Achter de coulissen bij het interactief theater

Achter de coulissen bij het interactief theater over opvoeding, voeding en bewegen

Procesevaluatie pilot I en pilot II in 2012

In dit rapport

1

Resultaten in het kort

1. Resultaten in het kort Geen tijd om het hele rapport te lezen? In dit hoofdstuk staan de belangrijkste resultaten.

Interactief theater als vorm van entertainment-education, is geschikt om ingewikkelde opvoedingssituaties te behandelen. Het biedt herkenning, is humoristisch, is vol vaart, betrekt

2. 5 tops en 5 tips

ouders rechtreeks op een niet-betuttelende manier, biedt de mogelijkheid om op leuke

In dit hoofdstuk de aanbevelingen om het programma te verbeteren en de successen van

ontspannende wijze kennis te maken met gedragsalternatieven, haalt het taboe van het thema

het programma die behouden dienen te blijven.

opvoeding af, roept discussie op, nodigt uit tot meepraten, meedenken en meelachen en blijft beter ‘hangen’ dan mondelinge of schriftelijke informatieoverdracht.

3. Waarom interactief theater en waarom deze procesevaluatie?

Het interactief theater over opvoeding, voeding en bewegen heeft drie keer zoveel

Het interactief theater is ontwikkeld vanuit twee behoeften. In dit hoofdstuk leest u wat

ouders bereikt als gebruikelijk bij een ouderworkshop of -voorlichting, inclusief de moeilijk

deze behoeften zijn en waarom deze procesevaluatie van belang is.

bereikbare doelgroep. Het theater is geschikt voor alle culturele achtergronden en voor ouders die de Nederlandse taal in mindere mate beheersen. Niet alleen de hoge opkomst, maar ook

4. Het programma

de actieve deelname van de ouders sprongen in het oog.

Het theater over opvoeding, voeding en bewegen is een interactieve bijeenkomst voor

ouders met 4-12 jarige kinderen. Het doel is om de opvoedvaardigheden te versterken

trokken, de herkenbaarheid van de scènes, het theater component, de interactieve opzet

Succesfactoren van het programma zijn met name de aandacht die de acteurs

zodat ouders hun kinderen een gezond voedings- en beweegpatroon kunnen aanleren. In

waarin vragen gesteld worden en ouders persoonlijk worden aangesproken, het aanstaan van

dit hoofdstuk leest u over de achtergrond en de opzet van het programma.

de acteurs en de sfeer. Dit zijn belangrijke basisvoorwaarden om informatie op te nemen, te verwerken en te accepteren. Aanscherping van de inhoud en het meer centraal stellen van

5. Hoe is het onderzoek opgezet?

opvoeding in de tweede pilot is ten goede gekomen aan het begrip, de relevantie voor de

Een theoretisch kader en verschillende meetinstrumenten zijn gebruikt om inzicht te

doelgroep en het vasthouden van de spanningsboog.

krijgen in het verloop van het programma in de praktijk. Daarbij is naar de inhoud en de

implementatie van het programma gekeken. Hier leest u hoe het onderzoek is opgezet.

wervingsstrategieën is praktisch goed uitvoerbaar. De opbrengsten waren hoger dan de

Het interactief theater over opvoeding, voeding en bewegen en de bijbehorende

belasting van de organisatorische werkzaamheden. Het is voor de school veel waard dat 6. Wat zijn de resultaten?

opvoeding bespreekbaar wordt gemaakt. Bovendien past het programma in het schoolsysteem

De resultaten van pilot I en pilot II worden in dit hoofdstuk beschreven. Op basis van de

omdat het aansluit bij ‘educatief partnerschap’. Helaas zien scholen niet de mogelijkheid om

resultaten van pilot I is de inhoud van het programma aangepast en uitgetest in pilot II. In

het theater uit eigen middelen te betalen. Externe financiering is een voorwaarde om het

hoeverre waren deze aanpassingen in pilot II een verbetering? U leest het in dit hoofdstuk.

programma breed te kunnen implementeren.

7. Is het doel bereikt?

De resultaten laten zien dat het interactieve theater een goede manier is om ouders

te bereiken en opvoedingsvaardigheden van ouders te bespreken en versterken. Daarmee is

Het interactief theater over opvoeding, voeding en bewegen is een veelbelovende

het interactieve theater een welkome aanvulling op het bestaande aanbod van programma’s die

methodiek gebleken om opvoeding bespreekbaar te maken en om opvoedvaardigheden

het voeding- en beweeggedrag van kinderen proberen te verbeteren.

over te brengen. Daarnaast is de opkomst hoog en weten ook moeilijk bereikbare ouders de weg naar het theater te vinden. Meer hierover in dit hoofdstuk. 8. De kleine lettertjes Twaalf bijlagen waarin het theoretisch kader, onderzoeksopzet- en instrumenten, codeboom, respons, impressie van de gebruikte sheets en wervingsmaterialen, resultaten van de pretest en titelpeiling zijn opgenomen.

Procesevaluatie interactief theater over opvoeding, voeding en bewegen

1

2

5 tops en 5 tips

De aanbevelingen

De procesevaluatie heeft inzicht gegeven in de sterke en aantrekkelijke kanten van het programma (tops), maar gaf ook aanknopingspunten om het programma te verbeteren (tips). In dit hoofdstuk de vijf belangrijkste tops en tips.

5 tops voor het behoud van het succes 1.

Zorg voor uitbeelding en interactie

5 tips voor verbetering 1.

Zet opvoedadviseurs in

De informatie wordt beter begrepen en onthouden door de opvoedvaardigheden te

Aanbevolen wordt om opvoedadviseurs (veelal pedagogen) in te zetten voor de

verbeelden en de interactie aan te gaan met de ouders. Zowel in de groepsbespreking als

groepsbespreking indien dat organisatorisch en financieel haalbaar is. Opvoedadviseurs

tijdens het theater worden vragen gesteld aan de ouders en worden ouders uitgedaagd

kunnen inspelen op de tips en adviezen waar ouders behoefte aan hebben. Ook kunnen

om met de acteurs of met elkaar in gesprek te gaan. Interactie vergroot ook het gevoel

zij eenvoudig verduidelijking geven aan termen als ‘belonen’ of ‘ruimte geven om te

gehoord te worden.

reageren’. Wel is van belang dat de opvoedadviseurs bijgeschoold worden in voedings- en beweegadviezen zoals die binnen de brede leefstijlprogramma’s als Jump-in en Lekker Fit!

2.

Zorg voor herkenbaarheid

worden gehanteerd.

Ouders herkennen in de situaties hun eigen gezin of herkennen hun kind in de houding of de teksten van de acteurs. Door de herkenbaarheid worden ouders nieuwsgierig gemaakt

2.

naar de tips en adviezen die worden gegeven.

- Leg meer nadruk op het thema actief (buiten) spelen in de scène over

Pas de inhoud van het theater op twee punten aan

beeldschermgebruik. Zo krijgt minder inactiviteit en meer activiteit beide aandacht. Het 3.

Creëer openheid

thema ‘bewegen’ bleef nu onderbelicht, wat niet als wenselijk wordt ervaren.

Door een open sfeer te creëren durven ouders mee te praten en mee te denken. Humor

- Geef ook aan ‘hoe’ je complimenten geeft. In het programma wordt veel aandacht

en het tonen van de kwetsbare kant van ouders, kunnen hierbij helpen. Humor creëert de

besteed aan waarom feedback geven over het gewenste gedrag belangrijk is. Maar hoe je

gezelligheid en de ontspannenheid die nodig is om open met elkaar in gesprek te gaan. De

dat moet doen krijgt weinig tot geen aandacht.

acteurs beelden de kwetsbare kanten van de ouderrol uit, waardoor de ouders zich veilig voelen om hun eigen ouderrol te verwoorden.

3.

Pas het wervingsmateriaal op drie punten aan

- Theater moet een prominentere rol krijgen op de poster en de andere wervingsmaterialen. 4.

Breng de discussie op gang

Ouders geven aan dat het theater een aantrekkingskracht heeft. Echter nog niet alle ouders

Ouders vinden het plezierig om meningen, ervaringen en tips van andere ouders te horen.

in de pilots wisten uit de wervingsmaterialen op te maken dat het om theater ging. Een

Het op gang brengen van deze discussie is een belangrijke stap in het realiseren van

gemiste kans.

gedragsverandering. De open sfeer, herkenbaarheid en de interactieve vorm (zoals

- Wervingsmaterialen moeten eenvoudig aangepast kunnen worden aan de specifieke

hierboven beschreven) zijn hierbij de gangmakers.

omstandigheden op een school. Indien het programma bijvoorbeeld wordt gecombineerd met een ouderontbijt, is het wenselijk om de tekst aan te passen naar: ‘Komt u ook naar het

5.

Maak de uitnodiging persoonlijk

ouder-kind ontbijt en het theater….’

De meeste ouders hadden vernomen dat er een ouderbijeenkomst was via de

- De titel ‘theater positief opvoeden’ dient vervangen te worden. In Nederland wordt

uitnodigingskaarten van hun kinderen en via mond-tot-mondreclame. Daarnaast zorgde het

onder Positief Opvoeden Triple-P verstaan. Deze verwarring is niet wenselijk voor de

ouder-kind ontbijt voorafgaand aan het interactieve theater voor een grote belangstelling. Deze persoonlijke manieren van werven hebben het meeste succes.


2

implementatie. Geadviseerd wordt om de titel te inspireren op de kernwoorden en titelsuggesties die de ouders hebben gedaan na het zien van de voorstelling. 4.

3 Waarom interactief theater en waarom deze procesevaluatie?

Gebruik posters

De PowerPoint presentatie dient plaats te maken voor een poster met daarop de hoofdboodschappen of ondersteunende plaatjes. Uit de resultaten bleek dat de voor- en

In brede leefstijlprogramma’s is er behoefte aan interventies die aandacht besteden

nabesprekingen zonder PowerPoint informeler en soepeler verliepen. Toch waren sommige

aan opvoedvaardigheden. Daarnaast is er behoefte aan het bereiken van ouders, met

sheets ondersteunend aan het verhaal. Als oplossing kan gekozen worden voor 4-5

name ouders die normaal niet vatbaar zijn voor ouderinformatie en ouderbijeenkomsten.

aantrekkelijke posters met daarop de belangrijkste ondersteunende boodschappen.

Interactief theater heeft de potentie om meer ouders te bereiken en ingewikkelde materie als opvoedvaardigheden over te brengen. Een procesevaluatie moet inzicht geven hoe het

5.

Ontwikkel mee-geef-materiaal met foto-strip

interactieve theater zoals bedacht uitwerkt in de praktijk.

Het meegeven van een folder wordt om drie redenen aanbevolen: 1) ouders worden herinnerd aan de belangrijkste boodschappen, 2) het biedt een ingang om de inhoud met

Opvoeding grote rol in ontstaan overgewicht

een eventuele partner, opa’s en oma’s te bespreken en 3) informatie waar geen ruimte

Oudervoorlichting is onmisbaar in leefstijlprogramma’s voor kinderen. Ouderbetrokkenheid

voor is in het programma, kan op deze manier toch aan de ouders meegegeven worden.

wordt als één van de drie belangrijkste componenten gezien om significant het gewicht van

Het gaat om betrouwbare en praktische achtergrondinformatie over ontbijten, gebruik

kinderen te verlagen, zo blijkt uit een recente review van Khambalia et al. (2012). Ook het RIVM

van eten of drinken tussendoor, beeldschermgebruik en actief (buiten)spelen, afkomstig

onderkend het belang van het betrekken van ouders bij gezonde leefstijlactiviteiten op school

van het Voedingscentrum, Hartstichting en NISB. Geadviseerd wordt om de inhoud van

(Bos et al., 2010). Ouders zijn er tenslotte verantwoordelijk voor dat hun kinderen gezond eten

het interactief theater samen te vatten in een fotostrip. Hierdoor wordt de scène levendig

en bewegen. Het voorbeeldgedrag van ouders is van belang bij de vorming van het gedrag

herinnerd, nodigt het uit om de inhoud op een neutrale manier met de opvoedpartner(s) te

van hun kind (Lindsay, et al., 2006; Gable et al., 2000) en via de opvoeding kunnen zij hun

bespreken en wordt de informatie ook begrijpelijk voor ouders die de Nederlandse taal niet

kinderen een gezond voeding- en bewegingspatroon aanleren en het gedrag van hun kinderen

of slecht kunnen lezen.

bijsturen (Grêaux, K.M, 2011; Rhee et al, 2006; L’Hoir, et al, 2008). In de praktijk blijkt dat veel oudervoorlichtingen zich echter beperken tot kennisoverdracht. In brede leefstijlprogramma’s is er een behoefte aan interventies die de opvoedvaardigheden van ouders versterken. Bereiken van ouders De praktijk wijst uit dat de opkomst bij ouder(voorlichtings)activiteiten vaak laag is. De ouders die op een ouderbijeenkomst afkomen zijn tevens vaak de ouders die al geïnteresseerd en geïnformeerd zijn. Bovendien is het de vraag of de huidige vorm van groepsvoorlichting de risicogroepen ook werkelijk bereikt. Bij het geven van traditionele vormen van groepsvoorlichting is er het risico dat in de uitvoering: •• de boodschap te zwaar wordt; •• de voorlichting te lang wordt; •• te veel informatie op cognitieve wijze wordt overgebracht; •• ouders een schuldgevoel krijgen opgedrongen waardoor onzekerheid toeneemt; •• ouders moedeloos worden omdat de eigen effectiviteit en ervaren opvoedcompetentie onvoldoende is; •• ouders het voorgestelde gezondere eetpatroon ook voor zichzelf niet zien zitten;


3

•• bij mislukte opvolging van advies motivatie verdwijnt; •• de boodschap niet begrepen wordt door o.a. taalproblemen.

4

Het programma

Deze aspecten maakt het voor ouders niet aantrekkelijk om naar een oudervoorlichting te gaan. Er is behoefte aan een nieuwe vorm van oudervoorlichting die past bij iedereen van de

Het programma ‘interactief theater over opvoeding, voeding en bewegen’ is een

doelgroep.

interactieve bijeenkomst voor ouders met kinderen op de basisschool. Centraal staan opvoedingsvaardigheden die behulpzaam zijn bij het aanleren van een gezond voedings- en

Interactief theater

beweegpatroon. In het programma wordt interactief theater afgewisseld met inhoudelijke

Theater als vorm van entertainment-education, is geschikt om ingewikkelde

besprekingen.

opvoedingssituaties te behandelen. Wanneer mensen niet bij voorbaat geïnteresseerd zijn in

In dit hoofdstuk worden de hoofdlijnen en uitgangspunten van het programma beschreven.

de veranderingsboodschap, kan entertainment-education in de vorm van theater bij ouders

Deze uitgangspunten zijn voor pilot I en pilot II gelijk. In hoofdstuk 6 worden de inhoudelijke

een belangrijke eerste stap zijn. Mensen die zich amuseren zijn in een meer ontvankelijke

verschillen tussen pilot I en pilot II beschreven.

gemoedstoestand dan mensen die zich ergeren of zorgen maken (Bouman, 1999). Verder is theater een methodiek waar ‘moeilijk bereikbare groepen’ mee kunnen worden bereikt, omdat:

Programmadoel:

•• het aansluit bij de behoefte bij die doelgroep aan beeldcultuur, in plaats van uitleg in

Ouders versterken hun opvoedvaardigheden om hun kinderen een gezond voedings- en

woorden;

beweegpatroon aan te leren.

•• leren kan plaatsvinden door het vasthouden van beelden en symbolen; •• het aansluit bij de leefwereld van de ouders in achterstandsgroepen;

Implementatiedoel:

•• plaatsvervangend leren door middel van rolmodellen werkzaam is bij deze doelgroep;

De opkomst bij het interactief theater over opvoeding, voeding en bewegen is minimaal

•• ouders zich kunnen herkennen in een reproductie/kopie van het eigen vertoonde

verdubbeld ten opzichte van een reguliere ouderbijeenkomst. Onder de aanwezige ouders

gedrag.

is tevens de doelgroep aanwezig die niet bereikt worden door andere strategieën zoals de klassieke oudervoorlichting, folders, brochures, adviezen en informatie van experts (JGZ-

Procesevaluatie

verpleegkundigen, opvoedkundigen, diëtisten etc.)

De ontwikkeling van een nieuw programma is een ingewikkeld proces. Hierbij worden in eerste instantie keuzes gemaakt op papier. Maar werken deze keuzes ook in de praktijk? Door de

Ouderbijeenkomst met interactief theater

voorstelling uit te testen en te volgen met een procesevaluatie kan het programma gericht

De ouderbijeenkomst bestaat uit interactieve theaterscènes ondersteund met interactieve

verbeterd worden. Een procesevaluatie verkent de implementatie en geeft inzicht hoe de

voor- en nabesprekingen. Met voorbespreking wordt bedoeld de bespreking door een GGD-

interventie in ontvangst wordt genomen door de doelgroep en de omgeving van de interventie,

medewerker die voorafgaat aan de theaterscène. In de voorbesprekingen wordt informatie

of de interventie wordt begrepen en gewaardeerd door de deelnemers en de intermediairs en

aan ouders gegeven die zij nodig hebben om met de juiste voorkennis naar de theaterscènes

hoe de interventie is uitgevoerd (Oakley, Strange, Bonell et al., 2006).

te kijken. Met nabespreking wordt bedoeld de bespreking door een GGD-medewerker die aansluitend aan een theaterscène plaatsvindt. In de nabespreking laat de GGD-medewerker de ouders de belangrijkste boodschappen uit de scène formuleren en geeft waar nodig nog een toelichting. Tijdens het interactieve theater maken de ouders kennis met positief opvoeden en de daarbij behorende vaardigheden. Tijdens het interactieve theater beelden de acteurs herkenbare opvoedsituaties uit, waarbij de situatie tussen ouder en kind escaleert. De acteurs betrekken de ouders bij het nemen van beslissingen en het oplossen van de ontstane situatie. De bijeenkomst eindigt met een herhaling van de belangrijkste boodschappen van het programma.


4

Opvoeding m.b.t. voeding en bewegen staat centraal

Figuur 1 bijdrage van het programma aan bereiken gezonde gewicht

In het programma staat de opvoeding centraal rond de thema’s:

ouders

•• ontbijten, •• snoepen/snacken/zoete dranken

Kinderen (en ouders)

Kennis

ontbijten

•• beeldschermgebruik (computeren, t.v. kijken, etc.) en actief (buiten)spelen Het gaat hierbij om op een juiste manier en op het juiste moment de volgende opvoedvaardigheden toe te passen: het geven van het goede voorbeeld, geven van complimenten, belonen door aandacht, duidelijke basisregels stellen, direct aanspreken, gepast negeren en logische consequenties bij ongewenst gedrag. Doelgroep

Uitkomstverwachtingen Eigen effectiviteit

Opvoedvaardigheden

Waargenomen omgeving

Snoepen, snacken en gezoete dranken Beeldscherm gebruik Actief (buiten) spelen

Gezond voedingspatroon gezond gewicht Gezond beweegpatroon

De doelgroep van het interactieve theater zijn ouders met kinderen op de basisschool (groep 1 t/m 8 en voorschool). Bij de ontwikkeling is er speciale aandacht geweest voor ouders met een

Onderdeel van breed leefstijl programma

lage sociaal economische status (SES) en voor ouders die de Nederlandse taal in mindere mate

Het interactief theater m.b.t. opvoeding, voeding en bewegen kan afzonderlijke worden

beheersen, zodat de interventie ook geschikt is voor deze groepen.

uitgevoerd, maar kan ook als programmaonderdeel worden opgenomen in een breder leefstijlprogramma, zoals Jump-in en Lekker Fit! Dit laatste heeft de voorkeur omdat naast

Werkomgeving

opvoeding ook vele ander determinanten een rol bij het ontstaan van overgewicht. Bovendien

Het interactief theater m.b.t. opvoeding, voeding en bewegen vindt plaats op een basisschool.

wordt er in leefstijlprogramma’s vaak weinig aandacht besteed aan de rol van opvoeding bij het

Veelal vindt de bijeenkomst plaats in een gymzaal, aula of groot lokaal. Er wordt geen gebruik

ontstaan van overgewicht. Al deze determinanten dienen tezamen te worden aangepakt.

gemaakt van een podium. De acteurs en GGD medewerker staan op eenzelfde hoogte als de ouders.

Op theorie gebaseerd De ontwikkeling van het interactief theater over opvoeding, voeding en bewegen maakt

Uitvoerders

gebruik van de Entertainment-Education Strategie en is gebaseerd op het Elaboration

Het interactief theater wordt uitgevoerd door twee professionele acteurs van De Nieuwe

Likelihood Model van Petty & Cacioppo (1986), de Sociaal Cognitieve Theorie van Bandura

Lichting (DNL) Theater collectief. De voor- en nabesprekingen worden uitgevoerd door een

(1986) en McGuire’s Information Processing Paradigm (1972). In bijlage 1 is dit theoretisch

gezondheidbevorderaar met didactische vaardigheden van de GGD Amsterdam.

kader uitgebreid beschreven en schematisch weergegeven. De ontwikkeling van de interventie is tot stand gekomen met behulp van Intervention Mapping (Bartholomew, 2006)

Bijdrage aan bereik gezond gewicht

en heeft gebruik gemaakt van de sociale marketing principes (Huibregtsen, 2011). Tijdens dit

In figuur 1 is schematisch weergegeven hoe het programma interactief theater over opvoeding,

ontwikkelingsproces is gebruik gemaakt van een literatuuronderzoek, zijn brainstormsessies met

voeding en bewegen kan bijdragen aan een toename van het aantal kinderen met een gezonde

experts en doelgroep uitgevoerd en heeft een needsassessesment plaatsgevonden.

gewicht. Het interactief theater speelt in op de volgende determinanten van opvoeding:

De opvoedkundige inhoud van het programma is gebaseerd op Triple-P (Speetjens et al., 2007)

kennis, uitkomstverwachtingen, eigen effectiviteit en waargenomen sociale omgeving. Deze

en Schoolwide Positive Behaviour Support (Golly en Sprague, 2012).

determinanten beïnvloeden de opvoedvaardigheden* waardoor het ontbijtgedrag, gebruik van snoep/snacks/zoete dranken, beeldschermgebruik en actief (buiten)spelen van het kind kan

Geïnspireerd

verbeteren. Dit leidt tot het ontwikkelen van een gezond eet- en beweegpatroon van kinderen.

Trimbos Instituut ontwikkelde o.a. in samenwerking met DNL Theatercollectief een interactief

Uiteindelijk kan dit bijdrage tot een toename van het aantal kinderen met een gezond gewicht.

theater over alcohol. De enthousiaste reacties van ouders en de positieve ervaringen van de GGD Amsterdam werkten inspirerend op de ontwikkeling van een voorstelling over opvoeding,


voeding en bewegen.

5

Samenwerking GGD Amsterdam heeft in nauwe samenwerking met DNL Theater Collectief, de Nederlandse

5

Hoe is het onderzoek opgezet?

Hartstichting, het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB) en het Voedingscentrum het interactief theater over opvoeding, voeding en bewegen ontwikkeld. Verder zijn een

Twee versies van het interactieve theater m.b.t. opvoeding, voeding en bewegen

zelfstandige opvoedkundige en reclamebureau Publicis betrokken geweest bij de ontwikkeling

zijn uitgetest, geëvalueerd en vergeleken met elkaar. Dit is gedaan op basis van het

van het programma. Daarnaast is informatie en advies ingewonnen bij de directeur van Centrum

theoretisch kader. Voor de evaluatie zijn verschillende meetinstrumenten gebruikt en zijn

Media & Gezondheid, een wetenschappelijk medewerker van Trimbos Instituut, de Nederlandse

de einddoelgroep (ouders), schoolpersoneel, stakeholders, begeleidingsgroep en GGD-

campagneleider van Triple-P, een teamleider opvoedadviseurs, Nestlé medewerkers (van het

medewerkers gehoord.

Nestlé Healthy Kids Programme), een diëtist, een maatschappelijk werkster, een brede school coördinator van een basisschool, een teamleider kinderdagopvang, twee verpleegkundigen van

Onderzoeksvragen

de obesitaspoli, een schoolverpleegkundige en de ouders met schoolgaande kinderen.

In deze procesevaluatie staan drie onderzoeksvragen centraal: 1) In hoeverre heeft het programma (interactief theater met voor- en nabespreking) de potentie om de opvoedvaardigheden van ouders te versterken ten einde een gezond voedings- en beweegpatroon te stimuleren bij hun kind(eren)? Hierbij is aandacht voor: a. Volledigheid en omvang van het programma b. Werving c. Bereik (in het algemeen en van ‘moeilijk bereikbare’ groepen in het bijzonder) d. Blootstelling e. Participatie (met speciale aandacht voor culturele verschillen) 2) In hoeverre voldoet het programma aan de basisvoorwaarden om informatie op te nemen, te verwerken en te accepteren? a. In hoeverre wordt de aandacht van de doelgroep gevangen? b. In hoeverre is de inhoud van het programma relevant voor de doelgroep? c. In hoeverre is de inhoud van het programma begrijpelijk voor de doelgroep? d. In hoeverre worden de heuristieke principes bij ouders aangesproken door de inhoud van het programma*? e. In hoeverre zijn de doelgroep en de intermediairs tevreden over het programma? 3) In hoeverre is het programma uitvoerbaar in de praktijk? Hierbij is aandacht voor: a. Ervaren opbrengst voor school b. Ervaren belasting voor school c. Financiën


6

Opzet in het kort

Aanspreken van heuristieke

Het aanspreken van heuristieke principes wordt gemeten aan de

Wie hebben er meegewerkt aan het onderzoek?

principes

hand van:

In dit onderzoek zijn ouders, schooldirecteuren, oudercontactpersonen, stakeholders, leden van

--

Het ‘liking’heuristiek (aanstaan van de bron)

de begeleidingsgroep, GGD-medewerkers en de projectgroep gehoord over het programma.

--

Consensus heuristiek (‘als iedereen het gelooft dan zal het wel waar zijn’)

Welke meetinstrumenten zijn gebruikt?

--

Sfeer

De respondenten hebben hun mening gegeven en hun ervaring gedeeld via een vragenlijst,

--

Spanningsboog/tijdsduur

diepte-interview, focusgroepinterview of observaties. Ook meningen en ervaringen verwoord in

Ervaren opbrengst

Meerwaarde van programma zoals ervaren door de respondent

notulen, gespreksverslagen of e-mails zijn verwerkt.

Ervaren belasting

Mate waarin de organisatorische werkzaamheden als belastend

Wat zijn de uitkomstmaten?

Financiën

zijn ervaren door de respondent Volledigheid van aanbod

Ervaren kosten-opbrengst verhouding en mogelijkheden voor

Mate waarin de programmaonderdelen zijn ontwikkeld zoals

financiering

gepland of bedoeld. Werving

Bereik Blootstelling Participatie

Gebruikte procedure om de doelgroep te benaderen en aan te trekken op individueel en organisatorisch niveau, de

Uit welke fasen bestaat het onderzoek?

verwachtingen die ouders hebben t.a.v. deze werving en de

Het onderzoek heeft in drie delen plaats gevonden:

mate waarin deze verwachting uitkomt.

Fase 1:

pilot I in juni 2012, waarin 4 voorstellingen zijn geëvalueerd

Aantal scholen en ouders dat heeft deelgenomen aan het

Fase 2:

verbetering van het programma

programma.

Fase 3:

pilot II in november 2012, waarin 2 voorstellingen zijn geëvalueerd.

Mate waarin de programmaonderdelen zijn uitgevoerd zoals

Omdat dezelfde onderzoeksopzet en meetinstrumenten zijn gebruikt in pilot I en II, is het

bedoeld of gepland

mogelijk om resultaten met elkaar te vergeleken.

Mate waarin de doelgroep actief deelneemt, onderling overlegt over en reageert op het programma

Meer informatie

Tevredenheid

De tevredenheid van de doelgroep (ouders en school).

In bijlage 2 wordt uitgebreid beschreven hoe het onderzoek is opgezet, met daarin een

Aandacht

Mate waarin de wervingsmaterialen, acteurs en GGD-

beschrijving van het procesevaluatiemodel, uitkomstmaten, werving van scholen en ouders,

medewerker aandacht vragen

manier van gegevens verzamelen en manier van analyseren. In bijlage 3 t/m 7 zijn de

Mate waarin het taalgebruik en –niveau aansluit bij de doelgroep

meetinstrumenten en de codeboom opgenomen.

Begip

en de mate waarin de versterkte informatie wordt begrepen. Persoonlijke relevantie

Persoonlijke relevantie wordt gemeten door: --

Identificatie (herkenbaarheid)

--

Personalisatie (persoonlijk aangesproken voelen)

--

Afstemming van de vorm op de doelgroep

--

Afstemming van de inhoud op de doelgroep


7

6

Wat zijn de resultaten?

De voorbespreking had tot doel ouders bewust te maken van het gedrag van hun

kind en hun eigen gedrag ten opzichte van ontbijten, computeren-t.v. kijken en actief (buiten) spelen, snoepen-snacken-zoete dranken. Daarnaast had de voorbespreking tot doel ouders

Op zes basisscholen is het interactief theater over opvoeding, voeding en bewegen

de nodige kennis te geven over het belang van deze gezondheidsgedragingen. Tijdens de

uitgetest onder 254 ouders. In pilot I werd aandacht, persoonlijke relevantie, het

interactieve theaterscène betrokken de acteurs de ouders bij het nemen van beslissingen.

aanspreken van heuristieke principes en tevredenheid positief beoordeeld. Ook in pilot

De theaterscènes hadden tot doel de kennis, eigen effectiviteit en uitkomstverwachtingen

II werden deze items als positief beoordeeld. Daarnaast bleek dat aanpassingen van de

van de opvoedstrategieën bij ouders te vergroten en ouders te laten waarnemen dat ook in

inhoud in pilot II met name zorgden voor verbetering van begrip en afstemming van de

hun directe omgeving het positieve opvoeden wordt toegepast (waargenomen omgeving).

inhoud op de doelgroep.

De opvoedstrategieën die in de theaterscènes aan bod kwamen, waren: het geven van het goede voorbeeld, geven van complimenten, belonen door aandacht, duidelijke basisregels

In dit hoofdstuk leest u wat de respons was (§6.1) en wat het programma van pilot I en pilot

stellen, direct aanspreken, gepast negeren, logische consequenties bij ongewenst gedrag

II inhield (§6.2). Om informatie op te nemen, te verwerken en te accepteren dient het theater

en consequent zijn. In de nabespreking werden de uitgebeelde situaties besproken en

en de voor- en nabespreking aan een aantal voorwaarden te voldoen. In hoeverre dit is gelukt

indien nodig verder toegelicht. Tevens stond op de planning het aanstippen van de andere

wordt in paragraaf 6.3 beschreven. Hoe de implementatie van het programma verliep is het

opvoedstrategieën zoals het belonen, straffen en zoet houden met snoep. En het aanstippen

onderwerp van paragraaf 6.4.

van de opvoedstrategieën toegepast op andere voeding- en beweegthema’s, zoals frisdrankgebruik. Daarnaast stond op de planning het benoemen van de aansluiting van de behandelde thema’s bij het schoolgezondheidsbeleid. In de slotbespreking werden strategieën

6.1 Respons

voor positief opvoeden nog een keer op een rijtje gezet voor de ouders. Als ondersteuning werden PowerPoint sheets gebruikt waarop foto’s, illustraties, vragen, feiten en tips stonden.

Voor pilot I werden acht scholen benaderd. Op vier van deze benaderde scholen werd het programma uitgevoerd. Voor pilot II werden twee scholen benaderd, waar ook het programma

Hoe is het programma uitgevoerd in pilot I?

werd uitgevoerd. In totaal werden 111 betrokkenen gehoord. In bijlage 8 wordt de respons

Het programma duurde anderhalf uur. Daarin werd het programma in grote lijnen uitgevoerd

uitgebreid beschreven.

zoals hierboven beschreven. Er was echter één afwijking: niet alles kwam aan bod. Dat wil zeggen dat niet alle thema’s (uitgebreid) behandeld werden gedurende de bijeenkomst. Ook kon niet op alle vragen, opmerkingen en suggesties van de ouders worden ingegaan. Hiervoor

6.2

Het programma aanbod

waren meerdere redenen.

Ten eerste was de hoeveelheid informatie die in de voorbespreking behandeld moest

In deze paragraaf wordt de geplande werkwijze en daadwerkelijk uitvoering van pilot I

worden te veel voor de tijd die ervoor stond en de beperkte spanningsboog van de ouders.

beschreven. Daarna volgt een overzicht van de aanpassingen die in het programma zijn

Hierdoor werden sommige onderwerpen overgeslagen of kwamen slechts kort aanbod.

doorgevoerd op basis van de evaluatie van pilot I. Tot slot wordt de uitvoering van pilot II

beschreven.

opvoedstrategieën te bespreken aan de hand van andere voeding- en beweegthema’s.

Ten tweede bleek er soms geen natuurlijke overgang te zijn om ook de

Verwacht werd dat door de scène ‘zeuren om snoep’ uit te beelden, in de nabespreking Hoe was het programma gepland voor pilot I?

een natuurlijke overgang mogelijk zou zijn naar het thema (zeuren om) zoete dranken. Dit

Pilot I bestond uit een serie van 1) een voorbespreking, 2) een interactieve theaterscène en

gebeurde echter niet. De ouders maakten niet de koppeling en er was onvoldoende tijd voor

3) een nabespreking. De thema’s ontbijten, beeldschermgebruik, actief (buiten) spelen en

de GGD-medewerker om deze generalisatieslag te maken. Ook werd de koppeling naar

snoepen-snacken-zoete dranken, werden behandeld in deze volgorde. Beeldschermgebruik

‘schoolgezondheidsbeleid’ en ‘belonen, straffen en zoet houden met snoep’ werden niet

en actief (buiten) spelen werden samengevoegd, waardoor er drie series achter elkaar

gemaakt, omdat hiervoor geen natuurlijke overgang leek te zijn en de tijd ervoor ontbrak.

plaatsvonden. Afgesloten werd met een slotbespreking.


8

Ten derde ontbrak het de GGD-medewerker aan voldoende opvoedkundige kennis

om adequaat op de vragen en opmerkingen van de ouders te reageren. Tijdens de pilot was

gedemonstreerd. Uit de resultaten van pilot I bleek namelijk dat het stappenplan onvoldoende belicht werd (zie paragraaf 6.4 ‘begrip’).

nog geen handleiding beschikbaar met een lijst ‘veel gestelde vragen en correct antwoorden’. Uit voorgaande interactieve theaterbijeenkomsten met als thema alcohol, blijkt dat na een

4. Minder sheets

aantal voorstellingen duidelijk wordt welke vragen veelal terugkeren. Hierop kunnen correcte

Beperking van het aantal sheets tot vier, welke ook geschikt zijn om in

en pakkende antwoorden worden geformuleerd.

posterformaat te laten drukken, verdient de aanbeveling. Op de sheet/poster kunnen de hoofdboodschappen worden genoemd, ondersteund met plaatjes. Uit

Aanpassingen n.a.v. pilot I

de resultaten bleek namelijk dat de voor- en nabesprekingen zonder PowerPoint

Op basis van de bevindingen in pilot I werd een aantal veranderingen doorgevoerd in het

informeler en soepeler verliepen (zie paragraaf 6.4 ‘aandacht’).

programma van pilot II: 5. Andere volgorde van de thema’s 1. Focus op opvoeding

De volgorde van de thema’s is aangepast door het centraal stellen van opvoeding

--

en het toevoegen van een demo-instructie.

Door opvoeding centraal te stellen kon de hoeveelheid informatie worden beperkt. De thema’s ontbijten, bewegen/beeldscherm gebruik en snoepen/snacken/zoete dranken worden verwerkt als voorbeeld. Inhoudelijke informatie over deze thema’s komen zo spelenderwijs aanbod. Bijvoorbeeld door de opvoedvaardigheid ‘regels stellen’ te koppelen aan beeldschermgebruik, wordt automatisch de discussie gevoerd ‘hoe lang mogen kinderen t.v. kijken en computeren?’.

--

Tevens aan bod laten komen: het formuleren in termen van het gewenste gedrag in plaats van ‘niet-formuleringen’ , de automatische neiging van ouders om aandacht te hebben voor het negatieve gedrag en het bewust of onbewust in stand houden van bepaalde voedings- en beweegpatronen en hoe deze doorbroken kunnen worden.

--

Toelichting over belonen door aandacht uitbreiden (‘het hersenverhaal’): de hersenen worden geactiveerd als het gewenste gedrag wordt beloond (alles wat je aandacht geeft groeit, dus als je het negatieve aandacht geeft zal dat groeien, als je het positieve aandacht geeft groeit dat)

2. Doorbreken vast stramien De vaste opzet van ‘voorbespreking-interactief theater-nabespreking’ wordt doorbroken om de spanningsboog te verbeteren. De voorbespreking worden ingezet waar nodig. Uit de resultaten van pilot I bleek dat de aandachtsspanne op het einde verslapte en zo nu en dan tussen door. De aandacht verbeterde bij het spelen van de scènes (zie paragraaf 6.4 ‘spanningsboog’). 3. Demo-instructie toevoegen Aan de hand van een ‘demo-instructie’ wordt het stappenplan ‘regels stellen, regels bespreken, direct aanspreken, belonen, gepast negeren en gepaste consequenties’


9

In schema 1 de verschillen en overeenkomsten in het aanbod van pilot I en pilot II. Schema 1

overzicht aanbod pilot I en pilot II

Aanbod

Pilot I

Pilot II

Thema’s voeding

•• ontbijten,

Idem pilot I

en bewegen:

•• beeldschermgebruik •• (computeren/t.v. kijken) •• actief (buiten)spelen •• snoepen/snacken/zoete dranken

Opvoedvaar-

het geven van het goede voorbeeld, belonen door aandacht, duidelijke

digheden

basisregels stellen, direct aanspreken, gepast negeren, logische

Idem pilot I

consequenties bij ongewenst gedrag en consequent zijn. Opzet:

--

opening

Opening blok 1

--

ontbijten

--

opening

--

intro DNL Theater collectief met schouderklopje.

--

ontbijten

•• voorbespreking: wel/niet ontbijt thuis en waarom is ontbijten belangrijk

•• theaterscène waarin alles negatief benaderd wordt

•• Intro DNL Theatercollectief met schouderklopje

•• groepsbespreking over aandacht aan het gewenste gedrag (hersenverhaal)

•• interactief theater ontbijtscène met uitlichting van belonen van goed

en vermijden van niet-formuleringen

gedrag

•• interactieve theaterscène: ouders corrigeren op niet-formuleringen en negatieve

•• nabespreking met aandacht voor positieve feedback (hersenverhaal) blok 2

--

beeldschermgebruik en (buiten)spelen

focus --

•• voorbespreking; hoe vaak keek u vroeger t.v. en hoeveel speelde u buiten

•• theaterscène: waarin kind zeurt om snoep en ouder geeft (tegen zijn wil in) toe aan

en hoe is dat nu? Heeft u regels? Waarom is actief spelen zo belangrijk?

het zeuren.

•• interactief theater met uitlichting regels stellen en direct aanspreken

•• interactieve theaterscène: ouders geven adviezen, acteurs spelen dit.

•• nabespreking; belang regels stellen en herhaling vaardigheid ‘direct

•• demo-instructie stappenplan; regels stellen, regels bespreken, direct aanspreken,

aanspreken’ blok 3

--

‘zeuren om snoep’

snoepen/snacken/zoete dranken

belonen, gepast negeren en gepaste consequenties. --

•• voorbespreking; ouder bepaalt, wat wanneer en hoeveel.

beeldschermgebruik en (buiten) spelen •• interactieve theaterscène: ouders oefenen met stappenplan: regels stellen, regels

•• interactief theater met uitlichting gepast negeren

bespreken, direct aanspreken, belonen, gepast negeren en gepaste consequenties.

•• nabespreking; gepast negeren (alles wat je aandacht geeft groeit), regels

•• nabespreking, delen van ervaringen en herhalen van stappen.

stellen over wat, wanneer en hoeveel snoepen/snacken/zoete dranken, troosten en belonen met snoep. blok 4

--

waar loop jij tegen aan? Ouders wisselen tips uit aan de hand van vraagstellingen van de acteurs.

Slot

--

Slot met herhaling van boodschappen en afsluiting door GGD-medewerker

Aantal gebruikte

--

0 (CC Einstein), 25 (Klimop), 13 (St. Petrus) en 3 (OBS Kudelstaart)

sheets

--

5 sheets (St. Petrusschool en OBS Kudelstaart)


--

Slot met herhaling van boodschappen en afsluiting door GGD-medewerker 5 sheets

10

Hoe is het programma uitgevoerd in pilot II?

Sheets

Het programma duurde ander half uur. Daarin werd het programma uitgevoerd zoals gepland.

In pilot I en pilot II werd PowerPoint gebruikt om hetgeen verteld te ondersteunen met tekst en

In de tweede voorstelling werd besloten blok 4 niet uit te voeren om dat het mondige publiek

beeld (zie bijlage 9). In pilot I werd geëxperimenteerd met het aantal sheets en de inhoud van

reeds vele adviezen gedeeld hadden en in de eerdere blokken en de aandacht van de ouders

de sheets. Het gebruik van weinig tot geen sheets werd het meest gewaardeerd. En liever meer

aan het einde van het programma zichtbaar verslapte.

foto’s/illustraties en minder tekst op een sheet. Tijdens de evaluatie van pilot II werd voornamelijk tevredenheid geuit over de sheets. Vooral de hersenfoto waarop hersenactiviteit zichtbaar is bij beloning van goed gedrag en de illustratie

6.3

Invloed van het aanbod op de basisvoorwaarden

van de bloem met de zin ‘alles wat je aandacht geeft groeit’, waren van grote toegevoegde waarde. De meningen waren verdeeld over de sheet met het oog en de sheet met het

Om informatie op te kunnen nemen, te verwerken en te accepteren is het belangrijk dat aan

stappenplan. Sommigen vonden de de illustratie van het oog niet universeel genoeg, de

een aantal basisvoorwaarden wordt voldaan: de aandacht moet worden gevangen, de inhoud

sheet met het stappenplan te ingewikkeld of onvoldoende toegelicht. Daarnaast miste enkele

moet worden begrepen, de inhoud moet persoonlijk relevant zijn, een aantal heuristieke

observanten een sheet met tips.

principes moeten worden aangesproken en de doelgroep dient tevreden te zijn (zie bijlage 1). In hoeverre pilot I en II aan deze basisvoorwaarden hebben voldoen wordt in deze paragraaf

‘Ik vond het heel goed dat er maar vier sheets waren, met weinig tekst. Het hersenverhaal met het

beschreven.

hersenplaatje was heel goed. En ook het uitspelen van wat je op de sheet laat zien was heel sterk’ (directrice, 16e Montessori)

Aandacht

‘Bloem, aandacht groeit, dat was nieuw en duidelijk’ (ouder, Boomgaard).

In deze procesevaluatie gaat het om de aandacht die de uitvoerders (de acteurs en GGD-

‘De bloem was heel sterk’ (ouder, 16e Montessori)

medewerker) vragen van de ouders en de aandacht die de sheets trokken.

‘De sheet met bloem was duidelijk. Goede ‘catch phrase’ die aanslaat’ (gezondheidscoach, GGD Amsterdam)

Uitvoerders

‘Bij CC Einstein werd geen PowerPoint gebruikt, bij de Klimop wel. Ik vond het beter werken zonder.

Uit de observaties bleek dat vooral de acteurs heel goed waren in de aandacht van de groep

Wellicht is het een idee om posters te maken van die sheet met de bloem (alles wat je aandacht

te vragen. De humor, het levendige spel, de onverwachte wendingen en het betrekken van het

geeft groeit) en het hersenplaatje’ (begeleidingsgroepslid, Hartstichting)

publiek door hen advies te vragen en vragen te stellen, zorgden ervoor dat de ouders volle aandacht hadden voor de acteurs. Ook de GGD-medewerker wist de aandacht van de ouders

Begrip

het grootste deel vast te houden. Op sommige momenten zakte de aandacht van de ouders

Over het taalniveau noemde een ouder uit een focusgroepinterview: ‘Het was heel goed te

weg. Deze kwam echter weer terug na het stellen van een interactieve vraag. De vragen van de

volgen. Niet te moeilijk, duidelijk en herkenbare woorden’ (moeder de Boomgaard). Ook de

GGD-medewerker over ‘vroeger’ (bijvoorbeeld ‘hoeveel t.v. keek u toen u kind was?’) en het

observanten beoordeelden over het algemeen het begrip en het gebruikte taalniveau voor

hersenverhaal trokken veel aandacht. De ‘vroeger’-vragen werden evenwel niet meer gesteld in

de meeste ouders als ‘goed’. In één van de focusgroepinterviews gaf een niet-Nederlands

pilot II vanwege de aangebrachte focus op opvoeding.

sprekende moeder aan dat zij de bijeenkomst goed kon volgen. Ook de directrice van de

Boomgaard gaf aan dat door de beeldende vormgeving van het programma ook ouders bereikt ‘Bij informatie/ discussie verslapt deze doelgroep snel, als de acteurs begonnen te spelen waren ze

werden die de Nederlandse taal in mindere mate beheersen.

weer gefocust.’ (directeur Klimop) ‘Het wordt gelijk rustig en stil als de acteurs spelen’ (begeleidingsgroepslid, NISB)

‘Afgaande op de reacties, was het taalniveau prima. Sommige ouders reageren minder. Zijn ze

‘Een aantal ouders gaf vooraf aan dat ze niet de hele voorstelling kunnen blijven, ze hebben

verlegen of verstaan ze het niet? Ze blijven goed opletten’. (begeleidingsgroepslid, Hartstichting)

pijn of een andere afspraak. Uiteindelijk zijn deze ouders toch de hele voorstelling gebleven.

‘Door het interactieve theater wordt het herkenbaar. En dat werkt heel erg goed. Beter dan filmpjes

Niemand is vroegtijdig weggegaan’ (projectleider interactief theater, GGD Amsterdam, voorstelling

of vertellen. De vraag is wel in hoeverre de ouders die de Nederlandse taal matig/slecht beheersen

Montessorischool)

de informatie begrepen hebben. Het is verleidelijk om met de ouders die goed de taal beheersen


11

de discussie aan te gaan. Maar is dit ook te begrijpen voor de andere ouders. Het is goed om het

Tabel 1

Conversatie uit focusgroepen

niveau in de gaten te houden‘ (opvoedkundige).

Pilot I

Pilot II

‘Het gaat niet alleen om woorden, maar het is te zien. Ouders die niet goed Nederlands spreken zijn

We hebben een situatie over ontbijten

Focusgroep 1

op deze manier ook bereikbaar. Het is kijken en amuseren.’ (directrice, de Boomgaard)

gezien. Hoe gaat het ontbijten bij jullie

Er is een stappenplan besproken. Kunnen jullie

thuis?

je deze nog herinneren?

Spraakverwarring

Nu moeilijk

De ouders noemen het stappenplan;

Er bleek verwarring over twee termen in het stappenplan: ‘beloning’ en ‘ruimte geven om te

Nu ontbijt kind niet.

regels stellen, bespreken, kind aanspreken en

reageren’. Tijdens één van de focusgroepsinterviews bleek een vader tegen het belonen te zijn

Wil je hieraan iets veranderen?

belonen.

van gedrag waarmee je niet helemaal blij bent. Bijvoorbeeld als je kind een half broodje op

Ik ga het nu proberen met fruit, yoghurt en

Focusgroep 2

heeft. Onder beloning verstond hij een cadeautje of geld geven. De groep was het met elkaar

andere producten.

Er is een stappenplan besproken. Kunnen jullie

eens dat een ‘compliment geven’ of ‘belonen met aandacht’ een betere term is. Ten tweede

Ik ga hem kleine stukjes brood geven.

je deze nog herinneren?

was er spraakverwarring over ‘ruimte geven om te reageren’. Ouders vatten dit op als ‘de

Wat heeft u als tip meegekregen deze

De moeders denken na en noemen op:

discussie aangaan’. Dit wordt er echter niet mee bedoeld.

ochtend?

samen koken, niet in de verleiding komen,

Andere producten geven dan brood.

chips alleen voor in het weekend.

Overbrengen van de boodschap

Ontbijten is belangrijk.

Op de vraag ‘Wat was volgens u de boodschap van de theatervoorstelling?’ werd in zowel pilot I als II veelal opvoeding gerelateerde boodschappen genoemd zoals: ‘positief blijven’,

Een observant nam op een school waar dat bij de toelichting op het stappenplan het stiller

‘prikkel voor opvoeding om meer met opvoeding te doen’, ‘belonen’, ‘regels benoemen en

werd en minder instemmend geknikt werd. Ook merkte één van de observanten op dat er

herhalen.’ Daarnaast werden in pilot I ook boodschappen genoemd die te maken hebben met

nog weerstand merkbaar was bij de toelichting over ‘positief formuleren’ (vermijden van

voeding- en beweeggedrag, zoals ‘energie kwijt kunnen’ en ‘over eten’, wat overeenkomt met

‘niet’). Mogelijk werd het stappenplan en de toelichting over positief formuleren niet helemaal

de bredere inhoud van pilot I.

begrepen of ‘geloven’ enkele ouders er niet in.

Uit de focusgroepinterviews bleek dat nog niet bij alle ouders de opvoedvaardigheden werden overgebracht. Een ouder uit pilot I noemt het ontbijtprobleem aan te willen pakken

Persoonlijke relevantie

met andere producten in plaats van opvoedstrategieën toepassen (zie tabel 1). Het advies

De mate van persoonlijke relevantie wordt in deze procesevaluatie gemeten via de items 1)

‘andere producten geven’ werd tijdens de voorstelling door één van de ouders uit het publiek

identificatie, 2) personalisatie, 3) afstemming van de vorm op de doelgroep en 4) afstemming

genoemd, maar was geen advies vanuit de acteurs of GGD-medewerker. In pilot II konden de

van de inhoud op de doelgroep.

ouders uit de ene focusgroep zich het stappenplan goed herinneren, terwijl ouders uit een andere focusgroep dit niet konden (zie tabel 1).

Identificatie Identificatie is de mate waarin de ontvanger dingen van zichzelf herkent (Green, et al., 2004; Hinyard & Kreuter, 2007; Moyer- Gusé, 2008; Slater & Rouner, 2002). Op de vraag ‘wat vond u van de voorstelling’, werd door de helft van de ouders (29 van de 57) spontaan ‘herkenbaar’ geantwoord. Ouders herkenden in de situaties hun eigen gezin of herkenden hun kind in de houding of de teksten van de acteurs. Uit de observaties en de opmerkingen die ouders maakten tijdens de voorstelling bleek dat de scènes over het algemeen herkenbaar tot zeer herkenbaar waren. De herkenbaarheid zorgde ervoor dat ouders lachten en nieuwsgierig werden naar de tips en adviezen die daarop volgden.


12

‘Wat er goed aan was? Het uitbeelden wat echt de realiteit was. De herkenbaarheid’ (ouder de

te gebruiken (Tim vraagt: ‘mam, mag ik vanmiddag met Mo voetballen?’). Waargenomen

Boomgaard)

verschillen tussen de culturen zat vooral in de manier waarop meningen werden geuit. Op

‘Ik vond het leuk en herkenbaar. De voorbeelden spraken erg aan en waren soms wel confronterend’

scholen met relatief veel Marokkaanse en Turkse ouders gebeurde dat door de hand op

(ouder, St. Petrus)

te steken. Bij deze doelgroep moest aan het begin van de bijeenkomst iets meer moeite

‘Ja het was herkenbaar. Vooral het stampvoeten in de snoepscène en de stress in de ochtend bij de

gedaan worden voordat ouders hun mening gaven. Op scholen met relatief veel Surinaamse,

ochtendscène waren herkenbaar’ (ouder, 16e Montessori)

Antilliaanse en Ghanese ouders gaven de ouders spontaan hun mening. Bij deze groep ouders

‘Ze herkennen hun eigen kind in personage en gedrag, ze praten met elkaar over situatie thuis en

moesten eerder het delen van de meningen geremd worden dan gestimuleerd.

reageren op elkaar’ (PPS-partner, Nestlé Healthy Kids Programme). ‘Alle scènes zijn herkenbaar en roepen veel betrokkenheid, suggesties en herkenning op. Het

Personalisatie

gedrag van de ouder en het kind zijn steeds heel herkenbaar uit het dagelijkse gezinsleven

Personalisatie is de mate waarin de ontvanger het gevoel heeft persoonlijk aangesproken te

(teamleider voorschool, CC Einstein)

worden, bijvoorbeeld bij de eigen naam (Hawkins, et al., 2008). Door de interactieve vorm

‘Ik heb heel veel positieve reacties teruggekregen. Het was heel herkenbaar voor ze’ (Brede

werd het publiek persoonlijk betrokken bij de voorstelling. De acteurs vroegen de ouders

schoolcoördinator, CC Einstein)

om tips. Deze persoonlijke tips werden teruggespeeld. Uit de reactie van de ouders en het

Een ouder riep spontaan ‘Bij mij thuis gaat het precies zo!’ (projectleider interactief theater, GGD

enthousiasme van de ouders waarmee zij tips gaven, bleek dat dit gewaardeerd werd. Ook

Amsterdam)

in de voor- en nabespreking werden de ouders persoonlijk aangesproken, bijvoorbeeld ‘deze mevrouw hier vooraan zegt…, herkennen andere dat ook?’ en ‘wat is voor u een reden om wel/

De herkenbaarheid was in pilot II groter dan in pilot I. In pilot I vonden ouders sommige

niet te ontbijten?’

uitgebeelde situaties minder herkenbaar voor oudere kinderen of herkenden zich niet in de ontbijtscène. Hierover zeiden ze ‘De scènes zijn meer voor kinderen onder de 10 jaar, mijn

‘Wij hebben met een grote groep ouders een probleem, ze voelen zich niet gehoord. Via deze

kinderen zijn ouder’ (ouder Klimop) en ‘Wel leuk, maar sluit minder aan voor zoontje van 6 jaar.

vorm werden de ouders wel gehoord. Dat is heel belangrijk voor ze’. (Brede schoolcoördinator, CC

Het zeuren om koekjes is wel herkenbaar voor ons zoontje van 2 jaar’ (ouder St. Petrusschool).

Einstein)

In pilot II speelden deze problemen niet.

‘Veel moeders waren enthousiast om te vertellen ‘hoe het bij hen thuis gaat’ (begeleidingsgroepslid, Hartstichting)

‘Ik heb het idee dat bij de meesten ontbijten geen probleem is’ (uit voorstelling St. Petrus,

‘Situaties zijn herkenbaar en ouders betrekken het vaak op zichzelf’ (gezondheidscoach, GGD

begeleidingsgroepslid, Voedingscentrum)

Amsterdam)

‘Op de vraag van één van de acteurs of ouders ontbijten een dilemma is bij hun thuis, geeft de helft van de groep aan dat ontbijten een dilemma is’ (uit voorstelling St. Petrus, projectleider interactief

Afstemming van de vorm op doelgroep

theater, GGD Amsterdam)

Alle observanten waren het erover eens dat interactief theater zeer goed aansluit bij de

‘Het komt niet veel voor dat de kinderen niet ontbijten op deze school, maar toch herkent men de

doelgroep. Deze vorm was niet betuttelend, was veilig en het uitbeelden en de interactieve

situatie’ (uit voorstelling St. Petrus, gezondheidscoach GGD Amsterdam)

opzet hielpen bij het begrijpen en onthouden van de informatie. Ook werkte de interactieve

‘Veel herkenning, vooral het ontbijten sloot goed aan bij de ochtend en was er veel herkenning’

insteek goed om de ouders te betrekken en de discussie op gang te brengen. De

(directeur, Klimop).

presentatievorm van de voor- en nabesprekingen werd als duidelijk en interactief beoordeeld.

Cultuur overstijgend

‘Ik had al een cursus gehad bij het OKC. Dus voor mij geen hele nieuwe dingen. Hier werd eigenlijk

Er is specifiek op gelet of de Nederlandse afkomst van de acteur de herkenbaarheid voor

hetzelfde vertelt als bij de cursus, maar in de cursus komt het van papier. Dit was veel beter. Na de

Marokkaanse, Turkse, Surinaamse en Antilliaanse Amsterdammers in de weg zou staan. Het

cursus bleef het niet hangen, dit blijft hangen. Ik weet het nu nog allemaal van het begin tot het

bleek juist een opening te bieden om cultuurspecifieke situatie te bespreken. De acteurs deden

einde’ (ouder, de Boomgaard)

dat door de verschillen na te vragen (‘doet jullie man ook zo?’) en een multiculturele insteek


13

‘Ik vond het leuk want het was herkenbaar wat je ziet gebeuren en je mag gelijk reageren’ (ouder,

‘Het verhaal over de hersenswerking en het niet gevoelig zijn voor kritiek vond ik interessant’ (ouder,

OBS Kudelstaart)

OBS Kudelstaart)

‘Deze vorm sluit heel goed aan bij deze doelgroep. Ze hoeven niet passief te zijn, maar kunnen

‘Altijd mooi meegenomen, je wordt met je neus op de feiten geduwd’ (ouder, CC Einstein)

vanaf de eerste seconde meedenken en meepraten. De ouders worden gehoord, geen vingertje

‘Ik vind het lastig om met het zeuren om te gaan, hierdoor word je daar weer extra op gewezen dat

en heel respectvol. De aanwezige ouders waren niet allemaal de taal machtig, maar denken wel

je dat moet negeren’ (ouder, CC Einstein)

allemaal hetzelfde. Deze groep ouders is in het verleden overladen met informatie en papier. Daar

‘Ik doe het zo slecht nog niet’ (ouder, OBS Kudelstaart)

zitten ze echt niet meer op te wachten, dat willen ze niet meer. Dit is de vorm die bij ze past, wat

‘Geruststelling, ik ben niet de enige’ (ouder, St. Petrus)

ze leuk vinden en wat werkt. Wij hebben met een grote groep ouders een probleem, ze voelen zich

‘Er wordt een spiegel voorgehouden, dat doe ik ook wel eens zo’ (ouder, St. Petrus)

niet gehoord. Via deze vorm werden de ouders wel gehoord. Dat is heel belangrijk voor ze.’ (Brede

‘Leuke om te horen hoe andere ouders dat aanpakken’ (ouder, 16e Montessori)


‘Ja het blijft leerzaam; weer opgefrist. Weer even zelf erover nadenken. Het is een bevestiging of je

‘Door het interactieve theater wordt het herkenbaar. En dat werkt heel erg goed. Beter dan filmpjes

goed bezig bent of niet’ (ouder, de Boomgaard).

of vertellen.’ (opvoedkundige) ‘Dit was een hele veilige vorm. Heel fijn voor ouders’ (directrice, 16e Montessorischool)

Verbeteringen

‘Je eigen kwetsbaarheid durf je niet te laten zien. Maar nu wordt het door andere uitgespeeld en

In pilot I werd de afstemming van de inhoud op de doelgroep door de observanten als

daar leer je van. Het gaat niet alleen om woorden, maar het is te zien’ (directrice, de Boomgaard)

aandachtspunt genoemd. Ook ouders noemden naar aanleiding van pilot I verbeterpunten waaruit bleek dat de inhoud gerichter kan. Hieronder de aandachtspunten uit pilot I en de

Verbeteringen

verbeteringen in pilot II.

Een aantal verbeterpunten om de vorm nog beter af te stemmen op de doelgroep werd inzichtelijk door de procesevaluatie. De ondervraagde ouders en observanten uit pilot I

1) Focus en diepgang

droegen meer inhoudelijke focus aan als verbeterpunten voor de voorbespreking. Daarnaast

In pilot I werd inhoudelijke focus gemist. Dit werd verwoord door de ouders van scholen uit

werd voor pilot I en II meer oog voor de aanwezige ouders aangedragen als verbeterpunt.

niet-achterstandswijken (ouders van St. Petrus en OBS Kudelstaart). De acteurs van DNL-

Bovendien werd geadviseerd duidelijkheid aan te brengen in diegene die ‘vertelt hoe het moet’

Theatercollectief namen de behoefte aan focus en diepgang op alle vier de scholen waar.

(de deskundige) en diegene die het publiek uitlokt. Deze beide rollen werden soms ingevuld door de acteurs. Hierbij werd genoemd dat zeker bij ouders met een lage SES dit onderscheid

‘Te veel tips toegevoegd, waardoor niet precies duidelijk werd wat wel/niet werkt. Niet alle tips

belangrijk is in het overbrengen van informatie.

konden uitgebeeld worden’ (ouder, OBS Kudelstaart) ‘Ze missen soms nog handvatten van wat ze precies kunnen doen’ (begeleidingsgroeplid, NISB)

Afstemming van de inhoud op de doelgroep

‘Het is nuttig om een verdieping in de voorstelling aan te brengen. (…) Niet alle voedings- en

De meeste ouders gaven aan dat ze wat aan de ochtend/avond hadden gehad. In pilot I werd

beweegissues tussen ouder en kind zijn op te lossen met Triple-P. Triple-P leent zich uitstekend voor

aan 35 ouders gevraagd: ‘Heeft u iets aan deze ochtend/avond gehad?’. Hierop antwoordden

situaties waarin regels op te stellen zijn.’ (acteur, DNL Theatercollectief)

30 ouders met ‘ja’, vier ouders met ‘nee’ en één ouder met ‘ja-nee’. In pilot II is aan 13 ouders de vraag gesteld: ‘Heeft u iets aan deze ochtend gehad?’. Hierop antwoordden alle ouders

In pilot II werd de focus en diepgang aangebracht door de informatie over voeding en

met ja. Ouders waardeerden de ervaringen, tips en adviezen van andere ouders, vonden het

bewegen drastisch te verminderen en de informatie over opvoeding uit te breiden. De

leerzaam, een opfrisser, bruikbaar en interessant om te horen dat belonen/complimenten geven

ouders maakten bij de evaluatie van pilot II geen opmerkingen over focus en diepgang.

invloed heeft op de hersenen en daardoor invloed heeft op het kind. Een aantal ouders gaf aan

Eén van de observanten pleitte ervoor om nog meer toelichting te geven op de stappen

het fijn te vinden bevestigd te krijgen dat ze het goed doen.

in het stappenplan. Bijvoorbeeld, waarom is het belangrijk dat je een kind aankijkt? Hoe geef je een compliment? Wat zie je aan je kind als je hem/haar een compliment geeft? Hoe geef je een time-out? Daarnaast werd door een aantal observanten aangegeven dat de aandacht voor actief (buiten)spelen en voor zoete dranken in mindere mate aanwezig was


14

of niet zo goed uit de verf kwam. Eén van de observanten adviseerde om de scène over

‘Ik miste tips over positief opvoeden. Nu heb ik ze voornamelijk van de ouders gehoord en niet

beeldschermgebruik meer in het teken te laten staan van buitenspelen; de beeldschermtijd

vanuit de organisatie’ (ouder, St. Petrus)

geeft ingang om regels te bespreken, de vraag die daarop dient te volgen ‘wat ga je doen’,

‘Misschien had ik verwacht meer tips te krijgen’ (ouder, CC Einstein)

geeft een ingang om buiten spelen te stimuleren.

‘Ouders verwachten meer tips en hebben ook behoefte aan deze tips’ (acteur, DNL Theatercollectief)

2) Nieuwswaarde In pilot I gaf een aantal ouders aan dat de informatie een herhaling was van wat ze al

In pilot II was meer ruimte voor het uitwisselen van tips. Uit de observaties en de reacties

wisten. Op de vraag ‘gaat u thuis één of meerdere tips die u vandaag heeft gehoord

van de ouders bleek dat tips gewaardeerd werden. Er was nu nog slecht één ouder die

toepassen?’, antwoordden twintig ouders met ‘ja’, drie met ‘nee’ en vijf met ‘doe ik al’. De

aangaf nog meer tips te willen, terwijl het in pilot I door meerdere ouders, observanten en

directeuren en brede schoolcoördinatoren van de scholen in achterstandswijken gaven aan

acteurs werd genoemd. Wel werd in pilot II een sheet met tips of het kunnen meeschrijven

dat het niveau goed bij de ouders aansloot.

met de tips gemist.

‘Je weet het allemaal wel’ (ouder, St. Petrus)

‘[…] blij met tips. En interessant om ervaringen van andere ouders te horen’ (gezondheidscoach,

‘Ja herkenbaar, maar op inhoud minder aan gehad’ (ouder, St. Petrus)

GGD Amsterdam)

‘Geen nieuwtjes gehoord, wel leuk te ontdekken dat je niet de enige bent met deze problemen’

‘Een aantal ouders weten alles. De meeste ouders horen wel nieuwe tips denk ik’

(ouder, OBS Kudelstaart)

(gezondheidscoach, GGD Amsterdam)

‘Erg leuk, sloot wat betreft niveau ook goed aan bij de ouders’ (directeur, Klimop)

In pilot II is er focus aangebracht door de informatie over voeding en bewegen drastisch

4) Mee-geef-materiaal

te verminderen en de informatie over opvoeding uit te breiden. De observanten van

De observanten misten in pilot I het meegeven van materialen aan ouders, bijvoorbeeld

pilot II gaven aan dat het programma nieuwe informatie voor ouders bevatte. Vooral

een kaartje of koelkastmagneet met de positieve opvoedstrategieën of de do’s and

het stappenplan en het hersenverhaal hadden nieuwswaarde voor de ouders. In de

don’ts. Tussen pilot I en pilot II was er onvoldoende tijd om mee-geef-materiaal op maat

focusgroepsgesprekken met ouders werd deze observatie bevestigd. Daarnaast bleek uit

te ontwikkelen. In pilot II werden wel bij de uitgang algemene brochures over voeding

de focusgroepsgesprekken dat ‘de bloem’ voor ouders interessant of een eye-opener was.

en bewegen neergelegd. Indien ouders interesse hadden, konden zij deze meenemen.

Verder gaf het schoolpersoneel aan gehoord te hebben dat ouders de tips meenemen en

Hieraan bleek echter geen behoefte. De brochures werden nauwelijks meegenomen. Een

thuis willen toepassen. Ook de ouders zelf gaven dit aan. Op de vraag ‘gaat u thuis één of

ouder noemde ook te veel voorlichting te krijgen over gezonde voeding en zich hieraan te

meerdere tips die u vandaag heeft gehoord toepassen?’ antwoordden zes van de elf ouders

irriteren.

ja. Vier van de elf ouders reageerden met ‘ik wist het al’, ‘ik doe het al’ of ‘ik ben er al mee

bezig’. Eén ouder voelde niet veel voor de adviezen omdat hij zijn kinderen meer vrij laat.

conflicten met haar partner over opvoeding. Op basis hiervan ontstond er in de

Tijdens de voorstelling in pilot II maakte een ouder een opmerking over haar

projectgroep een nieuw idee: mee-geef-materiaal met aandacht voor de partner, waarin 3) Tips en adviezen

gebruik wordt gemaakt van een foto-strip. Een ouder uit een focusgroep in pilot II wees

Ouders gaven aan meer behoefte te hebben aan tips en adviezen over opvoeding. Ook de

op de bestaande posters of folders bij kinderdagverblijven met ‘1000 manieren om een

observanten en de acteurs namen deze behoefte aan tips bij ouders waar.

compliment te geven’. Mogelijk is dit tevens interessant om te verwerken in het mee-geefmateriaal. Signaal gedragsverandering In pilot II vonden de focusgroepen één dag en 2 weken na de bijeenkomst. Tijdens deze focusgroepen werd gevraagd wat de ouders met de informatie gedaan hadden die ze gekregen


15

hadden. Uit de antwoorden bleek dat de inhoud had aangezet tot gedragsverandering.

Consensus heuristiek

Antwoorden die gegeven werden:

De ‘consensus heuristiek’ refereert naar andermans reactie: ‘als andere mensen het geloven,

--

‘Ik heb het toegepast. Gewoon dat positieve en dat werkte wel’ (vader 16e Montessori);

dan zal het wel waar zijn’. De waarneming dat andere ouders participeren, de informatie

--

‘Ik heb het besproken met mijn kinderen. En ik heb het gelijk vanochtend toegepast. Ik

aannemen en serieus nemen, kan op die manier belangrijk zijn bij het accepteren van de

heb wat minder gestresst gedaan’ (moeder 16e Montessori);

gegeven informatie (Bouman, 1998). Opvallend was de actieve participatie van de ouders. Er

--

‘Wij zijn ook de dag positief begonnen, goed plannen’ (moeder 16e Montessori);

was veel interactie, er werd goed op vragen van de GGD-medewerker en acteurs ingegaan.

--

‘Ik was er gisteren niet bij, maar mijn man had een filmpje gemaakt. Ze was enorm aan het stampvoeten, dat was wel heel grappig om te zien. Ik heb het ook aan mijn dochter

‘De ouders deden ontzettend goed mee. Iedereen wilde wel meepraten, zowel voorin als achterin.

laten zien en zij was er stil van’ (moeder 16e Montessori);

Ik zag ouders op het puntje van hun stoel zitten, omdat ze iets wilde zeggen. Ook de ouders die

--

‘Ik heb regels ingesteld; 2 uur t.v. en computeren. En ik heb het met mijn dochter erover

normaal nooit iets zeggen.’ (Brede schoolcoördinator, CC Einstein)

gehad. Over dat stampvoeten’ (moeder de Boomgaard);

‘Ik vond het erg leuk en ben onder de indruk van de opkomst en de enthousiaste participatie van

--

‘Ik ging letten op dat je moet zeggen wat je moet doen en er niet zo omheen draaien.

het publiek’ (begeleidingsgroepslid, Hartstichting).

Dus meer bevelen geven, dan gaan die hersenen werken. Ik merk wel verschil, het --

werkt. Ik heb het anderen verteld, van het begin tot het einde’ (moeder de Boomgaard);

Volgens de observanten werd de informatie over het algemeen door de ouders aangenomen

‘Ik ben eigenlijk hetzelfde blijven doen’ (moeder de Boomgaard).

en geaccepteerd. In zowel pilot I als pilot II was er echter een moment waarop dat minder

In de focusgroep van pilot I werd deze vraag niet gesteld omdat de focusgroep aansluitend aan

was. In pilot I was er in één van de voorstellingen een moeder die niet geloofde in de kracht

de bijeenkomst plaatsvond.

van belonen. ‘Moet ik dan de hele dag achter mijn kind aanlopen met ‘goed zo’? Dat werkt

Aanspreken van heuristieke principes

meegingen. In pilot II was er een vader die het niet eens was dat belonen de enige manier is

In deze procesevaluatie worden vier heuristieke principes beschreven, die invloed hebben

om de hersenen te prikkelen. Ook straffen doet wat met de hersenen vond hij. De volgende

op het verwerken van informatie: 1) ‘liking heuristiek’, 2)‘consensus heuristiek’, 3) sfeer en 4)

dag kwam een andere ouder ook terug op dit punt in het focusgroepinterview en had op

spanningsboog/tijdsduur.

internet informatie opgezocht.

‘liking’ heuristiek

Sfeer

De ‘liking heuristiek’ duidt erop dat mensen meer aannemen van mensen die hen aanstaan

De sfeer werd door de observanten als leuk, gezellig, ontspannen, respectvol, veilig en niet

(Bouman, 1998). De ouders gaven aan de acteurs goed en de scènes leuk te vinden: ‘Acteurs

belerend ervaren. Deze sfeer had zichtbaar een positieve invloed op de mate waarin ouders

zijn goed’ (ouder St. Petrus en de Boomgaard) en ‘ze deden het erg leuk, de manier waarop

participeerden.

ze spelen’ (ouder OBS Kudelstaart). Ook noemde één van de observanten dat de houding van

de mannelijke acteur sterk was en noemde daarbij: ‘het spreekt andere ouders aan dan de

één van de zes voorstellingen was er een arenaopstelling (theateropstelling in de hoogte). De

echt niet bij een kind van 10 jaar’. Zichtbaar werd dat ook andere ouders met haar mening

De ruimte en de opstelling van de stoelen bleek van invloed te zijn op de sfeer. Bij

makkelijke praters. Ook de vaders gaan door hem praten’. Voor veel ouders van de St. Petrus

akoestiek in deze ruimte liet te wensen over. Hierdoor konden ouders elkaar onderling slecht

en de OBS Kudelstaart was de positieve ervaring of de enthousiaste verhalen van andere

verstaan. Ook hadden de GGD-medewerker en acteurs moeite om ouders achter uit de zaal te

ouders over de eerder vertoonde alcoholouderavond, de reden om (ook) deze keer aanwezig

verstaan. De herhalingen van hetgeen gezegd werd, zorgde voor vertraging en verminderde

te zijn op de ouderavond. ‘Alcoholvoorstelling beviel goed’ (ouder St. Petrus). De GGD-

het intieme en veilige gevoel. Ook was de groep groot en vrij divers wat mogelijk de sfeer

medewerker werd door een aantal observanten in sommige gevallen als streng of afstandelijk

beïnvloedde.

ervaren. ‘Goede sfeer. Mensen durven vragen te stellen. Ook negatieve voorbeelden te noemen.’ ( opvoedkundige)


16

‘Vertrouwelijk. Ouders zijn open. Een bezoeker benoemd het ‘therapie’’ (Teamcoördinator

opzet had (n=3), inzicht krijgt in hoe andere ouders en kinderen doen (n=3), een open/vrije/

opvoedadviseurs)

laagdrempelige/relaxte sfeer had (n=2), en/of confronterend was (n=1) (meerdere antwoorden

‘Leuk. Er wordt veel gelachen en goed meegedaan’. (Brede schoolcoördinator, CC Einstein)

per persoon).

‘De sfeer was dinsdag heel anders. Ik denk dat het moeilijker was omdat de groep groot was,

waardoor men wat anoniemer is, minder knus. (…) De samenstelling van het gehele publiek was veel

uit pilot II) waren in mindere mate tevreden over de opstelling. Hierdoor konden deze ouders

diverser, mogelijk maakt dat de sfeer wat minder ‘open’. De vader die ik sprak vond dat echter ook

het niet goed zien, verstaan of in discussie met andere ouders. Twee ouders uit pilot I gaven

erg leuk, omdat hij zo kon zien/horen dat het bij iedereen toch wel hetzelfde gaat. De scènes lijken

aan de inhoud meer geschikt te vinden voor ouders van jongere kinderen (2-4 jaar). Een ouder

verschillende culturen aan te spreken. (begeleidingsgroeplid, Hartstichting)

uit pilot I gaf aan focus te missen.

Een aantal ouders hadden enkele kanttekeningen. Twee ouders (één uit pilot I en één

Spanningsboog/tijdsduur

Ook is aan de ouders gevraagd een cijfer te geven voor het programma. Op de scholen in

Over het algemeen werd de tijdsduur ervaren als goed tot te lang. De schooldirecteur en brede

achterstandswijken (CC Einstein, Klimop, De Boomgaard en de 16e Montessori) werd de

school coördinator van de scholen in achterstandswijken (CC Einstein en Klimop), gaven aan dat

voorstelling door de ouders als zeer positief beoordeeld. De ouders van CC Einstein (n=12),

de ouders een korte spanningsboog hebben. Deze verslapte bij lange voorbesprekingen en aan

de Klimop (n=4), de Boomgaard ( n=9) en de 16de Montessori (n=4) gaven de bijeenkomst

het einde van het programma. De aandacht werd het beste vastgehouden tijdens het spelen

respectievelijk een 9, 9, 8½ en 8,4. Op de scholen in niet-achterstandswijken beoordeelden

van de scènes. Tevens verstoorden huilende baby’s en kinderen in pilot I de spanningsboog

ouders de bijeenkomst iets lager en gaven als cijfer een 7,6 (St. Petrusschool; n=13) en een 7,7

van ouders. In pilot II waren de voorbesprekingen verwijderd en werd de inzet van de acteurs

(OBS Kudelstaart; n=13).

vergroot. Daarnaast werd actiever kinderopvang gepromoot onder de ouders en werd hiervan ook meer gebruik gemaakt. Ouders die toch hun baby meebrachten in de zaal werden verzocht

‘De scènes zijn hilarisch omdat ze herkenbaar zijn’ (ouder, 16e Montessori)

bij de uitgang plaats te nemen en de ruimte te verlaten indien het kind zou gaan huilen.

‘Leerzaam en leuk, want brengt multiculti mensen bij elkaar. Je maakt je een voorstelling, je ziet en

Tussendoor verslapte de aandacht minder dan in pilot I, maar aan het einde van het programma

hoort hoe ze het doen en dat is hetzelfde ongeacht je culturele achtergrond.’ (ouder, Klimop)

verslapte de aandacht enigszins.

‘Leuk, want herkenbaar wat je ziet gebeuren en je mag gelijk reageren.’ (ouder, OBS Kudelstaart) ‘Leuke ochtend, er is ruimte voor discussie, dat is prettig’ (ouder, 16e Montessori)

‘Verhouding acteren vs informatie. Bij informatie/ discussie verslapt deze doelgroep snel, als de acteurs begonnen te spelen waren ze weer gefocust.’ (directeur, Klimop)

In de focusgroepen in pilot II werd aan de ouders gevraagd of zij in de toekomst anderen

‘De duur van de scènes was prima. De voorbespreking was iets te lang.’ (Brede schoolcoördinator,

zouden adviseren naar de bijeenkomst te gaan. Alle ouders zeiden hierop overtuigend ja of

CC Einstein)

knikten instemmend. Op de vraag wat zou je dan vertellen over de bijeenkomst antwoordde

‘Ik merkte wel wat vermoeidheid bij het derde thema: veel mensen vinden het moeilijk zo lang te

een moeder: ‘Het gaat over opvoeding en het is heel leuk. Het zijn dezelfde situaties als thuis,

luisteren’. (opvoedkundige)

ze schreeuwt, ze stampvoet, ze schreeuwt, niet normaal, dat moet je zien.’

‘Niemand is vroegtijdig weggegaan. Het werd rumoerig rond de laatste scène. Ouders stonden op om koffie/thee te halen. Een ouder begon en bracht andere ouders op het idee.’ (projectleider

Tevredenheid school

interactief theater, GGD Amsterdam)

Op de scholen in achterstandswijken (CC Einstein, Klimop, De Boomgaard en de 16e Montessori) werd de voorstelling door het schoolpersoneel als zeer positief beoordeeld. Op de scholen in niet-achterstandswijken werd door het schoolpersoneel in pilot I enige focus,

Tevredenheid

nieuwwaarde en diepgang gemist. Aan de brede school coördinator van CC Einstein, de

Tevredenheid ouders

directeuren van de Klimop, Boomgaard en 16e Montessori werd gevraagd of zij het andere

Aan de ouders (n=57) is gevraagd ‘Wat vond u van de voorstelling en waarom vond u dat?’.

scholen zouden aanraden. Hierop werd volmondig ‘ja’ geantwoord.

Hierop antwoorden men massaal met ‘leuk’ (n= 36). Men gaf aan het leuk te vinden omdat het: herkenbaar was (n=30), leerzaam was (n=11), theater was (n=7), de acteurs goed waren (n=6), grappig/vrolijk was (n=4), het publiek reageerde (n=5), een pakkende/sprekende/interactieve


17

‘Ik vond het een hele leuke voorstelling. En dat vond ik omdat het niet betuttelend was. (…) Het was

Aan de observanten die zowel een voorstelling in pilot I als in pilot II hadden bijgewoond werd

interactief, de ouders werden erbij betrokken en ze moesten dingen zelf bedenken. Het was actief

gevraagd in hoeverre het programma verbeterd was. Hierop werd het volgende geantwoord:

en oplossingsgericht. Het verhaal over belonen en zeggen wat je van het kind wil, i.p.v. wat je niet

--

‘Beter. Het is overzichtelijker. Boodschap is duidelijker’;

wil, past heel goed bij de visie van de Montessorischool. Dit is waar wij ook als school voor staan. Ik

--

‘Deze lijn van het hele programma is duidelijker, meer structuur’;

heb mij van het begin tot het einde vermaakt en ik ben heel kritisch. ’ (directeur, 16e Montessori)

--

‘Bespreking met acteurs (demo instructie) vond ik er goed’;

‘Ik vond het verschrikkelijk leuk. (…) Ik heb heel veel positieve reacties teruggekregen. Het

--

‘Er is veel meer gesprek’;

was heel herkenbaar voor ze. (…) Ouders hebben het gewaardeerd en leuk gevonden.’ (Brede

--

‘Ouders maken foto’s of schrijven mee met tips en stappenplan! Dit was de vorige keer niet’;


‘Erg goeie bijeenkomst, zeer zinvol, concreet, leuk en duidelijk.’ (teamleider voorschool, CC

--

‘Minder informatie, maar wel helderder en gestructureerder’.

Einstein).

‘Erg leuk, sloot wat betreft niveau ook goed aan bij de ouders (…) Ik heb ook veel positieve reacties

Samenvatting beoordeling pilot I en pilot II

van ouders gekregen.’’ (directeur, Klimop).

In tabel 2 wordt weergegeven de mate waaraan aan de basisvoorwaarde wordt voldaan in pilot

‘Ik vond het leuk, maar minder concreet dan de alcohol voorstellingen’ (directeur, St. Petrusschool)

I en II.

‘Erg leuk. Als het kan nog een beetje meer diepgang.’ (directeur, OBS Kudelstaart)

Tabel 2

Mate waarin pilot I en pilot II voldoen aan basisvoorwaarden

Tevredenheid stakeholders, begeleidingsgroep en projectgroep

Pilot I

Pilot II

De stakeholders en begeleidingsgroep werden gevraagd per scène op succesfactoren en

Aandacht

+

++

verbeterpunten te letten. Algemene succesfactoren die werden genoemd, zijn: het interactieve

Begrip

+/-

+

karakter, het betrekken van het publiek, de sfeer, humor, herkenbaarheid, aanhalen van


verschillen tussen vroeger en nu en het herhalen van de antwoorden en tips. De genoemde

+

++

Personalisatie

Identificatie

++

++

Afstemming vorm op doelgroep

++

++

Afstemming inhoud op doelgroep

+/-

+

++

++

verbeterpunten in het algemeen waren: ook de ouders achterin betrekken, rumoerig/centraal houden, ouders duidelijk eindadvies geven, ouders willen nog meer tips, bij de kern houden. Ik vond het erg leuk en ben onder de indruk van de opkomst en de enthousiaste participatie van het

Aanspreken van heuristieke principes Liking heuristiek

publiek (begeleidingsgroeplid, Hartstichting)

Consensus heuristiek

Over het algemeen vond ik de tips helder en het geheel er goed uitziet: prikkelend, motiverend etc. Goede sfeer, goed gepresenteerd (niet belerend) (opvoedkundige) Wat was het leuk!! (projectleider Voeding & Bewegen, GGD Amsterdam) Verbeterpunten zijn orde handhaven en sneller tot de kern komen (gezondheidscoach, GGD

+

+

Sfeer

++

++

Spanningsboog

+/-

+ ++

Tevredenheid

Amsterdam)

school

+

Verbeterpunten zijn Het centraal houden, ouders die door elkaar heen praten, duidelijk eindadvies

ouders

+

++

+/-

+

(gezondheidscoach, GGD Amsterdam)

Stakeholders, begeleidingsgroep, projectgroep


18

6.4 Implementatie

reclamebureaus waarmee Nestlé werkt. Voor de druk van de materialen werden de reguliere kosten in rekening gebracht. De poster werd gepre-test onder ouders van een gemengde Amsterdamse basisschool en op basis daarvan verder aangescherpt. In bijlage 11 zijn de

Om goed zicht te krijgen in het verloop van de interventie in de praktijk is tijdens de

resultaten van de pretest weergegeven. Door de unieke mogelijkheid met Publicis samen te

procesevaluatie gelet op de werving, het bereik, de participatie, de opbrengt voor school, de

werken, werden wervingsmaterialen van hoge kwaliteit ontworpen.

belasting voor school en de financiën. In deze paragraaf een beschrijving van de bevindingen. Deze paragraaf eindigt met een beschrijving van de zoektocht naar een titel.

Waargenomen werving Aan de ouders werd de vraag gesteld: ‘hoe wist u dat er vandaag een theatervoorstelling op school was?’. De meeste ouders gaven aan het bericht te hebben ontvangen via de persoonlijke

Werving

uitnodigingskaart van hun kind, via de nieuwsbrief of via mond-tot-mondreclame. In tabel 3 staat een overzicht van de door de ouders waargenomen wervingsmaterialen.

Werving scholen In totaal werden voor pilot I acht basisscholen benaderd door de gezondheidscoaches van de

Tabel 3

GGD Amsterdam. Deze scholen waren gelegen in: Amsterdam-West, Amsterdam Zuidoost,

Waargenomen wervingsmaterialen door geïnterviewde ouders nieuwsbrief poster Uitnodigings-kaart

voorschool

Flyer (mond-tot-

4

4

3 (Okc, diëtist,

Amsterdam-Noord, Amsterdam Nieuw-West, Uithoorn, Amstelveen, Kudelstaart en Diemen. Voor pilot II werden twee scholen benaderd in Amsterdam Zuidoost en Amsterdam-West. De

mondreclame via) CC Einstein

3

1

scholen werden telefonisch of per mail benaderd of persoonlijk bezocht. In een gesprek met

SEZO, OCF)

de directie, contactpersoon van Jump-in of ouderraad werd kort toegelicht wat het programma

Klimop

2

en het onderzoek inhielden, dat het programma gratis werd aangeboden en wat van de school

St. Petrus

4

1

7

6 (ouderraad )

werd verwacht met betrekking tot de werving van ouders. Uiteindelijk werd het programma

Kudelstraart

5

4

6

2 (GGD)

uitgevoerd op:

De Boomgaard

2

2

4

7 (directie,

---

2

vier basisscholen tijdens pilot I: CC Einstein, Klimop, St. Petrusschool en OBS

oudercontact-

Kudelstaart.

persoon, vriendin)

twee basisscholen tijdens pilot II; de Boomgaard en de 16e Montessori Gaasperdam.

In de paragraaf over het bereik (pagina 24) wordt een beschrijving van deze scholen gegeven.

16e Montessori

2

(in aantal ouders)

4 (oudercontactpersoon)

Wervingsmaterialen Om ouders te werven werden de volgende wervingsmaterialen ingezet: posters, flyers,

Mond-tot-mond reclame nuttig

uitnodigingskaarten die door de kinderen werden gemaakt, tekst voor in een nieuwsbrief,

Over het nut en belang van mond-tot-mond reclame waren de basisschoolmedewerkers het

op de website of in (wijk)krant en stickers met wervende teksten voor op de posters. De

met elkaar eens. De persoonlijke lobby van een oudercontactpersoon, de ouderraad, actieve

stickertekst betrof: ‘kom en maak kans op een volle boodschappentas’ en ‘kom en ontvang een

ouders en/of de directie bleek nuttig. De directrice van de 16e Montessori voegde daaraan toe

cadeautje’. In bijlage 10 is een impressie van de wervingsmaterialen opgenomen.

dat het belangrijk is dat op een school in ieder geval één persoon wordt aangewezen die achter de ouders aangaat en hen persoonlijk uitnodigt.

De ontwikkeling van deze materialen werd mogelijk via de publiek-private samenwerking met het Nestlé Heathy Kids Programme. Op basis van twee brainstormsessies met Nestlé

Uitnodigingskaart gewaardeerd

medewerkers en de begeleidingsgroep werd een briefing opgesteld. Na een overleg met

Er werd expliciet aan de ouders gevraagd of zij een uitnodiging via hun kind hadden

Publicis, Nestlé en GGD Amsterdam ontwierp Publicis in het kader van ‘maatschappelijk

ontvangen. Opvallend was dat ongeveer de helft van de ondervraagde ouders op de CC

verantwoord ondernemen’ de wervingsmaterialen kosteloos. Publicis is één van de

Einstein deze uitnodiging niet ontvangen of bekeken had. De uitnodigingskaarten bleken niet


19

via de voorschool verspreid te zijn. Echter wel onder de kinderen van groep 1 t/m 8. De brede

dacht in eerste instantie dat het om een voedingsvoorlichting ging en had zoiets van ‘oh nee

school coördinator van deze school in een achterstandswijk verklaart dat ouders informatie

hé, weer iets over voeding, dat weten we nou wel’, ‘ik vind het niet pakkend’, ‘het plaatje

niet gelezen hebben. Op de andere scholen had de uitnodigingskaart beter gewerkt. Twee

springt er niet uit waardoor de poster niet opvalt’. Drie moeders konden zich de illustratie niet

ouders gaven, bij het afnemen van de vragenlijst, expliciet aan dat de persoonlijke tint van hun

meer herinneren.

kind op de uitnodigingskaart voor extra aandacht zorgde. Ook de veertien ouders tijdens het focusgroepinterview op de Montessorischool, gaven aan de uitnodigingskaarten leuk te vinden.

Verbetersuggesties

Wel werd door hen genoemd dat het voor sommige kinderen verwarrend was, omdat de

Ouders en schoolmedewerkers deden enkele suggesties om de wervingsmaterialen te

kinderen dachten dat zij zichzelf konden opgeven voor een theater.

verbeteren: --

Foto in plaats van illustratie;

‘De uitnodigingskaarten hebben denk ik niet echt een bijdrage geleverd aan de werving. Ouders

--

Duidelijkere link naar opvoeding, bijvoorbeeld poppetje met handen in het haar;

lezen het niet. Wij zijn een hele ingewikkelde school. Onze ouders beslissen op het laatste moment,

--

Voorzichtig zijn met ‘opvoeden’ dat kan ouders afschikken;

ze hebben een korte termijn planning. Er zijn maar 8 strookjes ingeleverd, dat waren de ouders

--

Toneelstuk noemen i.p.v. theater;

van de ouderraad. En die waren er ook allemaal. Maar zij wisten ook al van te voren dat er veel

--

Op afknipstrookje vragen wie gebruik wil maken van kinderopvang om organisatorisch redenen;

meer ouders zouden komen. Zo gaat dat op onze school. Vooral de mond-tot-mondreclame van de oudercontactpersoon en de ouderraad heeft heel goed gewerkt. Wat ook goed werkt is de ouders

--

‘Ik hoorde een ouder zeggen ‘Omdat mijn kind een tekening erop had gemaakt, heb ik ‘m opgehangen. Daar hebben jullie wel over nagedacht’. (Oudercontactpersoon, 16e Montessorischool)

Duidelijke laten blijken dat het om interactief theater gaat, om het naspelen, terugspelen van situaties en uitwisselen van tips;

op de ochtend zelf vragen, het is daar en daar’ (brede school coördinator, CC Einstein)

--

‘steuntje in de rug’ mag uit de tekst van de wervingsmaterialen, hierdoor lijkt het alsof het om problemen gaat.

Cadeautjes geen trigger

‘Op de wervingsmaterialen mag wel nog iets duidelijker worden aangegeven dat het om interactief

Over de werking van de trigger ‘kom ook en ontvang een cadeautje’ en ‘win een volle

theater gaat, om het naspelen en terugspelen van situaties en het uitwisselen van tips. Dit maakte

boodschappentas’ verschilden de meningen, waardoor het onduidelijk bleef of dit voor de

het voor ouders echt interessant. Het steuntje in de rug, mag er wel uit. Hierdoor lijkt het toch alsof

ouders een reden was om te komen. Geen van de ouders noemde het cadeautje of de volle

het om problemen gaat’ (directeur, 16e Montessorischool)

boodschappentas als reden om naar de voorstelling te komen.

‘‘Positief opvoeden’ wordt door een gedeelte van de ouders gelinkt aan probleemgedrag, hoogsensitieve kinderen, ADHD kinderen. Hierdoor zullen de meeste ouders zich niet aangesproken

‘Ik denk niet dat stickers op de posters hebben geholpen om meer ouders te werven. Ouders lezen

voelen. Ouders kunnen niet uit de titel opmaken dat het gaat om positief opvoeden m.b.t. voeding

het niet.’ (Brede school coördinator, CC Einstein)

en bewegen. De link met Jump-in of andere activiteiten op het gebied van voeding en beweging

‘Dingen als de 50 euro prijs zijn erg stimulerend, ik weet niet of de hoge opkomst bij deze groep

wordt dan ook niet gemaakt’ (directeur, Klimop)

daaraan af te leiden viel, maar bij de scholen die ik ken, denk ik dat dit zeker helpt. Ik hoop dat dat

‘Titel is niet uitnodigend voor ouders. ‘positief opvoeden’ schrikt eerder af. De titel komt

lukt om steeds in te zetten, want dat vonden ze erg leuk merkte ik.’ (opvoedkundige)

betuttelend over, alsof ouders de les wordt gelezen. En ook wordt aangegeven dat je uit de titel niet

‘Een nadeel is dat ouders in het vervolg ook verwachten iets te krijgen voor hun deelname’

kunt opmaken dat het gaat om opvoeden m.b.t. voeding en bewegen’ (directeur, Zeeheld)

(projectleider JOGG)

Gebruiksgemak wervingsmaterialen Aandacht voor wervingsmaterialen

In de praktijk kwamen twee nadelen van de wervingsmaterialen aan het licht. Ten eerste werden

Over de mate waarin de wervingsmaterialen de aandacht trok, verschilden de meningen.

de wervingsmaterialen digitaal als pdf-bestanden aangeleverd. Dit had als nadeel dat de

In een focusgroep noemden drie ouders zich aangesproken te voelen door de illustratie.

wervingsmaterialen niet op maat te maken waren. Op één van de scholen werd het programma

Daarentegen noemden vijf ouders zich niet aangesproken te voelen door de illustratie op de

aangeboden in combinatie met een ouder-kind activiteit. Hierdoor was het wenselijk om de

wervingsmaterialen. Zij verwoordden zich als volgt: ‘ik dacht dat het voor kinderen was’, ‘ik

tekst aan te passen in: ‘Komt u ook naar het ouderontbijt en het theater positief opvoeden’?


20

Aanpassingen werden uiteindelijk gemaakt, maar dit kostte veel tijd en het eindresultaat was van mindere kwaliteit dan het origineel. Het opmaat maken van wervingsmaterialen bleek

Schema 2

Ontwikkelde wervingsstrategieën

Light-werving:

echter wel effectief. Door de materialen aan te passen aan de specifieke situatie van de

--

School hangt posters op

school, in dit geval een ouder-kindontbijt, werden veel ouders bereikt (zie paragraaf bereik,

--

School plaatst een tekstbericht met illustratie op de website en in de nieuwsbrief.

Klimopschool). Ten tweede bleek de titel ‘theater positief opvoeden’, voor verwarring te zorgen volgens de Triple-P campagneleider van Nederland (Eveline Koks, SO&T). In Nederland staat de methodiek Triple-P bekend als Positief Opvoeden. Hoewel een deel van het interactieve theater

Persoonlijke werving: --

zich o.a. heeft laten inspireren door Triple-P, maakt het theater officieel geen onderdeel uit van Triple-P.

School hangt posters op en plaatst een tekstbericht met illustratie op de website en in de nieuwsbrief (light-werving)

--

Leerkracht laat de kinderen uit de klas een persoonlijk uitnodiging voor hun ouders maken op een daarvoor aangeleverd A4-tje. Op deze uitnodiging zit een

Wervingsstrategieën De wervingsmaterialen werden ingezet binnen drie wervingsstrategieën: een light-werving,

aanmeldstrook bevestigd. --

persoonlijke werving en wijk-werving. In schema 3 staat een overzicht van de ontwikkelde

ouders te motiveren om naar de bijeenkomst te komen. Hierbij kunnen deze ‘actieve

wervingsstrategieën. De light-werving werd ontwikkeld voor scholen waar ouders relatief eenvoudig te werven zijn. De persoonlijke werving werd ontwikkeld voor scholen die

School werft ‘actieve moeders’ (via oudercontactpersoon) en vraagt hen om andere moeders’ gebruik maken van een flyer.

--

problemen ervaren bij de werving van ouders. Tenslotte werd de wijkwerving ontwikkeld voor

School koppelt het interactieve theaterprogramma aan een leuke activiteit op school waarbij de kinderen een centrale rol spelen.

wijken die werken volgens een wijkgerichte aanpak, zoals de JOGG-wijken. Op alle scholen werd aangeboden kinderopvang te organiseren voor kinderen van 0-4 jaar, zodat ouders zonder hun kinderen deel konden nemen aan de bijeenkomst. De GGD Amsterdam zorgde voor een

Wijkwerving: --

cadeaubon ter waarde van 25 euro voor oppasmoeders of leidsters. De wervingsstrategieën werden anderhalf tot twee weken voorafgaand aan de voorstelling gestart.

School hangt posters op en plaatst een tekstbericht met illustratie op de website en in de nieuwsbrief (light-werving).

--

Leerkracht laat de kinderen uit de klas een persoonlijk uitnodiging voor hun ouders maken op een daarvoor aangeleverd A4-tje met aanmeldstrook (onderdeel persoonlijke werving).

--

School werft ‘actieve moeders’ (via oudercontactpersoon) en vraagt hen om andere ouders te motiveren om naar de bijeenkomst te komen. Hierbij kunnen deze ‘actieve moeders’ gebruik maken van een flyer (onderdeel persoonlijke werving).

--

Posters in de wijk: in winkels, moskee, buurthuis, ouder-kindcentrum (OKC) etc.

--

Daarnaast worden medewerkers uit buurtwinkels, moskee, buurthuis etc. gevraagd om ouders persoonlijk te motiveren om naar de ouderbijeenkomst te gaan. Hiervoor kan de flyer worden gebruikt.

--

De ouders die naar de ouderbijeenkomst komen kunnen een boodschappen tas winnen met een gezonde lunch of ontbijt. Het kind vult hiervoor samen met zijn/haar ouders een boodschappenlijstje in op de achterkant van het aanmeldingsformulier. Diegene met het gezondste lijstje wint de boodschappentas. De boodschappentas wordt mogelijk gemaakt door de lokale supermarkt

--

Ouders die naar de ouderbijeenkomst komen krijgen een cadeautje. Dit wordt gecommuniceerd door een sticker op de school- en wijkposters.


21

Wervingsstrategieën zoals uitgevoerd

In tabel 4 is aangeven op welke manier de werving per school verliep.

Anders dan gepland werden ook de uitnodigingskaarten gebruikt bij de light-werving. Dit werd besloten omdat de uitnodigingkaart er aantrekkelijk uitzagen, eenvoudig in te zetten

Tabel 4

Werving per pilotschool

was (weinig belastend voor de leerkracht) en ingeschat werd als effectief hulpmiddel om

Klimop

OBS Kudelstaart

De Boomgaard

16e Montessori

Wijk-

Persoonlijke Light-

Light-

Light-

Light-

te maken en eventueel een poster in hun klaslokaal op te hangen. Op CC Einstein

Wervingsmethode

werving

werving

werving

werving

werving

werving

werd dit goed opgepakt door de onderbouwleerkrachten en in mindere mate door de

Posters op school

X

X

X

X

X

X

bovenbouwleerkrachten. Volgens de directeur van de Klimop en de 16e Montessori vonden de

Flyers (face to face

leerkrachten van hun scholen het leuk en geen probleem om in de les tijd vrij te maken voor

uitnodiging)

X

X

X

X

de uitnodigingskaarten. De leerkrachten van de St. Petrus werden ontzien doordat één kind

Uitnodigingskaarten

X

X

X

X

X

X

een tekening op de uitnodiging maakte, waarna deze gekopieerd en uitgedeeld werd aan alle

Nieuwsbriefschool

X

X

X

X

X

X

kinderen van de school. De bijdrage van de leerkrachten van OBS Kudelstaart was onbekend.

Posters in de wijk

X

Wegens miscommunicatie werd op de Boomgaard uitnodigingskaarten meegestuurd waarop

Flyers in de wijk

X

geen datum en tijdstip was genoteerd door de leerkracht. Op deze school werd achter de

Bericht in wijkkrant

X

uitnodigingskaart nog een nieuwsbrief naar de ouders gestuurd. De leerkrachten van de

Ontvangen gratis cadeautje X

Boomgaard ervoeren het niet als belasting om in de les tijd vrij te maken om een tekening te

Winnen waardebon voor

laten maken op de uitnodigingskaart.

boodschappentas

x

x

De opdracht waarin kinderen en hun ouders een boodschappenlijstje invulden, was komen te vervallen wegens tijdgebrek bij de organisatie. Als alternatief werd via de sticker gecommuniceerd dat ouders een gevulde boodschappentas konden winnen. Er werd een

School

boodschappenwaardebon voor 50 euro verloot onder de deelnemers.

De leerkrachten werden zoveel mogelijk ontzien bij het werven van ouders, gezien

hun hoge werkbelasting. Hen werd enkel gevraagd met de kinderen de uitnodigingskaarten

St. Petrusschool

CC Einstein

ouders naar de ouderbijeenkomst te krijgen. Ook week de wijkwerving af van de planning.

X

Aansluitend op ontbijt met kind kinderopvang

X x

Medewerking van partners in de JOGG-wijk Bij de wijkwerving was de samenwerking met de JOGG projectleider zeer waardevol. In de wijk werden posters verspreid met stickers met de teksten ‘kom en ontvang een cadeautjes’ en ‘kom en win een volle boodschappentas’. Het ophangen van de posters bij winkeliers, verenigingen en instelling in de buurt kostte ongeveer acht uur. De JOGG projectleider van Amsterdam Nieuw-West zocht onder andere via het bestaande buurtnetwerk contact met lokale winkeliers, bedrijven en verenigingen. Hen werd gevraagd om posters op te hangen, flyers in beeld te leggen en cadeautjes af te staan voor in een goodiebag, zoals gadgets, kortingsbonnen en informatieflyers. Alle benaderde partijen verleenden hieraan graag hun medewerking. De ‘cadeautjes’ die zij afstonden waren onder andere kortingsbonnen voor


22

sportles, gratis sportles voor mannen en vrouwen, ballonnen, kleurpotloden en gratis koffie

Kinderopvang

in het wijkrestaurant. Deze cadeautjes werden samen met promotiemateriaal van Jump-in

De kinderopvang werd op drie scholen georganiseerd. De drie overige scholen vonden het niet

(ontbijtbordjes) in een tasje gedaan en aan het einde van de ouderbijeenkomst meegegeven.

nodig om kinderopvang te organiseren, omdat het een avondvoorstelling betrof (n=2) of omdat

De boodschappenwaardebon van 50 euro werd beschikbaar gesteld door de lokale Albert

de directeur inschatte dat hier geen behoefte aan was. Op de scholen waar kinderopvang

Heijn. Albert Heijn is een partner van JOGG in Nieuw West Amsterdam. De betrokkenheid

werd aangeboden regelde de school de oppasmoeders of leidsters. Van de GGD Amsterdam

van de stadsdeelorganisatie met de JOGG-wijk resulteerde in het plaatsen van verschillende

kregen zij een cadeaubon ter waarde van 25 euro aangeboden. Per voorstelling werd door 3-8

oproepen op de website en in de nieuwsbrief van het stadsdeel. De afdeling communicatie van

kinderen gebruik gemaakt van kinderopvang.

het stadsdeel verspreid de oproep via hun bestaande kanalen onder de pers. Eén lokale krant

heeft het bericht daadwerkelijk geplaatst. Het interactief theater werd door professionals in de

Wel werd geconstateerd dat ouders met kinderen jonger dan 1 jaar de neiging hadden om hun

JOGG wijk positief ontvangen. Het OKC, SEZO maatschappelijk dienstverlening en huis van de

kind toch mee te nemen naar de voorstelling. De school met een ochtendvoorstelling die geen

wijk Combiwel plaatsten de oproep op hun website en in hun digitale nieuwsbrief. Omdat de

gebruik had gemaakt van kinderopvang, gaf achteraf aan hier in het vervolg wel gebruik van te

teksten kant-en-klaar werden aangeleverd met illustraties kostte dit voor de organisatie weinig

willen maken.

De scholen die gebruik hadden gemaakt van kinderopvang waren daar tevreden over.

tijd.

‘De kinderopvang was fantastisch dat dat er was. Daar is ook goed gebruik van gemaakt door vier kinderen’ (directeur, 16e Montessori) ‘Voor de toekomst; geen baby’s in de zaal. Naar buiten lopen als ze gaan huilen!’ (gezondheidscoach, GGD Amsterdam)

‘Wel rommelig bij derde thema door huilende baby’ (opvoedkundige)

Belangrijkste reden om te komen Aan de ouders (n=48) werd de vraag gesteld wat voor hen de reden was om naar het theater te komen (meerdere antwoorden waren mogelijk). De antwoorden die meerdere malen werden genoemd, zijn: --

Nieuwsgierig (hoe andere ouders het doen), ontvangen van tips en informatie (n=32)

--

Opvoeding (n=12)

--

Gezondheid, voeding of computergebruik (n=9)

--

Theater (kijken, het voordoen) (n=8)

--

Positieve ervaringen met eerdere theatervoorstellingen via de GGD Amsterdam of nieuwsgierigheid hierover door verhalen van anderen (n=6).

Opvallend was dat gezondheid, voeding of computergebruik alleen werd genoemd door ouders van scholen in aandachtswijken. Volgens de brede school coördinator van CC Einstein Combinatie met ouder-kindactiviteit nuttig

was het hebben van een kind op de voorschool of de kleuterklas een belangrijke reden om

Op de Klimop vond voorafgaand aan het interactief theater een ouder-kindontbijt plaats.

aanwezig te zijn.

Ouders werden uitgenodigd om samen met hun kind te ontbijten in de klas. Daarna werden ouders gemotiveerd door te lopen naar de ruimte waar het interactief theater plaatsvond. Dit

‘Dit is een mooie vorm, het trekt doordat er huiselijke dingen worden gedaan. Er zijn genoeg

zorgde voor de hoogste opkomst van alle pilotscholen (zie hieronder ‘bereik’). Echter, opvallend

folders’ (ouder, 16e Montessori, die normaal nooit naar een ouderbijeenkomst komt).

was dat op deze school ook ouders tussendoor de ruimte verlieten. Op andere scholen was dit

‘Zolang ze kinderen op de voorschool of kleuterklas hebben, komen ze. Als ze alleen maar kinderen

nauwelijks het geval.

in de hogere groepen hebben, komen ze niet.’ (brede school coördinator, CC Einstein)


23

Verwachtingen De verwachtingen van ouders (n=47) liepen uiteen. Een groep ouders had geen specifieke

Bereik

verwachtingen (n=11). Zestien ouders gaven aan dat hun verwachtingen overeenkwamen met het aanbod. Hun verwachtingen liepen uiteen van ‘benoemen en herkennen van valkuilen in de

Scholen

opvoeding’, ‘theater met uitbeelden’, ‘ontbijten is belangrijk’ en ‘buiten spelen is lastig omdat

Op zes van de acht benaderde scholen, werd het programma uitgevoerd in de ochtend of de

ze achter de computer willen’. Sommige ouders hadden ook andere opvoedingsgerelateerde

avond:

onderwerpen dan voeding en bewegen verwacht (n=3), zoals winkelen en het ego van

Voorstelling:

Datum

Pilot

Tijdstip

School

kinderen. Andere ouders verwachtten meer tips te krijgen (n=5). Opvallend was dat een aantal

1

12 juni

I

ochtend

CC Einstein

Nieuw-West

ouders (blij) verrast was door het theater (n=3) of het theater leuker vonden dan verwacht (n=3).

2

14 juni

I

ochtend

De Klimop

Noord

Tenslotte had een aantal ouders verwacht dat de kinderen of de leerkrachten toneel gingen

3

25 juni

I

avond

St. Petrusschool

Diemen

spelen of dat er samen met de kinderen werd gekeken (n=3).

4

26 juni

I

avond

OBS Kudelstaart

Kudelstaart

5

6 nov

II

ochtend

De Boomgaard

West

6

8 nov

II

ochtend

16e Montessori

Zuidoost

‘Ik had geen theater verwacht, wel leuk’ (ouder, CC Einstein)

Stadsdeel/plaats

‘Ik had een andere verwachting, maar dit was veel leuker’ (ouder, Klimop) ‘Ik had misschien verwacht meer tips te krijgen’ (ouder, CC Einstein).

De voorstelling werd ’s ochtends ingepland, aansluitend aan het wegbrengen van de kinderen

‘Ik miste de tips positief opvoeden, nu kwamen ze vanuit de ouders en niet vanuit de organisatie’

(8.45 uur inloop) of ’s avonds rond 19.30 uur.

(ouder, St. Petrus)

CC Einsteinschool, de Klimop, de Boomgaard en de 16e Montessori waren scholen in achterstandswijken. De kinderen en ouders van CC Einsteinschool hadden voornamelijk een Marokkaanse achtergrond. De Klimop en de Boomgaard waren gemengde scholen met ouders en kinderen met een Nederlandse, Marokkaanse, Turkse, Surinaamse, Antilliaanse of Aziatische culturele achtergrond. De 16e Montessori kenmerkte zich door ouders met voornamelijk een Surinaamse, Antilliaanse of Afrikaanse culturele achtergrond. Sint Petrusschool en OBS Kudelstaart waren scholen in niet-achterstandswijken met ouders met voornamelijk een Nederlands culturele achtergrond.

Redenen voor de basisscholen om mee te doen waren: positieve ervaringen met

interactief theater van DNL en GGD Amsterdam, positieve associatie met theater en preventie van overgewicht werd ervaren als een relevant onderwerp. Redenen voor scholen om niet deel te nemen waren: een (te) vol programma aan het einde van het schooljaar, te grote belasting voor de leerkrachten en te weinig inschrijvingen van ouders (wegens een ingeplande halve finale wedstrijd van het EK-voetbal) . Ouders In totaal zijn 254 ouders bereikt, met een gemiddelde van 42 ouders per voorstelling. In onderstaande tabel 5 staat de opkomst van de ouders per school aangegeven evenals enkele demografische kenmerken.


24

Tabel 5

School

Opkomst en demografisch kenmerken Aantal

‘De opkomst verraste mij. Als ik iets organiseer komen daar normaal 6-10 en op z’n top 13 personen

aanwezige

op af. Ik was blij verrast om ruim 30 ouders aan te treffen’. (opvoedkundige)

ouders1

‘Ik vond het erg leuk en ben onder de indruk van de opkomst en de enthousiaste participatie van

waarvan vaders CC Einstein

‘Ik was heel blij met de opkomst’ (Brede schoolcoördinator, CC Einstein).

31

1

Beheersing Nederlandse Culturele achtergrond

taal

‘Er waren een aantal ouders, waarvan ik blij was dat ze er waren. Bijvoorbeeld. die vrouw die

Marokkaans, Turks en

Helft heel goed, overige

noemde dat ze haar kinderen altijd voor de t.v. laat eten. Die kinderen kwamen onhandelbaar hier

Indonesisch

redelijk, aantal slecht

Nederlands, Turks, Klimop

65

St. Petrusschool 30

OBS Kudelstaart 52

4

9

9

het publiek.’ (begeleidingsgroeplid, Hartstichting).

binnen. Ik denk dat 30% van de aanwezige ouders echt de ouders waren voor wie deze voorstelling bedoeld was. Wij hebben op school ook een grote groep allochtone ouders. Zij waren op twee na

Marokkaans, Surinaams,

Helft heel goed, overige

vanavond niet aanwezig. Waarschijnlijk is er te weinig tijd geweest om deze ouders te benaderen.

Antilliaans

redelijk, aantal slecht

Het is natuurlijk in twee weken geregeld via de ouderraad.’(directeur, St. Petrusschool)

grotendeels Nederlands,

‘Ik was verbaasd over hoeveel er kwamen. De week ervoor hadden we een workshop ‘gezond

1 Marokkaans, 1 Oost-

trakteren’ gegeven. Dat was ook enorm leuk en anders als andere bijeenkomsten. Daar kwamen 6

Europees

Goed

maximaal 10 ouders. (…) De opkomst van het theater was heel goed. Dat komt denk ik ook omdat ik

grotendeels Nederlands,

tegen de ouders heb gezegd dat het belangrijk, goed en leuk is. Door de mond-tot-mond reclame!

1 Surinaams,

En door het theater. Dat is leuker, aparter en unieker. En we hadden kinderopvang. Daarmee geef je

1 Frans

Goed

ook aan dat het serieus is.’ (directrice, de Boomgaard)

Marokkaans, Turks, De Boomgaard

32

2

Nederlands, Aziatisch,

Helft goed, overige redelijk,

Aan de ouders (n=54) werd gevraagd in welke mate zij normaliter een ouderbijeenkomst op

Hindoestaans

aantal slecht

school bezoeken. Deze vraag had tot doel zicht te krijgen in welke mate de moeilijk bereikbare

Afrikaans, Surinaams, 16e Montessori

44

Totaal

254

8

ouders (ouders die normaal afwezig zijn op een ouderbijeenkomst) geworven werden. De

Antiliaans, Midden-Oosten, Goed, enkeling spreekt

meeste ouders gaven aan vaak te komen (n=22). De overige ouders kwamen soms (n=15), altijd

Nederlands

(n=12) of nooit (n=5).

Engels

1 In de tabel staat het gemiddelde van de telling van de observanten opgenomen. De observanten hadden het aantal

Participatie ouders

deelnemers geteld. De tellingen tussen de observanten verschilden omdat naast de ouders ook leden van het schoolteam aanwezig waren. Deze waren voor de observanten niet altijd te onderscheiden van ouders.

Onder participatie wordt verstaan de mate waarin de doelgroep actief deelneemt, onderling overlegt over en reageert op het programma. De observanten beoordeelden de participatie

Over de ouderopkomst waren het schoolpersoneel, de begeleidingsgroep en stakeholders

van ouders als (zeer) goed. Er was veel interactie en er werd goed op vragen van de GGD-

positief. Er waren per voorstelling 31-65 ouders aanwezig, terwijl de scholen gewend waren aan

medewerker en acteurs ingegaan. Wel werd opgemerkt dat het vooral dezelfde ouders zijn die

2-10 ouders op een reguliere bijeenkomst. Ook de opvoedkundige gaf aan op haar cursussen

aan het woord waren.

een stuk minder ouders te ontvangen. ‘Het was leuk, goede acteurs die je erbij betrekken’ (ouder, de Boomgaard) ‘Ouders gaan er helemaal in op’. (Begeleidingsgroepslid, Voedingscentrum) ‘Ik vond het erg leuk en ben onder de indruk van de opkomst de enthousiaste participatie van het publiek’ (opvoedkundige).


25

‘De ouders deden ontzettend goed mee. Iedereen wilde wel meepraten, zowel voorin als achterin. Ik zag ouders op het puntje van hun stoel zitten, omdat ze iets wilde zeggen. Ook de ouders die

Belasting voor school

normaal nooit iets zeggen.’ (Brede schoolcoördinator, CC Einstein) ‘Het inspireert ouders tot allerlei goeie tips en uitwisselingen van ideeën, ook onderling’ (teamleider

De meningen over de ervaren belasting voor de organisatie van de bijeenkomst waren

voorschool, CC Einstein)

verdeeld. De brede school coördinator van CC Einstein gaf aan dat de belasting hoog is. De directeuren van de Klimop en de Boomgaard en de oudercontactpersoon van de

De mate waarin de ouders actief meededen was cultuur overstijgend. Verwacht werd dat de

16e Montessori ervoeren een lage belasting. Volgens de directeuren of de brede school

methodiek zou aanslaan op scholen met relatief veel ouders met een Nederlandse, Surinaamse,

coördinator van de CC Einstein, de Klimop, de Boomgaard en de 16e Montessori hadden de

Ghanese en Antilliaanse culturele achtergrond. Ontdekt moest worden of de methodiek zou

leerkrachten het nauwelijks als belasting ervaren. De ervaren belasting door de leerkrachten

aansluiten bij de Marokkaanse en Turkse cultuur. Dit kan bevestigd worden nadat zichtbaar

van OBS Kudelstaart was onbekend. De leerkrachten van de St. Petrus werden ontzien van

werd hoe enthousiast ook deze ouders meededen.

werkzaamheden om ouders te werven en hebben zodoende geen belasting ervaren. ‘De belasting is veel maar het hoort bij mijn werk. De try-out en de pilot bij elkaar (twee

Opbrengst school

voorstellingen, in november 2011 en juni 2012) kostte ongeveer 10-15 uur. En het is dat wij dan al goed contact hebben. De lijntjes zijn kort. Anders zou dat natuurlijk nog meer tijd kosten.’ (Brede

De opbrengsten van de ouderbijeenkomst werd door de schooldirecties als ‘hoog’ en


‘waardevol’ beschreven. Door het programma aan te bieden op school werd er voor school

‘Weinig organisatorische belasting voor de school. Werd geregeld door Jump-in en de

een opening geboden om opvoeding bespreekbaar te maken met ouders in de toekomst en er

oudercontactfunctionaris, die het leuk vond om op deze manier bij de hele school betrokken te zijn.

werd een signaal afgegeven dat ouders serieus genomen worden en naar hen geluisterd werd.

De docenten vonden het nauwelijks een belasting om even de uitnodiging te maken en een praatje tegen de kinderen te houden, om te zorgen dat briefjes ingeleverd worden etc., dit zijn ze ook

‘Het levert veel op, ouders worden betrokken, daardoor worden ook kinderen bereikt. Kinderen

gewend van andere activiteiten.’ (directeur, Klimop)

krijgen aandacht op een positieve manier. Het is heel veel waard, ook al is het maar een kleine

‘Ik heb het uitbesteed aan de oudercontactpersoon. En ik heb ouders ingezet voor de mondelinge

verandering. Met z’n alle er zijn, gezamenlijk erover praten.’ (Brede schoolcoördinator, CC Einstein).

uitnodiging van andere ouders. Daardoor viel de organisatorische belasting mee. Voor de

‘Positief dat ouders en kinderen samen in de klassen kwamen tijdens het ontbijten en dan

leerkrachten was het geen belasting. Vanaf groep 4 kunnen de kinderen het zelf invullen en voor de

konden doorstromen. Dat werkte erg goed. Ontbijtstuk van het theater sloot erg goed aan bij de

onderbouw doet de leerkracht en/of klassenassistent dat.’ (directrice, de Boomgaard).

themaochtend. Niet in te schatten in hoeverre ouders hun gedrag gaan veranderen. Maar er was zeker herkenning bij de ouders. Bovendien was de hele ochtend genomen positief voor de school om weer eens uit te dragen dat ze gezond gedrag belangrijk vinden.’ (directeur, Klimop) ‘Het is een hele goede vorm om met ouders te communiceren. Dit is een middel om met ouders in gesprek te gaan. Dan ga je niet een gesprek in dat er gelijk iets mis is, maar het is gewoon een gespreksonderwerp geworden.’ (directrice, 16e Montessori) ‘In het kader van educatief partnerschap is dit heel goed geweest. Je neemt ouders serieus door dit aan te bieden. Meestal zeg ik ‘nee’ tegen een pilot, maar deze vorm sprak mij aan’. (directrice, de Boomgaard)


26

Financiën

De zoektocht naar een titel

Aan de brede school coördinator van CC Einstein en de directeuren van de Klimop, St.

In paragraaf ‘wervingsmaterialen’ werd al genoemd dat de titel Theater Positief Opvoeden

Petrusschool, de Boomgaard en de 16e Montessori werd gevraagd of zij de voorstelling zouden

geen wenselijke titel is. Derhalve werd aan alle ouders die een voorstelling in pilot II bezochten

inkopen als hiervoor kosten in rekening werden gebracht. De brede school coördinator van

gevraagd mee te denken over een titel. Hiervoor ontvingen zij op hun stoel een papiertje met

CC Einstein en de directeur van de St. Petrusschool gaven aan bereid te zijn het interactief

daarop de vragen:

theater in te kopen dan wel het grootste deel van de kosten te financieren (200-500 euro).

--

welke drie woorden schieten bij u binnen na het zien van de voorstelling?

Dit zouden zij echter nooit doen zonder het theater te hebben ervaren. De directeur van de

--

welke titel zou u de voorstelling geven?

Klimop, de Boomgaard en de 16e Montessori gaven aan terughoudend te zijn als zij het zelf zouden moeten financieren. Zij vonden een bedrag van 600 euro te hoog voor een eenmalige interventie waarvan de einddoelgroep niet direct de kinderen of het schoolteam is.

Top 5 van de termen die ouders noemden was: 1. regels stellen, regels bespreken, grenzen stellen (n=17) 2. belonen, aandacht geven, complimenten (n=15)

‘600 euro is een hoop geld voor een school, waar ze ook gedurende langere tijd materiaal of

3. herkenbaar, werkelijkheid, realistisch (n=11)

activiteiten voor kunnen organiseren (bijvoorbeeld nu 16 weken lang muziekdocent materiaal). We

4. interessant, leerzaam, informatief (n=10)

zouden het dan waarschijnlijk liever voor een langduriger doel inzetten dan voor één ochtend of

5. humor, leuk, hilarisch (n=9)

avond, als we het geld te besteden hadden.’ (directeur, Klimop) ‘Ik zou er wel geld voor over hebben, maar 600 euro is een hoop geld. Ik zou wel heel erg mij best

De geopperde titels liepen ver uiteen. Een kleine greep: ‘Wat groeit dat bloeit’, ‘Spiegeltje,

doen om geld vrij te maken. (…)Ik zou geen 600 euro betalen of vrij proberen te maken als ik niet

spiegeltje’, ‘Family gard’ en ‘Opvoed dilemma’s, het overkomt ons allemaal wel eens.’

wist wat ik nu weet. Nu weet ik dat het het waard is en zou ik de moeite doen om het geld vrij te

In bijlage 12 zijn alle genoemde woorden en titels van de ouders terug te lezen. Deze woorden

maken.’ (directrice, 16e Montessori)

en titels dienen als inspiratie bij het tot stand komen van een nieuwe titel.

‘Oh nee, 600 euro zou ik er niet voor over hebben. Dat geef ik dan liever uit aan het team. Vanuit het OKC krijg je heel veel gratis. Als ik ervoor zou moeten betalen, zou het niet heel veel moeten kosten. Dit komt immers ook niet direct ten goede aan de kinderen. Ik zou liever het geld uitgeven aan onze core business. Het zou mooi zijn als het wordt gefinancierd uit andere middelen en dat wij faciliteren in de ruimte, koffie en thee.’ (directrice, de Boomgaard)


27

7

Is het doel bereikt?

op alle scholen, kan geconcludeerd worden dat de methodiek geschikt is voor alle culturele achtergronden van de ouders. Tevens kan geconcludeerd worden dat de Nederlandse afkomst van de acteurs geen afstand opleverde en de herkenbaarheid niet in de weg stond. Het bleek

Interactief theater als vorm van entertainment-education, is geschikt om lastige

juist een opening te bieden om cultuurspecifieke situaties te bespreken. Ook uit andere studies

opvoedingssituaties te behandelen: het biedt herkenning, is humoristisch, is vol vaart,

blijkt dat het cultuurspecifiek maken van een interventie, niet noodzakelijk is om een grotere

betrekt ouders rechtreeks op een niet-betuttelende manier, biedt de mogelijkheid om

gedragsverandering te bereiken (Nierkens et al., 2013).

op leuke ontspannende wijze kennis te maken met gedragsalternatieven, haalt het taboe van het thema opvoeding af, roept discussie op, nodigt uit tot meepraten, meedenken en

Opkomst

meelachen en blijft beter ‘hangen’ dan mondelinge of schriftelijke informatieoverdracht.

Gemiddeld kwamen 42 ouders naar de theatervoorstelling terwijl normaliter gemiddeld 15

Een persoonlijke manier van werven en de theatervorm zorgt voor een hoge opkomst.

ouders op een oudervoorlichting of workshop afkomen (Jump-in, 2012). Het programma trekt ook ouders die aangeven nooit of bijna nooit op een ouderbijeenkomst van school te

Het programma had als doel om de opvoedvaardigheden van ouders te versterken. Om

komen. De opkomst is hoog door de persoonlijke manier van werven en de theatervorm

dat doel te bereiken moest het programma uitvoerbaar zijn in de praktijk en voldoen aan

van het programma. Ook uit andere interventies blijkt dat mond-tot-mond reclame en een

de basisvoorwaarden om informatie op te nemen, te verwerken en te accepteren. De

ouder-kindactiviteit goede manier zijn om ouders te werven (Kuipers, 2010; digitale toolkit

procesevaluatie laat zien dat dit gelukt is.

ouderbetrokkenheid, 2013). Daarnaast bleek de ervaring met interactief theater tijdens een ouderbijeenkomst of de enthousiaste verhalen van andere ouders hierover een positieve

Draagt het programma bij aan het versterken van de opvoedvaardigheden?

invloed op de opkomst te hebben. Op basis van dit sneeuwbaleffect kan voor de toekomst

De procesevaluatie geeft sterke aanwijzingen dat het interactief theater over opvoeding,

een nog hogere opkomst verwacht worden. Wat niet voor een hogere opkomst zorgde waren

voeding en bewegen bijdraagt bij aan het versterken van de opvoedvaardigheden van

posters en flyers in de wijk (wijkwerving) en triggers als het winnen van een boodschappentas

ouders. De overgebrachte informatie wordt begrepen en onthouden en het gevoelige thema

of het uitreiken van een cadeautje bij aanwezigheid. Mogelijk zijn de stickers op de posters

‘opvoeding’ wordt bespreekbaar gemaakt en uit de taboesfeer gehaald. Het programma is

met de tekst ‘kom en ontvang en cadeautje’ en ‘kom en win een volle boodschappentas’, niet

geschikt voor alle culturele achtergronden.

opgevallen en niet gelezen door de ouders.

Begrijpen, onthouden en betrekken

In hoeverre voldoet het programma aan de basisvoorwaarden om informatie op te kunnen

Dat ouders de informatie beter begrijpen en onthouden dan bij een traditionele voorlichting

nemen, te verwerken en te accepteren?

(zonder theater) kan worden toegeschreven aan de vorm theater. Door theater te gebruiken

Na twee pilots voldoet het programma aan alle basisvoorwaarden om informatie op te

is de boodschap niet alleen in woorden uitgelegd, maar ook verbeeld. Studies hebben

kunnen nemen, te verwerken en te accepteren. De aanpassingen in pilot II hebben voor een

aangetoond dat informatie beter begrepen wordt en langer onthouden indien zowel de rechter

verbetering gezorgd. De werkzame factoren zijn met name de aandacht die getrokken wordt,

hersenhelft (verbeelding) als de linker hersenhelft (woorden) worden aangesproken (Levy, 1985;

de herkenbaarheid (identificatie), het persoonlijk aanspreken, de interactieve vragen en theater

Atkinson et al, 1993). Door de interactieve opzet voelden ouders zich betrokken. Al in 450 B.C.

(de vorm), het aanstaan van de acteurs (liking heuristiek) en de sfeer. In pilot II is er focus

benadrukte Confucius het belang van betrokkenheid:

aangebracht door de informatie over voeding en bewegen drastisch te verminderen en de

“ Tell me and I will forget, show me and I may remember, involve me and I will understand “

informatie over opvoeding uit te breiden. Uit de evaluatie bleek dit ten goede te zijn gekomen aan het overbrengen van de boodschap (begrip), op de afstemming van de inhoud op de doelgroep en de spanningsboog.

Ook studies van deze tijd laten zien dat visualisatie (Glenberg & Langston, 1992) en interactie

(Stegeman et al., 2012) effectief zijn in het begrijpen en onthouden van informatie.

te spreken. Het aanspreken van deze heuristieke principes bij ouders is een zeer belangrijke

basisvoorwaarde bij oudervoorlichting over gezond gewicht. Dit thema ligt gevoelig bij ouders.

Het programma bleek ook voor ouders die de Nederlandse taal in mindere mate

beheersen goed te begrijpen. Uit de enthousiaste reacties en actieve deelname van de ouders


Het interactief theater is er goed in geslaagd om heuristieke principes bij ouders aan

Moeders hebben vaak het gevoel dat hun ouderschapsvaardigheden bekritiseerd wordt bij

28

de klinische begeleiding voor het gewicht van hun kind (Anderson, et al., 2010). Russell en

is geobserveerd door meerdere personen met verschillende achtergronden. Door deze grote

Granville (2010) pleiten er voor dat er aandacht moet worden besteed aan de stijl en toon

hoeveelheid observaties én de combinatie met de data uit andere meetinstrumenten (mixed

van de taal in de communicatie naar ouders. Dit is volgens hen belangrijk om hun aandacht

methodes), komt de betrouwbaarheid niet in het gedrang.

te trekken op een positieve en motiverende manier en hun interesse en betrokkenheid te stimuleren. In plaats van ouders te vertellen wat ze “moeten” of “zouden moeten” doen,

En nu?

geven de ouders de voorkeur aan harde feiten over het effect dat ze kunnen hebben en hoe

In het begin van het rapport worden vijf tops en vijf tips beschreven. Op basis van deze tops

belangrijk hun inbreng is (Russell and Granville, 2010). Ook uit de onderhavige procesevaluatie

en tips wordt het programma ‘interactief theater m.b.t. opvoeding, voeding en bewegen’

blijkt dat ouders de respectvolle, veilige, niet belerend, ontspannen, leuke en gezellige sfeer

verder verbeterd. In juni 2013 vindt pilot III plaats. In pilot III staat de overdraagbaarheid

een positieve invloed heeft gehad op de mate waarin ouders participeerden. Om de heuristieke

centraal. Er wordt onder andere gekeken naar het gebruiksgemak van de handleiding en de

principes bij ouders nog meer aan te spreken, dient in de toekomst aandacht worden besteed

haalbaarheid van de inzet van een opvoedadviseur. Streven is om vanaf schooljaar 2013-2014

aan de consensus heuristiek (‘als iedereen het gelooft dan zal het wel waar zijn’). Door een

het programma in Amsterdam aan te bieden binnen het Jump-in programma van de GGD

opvoedadviseur in te zetten of een pedagogisch bijgeschoolde GGD-medewerker kan

Amsterdam. Vanaf 2013 wordt landelijk bekendheid gegeven aan deze nieuwe interventie via

adequater op vragen en opmerkingen van ouders worden ingegaan.

de communicatiekanalen van de Nederlandse Hartstichting, het Voedingscentrum, NISB, het landelijk JOGG bureau, het bureau Convenant Gezond Gewicht en GGD Amsterdam. Indien

Is het programma uitvoerbaar in de praktijk?

GGD-en of andere partijen geïnteresseerd zijn en hiervoor financiën hebben kunnen zij de

Na zes voorstellingen van het interactieve theater kan geconcludeerd worden dat het

interventie inzetten, bij voorkeur in een breder leefstijlprogramma. Tevens wordt in 2013 de

programma goed uitvoerbaar is in de praktijk. De toegepaste wervingsstrategieën is eenvoudig

erkenning ‘theoretisch goed onderbouwd’ aangevraagd bij het Centrum Gezond Leven.

te reproduceren in de toekomst. De school ervaart opbrengsten uit het programma, zoals het bespreekbaar maken van opvoeding en de bijdrage die het programma levert aan educatief partnerschap. De gedachtegang achter educatief partnerschap is dat ouders en school hun kennis en inzicht over het kind regelmatig en in een open klimaat uit te wisselen. Als zij hierin slagen komt dat de talentontwikkeling van de leerling ten goede (www.ouderbetrokkenheid. nl). Het interactief theater over opvoeding, voeding en bewegen kost ongeveer 800 euro per voorstelling. De kosten per ouder liggen daarmee ongeveer 5 euro hoger dan op een gewone oudervoorlichting of workshop. Dit bedrag is echter nog steeds vele malen goedkoper dan Lifestyle Triple-P, de enige interventies waarbij eveneens opvoeding m.b.t voeding en bewegen centraal staat. Het merendeel van de scholen geeft echter aan 800 euro niet vrij te kunnen of willen maken voor een eenmalige interventie waarvan de einddoelgroep niet direct de kinderen of het schoolteam is. Dit maakt externe financiering van een gemeente of een private partner een belangrijke voorwaarde om het programma uit te kunnen voeren. Waarmee moeten we rekening houden bij de interpretatie van de onderzoeksresultaten? Met twee specifieke aandachtspunten dient rekening gehouden te worden bij de interpretatie van de onderzoeksresultaten. Ten eerste hebben niet alle ouders alle vragen beantwoord. Veelal ontbrak het ouders aan tijd om alle vragen te kunnen beantwoorden. Hierdoor zijn vragen van de vragenlijst overgeslagen of bleven de laatste vragen onbeantwoord. Ten tweede, is veel informatie verkregen uit observaties. Dat betekent dat de informatie niet uit de eerste hand van de einddoelgroep is verkregen, maar via de interpretatie van derden. Echter iedere voorstelling


29

Literatuurlijst

Creswell, J. W., Klassen, A.C., Plano Clark, V.L., Clegg Smith, K. (2011) Best Practices for Mixed

Ajzen, I., Brown, T., & Rosenthal, L. (1996). Information bias in contingent valuation: effect

Digitale toolkit ouderbetrokkenheid: http://toolkits.loketgezondleven.nl/toolkits/?page_

of personal relevance, quality of information and motivational orientation. Journal of

id=1714

Methods Research in the Health Sciences. Office of Behavioral and Social Sciences Research.

environmental economics and managment , 43-57. Gable S., Lutz S. (2000). Household, Parent, and Child Contributions to Childhood Obesity. Anderson S.E, & Whitaker R.C. (2010) Household routines and obesity in US preschool-aged

Family Relations;49:293-300.

children. Pediatrics Glenberg, A. & Langston, W. (1992) comprehension of illustrated text: Pictures help to build Angell, B. and Townsend L. (2011) Designing and conducting mixed methods studies. Workshop

mental models. Journal of Memory and Language, 129-151.

for the 2011 Society for Social Work and Research annual meeting. Golly, A., en Sprague J. (2012) Positive Behavior Support. Goed gedrag kun je leren! Aronson, E., Wilson, T., & Akert, R. (2007). Sociale psychologie. Amsterdam: Pearson Education

Doelmatige strategieën voor school. Ten Brink, Meppel.

Benelux BV. Green, M., Brock, T., & Kaufman, G. (2004) Understanding Media Enjoyment:The Role of Atkinson, R.L., Atkinson, R.C., Smith, E.E. and Bem, D.J (1993) Introduction to psychology (11th

Transportation Into Narrative Worlds. Communication Theory, 311–327.

ed.) Fort Worth TX: Harcourt Brace. Grêaux, K.M (2011) SO die BOEPZZTT? Aanbevelingen voor het Amsterdamse Bandura, A. (1986) Social foundation of thought and action: asocial cognitive theory. Englewood

overbruggingsplan overgewicht voor kinderen van 4-12 jaar, GGD Amsterdam.

Cliffs,NJ:Prentice-Hall. Hawkins, R., Kreuter, M., Resnicow, K., Fishbein, M., & Dijkstra, A. (2008). Understanding Bartholomew LK, Parcel GS, Kok G, Gottlieb NH.(2006) Planning Health Promotion Programs.

tailoring in communicating about health. Health Education Research, 454-466.

An Intervention Mapping Approach. San Francisco. Hinyard, L., & Kreuter, M. (2007). Using Narrative Communication as a Tool for Health Behavior Bertens, M. (2010, juni 10). Informatieve, Educatieve en Persuasieve Communicatie.

Change: A Conceptual, Theoretical, and Empirical Overview. Health Education & Behavior, 777792.

Bos, V., Jongh, V.M. de and Paulussen, T.G.W.M. (2010) Gezondheidsbevordering en preventie

in het onderwijs. Stand van zaken, effectiviteit en ervaringen van GGD’en en scholen. http://

Huibregtsen, J.D.M. (2011) Social Marketing in de Public Health, Huibregtsen Training & Advies.

www.loketgezondleven.nl/object_binary/o9397_Rapport-Gezondheidsbevordering-enpreventie-in-het-onderwijs.pdf

Jump-in (2012). Jump-in aanbod en bereik schooljaar 2011-2012.

Bouman (1999) The Turtle and the Peacock; Collaboration for prosocial change: the

Khabalia, A.Z., Dickinson, S., Hardy, L.L., Gill, T. and Baur, L.A. (2012) An synthesis of existing

entertainment-education strategy on television. Published Thesis, University of Wageningen.

systematic review and meta-analyses of school-based behavioural interventions for controlling and preventing obesity. Obesity reviews; 13, 214-233.

Cafferata, P., Tybout, A., (1989) Cognitive and Affective Responses to Advertising. Massachusetts/Toronto:Lexington Books.


Levy, L. Right brain, left brain: Fact and fiction. Psychology Today, 1985

30

L’Hoir M.P., Beltman M., Sleuwen B.E. van, Engelberts A.C., Boere-Boonekamp M.M.

Rosselli, F., Skelly, J.J., Mackie, D.M. (1995) Processing Rational and emotional Messages: The

(2008) Kansrijke elementen in de preventie van overgewicht bij jonge kinderen. Tijdschr

Cognitive and Affective Mediation of Persuasion. Journal of experimental social psychology (31)

Kindergeneesk; 76:100-204.

pp.163-190.

Lindsay A.C., Sussner K.M., Kim J., Gortmaker S. (2006) The role of parents in preventing

Rothman, A.J. (1993) The influence of Message Framing on Intentions to perform Health

childhood obesity. Future Children; 16:169-86.

Behaviours. Journal of Experimental Social Pschology (29), pp 408-433.

McGuire, W. J. (1972). Attitude Change: The Information-Processing Paradigm. Experimental

Russell, K. and Granville S. (2005) Parents’ Views on Improving Parental Involvement In

Social Psychology, 108–141.

Children’s Education Executive Summary and Conclusions. Scottish Executive, Edinburgh. http://www.scotland.gov.uk/Resource/Doc/37428/0023555.pdf

Moyer-Gusé, E. (2008). Toward a Theory of Entertainment Persuasion: Explaining the Persuasive Effects of Entertainment-Education Messages. Communication Theory, 407-425.

Slater, M., & Rouner, D. (2002). Entertainment-Education and Elaboration Likelihood: Understanding the Processing of Narrative Persuasion. Communication Theory, 173–191.

Nierkens, V., Hartman M.A., Nicolaou M., Vissenberg, C., Beune, E.J.A.J, Hosper, K., Valkengoed, I.G van, Stronks, K. (2013) Effectiveness of cultural adoptations of Interventions

Speetjens, P., Graaf, I. de, Blokland G. (2007). Het fundament van Triple P: theoretische

that Target Smoking Cessation, Physical Activity, and/or diet among Ethnic Minorities. A

onderbouwing en onderzoek. JeugdenCo; 7;Kennis;02.

Systematic Review. pp 55-97 Uit: Hartman, M.A. (2013) Health promotion for a multiethnic population. Amsterdam.

Steckler, A., Linnan, L. (2002). In A. Steckler & L. Linnan (Eds.), Process evaluation for public

helat interventions and research (pp. 1-24). San Francisco: Jossey-Bass. Oakley, A., Strange, V., Bonell, C., Allen, E. and Stephenson, J. (2006) Process evaluation in

randomised controlled trials of complex interventions. BMJ 332 doi: http://dx.doi.org/10.1136/

Stegeman, J.H., Schoten, E.J., Terpstra, O.T. (2012) Knowing and acting in the clinical

bmj.332.7538.413 (Published 16 February 2006) Cite this as: BMJ 2006;332:413

workplace: trainees’ perspectives on modelling and feedback. Advances in Health Sciences

Education; August. Pagani, M. (2005). Encyclopedia of Multimedia Technology and Networking, Volume 1. Londen: Idea Group Inc. Petty, R. E., & Cacioppo, J. T. (1986). The elaboration likelihood model of persuasion.

Experimental Social Psychology, 19, 123-205. Pieters R., van Raaij, F. (1988) Functions and Management of Affect: applications to economic behaviour, Journal of Econimic Psychology, (9) pp.251-282. North Holland: Elsevier Science Publishers B.V. Rhee K.E., Lumeng J.C., Appugliese D.P., Kaciroti N., Bradley R.H. (2006) Parenting styles and overweight status in first grade. Pediatrics; 117:2047-54.


31

Bijlage 1 Theoretisch kader interactief theater m.b.t. opvoeding, voeding en bewegen Opnemen van informatie Aandacht Informatieverwerking

Perifere route

Entertainment-Education Strategie

(non-content based)

Heuristic Cues

Emotional Appeal

Centrale route (content-based)

Rational Appeal

(bewustwording en kennis)


Heuristieken begrijpelijkheid

Accepteren van informatie Outcome Expectancies

Perceived environment

Self Efficacy

(intentie tot) gedragsverandering


32

Toelichting theoretisch kader

eigen naam (Hawkins, et al., 2008), 3) de afstemming van de vorm op de doelgroep (Hawkins,

Voor de ontwikkeling van de interventie interactief theater over opvoeding, voeding en

men via de centrale route informatie verwerkt laat men zich vooral leiden door de sterkte van

bewegen (werktitel) is gebruik gemaakt van de Entertainment-Education Strategie. Theorieën

de argumenten van een boodschap.

et al. 2008) en 4) afstemming van inhoud van de boodschap (Hawkins, et al. 2008). Wanneer

die ten grond slag aan deze strategie zijn onder andere het Elaboration Likelihood Model van Petty & Cacioppo (1986) en de Sociaal Cognitieve Theorie van Bandura (1986). Samen met

Verwerking via de perifere route

Mcguire’s Information Processing Paradigm (1972) vormen deze drie theorieën het theoretisch

Soms willen mensen niet nadenken over een bepaald onderwerp of hebben daar de tijd

kader voor het interactief theater over opvoeding, voeding en bewegen. Het theoretisch kader

niet voor. In de gezondheidscommunicatie gaat het om preventie. Preventie wordt door

is in bovenstaand figuur schematisch weergegeven en wordt hieronder toegelicht.

mensen veelal waargenomen als niet direct relevant voor dit moment (Bouman, 1999). In dat geval vindt de informatieverwerking plaats via de perifere route. Het ELM suggereert

Opnemen van informatie

dat wanneer de motivatie of vermogen om de informatie grondig te verwerken laag is,

Volgens Mcguire’s Information Processing Paradigm (1972) is de eerst stap om tot

de ontvanger overtuigd kan worden door gebruik te maken van simpele beslissingsregels

gedragsverandering te komen, het opnemen van de aangeboden informatie. Mensen krijgen

of ‘heuristic principles’. Petty en Cacioppo noemen verschillende type heuristieken. Ze

dagelijks enorme hoeveelheden informatie aangeboden. Mensen zien reclames en programma’s

onderscheiden ‘geloofwaardigheidsheuristieken’, waarmee bedoeld wordt dat mensen waarde

op televisie, wonen vergaderingen bij, zien affiches hangen op het schoolinformatiebord en

hechten aan informatie van geloofwaardige bronnen. Daarnaast onderscheiden zij een ‘liking

komen tientallen verkeersborden tegen op weg naar huis. Niet alle aangeboden informatie

heuristiek’, wat erop duidt dat mensen meer aannemen van mensen die hen aanstaan. Een

wordt opgenomen door een persoon. Het hebben van aandacht is een vereiste voor het

ander type heuristiek is de ‘consensus heuristiek’, wat refereert naar andermans reactie: als

opnemen van informatie.

andere mensen het geloven, dan zal het wel waar zijn. Tenslotte zijn er simpele heuristieken zoals de aantrekkelijkheid van de lay-out, het aantal argumenten en de lengte van de

Verwerken van informatie

gezondheidsboodschap (Bouman, 1999).

De tweede stap van het model van McQuire bestaat uit het verwerken van de informatie. Het verwerken van informatie kan op verschillende wijzen verlopen. Het Elaboration Likelihood

De centrale en perifere route zijn niet twee rigide routes die elkaar uitsluiten. Als het ware

Model (Petty & Cacioppo, 1986) onderscheidt twee routes: de centrale route

wordt in de hersenen een afweging gemaakt tussen perifere aanwijzingen (cues) en de

en de perifere route. Informatieverwerking via de centrale route vindt plaats wanneer men

gedetailleerde informatie (probleem-belang denken). Naarmate men meer gemotiveerd is om

de gelegenheid heeft en hoge motivatie om de informatie grondig te verwerken. Daarnaast

een boodschap te verwerken, daalt de invloed van de ‘heuristic cues’ (geloofwaardigheid, leuke

kan informatieverwerking plaatsvinden via de perifere route. Men heeft dan waarschijnlijk

mensen, aantrekkelijkheid etc.) en stijgt de invloed van het ‘rational appeal’ (bewustwording,

geen gelegenheid of motivatie om de informatie grondig te verwerken. Attitudes die via de

kennis, persoonlijke relevantie). Daarnaast is emotionele aantrekkingskracht (emotional appeal)

centrale routeverwerking gevormd worden zijn stabieler over een langere periode van tijd en

belangrijk voor beide routes. Rosselli et al. (1995) stelt dat emotionele prikkels geschikter zijn

beter bestand tegen beïnvloeding. Maar wat bepaalt of je een hoge of lage motivatie hebt om

dan rationele prikkels om emoties of gevoelens te beïnvloeden die men heeft ten opzichte

informatie te verwerken? En wat bepaalt dus of je via de centrale route of de perifere route je

van een onderwerp. Onderzoek laat zien dat het cognitief verwerken van informatie het best

informatie verwerkt?

gebeurt als de emoties op een positieve manier worden geactiveerd. Voornamelijk als mensen weinig bereid zijn over een onderwerp na te denken kunnen emotionele prikkels helpen om

Verwerking via de centrale route

attitude verandering te bewerkstelligen (Pieters & van Raaij, 1988; Petty & Cacioppo, 1986;

Als een onderwerp persoonlijk relevant is voor de ontvanger, dan zal ontvanger gemotiveerd

Cafferata & Tybout, 1989; Rothman et al., 1993). Overtuigende communicatie-modellen

zijn de informatie grondig te verwerken (Aronson, et al., 2007; Ajzen, et al.,1996). Vier factoren

suggereren dat attitude verandering tot stand komt door zowel een op inhoud gebaseerde

die iemands persoonlijke relevantie verhogen zijn 1) identificatie; dit is de mate waarin de

route (centrale route) als een niet op inhoud gebaseerde route (perifere route) (Rosselli et al,

ontvanger dingen van zichzelf herkent (Green, et al., 2004; Hinyard & Kreuter, 2007; Moyer-

1995). De entertainment-education strategie heeft tot doel de aandacht en het bewustzijn te

Gusé, 2008; Slater & Rouner, 2002), 2) personalisatie; dit is het aanspreken van de lezer bij de


33

verhogen over een prosociaal onderwerp via de perifere route, om vervolgens het publiek te stimuleren actief informatie te verwerken via de centrale route (Bouman, 1999).

Bijlage 2 Uitgebreide onderzoeksopzet Onderzoeksvragen

Begrijpelijkheid Begrip van de boodschap is een belangrijk onderdeel van informatieverwerking via zowel de

In deze procesevaluatie staan drie onderzoeksvragen centraal: 1) In hoeverre heeft het programma* de potentie om de opvoedvaardigheden van ouders

centrale route als de perifere route (Mcguire, 1972). Wanneer de boodschap niet begrepen

te versterken ten einde een gezond voedings- en beweegpatroon te stimuleren bij hun

wordt, kan dit leiden tot het verkeerd interpreteren van de voorlichtingsboodschap. Dit kan tot

kind(eren)?

gevolg hebben dat men de boodschap afwijst en/of een onbedoeld advies opvolgt, wat kan

Hierbij is aandacht voor:

leiden tot ongewenst gedrag. Taalniveau (moeilijkheid van woordkeus), informatiehoeveelheid

a. Volledigheid en omvang van het aanbod

en het tempo van spreken zijn factoren die de begrijpelijkheid beïnvloeden. Daarnaast kan non-

b. Werving

verbale communicatie ondersteunend zijn bij het begrijpen van een boodschap.

c. Bereik (in het algemeen en van ‘moeilijk bereikbare’ groepen) d. Blootstelling

Accepteren van informatie en (intentie tot) gedragsverandering

e. Participatie (met speciale aandacht voor culturele verschillen)

De derde stap in het model van Mcguire is het accepteren van de informatie. Wanneer de aangeboden informatie geaccepteerd wordt, kan dit leiden tot (de intentie) om gedrag te veranderen.

2) In hoeverre voldoet het programma* aan de basisvoorwaarde om informatie op te nemen, te verwerken en te accepteren?

Volgens de Sociaal Cognitieve Theorie (SCT) van Bandura (1986) wordt menselijk gedrag in

a. In hoeverre wordt de aandacht van de doelgroep gevangen?

vergaande mate bepaald door de verwachtingen die men van een bepaald gedrag heeft.

b. In hoeverre is het programma relevant voor de doelgroep?

Bandura (1986) onderscheidt twee type verwachtingen: eigen-effectiviteit (self-efficacy) en

c. In hoeverre is het programma begrijpelijk voor de doelgroep?

de uitkomst verwachting (outcome expectancies). Hij definieert eigen effectiviteit als de

d. In hoeverre worden de heuristieke principes aangesproken door het

verwachting die mensen hebben over hun eigen vermogen om een bepaald gedrag te kunnen

programma*?

uitvoeren. De uitkomstverwachting is de inschatting van mensen dat een bepaald gedrag zal

e. In hoeverre zijn de doelgroep en de intermediairs tevreden?

leiden tot bepaalde resultaten. Een ander belangrijk gegeven in Bandura’s SCT is dat mensen niet alleen kunnen leren doordat zij zelf het gedrag uitvoeren en de consequenties daarvan

3) In hoeverre is het programma* uitvoerbaar in de praktijk?

zien. Zij kunnen ook leren door anderen (zogenaamde ‘models’) te observeren (‘vicarious

Hierbij is aandacht voor:

learning, ‘modelling’ of model leren). SCT (Bandura, 1986) beschouwt gedragsverandering als

a. Ervaren opbrengst voor school

het resultaat van observerend leren (‘observational learning’).

b. Ervaren belasting voor school c. Financiën

In het theoretisch kader van het interactief theater worden de relatie tussen de drie primaire

*Met ‘het programma’ wordt bedoeld de voor- en nabesprekingen en het interactieve theater.

constructies weergegeven, te weten: 1) waargenomen omgeving, inclusief sociale invloeden en model leren, 2) uitkomst verwachtingen, inclusief ervaren voor- en nadelen en 3) eigen

Procesevaluatiemodel

effectiviteit.

Om de procesevaluatie planmatig uit te voeren en in kaart te brengen is een procesevaluatiemodel voor het interactief theater over opvoeding, voeding en bewegen ontwikkeld. Dit model wordt weergegeven in figuur 2. Het model bestaat uit twee takken; een implementatie tak en een inhoudelijke tak.


34

Implementatie tak

stap 1: van ‘opnemen van informatie’ naar ‘informatie verwerken’

De implementatie tak van het procesevaluatiemodel is gebaseerd op het model van Steckler

Niet alle aangeboden informatie wordt opgenomen door een persoon. Het hebben van

& Linnan (2002). Om inzicht te krijgen in het verloop van de implementatie pleiten Steckler &

aandacht is een vereiste voor het opnemen van informatie. Tijdens de procesevaluatie wordt

Linnan ervoor om de volgende elementen te beschrijven:

binnen deze stap de determinant ‘aandacht’ nagegaan. In hoeverre roepen de uitvoerders (acteurs en GGD medewerker) en de sheets aandacht op en in hoeverre roepen de

Consistentie

Mate waarin programma is geïmplementeerd volgens de

(fidelity) =

achterliggende theorieën.

Volledigheid van aanbod

Mate waarin de programmaonderdelen zijn ontwikkeld zoals

stap 2: van ‘informatie verwerken’ naar ‘informatie accepteren’.

(dose delivered) =

gepland of bedoeld.

Het verwerken van informatie kan op verschillende wijzen verlopen. Begrip, persoonlijke

Gebruikte procedure om de doelgroep te benaderen en

relevantie en heuristieke principes spelen daarbij een rol.

aan te trekken op individueel en organisatorisch niveau, de

Begrip van de boodschap is een belangrijk onderdeel van informatieverwerking. Wanneer

Werving

verwachtingen die ouders hebben t.a.v. deze werving en de

de boodschap niet begrepen wordt, kan dit leiden tot het verkeerd interpreteren van de

(Recruitment) =

mate waarin deze verwachting uitkomt.

voorlichtingsboodschap. Dit kan tot gevolg hebben dat men de boodschap afwijst en/of een

Bereik

Aantal scholen en ouders dat heeft deelgenomen aan het

onbedoeld advies opvolgt, wat kan leiden tot ongewenst gedrag. Taalniveau (moeilijkheid

(reach) =

programma.

van woordkeus), informatiehoeveelheid en het tempo van spreken zijn factoren die de

Blootstelling =

Mate waarin de programmaonderdelen zijn uitgevoerd zoals

begrijpelijkheid beïnvloeden. Daarnaast kan non-verbale communicatie ondersteunend zijn bij

(exposure)

bedoeld of gepland

het begrijpen van een boodschap.

Participatie

Mate waarin de doelgroep actief deelneemt, onderling

Als een onderwerp persoonlijk relevant is voor de ontvanger, dan zal ontvanger gemotiveerd

(participation rate)=

overlegt over en reageert op het programma

zijn de informatie grondig te verwerken (Aronson, et al., 2007; Ajzen, et al.,1996). Vier factoren

Tevredenheid

wervingsmaterialen aandacht op.

die iemands persoonlijke relevantie verhogen zijn 1) identificatie; dit is de mate waarin de

(dose received; satisfaction)=

De tevredenheid van de doelgroep (ouders en school).

ontvanger dingen van zichzelf herkent (Green, et al., 2004; Hinyard & Kreuter, 2007; Moyer-

Ervaren opbrengst =

Meerwaarde van programma zoals ervaren door de respondent

Gusé, 2008; Slater & Rouner, 2002), 2) personalisatie; dit is de mate waarin de ontvanger het

Mate waarin de organisatorische werkzaamheden als belastend

gevoel heeft persoonlijk aangesproken te worden, bijvoorbeeld bij de eigen naam (Hawkins, et

zijn ervaren door de respondent

al., 2008), 3) de afstemming van de vorm op de doelgroep (Hawkins, et al. 2008), 4) afstemming

Ervaren kosten-opbrengst verhouding en mogelijkheden voor

van de inhoud van de boodschap op de doelgroep (Hawkins, et al. 2008).

financiering

Wanneer de motivatie of het vermogen om de informatie grondig te verwerken laag is, maakt

Ervaren belasting = Financiën =

de ontvanger gebruik van simpele beslissingsregels of ‘heuristieke principes’. Er wordt een aantal heuristieken onderscheiden zoals een ‘liking heuristiek’, wat erop duidt dat mensen Inhoudelijke tak

meer aannemen van mensen die hen aanstaan. Een ander type heuristiek is de ‘consensus

De inhoudelijke tak geeft inzicht in de mate waarin het programma geïmplementeerd is volgens

heuristiek’, wat refereert naar andermans reactie: als andere mensen het geloven, dan zal het

de achterliggende theorieën (= consistentie). Het theoretische kader wat ten grond slag ligt aan

wel waar zijn. Tenslotte zijn er simpele heuristieken zoals de sfeer (Bouman, 1998) en tijdsduur/

de ontwikkeling van het interactief theater m.b.t. opvoeding, voeding en bewegen is gebaseerd

spanningsboog.

de Entertainment-Education Strategie, het Elaboration Likelihood Model van Petty & Cacioppo (1986), de Sociaal Cognitieve Theorie van Bandura (1986) en McGuire’s Information Processing

De derde stap in het theoretisch kader is van het accepteren van de informatie naar (intentie

Paradigm (1972). In bijlage 1 is dit theoretisch kader uitgebreid beschreven en schematisch

tot) gedragsverandering. De waargenomen omgeving (inclusief sociale invloeden en model

weergegeven. De procesevaluatie richt zich met name op de eerste twee stappen van het

leren), uitkomst verwachtingen (inclusief ervaren voor- en nadelen), eigen effectiviteit en kennis

theoretisch kader.

spelen hierbij een rol. In deze procesevaluatie wordt deze determinanten niet gemeten. De effecten van het programma om deze determinanten dient gemeten te worden met een effectevaluatie.


35

Figuur 2 Schematisch overzicht procesevaluatiemodel interactief theater m.b.t. opvoeding, voeding en bewegen

implementatie

inhoud Opnemen van informatie

Consistentie Aandacht Volledigheid van aanbod

Informatieverwerking Blootstelling

Begrip

Werving

Heuristieke principes - ‘Liking’ heuristiek (aanstaan van bron) - Consensus heuristiek (participatie ouders) - sfeer - spanningsboog ouders/tijdsduur

Bereik ouders

Participatie

Tevredenheid

school

Taalgebruik/ -niveau


-

identificatie (herkenbaarheid) personalisatie afstemming van vorm op doelgroep afstemming van de inhoud op de doelgroep

Accepteren van informatie

ouders Opbrengst, belasting en financiën


uitkomst verwachting eigen effectiviteit

waargenomen omgeving kennis

(Intentie tot) gedragsverandering

36

Uitkomstmaten

interviews met de intern begeleiders/directeuren werden aantekeningen gemaakt. Direct na

De uitkomstmaten van de procesevaluatie zijn: aandacht, begrip, persoonlijke relevantie,

afloop van de interviews werden de gesprekken uitgetypt.

aanspreken van heuristieke principes, volledigheid aanbod, blootstelling, werving, bereik,

participatie, tevredenheid, opbrengst, belasting en financiën.

een observatieformulier in tijdens de pilotbijeenkomst. De stakeholders bestonden uit

Ten vierde vulden de begeleidingsgroep, de GGD-medewerkers en de stakeholders

een bredeschool-coördinator, een teamleider voorschool en twee opvoedkundigen, een Hoe zijn de scholen en de ouders geworven?

teamcoördinator opvoedadviseurs en campagneleider Triple-P. De begeleidingsgroep bestond

Tussen april en juni 2012 werd aan acht basisscholen in Amsterdam en haar buitengemeenten

uit een medewerker van de Hartstichting, het NISB en het Voedingscentrum. Na afloop werden

het programma ‘interactief theater over opvoeding, voeding en bewegen’ gratis aangeboden.

de formulieren overhandigd aan de projectleider en digitaal verwerkt. In bijlage 6 is het

Selectiecriteria voor de school waren: gemengde school in Amsterdam-Noord, school met

observatieformulier opgenomen.

hoog percentage kinderen met een Marokkaanse of Turkse culturele achtergrond, school met

hoog percentage Surinaamse, Antilliaanse en Ghanese culturele achtergrond en school in de

terugkoppelingen werd een gespreksverslag gemaakt en ter verificatie voorgelegd aan de

JOGG-wijk. De scholen werden benaderd door de gezondheidscoach van de GGD Amsterdam

berichtgever. Alle meetinstrumenten werden in overleg met de begeleidingsgroep ontwikkeld.

Tenslotte werden notulen, e-mails en gespreksverslagen gebruikt. Van de mondelinge

(contactpersoon van de school) in een telefonisch of een face-to-face gesprek. In septemberoktober 2012 werden op eenzelfde manier nogmaals twee basisscholen geworven voor pilot

De procesevaluatie had een actie-begeleidende vorm. Na iedere voorstelling werden de

II. De ouders van de scholen werden geworven via posters, flyers of rechtstreeks via een

verzamelde gegevens bestudeerd door de projectleider en nabesproken met de acteurs en de

persoonlijke uitnodiging van hun kind, de oudercontactpersoon, leerkracht of de ouderraad. In

GGD-medewerker die de voor- en nabesprekingen verzorgde. Indien nodig werd op basis van

paragraaf 6.4 wordt de werving uitgebreid beschreven.

de ervaringen en onderzoeksgegevens kleine aanpassingen binnen het aanbod van pilot I en pilot II doorgevoerd.

Hoe zijn de gegevens voor deze evaluatie verzameld? Voor de evaluatie van de pilot werden vijf methoden naast elkaar gebruikt. Ten eerste

Hoe zijn de gegevens geanalyseerd?

werden ouders mondeling ondervraagd direct na afloop van het programma met behulp van

De data is volgens het ‘mixed methods convergent design’ geanalyseerd. Dit houdt in dat

een korte vragenlijst (5-10 minuten). 4-8 personen (medewerkers van de GGD Amsterdam,

kwalitatieve en kwantitatieve data apart van elkaar verzameld is en samengevoegd op het

de begeleidingsgroep en medewerkers van het Nestlé Healthy Kids Programme) kozen

punt van de interpretatie. De databronnen zijn gelijkwaardig aan elkaar (Creswell, et al.,

willekeurig ouders uit en namen de vragen gelijktijdig. Deze mondelinge vragenlijst werd na

2011; Angell, B., Townsend L., 2011). Dat wil zeggen dat aan bijvoorbeeld de observatie net

iedere pilotvoorstelling afgenomen. De antwoorden op de mondelinge vragenlijsten werden

zoveel waarde wordt gehecht als aan de focusgroepinterviews. Nadat alle data van de vier

ter plekke op een antwoordformulier ingevuld door de interviewers (gezondheidcoaches,

voorstellingen uit pilot I verzameld waren, werden deze ingevoerd in MaxQda. Aan de hand

begeleidingsgroepsleden, projectleider en medewerkers van Nestlé). De ingevulde

van een codeboom is deze geanalyseerd door de projectleider. De codeboom is opgenomen

antwoordformulieren werden na afloop van het interview overhandigd aan de projectleider en

in bijlage 7. Op basis van deze resultaten uit pilot I werd het aanbod voor pilot II aangepast.

digitaal verwerkt. In bijlage 3 is de vragenlijst opgenomen.

Vervolgens werd in twee voorstellingen het aanbod van pilot II geëvalueerd. Hiervoor werd

op eenzelfde manier verzameld en geanalyseerd als in pilot I. Op deze manier werd het

Ten tweede werd een focusgroepinterview gehouden met de ouders. De focusgroep

werd gehouden aan de hand van een focusgroepinterviewleidraad (zie bijlage 4). 4-8 ouders

mogelijk het programma zowel te vergelijken met elkaar als te verbeteren. In figuur 3 is de

werden vooraf of bij binnenkomst ad random door de oudercontactpersoon, de IB-er of de

onderzoeksopzet schematisch weergegeven.

projectleider uitgenodigd om deel te nemen aan de focusgroep. De focusgroepeninterviews op de drie scholen vonden plaats aansluitend aan de voorstelling (pilot I), een dag na de voorstelling (pilot II) en een week na de voorstelling (pilot II).

Ten derde werd de schooldirecteur of een andere contactpersoon van de pilot school

geïnterviewd. Dit interviewschema is opgenomen in bijlage 5. Tijdens de focusgroepen en de


37

Figuur 3 schematische weergave onderzoeksopzet Figuur 3

schematische weergave onderzoeksopzet

Werving scholen

PILOT I

Werving ouders

V1

V2

V3

ouders

vragenlijst

V4

intermediairs

focusgroepinterview

observaties

diepte interviews

e-mails, notulen, gespreksverslagen

Uitkomstmaten: aandacht, begrip, persoonlijke relevantie, aanspreken van heuristieke principes, werving, bereik, participatie, tevredenheid, opbrengst, belasting en financiën Aanpassing van aanbod o.b.v. evaluatie pilot I

Werving scholen

vergelijken

PILOT II

Werving ouders

V5

ouders

vragenlijst

focusgroepinterview

V6

intermediairs

observaties

diepte interviews

e-mails, notulen, gespreksverslagen

Uitkomstmaten: aandacht, begrip, persoonlijke relevantie, aanspreken van heuristieke principes, werving, bereik, participatie, tevredenheid, opbrengst, belasting en financiën


38

Bijlage 3 Korte vragenlijst ouders (mondelinge afname) Achter de vraagstelling staat het item uit het procesevaluatiemodel dat nagevraagd wordt. Amusementswaarde 1. Wat vond u van de voorstelling? (tevredenheid) 2. Wat vond u er ‘leuk/grappig/(niet) goed/nuttig/ …..’ aan?

(tevredenheid)

3. Welk cijfer wilt u deze ochtend/middag/avond geven? (1-10)

(tevredenheid)

Werving 4. Hoe wist u dat er vandaag een theatervoorstelling op school was?

(werving)

5. Wat was voor u de belangrijkste reden om te komen?

(werving)

6. Wat was uw verwachting van de voorstelling en is deze verwachting uitgekomen?

(werving)

7. Heeft u een uitnodigingskaart van uw kind gehad/gezien

(werving)

8. Hoe vaak gaat u naar oudervoorlichtingen, -bijeenkomsten of –workshops?

(bereik)

(nooit/soms/vaak/altijd) Informatieoverdracht: 9. Heeft u iets gehad aan het theaterstuk? Zo ja wat?

(afstemming inhoud)

10. Wat was volgens u de boodschap/boodschappen van het theaterstuk?

(begrip)

11. Gaat u thuis één of meerdere tips die u vandaag gehoord heeft toepassen? Zo ja welke?

(afstemming inhoud)


39

Bijlage 4 Focusgroepinterview ouders Amusementswaarde 1. Wat vonden jullie van de voorstelling? (tevredenheid) 2. Wat was er goed aan? Wat waren de succesfactoren? (tevredenheid)

18. Willen jullie dat er thuis iets verandert m.b.t. het t.v. kijken en gamen van jullie kinderen? (afstemming inhoud) a. Zo ja, wat en hoe willen jullie dat gaan doen? b. Zo nee, waarom niet? 19. Hoeveel spelen jullie kinderen actief (buiten)? Wil je dat hier iets in verandert?

3. Wat vonden jullie minder goed? Wat zijn verbeterpunten? (tevredenheid)

Spelen jullie ook vaak samen? Zo ja, op welke manieren? Wil je dat hier iets in

4. Wat vonden jullie van de lengte (tijdsduur) van het programma? (spanningsboog)

verandert? (afstemming inhoud)

5. Wat vonden jullie ervan dat er situaties werden nagespeeld door acteurs? (afstemming vorm op doelgroep)

Werving 20. Hoe wisten jullie dat er vandaag een theatervoorstelling was op school? (werving)

Informatieoverdracht 6. In hoeverre was de informatie van de GGD-medewerker (de voorbespreking) nuttig en nieuw? (afstemming inhoud op doelgroep) 7. Hoe vonden jullie de manier waarop de GGD-medewerker de informatie vertelde? (afstemming van vorm op doelgroep) 8. Wat vonden jullie van het taalgebruik van de GGD-medewerker en de acteurs? Begrepen jullie goed waar het overging? (begrip)

21. In hoeverre voelen jullie je aangesproken door de wervingsmaterialen (poster, flyer, uitnodigingskaart)? Wat spreekt u aan? (aandacht) 22. Hebben jullie het vooraf met anderen erover gehad of bekenden meegenomen naar de voorstelling? Zo ja, wat was de reden om er met anderen over te hebben of mee te nemen? (werving) 23. Als er de volgende keer weer een theatervoorstelling op school is, zouden jullie dan ook weer komen? (tevredenheid en bereik)

9. Heeft u iets gehad aan het theaterstuk? Zo ja wat? (afstemming inhoud)

24. Zouden jullie een vriendin/kennis/familielid adviseren te gaan? (aandacht)

10. Gaat u thuis één of meerdere tips die u vandaag gehoord heeft toepassen? Zo ja welke?

25. Wat zouden jullie vertellen aan een vriendin/kennis/familielid over deze ochtend/

(afstemming inhoud, tevredenheid)

middag/avond? (omschrijving, naamgeving) (aandacht, tevredenheid)

11. Herkenden jullie de situaties die de acteurs naspeelden? In hoeverre waren de scènes vergelijkbaar met de thuissituatie? (identificatie) 12. De acteurs lieten scènes zien waarin het kind niet luisterde en waarin het kind wel luisterde. Kunnen jullie aangeven waardoor het kwam dat het kind wel deed wat de ouder zei? Wat deed de ouder om het kind zover te krijgen? (begrip stappenplan) 13. In hoeverre zetten de scènes aan tot nadenken? (aandacht, afstemming inhoud) 14. Heeft u handvatten gekregen om thuis toe te passen op gelijksoortige situaties? (afstemming inhoud) 15. Hoe gaat het ontbijten bij jullie thuis, op dit moment? (wordt er ontbeten door de kinderen? Ontbijt uzelf?, is er strijd?) (identificatie) 16. Willen jullie dat er thuis iets verandert m.b.t. het ontbijten van u en uw kinderen? (afstemming inhoud) a. Zo ja, wat en hoe willen jullie dat gaan doen? b. Zo nee, waarom niet? 17. Hoe gaat het t.v. kijken en computeren bij jullie thuis? (hoe lang kijken de kinderen t.v.? Hoe lang computeren ze? Hebben jullie regels?, welke regels?, is er strijd over de regels?) (identificatie)


40

Bijlage 5 Interview IB-er/contactpersoon pilot school Amusementswaarde 1. Wat vond u van het programma? (voorbespreking, voorstelling en nabespreking) (tevredenheid) 2. Wat was er goed aan? Wat waren de succesfactoren? (tevredenheid, consistentie) 3. Wat vond u minder goed? Wat zijn verbeterpunten? (tevredenheid, consistentie) 4. Hoe vond u dat de ouders meededen (participatie) tijdens op de voorbespreking, het interactieve theater en de nabespreking? Deden de ouders actief mee vergeleken met

Informatieoverdracht 18. In hoeverre leken de ouders de informatie te begrijpen? (begrip) 19. Wat vindt u van het taalniveau van de GGD-medewerker en de acteurs? (begrip) 20. Hoe vond u de manier waarop de GGD-medewerker de informatie vertelde? (afstemming van vorm op doelgroep) 21. In hoeverre vindt u de inhoud van de voorbespreking, interactieve theater en de nabespreking aansluiten bij en relevant voor de doelgroep? (afstemming inhoud)

andere ouderbijeenkomsten? Waaraan merkte u dat? (participatie ouders) 5. Hoe zou u de sfeer omschrijven? (sfeer) 6. Wat vond u van de tijdsduur van het programma? (spanningsboog/tijdsduur) 7. In hoeverre sluit deze vorm van informatie en vaardigheden overbrengen (interactief theater) aan bij de doelgroep? (afstemming van vorm op doelgroep) Werving en organisatie 8. Op welke manier zijn ouders op deze school geworven? (werving) 9. Wat was er goed aan? Wat waren de succesfactoren? (werving, volledigheid, tevredenheid, aandacht) 10. Wat vond u minder goed? Wat zijn verbeterpunten? (werving, volledigheid, tevredenheid, aandacht) 11. Kunt u een omschrijving geven van de ouders die aanwezig waren? (etniciteit, mate waarin ze de Nederlandse taal beheersen, mate van aanwezigheid op schoolbijeenkomsten, mate van participatie in verleden (nu meer/minder) (bereik) 12. Hoe beoordeelt u de organisatorische belasting van deze manier van werven (voor uzelf/de leerkrachten? (tevredenheid/belasting) 13. Wat heeft deze ochtend/middag/avond (voor de school) opgeleverd? (tevredenheid/ opbrengst) 14. Hoe beoordeelt u de inzet van de leerkrachten? (werving). Hoe kunnen we voor de toekomst de inzet van de leerkrachten idealiseren? 15. Als u de inspanningen en de opbrengsten deze ochtend/middag/avond op een balans legt, hoe ziet die balans er dan uit? (tevredenheid) 16. Als de school voor de voorstelling zou moeten betalen ( ongeveer 600 euro), zou u dat dan doen? Vindt u het dat waard? (financiën) 17. Zou u dit aanraden aan andere scholen? Waarom wel/ niet? (tevredenheid)


41

Bijlage 6 Observatieformulier Pilot I

Thema specifieke vragen: Ontbijten 2.

Beoordeling voor- en nabespreking ontbijten (deel GGD-medewerker)

Naam observator: ............................................................ Functie observator: ............................................................ Observatie van pilotvoorstelling op school:

Succesfactoren:

............................................................

Datum: ............................................................

Verbeterpunten:

Kenmerken ouders

Begrijpelijkheid:

1.

Kenmerken ouders

In hoeverre lijken ze de informatie te

aantal of beschrijving:

begrijpen? (begrip)

Aantal ouders: Aantal vaders: Aantal moeders:

Nieuw waarde: In hoeverre lijkt de informatie nieuwwaarde

(Inschatting aantal ouders met Nederlands, niet-westerse Nationaliteiten:

te bevatten?

en westerse achtergrond) Tijdspad: (Inschatting aantal ouders dat wel/niet goed de

Beheersing Nederlands:

Nederlandse taal beheerst)

Hoe beoordeel je de tijdsduur t.o.v. de spanningsboog van

te lang / goed / te kort

ouders? Praktisch: Motiverend: Praktisch, motiverend en correct: Correct: In hoeverre is de informatie praktisch, motiverend en correct?


42

3.

Beoordeling theatervoorstelling ontbijten (DNL-gedeelte)

Thema specifieke vragen: T.v. kijken, computeren en actief (buiten)spelen 4.

Beoordeling voor- en nabespreking t.v-kijken/computeren/actief (buiten)spelen

(deel GGD-medewerker)

Succesfactoren: Succesfactoren:

Verbeterpunten: Verbeterpunten: Begrijpelijkheid: In hoeverre lijken ze de informatie te begrijpen? (begrip)

Herkenbaarheid scènes: Nieuw waarde:

Herkennen de ouders zich in de uitgebeelde situatie? Komt het overeen met hun thuissituatie?

In hoeverre lijkt de informatie nieuwwaarde

(identificatie/herkenbaarheid)

te bevatten?

Tijdspad: Correct: Hoe beoordeel je de tijdsduur t.o.v. de In hoeverre is de informatie correct?


spanningsboog van ouders?

Praktisch, motiverend en correct: Tijdspad:

Praktisch: In hoeverre is de informatie praktisch,

Hoe beoordeel je de tijdsduur t.o.v. de


motiverend en correct?

Motiverend:


Correct:


43

5.

Beoordeling theatervoorstelling t.v-kijken/computeren/actief (buiten)spelen

(DNL-gedeelte)

Thema specifieke vragen: Snoepen, snacken en gezoete dranken 6.

Beoordeling voor- en nabespreking snoepen, snacken en gezoete dranken

(deel GGD-medewerker)

Succesfactoren: Succesfactoren:

Verbeterpunten: Verbeterpunten: Begrijpelijkheid: In hoeverre lijken ze de informatie te begrijpen? (begrip)

Herkenbaarheid scènes: Nieuw waarde:

Herkennen de ouders zich in de uitgebeelde situatie? Komt het overeen met hun thuissituatie?

In hoeverre lijkt de informatie nieuwwaarde

(identificatie/herkenbaarheid)

te bevatten?

Tijdspad: Correct: Hoe beoordeel je de tijdsduur t.o.v. de In hoeverre is de informatie correct?

Tijdspad: Hoe beoordeel je de tijdsduur t.o.v. de



Praktisch: te lang / goed / te kort

Praktisch, motiverend en correct: Motiverend:

spanningsboog van ouders? In hoeverre is de informatie praktisch,

Correct

motiverend en correct?


44

7.

Beoordeling theatervoorstelling snoepen, snacken en gezoete dranken

(DNL-gedeelte)

Succesfactoren:

Algemene vragen 8.

Algemene vragen over sfeer, vermaak, interesse in onderwerpen, participatie van

ouders, taalniveau en vorm

Sfeer: Hoe is de sfeer en waaruit maak je dat op? (sfeer)

Verbeterpunten:

Vermaak: In hoeverre vermaken de ouders zich? (amusementswaarde)

Herkenbaarheid scènes: Opvoeding: Herkennen de ouders zich in de uitgebeelde

Ontbijten:

situatie? Komt het overeen met hun thuissituatie? (identificatie/herkenbaarheid)

Interesse ouders:

t.v.-kijken/computeren:

In hoeverre hebben de volgende

actief (buiten)spelen:

onderwerpen de interesse van ouders?

Correct:

(tevredenheid ouders en relevantie ouders)

snoepen, snacken en gezoete dranken:

In hoeverre is de informatie correct?

Reactie ouders: Tijdspad:

In hoeverre reageren de ouders op de


Op vragen GGD medewerker:

vragen van: (participatie)

Hoe beoordeel je de tijdsduur t.o.v. de spanningsboog van ouders?


Op vragen acteurs:

45

Werving Taalniveau GGD-medewerker: 9.

Taalniveau In hoeverre sluit het taalniveau aan bij de

In hoeverre zijn de wervingsmaterialen zichtbaar in de school/wijk?

Taalniveau acteurs:

doelgroep? (taalniveau)

Vorm

Presentatievorm van GGD-medewerker:

In hoeverre sluit de vorm aan op de doelgroep?

Methodiek interactief theater:

Overig opmerkingen en suggesties voor verbetering


46

Bijlage 7 Codeboom

Tevredenheid Ouders

Welk cijfer wilt u de ochtend geven?

In deze bijlage een overzicht van de codes die zijn gebruikt bij de analyse en enkele

Wat vond u van het programma?

voorbeeldvragen en steekwoorden die onder deze codes zijn geplaatst.

Wat is er goed gegaan?

Wat is er minder goed gegaan?

Volledigheid en omvang van aanbod

Gaat u één of meerdere tips die u vanochtend/vanavond heeft gehoord

Wat was het aanbod van de programmaonderdelen?

thuis toepassen?

Wat was het aanbod van de wervingsmaterialen?

Wat was het aanbod van de wervingsstrategie?

Blootstelling

Succesfactoren en verbeterpunten

Consistentie

In hoeverre was het inhoudelijk correct, praktisch en motiverend?

Aandacht

Welke tussentijdse aanpassingen zijn gemaakt?

Hoe wist u dat er vandaag een theatervoorstelling op school was?

In hoeverre zetten de scènes aan tot nadenken?

In hoeverre voelen jullie je aangesproken door de wervingsmaterialen?


Werving

School

Welke scholen deden mee?

Begrip

Welke activiteiten zijn ondernomen om de scholen te werven?

Wat was volgens u de boodschap van de theatervoorstelling?

In hoeverre leken de ouders de informatie te begrijpen? Was het theater goed te volgen?

Ouder

Hoe wist u dat er vandaag een theatervoorstelling op school was?

Heeft u de uitnodigingskaart van uw kind ontvangen?

Wat was voor u de reden om te komen?

Identificatie

Wat was uw verwachting van de voorstelling en is deze verwachting

Herkenbaarheid

uitgekomen?


Personalisatie Persoonlijk aanspreken

Bereik van school en ouders en demografische gegevens

Succesfactoren

Wat was de reden voor school om wel/niet mee te doen?

Verbeterpunten

Hoe kenmerken de ouders zich van de deelnemende scholen (SES, culturele

Afstemming van vorm op doelgroep

achtergrond, lokatie)?

In hoeverre sluit deze vorm van informatie en vaardigheden

Hoe vaak gaat u naar een ouderbijeenkomst, voorlichting of workshop?

overbrengen aan bij de doelgroep?

Hoe veel ouders zijn ‘normaal’ aanwezig op een ouderbijeenkomst,

Presentatievorm

voorlichting of workshop?

Methodiek

Participatie

Afstemming van inhoud op doelgroep

Heeft u iets aan deze ochtend gehad?

Hoe vond u dat de ouders meededen?

Nieuwswaarde

In hoeverre reageerden de ouders op vragen?


Wat heeft u als tip meegekregen deze ochtend?

47

Gaat u één of meerdere tips die u vanochtend/vanavond heeft

gehoord thuis toepassen?

Bijlage 8 Respons


Voor pilot I werden acht scholen benaderd. Op vier van deze benaderde scholen werd het

Heuristieken

programma uitgevoerd. Voor pilot II werden twee scholen benaderd, waar ook het programma

werd uitgevoerd. In totaal werden 111 betrokkenen gehoord. Zij gaven hun mening over

Aanstaan van bron (liking heuristiek)


het programma via een vragenlijst, diepte interview, focusgroepinterview of observaties. Of

hun mening is verwoord in notulen, gespreksverslagen of e-mail. In tabel 6 wordt de respons

Participatie ouders (consensus heuristiek)

Hoe vond u dat de ouders meededen?

In hoeverre reageerden de ouders op vragen?

Sfeer

aangegeven per meetinstrument. Tabel 6

Wat vond u van de sfeer

verzamelde data op de pilotscholen per meetinstrument Pilot I

Pilot II

Vermaak

St.

OBS

Spanningsboog ouders/tijdsduur

School

CC

Meetinstrument

Einstein Klimop school

staart

Wat vond u van de tijdsduur van het programma?

Tijdspad

16e

Petrus- Kudel- derden De **

Montes-

Boomgaard sori

Totaal

Vragenlijsten ouders

13

6

12

15

9

6

61

Opbrengst

Observaties

7

5

5

5

5

8

35*

Interviews school1

1

1

1

4

1 (n= 4

1 (n=14

moeders)

ouders)

3 (n=25)

0

0

10

Wat heeft deze ochtend/avond (de school) opgeleverd?

contactpersoon Belasting

FocusgroepHoe beoordeelt u de organisatorisch belasting?

interviews met ouders

Financiën

1 (n= 7

Notulen/

Als u voor de voorstelling zou moeten betalen, zou u het programma dan inkopen?

gesprekverslagen/

Welk bedrag zou u het waard vinden?

e-mail

3

2

2

2

2

* de 35 observaties werden uitgevoerd door 20 verschillende personen (zie tabel 7) ** betreft: DNL Theatercollectief en basisschool de Zeeheld. Deze basisschool is gevraagd deel te nemen, maar heeft uiteindelijk niet deelgenomen.

In totaal werden 61 vragenlijsten afgenomen. Het aantal afgenomen vragenlijsten wisselde per school van 6-15. Op de scholen met een relatief lage respons van ouders (n=6-9) vond het interactief theater in de ochtend plaats. Ouders van deze scholen gaven aan naar huis of het werk te moeten. Op CC Einstein, St. Petrusschool en OBS Kudelstaart werd een borrel of koffiemoment na-afloop georganiseerd. Hierdoor hadden de interviewers op deze scholen de gelegenheid om meerdere ouders te spreken.

Op alle scholen vonden observaties plaats. In totaal werden 35 observaties

uitgevoerd door 20 verschillende personen. De observaties werden uitgevoerd door


48

leden van de begeleidingsgroep afkomstig van de Hartstichting (1 persoon), het NISB (2

Tabel 7

Observanten per school

personen), het Voedingscentrum (1 persoon), de gezondheidscoaches van GGD Amsterdam

Op alle scholen werd met een schoolmedewerker gesproken. Dit betrof de directeur, de brede

Begeleidingsgroep

school coördinator en/of de oudercontactfunctionaris. De schooldirecteuren van de Klimop,

Hartstichting

Wil Wegbrands

St. Petrusschool en OBS Kudelstaart hadden wegens de afronding van het schooljaar geen tijd

NISB

Rebecca Beck

voor een uitgebreid interview. Het gesprek met hen beperkte zich beperkt tot 1-6 vragen, die

NISB

Dorien Dijk

via de gezondheidscoaches in een face-to-face gesprek werden gesteld of via de projectleider

Voedingscentrum

Fréderike Mensink

aansluitend aan de ouderbijeenkomst. Hiervan werd een gesprekverslag van gemaakt. Ook

Gezondheidscoach

andere conversaties over het interactief theater werden in gespreksverslagen of notulen

Jennifer Vreeken

vastgelegd en meningsuitingen via e-mail werden opgeslagen.

Joshua Broek

Op drie scholen werd een focusgroepinterview gehouden. Eén focusgroep vond plaats tijdens

Marije van de Veer

pilot I. Deze focusgroep bestond uit 7 moeders. Twee focusgroepen werden tijdens pilot II

Marijke Boevé

afgenomen. Op één school waren 4 moeders aanwezig. Op de andere school waren 14 ouders aanwezig, waarvan 2 vaders. Tijdens pilot I kwam één focusgroepinterview te vervallen vanwege

x x x x x

x

x x

Paul Opdorp

x

anoniem

x

Ingrid Haaijen

x

x

x

x

x

x

x

x x x

Teamleider voorschool

het op het laatste moment annuleren van de voorstelling. Op zeer korte termijn werd een vervangende school gevonden. Het houden van een focusgroepinterview was voor deze school

x

16e Montessori

observanten

De Boomgaard

is een overzicht opgenomen van de observanten per school.

OBS Kudelstaart

Voeding & Bewegen van de GGD Amsterdam en de projectleider interactief theater. In tabel 7

Klimop

opvoedadviseurs, de campagneleider van Triple-P, de projectleider Jump-in, de teamleider

CC Einstein

Healthy Kids Programme (2 personen), opvoedadviseurs (2 personen), een teamcoördinator

St. Petrusschool

(5 personen), een teamleider voorschool, een intern begeleider, medewerkers van Nestlé

Intern begeleider

echter te belastend. Medewerkers Nestlé Healthy Kids Programme

Suzanne Bouwman

x

Emmy Meeneld

x

Opvoedkundigen Saskia Henderson

x

Esma Bouchachout

x

Teamcoördinator opvoedadviseurs Juanita Linnenmann

x

x

Campagneleider Triple-P Eveline Koks

x

Projecleider Jump-in Femke Hoekstra

x

Teamleider Voeding & Bewegen Judith de Meij

x

Projectleider interactief theater Merlin Jurg


x

x

x

x

x

x

49

Bijlage 9 Impressie van de gebruikte sheets Pilot I en II

pilot I

Pilot I

Stelling “Bij ons mogen de kinderen zelf bepalen wanneer ze t.v. kijken.”

 Wat is voor u een reden om wel/niet te ontbijten?

Steffie Nooy DNL theatercollectief

GGD Amsterdam

Pilot I en II

Pilot I

Pilot II

Als je verbetering wil….. Prikkel de hersenen…..beloon!

Rol ouders…  Als ouder heb je invloed !  Regels opstellen  Belonen met aandacht

• • •

 Voorbeeldgedrag  Gepast negeren alles wat je aandacht geeft groeit

Of negeren of time-out

 Direct aanspreken

Pilot I en II

Oog hoogte Regel herhalen Ruimte geven om te reageren

Pilot I

Pilot II

Waarom ontbijten?

geen ‘niet’, alles wat je aandacht

maar zeg wat je wel wil van je kind (wil zien)

geeft groeit goed opletten op school


50

Bijlage 10 Impressie wervingsmaterialen


51

Bijlage 11 Resultaten pre-test wervingsmaterialen

d.d. 07-05-12

van hun kind. Het niet eten van groente en ‘lust ik niet’ zijn heel herkenbaar voor ouders.

Vooral de ouders van de onderbouw gaven aan dat er veel behoefte aan is om samen

met je kind te ‘eten zonder stress’. Veel ouders ervaren stress en zorgen omtrent het eet gedrag Voeding in combinatie met opvoeding is dus wel aantrekkelijk voor ouders (met kinderen in de

Vraagstellingen:

onderbouw). Thema’s waarin ouders interesse hebben die zij zelf noemden, waren: opvoeding,

--

Waar denkt u het eerste aan?

positief opvoeden en eten zonder stress.

--

Wat voor een gevoel roept het bij u op?

--

Zou u hier heen gaan?

Aangegeven werd dat onduidelijk bleef waar het nou over ging. Een andere ouder gaf aan dat

--

Wat verwacht u als u hiernaar toe zou gaan?

onduidelijk was wat het doel was, ‘waarom moet ik heen gaan’?.

--

Waardoor voelt u zich aangesproken? In het plaatje en in de tekst?

--

Kunt u het goed lezen? Kunt u het voorlezen?

Visual

--

Wat onthoudt u hiervan?

Ouders waren het er unaniem over eens; de kleuren en de tekening vonden zij aantrekkelijk. Zij

Ouders spraken niet over bewegen n.a.v. de wervingsmaterialen.

gaven hier de voorkeur aan boven een foto. De redenatie hierachter: 1) geen foto’s, dan krijg je Testlokatie:

weer zo’n Bennetonschool (aldus, moeder met Nederlandse culturele achtergrond) en 2) geen

Basisschool Aldoende, vestigingen onderbouw en bovenbouw

foto, dit is positief (aldus moeders met Surinaamse en vader met Turkse culturele achtergrond).

Respondenten:

Tekst

9 respondenten:

7 moeders, 1 vader en 1 oom.

Wat spreekt u wel/niet aan in de tekst?

Culturele achtergrond:

Nederlands (3x), Marokkaanse (2x), Surinaams (2x), Indonesisch

Wat aanspreekt in de tekst was: ‘maar iedereen kan wel eens een steuntje in de rug gebruiken’.

(1x), Turks (1x).

Wat niet aanspreekt was: ‘je bent al een goede ouder’. Hierop werd gezegd ‘het is aan niemand

Leeftijd kinderen:

om te zeggen of je een goede ouder bent’.

onderbouw (4x), bovenbouw (5x)

Samenvatting pretest Workshop of theatervoorstelling? Hierop kwamen wisselende reacties. Sommige ouders prefereerden een workshop omdat ze dan dingen mogen doen en dat vinden ze leerzamer. Andere ouders gaven de voorkeur aan een theatervoorstelling, omdat er al zoveel workshops werden aangeboden. Vooral de ouders van de hogere klassen, werden niet meer aangetrokken door een ouderworkshop, omdat het aanbod workshop heel groot was op school. Theater vonden zij aantrekkelijk, omdat dit onderscheidend is van het overige aanbod. Bovendien gaven een aantal ouders aan alleen nog tijd te maken voor activiteiten die ze met hun kinderen doen. Wat is het thema, wat is het doel? Gevraagd naar de eerste indruk, ‘waar denkt u dat het over gaat’? Hierop werd geantwoord ‘het gaat over (gezonde) voeding’. Ouders gaven aan dit onderwerp belangrijk te vinden, maar gaven tevens aan door dit thema niet geprikkeld te worden om naar een ouderbijeenkomst te komen. Zo werd genoemd: ‘ik weet er al veel van’, ‘mijn kind heeft diabetes, dus we zitten al bij een diëtist’, etc.


52

Bijlage 12 Kernwoorden en titelsuggesties Aan de ouders is gevraagd op een formulier in te vullen: 1) drie woorden die mij te binnen schieten, na het zien van de voorstelling, zijn ….. 2) Titel:…………………………… In onderstaand tabel de woorden en titelsuggesties gegevens door de ouders. Top 10 van de termen die ouders noemden was: 1. regels stellen, regels bespreken, grenzen stellen (n=17, geel) 2. belonen, aandacht geven, complimenten (n=15, licht groen) 3. herkenbaar, werkelijkheid, realistisch (n=11, roze) 4. interessant, leerzaam, informatief (n=10, grijs) 5. humor, leuk, hilarisch (n=9, licht blauw) 6. aandacht vragen, aanspreken, oog in oog bespreken (n= 5, paars) 7. consequent zijn, pull and disciplin (n=5, donder groen) 8. rustig praten, rust en regelmaat, don’t shout always (n=3, rood) 9. corrigeren (n=2, oranje) 10. handvatten (n=2, donker blauw) school

woord 1

woord 2

woord 3

titel voorstel

boomgaard regels stellen

regels bespreken

aandacht groeien

Stap voor stap leven

boomgaard grenzen + regels

respect voor elkaar

negeren of time out

Kleurrijk leven

don’t shout always to your child. Talk nice boomgaard niet goed zeggen

altijd aandacht vragen

and sweet

boomgaard aandacht

geeft groeit

stel regels op

boomgaard regels

herhalen van regels

consequent zijn

boomgaard leuk

herkenbaar

boomgaard oog en oog bespreken

duidelijk

regels bespreken, moeder en vader

Samen leven of Regenboog

boomgaard regels stellen

regels bespreken

kind aanspreken

Gezond Leven

boomgaard ontbijt

belonen

kind aanspreken

Gezond eten Gezond Leven

Positief benaderen maakt het gezellig thuis Be Positive

aandacht geven als je kind het goed boomgaard niet goed uitleggen (moeder en vader) regels stellen (moeder en vader uitleggen) gedaan heeft

Leven van hart

boomgaard begrip voor ouders

begrip voor kinderen

hoe benader je je kinderen

Kinderen? Het zijn net mensen

boomgaard consequent

bespreken

regels

Wat groeit dat bloeit + Geef aandacht krijg rust

montessori

werkelijkheid/realistisch

confronterend

motivatie

Realistisch, motiverend en lachen

montessori

regels

consequent

tijd voor de kinderen

Spiegeltje, Spiegeltje


53

montessori

herkenbaar

hilarisch

leerzaam

Zullen we elkaar opvoeden?

montessori

belonen, aandacht

gezellig samen

goede sfeer

Laat groeien, laat bloeien

montessori

humor

door zien beklijft het beter

herkenbaar

Alles wat je aandacht geeft groeit

montessori

herkenbaar

interessant

haalbaar

montessori

leerzaam

grappig

herkenbaar

Opvoeden van de Jeugd van Tegenwoordig

montessori

leerrijk

intensief

verantwoording

Bloemetje, Bloemetje

montessori

interessant

grappig

werkelijkheid

Ow, mammie,…. Help!!

montessori

humor

rustig praten wisdom

Family gard

montessori

pulls and disciplin

montessori

herkenbaar

chaotisch

montessori

regels

beloning

ritme

Wat nu? Het kan beter. Alpha bij Opvoeding

montessori

informatief, interactief

gedachten, aandacht

doen

Door de bomen wel het bos proberen te zien

montessori

belonen

positief

aandacht

Het positieve uit het negatieve halen

montessori

belonen

corrigeren

handvatten

montessori

belonen

corrigeren

handvatten

montessori

regels

consequent

Zo kan het ook!!!

montessori

Mama hou toch op, doe niet zo gestressd.

montessori

informatief

goed gespeeld

interactief

Problemen, proberen samen presteren

montessori

grenzen stellen

complimenten

aandacht geven

Opvoed Dilemma’s! Het overkomt ons allemaal weleens

montessori

aandacht

tijd

liefde

Bezint voor je begint

montessori

rust & regelmaat

grenzen stellen

positief blijven

montessori

confrontatie

educatie

herkenning


Hoe doe ik het nou eigenlijk?

54

Colofon © GGD Amsterdam, mei 2013

Advies:

Tekst: Merlin Jurg en Marcel van der Wal, GGD Amsterdam

Saskia Henderson

zelfstandig opvoedkundige

Foto’s: Mike Reekers

Martine Bouman

directeur, Centrum Media en Gezondheid

Opmaak: Sjoukje Mos

Iris Hilderink

wetenschappelijk medewerker, Trimbos Instituut

EDG reeks 2013/4

Eveline Koks

Nederlandse campagneleider Triple-P, SO&T

ISBN 978-90-5348-206-3

Juanita Linnemann

teamleider opvoedadviseurs, OKC Nieuw-West

Jantsje Reitsma

verpleegkundige obesitaspoli, Slotervaartziekenhuis

Projectgroep:

Brigit

verpleegkundige obesitaspoli, Slotervaartziekenhuis

Merlin Jurg

interventieontwikkelaar en onderzoeker, GGD Amsterdam

Sevgi Uğur

diëtist, Cordaan

Judith de Meij

teamleider Voeding en Bewegen, GGD Amsterdam

Miriam Verhulst

maatschappelijk werkster, SEZO

Stefan van Wieringen

regisseur, acteur en theaterdocent, DNL Theatercollectief

Ingrid Haaijen

Brede school coördinator, CC Einstein

Miriam van Leeuwen

actrice, dramatherapeut, en trainer, DNL Theatercollectief

Saskia Reidinga

teamleider kinderopvang, Impuls

Steffie Nooy

specialist didactische vaardigen, GGD Amsterdam

Joke Kooymans

schoolverpleegkundige, GGD Amsterdam

Begeleidingsgroep:

Deelnemende scholen:

Hartstichting:

Eva Kuipers, Wil Wegbrands, Mara van Doornemaal

Pilot I - juni 2012:

Pilot II - november 2012:

Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen:

Dorien Dijk en Rebecca Beck

Community Center Einstein

de Boomgaard

Voedingscentrum:

Karen van Drongelen, Fréderike Mensink en Els van Gurp

De Klimop

16e Montessori Gaasperdam

OBS Kudelstaart Betrokkenen GGD Amsterdam:

Sint Petrusschool

Hoofd productgroep Jeugd:

Marcel van der Wal

Projectleider JOGG Amsterdam Nieuw-West:

Loek Leenen

Projectleider Jump-in:

Femke Hoekstra

Financiering:

Jump-in Gezondheidscoaches:

Joshua Broek, Marije van de Veer, Marijke Boevé, Paul van

Ontwikkeling:

Opdorp en Jennifer Vreeken

GGD Amsterdam, Hartstichting,

NISB, Voedingscentrum Uitvoering op pilot locaties:

Nestlé Healthy Kids Programme

Publiek-private samenwerkingspartner: Nestlé Healthy Kids Programme:

Suzanne Bouwman en Emmy Meerveld

Publicis:

Derk Schneemann en Martine de Kock


55

Achter de coulissen bij het interactief theater

Recommend Documents