyseerd dat het onevenwichtig is en dit hebben wij aan de media teruggekoppeld. Als ik een journalist aan de lijn heb, en uitleg waarom wij tegen kernenergie zijn, dan zegt vier van de vijf journalisten “Ja, dat weten we wel, het is nu interessanter om de positieve kant van kernenergie te belichten.” Dat vinden ze spannender, die kant is minder aan bod geweest, zo werkt het in je journalistiek. Daardoor is het voor ons moeilijker om onze standpunten naar voren te brengen. In de media komen allerlei golven voor, daarnaast is het zo, als je kijkt naar de argumenten in de media, wij zeggen altijd in de techniek van de kernenergie is er heel weinig veranderd de afgelopen dertig jaar. Alle argumenten over afval, veiligheid, transport, proliferatie, noem het maar op, de deelargumenten die voor ons belangrijk zijn, die staan nog overeind. Daar is niet iets in veranderd, daar kunnen wij weinig aan doen, dat is omdat er in de techniek van kernenergie zo weinig veranderd is. Dus als iemand moe wordt van onze argumentatie en denk, ja dat weten we nu wel. Zo is het nu eenmaal. Kernenergie leidt tot proliferatie, uraniumwinning is nog steeds vies. Er kunnen nog steeds dingen mis gaan in een kerncentrale, die kans is klein maar nog net zo klein/groot als dertig jaar geleden omdat er nog geen inherent veilige reactor is, enzovoort enzovoort. LH: Zou je dan kunnen zeggen dat er nu een trend is voor kernenergie? Van de midden jaren ’80 tot ongeveer midden jaren ’90 was men tegen kernenergie? En is men nu meer voor en deze trend is vooral te vinden in de media maar wellicht ook in de politiek? PdR: Ja, dat gaat samen. Het zijn cirkels en kip-ei relaties. Het is lastig om hier een vinger op te leggen. De media volgen wat er in de politiek gebeurd en wat er in de wetenschap gebeurd. Het is eigenlijk heel erg aangewakkerd door de discussie in het midden van je jaren ’90 over het langer open houden van Borssele. De directie van de kerncentrale en de werknemers zijn met groot succes gaan lobbyen om de kerncentrale langer open te houden. Daarvoor hebben ze veel steun gekregen van de politiek, met name het CDA is toen helemaal omgegaan. Sindsdien is de politiek heel erg aan het schuiven. Daarnaast is ook de berichtgeving van de media veranderd, als je 100 artikelen analyseert over de berichtgeving met betrekking tot kernenergie dan zie je positievere

iii


berichtgeving over kernenergie. Daarnaast wordt dit gecombineerd met berichtgeving over klimaatverandering. Die combinatie wordt ook steeds gemaakt, aan de ene kant wordt het fenomeen klimaatverandering waargenomen en men weet niet goed hoe dat opgelost kan worden en wellicht moeten we dan toch meer aan kernenergieopwekking doen. De personen die altijd al sterk voor kernenergie waren in Nederland zijn er nooit zo heel veel geweest. De industrie is heel klein, dus er zijn maar weinig mensen die er een direct belang bij hebben. Het is een kleine en sterke groep geweest en dat is het nog steeds wel. Ze hebben de argumentatie goed over weten te brengen en gebruik gemaakt van de argumentatie met betrekking klimaatverandering. De politieke partijen die ook altijd voor kernenergie waren, zoals VVD en een groot deel ook het CDA, die zijn ook dat argument (over klimaatverandering) heel sterk gaan gebruiken, omdat ze weten dat het gewoon werkt. Het is een argument wat aanslaat bij het grote publiek. LH: Maar die kleine groep die altijd al voor kernenergie is geweest, zou je kunnen zeggen dat een elite groep is? Kan je iets over die groep zeggen? Zou u een kenmerk van de groep kunnen geven? PdR: Dat is moeilijk te zeggen. Het is niet echt een elite maar een belangrijk kenmerk is, is dat ze een weerzin hebben tegen de milieubeweging. Dat gaat eigenlijk terug naar eind jaren ’70 begin jaren ’80, toen was er echt een gepolariseerd en gepolitiseerd debat over kernenergie. Men zat echt in loopgraven, men beschoot elkaar ook zo ongeveer, letterlijk. De milieubeweging, was tegen kernenergie, natuurlijk was het verzet breder, maar de milieubewegingen waren de vertolking van, die waren heel succesvol. Dat heeft bij een bepaalde groep mensen nog steeds kwaad bloed gezet en frustratie teweeg gebracht. Zij hebben toen hun zin niet kunnen krijgen en dat is nog steeds het zere been. Er zit onder de techneuten heel veel frustratie, die geloven in kernenergie, over het algemeen zijn dat wat oudere mannen en die geloven in die techniek en dat is het goed is voor de wereld. Dan is het zo dat die milieubeweging het tegenhoudt, terwijl die de techniek dan niet eens helemaal begrijpen. Onder de techneuten is er dus echt frustratie dat ze hun ‘ding’ niet hebben kunnen doen. Wat de politiek betreft speelt heel erg mee dat er een weerzin is tegen de milieubeweging, bij de VVD leeft dat sterk en bij het CDA leeft dat ook voor een deel nog. Dat brengt de verschillende groepen bij elkaar. Een derde groep is zijn de mensen die zich bezig houden met energiepolitiek, daarbij spelen andere grondstoffen voor energie ook een rol. Bij deze groep moet je vooral denken aan energiebedrijven, maar ook consultants en adviesbureau’s. In Nederland werken veel mensen in de consultancy, dat is ongelooflijk. Die groep zit echt een beetje tussen de twee kampen in. Die groep kijkt ook met enige verbazing naar de felheid van het debat en zij willen rationeel een keuze maken. Daar ben ik het mee eens dat er een rationele keuze gemaakt moet worden, maar het is lastig keuze. Je kan niet een beetje voor kernenergie kiezen, je kan niet zeggen ‘laten we een kwart kerncentrale bouwen’. Je kan wel kiezen voor een beetje gas, een beetje kolen, een beetje besparen, een beetje zon en een beetje wind, maar het is absurt om te kiezen voor een beetje kernenergie. Als je eenmaal begint aan kernenergie kan je beter heel veel kerncentrales opzetten want dan wordt het tenminste misschien betaalbaar, dan heeft het echt een effect op de energie voorziening. Een jarenlang debat voeren over één kerncentrale, dat schiet niet op. Het is heel lastig, de professionals in de energiepolitiek wereld kijken vol verbazing naar dit debat. WISE wordt wel eens gevraagd waarom we kernenergie blijven tegen houden, daarentegen wordt ook aan voorstanders van een tweede kerncentrale gezegd “wat zitten jullie eindeloos te emmeren over een tweede kerncentrale, het gaat toch helemaal nergens over?!”.

iv


LH: Omdat het effect van de opwekking van elektriciteit in een kerncentrale op de energievoorziening klein is? PdR: Ja inderdaad, als je zegt dat er kernenergie ingezet moet worden om het klimaatprobleem op te lossen, dan moet je in Nederland eigenlijk wel vijf of zes kerncentrales bouwen om iets aan de CO2 uitstoot te kunnen doen. Als je naar Europees niveau kijkt, dan hebben we het over tientallen en op mondiaal niveau over honderden! Dat gaat gewoon niet gebeuren, of je het nu wilt of niet, het gaat gewoon niet gebeuren. Als je kijkt naar voorzieningszekerheid dan zie je dat kernenergie maar een klein percentage is van onze totale elektriciteitsvoorziening. LH: Als je aan de andere kant naar heel Europa kijkt, dan maakt kernenergie toch 1/3 deel uit van de totale elektriciteitsvoorziening. PdR: Ja inderdaad, dan draagt het inderdaad wel bij ja, maar het zit maar in een paar landen. Slechts een paar landen hebben de keuze gemaakt om veel kernenergie op te wekken, maar die landen lopen nu tegen problemen aan. Over 10 à 15 jaar komen die allemaal aan het einde van hun levensduur, dat kan dan allemaal nog een beetje opgerekt worden, maar uiteindelijk moeten ze gesloten worden. Als ze die willen vervangen door nieuwe kerncentrales dan zouden ze eigenlijk op dit moment al aan het bouwen moeten zijn met nieuwe kerncentrales want de bouw duurt ook 10 à 15 jaar. Dat zijn ze helemaal niet aan het doen en er liggen ook geen plannen om dat op grote schaal te gaan doen, misschien worden er een paar vervangen, maar dat zal nooit gebeuren op dezelfde schaal als waarin dat nu is. Er moet dus een verandering komen in het gedachtegoed van de voordelen van kernenergie op het gebied van klimaatproblematiek, want over enkele decennia draagt kernenergie helemaal geen steentje meer bij. Op een andere manier moet er gewerkt worden aan energieopwekking met weinig CO2 uitstoot. Gegeven het feit dat we overgaan op een ander systeem moeten we nu niet al gaan investeren in kernenergie, dat is gewoon zonde. Niet alleen om die oude argumenten, die staan ook nog overeind, het is gevaarlijk en het is vies maar ook omdat een kerncentrale heel veel geld kost en je dat geld dus niet in die transistie naar andere energie kan stoppen. Met een kerncentrale leg je je voor 40 à 50 jaar weer vast en de kosten zijn 4 à 5 miljard euro, dat geld kan je nu dan ook beter gelijk in andere vormen van energieopwekking stoppen. LH: De techneuten geven als tegenargument dat de kosten voor brandstof in een kerncentrale laag zijn en als hij eenmaal draait dat de centrale dan rendabel wordt en de kWh prijs laag is. PdR: Ja, dat is het probleem van kerncentrales, in het begin is er heel veel geld nodig, daarna zijn de lopende kosten relatief laag, dat is waar. Al weet je niet precies wat er met de uranium prijs gaat gebeuren. Uranium is een eindige grondstof en de prijs is onder andere laag omdat de vraag niet hoog was. Als er nu veel kerncentrales gebouwd gaan worden, dan is het toch de vraag wat er gaat gebeuren met de prijs van uranium. Dan nog zal dat weinig invloed hebben op de kWh prijs omdat de brandstof maar een klein percentage is van de kosten van elektriciteit uit een kerncentrale. Het blijft het punt, dat als je vandaag een kerncentrale wilt bouwen, dan moet je 5 miljard euro op tafel kunnen leggen aan het begin. Dat is wel anders dan bij een gascentrale want daar is slechts een paar honderd miljoen euro voor nodig. Maar goed, aan de andere kant gas raakt ook weer op. Het zijn allemaal dilemma’s, er zijn keuzes die gemaakt moeten worden. LH: Wat zou dan de rol van de overheid kunnen zijn in het debat? U geeft net aan dat het een nodeloos debat is en we zouden niet over kernenergie moeten praten, dit onderwerp moet van tafel geveegd worden, maar wat is dan een alternatief en welke rol moet de overheid daarin spelen?

v


PdR: In onze ogen is het zo dat ook in een vrije markt situatie, het vooral de overheid moeten zijn die grotendeels moet bepalen hoe de energiepolitiek eruit ziet en dus ook de richting aan geeft. Een overheid moet volgens ons zeggen dat de richting ‘duurzaamheid’ is, daar zijn verschillende redenen voor. Daarnaast moet een over op geen enkele manier stimuleren of mogelijk maken dat er niet duurzame keuzes gemaakt kunnen worden. Er moet dan een stelsel komen met basis voorwaarden waarbinnen bedrijven moeten ondernemen. Als het dan over kernenergie gaat, dan gaat het over randvoorwaarden die moeten zo geformuleerd worden dat het niet meer heel aantrekkelijk si om een kerncentrale te bouwen. Er mogen ook geen verborgen subsidies aan kerncentrales gegeven worden, er moet eerlijke informatie gegeven worden over kernenergie. Dat zijn dingen waar de overheid in kan sturen. LH: Dit is hoe de overheid het zou moeten doen, maar hoe ziet u dat de overheid het nu doet? Zou de overheid nu getypeerd kunnen worden als niet eenduidig? Is energiebeleid opgebouwd uit losse flodders? Is er nu geen duidelijke richting die de overheid op wil? PdR: Ja dat is zeker zo, dat is het beeld en de werkelijkheid. Dat heeft ermee te maken dat je in Nederland altijd coalitieregeringen hebt, dat is waar heel de energiesector en de milieubeweging over klaagt, dat het altijd om de 2 jaar weer helemaal anders is. Alle opties worden open gehouden, er wordt een beetje geld hierin gestoken, een beetje geld daarin gestoken. Dat geldt ook voor kernenergie, het hangt nu al dertig jaar boven de markt dat er weer een kerncentrale gebouwd gaat worden, maar dat staat een doorbraak richting duurzaamheid in de weg. De energiebedrijven en investeerders blijven erover nadenken, er wordt geld voor gereserveerd, er worden locaties voor gereserveerd, je blijft vastzitten in een maatschappelijk debat. Maar er zal heel veel energie en ruimte vrijkomen als de knoop wordt doorgehakt en er wordt besloten dat er de komende dertig jaar geen kerncentrale gebouwd gaat worden. Er zijn nog geen inherent veilige reactoren en er is nog geen veilige oplossing voor het afval, alleen al om die twee redenen kan je beslissen om niet verder in te zetten op kernenergie. Dat wordt ook breed gedragen door verschillende politieke partijen. Dan weet ook iedereen waar ze aan toe zijn en nu worden ontwikkelingen tegen gehouden. Geen van beide partijen slaagt erin om hun wil door te drijven. LH: U gaf net aan dat de techneuten eigenlijk gefrustreerd zijn en dat zij niet verder kunnen komen om de technologie veiliger kunnen maken, aan de andere kant zou je ook kunnen zeggen dat het anti-kernenergie kamp er niet in slaagt om Borssele te laten sluiten. PdR: Ja er zit ook heel veel frustratie bij ons. LH: Er kan dus geconcludeerd worden dat alle actoren binnen dit debat, maar misschien met uitzondering van de maatschappij als geheel, gefrustreerd zijn? De overheid omdat er geen duidelijk beleid is? De technici omdat er geen vooruitgang is met betrekking tot ontwikkelingen en de tegenstanders omdat zij er niet inslagen om kernenergie een echte halt toe te roepen? PdR: Ja, maar er moeten wel wat nuances aangebracht worden. Wij hebben het gevoel dat de kernenerigetegenstanders wel heel veel bereikt hebben, niet alleen in Nederland, maar ook op Europees en mondiaal niveau. Als er gekeken wordt naar de plannen van de jaren ’70 of zelfs nog verder terug in de jaren ’50 en hoe we er nu voor staan, dan zie je dat er toch honderden kerncentrales tegen gehouden zijn. Kernenergie heeft niet dat bereikt wat het altijd dacht te zullen bereiken. Dus wij zijn over het algemeen heel tevreden over wat we voor elkaar hebben gekregen, maar we zouden wel graag ook dat laatste stukje willen doen. Als is het maar om ruimte te kunnen creëren om andere vormen van energie. Deze organisatie bestaat niet om zichzelf in stand te houden, dat is geen doel op zich. Als Borssele dichtgaat, dan gaan wij ook vrolijk iets anders doen! Maar dat lukt net niet.

vi


LH: Dus eigenlijk wilt u wel opzoek naar een nieuwe baan? PdR: Nou ik vind dit nog wel heel leuk om te doen hoor. LH: Als we nu doorgaan met de actoren binnen het kernenergiedebat, wie zou u kunnen typeren als de belangrijkste groep binnen het debat? Zijn er twee duidelijke blokken met aan de ene kant de voorstanders en aan de andere kant de tegenstanders? Binnen de techneuten zijn er toch ook wel voor en tegenstanders? Of ziet u dat eigenlijk niet zo? PdR: Die tegenstanders zijn er wel, maar de tegenstanders in die wereld, die roeren zich niet, die hoor je niet. In de wetenschappelijke wereld zijn er wel tegenstanders, maar die hoor je eigenlijk helemaal niet, die treden niet naar voren. Als we het de tegenstanders onder de wetenschappers vragen, dan zeggen ze dat ze eigenlijk niet geloven dat het zover komt dat er een tweede kerncentrale gebouwd gaat worden. Daarom zijn zij van mening dat zij zich niet hoeven te laten horen. Aan de andere kant horen we ook dat er mensen zijn die twijfelen, er zijn technici die twijfelen aan kernenergie en die het allemaal niet precies weten. Zij geven aan dat kernenergie inderdaad een paar voordelen heeft maar ook nadelen heeft. Deze mensen zijn er wel, maar die treden niet naar buiten, er wordt niet over bericht in de kranten of de media. Ik zit relatief veel in panel discussies en debatten, dan is die groep ook eigenlijk niet vertegenwoordigd. In de zaal zitten dan vaak dezelfde mensen. Zeker achter de panel tafel, maar ook in de zaal zijn het alsmaar dezelfde mensen. Er zijn altijd mensen uit de milieubeweging en er is altijd een groepje voorstanders van kernenergie. LH: De mensen die deelnemen aan de panels, welke mensen zijn dat? Van wat voor organisaties? Wat voor achtergrond hebben die mensen? PdR: Een belangrijke speler is VNO, dat zijn de werkgevers, het een koepel van alle werkgevers, maar binnen de werkgevers zijn er maar een paar die aandringen op het meer inzetten van kernenergie. Grote bedrijven die voor kernenergie zijn, verbruiken veel energie, dan kan je denken aan de aluminium industrie. De voorzitter van VNO, Bernard Wientjes, gelooft fanatiek in kernenergie en draagt dat namens alle werkgevers in Nederland uit. Ik geloof geen bal van zijn verhaal, ik heb het niet onderzocht maar, ik geloof niet dat alle bedrijven die vertegenwoordigd worden door VNO voor kernenergie zijn. VNO speelt een belangrijke rol en ook Bernard Wientjes als persoon omdat hij een belangrijke rol hierin speelt. Hij is erg invloedrijk. Ook andere organisaties kom je veel tegen, onder andere mensen van de Technische Universiteit Delft, zoals Tim van der Hagen en ook zijn studenten. Dhr. Van der Hagen gelooft oprecht in de zegeningen van kernenergie. Hij is puur een wetenschapper, hij snapt ook niet dat je niet achter kernenergie kan staan. Het is lastig debatteren met hem want we verstaan elkaars werelden gewoon niet. Mensen van het CDA van verschillende niveau’s zie je ook vaak. LH: Zijn de mensen van VNO, de TUDelft en het CDA dan ook de mensen die ervoor zorgen dat kernenergie in de media meer positief bericht wordt over kernenergie? PdR: Ja, met name Tim van der Hagen speelt daarin een belangrijke rol met zijn organisatie ‘Kernvisie’. Kernvisie is een platform van de pro-lobby, zij zijn heel erg veel in de media geweest de afgelopen 10 jaar. Daarnaast is er in Nederland een groep die heel erg tekeer gaan tegen windmolens. Dat wordt heel erg gekoppeld aan kernenergie. Als er een analyse gemaakt wordt van krantenberichten van de afgelopen 5 jaar, dan zie je dat er een groepje is wat vaak ingezonden brieven stuurt, dat zijn dat de windmolenhaters, en die koppelen hun pleidooi altijd aan kernenergie. LH: Wie zijn dat dan, die windmolenhaters? PdR: Ja dat weet ik niet precies. Het zou interessant zijn om dat te onderzoeken of daar organisaties achter zitten of niet. Dat heeft WISE nooit onderzocht.

vii


LH: De voorstanders melden zich dus in de media, maar hoe organiseren de tegenstanders zich? In hoeverre organiseren WISE en bijvoorbeeld Greenpeace zich met elkaar? PdR: Ja, het is ook nog maar de vraag in hoeverre er nog tegenstand is tegen kernenergie. Het is in onze ogen heel zwak. Vooral Greenpeace zet zich veel in tegen kernenergie en natuurlijk ook WISE. Verder zijn er een paar individuen, vroeger waren er meer lokale organisaties, dat is er nu allemaal niet meer. Er zijn alleen nog een paar individuen, die bereiken wij dan nog wel als we een actie hebben, maar de burgers zijn niet meer georganiseerd, er is geen structuur meer. Er zijn daarnaast nog wel wat organisaties die, als je het ze vraagt wel tegen kernenergie zijn, maar die geen actie voeren, voorbeelden daarvan zijn Stichting Natuur en Milieu, het Wereldnatuurfonds, maar deze organisaties die brengen dat niet naar buiten. Ze hebben de antikernenergie lobby niet expliciet in hun beleid staan. Wij proberen die organisaties wel een beetje op te stoken, maar zij zeggen allemaal dat als het echt nodig is en als hun hulp echt ingezet moet worden omdat er concreet plannen zijn om een tweede kerncentrale te bouwen, dan zullen ze zich in gaan zetten. WISE vindt dat er al eerder actie onder nomen moet worden, als het bouwbesluit genomen is dan moet je van veel verder terug komen, dus dan wordt het veel lastiger. Maar goed, die organisaties zijn wel heel kritisch over kernenergie. Wat daarnaast ook een factor aan het worden is, dat loopt van windenergie jongens en meisjes tot industriëlen die in de zonnepanelen zitten, die groepen krijgen ook zo langzamerhand een structuur en hun lobby kanalen en die zijn ook allemaal heel kritisch tegenover kernenergie. Soms is de kritiek op kernenergie nog niet eens gebaseerd op het feit dat ze iets zouden vinden van kernenergie maar wel omdat ze zien dat grootschalige inzet van kernenergie, bijvoorbeeld 1200 MW, staat duurzaamheid en kleinschaligheid in de weg. LH: In hoeverre kunnen duurzaamheid in die zin en een grote kerncentrale met elkaar concurreren? Een paar zonnecellen in een woonwijk en een kernreactor zijn toch niet met elkaar te vergelijken? PdR: Financieel kan het vaak al concurreren qua prijs. Elektriciteit uit wind op land is al even duur als een gascentrale, kolencentrale of een kerncentrale, dat kan dus concurreren. Elektriciteit van wind op zee en zonnepanelen is al weer veel duurder, er moet dus nog een inhaalslag gemaakt worden op dat gebied. Kernenergie is al decennia geleden ontdekt en heeft zich kunnen ontwikkelen, met tientallen miljarden euros aan overheidssubsidies. Het is niet heel gek dat kernenergie dus nog een voorsprong heeft, maar duurzaamheid is dat nu wel al aan het inhalen, weliswaar ook met subsidies. Wij, WISE, zeggen sinds een paar jaar, laten we de kosten van kerncentrales nu helemaal doorrekenen, als we dat eerlijk zouden doen, dan weten we zeker dat zelfs de kleinschalige duurzame projecten kunnen concurreren met kernenergie, dit heeft te maken met de verkapte vormen van subsidie die gegeven worden aan kernenergie. LH: Maar qua vermogen zie je toch nog wel een gat tussen kernenergie en duurzame vormen van energie. PdR: Landen of in dit geval Europa zouden volgens ons niet zonder een paar grote centrales kunnen. LH: Bedoelt u zonder een paar grote kerncentrales? PdR: Nee gascentrales wat ons betreft. Er zijn een paar centrales nodig zie flinke hoeveelheden MW kunnen produceren. Een stad, een land of Europa kan voor 70%-80% decentraal voorzien kunnen worden van elektriciteit, er zijn gewoon genoeg kleine zonnepaneeltjes nodig,daar zijn we nog heel ver vanaf. LH: Hoe bedoelt u, daar zijn we nog heel ver vanaf? Qua tijdsduur? Qua investering?

viii


PdR: Nee, qua politieke keuze. De markt zou zo in kunnen spelen op nieuw beleid, er zijn alleen een paar politieke keuzes die gemaakt moeten worden. De techniek is er en de prijs is ook geen probleem. Het is de politiek die moet zeggen dat er niet meer geïnvesteerd gaat worden in kernenergie en kolencentrales en dat er een oplossing gevonden gaat worden doormiddel van kleinschalige en duurzame vormen van energie. Dat zie je ook in allerlei landen gebeuren, er zijn landen die wel die politieke keuze durven te maken. Wij willen dat eerst zien gebeuren en wij willen dat landen dat dan ook echt gaan doen, dus dat landen voor 50% of 60% procent decentraal gaan opwekken, dan komen we er voor die laatste procenten er ook wel uit, dat zouden dan een paar grote gascentrales moeten zijn. Tot die tijd gaan we inzetten op duurzaamheid. LH: Dat is duidelijk, een eis die WISE stelt aan de overheid is dus dat er meer gereguleerd moet worden en dat er duurzaam beleid geformuleerd moet worden en dat het in jullie ogen op dit moment het beleid nog niet duurzaam is. Hoe komt dat? Zou je de overheid besluiteloos kunnen noemen of is er een pressiegroep die duurzaam beleid tegenhoudt? PdR: Er is geen duidelijke lobby die dat tegen houdt. Het is vooral ingebakken in het systeem. Politici worden voor een periode van vier jaar gekozen en zij willen heel graag herkozen worden. Het is fijner om snelle en ogenschijnlijk makkelijke oplossingen te implementeren. Het is fijner en makkelijker om te beslissen dat er drie grote centrales gebouwd gaan worden zodat in een keer het hele energieprobleem opgelost wordt en het is duidelijk wat dat moet kosten en wie de eigenaar daarvan is, dat snappen we heel goed, dat zit helemaal ons systeem ingebakken. De keuze voor de duurzame route is onzeker en het heeft met kleinschaligheid te maken en met decentraal en het eigenaarschap veranderd daardoor ook en daar zitten de energiebedrijven helemaal niet op te wachten. Dan krijg je te maken met honderdduizenden mensen die energie produceren op hun dak en dat is allemaal heel ingewikkeld. Daarnaast heeft het ook te maken met geloof in techniek en van die grote fabrieken worden door mensen ‘mooi’ gevonden. Dat zijn volgens mij belangrijke elementen daarin, en de politiek durft gewoon niet te kiezen. Er is gebrek aan moed, dat is denk ik het belangrijkste opstakel met betrekking tot duurzaamheid. LH: Dus het feit dat duurzaamheid niet in het Nederlandse beleid opgenomen is, is te wijten aan de herverkiezingen aan de ene kant en het feit dat niemand harde beslissingen durft te nemen en of zijn of haar kop durft uit te steken? Aan de andere kant geeft u aan dat de energiebedrijven macht hebben en duurzaamheid blokkeren. En u geeft ook aan dat dit moeilijk te doorbreken is zodat mensen zelfvoorzienend worden? PdR: Ja inderdaad, daar kom je niet makkelijk doorheen, je kan het omschrijven als een groot en sterk blok. LH: De energiebedrijven zijn dus afhankelijk van de markt? Maar denkt u dat de politiek weer afhankelijk is van de energiebedrijven? PdR: Er is ooit een keuze gemaakt om zoveel mogelijk aan de markt over te laten. Dat is een vrij ingewikkeld en ongrijpbaar proces. Veel politici hebben daar ook spijt van want zij hebben eigenlijk de touwtjes uit handen gegeven. Heel vaak hebben het gevoel dat ze dat niet hadden moeten toelaten, maar het zijn verschillende regeringen die dat geleidelijk hebben doorgevoerd en niemand kan precies aanwijzen wanneer het nu precies uit handen gegeven is. Recentelijk werd er in de Tweede Kamer gedebatteerd over de splitsing van energiebedrijven, driekwart van de kamerleden vinden het zonde dat de energiebedrijven opgaan in buitenlandse bedrijven, maar uiteindelijk zijn het de politici die ervoor kiezen. Alles wordt nu opgehakt en het geheel is niet meer te overzien. Uiteindelijk is het het onvermogen van politici om een bredere blik te hebben, daarnaast worden ze beperkt door de termijnen van vier jaar en hebben ze een gebrek aan moed. Energiebedrijven hebben heel veel invloed en heel veel lobby capaciteit. Als een

ix


energiebedrijf zegt in de media, los van het feit of het waar is of niet, “als wij niet mogen privatiseren, dan wordt de energieprijs hoger”, mobiliseren ze miljoenen kiezers. Dan denken de politici dan gaan we maar privatiseren, er wordt heel vaak niet gewoonweg niet gecheckt of iets wel of niet klopt. LH: Zou je daaruit kunnen concluderen dat de kiezer/de consument dus de partij is die beinvloed zou moeten worden? PdR: Ja. LH: Zijn het dan ook de kiezers die eigenlijk de macht hebben? PdR: Dat denk ik wel ja, maar het ingewikkelde is dan, waar begin je dan. Uiteindelijk is het de bedoeling dat de consumenten wel gaan kiezen voor duurzaamheid, maar wij vinden niet dat het een individuele keuze moet zijn. Je hebt te maken met een zogenaamd prisoners dilemma, ik kan wel iets goeds doen voor het milieu, maar mijn buurman doet het dan niet, dan lijk je wel gekke Henkie als je dan toch gaat investeren in duurzaamheid. De enige actor die dat kan doorbreken volgens ons is de overheid, het is de taak van de overheid om zaken voor het algemene belang te regelen. De overheid moet regelgeving maken die koers zet richting duurzaamheid. Nu is het niet de bedoeling dat er opeens veel meer wetgeving komt. De overheid kan dit soort dilemma’s oplossen en problemen uit de weg ruimen. Dan zul je zien dat de gemiddelde consument willen wel dat dergelijke regelgeving er komt, zij willen wel dat de lucht schoner wordt en dat er geen klimaatverandering optreed en dat er geen kernafval wordt geproduceerd enzovoorts. Maar consumenten zien niet hoe ze dat kunnen bewerkstelligen, want duurzame keuzes zijn bijvoorbeeld duurder. De overheid moet op dit punt ingrijpen en tegen de macht van de energiebedrijven ingaan. Door burgers te mobiliseren kan er druk op de overheid uitgeoefend worden zodat zij druk kunnen uitoefenen. LH: Eigenlijk ziet u de overheid als een sterk apparaat die het allemaal moet regelen en de burger leeft gewoon zijn/haar leven en neem zo hier en daar wel verantwoordelijkheden en plaatst bijvoorbeeld zelf een zonnepaneel op het dak, maar de burger hoeft niet zelf te zorgen dat de maatschappij duurzamer wordt? PdR: Inderdaad, wij vinden niet dat de burgers hun verantwoordelijkheid moeten nemen, wij zijn ervan overtuigd dat als de overheid hier meer op inzet, dat de burger mee gaat, want zij willen uiteindelijk ook duurzaamheid, zij zullen het niet tegen houden. LH: We hebben het net al even gehad over de andere actoren, als we nu verder ingaan op WISE. U gaf net al aan dat de techneuten een eenduidige boodschap hebben en dat zij voor kernenergie zijn. Hoe denkt u, dat andere organisaties naar WISE kijken? PdR: Ik denk dat wij ook als vrij halsstarrig worden ervaren. LH: Is dat ook hoe u WISE zelf zou willen typeren? PdR: Nee, wij toetsen onze mening voortdurend op inhoudelijk niveau, daar letten wij heel erg op. We letten op veranderingen in techniek en doorbraken en in het financiële plaatje van kernenergie. Daardoor toetsen wij voortdurend of ons verhaal klopt en zorgen wij dat het verhaal van WISE onderbouwd wordt, dat is erg belangrijk. Er is een verschil tussen ons en bijvoorbeeld Tim van der Hagen, hij kijkt naar de mogelijke toekomst, terwijl WISE kijkt naar de feiten zoals ze er nu liggen. Hij zegt dat de inherent veilige reactor er wel komt en dat het afvalprobleem wel opgelost zal worden, uranium winning zal schoner worden, proliferatie zal als probleem getackled worden. De heer Van der Hagen gelooft in techniek doorbraken en dat de technici deze problemen kunnen oplossen. WISE zegt dat het inderdaad kan, maar WISE kijkt naar wat er tot nu toe bereikt is. WISE kijkt naar de ontwikkelingen met betrekking tot de reactoren en wat er wel en niet goed gaat met de transporten, proliferatie en uraniumwinning. Als wij dat

x


allemaal beoordelen, dan worden wij daar niet enthousiast van, er gaat namelijk nog genoeg mis. LH: We hebben het al eerder over verschillende problemen gehad. In 1986 vond de ramp in Tsjernobyl plaats en daarna waren mensen zich bewust van nadelen van kernenergie. Nu zegt u dat er nog steeds problemen zijn met betrekking tot transporten, het delven van uranium. Aan de andere kant ziet het grote publiek dat niet zo als WISE, kan u dat verklaren? PdR: Dat is het grote probleem voor WISE, wij slagen er niet in om een podium te vinden. Voor een deel ligt dat aan WISE, aan de middelen die wij hebben en de strategie die wij gebruiken. Daarentegen het ligt ook aan het feit, wat net al aan bod gekomen is, dat de media nu eenmaal minder geïnteresseerd is in het tegengeluid. Het is heel erg lastig. Vorig jaar was ik in Namibië, daar heb ik een uraniummijn bezocht. Veel mensen denken bij het woord kernenergie alleen aan de kerncentrale in Borssele die het goed doet en waar geen ongelukken gebeuren. Toch er zit nog veel meer achter kernenergie. Het hele proces begint bij uraniumwinning en dat is geen frisse praktijk. Het levert heel veel kernafval op wat allemaal langs de weg wordt gedumpt. Bij terugkomst heb ik geprobeerd dat in de kranten te laten komen, maar daar is gewoonweg geen belangstelling voor, het lukt niet om deze boodschap over te brengen aan de media. Dat is heel erg jammer want het moet in onze ogen wel in breder perspectief bekeken worden. Dat houdt in dat het hele proces onderzocht moet worden en niet alleen de kerncentrale die in Nederland staat. En ander voorbeeld is het debat over CO2 uitstoot. Technici en tegenwoordig ook een bedrijf, Atoomstroom die alleen kernenergie verkoopt, zeggen dat kernenergie geen CO2 uitstoten. Dat is waar, maar alleen als je naar de kerncentrale zelf kijkt. Bij kolen, olie en gas kijk je ook niet alleen de centrale waar de grondstof wordt gebruikt om bijvoorbeeld elektriciteit te produceren, dan wordt er ook naar het hele proces gekeken. Dat moet voor kernenergie ook gedaan worden, dat is moeilijk om helemaal te berekenen want de opwekking van elektriciteit uit uranium is een ingewikkeld proces maar dat moet uiteindelijk wel gedaan worden. Als je naar de hele cyclus kijkt van uraniumwinning tot afvalberging dan zie je dat er bij kernenergie ook veel CO2 uitstoot aan te pas komt. Kernenergie is helemaal geen CO2 loze vorm van energie, toch wordt dat wel opgepikt door de media. In de kranten staat wel dat kernenergie CO2-vrij is en journalisten nemen dat allemaal van elkaar over, het publiek doet dat dus ook automatisch. WISE probeert dat wel heel de tijd te counteren, door middel van bijeenkomsten in zaaltjes en ook in kranten maar je komt er heel moeilijk doorheen. LH: Hebben jullie berekeningen daarvan? Baseren jullie de argumentatie die jullie hebben op onderzoek? PdR: Ja, er wordt veel wetenschappelijk onderzoek naar kernenergie gedaan en dat is algemeen beschikbaar. WISE doet geen wetenschappelijk onderzoek. We sturen wel onderzoeken door naar journalisten maar dat wordt toch niet opgepikt. Ik weet niet hoe het komt dat journalisten klakkeloos aannemen wat Tim van der Hagen zegt dat kernenergie CO2 vrij is, dan staat het morgen in de krant. Als ik echter zeg dat kernenergie niet CO2 vrij is, dan wordt daar niks mee gedaan. Ik weet niet hoe dat komt. Misschien is het toch te ingewikkeld. LH: Zou ik dat soort onderzoeken dan gebruiken? En dat laten zien? PdR: Ja dat lijkt me goed, dan stuur ik dingen digitaal op. LH: Dat lijkt me een goed idee, want ik wil de argumentatie van verschillende groepen laten zien.

xi


LH: U zei net al dat andere partijen wel aan het woord komen en u niet. Daarnaast zegt u ook dat uw mening niet klakkeloos wordt overgenomen maar van voorstanders wel, zou dat te maken kunnen hebben van WISE wat uzelf omschrijft als halsstarrig? PdR: Ja dat klopt, ergens is daar iets in mis gegaan. Het beeld is ontstaan van milieuorganisaties, zoals WISE, dat zij dat niet meer doen op basis van argumenten / wetenschap. Er wordt gezegd dat WISE tegen is omdat het een milieuorganisatie is, maar zo werkt het niet. Wij hebben redenen waarom we tegen kernenergie zijn, wij hebben de kennis. Over het algemeen is de reactie van anderen als er gezegd wordt dat WISE een milieuorganisatie is en tegen kernenergie is, dat er dan geen uitleg gegeven hoeft te worden. Dat verhaal is nu wel duidelijk, daar hoeft geen podium voor gegeven te worden. Het is jammer dat Tim van der Hagen’s verhaal wel overal opduikt. Dit is wel grof gezegd, er zijn wel journalisten die het verhaal van WISE wel overnemen, maar dat zijn er niet zo veel. WISE heeft er last van dat kritische wetenschappers zich niet bezig houden met het debat. De tegenstanders zouden ook een eigen Tim van der Hagen willen hebben, want als iemand een paar titels heeft, dan wordt daar meer naar geluisterd. Misschien zal er een kritische wetenschapper naar voren treden als het debat concreter wordt. LH: Hoe bedoelt u concreter, in de zin dat er meer wordt gedebatteerd over dit onderwerp of concreter in de zin dat er daadwerkelijk gesproken wordt over een tweede kerncentrale? PdR: Waar WISE bang voor is, is dat het debat wordt overgeslagen omdat daar weinig animo voor is, maar dat er wel wordt besloten om een kerncentrale te bouwen. Dat zit er nu wel aan te komen. DELTA, een van de energiebedrijven in Nederland, heeft gezegd “voor de zomer starten wij de vergunningsperiode”. LH: Wat zijn dan voor WISE de mogelijkheden tot het voeren van een lobby? Of het informeren van mensen? PdR: Al die dingen doet WISE al, we spreken met Tweede Kamer fracties en de belangrijke personen daar binnen. WISE probeert in de media te komen, we hebben websites en nieuwsbrieven. WISE bereikt een vrij kleine groep, maar we hopen dat als DELTA de vergunningsprocedure gaat starten, dat het dan toch wat los maakt bij de mensen en dat de kanalen waarin een ieder zijn/haar mening kan ventileren wat ruimer worden. WISE organiseert zelf allerlei debatavonden, dit jaar hebben we ook een project “masterclasses kernenergie” om zo het kennis niveau weer omhoog te krijgen, kortom we doen van alles en nog wat. De beperking ligt in de middelen die wij hebben. Je zal zien, dat als de plannen concreter worden, dat Greenpeace en Milieudefensie dan ook meer zullen gaan doen, dat zal wel wat los gaan maken. Toch bestaat de kans wel dat er geen groot maatschappelijk debat gaat plaatsvinden. WISE is wel nog aan het zoeken en aan het bepalen wat te moeten doen, we weten dat eerlijk gezegd nog niet. Is het slim om actie te gaan voeren en ons aan de hekken vast te gaan ketenen of is het slim met de laatste centen die we bijeen kunnen sprokkelen om een grote advertentie te zetten of moeten we met de benen op tafel achter gesloten deuren met alle energiebedrijven gaan praten? Daar zit WISE nog in te zoeken. LH: Kan er gezegd worden dat er binnen de tegenbeweging ook sprake is van een besluiteloze aanpak? PdR: Ja absoluut. LH: Er is geen eenduidige groep binnen de tegenstanders. Is dat omdat de gradatie tussen de tegenstanders aanwezig is. Greenpeace publiceert wel antikernenergie boeken en folders, hoe doet WISE dat? PdR: WISE publiceert geen onderzoeken of iets dergelijks, daarnaast richt WISE zich niet alleen op Nederland maar doet WISE vooral veel internationaal werk. WISE heeft een Engelstalig blad wat twintig keer per jaar verschijnt, dat gaat alleen over kernenergie.

xii


Wel publiceren we twee keer per jaar een nieuwsbrief, die gaat naar 18.000 mensen, daarnaast maken we soms rapporten. Deze worden ofwel in eigen beheer ofwel in samenwerking met Greenpeace uit gegeven. Dat heeft echter wel een klein bereik. Het klopt wel dat er binnen de kritische hoek geen duidelijk aanspreekpunt is. Greenpeace is heel erg bekend, maar is vooral bekend vanwege andere kwesties, daarnaast is hun kernenergie afdeling heel klein en hebben ze op dat onderwerp weinig manuren. WISE is ook klein en onbekend daarin. Dat moet wel weer gaan komen, helemaal als het gevecht met DELTA gevoerd moet gaan worden. Het sentiment onder de burgers verschuift jaarlijks, per jaar wordt 5% van de bevolking meer positief over kernenergie, dus dat gaat best hard. Toch is nog steeds 40% à 50% best kritisch tegenover kernenergie, deze groep zouden we nog meer moeten mobiliseren, maar hier hebben we helaas nog geen antwoord op. LH: Hebben jullie wel die ambitie om dat te gaan doen of willen jullie vooral die internationale rol blijven spelen? PdR: Wij hebben die ambitie wel maar het hangt heel erg samen met de middelen die er zijn. WISE bestaat uit vijf mensen en heeft een omzet van nog geen € 300.000, dat houdt in dat we zo’n ambitie dus niet kunnen waarmaken. LH: Waar halen jullie die inkomsten vandaan? PdR: Grofweg komt 1/3 van de inkomsten van structurele en niet structurele donateurs. Daarnaast is 1/3 ongeveer projectsubsidies. VROM betaalt dit jaar bijvoorbeeld de masterclasses. Daarnaast is er nog 1/3 uit buitenlandse fondsen, bijvoorbeeld uit Amerika en onlangs kreeg WISE gelden uit een familiefonds uit het Verenigd Koninkrijk. WISE doet veel internationaal werk en heeft een affiliate in Amerika, daardoor hebben we relatief makkelijk toegang tot fondsen uit Amerika. We proberen wel meer donaties van particulieren te ontvangen omdat we niet afhankelijk willen zijn van overheidsgelden. Dat gaat helaas wel heel langzaam. LH: Wat wil WISE met de donateurs doen? Wil WISE alleen geld ontvangen en ze passief mobiliseren of wil WISE daar mee doen? PdR: We willen daar wel meer mee doen. Zoals ik al zei versturen we twee keer per jaar een nieuwsbrief, die gaat naar 18.000 man, dat beschouwt WISE als de achterban. Er is een klein deel van die 18.000 personen donateur en een klein deel kan gemobiliseerd worden om aan acties mee te doen. Als WISE actie op het Binnenhof wil voeren dan kunnen daar ongeveer 50 personen voor gemobiliseerd worden maar als er een actie bij de kerncentrale in Borssele gevoerd gaat worden en we ons willen vastketenen, dan krijgt WISE 10 mensen mee. Er zijn verschillende gradaties van het aantal mensen wat WISE mee krijgt voor verschillende acties. De ambitie is er wel om mensen steeds verder te krijgen in het actie voeren. Als WISE een droom heeft bereikt en 100.000 donateurs heeft en er 10.000 donateurs meer doen dan alleen geld geven, dan zijn we heel blij, maar goed zo ver zijn we helemaal nog niet. LH: Heeft WISE een tijdpad waarin dat bewerkstelligd moet/kan worden, of is het meer een droom? PdR: Nou goed, het is wel een droom, er is geen concreet tijdpad. Het eerste doel is onafhankelijk worden van overheidssubsidies, daarvoor moeten we in een paar jaar tijd een paar duizend nieuwe donateurs werven, dat is een concreet punt waar WISE nu mee bezig is. LH: Nu zou ik het nog willen hebben over de argumenten die WISE aandraagt. Hier is net al over gesproken. Als u terug kijkt naar het kernenergie debat door de jaren heen en de argumentatie die daarin voorkomt, dan ziet u dat de tegenargumenten nog steeds stand houden. Geldt dat voor alle argumenten?

xiii


PdR: Als we kijken naar de argumenten rond kernenergie, dan is er niet heel veel veranderd. In de grote lijnen is er weinig doorbraak geweest waardoor er andere argumenten op zijn gekomen. Wel zijn de omstandigheden veranderd. Deze verandering is nu vooral omtrent klimaat, het is duidelijk dat er nu meer wordt gesproken over klimaatproblematiek en dat daar ook iets aan gedaan moet worden. Wij moeten ons met zijn allen ons bezig houden met de klimaatproblematiek. Dat houdt in dat er momenten kunnen komen waarop mensen zich nog eens afvragen of kernenergie wel een optie wordt, juist door de klimaatproblematiek. WISE kijkt daar ook naar, met in acht neming van scenario’s en de wetenschap. WISE gelooft erin dat de klimaatproblematiek opgelost kan worden en kernenergie hoeft daarvoor niet ingezet te worden. Wel wordt ook WISE gedwongen ook een mening te vormen over klimaat. Daarnaast is ook voorzieningszekerheid een belangrijk element in het kernenergiedebat. Nu zijn we heel afhankelijk van olie uit het Midden-Oosten en gas uit Rusland. Het element van voorzieningszekerheid wordt als heel nieuw ervaren in het kernenergie debat, maar de milieubewegingen wezen dertig jaar geleden ook al op het element van voorzieningszekerheid. Het is absurd om je zo afhankelijk te maken van wie dan ook, niet alleen om dat het Midden-Oosten misschien eng is of de Russen onbetrouwbaar zijn. Als het totaal plaatje bekeken wordt, dan leidt ertoe voor WISE dat kernenergie een slechte keus is. Besparing, efficiency en duurzame bronnen vormen de oplossing. Door kernenergie in te zetten maakt Nederland zich meer afhankelijk van andere landen. Europa bezit helemaal geen uranium. Vanuit het voorzieningszekerheidaspect is kernenergie geen oplossing, en ook uit niet vanuit het milieuperspectief, voor het klimaat is kernenergie geen oplossing, er zouden tienduizenden kerncentrales nodig zijn om iets aan de CO2 uitstoot te kunnen doen. LH: Als ik het goed begrijp zijn er meerdere argumenten tegen kernenergie. Aan de ene kant vanwege het feit dat het niet veilig is, het brengt straling met zich mee die gevaarlijk is voor de gezondheid en het milieu. Daarnaast is het ook geen oplossing voor de problemen die er zijn met betrekking tot energie, er is sprake van schaarste op het gebied van olie en gas maar kernenergie kan dat niet oplossen en er moet meer gedaan worden aan besparing en efficiency en duurzame energie. PdR: Ja dat klopt. LH: Zijn de argumenten van besparing, efficiency en duurzaamheid altijd al argumenten geweest binnen het debat? PdR: Ja, als je terug kijkt naar brochures uit de jaren, dan lees je in al die brochures dat Nederland niet afhankelijk moet worden van andere landen. Daarnaast wordt er ook keer op keer gewezen op het feit dat er meer gedaan moet worden aan besparing. Er wordt te veel verspilt. Alle zaken waar er nu over wordt gesproken, besparing, isolatie, cradle-tocradle, dat wordt door de milieubeweging al jaren bepleit. LH: Er kan geconcludeerd worden dat de ontwikkelingen geen invloed hebben op uw standpunt? PdR: Nee niet in de argumenten, maar wel in de manier waarop ze naar voren gebracht worden. De ontwikkeling heeft de conclusies van WISE niet veranderd maar wel de wijze waarop het debat gevoerd wordt. Het discours is wel veranderd, maar de argumentatie is in principe niet veranderd. LH: Er kan uiteindelijk geconcludeerd worden dat het debat bestaat uit twee kampen met duidelijke voor- en tegenstanders. De politiek beweegt daar een beetje tussen in. Het maatschappelijke debat komt niet echt van de grond. De actoren die dus wel deelnemen aan het debat zijn vooral erg gebonden aan hun argumentatie en wijken niet af van hun pad. Daarnaast kan gezegd worden dat antikernenergie organisaties getypeerd worden

xiv


als star en eenduidig en dat zij steeds in herhaling vallen. Daardoor wordt er niet meer veel aandacht besteed aan hun kant van het verhaal. Als de argumenten in historisch perspectief geplaatst worden dan wordt er opgemerkt dat de argumentatie hetzelfde gebleven is, maar dat de manier waarop de argumenten gebracht worden wel veranderd zijn. Hoewel dat niet zo door iedereen wordt opgevat. PdR: Ja inderdaad.

Einde van het interview.

xv


Verslag naar aanleiding van interview met prof. dr. ir. T.H.J.J. van der Hagen op 21 april 2009 prof. dr. ir. T.H.J.J. van der Hagen is directeur van het reactor instituut Delft, dit is een onderdeel van de Technische Universiteit Delft. Daarnaast is hij voorzitter van de afdeling Radiation, Radionuclides & Reactors van de faculteit Technische Natuurwetenschappen van de Technische Universiteit Delft. Contact: Mekelweg 15, 2629 JB Delft Telefoon: 015-278 21 05 Fax: 015-278 64 22 E-mail: [email protected] Internet: www.rid.tudelft.nl/~hagen

Inleiding Het doel van dit interview is een beeld krijgen van hoe verschillende organisaties en actoren zich bezig houden met kern energie en hoe zij het beleid van de Nederlandse overheid beïnvloed hebben en nog beïnvloeden. Het onderzoek wordt gedaan voor de Universiteit van Amsterdam, dus niet per se voor een van de organisaties die onderzocht worden. Het interview is verdeeld in vier delen. Eerst worden er vragen gesteld over het kernenergie debat in het algemeen. Vervolgens wordt er meer in gegaan op de verschillende partijen die in debat zijn met elkaar. Dan wordt de rol van geïnterviewde actor onderzocht, in dit geval het RID. Als laatste punt van dit interview wordt gekeken naar de gevoerde argumenten en hoe zij al dan niet stand houden door de jaren heen.

VRAGEN Het kernenergie debat LH: Hoe zou u de intensiteit van het maatschappelijke debat karakteriseren? TvdH: Het gaat van zeer intens tot wat minder intens. Nu zitten we in een wat lauwe periode. Kernenergie is wel een onderwerp wat hot is en veel mensen hebben er toch wel een mening over, zowel in de politiek alsook de maatschappij. LH: Is er dan een beperkt aantal groepen wat zich bezig houdt met kernenergie of is het meer een nationale aangelegenheid? TvdH: Ik denk wel dat het een nationale aangelegenheid is. Iedereen heeft er wel een mening over of iedereen vindt wel dat hij/zij er een mening over moet hebben. Er zijn uiteindelijk maar weinig mensen die zeggen “nou goed, ik hoor wel wat het resultaat is”. Ook zijn er weinig mensen die de beslissing niet zelf willen maken maar dat overlaten aan een bepaalde groep die zij aanwijzen als de experts, dat gebeurt gewoonweg niet. In Nederland is het in de jaren ’80 eigenlijk al begonnen tijdens de Brede Maatschappelijke Discussie, toen zijn mensen aangewakkerd een mening te vormen over kernenergie. Er is toen nadrukkelijk aan de samenleving gevraagd wat zij van kernenergie vinden, er is informatie verstrekt op allerlei verschillende manieren, er zijn debatten georganiseerd in café’tjes enzovoorts. Dit is dus in de breedte aangezet. LH: Wat is de rol van de media daarin? TvdH: Ja de media zijn natuurlijk heel belangrijk. De media leven op nieuws en negatieve nieuwtjes of geruchten zijn spannender dan de ontkrachting daarvan. Ik denk dat de media toch wel gekleurd is en dat er weinig echt feitelijke berichtgeving bestaat, hoewel dat toch een erg brede term is en het niet heel zwart wit gezien moet worden.

xvi


LH: Is daar een onderzoek naar geweest of is dat uw mening? TvdH: Nee er is geen onderzoek geweest. Als ik alleen naar mijn vakgebied kijk, dan zie ik meteen dat er geen 100% feitelijk correcte berichtgeving is. Ik kijk daarbij alleen naar de feiten rondom bijvoorbeeld straling, afval en veiligheid gaat en daar klopt het meestal niet. LH: Wat zou daarvan de oorzaak kunnen zijn? Is dat omdat er weinig journalisten voor een interview langskomen? TvdH: Ja juist wel, ik heb wekelijks een interview met een of meerdere journalisten, van radio, tv of landelijke dagbladen. Ik geloof dat André Versteegh (red: directeur NRG) een paar interviews per dag had. De TUDelft is erg open en wil verschillende partijen informeren over kernenergie. Ik merk dat er naar aanleiding van meer informatie veelal vragen gesteld worden over wat Nederland zou moeten doen c.q. wat voor beleid er gevoerd moet worden. Dat is eigenlijk een stapje verder dan ons vakgebied. Ons vakgebied is namelijk de vraag “wat zijn nu de feiten, in dit geval, op het gebied van kernenergie?”. Wij proberen de feiten naar buiten te brengen, maar toch zie je dat andere partijen feitelijke onwaarheden naar buiten brengen. LH: Waar komen die onwaarheden vandaan? TvdH: Ja, de tegen geluiden hebben hun oorsprong in de jaren ’70. Ik ben benieuwd wat Peer de Rijk daarover gezegd heeft. Men vindt kernenergie een fijn thema om de technische ontwikkelingen aan de kaak te stellen. Eigenlijk is het een soort symbool geworden, techniek en industrie werden voornamelijk in de jaren ’70 gezien als vies en slecht voor het milieu. Kernenergie was toen de belichaming van techniek en de industrie want kerntechnologie was in die periode echt in opkomst en high-tech. Men vond de technologische ontwikkeling onwenselijk omdat de maatschappij daardoor de verkeerde kant uit zou gaan. Het heeft zeker generaties gekost om daar verandering in te brengen. De jongeren generatie van toen was heel erg tegen en misschien was dat wel terecht. De jongeren van tegenwoordig hebben een heel ander beeld met betrekking tot kernenergie, dat is apart om te merken. Studenten zijn tegenwoordig heel positief. Als ik een voordracht houdt en van te voren peil hoe de studenten tegenover kernenergie staan, dan is dat heel positief. Als ik na de voordracht weer peil hoe er over kernenergie gedacht wordt, dan blijft dat studenten nog positiever zijn. Zij relatieveren de nadelen heel erg, er wordt door veel studenten van de TUDelft gedacht dat de problemen met betrekking tot afval wel op te lossen zijn. Eigenlijk vind ik het best vreemd dat studenten er zo na een voordracht van mij over denken omdat ik vind dat ik me gematigd uitlaat over kernenergie want ik geloof dat zonne-energie de echte toekomst is en kernenergie is nodig voor een overbruggingsperiode. Studenten van nu denken meteen in technische oplossingen, zij denken “oh er is een afvalprobleem, nou daar vinden we wel iets op”, deze trend is denk ik ontstaan doordat techniek in het dagelijks leven van veel studenten is doorgedrongen, de techniek komt altijd weer met een oplossing. Deze opvatting gaat mij te ver, ik ben toch wel genuanceerder, ik zie duidelijk de nadelen en het is niet zo makkelijk om van die nadelen af te komen. LH: Is de houding van de studenten dan te naïef? TvdH: Iets te positief zou ik zeggen. Misschien is het wel goed voor de jeugd, maar ze zijn erg optimistisch. Het is voor ons leuk om mee te maken, want de jongeren in de jaren ’70 waren erg negatief over kernenergie. De mensen die nu rond de vijftig jaar zijn, zijn erg enthousiast over windenergie en andere vormen van duurzame energieopwekking. Deze groep mensen denken over het algemeen dat het helemaal goed komt met de duurzame technologische toepassingen en dat kernenergie helemaal geen optie is. De mogelijkheid om in de toekomst CO2 op te slaan wordt gezien als iets goed, maar de kans dat radioactief afval goed opgeborgen kan worden wordt als klein ervaren.

xvii


Dit is best vreemd want in feite zijn we met die ontwikkelingen al veel verder. Als je dan kijkt naar de jongeren van nu, dan zie je juist dat vertrouwen in de techniek. Het is interessant om deze tegenstellingen waar te nemen. Het is bijna een geloof geworden. Er worden veel studies gedaan naar de sociale component binnen de debatten, heel interessant is dat ook, maar het is niet mijn vakgebied. LH: Net hadden we het ook al even over de politiek. In hoeverre worden er in de politieke arena dezelfde argumenten gebruikt als die in de media naar voren komen? TvdH: De argumenten die door de media beschreven worden, worden ook in de politieke arena gebruikt. Er zijn maar vier of vijf wezenlijke discussiepunten als het over kernenergie gaat, die discussiepunten zijn altijd hetzelfde. Daarbij moet wel opgemerkt worden dat de argumentatie tijdafhankelijk is. Twintig jaar geleden had men het vooral veel over veiligheid en nu gaat het debat meer over radioactief afval, dat is de tendens. Deze tendens is wel over de volle breedte waar te nemen, dus zowel in de maatschappij, de wetenschap en de politiek. Dat zijn goede discussiepunten. De rol van de TUDelft is om feiten aan te dragen en mensen op te leiden en nieuwe kennis te vergaren en daarnaast objectieve informatie verschaffen aan de samenleving. Hierbij kan je denken aan vragen als: wat levert een zonnecel precies op? En hoe zal dat over tien jaar zijn? Welke materialen zijn daarvoor nodig? Hoeveel gaat dat kosten? Welke landen zijn daarmee bezig? Wij houden ons bezig met dat soort vraagstukken en die kennis is ook goed aanwezig binnen de TUDelft. Als er dan gevraagd wordt hoe de energiemix eruit moet zien en hoe het beleid van Nederland eruit moet zien, dan moeten die mensen eigenlijk aankloppen bij iemand die zich bezig houdt met scenariostudies. Ik vind niet dat een wetenschapper die zich bezig hout met zonnecellen kan zeggen hoeveel de overheid moet investeren in zonne-energie. Zo’n wetenschapper kan wel aangeven wat zijn/haar mening is als persoon, want uiteindelijk heeft iedereen een mening. Daarbij kan hij/zij ook aangeven welke doorbraken daarvoor nodig zijn, maar vaak hebben wetenschappers de neiging om op de stoel van politicus te gaan zitten. Daar moeten wetenschappers toch mee uitkijken want dat is niet de kant die we opmoeten. In de Eurobarometer is er aan een groep mensen gevraagd wat zij denken dat er gebeurt met kernafval en in hoeverre bent u daar bezorgd over en hoe veilig denkt u dat kernenergie is? Wat interessant is dat er heel veel mensen zijn die denken dat er radioactief afval gedumpt wordt in zee. Waar het nu om gaat is, welke informatie vertrouwt u? Bij de antwoorden staan er twee groepen bovenaan, enerzijds is er veel vertrouwen in universiteiten daarnaast is er ook veel vertrouwen in milieubewegingen. De bedrijvers van kerncentrales, de politiek en de media worden niet vertrouwd met betrekking tot kernenergie. Het volk hebben door dat de universiteiten feitelijk verslag legt van hoe het staat met de ontwikkelingen, daar kunnen we trots op zijn. Het zou heel mooi zijn als een ieder zou geloven wat wetenschappers zeggen. Vroeger was dit wel het geval als de dokter iets zei dan werd dat aangenomen, nu is dat niet meer helemaal zo, ondanks dat er wel vertrouwen is in de universiteiten. Mensen halen tegenwoordig veel informatie van het internet af en worden steeds kritischer naar wat zij horen en lezen. Kernenergie is een complex vraagstuk en het is onmogelijk om aan iedereen haarfijn uit te leggen hoe het precies werkt, er kan niet van iedereen een kernfysicus gemaakt worden. LH: Daarentegen is het lastig om een goed beeld te krijgen van de kernenergie als je de technologie niet snapt of daar te weinig over weet. Kennis over de technologie kan helpen de argumentatie op waarde te schatten. TvdH: Ja precies. Het thema energie is toch lastig, want de verschillende toepassingen zijn complex en het is lastig om de technologische ontwikkelingen in perspectief te plaatsen. Dit heeft er ook mee te maken dat bijvoorbeeld een toepassing als een windturbine een heel ander effect heeft op de energie mix dan een kerncentrale.

xviii


LH: Allerlei verschillende energiebronnen hebben verschillende eigenschappen. Ik zie het zo dat het net appels en peren zijn en dat ze niet zomaar met elkaar te vergelijken zijn. TvdH: Ja precies, dat idee wordt ook breed gedragen. Daarom wordt er ook in de wetenschap gezegd dat er geen keuze gemaakt moet worden tussen verschillende vormen van energie, maar dat er een combinatie van verschillende energie vormen ingezet moeten worden. De vraag naar energie blijft stijgen en wereldwijd neemt het bevolkingsaantal toe, om aan de stijgende vraag te kunnen blijven voldoen moet er geïnvesteerd worden in andere vormen van energie. Laten we hopen dat de keus over 40 à 50 jaar wel gemaakt kan worden, dat men dan voor de keus staat om voor duurzame energie te gaan. Voor nu moet er ingezet worden op diversificatie van de energie mix zodat er aan de vraag voldaan kan blijven worden. Er moet zoveel mogelijk wind- en zonne-energie ingezet worden, maar alleen duurzame vormen van energie kunnen niet genoeg energie leveren om aan de vraag te voldoen. Nu wordt dit beeld breed gedragen maar tot vijf jaar geleden hadden de verschillende duurzame-energie sectoren geen banden met elkaar en werd er uit iedere hoek gezegd dat zij de oplossing hadden. Nu zie je steeds meer dat de wetenschappers die zich op de duurzame energievormen richten wel meer zien in een samenwerking. Nu moet volgens mij alles uitontwikkeld worden en dan de voors en tegens tegen elkaar afwegen. Van iedere vorm van energie opwekking kan een negatief punt naar voren gebracht worden, als daarop afgegaan wordt dan wordt er helemaal niet meer ontwikkeld. Als iedere vorm van energie afvalt omdat er een negatief aspect aanzit, dan blijft er geen energie vorm over die geschikt is en ontstaat er een energie tekort, dat is ook niet wenselijk. De milieubeweging heeft er een handje van om overal nee tegen te zeggen, wij zouden dan wel willen weten wat volgens de milieubeweging wel een optie is, maar dat blijft onduidelijk. LH: Als we terug gaan naar de rol van de overheid, komen zij ook bij het RID met een vraag naar meer informatie over kernenergie? TvdH: Ja, de nucleaire sector in Nederland is heel klein. De belangrijkste organisaties zijn EPZ, COVRA, URENCO, NRG en TUDelft. Als er informatie nodig is over kernenergie in de breedste zin dan worden er vragen aan NRG of de TUDelft gesteld, wij worden heel veel gevraagd. Ook politieke partijen vragen ons om informatie te geven, binnenkort zal ik bijvoorbeeld een voordracht geven aan het CDA en ik word ook weleens gevraagd door commissies van de Tweede Kamer. Door politici worden vooral algemene vragen gesteld over hoelang radioactief afval straalt en andere inhoudelijke dingen. Daarnaast worden we ook gevraagd door ministeries om mee te werken aan rapporten maar er worden ook korte vragen gesteld, dat gebeurt wekelijks. We hebben veel contact met de ministeries Volkshuisvesting Ruimtelijke Ordening en Milieu, Economische Zaken en Buitenlandse Zaken. Onlangs heeft de TUDelft een cursus gegeven voor het ministerie van Buitenlandse Zaken. Daarnaast geeft Nucleair Nederland ook cursussen voor wie maar wil, bijvoorbeeld post-academische cursussen, hieraan nemen voornamelijk beleidsmedewerkers deel. Nucleair Nederland geeft veel cursussen. LH: Hoe is Nucleair Nederland georganiseerd? Komen jullie met z’n vijven bijeen en dan praten jullie met elkaar of hoe moet ik dat zien? TvdH: Ja, we komen met elkaar bijeen, daarnaast spreken we elkaar ook regelmatig per mail of telefonisch want we kennen elkaar erg goed. Soms komen er ook gezamenlijke acties uit voort, we hebben bijvoorbeeld boekjes gemaakt over de opleidingen die wij verzorgen en over radioactiviteit. LH: U geeft net al aan dat er onder ander een boekje wordt uitgegeven over radioactiviteit. Dat houdt dus in dat Nucleair Nederland zich niet exclusief met alleen kernenergie bezig houdt maar ook met andere vormen van kerntechnologie. TvdH: Ja inderdaad. Als ik weer terug kom op de politici, zij weten wel hoe het zit met kernenergie. Ik merk dat er politici zijn die constant opzoek zijn naar meer informatie en

xix


houden hun kennis up-to-date. De tijd dat politici niet wisten waar ze het over hadden is voorbij. De ministers weten het niet, maar de lagen daaronder weten wel hoe de vork in de steel zit. De grote partijen en de personen met energie in hun portefeuille zijn over het algemeen goed op de hoogte. Daarna is wordt het politiek en beleid maken, dat is iets anders. LH: Hoe kan het dat de ministers niet op de zouden hoogte zijn? Die komen hier niet langs? TvdH: Soms komen er hier wel ministers zoals Pasterk, Cramer en Van der Hoeven. Ik heb wel het idee dat Van der Hoeven goed op de hoogte is. In de politiek heb je te maken met feiten maar ook met machtswerking. Uiteindelijk zijn dat de twee belangrijke dingen voor het energiebeleid. Op dat spel heb ik verder geen zicht want de politiek ligt buiten mijn vakgebied. LH: We hebben het net al kort gehad over de actoren binnen het kernenergie debat. Nucleair Nederland.. TvdH: Ja, nou goed, Nucleair Nederland is wel een combinatie van actoren. In principe heb je de industrie URENCO en Borssele, de overheid, de media, miliebewegingen, samenleving maar deze is in mindere mate aanwezig in vergelijking met vroeger, daarnaast heb je de kennisinstellingen zoals TUDelft en NRG. Nucleair Nederland vind ik niet echt een actor, het zijn organisaties die zo nu en dan bij elkaar komen. Dat wij gezamenlijk een actie ondernemen met de instelling om de politiek te beïnvloeden, dat is nog nooit voorgekomen. LH: OK, maar hoe gaan jullie dan in debat met verschillende NGOs? TvdH: Eigenlijk worden wij altijd gevraagd, wij hebben nooit het idee dat we ergens bij moeten zijn en onze stem moeten laten horen. Vroeger deed ik dat wel, toen schreef ik nog wel ingezonden brieven, maar die brieven lopen uit op niks. LH: Hoe komt het dat die brieven dan uitlopen op niks? Waar schreef u die brieven naartoe? TvdH: Naar het NRC Dagblad en Financieel Dagblad bijvoorbeeld. Het is misschien iets te ongenuanceerd om te zeggen dat de brieven op niets uitlopen, er zijn natuurlijk mensen die een ingezonden brief lezen en dat interessant vinden. Toch is mijn ervaring dat mensen nu eenmaal een mening hebben en bij die mening blijven. LH: Dat idee kreeg ik ook toen ik Peer de Rijk sprak. TvdH: Nou goed, Peer de Rijk heeft het ook altijd over voor en tegenstanders. Er zijn eigenlijk helemaal geen voorstanders en eigenlijk ook nauwelijks tegenstanders, hij is een tegenstander. De paar tegenstanders die er zijn willen pertinent geen kernenergie. Vroeger waren wel mensen die zeiden dat er kernenergie moest komen omdat het een prachtige vorm van energie is. Die mensen ken ik niet, ze zijn er misschien nog wel maar dan zijn zij wel op een hand te tellen. In de jaren ’60 was dat anders. Nu is men bezorgd over het oppeil houden van de energievoorziening en er moeten verschillende vormen van energieopwekking ingezet worden en dan kan het niet anders dan dat kernenergie ingezet wordt. Er is nu een hele andere redenering. Echte voorstanders zie je niet maar wel zijn er mensen die zeggen dat het onvermijdelijke is om de capaciteit van kernenergie uit te breiden. Het is niet zo dat daardoor het milieu erg belast wordt of dat daardoor allerlei zaken kapot gemaakt worden. Er zijn geen voorstanders omdat het zo’n goede technologie is, er zijn daarentegen wel tegenstanders omdat het zo’n slechte technologie is.

xx


LH: Er kan dan wellicht geconcludeerd worden dat de redenatie van de vermeende ‘voorstanders’ wat rationeler is geworden en kernenergie meer in perspectief geplaatst is terwijl de tegenstanders toch nog emotioneler in het debat staan. TvdH: Ja, vroeger waren de beweegredenen van voorstanders ook emotioneel en waren er wel pro-kernenergie activisten, maar na Tsjernobyl zijn die er niet meer. Nu gaat de redenatie vooral over de energievoorziening en als het sommetje gemaakt wordt, dan kunnen we over 30 à 40 jaar meer gebruik maken van zonne- en windenergie, tot die tijd moet er nog wel kernenergie in gezet worden. LH: De mensen die niet per se tegen zijn, die praten meer rationeel maar niet emotioneel. TvdH: Langzaam aan wordt het rationeel, dat klopt. Die emoties gaan er wel af, die er heel aan waren. Ik heb ze wel gehad maar toch ben ik tegen, het voelt gewoon niet goed. Toch een soort angst en dat accepteer ik wel van mensen. De volgende generatie kijkt echt van we zijn met meer mensen, we hebben veel energie nodig en nou kernenergie is dan een goede oplossing. Te kort door de bocht? Nucleair Nederland als actoren, dat geloof ik niet. WISE is meest extreem.

LH: Is er dan eigenlijk wel een debat? TvdH: Het is zeker geen vooropgezet plan. Niet een strategisch plan, dus in die zin is er geen debat. Meer een los debat, meer een ad hoc debat. In de tijd van van Geel, toen hij staatssecretaris was, toen was er wel een heel duidelijk debat. Want van Geel wil afscheid nemen met een brief waarin hij de randvoorwaarden neerlegde hoe de politiek aankijkt tegen kernenergie. Die brief is opgesteld uit heel veel informatie. Die brief was heel belangrijk. Dat is een debat en proces dat heeft geleid tot een bepaald standpunt. Bij het volgende kabinet komt dat debat weer, het kan daarvoor al losbarsten wanneer Delta zijn aanvraag voor een tweede kerncentrale gaat indienen. Op dit moment is er volgens mij geen georganiseerd debat. LH: Hoe zien andere organisaties RID? TvdH: RID en TUDelft goed uitleggen. Reactorinstituut is onderdeel van TU Delft, ik ben directeur van RID. En ik ben hoogleraar reactorfysica. Kernenergie is wel mijn vak. Ik ben ook verantwoordelijk voor al het energie onderzoek aan de TUDelft. Eigenlijk is het al best bijzonder dat een kernenergie-man verantwoordelijk is voor biomassa, zon wind enzo. Dat as vroeger niet mogelijk. RID reactorinstituut, die reactor slaat op het feit dat we hier ene reactor in bedrijf hebben. De reactor is een apparaat dat we van maandag tot en met vrijdag aanzetten, daar komt straling uit elektronen. Die warmte voeren we af en doen we niks mee. Borsele gaat om de warmte en ons gaat het om de straling. Met die straling doen wij onderzoek, maar geen kernenergieonderzoek. Met die neutronen. Onderzoek aan batterijen, waterstofopslag, zonnecellen, allerlei materialen en onderzoek naar toepassing van radioactiviteit in de medische sector. Petten maakt isotopen, wij doen onderzoek aan welke isotopen moet je hebben en hoe maak je deze? Wat voor detectoren heb je nodig om de straling te meten. Wat voor detectoren heb je daarvoor nodig. Dat hele pakket. Kernenergie is maar 20 % van ons onderzoek, 80% energiematerialen die we onderzoeken met de reactor en medische toepassing van radioactiviteit. Petten wel, die is nagenoeg 100% kernenergie. Wij zijn de enige universiteit die de opleiding verzorgt: kerntechnologie. Nucleair science en engineering, deze opleiding is een onderdeel van een master specialisatie in feite binnen applied fysics en binnen chemical engineering. Natuurkunde en scheikunde kunnen deze opleiding als master volgen. Dat betreft zowel de medische als de energie kant van kerntechnologie. Dus reactoren en straling toepassen. Dus we zijn de enige in Nederland die ingenieurs opleidt op dit gebied en ook onderzoek doet op dit niveau. En die rol vindt men belangrijk en daarom komen mensen

xxi


om erchter te komen wat de universiteit ervan zegt, nou dat kan alleen bij ons. NRG is een onderzoeksinstituut, meer TNO-achtig, dienstverlenend minder wetenschappelijk, meer toegepast onderzoek. Wij vullen elkaar goed aan, in Petten worden isotopen gemaakt op productiebasis en die bestraalt allerlei materialen die gebruikt gaan worden in een kerncentrale. Wij doen hele andere dingen met straling, wij kijken hoe ziet een materiaal er van binnen uit? Heel ander type onderzoek, maar wel met reactor. Wij maken geen radioisotopen zelf. Dat is de rol van het RID, dus ja wel de enige universitaire actor in het kernenergieveld. Maar kernenergie is maar 20% van de activiteit op de RID. LH: Er komen verschillende organisaties bij het RID aankloppen voor kennis met betrekking tot kernenergie. TvdH: Ja dat kunnen cursussen voor mensen die in het kernenergieveld werkzaam zijn, sowieso studenten, afstudeerders, promovendi. Over twee weken is er hier een cursus voor het IAEA. Cursussen voor mensen wereldwijd gebruik van de reactor, twee cursussen per jaar. Als instituut staan wij goed op de kaart, collaborating centre of IAEA en dat zijn er maar 4 van in Europa, soort stempel van wat je doet doe je goed en dat doet er ook toe, soort kwaliteitsstempel. LH: Zijn er dan nog andere universiteiten waar de TU mee samenwerkt in het buitenland? TvdH: Ja heel veel overal en nergens. Op kernenergie gebied moet ik me daarbij beperken. Dan zitten we vooral binnen de Europese kralen programma’s, financirings model vanuit Europese commissie, altijd internationaal. Daar moeten organisaties uit minimaal drie landen aan deelnemen. Wij zijn vaak, bijna altijd deelnemer. LH: Zijn dat dan ook andere partijen of zijn het universiteiten? TvdH: het zijn heel vaak onderzoeksinstituten, plus een aantal universiteiten. Universiteiten zijn vaak kleine grepjes, nooit hoofdrolspelers. Zijn ook meer promovendi. TvdH: NRG zal 300 mensen zijn en wij iets van 180, we hebben 80 promovendi en die tellen dan mee. 23 vaste medewerkers, vaste wetenschappers en die begeleiden promovendi, daarvan is 20% kernenergie. Er zijn 60 mensen die zich bezig met de bedrijven van de reactor van het RID. LH: Zou je het kunnen zien als een soort forum waarin mensen met elkaar spreken over? TvdH: Als je meer naar allianties toe wilt hebben we Stichting Kennis Infrasturctuur Nucleaire Technologie. Het doel van die stichting is het versterken van het kennisniveau van de nucleaire wereld. Vanuit Nucleair Nederland hebben we die paar jaar geleden gestart. Een stichting waar zich doelstelt om kennis infrastructuur om die te versterken. Projecten, doen we gezamenlijk, soms promovendi. LH: Zijn dat alleen ingenieurs of zijn dat ook mensen zonder technische achtergrond. TvdH: Het zijn dezelfde partijen EPZ, COVRA, Urenco, NRG en RID. Zitten gezamenlijk in bestuur van KINT. LH: Doen ze alleen technologisch onderzoek en niet betrekking tot het beleid? TvdH: We zijn bezig aan een gezamenlijk communicatieplan. We hebben allemaal communicatiemedewerkers die elkaar regelmatig spreken en zien en directieleden ook. We zijn nu bezig met het opstellen van een gezamenlijk communicatieplan. LH: Dat is een onderdeel van een eventueel debat. Zij kunnen juist de kennis van nucleaire technologie verspreiden TvdH: dat zou vanuit het KINT kunnen, dan is het echt vanuit de nucleaire sector.

xxii


LH: Wanneer is dat opgericht? TvdH: In 2005 volgens mij. André Versteegh is voorzitter van KINT, aan hem kun je dat navragen. LH: Argumenten binnen het kernenergiedebat zijn door de jaren heen veranderd. De onderwerpen over kernenergie, de tegenargumenten zijn veranderd van veiligheid naar meer straling en radioactief afval. TvdH: Radioactief afval is het belangrijkste punt denk ik nu. Ik ben nu 25 jaar hier werkzaam en wat ik vroeger wel deed en wat ik nu minder doe: 1. vroeger was ik nogal op feiten en wat er op dat moment speelt. Dit is zo, dit is zo, dit is zo en puur over kernenergie. Nu plaats ik het altijd in context, dat vind ik essentieel. Zonder context kun je geen discussie over kernenergie hebben. 2. kijken meer in de toekomst, wat komt eraan op gebied van kernenergie, wat komt er op langere termijn. Vroeger bekeek ik het meer naar hoe het op dat moment was. Nu houdt ik me meer bezig met de grote lijnen en houdt ik meer rekening met hoe de toekomst eruit kan komen te zien. LH: Is dat niet lastiger te kijken om in de toekomst te kijken, omdat aan de ene kant je niet weet wat technologie zou kunnen TvdH: Ja klopt, is lastig is minder feiten. Nu dit maar straks dat. Maar als je de opties met elkaar wilt vergelijken, het zijn allemaal toekomstige opties. Opschonen van fossiel, afvangen van CO2 is nooit gedaan, moet ook allemaal ontwikkeld worden. is op een beloftevolle optie, maar kijk eens wat er over 20 jaar mogelijk is op het gebied van kernenergie, wat we daar van verwachten. Gegeven waar we dan staan Heb daar minder de staat van vandaag in mijn verhaal. Misschien een nuanceverschil, maar misschien was dat beter geweest. Als je kijkt naar club van Rome rapport uit 1973, daarin staat verspeld in 2005 een CO2 uitstoot van 380 ppm. En dat is nu 380 ppm. Dus dat wist men al 35 jaar geleden. En nu is het dan zo ver. Heel veel was al bekend en daar is niets mee gedaan. Veel te weinig. Wij hebben ook vaak gezegd van ja maar gas en kolen pas op en dit en dat maar de discussie ging daar nooit over altijd over ja maar nu. Discussie ging altijd over het nu. Vroeger te weinig benadrukt dat we iets langer termijn kijken. Als je over 20 jaar iets wilt, dan moet je dat nu doen, dan moet je daar nu al over nadenken, nou goed 20 jaar is eigenlijk wat overdreven, maar 10 zeker. Dat zijn de looptijden waar je het over hebt. Als je zegt we moeten over naar elektrisch vervoer, ja dat duurt gewoon tientallen jaren. LH: Maar dat is eigenlijk met alle energietoepassingen? TvdH: Precies, ver vooruit denken. Wind of zee, over 20 jaar. Tuurlijk moet je nu wat doen, maar denk eens aan het beeld over 20 jaar waar moet je dan staan? Dan moet je nu aan de gang. LH: Eigenlijk is dat best lastig binnen de politiekstructuur van Nederland. Als je daar beleid van wilt maken, juist omdat de kabinetperiodes maar maximaal 4 jaar duren. TvdH: Dat is een heel groot probleem. Ik heb gepleit voor een minister energie met het tot stand komen van vorige kabinet dat is het niet geworden. Zou nu wel kunnen komend kabinet energie en milieu zou ook kunnen. En gepleit voor regieorgaan energie, en meerdere mensen voor gepleit. Een regieorgaan energie transitie dat gaat over de kabinetten heen, het is een adviserend orgaan aan de overheid en dat langer in stand blijft dan één kabinet. Rijn willems dat is de oud voorzitter van Shell Nederland die wou gewoon het geld dat er onderzoeksgeld naar de regieorgaan ging buiten de kabinetten om. Dat ging te ver, maar dat zou je eigenlijk moeten doen. Dat je een miljard per jaar aan regieorgaan. En jullie zorgen dat die energierevolutie tot stand komt, maar dat gebeurt niet. LH: ik denk dat de overheid het toch lastig vind dat los te laten.

xxiii


TvdH: precies, natuurlijk dat is gewoon macht uit handen geven, dus dat is toch iedere 4 jaar weer wat anders, dus toch volledig aangestuurd door de overheid. LH: Als je dan eenmaal die macht hebt, dan wil je die macht in handen houden. TvdH: En dan kan zo’n regering vragen komt er advies en dan zegt de overheid ja maar dat doen we nu even niet. Dat is wel jammer, want dat is precies jouw punt, iedere 4 jaar begin je opnieuw. de politiek worstelt daar zelf ook mee al die subsidie verleningen die ze gehad hebben. dat is het grote heikele punt van zon en wind iedere keer kwam er een nieuwe subsidieronde en hup na 2 jaar was het weer over en kwam er weer wat anders en mensen hadden net geïnvesteerd. Das nu wel wat beter allemaal hoor, maar er zijn heel veel fouten in gemaakt afgelopen jaren. LH: Want hoe krijgt het RID bijvoorbeeld inkomsten van bijvoorbeeld de overheid. TvdH: nou via de universiteit, voor het overgrote deel. Universiteiten krijgen op basis van een heel ingewikkeld model krijgen die geld dat wordt overigens wel steeds minder en minder. En daarvan betalen wij het vaste personeel en vastgoed. En de onderzoekers, de tijdelijke onderzoekers die betalen we altijd uit projecten, dus die 80 promovendi die er zijn, die we halen uit het tweede geldstroom, dit zijn tijdelijke projecten dat komt onder ander van VROM en STW allerlei subsidieverleners voor onderzoek. Een derde geldstroom is dan de industrie en Europese projecten die we krijgen, maar ook Shell , Philips en noem maar op. Er zit dan meer een toepassing aan ja. LH: In het interview met peer de rijk heb ik ook begrepen dat ze in het najaar willen ze allerlei masterclasses gaan organiseren. Zouden jullie ook zoiets doen, het was VROM die dat subsidieert. TvdH: Wij hebben een opleiding kerntechnologie vanuit KINT. Ieder jaar staat de opleiding wel in het foldertje. LH: Dat is die postdoctorale opleiding? TvdH: Ja even kijken hoor. De basiscursus nucleair technologie. Die doen we met zijn alle, ieder jaar draait de opleiding is heel succesvol. Iedereen die er meer over weten en dan de volle breedte. Wat speelt er allemaal, wat zijn de juridische aspecten, hoe zit het met vergunningen, noem het maar op. Wat staat er aan ontwikkelingen voor ons. En een bezoek aan diverse nucleaire bedrijven. Dat schijnt net als die masterclass maar dat weet ik niet, maar dat bestaat al. En er bestaat ook al een top tech opleiding. Dus eigenlijk is die masterclasses ja die zijn er al behoorlijk. WISE wil blijkbaar ook wat gaan doen. TvdH: wil je NODE nog bekijken? Het is een beetje symbool van de tijd. Ik ben een jaar of 3 geleden met het Nederlandse onderzoeksplatform duurzame energievoorziening. Dat was het moment waarop we zeiden ja eigenlijk moeten die opties bij elkaar komen. Laten we nou die wetenschappers eens bij elkaar zetten. We hebben een website, daar zie het platform en als je die opent krijg je een schema te zien, een matrix. De matrix geeft aan de organisatie Nederland en de verschillende energie opties en onderwerpen, dus biomassa enzo. Dan kun je zien wie doet er nou wat aan kernenergie. Als je wil weten wie er wat aan kernfusie doet kan klik je op de website op kernfusie en dan zie je dat NRG en Universiteit Twente daarmee bezig zijn. Je kunt zien wie er wat doet en ook wat is nou schoon fossiel wat is nou de hete haard, wat is nou het probleem? Wat gaan we ervan verwachten, waardoor komt dat, wie werkt eraan. Uiteindelijk komen we bij een individuele onderzoeker terecht. Je hebt heel snel overzicht wie waaraan werkt. Dit is een platform of een netwerk en dan zetten ze smaakmakers in op energie gebied, ik ben voorzitter. Dat is ook weer bijzonder dat de kernenergie-man de voorzitter is. Zo zijn er per optie alle opties zijn aanwezig, maar de smaakmaker zit er op eigen expertise. Ook wel vanuit overal, omdat hij/zij verstand heeft van

xxiv


Zo praten we met elkaar over die opties, wat gebeurt er. Misschien lopen we wel achter. Dat is wel een beetje lobby-achtig want wij proberen zelf ook informatie te verschaffen op punten waar van wij denken dat het nodig is. We hebben ook en brief geschreven naar de overheid, naar Cramer. NODE vindt dat er een minister energie moet komen, ook een stuk in de krant, ondertekend door die hoogleraren. LH: Hoe vaak komen jullie bij elkaar? TvdH: Ongeveer één keer in de twee maanden. LH: Dat staat vast? TvdH: Ja vooral informatie uitwisselen en ja. Misschien wel aardig om aan te geven dat het kernenergie ingebed is in het hele energieveld, niet zoiets van wat mensen heel vaak denken is je hebt zon en wind die zullen wel samen wat doen en dan heb je nucleaire jongens. Dat was vroeger zo, maar dat is nu niet meer. Nu wordt het meer 1 deel als onderdeel van en dat is heel erg goed denk ik hoor, hoe dat nu werkt. TvdH: Ik wou nog een ding zeggen over financieringen. Want vaak denkt men dat er heel veel subsidie gaat naar kernenergieonderzoek en dat is echt niet waar. Wel naar kerntechnologie of kernenergie als je daar kernfusie bij neemt. In Europa gaat meer onderzoekgeld naar kernfusie dan naar alle onderzoek van duurzame energiebronnen bij elkaar. Je hebt ITER dat is al een fond van 7 miljard, maar daarbovenop gaat er jaarlijks uit de Europese commissie meer geld naar onderzoek voor kernfusie dan naar alle andere, dus dan zon en wind alles bij elkaar. Vind ik niet terecht, daarom zeg ik het zo nadrukkelijk. Nou vaak zie je dat mensen denken dat het kern of nucleair research dat het allemaal kernsplijting is. Het is bijna allemaal fusie. Echt een flintertje is kernsplijting, veel minder dan zon en wind en water. LH: Maar waarom zou dat zo zonde zijn, waarom is dat onzin of niet goed? TvdH: Nou als je kijkt naar de toekomst van energievoorziening daar kun je heel veel lijnen aan trekken. Maar zie je eigenlijk nooit een aandeel van kernfusie, dus niemand die zich er aan waagt. Die denkt van over 50 jaar is 10 % kernfusie, dat is veel te onzeker. Tuurlijk moet je onderzoek doen aan kernfusie, dat is belangrijk en misschien wordt het al wat. Sowieso is er een geweldige hoeveelheid spinoff van te verwachten, jonge mensen die er bij betrokken zijn en nieuwe materialen enzo. Maar voor de energievoorziening moet je er geen rekening mee houden. Daar moet je echt op inzetten op zon, wind, besparing, biomassa.. Dus daar moet je naar werken. Dus als je dan heel veel onderzoeksgeld naar die fusie stopt, dat draagt niet direct bij aan de oplossing van de energieprobleem. Dan is die balans niet goed. Dat geldt voor Europa dat er veel geld aan uitgegeven wordt. LH: Dat is dan vooral in Frankrijk? TvdH: Er gaat heel veel naar Frankrijk maar ook naar Nederland. LH: Dat geld wat wordt uitgegeven aan kernfusie, is dat dan van de Europese Commissie of de verschillende Europese landen. TvdH: De Commissie ja, er is onderzoeksgeld en dat wordt dan verdeeld. En dan zie je zoveel per jaar gaat er heel veel naar fusie. LH: Als ik het goed begrijp, er wordt heel veel geld aan kernfusie gegeven, veel ingestopt. Maar dat is dus niet per se als kernfusie als energietoepassing TvdH: Jawel, men hoopt dat ook wel, dat is natuurlijk wel het argument van de ultieme energiebron en schoon, maar dat is zo ver weg.

xxv


LH: Het lijkt niet erg haalbaar als ik het goed begrijp. TvdH: Het is in ieder geval niet zeker genoeg, om dat in scenario’s mee te nemen, dat doet niemand. Ik heb nog nooit een rapportage gezien waarin kernfusie in stond als een aandeel in de energie mix. Het is meer zo van we hebben ook nog kernfusie in een soort voetnoot en misschien wordt het wat. Het beste is meer onderzoek dan aan de rest. LH: Dus minder naar kernfusie. TvdH: Bij veel, gewoon überhaupt meer geld. TvdH: Beetje een zijpad van de nucleaire debat. Het is een heel klein wereldje. LH: Het is wel een beetje ons kent ons. TvdH: Ja omdat ze zitten altijd met elkaar in zaaltjes enzo. LH: Dat houdt het wel persoonlijk. TvdH: Ik had laast nog een gesprek met de voorzitter van Natuur & Milieu, dat is trouwens de zus van Peer de Rijk. Zij was helemaal omgeslagen, er werd gezocht naar punten waar overeenstemming is tussen de tegenstanders en de nucleaire wetenschap. LH: Waar liggenn dan toch nog die punten dat je het er wel over eens bent. TvdH: Met WISE bestaan die punten niet, met Greenpeace wel. LH: Van Greenpeace heb ik meer het idee dat zij maar nee blijven zeggen. TvdH: Ja inderdaad, zij roepen heel hard nee. Maar zij hebben een goede strategie om naar buiten te treden en zij willen wel in debat blijven gaan. LH: Wat is daar dan goed aan? Qua argumentatie of marketingtechnisch? TvdH: Marketingtechnisch is hun verhaal heel goed. Maar hun argumentatie klopt gewoon niet, want het is niet feitelijk. Het is jammer want heel veel dingen zijn weer heel goed dat ze er zijn. Ik zeg ook heel vaak jullie moeten nu zeggen: wij willen een oplossing zien voor eindberging van radioactiefafval; bouw maar snelle centrales. Dan stellen eisen en dan kunnen we verder komen. Dan kan er naar een oplossing toegewerkt worden. LH: Die eisen, zijn er wel duidelijk eisen die gesteld worden door andere actoren bijvoorbeeld de overheid? TvdH: Je hebt natuurlijk de kernenergiewet. Het is een hele complexe wet, eigenlijk een heel onpraktische wet, heel strikt. Dus wat dat betreft is daar van alle kanten een procedure. Een kerncentrale is een duur apparaat, maar als de centrale goed draait, dan kan de investering terug verdiend worden. Als de overheid opeens zou zeggen dat er gestopt gaat worden met kernenergie dan is de investeerder het geld kwijt. De overheid speelt hierin een belangrijke rol want zij kunnen de onzekerheden wegnemen. Van de overheid heb je de garantie nodig dat je de kerncentrale mag blijven gebruiken. LH: Wordt er door Borssele druk uitgeoefend om open te blijven. TvdH: Ja, nou goed voor Borssele staat nu wel vast dat ze tot 2033 mogen blijven draaien als ze zich maar aan de wetten en procedures houden. Uiteindelijk is het een steeds maar terugkerend debat. Er worden zoveel onderzoeken gedaan naar beïnvloeding en wie zich met kernenergie bezighouden.


xxvi


Verslag naar aanleiding van interview met dhr. prof. ir. C.D. Andriesse op 29 april 2009 Prof. ir. C.D. Andriesse is emeritus professor. Contact: [email protected] Telefoon : 030-6957697 LH : Laura Hoogwerf CA : Cees Andriesse

Inleiding Het doel van dit interview is een beeld krijgen van hoe verschillende organisaties en actoren zich bezig houden met kern energie en hoe zij het beleid van de Nederlandse overheid beïnvloed hebben en nog beïnvloeden. Het onderzoek wordt gedaan voor de Universiteit van Amsterdam, dus niet per se voor een van de organisaties die onderzocht worden. Het interview is verdeeld in vier delen. Eerst worden er vragen gesteld over het kernenergie debat in het algemeen. Vervolgens wordt er meer in gegaan op de verschillende partijen die in debat zijn met elkaar. Dan wordt de rol van geïnterviewde actor onderzocht. Als laatste punt van dit interview wordt gekeken naar de gevoerde argumenten en hoe zij al dan niet stand houden door de jaren heen. Tijdens het interview zal er met name stil gestaan worden bij de argumentatie in historisch perspectief.

VRAGEN LH: Hoe zou u de intensiteit van het maatschappelijke debat karakteriseren? Is er in eerste instantie een maatschappelijk debat? CA: Nee, dat is er wel geweest in de jaren ’70 maar eigenlijk is het na Tsjernobyl in 1986 gestopt. Eigenlijk heeft het hoogtepunt van het debat in de jaren ’80 plaatsgevonden. In 1986 kwam er een abrupt einde aan, het debat is er nu eigenlijk niet, er zijn wel uitwisselingen van ideeën tussen een heel select groepje. Maar ik zou het zeker geen maatschappelijk debat noemen. LH: U gaf aan dat het een beperkt groepje is, maar welke vorm neemt dat groepje aan? CA: Nou je hebt allemaal posities tussen ja en nee. Dat ligt voor de hand, mijn eigen positie komt zometen ter sprake. Nog steeds zijn die posities aanwezig en nu spitsen ze zich toe op de vraag:” gaan we alsnog verder met het bouwen van kernreactoren in Nederland of niet?” Dat is dus in feite en politieke kwestie, dat is het in de jaren ‘70 en ‘80 ook geweest. Daar hebben de politieke partijen zich op ingegraven. De standpunten zijn niet wezenlijk veranderd. Vanaf het moment dat het duidelijk geworden is in de jaren ‘70 dat de meningen verdeeld zijn over kernenergie. Die verdeling is niet 50-50 maar er is dus een hele grote tegenstand en een minder grote groep voorstanders. Dat is niet wezenlijk veranderd, omdat dus de voor- en nadelen van deze technologie er nog ook nog steeds zijn. Er zijn argumenten die iets anders waren in de jaren ‘80 maar ik herken ze nog steeds. Ze krijgen steeds een beetje andere invalshoek, maar je komt ze steeds tegen. Na een zeer intensief debat in de jaren ‘80 maar tot de dag vandaag is het een beetje hetzelfde gebleven. Ik heb het allemaal al gezien. Misschien komt het ook door mijn leeftijd. Tim van der Hagen is een generate jonger, hij verwoordt het misschien wat anders. Peer de Rijk gaat ook al heel lang mee met het verhaal, hij is iemand uit de antibeweging.

xxvii


LH: Hij is fel tegen. CA: Ja, ik heb beide partijen wel gezien. Ik ben door beide partijen wel als een serieuze man geaccepteerd, tenminste dat is mijn eigen inschatting. Er zijn wel fricties maar dat is op het niveau van een wetenschappelijk debat. De posities veranderen niet echt. Het gaat pas veranderen wanneer er een serieus voorstel komt van de kant van de overheid. Als zij beslissen dat er een tweede kerncentrale gebouwd gaat worden. Zolang dat is weggeschoven, wordt er niet wezenlijk over gediscussieerd omdat het niet ter sprake is. Afgelopen zomer laaide het verhaal toch nog een beetje op toen leek het te schuiven in de PvdA. Ik heb daar toen meteen op ingespeeld. Ik vind het namelijk goed als erover de bouw van een nieuwe kerncentrale gepraat wordt, maar dan moet er wel serieus over afval gepraat worden. Daarom heb ik een stuk in de Trouw geschreven. Het debat laaide weer een beetje op, dat heb ik dus bewust gedaan. Het is belangrijk dat er naar het afval thema gekeken wordt. Daarover heb ik nog wel wat stukjes over. LH: U zei dus net dat u dat stuk in Trouw heeft geschreven omdat de posities binnen de PvdA positiever leken te worden ten overstaande van kernenergie. Denkt u dan dat de argumenten die binnen de politiek naar voren gebracht worden, gebaseerd zijn op feitelijk waarheden of is het ook dat er maar wat wordt geroepen? Of dat mensen hier en daar wat horen en niet goed genoeg ingelicht zijn? CA: Ja maar dat is het punt niet geweest. In de jaren ‘80 toen die Brede Maatschappelijke Discussie kwam en de behoefte ging bestaan om alles goed te onderbouwen, al die rapporten die toen verschenen zijn. Het thema kernenergie is eigenlijk heel wetenschappelijk. Het niveau van kennis is behoorlijk hoog. Niet overal, maar binnen de mensen die de dossiers met betrekking tot kernenergie in handen krijgen, dus in de politiek, die zijn goed op de hoogte. We dachten dat als je het maar goed uitlegt, dan worden mensen wel voor. Maar het blijkt dat er sociaal psychologisch ook andere dingen spelen. De appreciatie van de gevaren en van de mogelijkheden, zijn ook van belang, dat is een veel diffuser gebied. Uiteindelijk kan samengevat worden: als de markt het niet wilt, dan komt het niet. Je kan beredeneren dat kernenergie een prachtproduct is, dat heb ik ook beredeneerd, maar de markt koopt het niet. Vanuit dat oogpunt heb ik er ook vrede mee dat het niet gekomen is en is het ook mijn persoonlijke inschatting dat het er niet komt. Maar dat staat los van het feit dat we er al verschrikkelijk veel over weten. LH: Komt het er niet vanwege de marktwerking of vanwege emoties? CA: Emotie zit in de markt. Er zijn drie karakteristieke hoofdonderwerpen binnen het debat: de directe relatie met de kernwapens. Dat heeft er mee te maken, daar zit niet een waterdicht schot tussen het een en het ander. Dus het proliferatie verhaal is heel belangrijk. Heel veel mensen die denken bij kerncentrales meteen aan een atoombom. Ten tweede de veiligheid van die reactoren, die is laatste jaren duidelijk verbeterd. En als derde punt het afval, de argumentatie hierover gaat van het standpunt van nonproblem tot een zeer ernstig probleem. Er wordt gesproken over wat de maatschappij en ons nageslacht met dat materiaal gaat doen. Alle drie de onderwerpen zijn vandaag de dag nog belangrijk in de discussies. Wat het afval betreft zijn er ook ontwikkelingen. We kunnen dan met nieuwe machines en een nieuw soortreactoren, de levensduur van afval manipuleren. Dat het langst levende eraf gaat. Theoretisch kan dat allemaal, maar praktisch is het ook weer de vraag of het ons gaat lukken. Waarom is het project van de snellekweekreactor stop gelegd? Dat had met technische moeilijkheden te maken, maar ook politieke moeilijkheden. Het hele proliferatie verhaal is hierbij van belang. Onder president Carter is in Amerika gezegd dat er gestopt zou worden met opwerking. Amerika wil dat niet om politieke redenen, zij willen een voorbeeld zijn voor de wereld. Zij willen geen plutonium separatie en dus geen opwerking. Als je dan zegt van het afval dat het een non problem is, dan wordt er aangedragen om het in de grond te stoppen en er verder niet moeilijk over te doen. Onder technici bestaat dit idee ook als oplossing.

xxviii


Ik wilde toch dat taboe een doorbreken over opwerking en laten we er dus over praten. ok we praten erover maar dan moet je dit weten hoe we in Amerika er is vastgelopen met het afvalproject. In Yuca Mountain is 100 miljard dollar geïnvesteerd en er is nog niets in gestopt. En ik ben samen met Egbert Boeker daar voorstander van maar, wij willen geen opwerking. Van de zomer heb ik daar contact over gehad met Diederik Samsom. Ik ken hem heel goed en ik hen hem gebeld en gezegd dat opwerking tegengehouden moet worden. LH: U heeft echt een op een contact met de politiek? CA: Nou PvdA is mijn achtergrond zullen we maar zo zeggen LH: U spreekt alleen met PvdA-ers? CA: Ik heb ook wel eens met CDA-ers gesproken. In de jaren ‘80 en ook wel met VVDers maar ja dat is zo ’n simpel standpunt van hun: “gewoon doen, niet moeilijk doen”. En heel veel van die verantwoordelijke mensen in die sector, dat zijn VVD- ers, zij horen bij de liberale richting, dus die zijn voor. Zo simpel is het. LH: Maar zijn die voor vanwege politieke redenen of technologische redenen? CA: Nee geen technologische redenen, ze begrijpen er globaal wat van maar tot in het wetenschappelijke detail van Tim van der Hagen of van mij, nee zo kennen zij de materie niet.. Maar dat hoeft ook niet. LH: Je hoeft niet zo ingelicht te zijn om politieke besluiten te nemen met betrekking tot dit punt? CA: Nee mensen vertrouwen gewoon de rapportages van wetenschappers van ingenieurs die ze in dienst hebben. Maar als dat gekleurde wetenschappers zijn. CA: Tsja, het is lastig. Ken je mijn grote conflict? Ik ben in Arnhem weggegaan, bij KEMA. LH: Ja daar heb ik over gelezen. CA: Het is heel moeilijk om de wetenschappelijke inzichten helemaal in kaart te brengen, het kan niet. Je kan zeggen over natuurkunde, het zijn gewoon feiten en zo zit het. Eigenlijk kleur je je meteen, je kan niet alleen feitelijk bezig zijn. LH: Eigenlijk wordt er altijd gezegd dat natuurkunde en politicologie twee hele verschillende studies zijn. Binnen de natuurkunde bestaan er natuurwetten, zo is het nu eenmaal. Binnen de politicologie zijn het vooral interpretaties van de werkelijkheid. Eigenlijk zou je dus kunnen zeggen dat het bij de natuurkunde ook niet per se alleen maar feitelijke waarheden zijn? Want uiteindelijk worden toepassingen toch gebruikt door mensen? CA: Weet je wat uiteindelijk een belangrijk onderscheid is tussen de techniek en de wetenschap. Op afstand lijkt het hetzelfde de wetenschap brengt de techniek voort, het is een complex, maar de wetenschap is altijd incompleet en gaat alleen maar verder omdat ze zich vragen stelt en weer nieuwe antwoorden vindt. Techniek moet het doen, in de praktijk, dat is ook een ervaringszaak en die gebruikt wetenschap maar is iets op zichzelf en wat betreft risicovolle technologieën, het mag niet falen. Wanneer er vanuit de wetenschap een nieuw inzicht komt, dan is de neiging van de technici om te zeggen, ga eens weg met die twijfel, we weten het wel. Met dat dilemma heb ik dat conflict met KEMA beleeft. Ik zat uiteindelijk in die ingenieurs wereld, de manier waarop zij met veiligheidsstudies bezig waren. Toen ik dat zag, hoe dat ging en dat tot me door drong toen kwam ik erachter dat ik daar niet op mijn plaats zat. Er was geen wisselwerking, ik moest daar weg en ging naar de universiteit. Dat ging niet alleen over kernenergie. Ik

xxix


heb tot mijn veertigste in astrofysica gewerkt, ik was erg vrij. Het was fantastisch om dat te onderzoeken. Op mijn veertigste wilde ik meer maatschappelijk gaan werken. Het is wel leuk om van alles te weten over het heelal, maar het is voor een handje vol met collega’s die er ook wat mee doen en waarmee je ook meningsverschillen moet uitvechten. Toen dacht ik, de grote familie van de natuurkunde voor de samenleving van deze eeuw, inmiddels de vorige eeuw, was kernenergie. Er was veel aandacht voor de veiligheid, onder andere vanwege wat er in Harrisburg en andere incidenten gebeurd is. Naar aanleiding daarvan heb ik besloten om me op de veiligheid te gaan richten. Ik wilde die veiligheid op een dieper niveau gaan begrijpen. Het antwoord op het veiligheidsvraagstuk was de HTR. Als je een reactor wilt bouwen, dan zal dat toch met een HTR (Hoge Temperatuur Reactor) moeten, want die zijn veiliger. Dat betekent, dat als je werkt met een reactor waar niet met een hoge temperatuur gewerkt wordt, dat er dan te twisten valt over de veiligheid. Dat mocht ik niet in het openbaar zeggen, maar dat heb ik wel gedaan. In de universiteitswereld kan niet gezegd worden dat Borssele niet veilig is. In die situatie ben ik weggegaan. LH: Ik weet niet in hoeverre u het vervelend vindt om het over dat conflict te hebben, maar hoe heeft dat conflict zich gemanifesteerd? Heeft u heel veel druk ervaren en werd er gezegd dat het misschien beter was dat u wegging? CA: Ik werd hoogleraar, er was een openbare rede, een oratie. Er werd mij gezegd dat ik het niet over kernenergie mocht hebben omdat het een veel te gevoelig onderwerp was. Dat werd expliciet duidelijk gemaakt. Ik heb het over ander onderwerpen gehad. Het probleem ontstond daarna. Er is een sectorblad, daarvoor werd ik geinterviewd, dat heette toen Electrotechniek, dat heet nu Energietechniek. Dat wordt door de mensen die in de sector werken, volgeschreven. Er kwam een journalist, die heeft mij over kernenergie geinterviewd toen heb ik mijn standpunt duidelijk gemaakt. Ik had een drukproef van het interview gezien, het zou verschijnen. Toen werd ik bij mijn directeur geroepen omdat het zo niet kon. LH: Door de directeur van KEMA? CA: Ja inderdaad. Toen werd mij gezegd dat er anders gedonder zou komen. De directeur heeft het toen verboden om het uit te brengen. Ik was de hoogleraar van de sector in Utrecht, maar ik mocht niet het er niet in over hebben, terwijl ik tijdens mij oratie al zo netjes was om het er niet over te hebben. Dat is een groot conflict geworden, ik heb dat niet geaccepteerd. Ik heb me tot de redactie van het tijdschrift gewend. Toen heb ik twee elementjes van het verhaal in tijdschriften gepubliceerd die niet gecensureerd werden, er is wat geplaatst in het Tijdschrift voor Natuurkunde en in het blad ECN in Petten, die verscheen een paar maanden later, toen was helemaal de beer los. Zo is het conflict ontstaan. Dat is om toe te lichten wat het verschil is tussen wetenschap en de industrie waar financieel economische belangen aan zijn. Ik werkte bij een bakkerij en ik ging het brood toch niet afkeuren in het openbaar?! Het is wel zo dat de reactor die ik voorstelde, als we willen doorgaan, er zijn redenen om kernenergie verder te ontwikkelen, dan moet je dat doen op de lijn van de Hoge Temperatuur Reactor. Daar zijn de kaarten ook al van geschut, want het overheidsbudget ging daar niet naartoe, er werd juist subsidie gegeven aan de ontwikkeling van de Water Reactoren. De water reactoren hebben een heel diep ingebakken probleem, maar daar wordt wel overheidsgeld in gestoken. Toen heb ik een opdracht gekregen van het ministerie van Economische Zaken, dat werd ook bekostigd door overheidsgeld. Ik werkte indertijd tijdelijk in Petten om een studie naar de HTR te doen. LH: Die studie is ook afgerond? CA: Ja. Uiteindelijk kwamen we er wel achter dat er toch problemen zouden ontstaan met betrekking tot afval. De studie was echt een technology assessment. Het was een

xxx


hele diepe studie met veel mede auteurs. Het afval lag uiteindelijk vanuit het punt van duurzaamheid dwars. LH: U heeft dus onderzocht wat de toegevoegde waarde zou zijn van de HTR als je dat vergelijkt met een PWR? CA: Ja als je het vergelijkt met een waterreactor. LH: De conclusie van het onderzoek was dat de HTR veiliger is in gebruik, maar… CA: maar het afvalprobleem blijft hetzelfde. Het probleem van proliferatie blijft hetzelfde. Een probleem kan je wegstrepen, maar het afval blijf je houden. LH: En hoe zit het met betrekking tot de kosten? CA: De HTR was ook duurder en dat kan natuurlijk niet in een kapitalistische samenleving. Als die wat duurder is het wel beter gesteld met de veiligheid. LH: Hoe moet je dat zien? Is de HTR iets veiliger en veel duurder of? CA: De HTR is ongeveer 20% duurder. LH: Hoe heeft de overheid dan op dat onderzoek gereageerd? CA: Er is gerapporteerd en er is een bijeenkomst belegd waarin ik het rapport gepresenteerd is. Er is over gesproken en er is over geschreven in de pers. Ik wil niet zeggen dat er door dat onderzoek, alleen nog over de HTR gepraat wordt. LH: Kan er gezegd worden dat u aan de wieg gestaan heeft aan de HTR in Nederland? CA: Ik heb er wel een grote stoot aan gegeven. LH: Het onderzoek vond plaats in de jaren ’80? CA: Dat onderzoek voor het ministerie vond plaats in de jaren ’90. Het rapport is gepubliceerd in 1996. Het conflict vond plaats in 1993. In 1990 was het al klaar met KEMA, ik was toen 50 jaar en ik wilde toen niet de consequenties onder ogen zien. In 1993 ben ik naar aanleiding van nog een incident weggegaan. Daarna heb ik aan de Universiteit in Utrecht gewerkt en tijdelijk in Petten. LH:We hebben het al even over de overheid gehad en welke rol zij spelen binnen het maatschappelijk debat. Eigenlijk zou je wellicht kunnen stellen, dat de overheid wel verschillende rollen aanneemt in het debat. Aan de ene kant zijn ze geinteresseerd in de HTR en ze luisteren wel naar wat er speelt. Of is dat niet naar aanleiding van het conflict gebeurd? CA: Ik heb ten aanzien van de overheid een andere mening dan mensen in de industrie. In de industrie, misschien afgezien van ECN. Electriciteitsbedrijven hebben besloten dat Dodewaard dicht moest en ze wilden later Borssele langer open houden. Electriciteitsbedrijven willen de optie op kernenergie open laten. De kernenergie hebben ook diversted interests, ze hebben al geinvesteerd en er zijn ongeveer 100 mensen die de expertise hebben. Die 100 mensen hebben nu enige vorm van frustratie dat ze die kennis niet geheel kunnen benutten. De overheid speelt echt een hele andere rol gekregen. In de jaren ’50 liep de overheid voorop in de besluitvorming en in investeringen, de overheid investeerde volop in de industrie. De overheid heeft de controlerende functie, de KFD heeft een heel belangrijke rol, het is onderdeel van VROM. Ik ben heel positief over de KFD, zij zijn heel goed bezig met betrekking tot veiligheid. Het ministerie van Economische Zaken is belangrijk voor de industriele ontwikkeling en ook voor de energievoorziening, dat zit allemaal bij een ministerie. Zij hebben langzamerhand een wat neutrale rol. Ik heb met de directeur generaal van Economische Zaken ook vrij veel contact gehad. Zij stellen zich neutraler op, zij hebben andere, grotere belangen dan de kernindustrie alleen. Zij hebben ook te maken met de

xxxi


aanwezigheid van gas en importen. Het ministerie van Economische Zaken doet het goed, daar werken goed opgeleidde mensen die strategisch denken en die niet alleen focussen op dat ene stukje. VROM en EZ zijn naar mijn mening goede spelers. Ze remmen niet, ze duwen niet, ze spelen de rol die een overheid moet spelen in veiligheid en voorzieningen. Zij zitten niet in de lobby. LH: Zij nemen het waar en zij observeren? CA: Ja inderdaad, uiteindelijk moet het beleid door de Tweede Kamer gemaakt worden. Het is de volksvertegenwoordiging die beslist. Er zijn altijd lobbies, maar de ministeries spelen daar niet een heel belangrijke rol in. Ik wil je nog wat zeggen over de KFD. In 2002 heb ik nog een rol gehad. Er was een vraagstuk, er was iets geks met de HFR, de reactor in Petten. Ik heb dat niet helemaal goed beoordeeld, als buitenstaander. Er was televisie en kranten aanwezig. De heer Knaap, de directeur van de KFD gebeld omdat hij met mij wilde praten. Hij moest de HFR controleren. Ik heb met hem gepraat. Er is een internationale commissie ingesteld om die kwestie te onderzoeken. LH: Heeft die commissie dat gesprek onderzocht of wat er aan de hand was met de HFR? CA: Nee, het ging om de HFR. Er werd een onderzoek ingesteld naar de veiligheid van de HFR, die toch al 40 à 50 jaar oud is. Er is een internationale commissie geweest, zij hebben een samenvatting geschreven over een probleem in Petten. Mijn naam wordt constant genoemd in dat onderzoek. In januari 2003 werd dat onderzoek gedaan onder het voorzitterschap van een Duitser. Op pagina 10 van dat onderzoek staat beschreven dat ik de KFD wil bedanken voor de openheid voor kritiek. De KFD en ik waren het niet eens over de veiligheid, maar uiteindelijk zijn we eruit gekomen omdat ze open stonden voor kritiek. LH: Heeft u dan niet het gevoel gehad dat u heel veel bent tegengewerkt? CA: Ja natuurlijk! Die mensen waren laaiend op mij, de mensen in Petten waren laaiend. LH: Ik bedoel eigenlijk meer dat u op die tegenstand gestuit bij KEMA, maar uiteindelijk, als u nu terug kijkt op die jaren van kritisch kijken naar wat er nu gebeurd binnen de technologie van kernenergie. Bent u dan achteraf toch blij… CA: Ja dat was mijn rol, ik heb mijn rol gespeeld. Ik heb diverse boekjes geschreven. In een van de boeken, staat een belangrijke passage. Het boek is een verzameling essays, de passage gaat over Popper: “De techniekstudenten willen feitenkennis opdoen maar de wetenschappers moeten verder gaan.” Samenvattend: Ik heb Popper in de jaren 30 ontdekt. Hij is de eerste wetenschapsfilisoof die mij aanspreekt. Hij schrijft over fouten, we moeten van onze fouten leren. Dat is precies wat belangrijk is voor de kerntechnologie. De risico van de technologie is te groot, om van je fouten te leren op dit gebied. Het is de taak van de wetenschappers maar ook van de ingenieurs om je voordurend af te vragen wat kan er fout gaan? Die kritische houding is belangrijk voor Popper. Voor de kerntechnologie is dat belangrijk. Binnen de kerntechnologie moet je je voortdurend afvragen, wat kan er fout gaan? De risico’s waren niet scherp in kaart gebracht. LH: Zou u kunnen zeggen dat ze bij de KFD wel zo’n instelling hebben? Dat zij wel leren van hun fouten? CA: Ja! Daarom waren ze zo positief toen ik kritiek leverde. Ze waren heel positief, ik vroeg me af hoe ik er vanaf zou komen in het rapport. Elke keer als ik een punt naar voren bracht werd dat duidelijk omschreven. Het ging over het loss of coolant incident. Als er niet genoeg water in de reactor is, dan krijg je een probleem omdat er dan opeens te veel hitte is. Als het verkeerd loopt, dan gaat de reactor ontploffen. Het was een ernstig probleem. Het is heel interessant. De Duitse voorzitter van de commissie heeft goed bemiddeld. We hebben als experts met elkaar gesproken, er zaten verschillende

xxxii


internationale experts in de commissie. Uiteindelijk laat dit zien dat ik toch een rol heb gespeeld met betrekking tot de technologie van kernenergie. In de jaren ’80 toen ik me ging bezig houden met de reactor veiligheid had ik niet voor ogen dat ik deze rol zou gaan vervullen. LH: Vindt u dat ander wetenschappers op dit gebied kansen hebben laten liggen of dat ze zich niet genoeg hebben ingespannen met betrekking tot veiligheid? CA: Dat is een hele moeilijke vraag, ik zal het heel voorzichtig formuleren. Het gaat impliceren dat de medewerkers van het IRI, dus de medewerkers van Van der Hagen, hun rol niet goed vervult hebben, dat vind ik moeilijk om te beantwoorden. Ik laat Van der Hagen er even buiten. Zijn promotor is net zo oud als ik, wij hebben tegelijkertijd gestudeerd, maar we zijn allebei een ander kant op gegaan. Ik ben me breder gaan orienteren. Hij is altijd binnen de kerntechnologie bezig geweest, hij is een absolute vakman, daar is geen vinger tussen te krijgen. Toch was toen al, toen we nog studenten waren, te zien dat hij helemaal geloofde in de technologie en het systeem. Hij had geen kritische vragen. Daar heb ik ook een voorbeeld van, wat eigenlijk rechtstreeks uit de vraag voort komt. Kijk, die kant van Van der Hagen; zij hebben een blaadje wat op het internet te vinden is. Er wordt samengevat onder het kopje ‘professoren’ wat er gaande is. Er is een debat er staat beschreven dat de gemoederen hoog oplopen. Frans Saris is een woesteling, hij is ontzettend anti, hij is van ECN geweest, het is geen kleine jongen. Ik ken hem ook goed. LH: Ik heb het idee dat het toch een ons kent ons wereldje is. CA: Ja, maar wel met grote meningsverschillen. LH: Ja, dat geloof ik meteen. Een persoon als Peer de Rijk is erg bekend in de wereld. CA: Ik ken hem ook en hij kent mij. LH: Er wordt tot op zekere hoogte wel met elkaar gesproken. CA: Ja, maar uiteindelijk is het zo dat de stukken die geschreven worden bedoeld zijn voor hun achterban. LH: Is het dan uiteindelijk zodat er sprake is van beinvloeding van andere mensen of is er ook beïnvloeding van elkaar? CA: Nee, we beinvloeden elkaar niet echt. Men denkt vooral “nou daar hebben we hem weer”. Ik zal het je laten zien: Saris heeft een kort stukje geschreven waarin hij nogal wild tekeer ging. Vervolgens heeft Hugo van Dam daar op gereageerd en gaat er tegen in. Van Dam schrijft dat er een fout staat in het stuk van Saris. Vervolgens reageert een jonge medewerker van Borssele. Daarna liet Frans het er niet bij zitten, ik vond ook dat de manier waarop er geredeneerd werd was onmogelijk. En daarbij, het werd gepubliceerd in het vakblad voor de Natuurkunde, de redenatie, klopte niet, dus ik liet het er niet bij zitten. Ik heb eerder geschreven dan Frans. Daarna gaat ook Frans weer vreselijk tekeer. Ik schrijf in mijn stuk dat ze Frans vreselijk aanpakken, hij heeft een rekenfout gemaakt in zijn stuk, maar hij moet dan niet meteen neergezet worden als een onbenul, daarom moet het probleem wat hij schetst niet onder het tapijt vegen. Het probleem van plutonium moet onder ogen gezien worden en besproken worden. Het is echt een probleem. Daarna geeft Hugo van Dam nog een afbrander aan Saris. Uiteindelijk wordt er tegen mij gezegd dat technische vooruitgang onmogelijk is. Dan wordt er gezegd dat er een flexibel plutonium beleid mogelijk wordt, de scenario’s van Frans tonen aan dat het plutonium tot nul gereduceerd kunnen worden. Dan denk ik, dat kan toch niet?! We hebben het over hele ernstige problemen, er kan niet over scenario’s gesproken worden. Er zijn nog helemaal geen snelle reactoren, waarom benoemt hij dat niet. Wij zijn nog gewoon on speaking terms, maar de uitspraken die hij doet zijn onmogelijk. Je vroeg net waarom zijn de anderen dan niet zoals jij? Waarom hebben zij niet van die kritische vragen. Ze zijn goed in hun vak, zij stellen niet zulke kritische vragen. Ik ben erg bezorgd over de plutoniumzaak, dat is vooral gekomen door een niet nucleaire context. Ik was een keer in Washington, Amerika bij een bijeenkomst met

xxxiii


concern scientists. Zij hadden het constant over plutonium en zij vroegen wat wij daar mee doen. LH: Is het dan ook zo dat u wordt beïnvloed door wat er in Amerika wordt gedacht? Volgt u de Amerikaanse gedachtegang? Als ik het goed heb begrepen bent u het eens met wat Carter heeft besloten met betrekking tot het opwerken van splijtstofafval? CA: De beslissing van Carter was een politieke beslissing. Terwijl ik in de jaren ’80 me met de veiligheidsproblematiek ging bezig houden sprak men veel over Kalkar, dat had allemaal met opwerking te maken. We hadden ook voor Dodewaard en Borssele gekozen voor opwerking. Dat hoeft niet gedaan te worden, in Zweden gebeurd het ook niet. In Nederland werd er voor gekozen het wel te doen. We hebben het nu eenmaal gekozen, het had ook anders kunnen lopen. Het besluit om met Kalkar mee te gaan stamt uit de jaren ’60, het besluit daarover ligt vast en Kalkar is opwerking. Opwerking heeft nadelen. Ik heb nog wat voor je, het verhaal over de KFD, daar hoort nog wat bij. Uit het anticircuit wordt ook geschreven dat de HFR niet helemaal veilig is, het komt uit ‘ravage’. Mijn naam wordt vaak genoemd, uiteindelijk heb ik best veel over me heen gekregen. De staatssecretaris toentertijd was een prominent CDA-lid. De CDA is een partij die in het middenkader zit, al die mannen zitten allemaal te duwen en te stoken. Die mannen in Zeeland hebben rechtstreekse lijnen met het CDA. Het CDA is op het punt van kernenergie, heel erg voor. Dat is eigenlijk altijd al zo geweest, ook wat betreft de VVD, zij zijn ook voor. Die twee partijen kunnen niet het land gaan regeren want er te veel verzet van de linker kant. In 1986 werd er bijna besloten om meer in te gaan zetten op kernenergie. Toen gebeurde de ramp in Tsjernobyl en werden de plannen van tafel geveegd. LH: Zou je dan kunnen zeggen dat er bepaalde eisen worden gesteld aan de overheid? Dus dat er echt druk wordt uitgeoefend en dat er steun aan de overheid wordt geboden om wel voor te zijn. CA: Men levert argumenten aan de overheid. Er zijn wel honderd soorten argumenten; financiele elementen, leveringszekerheid, CO2 dat was in de jaren ’80 ook al een onderwerp. Ik heb het toentertijd ook al gezegd, als het serieus wordt, moet kernenergie ingezet worden. Ik ken alle elementen, maar nu is CO2 meer naar voren gekomen in verband met klimaatverandering. LH: Als er dan naar de argumentatie van nu wordt gekeken. CO2 is nog steeds een belangrijk punt. Tim van der Hagen zegt dat als er echt wat gedaan moet worden aan een reductie van de CO2 uitstoot, dan moeten we af van de fossiele brandstoffen en van hoe we dat nu doen met olie en kolen en dan moet er meer gewerkt worden aan zonneenergie want dat is de toekomst want dat is de toekomst, maar zover is de technologie nog niet. We zijn nog niet zo ver om dat breed in te zetten dus zijn er ander maatregelen nodig en dus moeten we kernenergie in gaan zetten. Kan u daarin mee gaan? CA: Ik ken het argument, ik heb het in de jaren ’80 ook gebruikt. Het klopt niet, je haalt het niet. LH: Hoe bedoelt u, je haalt het niet? CA: Nou Tim van der Hagen zegt dat kolen en het gas opraakt en dat zonnecellen nog niet goed genoeg ontwikkeld zijn en dat er dus kernenergie ingezet moet worden. Ten eerste, CA: kernenergie op grote schaal introduceren die dan nodig is, dat vergt duizenden kernreactoren. Het kost wel 10 jaar om er één te bouwen en dat hoef je het natuurlijk niet achter elkaar te doen, je kunt het simultaan doen, maar duizenden. Het is gewoon de gedachte is qua schaalgrootte irrelevant je kunt iets doen maar je kunt niets genoeg doen. Je moet het dus inderdaad in een soort overgangsregime doen van die fossielen en

xxxiv


daar heb je nog zeker 100 jaar voor en je moet natuurlijk het gas nemen niet de kolen want als je gas verbrandt per volume zal ik maar zeggen heb je minder CO2, per hoeveelheid warmte heb je minder CO2. Kolen is puur is puur CO2 als je het verbrandt terwijl aardgas is CH4, er zit ook een heleboel H in, dus dan moet je het via gas doen en het scenario dat bij gas berucht is dat heb ik ook al gepubliceerd geeft je de ruimte om naar die zonne- en windenergie te gaan. Daar moet je helemaal geen kernenergie tussen persen omdat het die 2 resterende grote problemen heeft van dat afval en de proliferatie. Proliferatie is een serieus probleem. Dat moet je serieus nemen. Je ziet die argumenten liggen zo voor de hand dus wat Tim van der Hagen zegt dat is een te makkelijk verhaal. LH: Maar hij redeneert daarbij, als ik het goed heb begrepen dat de technologie van zonne energie dat dat nog te lang duurt voordat dat op grote schaal ingezet kan worden. CA: Nee, dat is een economisch argument ik ga er meteen tegen in. De technologie is er. Alleen die zonne-energie als dat hier op de daken gelegd wordt is de elektriciteit twee keer zo duur en dat is een economisch argument. Ze zijn er je kan ze zo maken, maar ze zijn duur en daarom komt het niet. Het is een economisch argument. De technologie is er, het is er gewoon. LH: Maar is dat dan net als waarom er geen kernreactoren zijn ook vanwege marktwerking zeg maar, alleen dan binnen de kernenergie speelt dan binnen die marktwerking marketing dus echt de emotie wat kernenergie oprakelt en bij zonneenergie zou dat dan de prijs zijn dat het te duur zou worden en daarom willen mensen het niet en daarom wordt er niet overgegaan tot een oplossing of een iets van een alternatief voor deze andere vormen CA: Ja nou goed die hele ontwikkeling van die zonne-cellen hebben de laatste 10 15 jaar ernaast gestaan op de Universiteit Utrecht. Verschillende mensen die zijn er bezig onder ander mensen bij NOVEM samen en internationaal en de grote zonnecelfabrieken in ZuidDuitsland. Het is er allemaal. Het is alleen een kwestie van de de doorbraak naar zeer grootschaligheid waardoor die prijs kan dalen. Je kunt het dus doorheen duwen met overheidssteun wat in Duitsland gebeurd is. Daar heeft men gewoon miljarden erin gestookt en daar is men dichterbij die grens gekomen. Maar er zijn ook miljarden geinvesteerd in kernenergie dus dat verhaal om dat nu ineens veel te duur zou zijn en dat het nog heel lang duurt en dat er tussendoor kernenergie ingezet moet worden, door dat argument is zo heen te prikken. Het is zo makkelijk. Ik prik er doorheen omdat ik het zelf ook heb gebruikt als argument in die jaren ‘80. Er is een heel boek over verschenen onder redactie van Arnold Heertje en mij. Van die grote dikke boeken, kernenergie in beweging. Alles staat erin, toen al. En wind dat is heel duidelijk, ik ben een grote, ik ben in de jaren ‘90 ook begonnen. Ik ben een tijd hoogleraar energienfysica geweest he, met allemaal mensen samengewerkt aan dat project dat nu langzamerhand van de grond gaat komen om grootschalig in de Noordzee te bouwen want op land loop je tegen mensen met protesten. Dat is hetzelfde als met afval daar moet je ook niet boos om zijn. Zo zijn mensen, zo is een samenleving en dat respecteer ik. Dus die hele grote molens, zet ze maar wat verderweg. LH: Ja, uit het oog. CA: uit het zicht, ja, en dan kun je giga watts bouwen alleen die electriciteit daarvandaan is ook twee keer zo duur. Maar je moet wel een keer beginnen. In Denemarken is men zo ver dat men dat grootschalig gaat doen en ook bij Engeland. En Nederland, daar duurt dat erg lang, de stroperigheid hier. Ik kom dat zo vaak tegen. Ad van Wijk dat is ook nog een collega. Ja ik ben nu al met pensioen, maar die is dan een directeur van Ecovis, dat heet tegenwoordig Econcern. Die bouwt die windmolenparken op zee. En die stroperigheid. Je wilt de

xxxv


LH: maar binnen het ambtelijke bestel of binnen de regering. CA: Binnen het ambtelijke bestel. Dus laten we zeggen, 40 km uit de kust bij Noordwijk, ik zeg maar wat, dat je dat niet meer kan zien he. Daar zijn belangen van de visserij en van militairen en van de PTT met hun kabels en weet ik het allemaal. En al die vakken worden in de Noordzee verdeeld dus al die ministeries zitten en moeten dat goedkeuren en dan heb je een aanvraag voor een locatie en dan moet dat nog weer MERS, milieu effect rapportages komen en visserijbelangen en ga maar door en eventueel Britse of andere belangen. En dat blijft maar liggen, dat blijft maar liggen. LH: Maar is dan de conclusie die u daar uit kan trekken dat er te veel regelgeving is? CA: Nee, nee, zo is het nou een keer. Nee dat vind ik zo, dat is zo in Nederland. En het is hier nogal vol en het is hier 1 grote tuin met allemaal stadjes. Ik vind het een heel mooi land maar als je daarin wilt veranderen dan kom je heel wat bezwaren en geschillen tegen, het is nou een keer zo. Daar heb ik wel begrip voor. Dus dat duurt allemaal lang. Dat duurt allemaal lang om dat te realiseren LH: Maar is dat erg? CA: Nee, nou een heel cynisch antwoord. Natuurlijk die opwarming die gaat door en je hebt winners en losers LH: Maar zijn er winnaars? CA: Wij zijn winnaar. Want je hebt hier toch een heerlijk klimaat. LH: Ja, ik weet het niet. CA: Ja ik herinner me de jaren ‘50. De roerige natte zomers. Vreselijk. Als je een keer lekker warme zon wilde zien, dan ging je toch naar Frankrijk. Maar we hebben nu prachtige zomers. Dat weet je niet, maar dat was allemaal rot. Het is nu 5 graden warmer dan 40 jaar geleden. Bloeiende tijd en het is nog niet eens mei, moet je zien wat er allemaal al is. Ik vind het gewoon mooi, wat klimaat betreft, gewoon heerlijk geworden. Ja LH: Ja, maar dat is plaatselijk. Dat is hier in de tuin. Dat hier in Nederland, hier dit klimaat. Maar dan zijn de tuinliefhebbers in Nederland de winnaars, of de zonaanbidders in Nederland de winnaars maar in andere landen zijn er dan losers? CA: Losers zijn waar de woestijn oprukt ja, delen van Spanje. In de Sahara wordt het allemaal nog erger; massa-migraties. Dan krijg je hier natuurlijk honderden miljoenen moslims in Europa. Ja dat moet dan dat was zo mooi, er was een interview met Verhofstad bij Buitenhof, heb je die gezien? De politieke scheidslijn nu, alles is in verwarring. Er is helemaal niet meer Liberaal of Socialistisch of Christelijk. Is open tegen gesloten samenleving, dat is het, dat is de politiek. Jij bent politicoloog, maar ik denk ja man, Popper. Heel goed dat je dat ziet, het gaat om de keuze in principe. Of je open bent naar de wereld als geheel en wat we aan mogelijkheden hebben of dat je zegt: dat wil of niet, we zijn er bang voor. Weg met die moslims! Dat is de centrale politieke vraag. LH: maar zou je dat ook kunnen omschrijven als progressief en conservatief? Want zo zou u dat misschien toch ook kunnen zien? Want conservatieve mensen die willen het houden zoals het was, die nemen het aan, status quo. En progressieve mensen die kijken misschien naar hoe het veranderen kan. CA: okee, ja. LH: ja dat weet ik niet, dat is een vraag. CA: Ja, maar hij gebruikt die Popper-term. Een van die prachtige boeken van Popper. The open society and its enemies. The enemies zijn dan de mensen die alles willen vastleggen, gesloten houden, strenge wetten. Plato als voorbeeld en Hegel, prachtige

xxxvi


boeken. Nou ja, politiek gezien ben ik dus wel open. Misschien makkelijk praten, ook al woon ik niet in een superrijk wijkje. Marokko loopt hier rond en de bakker is een Marokkaan. Hier gaat het allemaal goed naast elkaar, dus dat kan ik allemaal best hebben. Op het Kanaleneiland in Utrecht wordt daar heel anders over gedacht. Ik begrijp het ook wel, maar principieel moet het ook open zijn. Nou ja, we moeten terug naar die energie. Ik denk dus dat het inderdaad moeizaam gaat, maar het moet gaan. Die zonnecellen op de daken, er is zo ontzettend veel energie in die zon. En als hulpmiddel ook op zee oogsten want hier waait het heel hard. Je weet die wind dat is zonne-energie he. Want de aarde die, die zon verwarmt de evenaar. Op de Polen is het koud, dan krijg je een stroom van die lucht. En omdat de aarde draait is dat niet een rechtstreekse stroom maar dat gaat via wervels op deze hoogte van 50 graden noord ongeveer. Die wervels die dragen onzettende energiestromen. Dus hier op deze breedte van de planeet is ontzettend veel wind. Ja, het is wel eens even stil op die VVD, die begint te zeuren “als het niet waait dan hebben we geen stroom”. Maar dat moet je groot zien, je moet dat aanschakelen, je kan op een gegeven moment inderdaad dagenlang niet, van windenergie gebruik maken maar dan moet je een back-up hebben. Dan zet je weer eens een gasturbine aan, kortzichtig allemaal. Ja, nee sorry, het zijn mijn emoties die nu zo naar boven komen. Dat is een van die dingen van het energiedebat. Met al deze politieke dimensies, het heeft te veel schotten. En dat is mijn verhaaltje. Het verhaaltje van Tim van der Hagen, dat is te beperkt. Je moet het wat wijder zien. En zeker nu, nu we toch, het financiele systeem loopt in het honderd. Nu inderdaad, als je het weer op gang brengt in een ander licht, niet kernenergie. Dat lijkt me zo dom. Vanwege die twee dingen. Ja want dat, het afval. Kijk dit is ook nog iets van ‘ravage’: “Einde van de tennisballenreactor”. Dit is dus dat rapport dat ik geschreven had, dat heb ik toen dus voor voorgedragen voor ingenieurs en dat is een bijneenkomst geweest, een symposium. Kijk, daar wordt ik dus gewoon de hemel ingeprezen, zie je? Van al die ellende. En dat heb ik dus ook gezegd. En dat heeft geen kans toepassing te vinden in de chemische industrie. Ik kan niet concurreren met gasgestookte warmtekrachtinstallatie. Ook niet als daar gas bij is verdubbeld ook de risico’s van de splijtstofcyslus is onveranderd, that’s it. Het is wel veilig, maar de splijtstofcyclus, de uraniumwinning daar heb ik het nog niet over gehad. Ik heb het alleen nog maar over het afval gehad, maar de winning, dat is pas smerig. Dat is smerig! LH: Smerig met betrekkint tot CO2-uitstoot bedoelt u? CA: Milieu! Ja en ook CO2, want dat moet met graafmachines. Dus ze klauwen daar gewoon, want dat is heel arm erts, ook de rijkste erts is heel arm. Je moet ontzettend veel rots ondersteboven klauwen en daar moet je daar wat ruwe primitieve chemische methoden ter plekke aan de slag, anders is het helemaal niet te doen. Dan moet je dat dus uitlogen om yellow cake te krijgen. Dan heb je daar dus een berg steengruis, vol radongas en andere rotzooi en dat ligt daar dan maar. LH: En dat gas, dat radon-gas…. CA: Dat is radio-actief, dat is een van de edelgassen dat zit in de atmosfeer dan. Lokale straling-belasting voor de mensen die daar wonen. Daar wordt niet over gepraat, al dat uranium dat koop je gewoon. Maar dat is een heel apart verhaal over de uraniumwinning. Daar heb ik ook over geschreven. LH: Maar voor mijn beeldvorming dan, dat gas dat gaat de atmosfeer in, maar hoeveel, hoe erg belast dat dan de natuur? CA: Ja, een beetje. Het is lokaal, tenslotte wordt het gemengd over de hele aarde, dus dat is heel weinig maar. LH: Ja, dan is het te verwaarlozen op het geheel. Maar plaatselijk?

xxxvii


CA: Ja, dat is een risico van al die oude uraniummijnen die we dan in Europa hadden, in het erts-gebergte. Mijnwerkers daar die hebben allemaal veel straling gekregen LH: maar, ja, kijk wat ik nou zo lastig vind aan dit onderwerp is. Ik snap dat er veel negatieve haken en ogen aan dit verhaal zitten met betrekking tot de veiligheid van mens en natuur. Aan de ene kant heb je inderdaad dus uranium afval of tenminste kernafval met een hoge radio-activiteit wat je dan eventueel zou kunnen opwerken maar dan heb je alsnog. Blijft het dan gevaarlijk voor proliferatie. Maar wat ik dan niet begrijp: waarom zouden mensen daar dan toch zoveel energie en geld tegenaan gooien. Omdat het zo interessant is of? Als er dan inderdaad ook in zonne-energie geinvesteerd kan worden terwijl dat veel schoner kan zijn alleen dan dus duurder. Zeg maar, ik snap gewoon, wat is nou het wonderlijke aan kernenergie? Dat het wonderbaarlijk is? Ik vind het zo moeilijk. Er wordt ook gezegd van ja, kernenergie eigenlijk is het heel duur want er wordt veel subsidie tegenaan gegooid, maar bij andere energievormen heb je dat toch ook? Volgens mij zit er op iedere vorm van energie een vorm van subsidie. CA: Nou, ja voor olie en gas geldt dat niet. Er wordt geïnvesteerd in exploratie en in winning. Vervolgens komt het uit de grond en verhandeld, dan worden er gigantische winsten gemaakt. LH: In Nederland wordt er niet gesubsidieerd op olie. Er zijn landen waar dat wel gebeurd, waar de overheid de economische groei wil stimuleren door olie te subsidiëren. Daardoor wordt ervoor gezorgd dat olie/benzine is dan hier in Nederland. CA: Ja om de nijverheid op gang te brengen. LH: Maar als de olieprijs gaat stijgen, dan kunnen die overheden dat niet meer aan om die subsidies te blijven geven. CA: Maar jij wilt weten, waarom mensen nog steeds vinden dat je met kernenergie verder moet gaan. LH: Ja inderdaad. CA: Nou goed, de positieve dingen aan kernenergie zijn dat je kan zeggen dat er veel minder CO2 uitstoot is per eenheid kWh, dat is een voordeel. Het oogt schoon, er zijn geen pijpen waar allemaal rotzooi uitkomt. Het afval, tsja, daar wordt ook niet zo moeilijk over gedaan, dat is het verhaal en we hebben het ontwikkeld. Dat is het verhaal waarom we door gaan, ‘we weten het allemaal al’. LH: Maar weten we het ook allemaal? CA: Nou dat zegt met in Delft. Ik zal altijd vragen blijven stellen. LH: Stelt u alleen vragen met betrekking tot kernenergie of ook voor alternatieve vormen van energie opwekking. CA: Ik heb nog twee promoties gehad met windenergie als onderwerp. Er is veel vakkennis nodig voor de verschillende vormen van energieopwekking. Als mensen opgeleid worden, dan moeten ze daarna daarmee aan de slag. De verhalen van Tim van der Hagen zijn allemaal erg mooi. Ik kan alleen een persoonlijk antwoord geven op de vraag of we het allemaal weten. Als puber was ik helemaal gefascineerd door atomen en daarom ben ik naar Delft gegaan, ik heb mijn promotie op het IRI gedaan. Dat was het helemaal, toen ik het allemaal gezien had dacht ik dat er meer in het leven was, daarom ben ik me gaan richten op wat anders. Toen ik veertig was wilde ik me toch weer met kerntechnologie gaan bezig houden en vooral met betrekking tot de veiligheidsvraagstukken. Ik weet niet precies waarom we die kernreactoren gewild hebben. Men heeft de uraniumsplijting ontdenkt in december 1938 in Berlijn, er is zelfs nog een Nobelprijs voor uitgereikt. Als er een kernsplijting ontstaat en een kettingreactie,

xxxviii


dan kan je dat gebruiken voor een explosief. Dat hebben we gezien wat daarmee kan gebeuren. Dat hebben we meteen begrepen wat ermee kan gebeuren. LH: In eerste instantie was de kettingreactie voor militaire doeleinden gebruikt. CA: Ja want zelfs die ‘pile’ van Fermi. In Chicago was de eerste kernreactor, die had als doel om plutonium te maken want de uranium verrijking tot 9% U-235 was een moeizame weg. Men heeft de moeilijke weg van het U-235 eruit halen en plutonium bom maken heeft zich simultaan ontwikkeld. De bom op Hiroshima was een uraniumbom, maar de bom twee dagen later op Nagasaki was een plutoniumbom. Het is het militaire verhaal geweest wat het op gang heeft gebracht. Eerst hadden de Amerikanen de technologie, later ook de Russen en de Britten. Toen liep het echt uit de hand in 1955 waren er grote zorgen, naar aanleiding daarvan werd ‘Atoms for Peace’ ingang gezet. Eisenhouwer heeft toen gezegd dat de technologie ook voor vreedzame doelen ingezet kan worden, Atoms for Peace. Ik was toen 15 jaar en ik was daar gevoelig voor. Ik weet nog wel dat Kistemaker in een zaaltje een voordracht hield voor geïnteresseerden, ik had een vraag: waarom splijt een uraniumkern in twee stukken en niet in meer stukken? Hij gaf toen een onjuist antwoord, maar ik weet nog goed dat ik die vraag gesteld heb. Ik was toen erg geinteresseerd in deze technologie, iedereen had het er toen over. Het was vernieuwend voor de wereld, het was aan de ene kant een dreiging voor de wereld, er waren ook mogelijke voordelen. “Atoms for Peace”. LH: U ziet dat ook echt als een keerpunt in de geschiedenis? CA: Ja, zeker. LH: Zijn er nog meer keerpunten in de geschiedenis? CA: Ja als je kijkt naar de afgelopen eeuw en naar de wetenschapshistorie, dan zijn er twee dingen die echt iconen zijn van wetenschappelijke ontwikkeling. Dat is de atoomsplitsing en de dubbele helix in de biochemie. Dat zijn de grote vernieuwingen van inzichten tot in het centrum van de atoomkernen. Dat de atoomkernen nu begrepen worden en gebruikt, dat is erg vernieuwend. We kunnen erfelijke eigenschappen in kaart brengen. Je wilde weten waarom men toch kernenergie in wil zetten. Wat mij betreft gaat het verder. Ik ben in principe niet tegen, maar dan moet de HTR ingezet worden, de echt veilige reactor, waarvoor men niet bang hoeft te zijn dat hij explodeert. LH: We hebben het al over verschillende actoren gehad. Zo heeft u aangegeven dat de ministeries VROM en EZ goede spelers zijn en dat zij zich zich niet laten leiden door verschillende standpunten maar dat zij in principe een bredere kijk hebben. Kan ik dan concluderen uit wat u zojuist heeft gezegd, dat politieke partijen dat minder doen? Is de volksvertegenwoordiging vatbaarder voor bepaalde inzichten en dus niet naar het bredere geheel kijkt maar toch meer naar de achteban kijkt? CA: Ja dat is ook de rol van de politieke partijen. Zij hebben een keuze gemaakt en daar hoort een achterban bij. LH: Zou je dan kunnen zeggen dat de democratie zoals die nu bestaat in Nederland, dat dat uiteindelijk niet ten goede komt aan het energiebeleid? CA: Dat is een goede vraag. In een autocratische samenleving waar men niet gewend is om democratisch te handelen kan met helderder keuzes maken. Dat zijn keuzes zoals in Frankrijk genomen worden. In Frankrijk is gezegd, vanaf nu gaan we meer nucleaire energie inzetten en dat is ook gebeurd. Het gezag van de overheid is groter, dat zijn we in Nederland niet gewend. In de Verenigde Staten is dat ook niet zo, daar is de federale overheid ook niet zo sterk. Of het gunstig is dat de overheid besluitvaardig is, tsja. Ik denk dat het belangrijkste is, dat mensen achter het beleid staan. Als je de burgers blijvend negeert, krijg je revoluties. LH: Aan de andere kant zou je ook kunnen zeggen dat er in Amerika een revolutie heeft plaats gevonden die de staat gevormd heeft. Daardoor is er een afkeer gekomen tegen

xxxix


een sterke staat waarin de federale niet te veel macht toegekend krijgt. Hoewel de overheid in Frankrijk wel een sterke centrale overheid heeft. CA: Amerika is een federatie van staten, dat is anders georganiseerd dan Frankrijk. Frankrijk is een eenheidsstaat. Na de revolutie in Frankrijk is het staatssysteem steeds veranderd, inmiddels is er de Vijfde Republiek. Maar jouw vraag was of het voor de energievoorziening goed is als er een sterke overheid is of een autocratie in plaats van een democratie. Ik kies voor een democratische staat want de energievoorziening is niet zo ontzettend belangrijk, dat doet er eigenlijk niet toe. LH: Is het niet belangrijk omdat er meer bespaard zou moeten worden of is het dat het niet belangrijk omdat het overschat wordt? CA: Ja ik denk dat het overschat wordt. LH: Waarom zou het overschat worden? De industrie, de nijverheid, dus waar er dingen gemaakt worden, de fabricage-industrie heeft energie nodig. Als energie schaarser wordt, dan wordt het product ook duurder. Dan moet je er alleen voor zorgen dat het voor de concurrent ook duurder. In een groter systeem van een Europese markt is er geen probleem. Op een gegeven moment moet er toch geconcurreerd worden met India en China, er zullen andere typen producten komen, ik relativeer dat. LH: Aan de andere kant kan het wel een invloed hebben op de welvaart. Het heeft een invloed op hoeveel mensen kunnen kopen en hoeveel mensen hebben. Kan dat uiteindelijk niet leiden tot een opstand? CA: Van de consumenten? LH: Nu zie je dat er steeds meer mensen werkeloos raken door de kredietcrisis. Naar aanleiding daarvan zie je toch wel een opstand omdat mensen niet minder willen verdienen en zij willen niet achteruit gaan in hun koopkracht. Kan energieonzekerheid niet leiden tot eenzelfde soort uitspraken? Ja toch? CA: Ja dat denk ik wel, op dat vlak zullen er spanningen ontstaan in de samenleving, ongetwijfeld. LH: Maar dat hoeft niet erg te zijn? CA: Voor mij niet, nee. Ik wil niet alleen als consument bekeken worden. Er zijn altijd pressiegroepen op verschillende vlakken. De verhoging van de elektriciteitsprijs met 10%, moet je vergelijken met een verhoging van de olieprijs met 10%. Maar mensen blijven benzine gebruiken en mensen blijven elektriciteit gebuiken. Dat overleven we allemaal. Een half jaar geleden was de olieprijs erg hoog, daar werd wel over gepiept, maar er kwam geen opstand. Energie is een kostbaar iets, maar het is niet van wereldbelang. Het is zo makkelijk om zuiniger om te gaan met energie. Als de elektriciteit uitvalt ligt Nederland stil. Zonder energie heb je een enorm probleem, maar het leven gaat door. LH:Eigen zegt u het is een groot probleem, maar je moet er geen probleem van maken. Er zijn ergere problemen in de wereld, de energie kan uitvallen, maar het leven gaat toch gewoon door. CA: Ja inderdaad! Ik heb een stukje van de oorlog mee gemaakt, dat is een echt probleem. Je leven is dan in gevaar en staat op zijn kop. Oorlog is zo ontzettend veel erger dan een beetje minder energie. LH: Dat begrijp ik, maar zou het een het ander niet uit kunnen lokken. Zou onzekerheid niet kunnen leiden tot oorlogen? Door onzekerheden wordt men toch gedreven. CA: Er zijn studies over onzekerheden, daar doen ze studies naar bij Clingendael. De verbanden zijn er. In een debat over energie wordt er ook gesproken over scenario’s. In het rapport van de Brauw, met betrekking tot de Brede Maatschappelijke Discussie

xl


(BMD), komen allerlei scenario’s naar voren. Ik heb in de tijd van de BMD veel gepubliceerd. LH: Kan er geconcludeerd worden dat het debat niet verder komt, standpunten worden ingenomen en daar blijft het bij. AC: Er zijn geen nieuwe argumenten. Kernenergie is weer in discussie en bespreekbaar, dat werd beweerd. In feite is dat helemaal niet zo. Als ik eens een keer iets beweer, en er aan mij gevraagd wordt wat er gedaan moet worden met kernenergie. Dan antwoord ik dat mensen zich niet voor de gek moeten houden en dat ze er zelf mee aan de slag moeten. Er moet een nieuwe generatie opstaan en een mening vormen over kernenergie. De generatie van jouw leeftijd moet met dit vraagstuk aan de slag. Politieke partijen zijn eigenlijk maar kleine clubjes die stukjes schrijven. Tegenstanders schrijven bijvoorbeeld over wat ik heb geschreven in Trouw. De voor- en tegenstanders gebruiken pseudoniemen, maar waarom gebruiken deze mensen niet hun echte namen. Op deze manier wordt er geen debat gevoerd als je niet weet met wie je praat. Wat er op het internet gebeurd kan heel invloedrijk zijn. Op het internet gebeurt veel over meningsvorming. LH: Er wordt nu ook een anoniem internet debat gevoerd in plaats van een BMD. AC: Ja precies dat is een goede conclusie. LH: Eigenlijk wordt er een open discussie gevoerd, in eerste instantie door u en anderen en vervolgens wordt er een veel meer gesloten discussie gevoerd. AC: Dat zou kunnen, maar dan moet je meer in dat internet duiken. Eigenlijk vind ik dat pseudoniemen niet gebruikt mogen worden. Waarom moet je je bedekken? Wat zijn je motieven, als je dat niet doet, dan klopt er iets niet. Ik ben voor een open samenleving. Als je een pseudoniem gebruikt, dan kan je niet persoonlijk aangesproken worden op je fouten, dat wekt foute argumentatie in de hand. Misschien is zo iemand bang om fouten te maken, maar iedereen maakt fouten. Ik heb ook fouten gemaakt. Tijdens colleges heb ik ook weleens iets verkeerds gezegd, als er dan een vraag komt, dan heb ik dat uitgezocht. Als bleek dat ik het fout had, heb ik mijn fout in het eerst volgende college aan gegeven, dat hoort bij het leven.


xli


Verslag naar aanleiding van interview met ir. G.L. Dowling op 5 mei 2009 Ir. G.L. Dowling is Engineer I bij Urenco Nederland BV. Daarnaast is hij secretaris van Netherlands Nuclear Society en secretaris de afdeling kerntechniek van KIVI-NIRIA. Contact: Urenco Postbus 158 7600 AD Almelo Telefoon: 0546 545468 Mobiel: 06-14790817 Email: [email protected] Internet: www.urenco.nl LH: Laura Hoogwerf GD: Gregory Dowling Inleiding Het doel van dit interview is een beeld krijgen van hoe verschillende organisaties en actoren zich bezig houden met kern energie en hoe zij het beleid van de Nederlandse overheid beïnvloed hebben en nog beïnvloeden. Het onderzoek wordt gedaan voor de Universiteit van Amsterdam, dus niet per se voor een van de organisaties die onderzocht worden. Het interview is verdeeld in vier delen. Eerst worden er vragen gesteld over het kernenergie debat in het algemeen. Vervolgens wordt er meer in gegaan op de verschillende partijen die in debat zijn met elkaar. Dan wordt de rol van geïnterviewde actor onderzocht, in dit geval het KIVI NIRIA en Urenco. Als laatste punt van dit interview wordt gekeken naar de gevoerde argumenten en hoe zij al dan niet stand houden door de jaren heen.

VRAGEN LH: Als we beginnen met het kernenergiedebat wat er nu eventueel zou zijn, hoe zou u de intensiteit van het maatschappelijk debat op dit moment dan karakteriseren? GD: Nou die is een stuk hoger dan een paar jaar geleden en ik denk dat dat goed is. Ik denk dat er jaren terug wel een veel hogere intensiteit was, het is een tijd rustig geweest, je ziet nu wel dat er een discussie plaatsvindt.

LH: Ok, en hoe zie je dan dat er een discussie plaatsvindt? Is dat tussen bepaalde groepen of is het bijvoorbeeld tussen wetenschappers of is het meer een maatschappelijk debat, dus schrijft de media erover en praten burgers er meer over? GD: Energie is duidelijk op de politieke agenda gekomen de afgelopen jaren en vanuit dat oogpunt wordt er ook over kernenergie gesproken. Het feit dat Rusland de gastoevoer stopt heeft gevolgen voor energie en daarom wordt er ook weer over kernenergie nagedacht. Wat dat betreft wordt er meer over kernenergie gesproken. Daarnaast wordt er gediscussieerd over de veiligheid van kerncentrales. De centrale in Petten heeft een tijd stilgelegen. Afgelopen zomer waren er in Frankrijk een aantal incidenten. Kernenergie is vaak in het nieuws. Het is wel vrij ad hoc dus het is niet echt dat er een visie en een goede strategie is. Dus als er zich een ongeval voordoet, bijvoorbeeld in Petten, dan moet er plotseling een oplossing komen, dat zou nog kunnen verbeteren denk ik. Daarnaast houdt de politiek zich bezig met kernenergie en ook de media en het publiek houden zich er mee bezig. De nucleaire sector was vroeger een vrij gesloten wereldje, het was moeilijk contact te leggen.Dat is veranderd, we hebben de deuren nu opengezet. Urenco heef zelfs een dvd gemaakt waarop we tonen wie we zijn,

xlii


om een stukje openheid te geven en daarmee vertrouwen te winnen. Als mensen niet weten wat hier gebeurt, dan kunnen onze activiteiten als iets negatiefs ervaren worden en dat is niet de bedoeling. Als je het proces een keer gezien hebt, dan kan je onze activiteiten beter plaatsen en is het minder eng. Het is een goede ontwikkeling dat er meer openheid is. Urenco is daar de afgelopen 10 jaareigenlijk al mee bezig. LH: Want dat is ook echt een doel van urenco om het toegankelijker te maken en er meer over te vertellen. GL: Ja. LH: Duidelijk. En zijn er dan ook politici die hier regelmatig komen? GD: Ja, ook toevallig het CDA hier laatst geweest. Binnenkort komt een jongeren afdeling van GroenLinks. De Nederlandse staat is de aandeelhouder van Urenco Nederland, of een van de aandeelhouders moet ik zeggen. Met enige regelmatig komen ze hier toch kijken. En Ook oriënteren op wat houdt het nou in dat verrijken. Er zijn wel verschillende politici die hier komen kijken. LH: Ok, duidelijk. En hoe reageren de politici na een bezoek hier? Laten ze na afloop merken dat ze anders over denken over kernenergie? GD: Als je het proces hier een keer gezien hebt, dan kun je het een plaats geven. Men ziet dat het schoon is, je voelt volgens mij dat het veilig is, dat het volgens de modernste technieken gebeurt en dat is iets wat mensen wel verbaast. Als ze hier komen verwachten ze dat het een rommel is of ze niet precies wat ze kunnen verwachten. Als men het een keer gezien heeft, dan wekt dat wel een stukje vertrouwen. LH: Ok, duidelijk. Als er naar het debat gekeken wordt, je gaf net aan dat de berichtgeving rond kernenergie ad hoc is en dat er alleen reactief over kernenergie wordt omgegaan. Zie je dan wel een duidelijke rol van de overheid of heb je het idee dat de overheid ook niet echt een strategische visie heeft met betrekking tot kernenergie? GD: Het CDA, PvdA en ChristenUnie zitten nu in het kabinet. Pvda heeft zich duidelijk uitgesproken tegen kernenergie en deze periode wordt er geen nieuwe centrale gebouwd. Dus ja daar zit de regering aanvast. Ze hebben zich zodanig ingegraven dat er weinig mogelijk is. LH: Maar ik bedoel meer met betrekking tot het debat, zie je dat de overheid wel over kernenergie wil blijven praten. Zie je dat er wel beweegruimte is binnen de argumentatie waarom er voor of tegen kernenergie wordt bepleit of zie je dat mensen bij hun standpunt blijven, zit er wel of geen verandering in de visies? GD: In eerste instantie blijven mensen bij hun standpunt, maar ze zoeken wel naar informatie. Dus mensen zijn wel opzoek naar een basis voor hun argumentatie, wat heel goed is. Door informatie te verschaffen en een bezoek kunnen mensen hun argumenten bijstellen. Je ziet wel dat er achter gesloten deuren serieus over nagedacht wordt. Als je in de politiek iets benoemd, dan sla je een bepaalde richting in. In de praktijk wordt daar niet heel gemakkelijk op terug gekomen. Dus in mijn ogen zal dat een proces moeten zijn wat je doormaakt om uiteindelijk een beslissing te maken met betrekking tot kernenergie. LH: Als ik het dus goed begrijp dan zie je de politiek als een actor die rechtlijnig is en dat er weinig beweegruimte in zit. Ze denken wel na over hoe het beleid eruit moet zien maar omdat er nou eenmaal voor een bepaald beleid gekozen wordt, wordt daar moeilijk van afgeweken? GD: Ja, ik denk dat als de politiek zich positief uitspreekt over kernenergie, dat er weerzin bij de bevolking kan oproepen en dus stemmen zou kunnen kosten, dus dat ze daarom daar dan toch heel genuanceerd mee omgaan.

xliii


LH: Zou je dan kunnen zeggen dat het brede publiek eigenlijk sceptisch is tegenover kernenergie? Zo voel je dat aan? GD: Vroeger vooral en je ziet wel dat dit aan het veranderen is. Verschillende politieke partijen worden positiever over kernenergie. Deze verandering gaat stapje voor stapje, maar je ziet wel dat die trend. De noodzaak van kernenergie wordt wel ingezien. LH: Eigenlijk zou je kunnen zeggen dat de overheid ook echt eenduidig beeld geeft van het volk, dus dat de overheid het volk ook echt vertegenwoordigd met betrekking tot dit punt? GD: Ja. LH: Zou Urenco zich meer op het publiek moeten gaan richten, waardoor dat het publiek zo de politiek aanstuurt? GD: Gedeeltelijk doen we dat ook, door de deuren hier open te stellen voor de locale gemeenschap. Dat gebeurt ook bij de andere nucleaire instanties. Daarnaast is de lokale bevolking vaak heel positief over de nucleaire activiteiten die in hun omgeving plaatsvinden. Het zijn de mensen die op grotere afstand zitten die niet weten wat er precies gebeurt of wat de consequenties zijn, zij zijn vaak een stuk sceptischer. Ik denk dat het belangrijk is om mensen van informatie te voorzien want als je niet weet wat er plaatsvindt, dan levert het scepsis op. Daarnaast zien mensen de noodzaak niet vanuit verschillende oogpunten. Het milieu oogpunt en de afhankelijkheid van bepaalde landen, kunnen een debat los maken. Nou wat je ook wel ziet is dat voor- en tegenstanders ingegraven zijn in hun argumentatie. De voordelen en nadelen zijn duidelijk, veel mensen blijven daarin ‘hangen’. Een van de dingen die de afgelopen 5 of 10 duidelijk geworden zijn, is dat afval geen probleem is. Vroeger werd er over kernenergie gezegd dat, afval een issue is, maar dat is bij elke energievorm. Bij steenkolencentrales en zonnecellen en ook andere soorten van energieopwekking creëer je een soort van afval. Nu is het zo dat CO2 heel duidelijk op de agenda is. Dat zorgt er wel voor dat het vraagstuk beter in perspectief geplaatst wordt. Elke vorm van energie heeft zo zijn nadelen. Er heeft een stukje ontwikkeling plaatsgevonden. Inmiddels is er meer ervaring met kernenergie. Inmiddels is er meer ervaring met het opbranden van plutonium in kerncentrales. Door deze ervaring kun je de hoeveelheid afval verminderen. Er vindt ook een stuk onderzoek en ontwikkeling plaats. Dat stukje ontwikkeling mis ik een beetje bij de tegenstanders, terwijl de pro-nucleairen wel bezig zijn om te ontwikkelen en te verbeteren. Het type kerncentrale, de afvalcyclus en het verrijkingingsproces worden verbeterd. Bij de voorstanders zie je wel een stuk ontwikkeling, bij de tegenstanders niet, zij zoeken niet naar oplossingen. Die uitdaging zou ik de tegenstanders willen geven, om ook aan ontwikkeling te doen. De maatschappij ontkomt denk ik niet aan kernenergie, eigenlijk moet er zo hard mogelijk aan gewerkt worden hoe de technologie zo goed mogelijk ontwikkeld is. Daarnaast is goed als de tegenstander er bij betrokken zijn want zij kunnen vanuit een ander oogpunt kritiek geven en een stuk basiskritiek is altijd goed. Ik denk dat tegenstand onmisbaar is ook voor het hele kernenerge debat, maar ze moeten niet principieel tegen zijn want daar hebben we niks aan. LH: Ja, niet nee roepen om nee te roepen. GD: Het is altijd al zo geweest is en er zijn misschien 10, 20 of 30 man die dat ook vinden. De tegenstanders zouden goed mee kunnen denken over de randvoorwaarden. Als dat realistische randvoorwaarden zijn, dan heb je heel veel eraan. Dat tegenstanders principieel tegen de opslag van kernafval zijn, daar kom je niet verder mee. Als zij zeggen ”kernafval brengt een bepaald risico met zich mee”, dan zeg ik dat dat een goede constatering is en maar dan komt de vraag hoe ga je met dat risico om? Wellicht kan Europa daar een oplossing voor bieden, nu heeft ieder land een eigen opslag, maar er

xliv


kan onderzocht worden hoe er samengewerkt kan worden ten behoeve van de veiligheid. Dat is waar ze zich in mijn ogen meer voor zouden kunnen inzetten, dus dat hun inzet op een positieve manier gebruikt kan worden. LH: Zie je nu wel tegenstanders die dat al doen of zie je alleen maar dat tegenstanders echt alleen principieel tegen zijn. Kortom zijn er ook tegenstanders die wel meedenken? GD: Ik ken ze niet. Nou gedeeltelijk denk ik ook dat het goed is dat er heel kritisch naar gekeken wordt. Daarmee heb je ook een hele hoge veiligheid ten opzichte van de andere energievormen. We hebben daardoor wel een goede veiligheidscultuur ontwikkeld. Ook binnen de kerncentrales is er een instituut dat als ergens in de wereld een bepaald ongeval plaatsvindt of een bepaalde pomp die faalt, dan wordt dat gerapporteerd ook naar alle andere kerncentrales toe. Er geldt niet ‘iedereen voor zich’, maar de kennis wordt gedeeld, dat is belangrijk.

LH: Ja duidelijk, we hebben het net al even gehad over de voor en de tegenstanders die er zijn binnen het debat. Maar hoe verhouden die verschillende actoren zich tegenover de overheid. Hoe is bijvoorbeeld Urenco in contact met de overheid over bijvoorbeeld veiligheid? GD: Ik vind het lastig om voor Urenco te praten, ik zit zelf in het KIVI dus daar kan ik dat wat beter plaatsen. Van Urenco weet ik wel dat er soms wel politici komen om een indruk te krijgen van wat hier plaatsvindt. Vanuit het KIVI wordt er een informatieblad verspreid: “kernvisie”. Dit blad wordt onder andere naar politici gestuurd. Daardoor worden zij geïnformeerd over wat er plaatsvindt. Binnenkort is er ook een symposium daarbij hebben we ook geprobeerd een zo breed mogelijke doelgroep en dus ook politici te benaderen voor het symposium. Op die manier proberen we ze wel van informatie te voorzien. LH: Hoe verhouden overheid en de nucleaire sector zich met elkaar met betrekking tot regulering. GD: De KFD is eigenlijk de schakel tussen de overheid en het nucleaire landschap. LH: Hoeveel contact is daar tussen. Is er zijn daar vergaderingen mee? GD: Ja, volgens mij is daar een intensief contact tussen de nucleaire instanties en de KFD. De KFD houdt zich wel een beetje neutraal in het geheel, ze spreken zich niet heel erg voor of tegen kernenergie uit. Ze blijven wat neutraler. Hun opdrachtgever kan voor of tegen kernenergie zijn, dus wat dat betreft stellen ze zich neutraal op. LH: Maar in principe zijn het ook gewoon ambtenaren zonder politieke kleur. GD: Ja, klopt. LH: Dus zij rapporteren eigenlijk naar de overheid wat er gebeurt in de kernenergie sector. GD: Ja. LH: Maar je zou dus kunnen zeggen dat de KFD dus goed werk levert? GD: Volgens mij wel, ja. Hoewel ik daar eigenlijk niet heel veel over kan zeggen. Zelf, mijn gevoel is dat ze zich wat pro actiever kunnen opstellen. Maar dat is lastige in hun positie. Binnenkort is het symposium en de vraag zal dan zijn: “Wat moet er nu gebeuren om in 2020 een kerncentrale te hebben?” Wie neemt daar de lead, wat kun je van de KFD verwachten, wat kun je van de overheid verwachten, wat kun je van de bedrijven verwachten? Daar zal over gediscussieerd worden. Dat is eigenlijk heel interessant. Om daar een stukje duidelijkheid voor te geven. Bij deze nodig ik je daarvoor uit.

xlv


LH: Bedankt, interessant. Wat doet KIVI verder als organisatie binnen het kernenergie debat? KIVI is het Koninklijk Instituut van Ingenieurs, we proberen wat academisch, wetenschappelijk en technisch het issue te belichten. Dat is eigenlijk de insteek die we hebben. We geven presentaties, we organiseren symposia, we zijn een vraagbaak voor verschillende politici. Soms benaderen geïnteresseerden de TUDelft, soms mensen van het KIVI met verschillende vragen die ze hebben. LH: Want KIVI is ook gevestigd in Den Haag. TvdH: Ja. Het hoofdkantoor zit in Den Haag, KIVI NIRIA heeft verschillende afdelingen. En wij zijn een afdeling, het bestuur van onze afdeling zit in Borssele, Petten en in Almelo. LH: Is het hoofdkantoor van KIVI is dat strategisch gekozen in Den Haag omdat daar ook de politiek zit of is dat gewoon zo? GD: Voor mij is dat gewoon zo. Goede vraag eigenlijk, het hoofdkantoor zit er eigenlijk al heel lang. Al voor mijn tijd, maar dat zegt eigenlijk niet zo veel. LH: Maar KIVI heeft dus alleen gesprekken met de overheid door middel van het blad Kernvisie? GD: Ik heb een overzicht gemaakt van de partijen die je hier in Nederland hebt. Als je gaat kijken bij de nucleair Nederland, je hebt bij de bedrijven heb je Urenco, je hebt ETC, dus de toeleverancier voor centrifuges. Zij zijn niet direct nucleair gerelateerd, maar wel een directe leverancier. Daarnaast is er NRG in Petten, TU in Delft, COVRA in Vlissingen en EPZ. Zij zijn eigenlijk allemaal partijen die Nucleair Nederland vormen. Je hebt de KFD, dat is een afdeling van VROM. Daarnaast zijn er natuurlijk veel meer mensen die nucleaire zaken doen. In ziekenhuizen en in bepaalde industrieën worden ook nucleaire materialen bij gebruikt, maar dat heeft weinig met kernenergie te maken. Dan heb je KIVI NIRIA met de afdeling kerntechniek. KIVI NIRIA is een belangenvereniging voor ingenieurs. Daarnaast heb je de NNS, de Netherlands Nuclear Society, deze groep is een wat meer uitgesproken positieve organisatie ten overstaande van kernenergie. Daarnaast is er ook ‘Kernvisie’. Kernvisie probeert maatschappelijk draagvlak te creëren en stelt zich wat onafhankelijker op dan de andere partijen. Een andere organisatie is de DYG en dat is de Dutch Young Generation, dat valt eigenlijk onder de NNS. Daarnaast heb je ook de tegenstander, zoals bijvoorbeeld Greenpeace en WISE, dat zijn organisaties die uitgesproken negatief zijn ten aanzien van kernenergie. Daarnaast is er de politiek, die speelt natuurlijk ook een rol in het landschap. De politiek is onder te verdelen in lokaal, nationaal en internationaal. Iedere partij heeft zo zijn eigen standpunt natuurlijk. Het KIVI is, zoals al eerder gezegd, voornamelijk technisch want het richt zich op ingenieurs. LH: De mensen die binnen het KIVI werkzaam zijn of lid van zijn of deel aan nemen, die werken dan ook bij deze instellingen? GD: Niet per se nee. Leden van KIVI en kunnen lid worden van een paar afdelingen lid worden, maar dat lidmaatschap is niet per se gelieerd aan de werkzaamheden van het lid. Sommigen hebben interesse in de nucleaire wereld dus die willen zich inschrijven voor een lidmaatschap van kerntechniek. Dat kunnen ook artsen zijn in de nucleaire geneeskunde zodat ze horen wat er speelt. Activiteiten in Petten die beïnvloeden wel het werk van een nucleair geneeskundige. Door het lidmaatschap kan iemand toch geïnformeerd worden. LH: Dan hoef je dus niet per se ingenieur te zijn, of dat dan weer wel? GD: Voor het KIVI moet je een Master of een Bachelor zijn. Ben je dat niet dan kan je je ook bij NNS aansluiten. Dat is ook voor een iets breder publiek, dus politici of mensen die

xlvi


geïnteresseerd zijn in kerntechniek kunnen daar lid van worden. Daarnaast kan je ook lid worden van kernvisie, dat is een stukje onafhankelijker. LH: Eigenlijk zijn er dus twee kernvisies, je hebt kernvisie de organisatie en kernvisie het blad. GD: Ja kernvisie de organisatie die doet verschillende dingen en een daarover maken zij het blad. En zij ontvangen daar informatie van de verschillende nucleaire partijen of andere wetenswaardigheden uit nucleair landschap, dat wordt in het blad opgenomen. LH: Je zou dus kunnen zeggen dat er wel een intensieve verwevenheid is tussen deze actoren en je kan eigenlijk tussen allerlei organisaties lijntjes trekken. Je ziet dat er intensief wordt samengewerkt maar dan zie je eigenlijk wel dat Greenpeace en WISE en misschien ook een beetje de politiek daar buiten vallen nog. Aan de overheid wordt nog wel een vorm van input toe? GD: Ja ik denk dat de politiek overal wel zijn lijntjes naartoe heeft. LH: Je kan denk ik zeggen dat het meest intensief binnen de nucleaire sector en de verschillende nucleaire organisaties is en niet zozeer naar de politiek of dat ook? GD: Ja inderdaad. Nu met de organisatie van het symposium wat KIVI en het NNS organiseren hebben we heel regelmatig contact. NRG in Petten, Urenco in Almelo en EPZ in Borssele hebben ook intensief contact over de organisatie van het symposium. Daarnaast is het vaak dat mensen in meerdere clubs vertegenwoordigd zijn, er is een soort kruisbestuiving. Dan je weet van elkaar wat er speelt. LH: Ok, duidelijk. Nu is eigenlijk al gesproken over hoe de organisaties elkaar eigenlijk zien… GD: Ja wat de NGO’s weleens doen, is dat zij zich op een radicale wijze uiten en dat wordt niet altijd geapprecieerd. Dus door die houding worden ze soms ook wat genegeerd. Ergens is dat jammer, want het zou goed zijn om ze ook die discussie zou ook wat toe kunnen toevoegen. LH: Zou je dan kunnen zeggen dat ze hun aanpak zouden moeten veranderen en dat ze meer open zouden moeten staan voor een debat en minder voor geschreeuw en vastketenen? GD: Ja, inderdaad, LH: Dus de aanpak zou dus moeten veranderen om verder te komen in een debat. Gebeurt het vaak dat activisten hier naar toe komen en komen actie voeren? GD: Goede vraag, weet ik eigenlijk niet in welke mate zij hier komen. LH: Je merkt daar vrij weinig van? GD: Ik merk er vrij weinig van. Er is wel de jongeren afdeling van GroenLinks die in principe het statement heeft om tegen kernenergie te zijn. Zij komen binnenkort hier op bezoek, om geïnformeerd te worden. LH: Dus die staan er in ieder geval wel open voor? GD: Ik denk dat de politiek wat dat betreft een stap verder is dan WISE en Greenpeace. Zij zien ook de voordelen van kernenergie. Een stukje onafhankelijkheid van olie van steenkolen, dat zien zij duidelijker. De overheid komt een stuk realistischer over dan WISE en Greenpeace. De verwachting dat Nederland binnen 10 jaar volledig op zonnecellen kan draaien of op windmolens is helaas niet reëel. Het zou heel mooi zijn, maar dat is niet reëel. Greenpeace en WISE zitten in mijn ogen iets te veel ingegraven daarin en ze moeten toch naar alternatieven kijken in mijn ogen. LH: Komen zij te weinig met alternatieven?

xlvii


GD: Nu zijn ze ook tegen steenkolen. Ze hebben weten te blokkeren dat er geen steenkolencentrale in de Eemshaven komt. Maar ja er moet wel energie zijn als de lichten uitvallen ja dan is er volgens mij echt gefaald. Dan is het vooral de overheid die dingen heeft laten liggen. In mijn ogen is de overheid de eindverantwoordelijke voor dat soort basisbehoeften van de maatschappij. LH: Hoe zou de overheid dan ook invloed moeten uitoefenen op Greenpeace? Als je zou willen dat de overheid krachtiger optreedt naar Greenpeace en dat ze het meer een halt toe roepen, de aanpak of dat ze hen daarop wijzen? GD: Nee dat niet per se, ze hoeven zich niet negatief ten opzichte van Greenpeace te uiten, maar ze moeten wel zorgen dat er voldoende energie aanwezig is in Nederland en niet meegaan met Greenpeace en de argumentatie dat er over een paar jaar genoeg wind- en zonenergie is overnemen want dat is er gewoon niet. LH: Dus eigenlijk bedoel je dat er realistisch gekeken moet worden naar wat de behoeften van Nederland zijn en waar liggen de kansen? GD: Nou dat kan op heel veel verschillende manieren. Bijvoorbeeld ook de elektrische verbinding nu met Noorwegen, er is een kabel gelegd. Dus op zo’n manier kan het ook, het is niet alleen de opwekking van energie. Maar ook de contacten met buitenlanden, de transimssie van energievan Duitsland naar Nederland en andersoms dus dat ook, dat het bredere plaatje daar ligt dan uiteindelijk de verantwoordelijkheid voor de overheid in mijn ogen. LH: Je punt is duidelijk, maar wordt de overheid daar op gewezen op die verantwoordelijkheid? Bijvoorbeeld door KIVI, dus zie je dat de overheid ook aangestuurd wordt om kritisch na te denken over het beleid en over hoe zij het energiebeleid vorm geven? GD: Dat is niet een actieve rol denk ik die wij vervullen. LH: Ik bedoel, zou je kunnen zeggen tegen de overheid: je ziet dat de vraag naar energie deze trend heeft en daarom zou het beleid veranderd moeten worden want op deze manier komen we er niet? GD: Nou dat is wel iets een onderdeel van de boodschap die wij brengen. LH: En wie bedoel je met wij? GD: De pro nucleairen zeg maar. LH: Als we dan kijken naar de argumenten die door de jaren gevoerd zijn, zie je dan dat daar verandering in gekomen is of zie je dat de pro nucleairen dezelfde mening hebben gehouden? GD: Je ziet dat de argumenten in principe onveranderd zijn, zowel bij de voor- als tegenstanders. Daarnaast zijn de argumenten van de voorstanders duidelijker geworden. Een ervan is de geopolitiek, de afhankelijkheid van Russisch gas van Irak. Daar zijn we op een harde manier mee geconfronteerd de afgelopen jaren. Dus op zo’n manier is dat belicht. Een ander argument is het afval, dat is dus ook bij steenkool is het nadeel van het afval is nu ook veel duidelijker dan vroeger, dus steenkolen, gas, olie alle fossiele brandstoffen is duidelijk ook dat het nadelen heeft. De prijs is ook enorm gestegen ten opzichte van vroeger. En dat is ook met een ja de hoeveelheid steenkolen is wel nog voldoende maar gas en olie is het minder bij. Dus op een gegeven moment zul je daar krijgen dat de prijs enorm zal stijgen. Nou die discussie vindt ook plaats. Dus het met argument met betrekking tot de prijs prijs en concurrerende technieken heb je weer een argument dat voor kernenergie is wat sterker naar voren komt. Ook de toename van het energiegebruik. Je ziet dat er heel veel behoefte blijft naar energie. Een argument is dat we zuiniger met energie moeten omgaan, maar de praktijk leert ons dat dat gewoon niet

xlviii


plaatsvindt. We worden steeds afhankelijker van energie. Of het nou je mobiel is of je computer, die afhankelijkheid zit er echt ingebakken tegenwoordig. En een argument voor is ook de spinoffs die je hebt met kernenergie. Dat is nu ook veel duidelijker geworden, om wat in Petten plaatsgevonden heeft. Een heel groot gedeelte van de wereld is afhankelijk geworden van de kerncentrale in Petten, die medische isotopen en industriële isotopen levert. En dat argument is nu veel duidelijker dan 5 jaar geleden. Dus spinoffs is duidelijk, de toename van het energiegebruik dat argument is veel duidelijker. Het afval en de geopolitiek dat waren argumenten en die zijn nu wel de afgelopen jaren kracht bijgezet. En over 10 jaar zal dat nog meer kracht krijgen. LH: Zou de medische toepassing van kerntechnologie in principe ook voort kunnen blijven bestaan zonder dat er gebruik wordt gemakt van kernenergie? Dat zou je toch los van elkaar kunnen zien? GD: Theoretisch zou je dat los kunnen zien ja, maar de praktijk leert dat, bijvoorbeeld hier ook wij als de uraniumverrijking hier niet zou bestaan zouden wij hier ook niet bestaan en zou je niet bepaalde mogelijkheden hebben voor isotopen te verrijken. Wij ontwikkelen ook verder en verder. En heel veel kennis die in het nucleaire landschap ontwikkeld wordt die gebruiken wij en die hele kruisbestuiving zou je anders kwijt zijn. waarbij de ontwikkeling praktisch stil zou komen te liggen.

LH: Maar bedoel je dat die medische isotopen niet bestaan zou hebben zonder nucleaire energie? GD: Ja. LH: Bedoel je als er niet meer aan kernenergie wordt gedaan of als daar niet meer mee verder wordt gegaan, dat het dan ook automatisch stopt? GD: Het zal niet automatisch stoppen, maar de ontwikkeling die zal op een veel lager tempo gaan en ja dat zijn wel enorme nadelen. Je ziet op korte termijn zie je daar de negatieve effecten niet van maar op langere termijn zul je bepaalde mogelijkheden niet hebben. LH: Zie je wel dat er nog meer behoefte is aan verdere ontwikkeling met betrekking tot die medische isotopen? GD: Ja dat gaat gewoon door ja. LH: Zijn de medische isotopen uit praktisch oogpunt nodig? GD: Ja. LH: Niet alleen uit technologisch oogpunt GD: Ja, maar ook financieel ja LH: Maar ook om het nou eenmaal draaiend te houden. GD: Ja. LH: Heb je nou eenmaal kernenergie nodig? GD: Net zoals de ontwikkeling van een elektrische auto nu. Als er geen gewone auto’s zouden zijn dan zou het heel moeilijk zijn om een elektrische auto te ontwikkelen. Nu ligt er al die het hele wegennetwerk in Nederland. Dus een elektrische auto kan daar meteen gebruik van maken. Mocht dat hele wegennet er niet zijn, dan is er helemaal niemand die een elektrische auto gaat ontwikkelen want er zou ook een heel wegennet aanleggen. Maar omdat dat er allemaal ligt, ja dan is het makkelijker in ieder geval die markt te betreden.

xlix


GD: Een van de punten waar we ons misschien meer op moeten richten of wat misschien nog onvoldoende gebeurt is, is er op Europees niveau veel meer zou moeten gebeuren. LH: Maar hoe zou je willen dat bijvoorbeeld de Europese Unie zich daar meer mee zou bemoeien? GD: Dat vind ik heel lastig, ik weet niet hoe dat zou moeten. Het is al lastig om de Nederlandse politiek te doorgronden, de Europese regelgeving is nog complexer. Wat je in Europa ziet is dat bepaalde landen die pro kernenergie zijn. Onder andere Frankrijk dat voor ¾ afhankelijk is van kernenergie. Daarentegen heeft Denemarken helemaal geen kerncentrales, zij zijn tegen. LH: Er is niet echt een gemeenschappelijk beleid te vormen omdat het juist zo verschillend is of zoveel verdeeldheid is binnen de verschillende nationale overheden. GD: Ja maar er zou wel veel in te winnen zijn denk ik. LH: Maar er is er ook wel contact met de verschillende Nederlandse organisaties die zich bezig houden met kernenergie en bijvoorbeeld Franse organisaties? GD: Nou beperkt. Het is er wel, maar het is beperkt. Er is geen structureel contact met een Franse ingenieursvereniging. Uiteindelijk is het een klein wereldje dus vanuit je werk ontmoet je wel mensen, maar daar is geen structuur in zeg maar, voor zover ik weet. LH: Maar is er wel een intentie om zo’n netwerk op te gaan bouwen om zo informatie uit te gaan wisselen of is er ook wel concurrentie tussen de verschillende landen? GD: Nee volgens mij is er geen concurrentie. Je zou elkaar kunnen aanvullen, dat wel maar het is heel divers. Zoals ik al zei Denemarken heeft een hele ander opinie dan Frankrijk dus ja je kunt niet een Europees platform maken en alle landen daarin vertegenwoordigen. LH: Nee maar ik bedoel meer de organisaties die pro kernenergie zijn wellicht wel een netwerk zouden kunnen vormen. GD: Ja, maar dat vindt nog beperkt plaats. Misschien is het ook een stukje ontwikkeling. De kernenergie sector is nog niet zo ontwikkeld dat de grenzen helemaal open liggen en dat er veel contact is. Daarin zijn Greenpeace en WISE veel beter in ontwikkeld. Einde van het interview.

l


Verslag naar aanleiding van telefoongesprek met dhr. E.V. Verhoef op 22 juni 2009 Ir. E.V. Verhoef is plaatsvervangend directeur van COVRA N.V.. Contact: COVRA N.V. Spanjeweg 1 (havennr. 8601) 4455 TW Nieuwdorp Vlissingen-Oost Telefoon: 0113-616666 Fax: 0113-616650 Mobiel: 06-52542427 Email: [email protected] Internet: www.covra.nl LH: Laura Hoogwerf EV: Ewoud Verhoef Het kernenergie debat LH: Hoe zou u de intensiteit van het maatschappelijke debat karakteriseren? EV: Er is steeds meer belangstelling voor de energiewinning in het algemeen en kernenergie in het bijzonder, maar er vindt nog niet per se een maatschappelijk debat plaats. (Kern)energie is wel meer in het nieuws, maar als er aan burgers gevraagd hoe belangrijk zij energieopwekking vinden, dan zou dat niet erg hoog scoren (t.o.v. zaken zoals criminaliteit en veiligheid, immigratiebeleid of wereldkampioenschap voetbal). LH: Gaat het eerder om een gesloten debat tussen een beperkt aantal groepen, of om een nationale controverse? EV: Het debat wordt maar door een klein aantal mensen gevoerd. De meeste mensen (“zwevende kiezers”) weten niet genoeg over het onderwerp af. Wel lijkt het erop dat er nu een lichte voorkeur is voor kernenergie. Er is nu een andere tijdgeest dan gedurende de jaren 80 van de vorige eeuw. De herinnering aan Tsjernobyl vervaagt langzaam. Technologie speelt een steeds grotere rol in het dagelijks leven van veel mensen. Mensen vertrouwen op technologie op bijna elke moment van de dag – het internet, de auto en de wekker – en hebben daardoor ook meer vertrouwen in de en grootschalige, technologische systemen zoals kerncentrales. Na Tsjernobyl is er veel moeite gestoken in het zo veilig mogelijk maken van systemen. Statistieken wijzen uit dat - zeker in de Westerse wereld - kerncentrales heel veilig bedreven kunnen worden. Dat bouwt vertrouwen op bij de mensen. Daarnaast is het idee van milieu en de perceptie daarop veel belangrijker geworden. In de jaren 50 en 60 werd de invloed van menselijk handelen op het milieu als niet belangrijk beschouwd, in de jaren 70 veranderde dit. Tot die tijd men ging uit van de gedachte: `the solution to pollution is dilution`. In de jaren 70 realiseerde men dat de industriële activiteiten tegen de grenzen van de milieucapaciteit aanliepen: Men voorzag schaarste in grondstoffen en het verdunnen van emissies en afval in het milieu werd niet meer gezien als optie. Dit is een proces wat nog steeds plaats vindt. Bedenk dat we pas sinds een paar jaar vinden dat het verdunnen van CO2 in de atmosfeer niet verstandig is. Sinds 1982 mag het radioactief afval niet meer verdund worden. Daarvoor werd laag radioactief afval in zee geloosd. Om het afval volgens nieuwe perceptie op milieu te verwerken werd COVRA opgericht. De verwerking van radioactief afval sloot al vroeg aan bij het veranderende gedachtegoed van milieumanagement. Tegelijkertijd zijn de risico´s van CO2 steeds meer in de media belicht, waarbij kernenergie wordt genoemd als een mogelijke optie voor de reductie van broeikasgassen.

li


Er is dus met name een verandering van de tijdgeest. Daarnaast spelen ook de geopolitieke overwegingen een rol. De huidige economieën zijn sterk afhankelijk van energie. Als de winning van fossiele brandstoffen en de winning van uranium met elkaar vergeleken worden, dan heeft uranium het voordeel dat het in politiek stabielere landen gedolven kan worden. LH: Wat is de rol van de overheid binnen het kernenergie debat? EV: Milieu heeft binnen de politieke agenda een steeds prominentere rol gekregen. De balans tussen economische en ecologische doelstellingen wordt steeds belangrijker. Veel problemen die in eerste instantie alleen in academische kringen speelden zijn door de politiek opgepikt. Er is ingespeeld op wat op wetenschappelijk niveau onderzocht is met betrekking tot klimaatsverandering en broeikasgassen. Toch heeft de overheid op het gebied van energiebeleid een erg afwachtende houding. Elke beslissing hierover wordt doorgeschoven naar het volgende kabinet. Ook voor hernieuwbare energiebronnen is er te weinig een duidelijk en stabiel beleid. Alle technologieën zijn gebaat bij een stabiel overheidsbeleid. Het wel of niet geven van subsidies aan windmolen projecten bijvoorbeeld heeft een direct effect op de implementatie van deze vorm van energieopwekking. De overheid kan getypeerd worden als wat zwalkend. LH: Hoe situeert COVRA zich t.o.v. de andere belangrijke actoren (evt. allianties)? EV: COVRA heeft van huis uit een neutrale houding, het is niet per se voor of tegen. De kerncentrale is één van de ruim 200 klanten van COVRA die radioactief afval produceren. COVRA spreekt wel openlijk uit dat radioactief afval technisch geen probleem is en dus geen argument tegen kernenergie hoeft te zijn. In de discussie wordt dit wel als een van de problemen gezien. COVRA ziet daarom het als één van haar taken om het publiek zo goed mogelijk in te lichten over radioactief afval COVRA is een kleine organisatie en heeft slecht beperkte mogelijkheden de media op te zoeken om te vertellen hoe de vork in de steel zit. COVRA heeft wel de ambitie om naar buiten te treden, maar alleen binnen de mogelijkheden. Zo worden er jaarlijks 2.000 tot 3.000 bezoekers ontvangen op het terrein van COVRA. Het is een non-profit organisatie, het primaire doel is het opbergen van radioactief afval tegen een acceptabele prijs en niet het genereren van winst. Dat zorgt ervoor dat de middelen beperkt zijn. De rechtsvorm van COVRA is een N.V. Het is een staatsdeelneming, d.w.z. dat de Nederlandse Staat 100% van de aandelen in handen heeft. Borssele levert ongeveer 1,3 m3 aan warmteproducerend hoogradioactief afval dat is ongeveer 2/3 van het totaal. De rest is de brandstof van de onderzoeksreactoren in Petten en Delft en het afval van de productie van radioactieve stoffen voor de nucleaire geneeskunde. Daarnaast produceert Borssele ook zogenaamd niet-warmteproducerend hoogradioactief afval; ook zo’n 1,3 m3. Ook slaat COVRA middel en laag radioactief afval op, het jaarlijkse volume daarvan is ongeveer 1000 m3. Dit is veelal met beton geconditioneerd afval.

Extra vraag mbt COVRA LH: In het boek ‘The Netherlands Energising the Future’ uitgegeven in 2008 door het Ministerie van Economische Zaken staat het volgende met betrekking tot COVRA: “De leverancier betaalt in één keer de ‘huur en servicekosten’ vooruit. Voor het hoogradioactief afval van een kerncentrale komt dat neer op zo’n € 100 miljoen (bij een bedrijfstijd van veertig jaar).” Hoe er gekomen is tot dat bedrag en wat andere leveranciers van radioactief afval betalen?

lii


EV: Dat klopt, de kosten die hier genoemd worden. De bouw van HABOG (het Hoog Radioactief Afval Behandeling en Opslag Gebouw) heeft € 125 miljoen gekost. Daar heeft EPZ een belangrijk deel aan bijgedragen, de bijdrage van de verschillende klanten is naar ratio gegaan: hoe meer volume afval er geleverd wordt, hoe meer er bijgedragen moest worden aan de bouw van HABOG. Daarnaast is er ook een potje opgezet voor het onderhoud en bedrijven van het gebouw. Dat komt ruwweg neer op een bedrag van € 200 miljoen. (HABOG heeft € 125 miljoen euro gekost. Deze zin zou je weg kunnen halen, het wordt aan het begin van de alinea ookal genoemd.) Wanneer klanten afval aan COVRA overdragen, moet worden betaald voor de kosten van verwerking, 100 jaar opslag en de eindberging van radioactief afval (de vervuiler betaalt). EPZ heeft de kosten voor HABOG vooruit betaalt. EPZ betaalt de kosten van opwerking aan AREVA. EPZ maakt nog wel kosten met betrekking tot opslag bij COVRA. Elke keer als er een container wordt aangeleverd, moeten er ook ´handlingskosten´ betaald worden. Per container bedraagt dit ongeveer € 1/10 miljoen. In een container past ongeveer 4 tot 5 jaar aan afvalproductie. De productie van de Kerncentrale Borssele is per jaar ongeveer 40 m3 aan laag middel, 1,3 m3 aan warmte producerend radioactief afval en 1,3 m3 aan niet warmte producerend afval. Warmte producerend radioactief afval geeft maximaal 2000 watt aan warmte af, na 100 jaar geeft het nog ongeveer 1/20 af, dat houdt in dat er ongeveer 100 watt aan warmte van het radioactief afval af komt. Sinds 1984 is er beleid ten aanzien van berging van radioactief afval, daarin wordt aangegeven dat er een stapsgewijs besluitvormingsproces voor de verwijdering van het radioactieve afval na de interim opslag bij COVRA is. Daarin is vast gesteld dat eindberging in nationale of internationale context voorzien is. Ook kunnen eventuele nieuwe opties voor de verwijdering van radioactief afval in het besluitvormingsproces worden meegenomen.

liii


Appendix III Stroometiket 2008 DELTA

Source: DELTA, Stroometiket 2008, 2009b.

liv


Appendix IV Procedure of the application for a nuclear power plant

lv


Legend: MER Termijnen wkn IN BG Anderen Startnotitie Bekendmaking Inspraak Advies Richtlijnen Opstellen MER Aanvaarding MER Bekendmaking MER Toetsing-advies Cmer

= = = = = = = = = = = = = = =

Environmental Effect Report Period of time weeks Initiative taker Legal authorities Others Start note Announcement Participation Advice Guidances Formulation of Environmental Effect Report Acceptance of Environmental Effect Report Announcement of Environmental Effect Report Evaluation of the of Environmental Effect Report Commission Evaluatieprogramma = Evaluation Programme Evaluatie milieugevolgen = Evaluation of environmental effects Cmer = Commission of the Environmental Effect Report Source: DELTA, Startnotitie Milieueffectrapport Tweede Kerncentrale Borssele – Het gefaseerd bouwen en vervolgend bedrijven van een nucleaire electriciteitscentrale -Het een vermogen van maximaal 2500 MWe., 2009d, p. 38.

lvi


Appendix V Argumentenkaart

lvii


lviii


lix


lx


lxi


lxii


lxiii


Source: Argumentenfabriek, De Argumentenkaart Kernenergie, 2009a.

lxiv


lxv


References Abbott, C. & Rogers, P & Sloboda, J. (2007). Beyond Terror – The Truth About the Real Threats to Our World. Berkshire: Rider / Oxford Research Group. Algemene Energieraad. (2008). Jaarverslag ’s-Gravenzande: VanDeventer.

2007

Ongemakkelijke

Boodschappen.

Amineh, M.P. & Houweling, H. (2007). Global Energy Security and its Geopolitical Impediments: The Case of the Caspian Region Published in Perspective on Global Development and Technology, 2007, vol. 6, pp. 365-388. Andriesse, C.D. (2000). De Republiek der Kerngeleerden. Bergen: Uitgeverij BetaText. Andriesse, C.D. (29 April 2009). Personal interview held on 29 April 2009. Argumentenfabriek. (2009a). De Argumentenkaart Kernenergie. Retrieved 10 June 2009 from EPZ website: http://www.epz.nl/content.asp?kid=10031424. Argumentenfabriek. (2009b) Klanten. Retrieved 10 June 2009 from De ArgumentenFabriek website: http://www.argumentenfabriek.nl/index.php?pid=7. Banks, F.E. (2000). Economic theory and nuclear energy. Published in Organisation of the Petroleum Exporting Countries Review, June 2000. p. 115-142. Barroso, J.M.D. (2007). Welcome address President Barroso. Retrieved 13 June 2009 from European Commission website: http://ec.europa.eu/energy/nuclear/forum/ doc/2007_welcome_address_president_barroso_en.pdf. Baylis, J. & Smith. S (et al.). (2008). The Globalization of World Politics: An Introduction to International Relations. Oxford: Oxford University Press, 4th ed. Bodansky, D. (2004). Nuclear Energy Principles, Practices, and Prospects – 2nd edition. New York: AIP Press. Bovens, M. A. P. & ’ t Hart, P & Van Twist, M.J.W. & Rosenthal, U. (2001). Openbaar bestuur beleid, organisatie en politiek. Alphen aan den Rijn: Kluwer. CDA, PvdA, ChristenUnie. (2007). Coalitieakkoord tussen de Tweede Kamerfracties van CDA, PvdA en ChristenUnie. Signed 7 February 2007. Retrieved 27 February 2009 from Dutch Government website: http://www.regering.nl/Het_kabinet/Regeerakkoord. CNV. (2009). Welcome to the National Federation of Christian Trade Unions in the Netherlands. Retrieved 1 June 2009 from CNV website: http://www.cnv.nl/speciaal/english/. COVRA. (2009). Storage. Retrieved 23 May http://www.covra.nl/800x600/index1.html.

2009

from

COVRA

website:

De Jong, J.J. & Weeda, E. et al. (2005). Dertig Jaar Nederlands Energiebeleid Van Bonzen, Polders en Markten naar Brussel zonder Koolstof. Den Haag: Clingendael International Energy Programme.

i MSc Political Science – International Relations – University of Amsterdam

Laura Hoogwerf - Actors in Dutch Nuclear Energy Policy Making DELTA. (2008). Annual report 2007 realistic and sustainable. Retrieved 22 June 2009 from DELTA website: http://www.delta.nl/web/show/id=109264. DELTA. (2009a). Kernenergie. Retrieved 24 June 2009 from DELTA the multi-utility company website: http://www.delta.nl/web/show/id=106773. DELTA. (2009b). Stroometiket 2008. Retrieved 23 June 2009 from DELTA website: http://www.deltaenergy.nl/nl/upload/cms/0/Stroometiket%202008195.pdf. DELTA. (2009c). Persbericht DELTA start procedure voor vergunningaanvraag 2de kerncentrale. Release date: 25 June 2009. Retrieved 25 June 2009 from DELTA website: http://www.delta.nl/web/show/id=51704/contentid=5650. DELTA. (2009d). Startnotitie Milieueffectrapport Tweede Kerncentrale Borssele – Het gefaseerd bouwen en vervolgend bedrijven van een nucleaire electriciteitscentrale met een vermogen van maximaal 2500 MWe. Retrieved 27 June 2009 from DELTA website: http://epub01.publitas.nl/61/2/magazine.php. De Rijk, P. (9 April 2009). Personal interview held on 9 April 2009. Dowling, G. (5 May 2009). Personal interview held on 5 May 2009. Easton, D. (1965). A Systems Analysis of Political Life. New York: Knopf. EPZ.

(2009). Contact. Retrieved 20 June 2009 from EPZ http://epz.nl/content.asp?bid=10032299&kid=10000029&fid=-1.

website:

ECN. (2007). Fact Finding Kernenergie – t.b.v. de SER-Commissie Toekomstige Energievoorziening. Den Haag: SER. ECN. (2009). Vreedzame atoomenergie. Retrieved 3 May 2009 from Energieonderzoek Centrum Nederland website: http://www.ecn.nl/corp/historie/geschiedenis-vanhet-ecn/. Europa.eu.(2007). Treaty establishing the European Atomic Energy Community (Euratom). Retrieved 13 June 2009 from European Union website: http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/treati es_euratom_en.htm. Europa.eu. (2009). Open debate on nuclear opportunities, risks and transparency at the European Nuclear Energy Forum in Prague. Retrieved 13 June from European Union website: http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/ 09/853&format=HTML&aged=0&language=en&guiLanguage=en. European Commission. (2007). Nuclear Illustrative Programme. Brussels: Commission of the European Communities. Retrieved 8 June from European Commission website: http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/site/en/com/2006/com2006_0844en01.pdf. European Commission. (2008). Europe’s energy position present & future. Brussels: European Communities. Retrieved 13 June from European Union website: http://ec.europa.eu/energy/publications/doc/2008_moe_maquette.pdf. European Commission. (2009). Nuclear Energy European Nuclear Energy Forum. Retrieved 13 June 2009 from European Commision Energy website: http://ec.europa.eu/energy/nuclear/forum/forum_en.htm.

ii MSc Political Science – International Relations – University of Amsterdam


European Union. (19 October 2007). Treaty establishing the European Atomic Energy Community (Euratom). Retrieved 28 April 2009 from European Union website: http://europa.eu/scadplus/treaties/euratom_en.htm. FNV.

(2009). Over de FNV. Retrieved http://www.fnv.nl/defnv/overdefnv/.

1

June

2009

from

FNV

website:

Greenpeace. (2008a). Greenpeace Q&A European Nuclear Energy Forum, 22 & 23 May 2008, Prague. Retrieved 13 June from Greenpeace website: http://www.greenpeace.org/raw/content/international/press/reports/enef_qa.pdf. Greenpeace. (2008b). Kernenergie: overbodig onheil. Retrieved 14 January 2009 from Greenpeace website: http://www.greenpeace.nl/raw/content/reports/kernenergie-overbodig-onheil.pdf. IAEA. (2009a). IAEA Policy Bodies. Retrieved 14 June 2009 from IAEA website: http://www.iaea.org/About/Policy/policybodies.html. IAEA. (2009b). The “Atoms for Peace” Agency. Retrieved 13 January 2009 from IAEA website: http://www.iaea.org/About/index.html. IEA. (2009a). Energy Information Administration Netherlands Energy Profile Energy Data Series. Retrieved 5 June 2009 from IEA website: http://tonto.eia.doe.gov/country/country_time_series.cfm?fips=NL#elec. IEA. (2009b). Energy Policies of IEA Countries THE NETHERLANDS 2008 Review. Paris: OECD/IEA. KIVI NIRIA. (2006). Factsheet Kernernergie. Retrieved 10 May from KIVI NIRIA website: http://www.kiviniria.net/CM/PAG000004496/kernenergie.html. Klare, M.T. (2008). Rising Power, Shrinking Planet. Oxford: Oneworld Publications. LTO.

(2009a). Energie. Retrieved 1 June http://www.lto.nl/nl/5140373-Energie.html.

2009

LTO.

(2009b). Organisatie. Retrieved 1 June 2009 http://www.lto.nl/nl/5140887-LTO_Organisatie.html.

from

from

LTO

website:

LTO

website:

MacKay, D.J.C. (2009). Sustainable Energy – Without the hot air. Cambridge: UIT Cambridge Ltd. Marsh, D. & Stoker, G. (et al.) (2002). Theory and Methods in Political Science second edition. New York: Palgrave Macmillan. Ministry of Economic Affairs. (2008a). Energy Report 2008. The Hague: Dutch Ministry of Economic Affairs. Ministry of Economic Affairs. (2008b). The Netherlands Energising the future. The Hague: Dutch Ministry of Economic Affairs & EVD. Ministry of Foreign Affairs. (2003). Joint Convention on the Safety of Spent Fuel Management and on the Safety of Radioactive Waste Management. Retrieved 24 May 2009 from Ministry of Foreign Affairs website:

iii MSc Political Science – International Relations – University of Amsterdam

Laura Hoogwerf - Actors in Dutch Nuclear Energy Policy Making http://www.minbuza.nl/binaries/en-pdf/pdf/national-report-of-the-netherlands-tothe-joint-co.pdf. MKB-Nederland. (2009). Over ons. Retrieved 1 June 2009 from MKB-Nederland website: http://www.mkb.nl/index.php?pageID=27. Nations Online. (2009) Policital Map of Netherlands. Retrieved 20 June 2009 from Nations Online website: http://www.nationsonline.org/oneworld/map/netherlands_map.htm. NRG. (1993). Arnhemse instellingen. Retrieved 3 May 2009 from NRG website: http://www.nrg-nl.com/public/abc/node28.html#arnhemse_instellingen. NRG. (2000). Het Overzicht van Nucleaire Technologie in Nederland. Retrieved 4 May from NRG website: http://www.nrg-nl.com/public/nlfacil/indexnl.html. NRG. (2008a). Jaarverslag 2008. Enkhuizen: Drukkerij Over de Linden Posthuma. NRG. (2008b). Research van Wereldformaat voor een Duurzame Samenleving. Petten: Nuclear Research & consultancy Group. NRG. (2009). Irradiation Services – High Flux Reactor (HFR). Retrieved 10 May from NRG website: http://www.nrg-nl.com/product/irradiat/hfr/index.html. Rotterdam School of Management, Erasmus University. (2008). TULDER, ROB VAN. Retrieved 21 June from Rotterdam School of Management website: http://www.rsm.nl/home/faculty/academic_departments/business_society_manag ement/faculty/faculty/van_tulder. SenterNovem. (2009). Wet en regelgeving - Structuur van de wetgeving. Retrieved 28 January 2009 from SenterNovem website: www.senternovem.nl/stralingsbescherming/wet_en_regelgeving/index.asp. SER. (2008a). Advisory Report: Nuclear Energy and Sustainable Energy Provision. The Hague: Sociaal-Economische Raad. SER.

(2008b). Kernenergie en Sociaal-Economische Raad.

een

duurzame

energievoorziening.

The

Hague:

TUDelft. (2009a). Reactor Institute Delft. Retrieved 6 June 2009 from TU Delft website: http://www.tnw.tudelft.nl/live/pagina.jsp?id=cd320c39-84fe-4ecc-adf3-113832fa 80f2&lang=en. TUDelft. (2009b). RID-RRR. Retrieved 17 May 2009 from TUDelft website: http://www.rid.tudelft.nl/live/pagina.jsp?id=b15d7df9-7928-441e-b45d-6ecce78d 6b0e&lang=en. Tweede Kamer der Staten Generaal. (2002). Overdracht van aandelen in COVRA aan de Staat. Tweede Kamer vergaderjaar 2001-2002, 27 566 nr.3 ’s-Gravenhage: Sdu Uitgevers. Van Dalen, H. (10 June 2009). Personal e-mail received on 10 June 2009. Van der Hagen, T.H.J.J. (21 April 2009). Personal interview held on 21 April 2009.

iv MSc Political Science – International Relations – University of Amsterdam

Laura Hoogwerf - Actors in Dutch Nuclear Energy Policy Making Van Tulder R. & Kaptein, M (et al.). (2004). De Strategische Stakeholderdialoog – opkomst – succesfactoren – toekomst. Rotterdam: Erasmus Universiteit Rotterdam en Schuttelaar & Partners. Verhoef, E.V.(22 June 2009). Personal interview held on 22 June 2009. Vermeer, O. (23 June 2009). Plan nieuwe kerncentrale stap naderbij. Published 23 June 2009 in NRC Handelsblad, p.1. viWTA. (2007). Kernenergie (on)besproken – een geschiedenis van het maatschappelijke debat over kernenergie in België. Leuven: Uitgeverij ACCO. VNO-NCW. (2009a). Energieprijzen. Retieved 1 June 2009 from VNO-NCW website: http://www.vno-ncw.nl/web/show/id=213833. VNO-NCW. (2009b). Geschiedenis van VNO-NCW. Retrieved 1 June 2009 from VNO-NCW website: http://www.vno-ncw.nl/web/show?id=277933. VNO-NCW. (2009c). Kernenergie. Retrieved 1 June 2009 from VNO-NCW website: http://www.vno-ncw.nl/web/show/id=213932. VROM. (2007). Nieuwe energie voor het klimaat werkprogramma schoon en zuinig. The Hague: Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment & Ministry of Economic Affairs & Ministry of Transport, Public Works and Water Management & Ministry of Agriculture, Nature and Food Quality & Ministry of Finance & Ministry of Foreign Affairs. VROM. (2008). Brief aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal, kenmerk: SVS/2008081896. Retrieved 23 May 2009 from VROM website: international.vrom.nl/get.asp?file=docs/kamerstukken/Wed17Sep2008170040020 0/SVS2008081896.doc. VROM. (2009). Kernfysische Dienst. Retrieved 17 May 2009 from Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment website: http://www.vrom.nl/36116. Wientjes, B. (13 November 2006). Wekelijks gesprek Bernard Wientjes voorzitter VNONCW. Retrieved 1 June 2009 from VNO-NCW website: http://www.vno-ncw.nl/web/show/id=213932. WISE.

(2009). Over WISE. Retrieved 3 April 2009 website: http://www.tegenstroom.nl/wie_is_wise.

from

Tegenstroom/WISE

v MSc Political Science – International Relations – University of Amsterdam

Actors in Dutch nuclear energy policymaking

Recommend Documents