Actief bodembeheer Krimpenerwaard in een notendop

E - m a i l n i e u w s b r i e f o v e r a c t i e f b o d e m b e h e e r i n d e K r i m p e n e r w a a rd November 2001

1

...vertrouwt hij zijn bodem

Actief bodembeheer Krimpenerwaard in een notendop In de Zuid-Hollandse Krimpenerwaard zijn in het verleden duizenden sloten gedempt. Bij een onbekend deel daarvan is gebruik gemaakt van soms verontreinigde materialen. Onduidelijkheid over de schadelijke gevolgen van deze locaties voor het milieu en de landbouw heeft geleid tot een terughoudende opstelling van landeigenaren bij de ruil, verkoop of aankoop van percelen grond. Hierdoor stagneren de landinrichtingsplannen en daarmee de ontwikkelingen op het gebied van landbouw, natuur en recreatie. In 1998 werd de onafhankelijke Stichting Bodembeheer Krimpenerwaard in het leven geroepen om de geringe grondmobiliteit weer op gang te brengen door de verontreinigde locaties aan te pakken. Een grootschalig onderzoek is opgezet om de milieuhygiënische risico’s van deze locaties te bepalen en de effectiviteit, veiligheid en duurzaamheid van de voorgenomen maatregelen te beoordelen. De Krimpenerwaard is een groot veenweidegebied in het oosten van Zuid-Holland en vormt een belangrijk onderdeel van het Groene Hart. Landbouw maakt hier 85% van het areaal uit. De Krimpenerwaard vormt een hydrologische eenheid begrensd door de Lek, de Hollandsche IJssel en de Vlist en is bovendien aangewezen als een kerngebied binnen de Ecologische Hoofdstructuur. Daartoe moet een kwart van deze streek natuurgebied worden door landbouwgronden aan te kopen en over te dragen aan de Stichting Het Zuid-Hollands Landschap. [zie kaart op pag. 4]

Vanaf de jaren vijftig zijn in de

Integrale aanpak van landinrichting

Krimpenerwaard op meer dan 5000 plaat-

en bodemverontreiniging

sen sloten, weteringen en veenputten gedempt en percelen opgehoogd. Hierbij

Dertien betrokken partijen ontwierpen in

is in een deel van de gevallen gebruik

1998 een integrale aanpak voor landinrich-

gemaakt van verontreinigde materialen die

ting en het oplossen van de bodemveront-

het milieu kunnen schaden, zoals lompen,

reiniging. Dit resulteerde in het

shredder, huishoudelijk industrieel,

Bodembeheerplan Krimpenerwaard. Voor

bedrijfs-, bouw- en sloopafval. Op grond

de uitvoering van dit plan werd de onaf-

van de Wet Bodembescherming kan een

hankelijke Stichting Bodembeheer

landeigenaar verantwoordelijk worden

Krimpenerwaard (SBK) opgericht. Deze

gesteld voor de vervuiling van zijn grond,

stichting neemt het beheer, maar niet de

of deze nu door hem veroorzaakt is of

eigendom, van de gedempte sloten over

niet. Daardoor stellen landeigenaren zich

van de landeigenaren door het afsluiten

terughoudend op bij de ruil of aankoop

van bodembeheerovereenkomsten.

van percelen grond en stagneren de land-

Hierdoor kunnen de eigenaren op grond

inrichtingsplannen die opgesteld zijn voor

van de Wet Bodembescherming niet meer

de Krimpenerwaard. Ontwikkelingen op

tot saneren worden gedwongen. Verder is

het gebied van landbouw, recreatie en

de stichting verantwoordelijk voor het

natuurontwikkeling komen hierdoor niet

wegnemen van milieuhygiënische risico's

van de grond.

van de verontreinigde slootdempingen.

Deze digitale nieuwsbrief geeft achtergrondinformatie over de ontwikkelingen binnen het bodembeheerproces en het onderzoek ‘Verificatie van de risico’s van bodemverontreiniging in de Krimpenerwaard’. Verder draagt deze nieuwsbrief bij aan de kennisontwikkeling, -uitwisseling en meningsvorming met betrekking tot de aanpak van bodemverontreiniging en bodembeheer in het landelijk gebied. Belangstellenden kunnen zich gratis op deze nieuwsbrief abonneren door een e-mail te sturen naar: [email protected] De redactie is geïnteresseerd in uw reacties en ideeën, die u eveneens kunt e-mailen naar het eerdergenoemde adres.

E - m a i l n i e u w s b r i e f o v e r a c t i e f b o d e m b e h e e r i n d e K r i m p e n e r w a a rd November 2001 Nummer 1

2

kort nieuws BODEM BREED 2001

Bodembeheerplan

Het jaarlijkse nationale symposium

ontreinigingen voor mens, dier en natuur te bepalen als de effectiviteit, veiligheid en

Bodem Breed op 26 en 27 november

Het Bodembeheerplan gaat uit van actief

duurzaamheid van de voorgenomen maat-

is de ontmoetingsplaats en hét discus-

bodembeheer en is gebaseerd op een

regelen te beoordelen.

sieplatform voor alle betrokkenen op

gebiedsgerichte en functiegerichte aanpak

Op basis van de resultaten hiervan bepa-

het gebied van bodembescherming en

van de bodemverontreiniging. Allereerst

len het bevoegde gezag van Rijk, provin-

bodemsanering. Dit jaar staan een

zijn de circa 5000 slootdempingen opge-

cie, gemeenten en waterschappen straks

voordracht en een vrij initiatief over

vat als één geval van ernstige bodemver-

of de SBK de maatregelen uit het bodem-

de verificatie van de risico’s van

ontreiniging (gebiedsgericht) In plaats van

beheerplan op de voorgestelde manier

bodemverontreinigingen en over het

kostbare verwijdering en sanering van de

mag uitvoeren. Zij kunnen echter ook

bodembeheerproces in de

verontreinigde grond (multifunctioneel)

leiden tot technische aanpassing van de

Krimpenerwaard op het programma.

worden maatregelen getroffen die voor het

maatregelen of tot afkeuring van het

geplande bodemgebruik schadelijke effec-

gehele plan.

ten wegnemen en verdere verspreiding

Een bredere doelstelling van het verifica-

NORMEN OP DE PROEF

van de verontreiniging een halt toeroepen

tieonderzoek is de wens een generieke

Binnen het thema 'Ontwikkelingen in

(functiegericht).

methode te ontwikkelen om risico’s van

het Normenbouwhuis' verzorgen de

In het plan zijn aannamen gedaan over het

bodemverontreiniging voor landbouw en

adviseurs en onderzoekers van

gedrag en de milieuhygiënische risico's

natuur en voor de verspreiding van de

Alterra en Royal Haskoning op

van de verontreinigingen in de bodem. Op

verontreiniging te kunnen beoordelen. Met

maandag 26 november tussen

basis van deze aannamen is een

deze beoordelingsmethodiek kunnen dan

14.00 - 15.30 de voordracht

'standaard' maatregelenpakket opgesteld,

ook de risico's van bodemverontreiniging

'Normen op de proef: de case

dat is toegespitst op het geschikt maken

in andere landelijke gebieden worden

Krimpenerwaard'. In deze presentatie

en houden van de bodem voor de drie

ingeschat en de te nemen maatregelen

illustreert Jack Faber van Alterra op

functies: landbouw (veeteelt), natuur en

worden bepaald.

welke manier en aan de hand van

recreatie. Tegelijkertijd zijn de maatrege-

welke normen de ecologische effecten

len bedoeld om de verspreiding van

van de verontreinigde slootdempingen

verontreinigende stoffen naar het water-

in de Krimpenerwaard worden beoor-

voerende pakket te voorkomen, en zo de

Voor het creëren van een breed draagvlak

deeld en welke motivatie daaraan ten

winning van drinkwater veilig te stellen.

voor het onderzoek en het bodembeheer-

grondslag ligt.

Voorbeelden van dergelijke maatregelen

plan is een communicatietraject opgezet.

zijn het afdekken van verdachte slootdem-

Dit is van groot belang voor het slagen

De onderzoekers hebben gekozen

pingen met een laag, bij voorkeur gebieds-

van de voorgenomen herinrichting van de

voor een functiegerichte benadering.

eigen, grond van circa 30 centimeter, en

Krimpenerwaard. Daarnaast is het is de

Ecologische effecten in gebieden met

het afdichten van de kopse kanten van

bedoeling om de binnen dit onderzoek

een landbouwfunctie worden anders

de dempingen om te voorkomen dat

ontwikkelde methoden en kennis, en de

gewogen dan effecten in gebieden met

verontreinigingen in het omringende

opzet en de resultaten ervan op een

een natuurfunctie. Zij stellen samen

oppervlaktewater terechtkomen.

adequate manier te verspreiden onder een

met de verschillende gebruikersgroe-

Communicatie en kennisverspreiding

brede groep van onderzoekers, adviseurs

pen, zoals natuurbeheerders en agra-

Risico's van bodemverontreiniging en

en beleidsmakers in het werkveld van de

riërs, de acceptabele effectniveaus

maatregelen onder de loep

bodemsanering en bodembescherming.

per functie vast. Op Bodem Breed zal

In grote lijnen ligt de nadruk van de

een tipje van de sluier worden opge-

Ter ondersteuning van een verantwoorde

gekozen communicatiestrategie op open

licht.

uitvoering van het bodembeheerplan

communiceren in tweerichtingsverkeer,

wordt momenteel een grootschalig onder-

draagvlak creëren en kennisverspreiding.

Jack Faber

zoek uitgevoerd dat doorgaat onder de

Hiervoor worden twee sporen gevolgd,

tel: 0317 477 870

naam Verificatie van de risico’s van

namelijk de communicatie met de betrok-

Jaap Tuinstra,

bodemverontreiniging in de

kenen in de Krimpenerwaard en de com-

tel: 020 569 77 91

Krimpenerwaard. Dit met name technisch-

municatie met de samenleving.

wetenschappelijke verificatieonderzoek is erop gericht zowel de risico's van de ver-

E - m a i l n i e u w s b r i e f o v e r a c t i e f b o d e m b e h e e r i n d e K r i m p e n e r w a a rd November 2001 Nummer 1

kort nieuws vervolg

VRIJ INITIATIEF OVER AANPAK

Organisatie en planning

BODEMVERONTREINIGING IN LANDELIJK GEBIED

Het grootschalige verificatieonderzoek

De drie verificatieonderzoeken zijn gericht

De Stichting Bodembeheer

wordt in opdracht van de SBK en de

op de landbouwkundige, ecologische en

Krimpenerwaard en haar adviseurs

Stichting Kennisontwikkeling en kennis-

verspreidingsrisico's. Deze bestaan uit 4

van Royal Haskoning en Van der

overdracht Bodem (SKB) uitgevoerd door

fasen:

Brugge Communicatie Advies nodigen

een consortium dat bestaat uit onderzoe-

• Fase 1:

de bezoekers van Bodem Breed 2001

kers en adviseurs van Alterra, Royal

veldonderzoeken en model-

ook uit voor het vrije initiatief over de

Haskoning, Wageningen Universiteit en

studies van fase 2

aanpak van bodemverontreiniging in

Van der Brugge Communicatie Advies.

het landelijk gebied. Onder de naam

Voor elk onderdeel fungeren

'Zoals de waard is, vertrouwt hij zijn

begeleidingsgroepen met onafhankelijke

bodem' vindt dit vrije initiatief plaats

experts als klankbord (zie tabel 1).

op maandag 26 november van

Het onderzoek omvat de volgende

16.00 - 17.30 uur. Na de première

onderdelen:

rapportages

van het eerste deel van een film over

- het vooronderzoek

[start 2002]

het bodembeheerproces in de Krimpenerwaard volgt een spelpro-

[afgerond in 2000] - drie verificatieonderzoeken

gramma over de aanpak van bodem-

[looptijd 2000 - 2003]

problemen in relatie tot de herinrich-

- het communicatietraject

ting van het landelijk gebied en het

voorbereidende studies t.b.v.

[afgerond] • Fase 2:

uitvoering van veldonderzoeken en modelstudies [afgerond]

• Fase 3:

• Fase 4:

afronding veldonderzoeken,

monitoring [nog niet uitgewerkt]

[gedurende het gehele project]

belang van een goede communicatie daarbij. Deze sessie is vooral gericht op het uitwisselen van kennis en erva-

Tabel 1: Samenstelling van de diverse begeleidingsgroepen

ringen en het genereren van nieuwe ideeën. Graag zien wij ook mensen in onze sessie verschijnen die betrokken zijn (geweest) bij andere bodembeheerprojecten in het landelijke gebied, zoals het Ilperveld, het

Begeleidingsgroep Verificatieonderzoek Landbouwkundige risico's: - Voorzitter: Dhr. S. Moolenaar, Nutriënten Management Instituut - Projectleider: Dhr. J.E. Groenenberg, Alterra - Dhr. P. Stadt, Stichting Bodembeheer Krimpenerwaard - Dhr. B. te Kuile, Keuringsdienst van Waren - Dhr. D. van der Eijk, Provincie Zuid-Holland - Dhr. J. van Eijkeren, RIVM

Wijkenproject in Oost-Groningen en De Kempen. Jaap Stellingwerff, tel: 0182 34 60 63

Begeleidingsgroep Verificatieonderzoek Ecologische risico's: - Voorzitter: Dhr. S. Moolenaar, Nutriënten Management Instituut - Projectleider: Dhr. J. van der Pol, Alterra - Dhr. A. Verbruggen, Stichting Bodembeheer Krimpenerwaard - Dhr. R. Mes, provincie Zuid-Holland - Dhr. M. Rutgers, RIVM - Dhr. N. van Straalen, Vrije Universiteit Amsterdam (op persoonlijke titel)

Begeleidingsgroep Verificatieonderzoek Verspreidingsrisico's: - Voorzitter: Dhr. S. Moolenaar, Nutriënten Management Instituut - Projectleider: Dhr. L. Brouwer, Royal Haskoning - Dhr. A. Verbruggen, Stichting Bodembeheer Krimpenerwaard - Dhr. A. Leijnse, NITG-TNO - Dhr. G. Grakist, WZHO - Dhr. C. Kester, provincie Zuid-Holland - Mevr. H. Keijzer, Wageningen Universiteit

Begeleidingsgroep Communicatie: - Voorzitter & projectleider: Dhr. F. van der Brugge, Van der Brugge Communicatie Advies - Dhr. J. Stellingwerff, Stichting Bodembeheer Krimpenerwaard - Mevr. A. Meerbeek, ministerie van VROM - Mevr. H. Pranger, provincie Zuid-Holland - Dhr. J. van den Hoven, Dienst Landelijk Gebied

3

E - m a i l n i e u w s b r i e f o v e r a c t i e f b o d e m b e h e e r i n d e K r i m p e n e r w a a rd November 2001 Nummer 1

4

Vooronderzoek in kort bestek Het vooronderzoek was vooral gericht op

dempingen en de ligging van verschillende

Vervolgens is de selectie gemaakt op

het inventariseren van alle beschikbare

typen dempingen in het gebied.

grond van de volgende criteria: het vóór-

informatie over de verontreinigde locaties

komen van verdachte afdeklagen, het

in de Krimpenerwaard en het databeheer

Selectieve keus uit dempingen

vóórkomen van verdacht dempingsmateri-

van deze gegevens. De gegevens zijn

Vanwege de vele duizenden dempingen in

aal en de ouderdom van de demping, aan-

afkomstig uit de databases van de provin-

de Krimpenerwaard is er een selectie

wezigheid van zandbanen en –donken,

cie Zuid-Holland en de Stichting

gemaakt van de dempingen die relevant

polderpeil en bodemgebruik.

Bodembeheer Krimpenerwaard (SBK), via

zijn voor de verschillende deelonderzoe-

Om de resultaten van de verschillende

interviews met de landeigenaren, veld-

ken. Aan de hand van deze dwarsdoorsne-

deelonderzoeken landbouw, ecologie en

onderzoek en nader bodemonderzoek. De

de toetsen de onderzoekers de opgestelde

verspreiding te kunnen samenvoegen is

databases van de provincie en SBK zijn

hypothesen. Allereerst zijn de dempingen

getracht zoveel mogelijk gebruik te maken

met elkaar versmolten tot de nieuwe data-

gecategoriseerd naar aard van het gestorte

van dezelfde dempingslocaties. Daarbij

base BIK-i en is gevuld met de bovenge-

materiaal en zijn de aantallen dempingen

worden de onderzoeksresultaten van één

noemde gegevens. Gedurende het verifica-

per categorie in kaart gebracht.

of een aantal van deze locaties voor een

tieonderzoek gebruiken de onderzoekers

Aanvullend veldonderzoek wees daarbij uit

bepaalde functie 'opgeschaald' naar de

de database voor informatie over de aard

dat naast PAK en zware metalen, ook EOX

gehele Krimpenerwaard.

en de milieuhygiënische betekenis van de

een bepalende verontreinigingsparameter is.

De Krimpenerwaard

©Dienst Landelijk Gebied Zuid-Holland

E - m a i l n i e u w s b r i e f o v e r a c t i e f b o d e m b e h e e r i n d e K r i m p e n e r w a a rd November 2001 Nummer 1

interview

Goede communicatie met de streek bepalend voor succes verificatieonderzoek

ren of er zware metalen, PCB's, PAK's of dioxines in de bodem voorkomen. Het ging hier om een enzymentest met bacteriën (EROD-inductie), een regenwormentest, nitrificatie van de bodem en een BIOLOG-test. Op deze manier krijgen we inzicht in welk soort dempingsmateriaal mogelijke risico's hebben voor de natuur." 30 centimeter onder de loep "In het voorjaar van 2002 doen we nog eenzelfde veldonderzoek en laboratoriumtests. In dat geval onderzoeken we de effecten van het dempingsmateriaal op de ecologie wanneer er een afdeklaag van 30 centimeter op ligt. Hiermee kunnen we vaststellen of de voorgestelde maatregelen in het bodembeheerplan de mogelijke risico's voor de ecologie voldoende wegnemen." In fase 3 worden de locatiespecifieke uitkomsten en mogelijke effecten 'opgeschaald' (geëxtrapoleerd) naar het

Veldwerk is een essentieel onderdeel van het verificatieonderzoek. Regelmatig zijn de onderzoekers daarom in de Krimpenerwaard te vinden om bodemmonsters te nemen. De afgelopen maanden waren zij druk in de weer voor het deelonderzoek naar de ecologische risico's van de gedempte sloten. Joost van der Pol, projectleider bij de afdeling Ecologie en Milieu van Alterra, vertelt over zijn inspanningen en ervaringen in het veld.

niveau van de gehele Krimpenerwaard. Communicatie Zonder de welwillende medewerking van de diverse landeigenaren in de Krimpenerwaard was het deelonderzoek ecologie, maar ook dat van landbouw en verspreiding, niet van de grond gekomen. Van der Pol: "De mensen in deze streek

Momenteel bevindt het deelonderzoek

centimeter is", vervolgt hij. "Soms lag het

staan nogal wantrouwend tegenover dit

ecologie zich in de tweede fase. Vooral in

dempingsmateriaal zelfs direct aan de

soort grootschalige onderzoeken. Vooral

deze fase ligt de nadruk op het veldwerk

oppervlakte. Vaak kon je al aan de vegeta-

omdat hiermee in het verleden nooit wat

en het laboratoriumonderzoek. De inde-

tie of kleur ervan zien dat er een gedemp-

gebeurde. Toch willen ze allemaal heel

ling van het dempingsmateriaal in zes

te sloot lag." Op elke locatie hebben de

graag dat de problemen eens worden

categorieën: bagger, huishoudelijk afval,

onderzoekers steeds vijf deelmonsters

opgelost. Dit keer hebben we dan ook

bedrijfsafval, lompen, bouw- en sloop-

genomen van de grond tussen het dem-

voorafgaand aan het veldwerk bewust

afval, en shredder, in fase 1 is hiervoor

pingsmateriaal zelf en drie referentiemon-

kennismakingsbezoeken afgelegd om het

leidend. "Tijdens het veldwerk hebben we

sters ruim naast de slootdempingen. "Wat

onderzoek nader toe te lichten en de

eerst van elke categorie vijf dempingsloca-

we vonden, kwam aardig overeen met hoe

slootdempingen ter plaatse te bekijken.

ties gekozen. Hierbij is rekening gehouden

de dempingen gecategoriseerd waren."

Dit hebben zowel de landeigenaren als de

met de geografische spreiding en grondwaterstand", zegt Van der Pol.

onderzoekers als zeer prettig ervaren. Laboratoriumtests

Voor mij werd hierdoor nog eens onder-

Van der Pol: "In het laboratorium is van

streept dat het succes van het verificatie-

Grondmonsters

elke locatie een mengmonster gemaakt.

onderzoek nauw samenhangt met de

"De locaties waren met name plekken

Daarop hebben we vier bioassay's

manier waarop we communiceren met de

waar de huidige afdeklaag minder dan 30

(effectstudies) losgelaten om te controle-

mensen in de streek."

5

E - m a i l n i e u w s b r i e f o v e r a c t i e f b o d e m b e h e e r i n d e K r i m p e n e r w a a rd November 2001 Nummer 1

uitgelicht

6

Deze rubriek licht in iedere editie de opzet, voortgang en voorlopige resultaten uit van één van de drie verificatieonderzoeken.

Verificatieonderzoek Landbouwkundige risico's

Meer inzicht in gevolgen van verontreinigde dempingen voor veehouderij In de Krimpenerwaard is melkveehouderij de belangrijkste agrarische activiteit. Ook het areaal dat voor natuurontwikkeling is bestemd, blijft als (extensief) grasland in gebruik. Daarom maakt het onderzoeken van de risico's van de verontreinigde slootdempingen voor de landbouw deel uit van het verificatieonderzoek. Een kijkje in de keuken van dit deelonderzoek.

Welke landbouwkundige risico’s van deze slootdempingen worden nu precies onderzocht? Het gaat met name om de gevolgen van de inname van verontreinigingen via gras en voedergewassen en de opname van aanhangende grond door grazend vee (ingestie). Daarbij bepalen de onderzoekers de kwaliteit van de bovengrondse gewasdelen door de opname van veront-

op gras van dempingen, veroorzaken

het vee en de veiligheid van dierproducten

reiniging in de wortelzone van het gewas,

geen humane risico’s;

is gewaarborgd wanneer de dagelijkse

terwijl bij ingestie vooral de bodemkwa-

• het gras ondervindt geen groeiremming.

inname van verontreinigingen door vee

liteit in de bovenste 5 centimeter van de

Indien niet aan deze randvoorwaarden kan

geen overschrijding veroorzaakt van

bodem van belang is.

worden voldaan, zijn aanvullende maatre-

gehalten in dierproducten die de Warenwet

gelen nodig. Daarbij is aangenomen dat

maximaal toestaat. In dit verband is de

Randvoorwaarden

het aanbrengen van afdeklagen van 30

rundernier het meest kritische product.

Aan het huidige en toekomstige gebruik

centimeter of meer voldoende is om de

van de dempingen zijn de volgende rand-

landbouwkundige risico’s weg te nemen.

Voorlopige resultaten Uit een verkennend onderzoek blijkt dat

voorwaarden gesteld: • gras is zonder problemen verhandelbaar;

Veevoedernorm

10 monsters, van zowel grond als gras,

• de gezondheid van vee komt niet in het

Als toetsingskader voor het vrij kunnen

per demping voldoende zijn voor een

geding wanneer het altijd op de dempin-

verhandelen van ruwvoeders is de

representatieve steekproef. In de eerste

gen zou grazen en wordt gedrenkt uit

Veevoederwet voorgesteld met als toet-

fase zijn zes dempingen binnen twee dem-

het oppervlaktewater;

singscriterium de 'Veevoedernorm', het

pingcategorieën onderzocht: dempingen

maximumgehalte van verontreinigingen in

met shredder en met bouw- en sloopafval.

gras volgens deze wet. De gezondheid van

Bij deze materialen zijn zware metalen de

• producten afkomstig van dieren die voor

hun voedsel uitsluitend zijn aangewezen

E - m a i l n i e u w s b r i e f o v e r a c t i e f b o d e m b e h e e r i n d e K r i m p e n e r w a a rd November 2001 Nummer 1

veroorzakers van mogelijke landbouwkun-

Lange termijn

dempingen met shredder voldoende is.

dige risico’s. Voorlopige resultaten van

De kans op overschrijding van de maxi-

Of dat ook op de lange termijn nog het

deze eerste fase luiden als volgt:

maal toelaatbare inname van zware meta-

geval is, is nagegaan met behulp van een

• met uitzondering van cadmium en zink

len door vee bleek alleen te bestaan op

simulatiemodel. Uit deze simulaties blijkt

blijkt er geen relatie te bestaan tussen

dempingen met shredder waarvan de dek-

bij een laagdikte van tenminste 30 centi-

gehalten van zware metalen in de bodem

laag dunner was dan 30 centimeter. Op

meter de invloed van cadmium uit het

en in gras;

elke plek waar werd bemonsterd, is de

dempingmateriaal op de samenstelling van

• geen van de zware metalen bereikt een

dikte van de afdeklaag gemeten en verge-

het gras inderdaad volledig afwezig te zijn.

niveau waarbij de groei van gras zou

leken met de metaalgehalten in gras en de

worden geremd;

bovenste 5 centimeter bodem. Het

Evaluatie actief bodembeheer

gemiddelde cadmiumgehalte van bodem

Krimpenerwaard. Een methode voor

• voor de beoordeling van landbouwkundi-

ge risico’s is het niet overschrijden van

en gras op referentielocaties bedraagt res-

de verificatie van landbouwkundige risico-

de Veevoedernorm geen garantie voor

pectievelijk 1,05 en 0,20 mg/kg droge

's. Tussenrapport fase I. PGBO deel 34.

het niet overschrijden van de

stof. Wanneer deze waarden als achter-

Auteurs: D. Boels, A.J. Zweers,

Warenwetnorm.

grondgehalten beschouwd worden, dan

J.G. te Beest, P.F.A.M. Romkens, J. Bril.

valt in de huidige situatie te concluderen

Het rapport is à ƒ 40,- verkrijgbaar bij de

dat een afdeklaag van 30 centimeter op

SKB te Gouda, tel: 0182 54 06 90

Klankbord

In deze rubriek beantwoordt de redactie ingezonden berichten en veelgestelde vragen van de lezers over het verificatieonderzoek en actief bodembeheer in de Krimpenerwaard. Wij maken hierbij een keuze uit het aanbod, zodat uw vraag wellicht pas in een volgende editie aan de orde komt.

Om hoeveel slootdempingen gaat het? In de Krimpenerwaard zijn ongeveer 5000 slootdempingen. Van hoeveel slootdempingen bestaan onderzoeksgegevens en hoe zijn deze verkregen? De provincie Zuid-Holland heeft aan de hand van luchtfoto's uit 1992 en 1995 de ligging van de meeste slootdempingen in kaart gebracht. Van ongeveer de helft van alle dempingen zijn onderzoeksgegevens over de aard en de milieuhygiënische betekenis beschikbaar, die zijn verkregen via interviews met de landeigenaren en veldonderzoek. Op ongeveer 80 dempingen is een nader bodemonderzoek (inclusief chemische analyses) uitgevoerd. Wat zit er in die dempingen? Dat kan onverdacht materiaal zijn (takkenbossen, grond), maar ook meer of minder verdacht materiaal zoals bouw en sloopafval, agrarisch afval, huishoudelijk afval, shredder, scheepswerfafval of industrieel afval. Een belangrijk aandeel (naar schatting ruim 30%) bevat bagger; het is vooralsnog onzeker welk deel hiervan als ‘verdacht’ beschouwd moet worden. Van de ‘verdachte’ categorieën komt bouw- en sloopafval het meeste voor. Een beperkt deel van de dempingen bevat industrieel-, bedrijfs- of scheepswerf afval (naar schatting 2-5%).

7

E - m a i l n i e u w s b r i e f o v e r a c t i e f b o d e m b e h e e r i n d e K r i m p e n e r w a a rd November 2001 Nummer 1

column In elke editie van deze e-mailnieuwsbrief publiceren wij een column op basis van een stelling. De redactie vraagt de lezers hierop te reageren of zelf een stelling in te zenden over de onderwerpen uit deze nieuwsbrief. Uw reacties kunt u e-mailen naar: [email protected]

Stelling:

Er bestaat geen minimale of maximale dikte van een afdeklaag op een slootdemping. De locale omstandigheden bepalen de noodzakelijke dikte. De keuze voor een afdeklaag van 30 centimeter op de slootdempingen in de Krimpenerwaard is gebaseerd op de omstandigheden in het gebied. Aangenomen is dat met een dergelijke dikte de weilanden geschikt blijven voor landbouwkundig gebruik. Er ontstaan geen ‘bobbels’ in het landschap, fysieke belemmeringen voor vee (obstakels, uitsteeksels) worden weggenomen. Verder biedt de laag bescherming tegen contact met het verontreinigde dempingsmateriaal

colofon

door vertrapping. De dikte sluit ook

Deze e-mailnieuwsbrief is een gezamenlijk uitgave van de Stichting Bodembeheer Krimpenerwaard en de Stichting Kennisontwikkeling en kennisoverdracht Bodem

aan bij de hoge grondwaterstand in het gebied (tot ca. 30 centimeter beneden maaiveld). De bewortelingsdiepte van gras zal tot maximaal deze diepte beperkt zijn, waardoor de deklaag opname van verontreinigingen voldoende verhindert. Deze aannamen sluiten aan bij het landbouwkundig gebruik in de Krimpenerwaard. Het verificatieonderzoek zal uitsluitsel geven over

Uitgave November 2001 Productie en coördinatie Van der Brugge Communicatie Advies, Leiden

de vraag of de aannamen terecht zijn en of de deklaag ook voldoende

Tekst en redactie

bescherming biedt tegen negatieve

Van der Brugge Communicatie Advies

ecologische effecten.

Jaap Tuinstra (Royal Haskoning) Simon Moolenaar (Nutriënten Management Instituut)

Jaap Tuinstra, tel: 020 569 77 91

Grafische vormgeving Eric Dietz Grafisch Ontwerp bNO, Leiden

Fotografie Vincent Basler, Delft Paul de Bie Herman Zonderland Fotografie, Delft Provincie Zuid-Holland

8