actieplan 2009 - 2012
Boekhandels weerspiegelen de maatschappij
vooraf
inhoud
Elke paar jaar stelt de Koninklijke Boekverkopersbond een nieuw Actieplan op waarin de kernactiviteiten en doelstellingen voor de aankomende jaren beschreven worden. Over de gerealiseerde doelstellingen en activiteiten van de afgelopen beleidsperiode is onder andere gerapporteerd in jaarverslagen, ledenvergaderingen, ledenbulletins en regiovergaderingen.
Per hoofdstuk wordt de huidige situatie geschetst, met de actuele trends en ontwikkelingen. Op basis daarvan wordt een aantal doelstellingen voor de toekomst uiteengezet; onze middellange termijnfocus. De doelstellingen worden concreet gemaakt in een aantal actiepunten.
De tekst die nu voor u ligt, beslaat de periode 2009-2012. De Koninklijke Boekverkopersbond wil deze komende vier jaar extra inzetten op een verdere professionalisering van de boekhandelsbranche.
Koninklijke Boekverkopersbond Postbus 32 3720 AA Bilthoven 030 - 22 87 956
Dit Actieplan bestaat uit vier hoofdstukken. Het eerste hoofdstuk is gewijd aan de missie, visie en strategie van de Koninklijke Boekverkopersbond en de samenwerkingspartners van de bond. Het tweede hoofdstuk gaat over de boekenmarkt, het derde richt zich op technologische ontwikkelingen en in het vierde en laatste hoofdstuk worden de politieke en maatschappelijke ontwikkelingen behandeld.
3
Vooraf
3
De Koninklijke Boekverkopersbond 1.1 Missie 1.2 Visie 1.3 Strategie 1.4 Kernactiviteiten
Technologische ontwikkelingen 11
3.1 Trends & ontwikkelingen
27
11
Internet
27
11
Digitale content
27
11
Hardware
27
Onderzoeken
11
Nieuwe toetreders
28
Signaleren
12
Nederlandstalig Titelbestand
28
Communiceren
12
Plastic Boekenbonkaart
28
Adviseren
12
Digitalisering
28
Opleiden
13
De boekhandel en de
Lobbyen/woordvoerderschap
13
digitale ontwikkelingen
Promotie bedrijven
13
3.2 Onze doelstellingen 3.3 Acties
1.5 Samenwerkingspartners
13
Intern
14
Extern
14
Overige contacten
14
29 30 30
Politiek en maatschappelijke ontwikkelingen
De (boeken)markt
4.1 Trends & ontwikkelingen Politiek
35 35
19
CAO
Stijgende verkoop
19
Wet op de Vaste Boekenprijs
35
Kopers
19
BTW
35
Nieuwe spelers
19
Betalingsverkeer
35
Vernieuwende boekhandelsconcepten
19
Maatschappelijk
Starten en doorstarten
20
Anders lezen
35
Distributie
20
Gratis schoolboeken
36
21
Winkelcriminaliteit
36
21
Duurzaamheid
36
2.1 Trends & ontwikkelingen
2.2 Onze doelstellingen 2.3 Acties
4.2 Onze doelstellingen 4.3 Acties
6
37 37
De Koninklijke Boekverkopersbond zal zich de komende jaren verder inzetten om de belangen van de boekverkopers te behartigen. De KBb wil zich verder ontwikkelen als kenniscentrum, want wie zijn weg weet te vinden in de steeds grotere zee van informatie heeft een voorsprong op de rest. Onderzoek en opleiding zijn twee facetten waar we de aankomende jaren ruim aandacht aan zullen besteden. Ook blijven we ons inzetten voor promotie van het boek en de boekhandel.
“Bestaan we binnenkort nog wel? Leest de ‘toekomstige moderne’ mens boeken of zitten we uren naar het scherm van een e-boek te staren”? Dick Anbeek, voorzitter KBb
1
De Koninklijke Boekverkopersbond
1. De Koninklijke Boekverkopersbond 1.1 Visie
op de ontwikkelingen, maar ondernemend te werk gaan. Kennis van de branche en van de ontwikkelingen geeft de mogelijkheid om vooruit te denken, in te spelen op gebeurtenissen en te innoveren.
De bond heeft tot doel de belangen van boekverkopers te behartigen. Zij creëert voorwaarden voor een goed renderende branche en doet al het mogelijke om het aanzien van boekverkopers te vergroten en de positie van boekverkopers te versterken. Ook wil de bond de culturele en maatschappelijke functie van boekverkopers waarborgen, alsmede hun onafhankelijkheid en bedrijfseconomische positie. Om zo, zowel in kwalitatieve als in kwantitatieve zin, zoveel mogelijk en in de ruimste zin van het woord, de dienstverlening en het aanbod van boeken door boekverkopers te bevorderen.
In haar functie als kenniscentrum voorziet de Koninklijke Boekverkopersbond in informatie over een variëteit aan onderwerpen, van bedrijfsvoering tot digitalisering. Om hun onderneming goed te leiden, moeten leden kunnen putten uit databanken, cijfermateriaal, internationaal benchmarkmateriaal en een goed gedocumenteerd bureau met een actuele website met helpdesk.
1.2 Missie
1.4 Kernactiviteiten
De Koninklijke Boekverkopersbond wil ondernemen, leiden en faciliteren. Zij wil het vanzelfsprekende aanspreekpunt zijn voor de leden als het gaat om belangenbehartiging, (vakinhoudelijke) informatievoorziening, advisering, lobby, onderzoek, opleiding en netwerken. Tevens wil de bond een autoriteit zijn in het boekenvak en voor relevante partijen daarbuiten, om zo een gezonde branche te realiseren voor de leden boekverkopers.
In zijn functie als kenniscentrum kenmerkt de Koninklijke Boekverkopersbond zich door de volgende kernactiviteiten: • Onderzoeken • Signaleren • Communiceren • Adviseren • Opleiden • Lobbyen/woordvoerderschap • Promotie
1.3 Strategie Om bovenstaande missie te realiseren, zal de Koninklijke Boekverkopersbond zich verder ontwikkelen tot kenniscentrum.
Onderzoeken Actueel, volwaardig en bruikbaar (consumentenonderzoek is voor het boekenvak noodzakelijk. Door middel van onderzoek wil de Koninklijke Boekverkopersbond signaleren welke ontwikkelingen zich voordoen in het boekenvak. In 2006 is de Stichting Marktonderzoek Boekenvak (SMB) opgericht door de Koninklijke Boekverkopersbond en de Groep Algemene Uitgevers om in deze behoefte te voorzien. Daarnaast wordt er bedrijfs(vergelijkend)onderzoek verricht door Boek & Bedrijf, de adviesdienst voor de boekhandel, naar
Het motto van Francis Bacon, ‘kennis is macht’, is actueler dan ooit. In de huidige informatiemaatschappij spelen kennis en innovatie een hoofdrol; wie zijn weg weet te vinden in het grote en verspreide aanbod van informatie heeft een voorsprong. Kennis leidt immers tot het vermogen om informatie om te kunnen zetten in kwalitatief goede beslissingen. Kennis biedt tevens de mogelijkheid om werkelijk ondernemend te zijn; niet slechts reageren
11
stichtingen blijft de bond op de hoogte van de ontwikkelingen. Ook het nauwkeurig bijhouden van vakliteratuur en het bijwonen van congressen, seminars etc. draagt hier aan bij. Leidende markten, zoals de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland worden extra gevolgd.
individuele ondernemingen, ketens en in toenemende mate ook naar de branche als geheel. Onderzoek doen is niet genoeg; de resultaten moeten ook kunnen worden toegepast op de winkelvloer. Dat begint bij het bekend maken van die resultaten, bijvoorbeeld door het frequent opstellen van standaardrapportages die via Internet toegankelijk zijn.
Relevante informatie komt niet alleen van buiten, maar ook uit de eigen achterban. Daarom willen we zoveel mogelijk voeling met de boekverkopers houden, bijvoorbeeld door het organiseren van bijeenkomsten voor specialistische groepen binnen de Boekverkopersbond en het organiseren van regio- en themabijeenkomsten. Ook bezoeken de directeur, de voorzitter en personeel van de Koninklijke Boekverkopersbond boekhandels in het hele land om kennis uit het veld te vergaren.
Bovendien willen we van de boekverkopers weten waarnaar we onderzoek moeten doen. Daarom willen we een expertpanel van leden opzetten, die ons vanaf de winkelvloer voeden met nieuwe thema’s en wensen voor onderzoek. Ook moet het scanpanel van GfK Panel Services een hogere dekkingsgraad krijgen. We willen individuele leden die nog niet deelnemen aan het kwantitatieve onderzoek aansporen dat alsnog te gaan doen.
Communiceren Informatie voor ondernemers, onderzoeksresultaten, interessante ontwikkelingen, etc. Alle relevante zaken communiceert de Koninklijke Boekverkopersbond met haar leden. We hechten er veel waarde aan dat boekverkopers ons weten te vinden als eerste, vanzelfsprekend aanspreekpunt voor vragen en advies. Daarom faciliteren we zowel collectieve communicatie (mailings, Boekhandelsbulletin, Boekverkoper, website) als individueel contact (e-mail, telefoon, brieven) en ontmoetingen (regiobijeenkomsten, themabijeenkomsten, boekhandelsbezoeken).
Tijdens het jubileumjaar in 2007 heeft de Koninklijke Boekverkopersbond de leerstoel Boekhandel ingesteld aan de Universiteit van Amsterdam met als doel het wetenschappelijk onderzoek naar de boekhandel te bevorderen. Inmiddels is er een bijzonder hoogleraar voor deze leerstoel aangesteld. De focus van onderzoek ligt op drie belangrijke thema’s die spelen binnen de branche: bedrijfseconomie, strategie en consumentengedrag.
Signaleren Ondernemers zijn dagelijks druk met het runnen van hun bedrijf. Het signaleren van alle relevante ontwikkelingen in het boekenvak en daarbuiten is niet altijd haalbaar. De Koninklijke Boekverkopersbond wil ondernemers hierin bijstaan. Zeker op het gebied van beleidsmatige onderwerpen is het belangrijk dat de bond problemen en ontwikkelingen signaleert en zo nodig in actie komt. Daarbij richten we ons uiteraard niet alleen op het boekenvak. Door zitting te hebben in verschillende (ook internationale) besturen en
Adviseren Professionalisering van de branche leidt tot een grotere kans op een gezond rendement. Daarom hebben we begin 2005 de adviesdienst Boek & Bedrijf in het leven geroepen. Boek & Bedrijf staat de boekverkoper in het ondernemerschap terzijde in bedrijfseconomische, financiële, fiscale, juridische en strategische zin. De adviseurs van Boek & Bedrijf begeleiden zowel ervaren leden als starters.
12
Opleiden
Promotie bedrijven
Het voortdurend scholen en bijscholen van ondernemers, medewerkers en (middel)management is van essentieel belang voor de continuïteit in de branche. Tot op heden werd dit onderwijs vooral verzorgd door de VOB Boekacademie. Het bereik van de VOB Boekacademie en MIC (Hogeschool Amsterdam) neemt af, maar de behoefte aan medewerkers met specifieke vakkennis neemt toe. Hier ziet de Koninklijke Boekverkopersbond veel mogelijkheden tot verbetering Vandaar dat de Koninklijke Boekverkopersbond de sinds 1 juli 2009 de vakopleiding boekhandel naar Bilthoven heeft gehaald.
Enerzijds zet de Koninklijke Boekverkopersbond zich in voor de promotie van het boek en het lezen en anderzijds voor de promotie van de boekhandel. Het boek is een populaire manier van ontspanning en kennisvergaring. Maar de laatste jaren heeft het boek concurrentie gekregen van andere vrijetijdsbestedingen. Het is daardoor noodzakelijk om het boek voortdurend te promoten bij de consument. Zoals Kamagurka’s Cowboy Henk al lang geleden zei: ‘Reclame is onze beste publiciteit!’ De Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) zorgt voor de collectieve promotie van het boek. De Koninklijke Boekverkopersbond is bestuurlijk en financieel betrokken bij de CPNB en levert via die weg een bijdrage aan de promotie van het boek. De collectieve acties in onze branche zijn de laatste jaren sterk in aantal, omvang en intensiteit toegenomen en leveren daarmee een sterke bijdrage aan een in bedrijfseconomisch opzicht sterke en stabiele branche. Ook de Boekenbon is een gezichtsbepalendverkoop- en promotiemiddel voor de boekhandel, onder andere om meer consumenten in de winkel te krijgen. De Boekenbon zou nog een belangrijker promotiemiddel kunnen worden indien er een groter promotiebudget beschikbaar komt.
Wij streven ernaar om vanuit de bond een integrale opleidingsvisie te formuleren. Door te evalueren met brancheorganisaties NUV en Vereniging van Openbare Bibliotheken over de effectiviteit van de bestaande programma’s willen we een vernieuwd parttime opleidingsaanbod van de grond krijgen. Verder willen we uitzoeken of er behoefte is aan het opleiden van (middel)management. Daarnaast gaan we ons verdiepen in de mogelijkheden om op MBO, HBO en universitair niveau branchespecifiek (master)programma’s te ontwikkelen, zoals dat bijvoorbeeld al gebeurt in de auto- en hotelbranche.
De Koninklijke Boekverkopersbond probeert daarnaast om een zo positief mogelijk imago van de boekhandel te creëren bij de consument om die te verleiden om regelmatig de boekhandel binnen te lopen. Tevens wil de Koninklijke Boekverkopersbond werkzoekenden enthousiast maken om in de boekhandel te gaan werken.
Lobbyen/woordvoerderschap De Koninklijke Boekverkopersbond behartigt de belangen van de boekverkoper tegenover derden. Daar hoort ook bij dat de bond vragen van de pers beantwoordt, als het gaat om onderwerpen die de boekhandel in het algemeen aangaat. We denken dan in het bijzonder aan kerncijfers. Het is van belang dat de Koninklijke Boekverkopersbond zich landelijk manifesteert om adequaat en helder voor het voetlicht te brengen waar wij voor staan. Dit gebeurt door middel van lobbyen, waarbij wordt getracht de (politieke) besluitvorming te beïnvloeden waar het de belangen van de boekhandel aangaat.
1.5 Samenwerkingspartners De Koninklijke Boekverkopersbond werkt veel samen met andere organisaties zowel binnen als buiten het boekenvak om de belangen van onze leden zo goed mogelijk te behartigen. Daartoe onderhoudt de bond een stevig netwerk in en buiten de branche; niet alleen voor het opdoen en
13
• V akinstellingen zoals Centraal Boekhuis (CB), Scholtens, Betapress, Aldipress, Vereniging van Letterkundigen (VVL), Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB), Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB), Koninklijke Vereniging van het Boekenvak (KVB), Nederlands Uitgevers Verbond (NUV), waaronder de Groep Algemene Uitgevers (GAU) en Uitgevers voor Vak en Wetenschap (UVW), Boekblad, Stichting Marktonderzoek Boekenvak (SMB), VOB Boek en Media Academie, alsmede individuele uitgeverijen, distributeurs, auteurs, bibliothecarissen en boekenclubs • Detailhandelsinstellingen als de brancheorganisatie van het midden- en kleinbedrijf (MKB-Nederland), Nationale Winkelraad van MKB-NL, Detailhandel Nederland en het Hoofdbedrijfschap Detailhandel (HBD) • Internationale vakorganisaties als de European Booksellers Association (EBF), de International Booksellers Association (IBF) en het International Congress of Young Booksellers (ICYB) • Onderzoekbureaus als GfK en Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) • MVO-organisaties als het Energiecentrum • CNV Dienstenbond en FNV Bondgenoten
verspreiden van kennis, maar ook om invloed uit te oefenen op ontwikkelingen in de branche.
Intern Onze activiteiten en communicatie richten zich in de eerste plaats op onze leden, de boekverkopers. Wij maken de volgende onderverdeling in leden: • Buitengewone leden • Basisleden • Plusleden • Ereleden Tevens richten we ons in beperkte mate op potentiële leden. Momenteel is ongeveer 95% van de boekhandels in Nederland bij de Koninklijke Boekverkopersbond aangesloten. Binnen de Koninklijke Boekverkopersbond is een aantal groepen en overlegverbanden van specialistische boekverkopers actief: • NBb-Educatief • Groep professionele Boekverkopers van het Christelijke boek (GCB) • Groep Reisboekhandels (GRB) • Groep Verzend- en Abonnementhandel (GVA) • Overleg Algemene Boekhandels (OAB) • Overleg Kinderboekhandels (OKB) • Tijdschriftencommissie
Overige contacten Op de derde plaats onderhouden wij contacten met zakelijke en dienstverlenende organisaties: • Arbeidsbureaus, uitzendbureaus, Centrum voor Werk en inkomen (CWI) • Parlement, Kamerleden, ministeries • Scholen, onderwijsinstellingen • Banken, verzekeringsinstellingen, accountants • Toezichthouders als het Commissariaat voor de Media (CvdM)
De Koninklijke Boekverkopersbond streeft er naar om de groepen te stimuleren tot zogenaamde benchmarkgroepen; onderlinge bedrijfsnetwerken waarin leren van elkaar centraal staat door het delen van bedrijfsresultaten en ervaringen.
Extern Op de tweede plaats onderhouden we samenwerkingsverbanden met vak- en ketengerelateerde organisaties:
14
De boekhandel moet de komende jaren actief zijn positie op de markt bewaken. Drogisterijen en supermarkten manifesteren zich op de markt van het fysieke boek, maar belangrijker nog zijn grote internationale spelers als Google en Apple die zich bewegen op markt van de digitale content. De KBb wil voorwaarden scheppen om er voor te zorgen dat boekverkopers een goede positie in beide markten hebben. Bijvoorbeeld door ondernemers bij te staan in distributie en financiering.
“Men zou rijk moeten zijn om zich arm te kunnen kopen aan boeken.” Cees Buddingh
2
De (boeken)markt
2. De (boeken)markt 2.1 Trends & ontwikkelingen
daarvan gebruikt meer dan 60% de website als verkoopkanaal. De klanten lijken echter niet te zijn weggelopen uit de fysieke boekhandel, maar bij de traditionele boekenclubs; die zagen hun verkopen drastisch kelderen, terwijl het marktaandeel via boekhandels de afgelopen vijf jaar stabiel bleef rond de 65%. Dat betekent echter niet automatisch dat boekhandel- en internetconsumenten twee verschillende soorten kopers zijn; ze bevinden zich eerder in verschillende fasen van het aankoopproces. Internetbezoekers weten wat ze willen hebben en kopen gericht op internet. Via de fijnmazige distributie-infrastructuur worden veel zogenaamde oud fondstitels verkocht. In de winkel weet 70% van de consumenten bij binnenkomst nog niet precies wat hij wil kopen. De consument laat zich dus leiden bij de aankoop door het advies van boekverkopers en de winkelpresentatie. Het is dus dezelfde consument, maar met een ander koopgedrag.
• G roeimarkt gedurende de laatste vijf jaar • Zelfwerkzame consument en afnemende klantentrouw • Nieuwe toetreders mede als gevolg van optimale distributiefaciliteiten • Boekhandels in de voorhoede van vernieuwende detailhandel • Krachtige collectieve boekpromotie • Continuïteitsproblemen en moeizame bedrijfsoverdracht/bedrijfsopvolging
Stijgende verkoop De verkoop van boeken steeg de laatste vijf jaar gestaag van 487 miljoen euro in 2004 naar 645 miljoen euro in 2008. Deze ontwikkeling is mede bepaald door uitbreiding van bestaande boekhandels en de komst van nieuwe, waaronder de opkomst van de internetboekhandel. Het verschijnsel bestsellers heeft eveneens hieraan bijgedragen; bestsellers trekken immers mensen naar de boekhandel die daar normaal niet komen. Bestsellers zijn dan ook een belangrijk promotiemiddel voor onze branche. In periodes van minder bestsellers is het belangrijk om aandacht voor de boekhandel te genereren door middel van extra publiciteit. Pas in de loop van 2008 merkten boekhandels iets van de mondiale kredietcrisis. Opmerkelijk is dat in 2008 de verkoopsuccessen zeer in de breedte zijn behaald. De consument heeft in dit bestsellerloze jaar de meest significante karakteristiek van het boekenvak gehonoreerd, namelijk de enorme variëteit aan bestaande en nieuwe titels.
Nieuwe spelers Mede dankzij de optimale collectieve distributiefaciliteiten zijn er steeds meer nieuwe toetreders en spelers op de markt, zoals NRC, Kruidvat en supermarkten, die zich in traditionele én nieuwe media met een breed boekenaanbod manifesteren. Daarnaast neemt de direct marketing en directe verkopen, met name in het wetenschappelijke segment, van uitgevers naar de zakelijke consument toe – cutting out the middle man, dus. Ook internationale organisaties als Google en Apple lijken hun aandeel in de markt op te eisen, met name wat betreft de digitale content.
Vernieuwende boekhandelsconcepten
Kopers
De boekhandelsbranche is bijzonder actief; er wordt breed geïnvesteerd in schaalvergroting en nieuwe winkels, aantrekkelijke nieuwe winkelconcepten en innovaties (RFID) om meer consumenten naar de winkel te trekken
De verwachtingen over verkoop via het Internet zijn uitgekomen; het aankopen van boeken via het internet stijgt explosief. Driekwart van de leden heeft een website en
19
en het consumentengemak alsmede de omzet te verhogen. Initiatieven van onder andere selexyz en Bol.com werden veelvuldig bekroond.
Starten en doorstarten Stijgende kosten (vooral personeel en huisvesting, maar natuurlijk ook winkelvoorraad) maken dat het uiteindelijke netto resultaat in de branche onder druk staat. Er treedt vergrijzing op van de ondernemerspopulatie. 12% van ondernemers in de detailhandel is tussen 56 en 60 jaar, 10% ouder dan 60 jaar. Er vindt minder opvolging binnen de familie plaats, tevens is er weinig sprake van opvolging vanuit het personeelsbestand. Bovendien zijn banken door de financiële crisis terughoudender geworden in het financieren van startende ondernemingen. Dat betekent dat het overdragen of verwerven van een boekhandelsbedrijf wordt belemmerd door zware investeringslasten. Desondanks zijn er in onze branche nog veel nieuwe starters en zijn goed renderende bedrijven wel degelijk goed overdraagbaar.
Distributie In het kader van de Wet op de Vaste Boekenprijs is het van essentieel belang voor de consument dat de brede beschikbaarheid van een pluriform aanbod van boeken gewaarborgd blijft. Wanneer de boekhandel deze belangrijke cultuurpolitieke doelstelling waar wil blijven maken, dient de boekverkoper verzekerd te zijn van een efficiënte en goedkope distributie van boeken en informatie over boeken. Daarnaast dient ook de distributie van aanverwante producten zoals tijdschriften en kantoorartikelen eveneens efficiënt en voordelig georganiseerd te zijn. De opkomst van het digitale boek zal leiden tot nieuwe distributiestromen in de keten. De Koninklijke Boekverkopersbond pleit voor een actieve rol van het Centraal Boekhuis bij de distributie van het digitale boek.
20
2.2 Onze doelstellingen
2.3 Acties
Het hoofddoel van de Koninklijke Boekverkopersbond is uiteraard om de gezonde boekhandelsbranche ook gezond te houden. Het belangrijkste instrument daarvoor is dat de branche zich goed voorbereidt op de toekomst. We hebben de volgende doelstellingen:
• Financieringsarrangement regelen met banken
• M eer focus op concurrentiekracht van de boekhandel. • O ndernemers bijstaan bij financiering van huidige en nieuwe boekhandels. • Z orgen voor een zo efficiënt mogelijke distributie tegen zo laag mogelijke kosten van zowel boeken als aanverwante producten. • P rioriteit bij breed assortiment: betere marge voor boekverkopers die investeren in brede beschikbaarheid (o.a. oud fonds).
aan de hand van een ondernemerspredikaat Boek & Bedrijf. • I nzetten op lagere kosten door benchmark-onderzoeken, Bedrijfsvergelijkend Onderzoek (BVO) en het benadrukken van unieke verkooppunten van een onderneming. • V erbreden en verbeteren van de Boek & Bedrijf Bedrijvenbank, vraag en aanbod van boekhandels. • Het overgaan van clustering in het ledenbestand.
“Daddy,” she said, “do you think you could buy me a book?” “A book?” he said.
• H et actief werven van nieuwe toetreders als lid, zoals gemak- en tabakswinkels en museumwinkels.
“What d’you want a flaming book for?”
• H et voeren van strategisch distributieoverleg met alle boekdistributeurs.
“To read, Daddy.”
• H et versterken van de collectieve promotie, waaronder de Boekenbon.
“What’s wrong with the telly,
• Het herinrichten van de KVB in de nieuwe stijl.
for heaven’s sake? We’ve got a lovely telly with a twelve-inch screen and now you come asking for a book! You’re getting spoiled, my girl!” Roald Dahl – Matilda
Digitalisering is de belangrijkste ontwikkeling binnen het boekenvak en heeft derhalve ook de volledige aandacht van de KBb. Door de aanwezigheid van kapitaalkrachtige spelers Amazon.com, Google en Apple zal de boekhandel snel en proactief moeten reageren om een positie op de digitale markt op te eisen. Door inventarisatie van de markt, het scheppen van voorwaarden en een gezamenlijke aanpak wil de KBb de boekhandel ondersteunen de consument te doordringen van de noodzaak van de expertise van de boekhandel in de digitale toekomst.
“Wat is het nut van een boek,” dacht Alice, zonder tekeningen en gesprekken?” Lewis Caroll – Alice in Wonderland
3
Technologische ontwikkelingen
3. Technologische ontwikkelingen 3.1 Trends & ontwikkelingen
krijgen. In de muziekindustrie bestonden eerst ook verschillende formaten naast elkaar voordat uiteindelijk MP3 de belangrijkste werd. Er zijn nu verschillende mogelijkheden voor digitale content op de markt, zoals PDF, Mobipocket en EPub. De verwachting is dat wanneer duidelijk is wat het formaat gaat worden, uitgevers ook meer vaart gaan zetten achter het digitaliseren van hun boeken.
• C oncurrentie fysieke detailhandel door internetverkopen • De ontwikkeling van nieuwe vormen van digitale content • De ontwikkeling van informatiedragers van digitale content • Penetratie van de markt door externe partijen • Traditionele organisaties ontplooien nieuwe activiteiten
Bij de ontwikkeling van digitale content in de boekenbranche spelen verschillende zaken een rol. Zo moeten er afspraken gemaakt worden over royalty’s en marges voor auteurs, uitgevers en boekhandels. Wat ook een belangrijke rol speelt is de bescherming van de content. Net als bij CD’s en DVD’s moet zoveel mogelijk worden voorkomen dat digitale boeken illegaal via internet wordt gedownload en verspreid. Ook moet er nog duidelijkheid komen over de auteursrechten en de prijs van digitale content.
Internet Internet is niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. Ruim vier van de vijf Nederlandse huishoudens is aangesloten op het internet. Ook het mobiel internetten op de laptop of telefoon is sterk in opkomst. De gevolgen voor de detailhandel zijn voorspelbaar: consumenten winkelen in toenemende mate op internet. Er zijn op internet dan ook steeds meer nieuwe detaillisten te vinden. Ook steeds meer boekverkopers omarmen hun webwinkel naast hun fysieke winkel.
Hardware Ook de vorm van de drager is momenteel nog een strijdpunt. Verschillende partijen zijn bezig met het ontwikkelen van hardware. Het is wachten op de “iPod” onder de hardware. Momenteel is de e-reader een belangrijk opkomend fenomeen, zoals Kindle van Amazon de Sony Reader en in Nederland de iLiad. Het is overigens niet vanzelfsprekend dat er één soort e-reader komt voor alle marktsegmenten. De e-readers in de wetenschappelijke, professionele en studentenmarkt moeten waarschijnlijk over uitgebreidere (zoek)functies beschikken dan de e-reader voor de algemene markt. Het is überhaupt de vraag of de e-reader niet alleen een tussenfase is aangezien reeds de mogelijkheid bestaat om e-boeken te downloaden op de mobiele telefoon, laptop, smartphone, iPhone en PDA.
Digitale content Zoals gezegd gaat het goed met de branche; de afgelopen vijf jaar steeg de omzet over de hele linie. Een groeiend deel van de omzet wordt via internet gerealiseerd. Maar niet alleen de boekhandel gaat in toenemende mate digitaal: dat geldt ook voor het boek zelf. Het papieren boek heeft een nieuwe vorm gevonden als digitale content. Die digitale content is in verschillende vormen beschikbaar voor de consument, zoals het luisterboek en het e-boek. Ook komen er steeds meer initiatieven tot het digitaliseren van boeken die al traditioneel zijn uitgegeven. Een e-boek publiceren geldt echter nu nog als een risico-investering, omdat niet vaststaat welk formaat de digitale content uiteindelijk zal gaan
27
Nieuwe toetreders
gebied. En de Boekenbon staat niet stil. Al langer wordt gekeken naar de mogelijkheden voor een plastic variant. Het gaat daarbij niet om het materiaal, maar om de achterliggende infrastructuur. De voordelen voor de boekverkopers zijn navenant: meer promotionele mogelijkheden in de winkel, directe validatie en verrekening, eenvoudige administratie en profiteren van de online inlevermogelijkheden. Als aan alle voorwaarden wordt voldaan, moet de plastic variant binnen twee jaar van nu operationeel zijn.
Door al deze ontwikkelingen is het alles behalve vanzelfsprekend dat de verkoop en distributie van digitale content via de huidige ketenstructuur zal blijven verlopen. Omdat deze markt nieuw en vol mogelijkheden is, is de strijd om de lezer losgebarsten. Amazon.com is de grootste internetboekhandel geworden en daarmee wereldmarktleider. Ook externe partijen penetreren de markt, zoals de zoekmachine Google. Via Google Book Search zijn straks in de Verenigde Staten miljoenen uitverkochte boeken beschikbaar. Van de opbrengsten zal een deel naar de uitgevers en auteurs gaan en een deel naar Google. Ook Apple manifesteert zich als boekhandel nu de consument direct e-boeken op zijn i Phone kan downloaden via iTunes, de internetwinkel van Apple. De boekhandel komt in deze keten niet meer voor, wat een zorgwekkende ontwikkeling is.
Digitalisering In de Verenigde Staten verschijnt reeds van een groot deel van alle gedrukte boeken ook een e-boek. In Nederland zijn met name uitgevers in het wetenschappelijke marktsegment bezig met het uitbrengen van digitale content. Daar is de trend gaande dat het papieren boek aan het verdwijnen is. Het grootste deel van de boeken wordt in dit marktsegment reeds als e-boek aangeboden. Vaak op abonnementsbasis, waarbij jaarlijks een bedrag betaald wordt waarvoor een bepaald aantal e-boeken gedownload mag worden. De content wordt meestal geraadpleegd op de computer.
Tevens is de trend zichtbaar dat huidige spelers in de keten nieuwe activiteiten ontwikkelen. Zo is ePagine (onderdeel van automatiseerder Titelive) begonnen met het digitaal maken van boeken en de distributie ervan.
Nederlandstalig Titelbestand (NTB) Het Nederlandstalig Titelbestand moet een centraal titelbestand van alle titels worden dat door het publiek via internet kan worden ingezien. Boekverkopers kunnen het NTB gebruiken als databestand voor hun webwinkel. Om tot optimale titelinformatie te komen, zal het proces van aanlevering van informatie aan het NTB in kaart worden gebracht en meer gestructureerd. Verschillende partijen zijn hier op dit moment mee bezig.
In de overige marktsegmenten heerst een wat meer afwachtende houding om boeken digitaal aan te bieden. In de studentenmarkt heeft het er mee te maken dat de e-reader nu voor veel studenten nog te duur is. Uit onderzoek is echter gebleken dat meer dan de helft van de studenten de voorkeur geeft aan e-boeken boven een papieren boek. Als redenen worden aangedragen dat e-boeken het milieu niet belasten en overal op elk tijdstip te raadplegen zijn. Daarbij zijn ze makkelijker om te doorzoeken, ze zijn goed gezamenlijk te gebruiken en eenvoudig op te bergen. Momenteel is het aanbod nog marginaal, maar de verwachting is dat er een omslagpunt
Plastic Boekenbonkaart De Boekenbon is al bijna 75 jaar een van de meest gewaardeerde producten in het commercieel-culturele
28
zal komen waarna deze markt snel zal digitaliseren. Ook in de algemene en professionele markt geldt het kipen-ei-verhaal: er is weinig aanbod, voor meer aanbod zijn meer gebruikers nodig, maar voor meer gebruikers is een groter aanbod noodzakelijk.
3.2 Onze doelstellingen
3.3 Acties
Digitalisering is de belangrijkste actuele ontwikkeling in het boekenvak. Het heeft dan ook de volle aandacht van de Koninklijke Boekverkopersbond. Die aandacht krijgt onder meer vorm in de nieuwe werkgroep digitalisering. Deze werkgroep heeft als doelen:
• S trategienota “boekhandel en digitalisering” opstellen.
• H et optimaal informeren en adviseren van de aangesloten ondernemers over ontwikkelingen en trends met betrekking tot digitalisering.
De boekhandel en digitale ontwikkelingen Technologische ontwikkelingen brengen bedreigingen met zich mee voor de boekhandel, maar ook veel mogelijkheden. Omdat de markt nog open ligt, zou de boekhandel een sturende factor kunnen zijn binnen dit geheel. Het uitgangspunt is dat de expertise van de boekhandel ook in de digitale toekomst onmisbaar is: • De boekhandel is historisch de connectie tussen uitgever en consument. Omdat de distributiekanalen al bestaan, zou het logisch zijn dat het Centraal Boekhuis voor digitale boeken vraag en aanbod samenbrengt. Vanaf september 2009 biedt het CB onder de naam e-Boekhuis een service aan die dit mogelijk gaat maken. Het profijtelijk verkopen is uiteraard de taak van de boekverkoper. • Boekverkopers kunnen een duidelijke keuze bieden aan consumenten, ze leveren immers informatie van een zeer groot aantal uitgevers. • De consument beschouwt de boekverkoper als een zeer vertrouwde partij. • Aan de selectie en promotie van e-boeken kunnen boekverkopers een toegevoegde waarde leveren vanuit hun specialisme. • Digitale en papieren boeken blijven nog lange tijd naast elkaar bestaan waardoor de boekhandel een vanzelfsprekend kanaal zou zijn voor de verkoop van beide. • Boekverkopers hebben contact met de lokale onderwijsmarkt en leesinitiatieven (leesgroepen, literaire activiteiten, contacten met scholen, MBO’s, HBO’s en universiteiten).
• D e boekhandel een voortrekkersrol laten vervullen in de verkoop van digitale content. Over het algemeen heeft de bond de volgende doelstellingen voor ogen: • D e boekhandel moet de belangrijkste schakel blijven tussen producent en consument. • I n de branche moet zoveel mogelijk worden samengewerkt op het gebied van digitalisering: de ketenaanpak. • D e boekhandels moeten voorwaarden scheppen om mee kunnen in het proces van digitalisering. De brancheorganisatie moet hierbij een ondersteunende rol vervullen. • D e brancheorganisatie moet de digitale ontwikkelingen zorgvuldig bijhouden en voortdurend inventariseren. • A lle betrokken partijen moeten streven naar het realiseren van een optimale organisatie van titelinformatie in een daartoe passende en geëigende rechtsvorm. • D e Wet op de Vaste Boekenprijs moet van toepassing worden op digitale content.
29
• I nformatiestromen en distributiestromen van digitale informatie in kaart brengen. • H et helpen realiseren van een Nederlandstalig Titelbestand (NTB). Eigenaren moeten zo veel mogelijk gestimuleerd en overtuigd worden van het belang om gegevenselementen zo snel, compleet en goed mogelijk aan te leveren. Het maken van goede, duidelijke en praktisch uitvoerbare afspraken gemaakt met betrekking tot gebruiksrechten op auteursrechtelijk beschermde content. • Het realiseren van de plastic Boekenbonkaart. • H et bevorderen dat alle leden van de Koninklijke Boekverkopersbond voldoende geautomatiseerd zijn. Met name het internet moet door iedereen kunnen worden ingezet als een vanzelfsprekend bedrijfsinstrument teneinde de marktmogelijkheden optimaal te benutten.
Maatschappelijke ontwikkelingen en politieke besluitvorming hebben hun weerslag op de boekhandel. Denk bijvoorbeeld aan de trend van het “anders lezen” of de introductie van een Europees betalingssysteem of de landelijke aanpak van winkelcriminaliteit. De KBb voert een intensieve lobby om de boekhandel bij te staan op maatschappelijk en politiek vlak. Bijvoorbeeld door de introductie van een geheel vernieuwde CAO voor de boekhandel. Of door ons hard te blijven maken voor de Wet op de Vaste Boekenprijs. Niet alleen voor het fysieke boek nu, maar ook om de wet in een toekomstig stadium toe te kunnen passen op digitale content.
“Het bezit van een boek wordt een surrogaat voor het lezen ervan”. Anthony Burgess
4
Politiek en maatschappelijke ontwikkelingen
4. Politiek en maatschappelijke Ontwikkelingen 4.1 Trends & ontwikkelingen
BTW Mede gegeven het karakter van het boek als cultuurdrager en elementair instrument in het kader van kennisoverdracht, is de Koninklijke Boekverkopersbond al sinds jaar en dag pleitbezorger van invoering van het BTWnultarief voor boeken. Het huidige BTW-tarief bedraagt 6%. Wij zijn van mening dat het BTW-tarief van 6% ook moet gelden voor luisterboeken en vergelijkbare digitale producten. We zijn dan ook blij dat daarvoor inmiddels op Europees niveau de ruimte is gecreëerd.
Politiek: • • • •
Ontwikkeling nieuwe CAO Instandhouding Wet op de Vaste Boekenprijs Lobby voor BTW-nultarief Nieuwe vormen van betalingsverkeer
Maatschappelijk: • • • •
Trend van anders lezen Gratis schoolboeken Hardere aanpak winkelcriminaliteit Toenemende aandacht voor duurzaamheid
Betalingsverkeer Op 28 januari 2008 is de Single Euro Payments Area (SEPA) van start gegaan in Nederland en andere eurolanden. Hiermee zijn de eerste stappen gezet naar één grote Europese betaalmarkt, waarbij geen verschil meer bestaat tussen binnen- en buitenlandse betalingen. Als ondernemer zult u ook in aanraking komen met SEPA. PIN groeit niet uit tot een Europees merk, daarvoor is de Nederlandse betaalmarkt te klein. Dit betekent voor de boekverkoper dat er straks andere vormen van betalingsverkeer gebruikt zullen gaan worden. PIN wordt in de Nederlandse markt aangeboden tot er voldoende concurrerende Europese alternatieven beschikbaar zijn die in Nederland breed worden geaccepteerd.
Politiek CAO De boekhandel heeft al jaren een eigen collectieve arbeidsovereenkomst. De Koninklijke Boekverkopersbond zet zich in voor de totstandkoming van een geheel vernieuwde CAO met een bijpassende loontabel met functiewaarderingssysteem. Het gehele vernieuwingsproces moet over het geheel genomen budgettair neutraal zijn; bij elkaar mogen de wijzigingen per saldo niet tot hogere kosten voor de boekhandel leiden.
Wet op de Vaste Boekenprijs
Maatschappelijk
De Wet op de Vaste Boekenprijs (WVB) bevordert de diversiteit van het aanbod van boeken en verzekert zoveel als mogelijk dat een breed en divers aanbod van boeken op een groot en geografisch goed gespreid aantal plaatsen verkrijgbaar is. De Koninklijke Boekverkopersbond ondersteunt de doelstelling van de wet(gever) van harte. Dit niet in het minst omdat het voortbestaan van de wet van elementair belang is voor de infrastructuur van ons vak. Tevens dient de wet van toepassing worden op het e-boek.
Anders lezen Het is een landelijke trend dat jongeren anders en minder gaan lezen. Op middelbare scholen wordt er steeds minder literatuur gelezen. Ook als vrijetijdsbesteding heeft het lezen concurrentie gekregen van alternatieve bezigheden als televisie kijken, gamen, MSN-en, Hyven, etc. Daarnaast is het Nederlandse leesonderwijs niet op orde. Momenteel kan bijna een kwart van de
35
en uitgeverijen om na te denken over duurzaam ondernemen. MVO in de boekenbranche betekent dat er rekening wordt gehouden met het milieu in alle fasen van het inkoopproces. Ook wordt er gekeken naar sociale aspecten: leeftijdsbewust personeelsbeleid, arbeidsomstandigheden, verantwoordelijkheid voor mens en samenleving. Dit geldt niet alleen voor het boek, maar ook voor digitale producten. De Koninklijke Boekverkopersbond werkt in deze samen met organisaties als het Energiecentrum.
dertienjarigen onvoldoende lezen. Dit is voor de boekhandel een zorgelijke ontwikkeling, want de jongeren van vandaag zijn de consumenten van morgen.
Gratis schoolboeken Vanaf 2009 worden de schoolboeken voor middelbare schoolleerlingen gefinancierd door de overheid. Scholen krijgen van het Rijk een bedrag van € 316 per leerling, ongeacht welke onderwijsvorm de leerling volgt. Dit bedrag moet Europees worden aanbesteed. NBb-Educatief zet nog steeds vraagtekens bij deze verplichting, omdat zo’n aanbesteding juridisch nog niet zo eenvoudig ligt. Scholen moeten in het najaar al de aanbesteding hebben gedaan voor het schooljaar daarop. Scholen beschikken veelal niet over de kennis, tijd en mankracht om dit op te lossen.
Winkelcriminaliteit Winkelcriminaliteit is al jaren een probleem voor ondernemers. Het fenomeen wordt steeds meer op landelijk niveau bestreden. Veel winkelcriminaliteit is namelijk te voorkomen; vier van de vijf diefstallen zijn te beschouwen als gelegenheidsdiefstal. De Koninklijke Boekverkopersbond heeft zitting in besturen van organisaties die zich met winkelcriminaliteit bezighouden, zoals het Hoofdbedrijfschap Detailhandel, MKB-Nederland en Detailhandel Nederland. Daarnaast ontwikkelt de bond zelf ook activiteiten om boekverkopers te informeren en te wapenen te winkelcriminaliteit.
Duurzaamheid Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) is goed voor het milieu en levert op de lange termijn besparingen op. Ook in de boekenbranche is MVO een actueel thema. Vanaf 2010 zal de overheid haar medewerkers adviseren boeken en tijdschriften zoveel mogelijk duurzaam in te kopen. Dit dwingt boekhandels
36
4.2 Onze doelstellingen
4.3 Acties
Politiek:
• I ntroductie van een nieuwe CAO voor de boekhandel per 1 januari 2010.
• H et inzetten van een flexibel en eigentijds arbeidsvoorwaardenstelsel met een functiewaarderingsysteem, waarin actuele functies zijn benoemd. • D e Koninklijke Boekverkopersbond zal zich blijven inspannen voor instandhouding van de Wet op de Vaste Prijs. • Het toepassen van deze wet op het e-boek. • D e Koninklijke Boekverkopersbond zet zich in voor invoering van het BTW-nultarief. Voor zolang dat niet het geval mocht zijn, zal de Koninklijke Boekverkopersbond zich er voor inspannen dat het BTW-tarief van 6% ook zal gelden daar waar het luisterboeken en het e-boek. • I n samenwerking met het MKB-NL probeert de Koninklijke Boekverkopersbond de kosten voor een nieuw betalingssysteem zoveel mogelijk te beperken.
• D e Koninklijke Boekverkopersbond streeft er naar om – deels in samenwerking met externe partijen – de boekverkopers te informeren en wapenen tegen winkelcriminaliteit. Maatschappelijk: • D e Koninklijke Boekverkopersbond zet zich in voor leesbevordering via organisaties als Stichting Lezen en Stichting Lezen en Schrijven. • N Bb-Educatief streeft er naar om de 316 euro direct aan de ouders van de leerlingen terug te geven, zodat scholen niet Europees zouden hoeven aan te besteden. • I n samenwerking met externe partijen informeert en stimuleert de bond het maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) in de boekhandel. • Het versterken van het taalonderwijs.
• B ijdragen aan een deugdelijke evaluatie van de Wet op de Vaste Boekenprijs, resulterend in het behoud van deze wet. • S trategie ontwikkelen betreffende de Wet op de Vaste Boekenprijs en digitale content. • B evorderen dat het BTW-nultarief wordt ingevoerd. • A ctief voorlichtingsbeleid voeren ter preventie van winkelcriminaliteit. • I nitiatieven nemen voor leesbevordering in samenwerking met andere brancheorganisaties. • B ewerkstelligen dat studieboekvergoeding rechtstreeks naar ouders gaat. • L eden van de Koninklijke Boekverkopersbond stimuleren maatschappelijk verantwoord te ondernemen.
“Een boek is een succes als mensen die het niet hebben gelezen daar niet voor durven uitkomen”. L.S.
